PDF xerado utilizando as ferramentas de código aberto mwlib. Olle a páxina http://code.pediapress.com/ para obter máis información.PDF generated at: Wed, 24 Oct 2012 11:15:17 UTC

Galicia

ContidosArtigos

Lugo 1Galicia 26

ReferenciasFonte dos artigos e colaboradores 55Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores 56

Licenzas de artigosLicenza 59

Lugo 1

LugoCoordenadas: 43°0′43.24″N 7°33′20.75″W43.0120111°N 7.5557639°W [1]

Lugo

Situación

Xentilicio[2] Lugués/luguesa - Lucense

Xeografía

Provincia Provincia de Lugo

Comarca Lugo

Poboación 99.074 hab. (2012)

Lugo 2

Área 329,78 km²

Densidade 297,19 hab./km²

Entidades de poboación 55 parroquias

Capital do concello Lugo

Política (2011)

Alcalde Xosé Clemente López Orozco (PSdeG-PSOE)

Concelleiros BNG: 2PPdeG: 12PSdeG-PSOE: 11Outros: 0

Eleccións municipais en Lugo

Uso do galego[3] (2001)

Galegofalantes 90,02 %

Páxina web oficial

http:/ / www. lugo. es/

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Lugo (homónimos).

Lugo é unha cidade galega, capital da provincia de Lugo e da comarca homónima. Fundada no ano 25 a.C. por PauloFabio Máximo, é unha cidade de orixe romana e a máis antiga de Galicia. Construída nas proximidades dun castro,na época romana recibiu o nome de Lucus Augusti. Son testemuña dos seus primeiros anos de historia os numerososrestos romanos, moitos deles conservados no Museo Provincial, e sobre todo a Muralla Romana, única no mundoque conserva todo o seu perímetro e declarada Patrimonio da Humanidade no ano 2000.Ao longo da súa historia ocorreron tanto épocas de abandono como importantes momentos na historia do país, dendea xuntanza no ano 842 dun grande exército galego para conquistar Oviedo e entronizar a Ramiro I como primeiro reida dinastía galega, ata o pronunciamento do Coronel Miguel Solís, que daría comezo á Revolución Galega de 1846.Xeograficamente, a cidade atópase situada nun outeiro, nas terras do Alto Miño, e circundada polo propio río Miño,ademais doutros máis pequenos como o Mera. O concello, incluído na Reserva da Biosfera "Terras do Miño", é osegundo máis extenso de Galicia, e no que hoxe habitan 99.074 persoas, o que supón que sexa o cuarto de Galicia enpoboación despois de Vigo, A Coruña e Ourense.O xentilicio dos habitantes de Lugo é lucense ou tamén lugués. Actualmente, Lugo é unha cidade comercial e deservizos, cun campus universitario especializado en Ciencias Agrarias (Veterinaria, Montes...). Destacan tamén aspopulosas festas realizadas na cidade como o Arde Lucus, que relembra o pasado romano e castrexo da cidade, e oSan Froilán, que cada ano atrae á cidade do 4 ao 12 de outubro a máis dun millón de visitantes.

EtimoloxíaNo ano 26 a.C. chegou á que posteriormente sería a Gallaecia un corpo expedicionario romano ao mando de CaiusAntistus Vetus para controlar o noroeste peninsular, e estableceu un campamento no territorio da actual Lugo no ano25 a.C., ao que deu o nome de Lucus Augusti, orixinado posiblemente na divindade céltica Lugh[4][5] (que taménorixinaría o nome de cidades como Lugano ou Lyon) e que se converteu na capital da Gallaecia lucense. LucusAugusti significa "o bosque sagrado de Augusto" (fundador en xenitivo).

Lugo 3

XeografíaA cidade atópase nun outeiro rodeado polos ríos Miño, Rato e Chanca. A diferenza de altitude entre o centro dacidade e as beiras fluviais é considerable, mentres no centro da cidade a altitude é de 465 metros sobre o nivel domar, no Miño á altura do Paseo Fluvial a altitude é de tan só 364 metros. O concello de Lugo é o segundo máisextenso do país, con 329,78 km² e 59 parroquias.Cómpre destacar que o contorno da cidade foi declarado Reserva da Biosfera[6] pola UNESCO o 7 de novembro doano 2002, sendo este recoñecemento o máis importante a nivel internacional en canto á conservación das paisaxes ehábitats desta rexión atlántica europea. Ademais, é de destacar a abondosa fauna arredor do curso do río Miño polacidade, sobre todo no tocante ás especies de aves. Todo este parque arredor do río abrangue unha ruta de parquesduns 30 quilómetros de lonxitude.Os outros dous ríos que atravesan a cidade son o Fervedoira e o Mera, habendo arredor de ámbolos dous outrosimportantes parques con diversas especies de árbores.

DemografíaA poboación da cidade no ano 2011 era de 98.007 habitantes.[7] En 1842 a cidade contaba con tan só 13.986habitantes, repartidos en 2.797 fogares. Medio século despois, en 1897 a cidade duplicaría a súa poboación,chegando aos 26.252 habitantes, poboación que se mantivo constante até os anos 1940, cando se chegou aos 41.011.A poboación volveuse a duplicar en 1991, con 83.242 habitantes, que foron medrando sen cese até os preto de100.000 actuais.En canto á distribución por sexos no ano 2009 o 53,28% da poboación (51.513) son mulleres e o restante 46,72%(45.165) homes. No tocante ao lugar de nacemento, dos 96.678 habitantes cos que conta a cidade, 82.147 (85%)naceron en Galicia. Da restante poboación, 7.265 (7,5%) proceden do resto da Unión Europea, habendo outros 57 daEuropa non comunitaria (destacando 25 ucraínos e 15 rusos). Do resto de continentes, o que máis habitantes aporta ácidade é América, con 3.105 (3,1%), destacando Brasil; 705 proceden de África, principalmente de Marrocos; 179 deAsia (dos cales 102 son chineses) e un de Oceanía.

Datos demográficos deLugo (1842-2010)

Ano Poboación Fogares

1842 13.986 2.797

1897 26.252 6.055

1910 35.889 6.179

1930 32.259 6.363

1940 41.011 8.374

1950 52.093 14.624

1970 63.604 17.267

1981 72.574 21.350

1991 83.242 26.256

2001 88.414 31.111

2011 98.007

Fonte: INE.[8]

Lugo 4

ClimaO clima en Lugo é oceánico continental con invernos fríos e veráns suaves. A temperatura media anual é de 11,5 °Ce as precipitacións abundantes (máis de 1.000 mm ó ano). Con todo, e debido ao seu afastamento do Atlántico, estacifra de precipitación pode ser considerada baixa en comparanza con comarcas das Rías Baixas ou Santiago. Atemperatura máis alta rexistrada na estación meteorolóxica de Lugo Aeroporto, a 15 km do centro da cidade, entre1985 e 2012, foi de (41,2 °C), rexistrada o 20 de xullo de 1990;[9], sendo a máis baixa de -10,0 °C o 23 de decembrode 2005.[10] En canto a outros datos clímaticos, a precipitación máxima rexistrada nun só día (entre 1952 e 2012) foide 73,8 l/m² e a máxima racha de vento (entre 1986 e 2012) de 112 km/h.[11]

Lugo Aeroporto (445 msnm)(1971-2000)

Mes Xan Feb Mar Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Ano

Temperatura máxima absoluta (°C) 19,2 23,8 27,8 31,8 34,0 36,4 41,2 40,8 37,8 30,6 22,4 23,4 41,2

Temperatura máxima media (°C) 10,1 11,7 14,0 14,8 17,8 20,8 23,6 24,1 22,3 17,7 13,3 10,8 16,8

Temperatura media (°C) 5,8 6,9 8,4 9,6 12,3 15,2 17,7 18,0 16,1 12,4 8,8 6,9 11,5

Temperatura mínima media (°C) 1,5 2,2 2,7 4,4 6,8 9,5 11,9 11,8 10,0 7,2 4,3 3,0 6,3

Temperatura mínima absoluta (°C) -9,2 -7.4 -8,2 -4,6 -1,0 1,4 4,2 1,6 0,6 -2,2 -7,4 -10,0 -10,0

Precipitacións (mm) 128 102 79 85 80 42 30 35 68 110 114 135 1008

Horas de sol 86 101 143 160 176 216 234 231 172 134 92 79 1821

Humidade relativa media (%) 84 80 76 76 75 75 74 73 75 81 85 84 78

Fonte: AEMET [12]

HistoriaArtigo principal: Historia de Lugo.

A Muralla de Lugo, declarada Patrimonio da Humanidade no 2000.

Lugo fundouse coma un campamento romano aomando de Caius Antistus Vetus, probablemente nolugar dun antigo castro,[13][14] nunha campaña coafinalidade de anexionar ao Imperio Romano o noroestepeninsular na época de Augusto ao redor do ano 25 a.C.Así, en nome do emperador, Paulo Fabio Máximofunda "Lucus Augusti" sobre este campamento militar,e a partir do ano 50 asístese á expansión da cidade, coasentamento de poboación indíxena dos castrospróximos. Posteriormente a cidade convértese nunimportante núcleo urbano, representativo da cultura e omodo de vida romano. Proba dilo son os restosatopados da antiga cidade, correspondentes a templos,piscinas, termas, moedas ou mosaicos.

Tradicionalmente considerábase que as dúas vías perpendiculares que configuraban tódalas cidades romanas (ocardo e o decumano) seguían a ruta das

Lugo 5

Esculturas adicadas aos fundadores de Lugo na Praza Maior.

actuais rúas San Pedro e Rúa Nova, que se cruzaban naPraza do Campo, o cal sería o foro. Con todo, recentesdescubrimentos arqueolóxicos demostran que existíaunha ampla praza pública que ocupaba dende a RúaDoutor Castro (chamada das Dozarías) até a Rúa doProgreso, incluíndo gran parte da actual Praza de SantoDomingo, o que levou a reformularse a devanditateoría. Consérvanse multitude de pezas, xacementosromanos e mosaicos que aínda hoxe seguenaparecendo, sobre todo cando se levan a cabo obras nocasco antigo.

No século III a cidade foi capital da provincia HispaniaSuperior. Entre os anos 260 e 325 a cidade rodéasedunha muralla,[15][16] no comezo do baixo imperio romano. A muralla, (declarada Patrimonio da Humanidade polaUNESCO no ano 2000), consérvase íntegra, sendo o único caso único en todo o mundo. A muralla rodea o centro dacidade, a catedral, o museo provincial, a Casa do Concello e outros edificios de interese. A estes restos únese oconxunto monumental de Santalla de Bóveda, onde destacan as súas pinturas pompeianas.

Trala chegada dos suevos, tivo lugar o Concilio de Lugo,[14] no que se elevou á igrexa lucense a sé metropolitana,[17]

pasando a depender dela os bispos de Astorga, Bretoña, Iria Flavia, Ourense e Tui. Durante este período perdeu amaioría da poboación, comezándose a recuperar no século X. No ano 741 Afonso I ocupa, sen resistencia, a cidadede Lugo e o bispo Odoario, atopando a cidade nun estado lamentable, ordena sepultar os restos romanos e reconstruíra cidade, conscientes ambos da importancia que nestes anos adquirirá dentro do Reino, xa que era a única Igrexametropolitana reconquistada e a única cidade en toda a Hispania cristiá durante o século VIII e a primeira metade doIX[18] Deste xeito, a urbe romana converteuse nun locus eclesiástico, núcleo do actual burgo.Durante a Alta Idade Media, a cidade estaba ocupada practicamente só polo clero[19]. No ano 842 un grande exércitogalego reuniuse na cidade para conquistar Oviedo e entronizar a Ramiro I, o primeiro rei da dinastía galega. En 1129comezou a construción da catedral románica, deseñada polo mestre Raimundo de Monforte e adicada a Santa María,chamada Virxe dos Ollos Grandes.Durante a Idade Media Lugo foi, ao igual que Santiago de Compostela,[20] un centro de peregrinación, posto que acatedral contaba co especial privilexio, que aínda conserva na actualidade, de expor ao público unha hostiaconsagrada as vinte e catro horas do día. No ano 1669 constitúese a Ofrenda do Reino de Galicia ao Sacramento,aínda hoxe festexada. Xa no século XVIII foille concedido a Lugo o privilexio de organizar as feiras de San Froilán,concretamente no ano 1754.

Lugo 6

Torre da Catedral.

Xa logo, durante a Idade Moderna,[19] Lugo foi protagonista dun certoauxe, aínda que outras cidades próximas coma Mondoñedo ou Ribadeo lledisputaban a supremacía, pola importancia comercial da primeira e apuxanza industrial da segunda. Non foi até a división do estado enprovincias de 1833 e a creación das deputacións que Lugo se converteu namáis importante vila de entre as que hoxe forman parte da provincia deLugo, ao converterse na capitalidade, decisión motivada sobre todo polocéntrico da cidade amurallada, o que supuxo un crecemento en poboacióne extensión constante. Este auxe foi reforzado coa chegada do primeiroferrocarril á cidade en 1875. Ademais as xa nomeadas feiras de SanFroilán tiveron unha extraordinaria importancia económica, que xunto coferrocarril, fixeron de Lugo o principal centro de comercio de gando vacúnda península.

Durante esta época, o 2 de abril de 1846, co pronunciamento do CoronelMiguel Solís, en Lugo comeza a chamada Revolución Galega de 1846,

que remataría co fusilamento dos Mártires de Carral. En 1908 fundouse o que actualmente é o único xornalelaborado na cidade: El Progreso, que no seu momento tivo que competir con outros coma La Voz de la Verdad. Noano 1905 accede á alcaldía Ánxel López Pérez, que dirixiu á cidade durante sete mandatos (até 1930), facendograndes refornas na cidade, aínda que non exento de polémica.

En 1936 durante a Guerra Civil foron asasinado un gran número de republicanos da cidade, sendo lembrados estesfeitos nos poemas de Luís Pimentel. No 1972 e promovida polo Concello e a Dirección Xeral de Belas Artes,procedeuse á demolición dos 130 edificios e 1.429 alpendres que estaban encostados á muralla polo exterior eimpedían a observación do monumento. A obra significou quizais a meirande remodelación do aspecto da cidadedende tempo dos romanos. O último gran fito da historia da cidade sucedeu no ano 2000, cando a muralla foideclarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO.[21]

SímbolosArtigo principal: Escudo de Lugo.

Escudo da cidade de Lugo.

No escudo da cidade figura,[22] en campo de azur, unha torre donxonadade ouro, aclarada e terrasada de goles, acostado de dous leóns afrontados,de ouro, rampantes contra a torre, e sumada dun cáliz de ouro, sumado ásúa vez de hostia de prata, radiante de ouro, e acostado de dous anxos enadoración afrontados, de prata, sobre senllas nubes do mesmo metal.Bordura de prata coa divisa: "Hoc hic mysterium fidei firmiter profitemur"(do latín: Aquí confesamos firmemente este misterio da fe) en letras desable. Ó timbre, coroa de marqués.

Con todo o escudo da cidade non foi sempre tal como se coñeceagora.[23][24][25] A primeira versión coñecida, da que e descoñece a data,apareceu na Rúa do Miño, na coñecida como Casa do Sangro. Este escudoatópase actualmente no Museo Provincial. En dito escudo non figuran osactuais anxos, saíndo só os leóns e a torre, o que demostra a súa primitivavinculación co selo do Cabildo Catedralicio. O primeiro escudo do que seten constancia cos anxos custodios é o que se atopa enriba da Porta de San

Pedro na Muralla. Esta representación data de 1781. Despois de diversas modificacións, o escudo actual, que data de1942, xa non contén os leóns exteriores. Con todo, o Concello está a estudar a súa recuperación.

Lugo 7

Con respecto ao lema da cidade "Hoc hic mysterium fidei firmiter profitemur",[26] que tamén figura no escudo, ten asúa orixe na Catedral de Lugo, a cal posúe o privilexio papal de exposición permanente do "Santísimo Sacramento".Isto tamén é a orixe do cáliz e a hostia que aparecen no escudo. Polo tanto, a lenda fai referencia ao misterio daconsagración do corpo de Xesús Cristo. Debido a este feito Lugo é coñecida como A cidade do Sacramento ouSacramental. Este mesmo lema foi adoptado e trasladado con posterioridade ao escudo do Reino de Galicia, onde oatopamos en representacións gráficas a partir do século XVII.

Monumentos de interese

Muralla romana

Muralla, vista da Mosqueira.

Artigo principal: Muralla de Lugo.Trátase do principal monumento da cidade. É a única muralla romanado mundo que conserva todo o seu perímetro orixinal das innumerábeisque existían no antigo Imperio Romano. Ten máis de dous quilómetrosde extensión e foi declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCOo 30 de novembro do ano 2000[15], e irmandada dende o día 6 deoutubro de 2007 coa Gran Muralla Chinesa de Qinhuangdao.[27]

Arrodea o centro da cidade, incluíndo a catedral, o museo provincial, oconcello e outros edificios de interese. A muralla constaba de 85 torreselevadas con grandes fiestras, hoxe só consta de 71 cubos ao nivel doadarve. Das torres só queda un resto delas, A Mosqueira. O perímetro da muralla, que forma unha elipse imperfecta,é de 2,3 quilómetros e a súa altura varía entre os 8 e os 12 metros. A área que circunscribe é de 33,4 hectáreas. Sobrea muralla o camiño de ronda varía entre os 4, 5 e os 7 metros de largo.

A muralla conta hoxe en con dez portas (cinco antigas e cinco novas, abertas a partir de 1853 por necesidades docrecemento urbano) que unen o recinto antigo co ensanche da cidade. O adarve, cunha anchura de ao redor de catrometros, que hoxe é un paseo ao que se accede por escaleiras unidas ao paramento interior, que á súa vez é unmiradoiro da cidade vella.

Catedral de Santa María

Fachada da Catedral de Lugo.

Artigo principal: Catedral de Lugo.Mandada construír no 755 polo bispo Odoario, ás deficiencias deconstrución e aos asedios das guerras impediron que se comezase aconstruír até o ano 1129 polo mestre Reimundo de Monforte. A obraorixinal é románica, con planta de cruz latina. A comezos do séculoXVI construíuselle un pórtico á porta do norte; e a finais reconstruíusea torre do reloxo, na Praza de Santa María. No 1710 fíxose o claustro,obra de Frei Gabriel de Casas e Fernando de Casas Novoa. Finalmente,debido ao mal estado da primitiva fachada románica, derrubouse econstruíuse a actual neoclásica.

A igrexa ten planta de cruz latina cunha lonxitude de 85m. Ten tres naves, cruceiro e xirola con cinco capelasabsidais. A cabeceira é triabsidal. A nave maior cóbrese con bóveda de canón apuntado e os laterais con bóveda decanón e aresta, de nervios no cruceiro, e bóveda de canón con lunetos no triforio. As fiestras do triforio son de arcoagudo ou apuntado ao interior e ao exterior. Ten o "privilexio" de albergar unha hostia consagrada en permanente

Lugo 8

exposición as 24 horas do día, esta exposición é única no orbe católico, o cal se reflicte no escudo da cidade (e a súavez do Reino de Galicia), coa lenda Hic hoc mysterivm fidei firmiter profitemvr (Aquí confesamos firmemente estemisterio da fe), en referencia ao misterio da consagración e do corpo de Cristo e que se trasladou ao propio escudo deGalicia), museos, institutos, ao campus universitario, ao Parque de Rosalía de Castro, etc.

Outros monumentos de interese

Torre do reloxo da Casa do Concello.

Pazo de San Marcos.

A Ponte Romana de Lugo.

•• Termas romanas

Artigo principal: Termas romanas de Lugo.Declaradas Monumento Histórico-Artístico en 1931, hoxe as antigastermas romanas forman parte dun balneario de augas termais. Atópansedentro das instalacións do Hotel Balneario de Lugo á beira do ríoMiño, preto da ponte romana. A construción destes baños écontemporánea á fundación da cidade no ano 15 a.C., sendo a partemáis impresionante das instalacións romanas conservadas o"Apodycterium", estancia na que se espían os usuarios.

•• Ponte Romana

Artigo principal: Ponte Romana de Lugo.Coñecida tamén como a ponte vella cruza o río Miño, no itinerario quecomunicaba Lucus Augusti con Bracara Augusta (a actual Braga).Conta cunha lonxitude total de 104 m e 4 m de largura, e está feitaenteiramente de pedra e lousa, estando composta por sete arcos. NaBaixa Idade Media a ponte romana sufriu restauracións de certaimportancia, tendo que facer na Idade Moderna varias reparacións parafinalmente, en 1893, ser ancheada e modificada no seu aspecto aosuprimírselle varios elementos. Con todo, pese a todas estasmodificacións os fundamentos da obra son en boa parte os orixinais.

Hoxe en día segue a ser utilizada, sendo unha das tres pontes coas queconta a cidade sobre o río Miño. Debido á apertura dunha nova ponteen xuño de 2011, 1.200 metros río abaixo, está en fase de proxecto aremodelación e peonalización da ponte.

•• Casa do Concello

Artigo principal: Casa Consistorial de Lugo.Atópase na cabeceira da Praza Maior, e é considerada como unha dasobras máis importantes do barroco civil galego. Foi proxectado porLucas Ferro Caaveiro e erixida en 1738. A fachada principal doconsistorio ten unha composición de dúas alturas, a inferior posúe unsoportal con oito arcos de medio punto apoiados sobre nove alicerces eno andar de piso as oito portas-fiestra dispostas sobre os arcosinferiores dan paso a dúas balconadas de forxa de ferro sustentadas porménsulas decoradas. A torre do reloxo, foille engadida en 1871.

As placas da fachada están en relación directa co barroco compostelán,sendo a súa decoración moi semellante á deseñada por Casas Novoa na

Lugo 9

capela dos Ollos Grandes. A fachada complétase con escudos e unha cornixa moldurada con seis gárgolas sobreoutros tantos pináculos. Esta composición péchase con dúas torres nas esquinas de corpo único. O peite da seccióncentral ten unha cartela orlada que sinala a José Vaamonde, rexedor da cidade en 1738.•• Pazo de San Marcos

Artigo principal: Pazo de San Marcos.Este pazo está situado na rúa de San Marcos, sendo na actualidade a sede da Deputación Provincial. É un enormeedificio de dous andares, estando na súa parte traseira a muralla, onde se atopan os xardíns da Deputación. Posúetamén unha sala de exposicións.•• Pazo Episcopal

É o actual pazo de residencia dos bispos de Lugo, é de estilo barroco e sitúase fronte á catedral, na praza de SantaMaría. Está presidida polo escudo do bispo Cayetano Gil Taboada, baixo cuxo bispado se rematou a obra.•• Outros pazos urbanos

•• Casa do Rexedor Santiso.•• Casa dos Montenegro.•• Casa dos Saavedra.•• Pazo de Dona Orraca.•• Pazo da Maza.•• Pazo de Orbán.•• Pazo do Marqués de San Martiño de Ombreiro.

Prazas e parques

A Praza Maior durate o Arde Lucus.

•• Praza Maior

Artigo principal: Praza Maior de Lugo.É segundo verbas de Luís Pimentel a "sala de visitas da miñavila". A praza, presidida polo barroco Pazo do Concello, é deforma rectangular. Na súa beira lado norte atópanse casas consoportais, que albergan locais de hostalería e unha pequenazona comercial. Na outra beira atópase o Convento dosFranciscanos de 1598 e o edificio do Círculo de Belas Artes,coroado cunha cúpula, de 1855. Outros edificios destacablesson o que fai esquina coa rúa Conde de Pallares, unha casapalacega de feituras barrocas, que ten na fachada un escudosen labrar.

Tamén destacan a estatua adicada aos fundadores da cidade, o pequeno paseo con placas e bustos adicados aosprincipais escritores do país, a estatua adicada a Pimentel, o cal naceu e morreu nun edificio situado na praza e o"quiosco da música", onde ás veces toca a Banda Municipal de Música de Lugo. É o centro vital da cidade e un dosprincipais lugares de encontro dos lucenses, realizándose na mesma diferentes actividades de entretemento, oudiversas actividades encadradas dentro das festas, como o pregón das Festas de San Froilán, concertos ou oMacellum do Arde Lucus.

•• Praza do Campo

Lugo 10

Casa do Concello na Praza Maior.

A Praza do Campo.

A Praza do Campo, situada no corazón do recinto histórico,está considerado como un dos recunchos máis fermosos.[28]

Trátase dunha pequena praza de forma triangular no corazónda cidade vella, moi preto da Catedral de Santa María. Éprobablemente a praza máis antiga que se conserva na cidade,pois nela estivo o foro romano. Na Baixa Idade Mediaconstituía o centro comercial. O seu aspecto actual é, produtoda primitiva ordenación medieval, fortemente impregnadapolo estilo barroco dominante nas casas que a limitan,construídas principalmente polos comerciantes máis ricosdurante a segunda metade do século XVIII.

No centro da praza érguese unha fonte presidida por estatuaadicada a San Vicente Ferrer. Esta fonte recibía as augas paraabastecer a cidade por un antigo acueduto, hoxe desaparecido.Foi rematada en 1754, en tempos bispo Esquerdo, cuxo brasónestá esculpido na base da estatua. As casas barrocas da prazado Campo apoian as súas fachadas de cantería en arcos queforman soportais. Na parte máis baixa da praza consérvansealgunhas casas medievais, apoiadas en columnas, algunha dascales é romana reutilizada. Na praza do Campo conflúe a RúaNova, tamén de orixe medieval, que foi a máis populosa dacidade ata que esta empezou a medrar extramuros. Esta zona éhoxe coñecida como a rúa dos viños. Na praza atópase oCentro de Interpretación da Muralla.

•• Praza do Campo Castelo

Nesta praza destaca o que queda do antigo cárcere episcopalbarroco, que se levantou no lugar que ocupara o castelomedieval, e o edificio que fai esquina coa Praza Maior,construído en 1898. Hai unha estatua ao escritor Ánxel Fole eun parque onde se poden ver ao aire libre restos atopados doantigo Lugo romano. Esta praza é unha das máis frecuentadasda cidade, estando no verán ateigada de terrazas dos bares,locais comerciais e dun parque para rapaces novos.

•• Prazas de Santa María e Pío XII

A Praza de Santa María está comunicada coa Praza Maior,[29] case formando un espazo continuo coa mesma,estando tan só separadas polo edificio da Fundación Caixa Galicia. Nesta praza atópase o nártex, a torre do reloxo,os ábsidas e a Capela da Virxe dos Ollos Grandes da Catedral. Fronte a mesma atópase o Pazo Episcopal, construídopor orde do bispo Xil Taboada en 1713, aproveitando parte do antigo pazo dos Condes de Lemos, en cuxa torreaínda se observa o seu brasón.Moi preto da Praza de Santa María atópase a Praza de Pío XII. Nela pódese contemplar a fachada principal daCatedral, flanqueada por un muro e a carón da Porta de Santiago da Muralla, unha das máis antigas e na que destacaunha estatua adicada ao apóstolo Santiago. Dende a parte dereita da Praza accedese ao Pazo dos Saavedra, decoradoco escudo da familia.•• Parque de Rosalía de Castro

Artigo principal: Parque de Rosalía de Castro.

Lugo 11

É un parque situado no centro da cidade, aberto a mediados do século XX a modo de Cidade Xardín. Conta cunhaextensión de preto de dúas hectáreas, onde se poden atopar diversas construcións, coma un Palco da Música, unestanque ou xogos infantís, a parte dun miradoiro dende onde se pode ver o río Miño en case toda a súa extensión aoseu paso pola cidade.O parque componse de diferentes zonas axardinadas e amplos paseos delimitados por árbores altas e vellas. Oscorredores principais crúzanse nun grande espazo central presidido por unha fonte enfeitada con roseiras, un dosmáis comúns arranxos florais do parque. Sobre a estrutura xeométrica predomina a capa arbórea con especies desombra e outras de gran porte entre as que cómpre salientar os abetos. O parque acada especial relevancia durante ascelebración das festas de San Froilán, pois serve de espazo para atraccións, barracas e quioscos.

Arquitectura relixiosa

Capela de Santa María.

Fachada da Igrexa de San Froilán.

•• Igrexa de San Domingos

A Igrexa de San Domingos atópase situada na praza domesmo nome, tamén coñecida como Praza de SantoDomingo.[30] Esta construción atópase actualmente vinculadaao convento ocupado polas monxas agostiñas. Antigamente aigrexa pertencía ao convento dos Padres Dominicos, do calhai constancia xa dende 1274. A pesar das diversas reformasfeitas ao longo do tempo no templo, engadidos e edificios quea circundan parcialmente, como o da Caixa de Aforros deGalicia, a igrexa conserva a súa estrutura gótica.

Arquitectonicamente ten planta de cruz latina, e a súacabeceira consta de tres ábsidas poligonais abovedadas, nasque se atopan unhas xanelas estreitas e alatas. Tanto a navecentral, coroada por unha cúpula, como a do cruceiro, datadodo século XIV, cóbrense con bóvedas apuntadas. A fachadaprincipal non é visible, pois forma parte da clausura. Aportada sur consta dun pórtico barroco.

•• Igrexa de San Froilán

A igrexa de San Froilán, patrón da cidade,[31] está situada naPraza de Ferrol, un espazo situado dentro do casco históricoentre a Porta Falsa e a Porta de San Fernando da Muralla. Estaigrexa foi en orixe unha capela vinculada ao Hospital de SanBartolomeu, refundada en 1621. Xa a comezos do séculoXVIII a igrexa pasou a ser administrado polos irmáns de SanXoán de Deus. Na súa forma actual, o templo foi construídoen 1768, en tempos do Bispo Esquerdo. Derrubado o hospitalen 1878, a capela converteuse pouco despois na igrexaparroquial de San Froilán.

A fachada da Igrexa ten sobre a porta adintelada unha efixiede San Bartolomeu,[29] Está cuberta por unha bóveda deberce, cunha pequena cúpula central. Ten unha fachadabarroca moi característico, co escudo do bispo construtor e

Lugo 12

Igrexa de Santiago "A Nova".

coroado cun arco cunha estatua de San Rafael, que segundo ocatolicismo é o arcanxo médico. A fachada está flanqueadapor dúas torres campanarias de cúpula cónica e cuarteronada.O interior consta dunha soa nave, estando o presbiterio,espazo antes do altar, coas imaxes da Virxe da Milagrosa e dopropio San Froilán. Actualmente, anexo a un lado da igrexa,nunha construción máis moderna, atópase o Colexio daMilagrosa.

•• Igrexa de San Francisco

Na Praza da Soidade, no centro do casco histórico, atópaseesta igrexa, agora parroquial de San Pedro, contigua ao MuseoProvincial.[32] É coñecida co nome de San Francisco, enlembranza da súa pertenza inicial ao antigo convento dosPadres Franciscanos, extinguido pola desamortización.Despois da Catedral, é o monumento relixioso máisimportante da cidade. Segundo conta a tradición, a igrexa foifundada por Francisco de Asís en 1912, e en 1230 haiconstancia xa da presenza dos franciscanos na cidade.

Ademais da igrexa e das edificacións do convento, consérvase a cociña, o refectorio e mais o claustro, actualmenteintegrados no Museo Provincial. O conxunto foi declarado Monumento Histórico-Artístico en 1931. A igrexa estáconsiderada unha obra moi importante dentro do gótico mendicante. Arquitectonicamente ten planta de cruz latina,cunha soa nave, á que se entra por unha portada de tripla arquivolta e está coroada por unha xanela con dousparteluces. Á esquerda desta porta atópase unha torre de construción posterior.

Tanto a nave principal como a do cruceiro están cubertas de madeira sobre arcos apuntados. A cabeceira estácomposta por tres ábsidas poligonais. Conta tamén de altas fiestras oxivais con parteluces, cun amplo rosetónorientado ao sur que ilumina o interior. Nas ábsidas laterais consérvanse catro sartegos, tres deles con estatuas decabaleiros. O lateral sur deste templo foi cuberto no século XVIII pola capela da Orde Terceira. No interior adoitancelebrarse concertos sinfónicos, sobre todo durante o Festival de Música do Corpus.•• Igrexa de Santiago A Nova

A igrexa parroquial de Santiago, coñecida popularmente como A Nova,[33] atópase situada na rúa da Raíña, a carónda Praza Maior. Antigamente pertencía ao convento de relixiosas dominicas instaurando no lugar en 1363 o cal, aoigual ca Igrexa de San Francisco, desapareceu coa desamortización. Naquela época tiña como patroa a Santa María,polo que era coñecida como Santa María "A Nova" para distinguila da Catedral, tamén adicada á Virxe.A igrexa actual, Foi edificada no século século XVIII, sendo posteriormente recortada para adaptala á aliñación doresto de edificios da Rúa da Raíña. En 1859 a igrexa converteuse na parroquial de Santiago, e a súa fachada tal comofigura hoxe foi rematada en 1914. No interior destaca a vista da cúpula que coroa a igrexa e a imaxe do ApóstoloSantiago. O retablo maior, feito sobre planos de Domingo de Andrade, é notable por algunhas das súas imaxes.•• Capela de San Roque

A capela de San Roque atópase situada no barrio homónimo, fóra do recinto amurallado, preto da Porta de SanPedro. O barrio de San Roque, situado ao redor da capela, medrou ao redor da mesma e a consecuencia da concesióná cidade das feiras anuais de San Froilán en 1754.O proxecto da capela é de Lucas Ferro Caaveiro, arquitecto que tamén foi o artífice do Pazo do Concello. Arquitectonicamente é un edificio con planta de cruz latina, cuberto con bóveda de berce e cúpula semiesférica no cruceiro. A súa construción tal como se coñece rematou en 1731, aínda que posteriormente engadíuselle un pórtico frontal cunha balconada na parte superior. Nesta capela xuraban os bispos os foros da cidade. Anexo á capela atópase

Lugo 13

un parque adicado ao músico Xoán Montes é o Centro Arqueolóxico San Roque.

Distincións da cidadeA partir da designación do principal monumento da cidade, a muralla, coma Patrimonio da Humanidade polaUNESCO o 2 de decembro de 2000, a cidade recibiu unha serie de recoñecementos máis. Por exemplo cómpredestacar que, o 7 de novembro do ano 2002, a propia UNESCO designou a parte central da provincia de Lugo, naque está incluída totalmente o concello, como Reserva da Biosfera "Terras do Miño".Pouco despois debido ao auxe das festas patronais da cidade estas foron declaradas de Interese Turístico Nacional,ademais de a propia cidade como Municipio Turístico Galego. Estase a estudar tamén a presentación das festas doArde Lucus como candidata a recibir os galardóns de Interese Turístico Galego e Interese Turístico Nacional.

MuseosVéxase tamén: Museos de Lugo.

Fachada do Museo na Praza da Soidade.

A cidade amurallada conta cunha gran variade de museos, entre os quese atopan o Museo Provincial, o Centro de Interpretación da Muralla, oCentro Arqueolóxico San Roque, a Casa dos Mosaicos, a Sala deExposicións Porta Miñá ou o Museo Diocesano.

O museo máis importante da cidade é o Museo Provincial, cuxosfondos do distribúense ao longo de vinte e oito salas repartidas en dousandares. Así, o museo conta "Refectorio, cociña e claustro do conventode San Francisco", declarado Ben de Interese Cultural; coas "Salas dearte sacra", onde se atopan pinturas e diversas obras de arte relixioso;as "Salas dos mosaicos de Dédalo e Parsífae", onde se atopan dous dosmosaicos romanos achados na cidade; a "Sala de prehistoria earqueoloxía", onde se expoñen numerosos obxectos atopados en escavacións arqueolóxicas e as "Salas de artegalega", onde se poden contemplar obras de Castelao, Tino Grandío, Colmeiro, Prieto Nespereira, Xulia Minguillón,Francisco Asorey, Ramón Conde ou Maruja Mallo entre outros.

Nestes intres estase a construír un novo museo na cidade, o Museo Interactivo da Historia de Lugo,[34] o primeiromuseo do estilo construído en Europa e que se agarda que sexa un reclamo turístico importante. Este museo, situadona zona do Parque da Milagrosa, na antiga zona Frigsa, contará cunha superficie de 4.039 m² e unha dotación nosseus arredores de 11.000 m². A parte do propio museo, o edificio contará con locais para exposicións temporais,salón de actos e biblioteca, ademais de outros locais de ocio.

Lugo 14

Economía

Campus universitario.

Lugo é unha cidade de servizos. As principais actividades sonas comerciais, a administración (delegacións da Xunta, deorganismos estatais...) e servizos sanitarios e educativos. Oincremento constante da poboación da cidade fai daconstrución un dos principais sectores económicos domunicipio. A industria é moi escasa e dedícase case enexclusiva á transformación de produtos agrícolas (lácteas,cárnicas, madeira...). A reducida presenza de industrias, aausencia de medianas e grandes empresas e certoestancamento económico fan de Lugo unha das cidades menosdesenvolvidas de Galicia. Porén, estase a converter nunimportante núcleo comercial e de servizos.

O polígono industrial máis importante da cidade é o Polígono do Ceao,[35] situado ao norte da cidade, a rentes daAutovía do Noroeste. Comezouse a construír no ano 1979 ocupando unha superficie de máis de 700.000 m², o que oconverteu no seu momento no maior núcleo industrial do concello. Posteriormente foi completando o seudesenvolvemento cunha segunda fase que o ampliou en 300.000 metros cadrados. Dispón dunha rede mallada deviarios e rúas segundo o definido pola Sociedade Estatal de Promoción e Equipamento do Solo. Así, en conxunto, opolígono conforma unha rede industrial de máis de 100 hectáreas, as cales hoxe en día están urbanizados e vendidosna súa totalidade, sendo a súa ocupación industrial do 90%.

Canto á distribución das activades empresariais do polígono,[35][36] o 50 % das empresas adícanse ao comercio, o 24% á fabricación, o 12 % ao sector do transporte, o 10 % á construción e o 5 % restante son locais de servizos. Asempresas do polígono están agrupadas dentro da Asociación de Empresarios do Polígono Industrial do Ceao, a calpublica unha revista sobre as últimas novidades do mesmo. Debido á total ocupación do Ceao estase a traballar nunnovo polígono no barrio das Gándaras. O novo polígono conta con 114 parcelas, dispoñibles dende xuño 2010. Opolígono ocupará unha extensión total na súa última fase de 220 hectáreas, o dobre que O Ceao. Con todo, dende quese abriu o prazo de venta de parcelas até finais de setembro de 2010, tan só foron recibidas 12 ofertas, o que supóntan só un 17% da superficie inicial dispoñible.

Zona rehabilitada dentro do casco histórico.

Un dos polos económicos máis importantes da cidade é ocampus universitario,[37] pertencente á Universidade deSantiago de Compostela, especializado en Ciencias Agrarias,o que converten á cidade nunha das urbes universitarias máisimportantes de Galicia, só superada por Santiago deCompostela. Así, o campus está composto por seis facultades,todas situadas no barrio de Acea de Olga ás beiras do Miño,agás a Facultade de Formación do Profesorado que se atopano centro da cidade. Os outros cinco centros son a Facultadede Administración e Dirección de Empresas; a Facultade deCiencias (con carreiras enfocadas á enxeñaría química e ánutrición); a Facultade de Humanidades; a Facultade deVeterinaria e a Escola Politécnica Superior, que oferta asenxeñerías agrícola, forestal, civil e topografía. Ademais están adscritas á Universidade as escolas de RelaciónsLaborais e Enfermaría.

En canto ao sector turístico está a gañar gran importancia dentro da economía da cidade así,[38][39] nos últimos anos aumentou en máis dun 425 por cento o número de visitantes. Neste aumento da cantidade de turistas comezou co

Lugo 15

nomeamento da Muralla como Patrimonio da Humanidade, ademais dun plan turístico que inclúe a creación denovas oficinas de información, trens turísticos, o aumento en publicidade e a rehabilitación do centro histórico emonumental. A rehabilitación desta última zona estase levar actualmente dentro do Proxecto URBAN (IniciativaUrbana), cofinanciado polo Concello máis a Unión Europea. A mellora do centro histórico foi distinguida en 2008pola Organización das Nacións Unidas dentro do Premio Internacional ás boas prácticas para mellorar ascondicións de vida Dubai 2008.

TransporteA cidade de Lugo conta con accesos por liña férrea e por estrada,[40] a parte do Aeródromo de Rozas, o cal non tenactualmente uso comercial. En canto ao tren, as dúas estacións coas que conta a cidade, a situada en Conde deFontao e a do Ceao, forman parte da liña A Coruña-Palencia xestionada ADIF. Actualmente utilizan esta liña, encanto a transporte comercial de pasaxeiros o Tren Arco entre a cidade herculina e Monforte de Lemos, o TrenhotelAtlántico entre Ferrol e Madrid e o Trenhotel Galicia entre A Coruña e Barcelona. Está así mesmo proxectada aapertura dunha liña de alta velocidade que conectará á cidade con Ourense. En canto ao transporte por estrada asprincipais vías de comunicación son a antiga N-VI e a Autovía do Noroeste, que cobre a ruta entre Madrid e Arteixo.Outras autovías en proxecto de construción son a A-54, que conectará a cidade con Santiago de Compostela e aA-56, que conectará con Ourense. Así mesmo a cidade está conectada por diversas estradas de menos entidade coasprincipais vilas e cidades galegas.O transporte público urbano existe na cidade dende o século XIX,[41] cando comezou a funcionar a compañía LaFerrocarrilana, que tiña primeiro a súa parada nos arredores da Porta de San Pedro e máis tarde na actual praza deAsturias. Con todo, o primeiro autobús motorizado utilizado na cidade data de 1907, cando a casa Barros comeza afacer probas cun recorrido entre a cidade e Viveiro, substituíndo finalmente a tracción motorizada á animal en 1915.Durante os anos 1920 o transporte colectivo por estrada comeza a experimentar un notable medre, creándose liñasque conectaban con Becerreá, Navia de Suarna, A Fonsagrada, Ribadeo e Portomarín.En maio de 1931, ante a necesidade, decídese crear unha rede de transporte urbano. Para elo o concello decideencargar a construción de catro autobuses con capacidade para 36 viaxeiros sentados e 40 de pé. Con iso buscábasecrear tres liñas de servizo ordinario deixando un automóbil de reserva, estas tres liñas unirían: Ombreiro coa estaciónde tren; o empalme da estrada de Portomarín tamén coa estación de tren (pasando pola Praza Maior); e As Mercedescoa rúa San Fernando no centro. O prezo do billete oscilaba ente os 15 e os 40 céntimos. A partir de aquí a evolucióndo transporte urbano vai parella coa evolución da cidade. O 17 de maio de 1963, cando o concello outorga aconcesión do servizo á empresa Autobuses Urbanos de Lugo, propiedade de Xosé Vázquez e Xaquín Arias. En 1976a empresa convértese e sociedade anónima e pasa a denominarse AULUSA, nome que aínda perdura na actualidade.Hoxe a empresa pertence ao grupo Monbus.

Lugo 16

Festas e gastronomíaVéxase tamén: Festas de Lugo.

Casco vello de Lugo.

Lugo é famosa polas súas tabernas da Rúa Nova, Rúa da Cruz (taméncoñecida coma Rúa dos Viños) e Praza do Campo. Tamén podemosatopar unha rica gastronomía. Entre os seus pratos típicos están o polboá feira, o lacón con grelos, o caldo galego, a empanada, as anguías, astroitas... Entre a repostería destacan as filloas (que poden ser feitas consangue de porco), os freixós, as tellas e as orellas.

San Froilán

Artigo principal: Festa de San Froilán.Son festas adicadas ao patrón da cidade entre o 4 e o 12 de outubro.Estas festas de Interese Turístico Nacional reúnen tódolos anosmultitude de visitantes de todo o país e de fóra, chegando na súaedición do 2008 a reunir a 1.035.000 persoas.[42] Dende temposremotos durante os días que van do 4 ao 12 de outubro celébranse unhaserie de actos festivos cuxas xornadas principais son a do patrón (día 5)e o domingo seguinte, chamado Domingo das Mozas, onde a xenteengalánase cos traxes tradicionais e onde antes a tradición dicía que as familias do rural daban permiso a acudir aeste día das festas aos seus fillos.

Tradicionalmente foi unha feira do ámbito rural con bailes, actuacións teatrais e competicións deportivas. Hoxe endía a estas actividades súmanselle moitas outras, coma concertos, feiras de artesanía, etc. aínda que o máis típico é avisita as barracas e sobre todo visitar as casetas onde, durante todo o mes de outubro, pódese degustar o polbo áfeira.

Arde Lvcvs

Desfile romano polas rúas da cidade con motivodo Arde Lucus.

Artigo principal: Arde Lvcvs.Con preto de medio millón de visitantes esta festa conmemora opasado romano da cidade de Lugo. Son tres días de actividades lúdicasnos que se recrea a vida da cidade no imperio romano, con circosromanos, carreiras de cuadrigas, loitas de gladiadores, desfilesmilitares romanos, gardas nas portas da muralla, venta de escravos,vodas celtas... onde a xente da cidade viste con traxes de romano ou deceltas, participando en tódalas actividades.

Ofrenda do Antigo Reino de Galicia ao Santísimo

Os delegados das sete antigas cidades do Reino (A Coruña, Lugo,Ourense, Santiago de Compostela, Mondoñedo, Betanzos e Tui) acoden cada ano para cumprir coa súa centenariapromesa de dotar dunha renda anual coa que iluminar o Altar Maior. A comitiva diríxese á catedral dende o pazo doConcello e, acabada a ofrenda, acompaña ao Santísimo na procesión pola cidade. Este acto desenvólvese o segundodomingo despois da festividade de Corpus Christi e foi declarado de Festa de Interese Turístico Galego.

Lugo 17

A CarballeiraFesta universitaria, nace na década dos 90 da man dos Comités Abertos de Faculdade como acto protesta contra ascontinuas promesas das institucións de ampliación do Campus Universitario, ainda que pronto se afianza como unhafesta de sona nacional, xa pasado o ano 2000 o concello de Lugo prohibe a celebración organizada desta festa,derivando ata a situación actual na que é un macrobetellón máis sen ningún tipo de responsabel nin control.

Outras festasOutras festas dignas de mención son as do barrio da Milagrosa, que se celebran a primeira fin de semana desetembro, o Entroido, as Letras Galegas, o Samaín ou o Magosto.

Barrios

Cruceiro na Praza de Santa María.

Institutos en Recatelo.

Barrio da Ponte.

A cidade de Lugo componse de numerosos barrios, moitos coa súapropia personalidade e arquitectura, debido á súa construciónrepartida durante toda a historia da cidade.•• Centro - Recinto amurallado

Tamén coñecido como o casco vello, é a zona máis antiga da cidade,que fica dentro da muralla romana. É o centro comercial eadministrativo, ademais da zona onde se atopan a meirande parte dosmonumentos. Dentro deste barrio está a Praza Maior, centroneurálxico de Lugo e a praza pública máis concorrida. Tamén nestebarrio atópase a zona dos viños onde se poden atopar restaurantes etabernas tradicionais. Hoxe en día está sufrindo unha profundarehabilitación.

•• San Roque

Un dos barrios máis céntricos e dos máis antigos da cidade. Contacunha capela erixida en 1732 por Lucas Ferro Caaveiro. Neste barrioxuraban os bispos gardar os Foros da cidade. Tamén destacan osXardíns, adicados a Xoán Montes e a residencia de anciáns, que datade 1886.

•• Recatelo

Tamén barrio do Parque. Esta zona é a máis antiga da cidade fora dorecinto amurallado, onde hai documentación de antigas domusromanas anteriores ao propio recinto defensivo. Este barrio alberga oParque de Rosalía de Castro, e é ademais o barrio onde se celebranas principais actividades festeiras tanto do San Froilán como do ArdeLucus. Ademais neste barrio atópanse os Xulgados da cidade enumerosas institucións de ensinanza.

•• A Cheda

Este barrio atópase ás beiras do río Miño, na súa ribeira esquerda.Acolle o campo de fútbol da cidade, un importante centro comerciale o Pazo de Feiras e Exposicións. Seguindo dende este barrio polabeira do río atópase o Balneario de Lugo, onde están as antigastermas romanas da cidade.

•• A Ponte - San Lázaro

Lugo 18

Praza de Augas Ferreas, na Acea de Olga.

Balneario de Lugo e barrio da Acea de Olga aofondo.

Fogar de Santa María, no barrio do Carme, fronte aMuralla.

Casas da Fonte dos Ranchos.

Atópase cruzando a Ponte Romana. Neste barrio atópase a igrexa deSan Lázaro, que constitúe un fito do Camiño Primitivo de Santiago.Neste barrio atópase o Club Fluvial, un centro recreativo conpiscinas e actividades de hostalaría. Ao redor de todos estes barrios acarón do río atopamos un paseo cun percorrido total duns trintakilómetros,[43] integrando o río Miño na vida dos lucenses. Esteespazo verde está considerado como Reserva da Biosfera.

•• A Tolda

Tamén chamada a Tolda de Castela, chamada así por ter sido lugarde parada de viaxantes de negocios das terras castelás. Atópase naconfluencia dos ríos Fervedoira e Miño, preto da zona máis modernada cidade, a Acea de Olga.

•• Acea de Olga

Situado na parte sur da cidade, é un dos barrios máis novos degrandes avenidas, e onde se atopa a zona universitaria, que acolle oCampus da Universidade de Santiago. Este barrio foi erixido sobreas antigas aldeas de Fingoi e Magoi, nomes cos que tamén écoñecida esta zona. Neste barrio tamén se atopa a zona coñecidacomo Augas Férreas, tamén moi preto do Campus.

•• O Carme

É un barrio moi próximo ao centro urbano, entre a muralla e ACheda, onde aínda se poden atopar pequenas hortas con leitugas etomates, a parte de incluso galiñeiros e coelleiras, aínda que este tipode actividade desaparece pouco a pouco cara unha maiorurbanización.

Neste barrio, na Porta Miñá,[44] ao pé da igrexa do Carme ou daVirxe do Camiño, nacía a importante calzada romana Vía XIX doItinerario de Antonino, en dirección de Iria Flavia e Braga. Xa naépoca medieval pasaría sobre o camiño superposto a esta vía (oRegueiro dos Hortos) o Camiño Primitivo que máis tarde seríadesviado cara a rúa Santiago. Neste barrio, nos terreos coñecidoscoma Regueiro do Horto ou Rego do Horto, propiedade da Catedralata o século XVIII, naceu no ano 833 San Froilán.

•• A Milagrosa

É o barrio máis populoso da cidade. Situado na zona da Avenida daCoruña, e é un dos barrios máis grande, con caracter obreiro e cunhanotable actividade comercial e de hostalería. A zona sobre a que seasenta este barrio, pola que pasaba o acueduto romano do que hoxeapenas quedan restos, chamábase Agro do Rolo, tomando o nomeactual a partir da construción da Igrexa da Milagrosa (comezada noano 1946).

Neste barrio atópase o Parque da Milagrosa, un dos máis importantesda cidade.•• A Piringalla

Lugo 19

Barrio situado á beira do barrio da Milagrosa a camiño até o de Garabolos. É unha zona onde se está a desenvolverunha importante actividade comercial.En 2007 atopouse un castro de considerables dimensións anterior á ocupación romana preto dos actuais depósitos deauga que abastecen á cidade.[45]

•• Albeiros

Un barrio con moita personalidade propia, xa que é unha antiga aldea que foi engulido pola cidade, mais que manténás súas características, sendo un dos barrios máis pintorescos e característicos da cidade.•• Fonte dos Ranchos

Neste barrio atópase o actual hospital da cidade, sendo un importante punto de comunicacións e unha das arteriasprincipais da cidade, sendo a saída da cidade cara a Ponte Nova, que leva cara a Santiago de Compostela e Ourense.Cómpre destacar que no ano 2007 foi construída unha gran fonte, chamada multimedia, na que a iluminación sesincroniza coa música.•• Paradai

Barrio próximo ao centro da cidade, que ao igual que outros barrios mestura as modernas construcións coas máistradicionais. No ano 2009 sufriu un importante troco tralas obras de urbanización que sufriu, o que o converteránunha das máis importantes arterias de comunicación da cidade.•• Fontiñas

Un dos barrios con maior densidade de poboación da cidade e importante núcleo comercial e de comunicacións, queconecta a zona noroeste da cidade coa zona do Campus Universitario. Conta co Parque dos Paxariños, un espazonatural que baixa do alto da cidade até as zonas fluviais.•• A Chanca

A Chanca é un barrio que mestura a cidade e a construción rural, a medio camiño entre o centro da cidade e a zonaresidencial de Castelo, contando hoxe cun importante paseo fluvial ao redor dos ríos Rato e Fervedoira, outraimportante paraxe natural de Lugo. Neste barrio atópase o Viaduto da Chanca, unha gran ponte utilizada para a redede ferrocarrís dende 1874.•• Sagrado Corazón

Este barrio é unha zona residencial, de pasado obreiro, situado ao norte da cidade ás beiras do Parque-Paseo do Rato.•• As Gándaras

Outra zona residencial que mestura as novas construcións de grandes bloques de edificios con antigas casas, volcadoespecialmente cara o Polígono Industrial, ao que se atopa moi próximo. Arredor deste barrio e o anterior,concretamente na zona de San Cibrao é onde se situará o Novo Hospital de Lugo.•• O Ceao

Zona industrial da cidade, atópase case ao 100 por 100 da súa capacidade de desenvolvemento, motivo o cal levou áconstrución dunha nova zona industrial nas proximidades deste.•• Alto de Garabolos

Tamén coñecido sinxelamente como Garabolos, atópase ao final do polígono industrial e dunha das máisimportantes arterias da cidade, a Avenida da Coruña. Neste barrio atópanse numerosas empresas adicadas ao sectorautomobilístico así como o cuartel de bombeiros e un importante centro comercial.

Lugo 20

DeporteVéxase tamén: Deporte en Lugo.

O Breogán en 2012.

Na cidade destacan equipos profesionais como o Breogán, o Prone, oClub Deportivo Lugo ou o Ensino. Todos eles amplamente coñecidospola súa participación de maneira frecuente nas máximas categoríasestatais na loita con cidades moito maiores e importantes a niveleconómico.

O Club Baloncesto Breogán,[46] actualmente participante na Liga LEBOuro, é un dos clubs históricos no baloncesto estatal (ocupa a novenaposición nese ránking) cunha das afeccións máis numerosas de Europa.Tras moitos anos na máxima categoría nacional, a liga ACB,descendeu na temporada 2005-06 á LEB. O club logrou a súa mellor

clasificación na temporada 1984-85, ocupando a sexta posición, o que lle permitiu disputar unha competicióneuropea, a Copa Korać, a seguinte campaña. Algúns xogadores importantes de baloncesto da cidade son ManelSánchez, Tito Díaz, Suso Fernández ou Fran Vázquez (actualmente no FC Barcelona). A canteira do Breogán estárepresentada polo Club Estudiantes, que disputa actualmente na Liga EBA. O Pavillón no que disputa so seusencontros é o Pazo dos Deportes.

O Pazo dos Deportes é o pavillón máis grande dacidade.

O Azkar Lugo FS xoga actualmente na Primeira División de fútbolsala. Trala súa consolidación como un dos fixos da categoría a apostapola canteira parece que comeza a ser clara nunha cidade na que ofútbol sala ten o maior número de fichas federativas. No seu palmarésdestaca a Recopa de Europa do ano 2005, disputada en Lugo. Xoga osseus encontros como local no Palacio Municipal de Deportes.

No fútbol destaca o CD Lugo, actualmente en Segunda Divisón, trasascender o 25 de xuño de 2012. Algúns futbolistas lugueses de sonason o porteiro Diego López (Sevilla FC), Roberto Trashorras (RayoVallecano), Paulo Álvarez e Iago Díaz (CD Lugo) ou José ManuelAlvelo, exfutbolista do Celta de Vigo. O equipo xoga os seus encontrono Estadio Anxo Carro, situado no barrio da Cheda á beira do Río Miño.

En baloncesto feminino o Porta XI Ensino participou durante anos na Primeira División da Liga Feminina, aínda queagora disputa a Liga Feminina 2, a segunda máxima categoría. Os seus maiores logros foron o pase á final da Copada Raíña en 2001 e a clasificación para as semifinais da Liga na temporada 2003-04. En voleibol, destaca o equipofeminino Emevé. En deportes individuais cabe destacar ós medallistas olímpicos en piragüismo Luís GregorioRamos Misioné e Chilares, xunto a outros piragüistas como Pedro Cuesta e Valladares. En atletismo destaca aolímpica María Abel, e no golf Katia Fernández. Foi famoso o falecido motociclista Juan López Mella.Cabe destacar tamén a ampla tradición aeronáutica da cidade. O Real Aeroclub de Lugo conta na actualidade cunhagran flota de aeronaves lixeiras. Organiza anualmente unha concentración aeronáutica na que se dan cita variasdisciplinas, desde a competición ata a divulgación do mundo da aviación. A súa base é o aeródromo de Rozas, unhapista de importantes dimensións para a que existen proxectos de ampliación nun futuro.

Lugo 21

Galería de imaxesArtigo principal: Galería de imaxes de Lugo.

Termas Romanas.  

Representación da aguia das lexións romanas na praza deSan Domingos.  

Pazo do Concello.  

Lugo 22

Porta do Campo Castelo da Muralla.  

Fachada do Museo Provincial.  

Forte romano na Praza Maior durante o ArdeLucus.  

Lugo 23

Vista da Torre de AMosqueira.  

Vista afastada da zona de Calde e da PonteNova.  

Parque de Marcos Cela.  

Círculo das Artes.  

Lugo 24

Seminario, onde estudou, entre outros,Gregorio Sanz.  

Escavacións arqueolóxicas en Lugo á beira damuralla.  

Cidades irmandadas• Ferrol (Galiza)• Dinan (Bretaña)• Viana do Castelo (Portugal)• Qinhuangdao (China)• Gran Muralla Chinesa (China) (Irmandada á Muralla de Lugo)

ParroquiasPara unha lista completa de tódolos lugares do concello de Lugo véxase: Lugares de Lugo.

Galicia | Provincia de Lugo | Parroquias de Lugo

Adai (Santa María Madanela) | Bacurín (San Miguel) | Bascuas (Santa María) | Bazar (San Remixio) | Benade (Santo Estevo) | Bocamaos (SanXillao) | Bóveda (Santa María) | O Burgo (San Vicente) | Calde (San Pedro) | Camoira (Santo Estevo) | Carballido (San Martiño) | Coeo (San

Vicente) | Coeses (Santa María Madanela) | Cuíña (Santalla) | Esperante (Santalla) | Gondar (Santa María) | Labio (San Pedro) | Lamas (Santalla) |Lugo | Mazoi (Santalla) | Meilán (Santiago) | Monte de Meda (Santa María Madanela) | Muxa (Santa María) | Ombreiro (San Martiño) | Orbazai

(San Miguel) | O Outeiro das Camoiras (San Salvador) | Pedreda (San Vicente) | Pías (San Vicente) | Piúgos (Santiago) | Poutomillos (SanMartiño) | Prógalo (Santiago) | Recimil (San Lourenzo) | Ribas de Miño (San Mamede) | Romeán (San Pedro) | Rubiás (San Xillao) | Saa

(Santiago) | San Mamede dos Anxos (San Mamede) | San Martiño de Piñeiro (San Martiño) | San Pedro de Mera (San Pedro) | San Román (SantaCristina) | San Salvador de Muxa (San Salvador) | San Xoán de Pena (San Xoán) | San Xoán do Alto (San Xoán) | San Xoán do Campo (San

Xoán) | Santa Comba (San Pedro) | Santa María de Alta (Santa María) | Santa Marta de Fixós (Santa Marta) | Santalla de Bóveda de Mera(Santalla) | Santo André de Castro (Santo André) | Soñar (San Pedro) | Teixeiro (Santa María) | Tirimol (San Xoán) | Torible (Santa Mariña) | O

Veral (San Vicente) | Vilachá de Mera (San Xillao)

Lugo 25

Notas[1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=gl& pagename=Lugo& params=43_0_43. 24_N_7_33_20. 75_W_[2] Véxase no Galizionario.[3][3] Datos de 2001 publicados en 2004.[4] Sitio web sobre a cidade de Lucus Augusti (http:/ / www. arqweb. com/ lucusaugusti/ sacramentum. asp)[5] A cidade sagrada de Augusto (http:/ / www. tarraconensis. com/ lugo/ lugo. html)[6] A Reserva da Biosfera 'Terras do Miño' (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ naturaleza/ ?pag=reserva)[7] Relación de unidades poboacionais. INE (http:/ / www. ine. es/ nomen2/ index. do?accion=busquedaDesdeHome& nombrePoblacion=Lugo&

x=0& y=0)[8] "Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842" (http:/ / www. ine. es/ intercensal/ intercensal. do?search=1&

cmbTipoBusq=0& textoMunicipio=Lugo& btnBuscarDenom=Consultar+ selección). . Consultado o 5 de xaneiro de 2012.[9] Axencia Estatal de Meteoroloxía. Temperatura máxima anual absoluta (http:/ / www. aemet. es/ es/ serviciosclimaticos/ datosclimatologicos/

efemerides_extremos?w=0& k=gal& l=1505& datos=det& x=1505& m=13& v=TMX)[10] Axencia Estatal de Meteoroloxía. Temperatura mínima anual absoluta (http:/ / www. aemet. es/ es/ serviciosclimaticos/ datosclimatologicos/

efemerides_extremos?w=0& k=gal& l=1505& datos=det& x=1505& m=13& v=Tmn)[11] Axencia Estatal de Meteoroloxía. Valores extremos (http:/ / www. aemet. es/ es/ serviciosclimaticos/ datosclimatologicos/

efemerides_extremos?w=0& k=gal& datos=det& l=1505)[12] http:/ / www. aemet. es[13] Un castro revoluciona a historia de Lugo (http:/ / www. galicia-hoxe. com/ index_2. php?idMenu=153& idNoticia=286500)[14] Galicia pueblo a pueblo. Andrés Procedo Ledo. Xunta de Galicia.[15] Paxina da UNESCO, criterio para a designación da Muralla de Lugo como Patrimonio da Humanidade (http:/ / whc. unesco. org/ archive/

repcom00. htm#987)[16] Paxina do Concello de Lugo con datos sobre a Muralla (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ )[17] Cronoloxía de Lugo (http:/ / www. lugoturismo. com/ visitalugo/ cronograma_detalle_popUp. asp)[18] M. Rubén García Álvarez, Galicia y los gallegos en la Alta Edad Media, Santiago, Pico Sacro, 1975, p. 44: "No tenía Galicia al comenzar

esta etapa histórica más que una sola ciudad, la de Lugo, que era también, por cierto, la única que merecía tal nombre en toda la Españacristiana del siglo VIII y la primera mitad de IX".

[19] Historia de Lugo (http:/ / www. lugoturismo. com/ visitalugo/ ?pag=historia)[20] O privilexio da exposición permanente do Santísimo Sacramento (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ religioso/ ?pag=santisimo)[21] Roman Walls of Lugo (http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 987). UNESCO World Heritage List (en inglés)[22] Escudo de la ciudad de Lugo (http:/ / www. galiciadigital. com/ opinion/ opinion. 734. php), en www.galiciadigital.com (en castelán)[23] Historia heráldica da Provincia de Lugo (http:/ / www. deputacionlugo. org/ archivos/ docs/ historia_heraldica_galego. pdf)[24] Que escudo de Lugo lle gusta máis, o actual ou o antigo? (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ participa/ 2008/ 06/ 17/

01121213691100598233839. htm)[25] De feito, en documento sen data (http:/ / www. lugo. es/ cs/ Satellite?blobcol=urlvalue& blobheader=application/ pdf&

blobheadername0=content-type& blobheadername1=content-disposition& blobheadervalue0=application/ octet-stream&blobheadervalue1=attachment;+ filename=20080806_Proposta_Aprobacion_Escudo_Bandeira. pdf& blobkey=urlvalue& blobnocache=true&blobtable=Spark_Documento_Mungo& blobwhere=20080806_Proposta_Aprobacion_Escudo_Bandeira. pdf& ssbinary=true), o Concello deLugo xa "aprobou inicialmente a modificación do escudo e da bandeira municipais nos termos do estudo-memoria redactado por donEduardo Pardo de Guevara y Valdés, presidente do Consello Superior de Investigacións Científicas, e aprobar o proxecto de escudo ebandeira que se xunta a aquéla". O novo escudo aínda non foi feito público.

[26] A Festa do Corpus (http:/ / www. xente. mundo-r. com/ juliomonta/ corpus. htm)[27] Hermanamiento entre las murallas de Lugo y de China (http:/ / www. elpais. com/ articulo/ cultura/ Hermanamiento/ murallas/ Lugo/ China/

elpepucul/ 20071006elpepucul_5/ Tes), elpais.com (en castelán).[28] Praza do Campo en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp. asp?idMonumento=50)[29] Lugo y su muralla. X. Trapero Pardo. Everest. 1986[30] Igrexa de San Domingos en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp.

asp?idMonumento=5)[31] Igrexa de San Froilán en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp.

asp?idMonumento=8)[32] Igrexa de San Francisco en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp.

asp?idMonumento=48)[33] Igrexa de Santiago A Nova en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp.

asp?idMonumento=49)[34] Museo Interactivo da Historia de Lugo (http:/ / www. lugo. es/ ws/ mihl/ index. jsp)[35] O Polígono do Ceao (http:/ / www. poligonoceao. org/ publico/ contenidos/ contenidos. pl?pagina=elpoligono)[36] Xestur só ten ofertas para 12 das 114 parcelas á venda nas Gándaras (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 63140. html)[37] Lugo, xeografía (http:/ / www. lugoturismo. com/ visitalugo/ ?pag=geografia)

Lugo 26

[38][38] Xornal El Progreso. Xoves 30 de setembro de 2010, páxina 12[39] A ONU distingue a rehabilitación da Tinería (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 39890. html?lang=gl)[40] Como chegar (http:/ / www. lugoturismo. com/ comollegar/ ?pag=donde_esta_lugo)[41][41] Evolución do transporte urbano en Lugo. VV.AA. Universidade de Santiago de Compostela[42] O San Froilán atraeu a Lugo a máis dun millón de persoas (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 18491. html)[43] Cidade e Barrios (http:/ / www. lugo. es/ cs/ Satellite?c=Spark_SecNivel2& cid=1189079594819& color=Rojo& idioma=gl&

pagename=Spark/ Spark_SecNivel2/ CLPlantSecNivel2& tipoLetra=Texto1)[44] Ricardo Polín, Guía histórica e cartográfica do Camiño Primitivo de Santiago, Concellaría de Cultura e Educación (Concello de Lugo),

2002[45] Parece que el castro de A Piringalla tuvo un doble anillo de fosos (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ lemos/ 2008/ 02/ 03/ 0003_6535424.

htm). La Voz de Galicia (3/2/2008)[46] A afección do Leite Río, entre as máis numerosas de Europa (http:/ / www. cbbreogan. com/ breogan/ noticias/

la-aficion-del-leche-rio-entre-las-mas-numerosas-de-europa-557. html)

GaliciaPara outras páxinas con títulos homónimos véxase: Galicia (homónimos).

Comunidade Autónoma de

Galicia

Bandeira Escudo

Himno galego: "Os Pinos"

Capital Santiago de Compostela

Cidade máis poboada Vigo

Linguas oficiais Galego e castelán

Superficie - total - % de España

Lugar nº 729.574,4 km²5,8 %

Galicia 27

Poboación - Total (2010) - % de España - Densidade

Lugar nº 52.738.591 hab.5,95%92,6 hab./km²

Taxa de natalidade (2005)Taxa de mortalidade (2005)

7,6 por 100010,5 por 1000

Esperanza de vida ó nacer(2005) - Homes - Mulleres

80,1 anos77,1 anos84,4 anos

Xentilicio - galego - outros - castelán - catalán - éuscaro - francés - inglés - portugués

galegogalaico, galicianogallegogallecgaliziargaliciengaliciangalego

Estatuto de Autonomía 6 de abril de 1981

Representación parlamentaria: - Congreso de España - Senado de España - Parlamento de Galicia

23 deputados19 senadores75 escanos

Presidente Alberte Núñez Feijóo (PPdeG)

Moeda Euro (€)

Zona horaria UTC +1(En verán: UTC +2)

Festa oficial 25 de xullo (Día Nacional de Galicia)

Galicia[1] ou Galiza[2] é unha nación[3] recoñecida internacionalmente en 1933[4] e establecida xurídica eadministrativamente desde 1978 como Comunidade Autónoma segundo a Constitución española e con estatuto denacionalidade histórica no seu Estatuto de Autonomía, dentro do Reino de España. O seu territorio está situado noextremo noroeste da Península Ibérica e linda, ao leste, coas comunidades autónomas de Asturias e Castela e León,ao oeste co Océano Atlántico, ao norte co Mar Cantábrico e ao sur coa República de Portugal.Ten como lingua propia o galego, similar e de orixe común co portugués, e comparte oficialidade co castelán, que éoficial en todo o Estado Español.Galicia posúe 2.778.913 habitantes (2012), cunha distribución poboacional que aglomera a meirande parte na franxaentre Ferrol e Vigo. Santiago de Compostela é a capital cun estatuto especial, dentro da provincia da Coruña. EnGalicia, os núcleos urbanos con rango de cidade son sete, que segundo criterios poboacionais son os seguintes: Vigo,A Coruña, Ourense, Lugo, Santiago de Compostela, Pontevedra e Ferrol.

EtimoloxíaOs nomes "Galiza" e "Galicia" derivan da palabra latina Gallaecia (ou Callaecia), que significaba literalmente "terra dos galaicos". Os galaicos (en latín: Gallaeci, en grego: Καλλαϊκοί) foron o pobo máis numeroso do noroeste da Península Ibérica xa antes da súa integración ao Imperio Romano no século I a.C, aínda que algúns autores consideran que en orixe o termo "galaico" era empregado para denominar unha pequena tribo ao norte do río Douro; sexa como for, este nome acabou por denominar todo un grupo étnico de lingua celta e culturalmente homoxéneo,

Galicia 28

situado entre o mar Cantábrico e o río Douro[5].A primeira referencia histórica dos galaicos, remóntase ao ano 136 a.C, cando o xeneral romano Décimo XunioBruto Galaico regresa a Roma -despois da súa vitoriosa campaña bélica contra dous pobos previamentedescoñecidos, lusitanos e galaicos- recibindo do propio Senado romano o título de Gallaecus ou "galaico" en honor ádura expedición militar contra estes[6]. Tras estes primeiros contactos, o mundo greco-latino vai denominar o seupaís como Gallaecia, tal e como fixeron Estrabón, Plinio e Apiano, entre outros. Será este nome Gallaecia a que iráevolucionando durante máis de 13 séculos, e que acabará por adoptar as formas "Galiza" e "Galicia".Máis controvertido é, non obstante, o significado orixinario do termo Gallaicus (galaico) e consecuentemente deGallaecia. O primeiro autor que teorizou sobre isto foi Isidoro de Sevilla, quen no século VII explicaba que o nome"galaico" aludía á pel branca como o leite que tiñan os seus habitantes, de xeito similar aos habitantes da Galia[7].Serán moitos autores posteriores os que tenten buscar o significado deste nome, tales como Afonso X o Sabio,Ramón Barros Sivelo ou Murguía, mais hoxe tende a relacionarse con étimos das linguas celtas, e indoeuropeas enxeral, de maneira que o significado exacto da palabra é, a día de hoxe, descoñecido.

Símbolos de Galicia

Bandeira de Galicia

Artigo principal: Bandeira de Galicia.Se ben durante séculos, a antiga bandeira galega foi de fondoazul con cruces douradas, e un gran copón no centro ao xeitodo escudo, a actual bandeira galega foi creada a finais doséculo XIX polos galeguistas históricos do Rexurdimento,como insignia nacional[8], ondeando desde polo menos o ano1891. Ten fondo branco e presenta unha franxa azul dende oángulo superior esquerdo ata o inferior dereito.

Escudo de Galicia

Artigo principal: Escudo de Galicia.O cáliz, figura heráldica que representa a Galicia, foi documentado por vez primeira no escudo dos reis de Galicia(roys de Galyce) do Armorial Segar de Inglaterra no ano 1282. Ten experimentado diferentes cambios ao longo dotempo, o actual escudo de Galicia é descrito no artigo número 3 da Lei de Símbolos de Galicia:O escudo de Galicia trae, en campo de azur, un cáliz de ouro sumado dunha hostia de prata, e acompañado de setecruces recortadas do mesmo metal, tres a cada lado e unha no centro do xefe. O timbre, coroa real, cerrada, que é uncírculo de ouro, engastado de pedras preciosas, composto de oito floróns de follas de acanto, visibles cinco,interpoladas de pérolas, e das súas follas saen cadansúas diademas sumadas de perlas, que converxen nun mundo deazur, co semimeridiano e o ecuador de ouro, sumado de cruz de ouro. A coroa, forrada de goles ou vermello[9].

Galicia 29

Himno galego

Artigo principal: Os Pinos.

Eduardo Pondal, autor do poemaque fornece a letra d'Os Pinos.

O himno galego (Os Pinos) é o símbolo acústico máis solemne de Galicia comocomunidade política. O texto son as dúas primeiras partes do poema Queixumes dospinos de Eduardo Pondal, e a música é da autoría de Pascual Veiga. Foi estreado naHabana, Cuba, o 20 de decembro de 1907.

Historia

Artigo principal: Historia de Galicia.

Prehistoria

Artigo principal: Galicia Prehistórica.

Dolmen de Corveira, construído entre o IV e IIImilenios a.C, é unha típica anta de corredor que

forma parte do conxuntoSotorraño-Parxubeira-Portocoiro, Eirón,

Mazaricos.

As primeiras probas líticas de presenza humana en Galicia remóntansea hai uns 300.000 anos, no Paleolítico Inferior, durante o Plistocenomedio. Apareceron restos destes poboadores por todo o litoral, dendeRibadeo ata A Guarda. Estes restos son instrumentos líticos, que nosamosan unha industria Acheulense a base de bifaces, fendedores,triedros,... feitos sobre unha base de cuarzo ou cuarcita. Coñécensedúas culturas, o paleolítico inferior arcaico (ou "cultura dos cantostallados") e o paleolítico inferior clásico ou Acheulense. A técnica émáis simple na primeira delas. As industrias son simples e o número detipos reducido.

A primeira claramente identificada, caracterízase pola súa capacidadeconstrutora e arquitectónica, xunto co seu sentido relixioso,fundamentado no culto ós mortos como mediadores entre o home e osdeuses. Este sentido relixioso abrangue a súa importancia ata a

actualidade. Estaban constituídos en clans. Desa época dan testemuña milleiros[Cómpre referencia] de mámoas emedorras espalladas por todo o territorio.

Idade de Bronce

É nestes tempos cando se acada o desenvolvemento metalúrxico, impulsado pola riqueza mineira. Parece que debidoós cambios climáticos, varios pobos da meseta trasladáronse a Galicia, incrementando a poboación e os conflitosentre pobos. É a época de produción de diversos utensilios e xoias de ouro ou de bronce, que mesmo foron levadasmáis aló dos Pireneos.

Etapa castrexa

Artigo principal: Cultura castrexa.

Galicia 30

Castro de Santa Trega.

Floreceu na segunda metade da Idade de Ferro, resultado da fusión dacultura da Idade de Bronce e outras contribucións posteriores,coexistindo en parte coa época romana. Os celtas trouxeron novasvariedades de gando, o cabalo domesticado e probablemente o centeo.

O primeiro pobo celta que invade Galicia é o dos Saefes, no século XIa.C. Someterá ó Oestrimnio, pero este influirá no primeiro sobre todono eido da relixión, da organización política e das relacións marítimascon Bretaña e Inglaterra. O seu carácter eminentemente guerreiro fixoque Estrabón dixera deles que eran os máis difíciles de vencer de todaLusitania. Cómpre dicir que a provincia romana da Gallaecia propiados galaicos aínda non estaba constituída política e

administrativamente.

Vivenda castrexa reconstruída.

Os castros son recintos fortificados de forma circular, provistos dun ouvarios muros concéntricos, precedidos xeralmente do seucorrespondente foxo e situados, os máis deles, no cume de outeiros emontañas. Entre os castros de tipo costeiro destacan o de Fazouro,Santa Trega, Baroña e O Neixón. No interior poden mencionarse os deCastromao e Viladonga. Común a todos eles é o feito de que o home seadapta ó terreo e non ó contrario.

En canto ós templos, a única construción atopada é a de Elviña. O deMeirás conserva unha necrópole. Noutros castros existían pequenasconstrucións en forma de caixa onde se gardaban as cinzas (culturasorotáptica, dos campos de enterramento de furnas ou Urnenfelder como se coñecen pola súa denominación enalemán). Existen tamén outras parcialmente soterradas, cun depósito para a auga, nas que os vestixios de lumeindican que debían servir para incinera-los cadáveres.

Dende finais do Megalítico aparecen inscricións sobre as rochas graníticas a ceo aberto das que se descoñece aínda averdadeira orixe e significado (son moi coñecidas as de Campo Lameiro).

Galicia 31

Idade Antiga

A romanización

Torre de Hércules na Coruña.

Artigo principal: Gallaecia.Os romanos someteron a Galicia para aproveita-los seus recursosmineiros. Co tempo converteríana en provincia do imperio erecoñecerían a súa personalidade chamándoa Gallaecia. Con eles, oscastros perderon o seu vello valor defensivo. Trouxeron novas técnicas,novas vías de comunicación, novas formas de organiza-la propiedade eunha lingua nova, pero foron tolerantes coa cultura existente.

O cristianismo chegaría a Galicia cos romanos. Lograría o que nonacadou o latín e impúxose ó arianismo dos suevos e ó paganismoprerromano. Os suevos, que mantiveron Galicia como reinoindependente cento setenta anos, foron progresivamente mediatizadospolos visigodos. Foi na súa época na que se impuxeron definitivamentea lingua latina e o cristianismo, evolucionando o primeiro cara ogalego e mesturándose o segundo cos costumes pagáns.

Muralla romana de Lugo.

O Islam chegaría ó sur de Galicia e só o norte se mantería comobastión da Reconquista ata que, logo de recupera-lo sur, este seindependizara co nome de Portugal. As actividades económicas doscastrexos baséanse na agricultura e gandería-pastoril.

Idade Media

Artigo principal: Reino de Galicia.A aparición do sepulcro do Apóstolo 'Sant Iago' no século IXconferiulle a Galicia unha importancia clave dento do fortalecementodos reinos cristiáns, erixíndose Santiago de Compostela como centro relixioso e destino de peregrinos quefortaleceron as ligazóns con Europa. O Camiño de Santiago converteuse nun eixo cultural polo que se espallaron,entre outros, a arte románica ou a lírica dos trobadores, facendo dela tamén un contrapeso cultural fronte ócentralismo.

Idade Moderna

Artigo principal: Galicia na Idade Moderna.A partir da escriturización normativa en castelán comezada por Afonso X, o galego como lingua comezou unhadecadencia acelerada dentro do proceso de uniformización de España, pasando polos chamados "Séculos Escuros",nos que a supervivencia lingüística foi só oral. No século XVIII comezouse a tomar conciencia da situación dedivisión lingüístico-social entre o pobo galegofalante e os poderosos, castelán-falantes.

Galicia 32

Catedral de Santiago de Compostela.

Idade Contemporánea

Século XIX

Artigo principal: Galicia na Idade Contemporánea.En 1833 Galicia perde a súa representatividade como unidade administrativa e desaparece a Xunta do "Reino deGalicia". É aquí onde nacen as actuais catro provincias galegas que estruturan o territorio baixo administración dogoberno central. Atopamos neste século o primeiro xurdimento dun movemento político que vai defender Galicia porcausa desta perda de poder.O pronunciamento de Solís vai levantar en armas a unha parte do exército para defende-la unidade de Galicia contraa perda da desa administración anterior. Finalmente foron masacrados na batalla de Compostela e o 23 de abril de1846 fusilados os sobreviventes, coñecidos a partir de aí coma os Mártires pola Liberdade ou Mártires de Carral.O Rexurdimento supón unha tentativa culturalista de defensa da galeguidade posterior a esa tentativa política oafianzamento da conciencia de diferenciación cultural parella a un ideal político de autopertenza. Isto supón arecuperación da lingua galega como vehículo de expresión culto. Desta época son Rosalía de Castro, Murguía,Manuel Leiras Pulpeiro ou Eduardo Pondal, entre outros.

Século XX

Logo do provincialismo, federalismo e rexionalismo do século anterior, xorde a etapa da Solidaridad Gallega, de1907 á Primeira Guerra Mundial, co obxectivo de conseguir unha fronte electoral unida para eliminar o caciquismo eacadar unha representación galega (o que se saldou cun fracaso).Unha primeira etapa, ata Primo de Rivera, é a marcada polas Irmandades da Fala, cunha preocupación fundamentalpola defensa da lingua. Ao estendérense, vai callando de novo a idea política do galeguismo. Así, Vicente Risco eOtero Pedrayo traballaron no aspecto cultural e tiveron contraparte no aspecto político en Porteira e Lois Peña Novo.O relevo constitúeo a chamada 'xeración Nós', en torno á revista do mesmo nome, acompañada de 1920 á SegundaRepública por unha preocupación pola creación dun galeguismo controlado e instrumental desde o poder políticocentral.Na Segunda República hai dúas tendencias fundamentais: a correspondente á Organización Republicana Gallega Autónoma (ORGA) e a contraparte no Partido Galleguista (PG). O PG xorde da unión de varias tendencias representadas nas figuras de Vicente Risco, R. Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas, Suárez Picallo, Castelao... En

Galicia 33

1936 o PG, para lograr o estatuto para Galicia, aliouse coa Fronte Popular e a resultas desa alianza sufriu unhaescisión. Porén, logrouse o Estatuto e Castelao presentouse a Cortes pouco antes da Guerra Civil española.

Franquismo

Durante o franquismo, cualificado por Celso Emilio Ferreiro de "longa noite de pedra", sucedéronse diferentesetapas represivas coas ideas galeguistas, a partir da loita armada de moitos galeguistas en contra de FranciscoFranco.Na posguerra créase en Bos Aires o Consello de Galiza, comandado por Castelao e Suárez Picallo. No ano 1944 saedo prelo Sempre en Galiza, guía ideolóxica do galeguismo. Pouco a pouco vaise optado polo mantemento dunhaacción cultural, como manifesta a creación da editorial Galaxia.No ano 1964 fúndanse a Unión do Pobo Galego (UPG, que Méndez Ferrín, un dos seus fundadores definiu como opartido nacionalista de esquerda revolucionaria) e o Partido Socialista Galego (PSG, con X. M. Beiras e SalvadorGarcía-Bodaño).

En democracia

Manuel Fraga, Presidente da Xunta dende 1989 ata2005

• 1975: Constitución da Xunta Democrática de Galicia.• 1976: Constitución da Táboa Democrática de Galicia.• 1977: Constitución da Asemblea de Parlamentarios de Galicia.• 1978: Xunta Preautonómica presidida por Antonio Rosón

Pérez.• 1979: Xunta Preautonómica presidida por Xosé Quiroga

Suárez.• 1980: Referendo do Estatuto de Autonomía. Aprobado facendo

referencia á Nacionalidade Histórica.• 1981: Primeiras eleccións autonómicas.• 1982: Presidente da Xunta de Galicia: Xerardo Fernández

Albor.• 1987: Presidente da Xunta de Galicia: Fernando González

Laxe.• 1989: Presidente da Xunta de Galicia: Manuel Fraga Iribarne.• 2005: Presidente da Xunta de Galicia: Emilio Pérez Touriño.• 2009: Presidente da Xunta de Galicia: Alberto Núñez Feijóo.

Demografía

Artigo principal: Demografía de Galicia.

Galicia 34

Concellos máis densamente poboados de Galicia.

Densidade de poboación por parroquias.

Concellos que gañaron ou mantiveron a súapoboación en 2009

Cunha poboación estimada (2010) de 2.738.591 habitantes[10], Galiciaé a quinta comunidade autónoma de España segundo poboación. A súadensidade de poboación, de 92,6 hab./km², é lixeiramente superior ámedia española e semellante á europea.

A poboación de Galicia concéntrase na súa maioría nas zonas costeiras,sendo as áreas das Rías Baixas e o Golfo Ártabro (áreas metropolitanasda Coruña e Ferrol) as de maior densidade de poboación. O concello deVigo, con 295.703 habitantes, constitúe o maior de Galicia, seguidodos da Coruña, 245.164 habitantes, e Ourense, 107.057 habitantes.Xunto con estas tres cidades, Galicia conta con outras catro localidadesconsideradas cidades: Lugo, Santiago de Compostela (capitaladministrativa de Galicia), Pontevedra e Ferrol.

Galicia 35

Mapa dos concellos de Galicia coa poboación de2010

Vigo é a cidade máis poboada de Galicia.

Así mesmo, o país conta con cinco concellos con máisde 30.000 habitantes, dez concellos de entre 20.000 e30.000 habitantes, e trinta e cinco de entre 10.000 e20.000 entre os que destaca Monforte de Lemos.

Segundo o censo de 2006, o nivel de fertilidade dasgalegas era de 1,03 fillos por muller fronte ao 1,38estatal e menor á cifra de 2,1 fillos por mullernecesarios para que se produza o remprazo xeracionalda poboación[11]. Entre as galegas, as luguesas e asourensás son as que menos fillos teñen, con 0,88 e 0,93,sendo as primeiras, as que menos fillos teñen enEspaña[11]. En 2006 rexistráronse en Galicia un total de

21.392 nacementos[12], o que supón case 300 máis ca en 2005, segundo o IGE. De feito, na actualidade Galicia viveunha recuperación do número absoluto de nacementos comezado en 1999 e que está a sosterse nos últimos anos (En2008 houbo 23.281 nacementos).

Malia a mellora dos nacementos, o saldo vexetativo, é dicir, a diferenza entre o número de persoas nadas e asfalecidas, continúa sendo negativo en Galicia. No 2006 houbo un total de 29.389 falecementos polo que a poboacióntotal minguou en preto de 8.000 persoas.

Densidade de poboación por provincias.

No tocante á esperanza de vida, os galegos tiñan en 2007 unha mediade vida de 81,1 anos (77,4 anos para os homes e 84,7 anos para asmulleres)[13]. Dende 1981 a esperanza de vida dos galegos medrou en5 anos, grazas á mellora da calidade de vida[14]. O avellentamento dapoboación tamén se pon de manifesto no incremento de anciáns deidade avanzada que rexistra gradualmente a comunidade cadaexercicio. Galicia contaba en 1991 con 300 persoas con máis de cenanos. Cinco lustros despois, a cifra medrou un 72% ao superaren oséculo 518 galegos.

A proporción de estranxeiros en Galicia é do 2,67% da poboación total.As nacionalidades predominantes son a portuguesa (17,93% do total de

estranxeiros), a colombiana (10,93%) e a brasileira (8,74%)[15].

Galicia 36

Concellos máis poboados

Listaxe Municipio Provincia Pob. Listaxe Municipio Provincia Pob.

Vigo

ACoruña

Ourense

Lugo

1 Vigo Pontevedra 297.241 11 Carballo A Coruña 31.303

2 A Coruña A Coruña 246.028 12 Arteixo A Coruña 30.482

3 Ourense Ourense 108.002 13 Redondela Pontevedra 30.006

4 Lugo Lugo 98.007 14 Culleredo A Coruña 29.207

5 Santiago deCompostela

A Coruña 95.207 15 Ames A Coruña 28.852

6 Pontevedra Pontevedra 82.400 16 Ribeira A Coruña 27.699

7 Ferrol A Coruña 72.963 17 Marín Pontevedra 25.864

8 Narón A Coruña 38.910 18 Cangas doMorrazo

Pontevedra 26.121

9 Vilagarcía de Arousa Pontevedra 37.903 19 Cambre A Coruña 23.649

10 Oleiros A Coruña 34.133 20 Ponteareas Pontevedra 23.561

Censo 2011[16]

Evolución demográficaA historia demográfica de Galicia foi a dunha continua perda de peso respecto ao resto do estado, froito daemigración cara a Iberoamérica, Centroeuropa ou outros territorios do Estado. Así, en 1857 a densidade depoboación en Galicia era a meirande de todas as rexións que conforman o estado, representando a cota galega o11,49% da poboación española. Así e todo, no 2007, Galicia pasou a representar unicamente o 6,13% do poboaciónestatal.

Evolución demográfica de Galicia eporcentaxe con respecto ao total estatal[17]

1857 1887 1900 1910 1920 1930 1940 1950

Poboación 1.776.879 1.894.558 1.980.515 2.063.589 2.124.244 2.230.281 2.495.860 2.604.200

Porcentaxe 11,49% 10,79% 10,64% 10,32% 9,93% 9,42% 9,59% 9,26%

1960 1970 1981 1991 1996 2001 2006 2008

Poboación 2.602.962 2.583.674 2.753.836 2.720.445 2.742.622 2.732.926 2.767.524 2.794.796

Porcentaxe 8,51% 7,61% 7,30% 6,90% 6,91% 6,65% 6,19% 5,99%

Galicia 37

Divisións administrativasArtigos principais: Provincia, Comarcas de Galicia, Concellos de Galicia e Partidos xudiciais de Galicia.

Santiago de Compostela é a capital de Galicia.

Santiago de CompostelaHistoricamente Galicia estivo dividida en 7provincias (A Coruña, Betanzos, Lugo,Mondoñedo, Ourense, Santiago e Tui) ata1833. Administrativamente a Galicia actualestrutúrase en 4 provincias (A Coruña,Lugo, Ourense e Pontevedra), 53 comarcas,315 concellos e 3.778 parroquias. Oterritorio do concello estrutúrase enparroquias e estas á súa vez en aldeas oulugares.

Demograficamente, Galicia caracterízasepola súa alta taxa de dispersióndemográfica, o que, xunto a un elevadonúmero de poboacións, fai que un 50% dasentidades de poboación de España se atopenen Galicia, ocupando só o 5,8% dasuperficie total. Así, calcúlase que enGalicia existen un millón de topónimos emicrotopónimos[18].

Economía

Artigo principal: Economía de Galicia.

Tenda ZARA en Hong Kong. ZARA, do grupoINDITEX, é o primeiro grupo europeo e segundo

mundial de confección e roupa. Ten a súa sedecentral en Arteixo, A Coruña.

Galicia é unha terra de contrastes económicos. Mentres a costa oeste,sede dos maiores centros de poboación, e tamén das industriasmanufactureiras e de derivados da pesca, é próspera e incrementa a súapoboación, a zona rural das provincias de Ourense e Lugo basea amaior parte da súa economía na agricultura tradicional, asentada nominifundio, ou pequenas explotacións agrícolas e/ou gandeiras. Ocrecemento do turismo, aproveitamento forestal sostible e agriculturaorgánica e natural, así como explotacións gandeiras de certo tamañoestán aumentando as posibilidades da economía galega.

Galicia 38

O 85% dos turistas que visitan Galicia visitanSantiago de Compostela, un dos principais

reclamos turísticos galegos[19].

Aséntanse en Galicia poucas grandes industrias. Cabe contar entre elascoa planta de aluminio que a multinacional Alcoa ten en San Cibrao(Cervo), a industria manufactureira de automóbiles da taménmultinacional Citroën en Vigo, a mina e as centrais térmica e de ciclocombinado de Endesa de As Pontes de García Rodríguez, a refinería daCoruña ou os estaleiros de Ferrol e Vigo, con desigual sorte e enproceso de reconversión case continua na súa maioría desde os anos80. Nos anos 90 unha industria galega estase a desenvolver de xeitointernacional, o grupo téxtil Inditex (Zara, Pull and Bear, etc.), consede en Arteixo.

As industrias manufactureiras de produtos agrícolas están en plenoretroceso, caendo en mans foráneas as industrias de derivados lácteos eoutras sufrindo unha reestruturación, como lle pasou á antiga industriaestatal 'FRIGSA' ('Frigoríficos Industriales de Galicia') que acabousendo desmantelada e tratando de ocupar o seu lugar unha serie deempresas moito máis pequenas.

Galicia tamén conta con catro importantes entidades financeiras: dúascaixas de aforros; Caixa Galicia e Caixanova, e dous bancos; o BancoEtcheverría, e o máis importante, o Banco Pastor, que ademais é o segundo máis antigo de España despois do BancoEtcheverría.

A pesca, na que tradicionalmente Galicia é unha potencia, vén minguando o número de capturas desde hai anos tantopolo esgotamento das pesquerías tradicionais como polas condicións políticas de acceso ás mesmas. Estansecomezando a desenvolver os cultivos mariños, algúns deles seguindo a liña tradicional das mexilloeiras (que aíndahoxe representan a maioría do valor de especies cultivadas) ou as cetarias.

Sanxenxo é un dos destinos turísticos máis coñecidos dacomunidade.

A agricultura e gandería pasaron nunha xeración de serpracticamente de subsistencia a ser de comercialización, eseguen a sufrir cambios debido ao impacto da incorporaciónna UE e ás condicións de entrada. O número de explotaciónsagrarias está caendo rapidamente, así como se está aconcentrar a cota leiteira, por citar dous indicadores.

O turismo, de desenvolvemento máis tardío cá noutras zonasda Península, representa hoxe en día unha importante fonte deingresos, coa peculiaridade de que se concentra na costa(principalmente nas Rías Baixas) e Santiago. Durante o ano2007 Galicia recibiu 5,7 millóns de turistas, un 8% máis queno ano 2006[19], e un 11% máis que no 2005 e 2004. Oturismo supón o 12 por cento do Produto Interior Bruto (PIB)galego e emprega a un 12 ou 13 por cento dos traballadores.

Galicia 39

EnerxíaA xeración neta en 2005 alcanzou os 25.097 GWh dos cales 17.158 obtivéronse de actividades de xeración deréxime ordinario mentres que 8.644 proviñan de actividades de xeración de réxime especial. Esta cantidade supuxo o9,33 % do total de España. Ese mesmo ano a demanda na comunidade galega ascendeu a 18.622 Gwh.

Aeroxeneradores en Carnota.

As principais fontes de xeración son os combustibles sólidosprocesados transformados principalmente nas centrais térmicas deMeirama e As Pontes. Esta última é a maior central térmica de Españacunha potencia de 1.468 Mw distribuída en catro grupos.

O crecemento da potencia instalada en réxime especial en 2005respecto do ano anterior foi do 10,2 %. Dentro deste grupo, as enerxíasrenovables están nunha etapa de gran crecemento, destacando a enerxíaeólica que supuxo en 2005 o 83,1 % do total da potencia instalada deenerxías renovables, e que no ano 2009 colocaba á comunidade noterceiro posto nacional con 3.137 MW de potencia instalados[20] Nospróximos anos espérase unha expansión da enerxía térmica solar[21] asícomo da enerxía undimotriz.

XeografíaArtigo principal: Xeografía de Galicia.Véxase tamén: Rías de Galicia, Montes de Galicia e Illas de Galicia.

Imaxe de Galicia feita por un satélite da NASA.

O territorio de Galicia está comprendido entre 43º 48' N (Estaca deBares) e 41º 49' N (fronteira con Portugal no parque do Xurés) enlatitude. En lonxitude, entre 6º 44' O (límite entre Ourense e Zamora) e9º 18' O (acadado practicamente en dous lugares: cabo da Nave enFisterra e cabo Touriñán).

Galicia 40

Relevo

Praia de Carnota. Cos seus 7 km de lonxitude constitúe o maior arealdo país.

Na xeografía galega destaca o contraste entre o relevocosteiro e o de interior, máis elevado có primeiro.Tamén contrasta a morfoloxía entre as chairas elevadassetentrionais e as serras e depresións meridionais.O aspecto orográfico que presenta Galicia no seuinterior é de montañas baixas e romas, con multitude deríos, estruturados como tributarios do Río Miño nointerior, e nas cuncas atlántica e cantábrica, ríos máiscurtos (en particular os que van ó Mar Cantábrico). Aspendentes suaves ás veces ceden o paso a ladeirasescabrosas, como ocorre nos Canóns do Sil. Noutraszonas aparecen amplos vales, se ben son minoritarios.

Vista xeral da Ría de Ferrol.

A costa galega conta con 1.659 km dos que máis de800 son cantís e 300 son de praias. A costa do paíscaracterízase pola presenza das rías, indentacións nacosta nas que o mar anegou vales fluviais por descensodo nivel terrestre (ascenso relativo do nivel mariño). Asrías están tradicionalmente divididas en Rías Altas(Ribadeo, Foz, Viveiro, Barqueiro, Ortigueira, Cedeira,Ferrol, Ares, Betanzos, A Coruña, Corme e Laxe eCamariñas) e Rías Baixas de maior tamaño, atópanseao sur de Fisterra como punto máis occidental deGalicia (Corcubión, Muros e Noia, Arousa, Pontevedrae Vigo). Entre as Rías Altas faise decote unha divisiónentre as denominadas propiamente Rías Altas (ó lestede Estaca de Bares) e as Rías Medias.

As rías destacan pola súa importante achega á pesca de Galicia, contribuíndo a que a costa galega sexa unha daszonas pesqueiras máis importantes do mundo.

Cabo Ortegal.

A erosión do Océano Atlántico na costa galega taméncontribuíu á presenza de multitude de cabos entre osque destacan Estaca de Bares (punto máis ó norte deGalicia e a separación entre Océano Atlántico e MarCantábrico), Cabo Ortegal, Cabo Prior, Punta SantoAdrao, Cabo Vilán, Cabo Touriñán (punto máisoccidental de Galicia), Cabo Fisterra, consideradopolos romanos como o fin do mundo coñecido e o CaboSilleiro que pecha polo sur a ría de Vigo.

Ó longo da costa galega atópanse pechando as rías ungran número de arquipélagos que destacan tanto polosseus fondos mariños como polas súas colonias de aves

mariñas. Os principais grupos de illas son os arquipélagos de Cíes, Ons, Sálvora así como as illas de Cortegada(xunto cos tres arquipélagos anteriores forman o Parque nacional das Illas Atlánticas), Arousa, Sisargas e Malveiras.

Galicia 41

As nubes que entran por Galicia baten cos Ancares ó penetraren nointerior da Península Ibérica.

O aspecto orográfico que presenta Galicia no seuinterior é de montañas baixas e romas. As pendentessuaves ás veces ceden o paso a ladeiras escabrosas,como acontece nos canóns do río Sil. Noutras zonasaparecen amplos vales, se ben son minoritarios.

Galicia é percorrida de norte a sueste por dúas fallastectónicas, partindo as características do chan galegopor ditos lugares. Así, atopámonos na zona do Porriñocon canteiras de granito, rocha moi abundante en boaparte de Galicia, pero ausente no extremo nordeste.

As principais cadeas montañosas do país son as serrado Xistral (norte de Lugo), Os Ancares (fronteira conLeón e Asturias), O Courel (fronteira con León), OEixo (fronteira entre Ourense e Zamora; a 2.124 matópase Pena Trevinca, o teito de Galicia), Macizo de Manzaneda (corazón da provincia de Ourense), O Faro(fronteira entre Lugo e Pontevedra), Cova da Serpe (fronteira Lugo e A Coruña), Montemaior (provincia da Coruña),Montes do Testeiro (entre Pontevedra e Ourense), A Peneda, e as do Xurés e O Larouco (fronteira entre Ourense ePortugal).

Os principais cumios de Galicia son Pena Trevinca (2.127 m), Pena Survia (2.095 m), Alto do Torno (1.942 m),Maluro (1.925 m), Monte Cuíña (1.987 m) e Cabeza de Manzaneda (1.778 m) [22].

HidrografíaArtigo principal: Ríos de Galicia.

Desembocadura do Miño na Guarda.

Galicia cualifícase moitas veces como a terra dos milríos pola cantidade de cursos fluviais que mantén. Enxeral, e debido á súa pequenez, salvo o Miño na súadesembocadura ou nos moitos encoros, non sonnavegables (excepción feita para pequenas barcas notramo final sen pendente dalgúns, que propicia acelebración de festas semi-acuáticas como as chamadas"zaleas").

Os ríos galegos pertencen a dúas vertentes: aCantábrica e a Atlántica. Na vertente cantábrica son

ríos moi curtos, onde destaca o río Navia, que nace nos Os Ancares e desemboca na localidade asturiana de Navia, eo río Eo, que desemboca no límite con Asturias. Algo máis longos son na atlántica, coas excepcións novamente deMiño e Sil que teñen unha lonxitude de varios centos de quilómetros, 310 e 225 km respectivamente, sendo o Miño onoveno de España en lonxitude. Na vertente atlántica cabe destacar ademais, de norte a sur, os ríos Eume, Tambre,Ulla, Lérez e Limia, que desemboca en territorio portugués.

Galicia 42

O río Lérez, na súa desembocadura en Pontevedra.

Existen moitos encoros para a produción de enerxíaeléctrica, debido ó caudal, pendente e angostura, o queproduce tamén o fenómeno dos 'canóns', como osafamados canóns do Sil (moitos deles aproveitadospara encoros).

Climatoloxía

Artigo principal: Clima de Galicia.En xeral, Galicia ten un clima suave de influenciaoceánica, moi chuvioso. Aínda así, a irregular orografíaten como consecuencia a existencia de múltiplesmicroclimas, con fortes variacións en áreas con poucomáis de 200 km².

A grandes trazos, pódense distinguir as seguintes zonas:• As Rías Altas e interior da Coruña, cun clima oceánico húmido. Rexistra o maior índice de precipitacións de

Galicia, así como o menor número de días soleados e o maior número de días con precipitacións.• A Mariña Luguesa, cun clima oceánico suave con temperaturas baixas todo o ano.• O Interior, cun clima oceánico case continental.• As Rías Baixas, cun clima oceánico suave.• O curso fronteirizo do río Miño, cun clima moi próximo ao mediterráneo suave.

Río Sil ao seu paso pola Ribeira Sacra, onde forma os famososCanóns do Sil.

• A Ribeira Sacra, cun clima continental moi cálidopropiciado polo Val do río Miño e os diversosmontes que rodean a cidade de Ourense. No verándanse seguido rexistros con temperaturas entre asmáximas de toda a Península, que chegan a superaros 40 °C.

O territorio galego ten unha temperatura media anualponderada de 13,3 °C.[23] Durante o inverno atemperatura media acada os 8,5 °C,[23] na primaverachega aos 15 °C,[23] no verán os 19 °C e durante ooutono os 11 °C.,[23] É, polo tanto, no primeiro terzo doano (meses de xaneiro a marzo) cando se dan os valoresmáis baixos de temperatura para a maior parte deGalicia. É na zona atlántica de Galicia –provincias daCoruña e Pontevedra onde se rexistran as temperaturas medias anuais máis elevadas, superando lixeiramente os14 °C e sendo de 1 a 2 °C máis altas cás de Lugo e Ourense, respectivamente. Os valores medios normalizados vandende mínimos por debaixo dos 6 °C nas montañas das serras orientais e sudorientais (Os Ancares e O Eixo), atamáximos superiores aos 15 °C nas áreas costeiras a baixa altitude, especialmente nas Rías Baixas. A distribuciónespacial das temperaturas presenta unha variación costa-interior, relacionada coa presenza do Océano Atlántico-quen ten un efecto de regulador térmico nas zonas costeiras e incluso en zonas máis interiores-, e outra norte-sur, enrelación co balance anual entre as compoñentes climáticas temperada e subtropical. En conxunto, marcan un efectodiagonal NW-SE de diminución da temperatura é dicir, poderíase trazar unha liña dende Tui ata Ribadeo quediferenciaría dúas zonas principais climáticas en Galicia, unha con temperaturas máis suaves (a costa) e outra contemperaturas máis continentais (o interior).

Galicia 43

Natureza

Flora

As Fragas do Eume constitúen un reduto do bosque atlántico galegoque outrora cubriu case toda Galicia.

Galicia ten unha gran porcentaxe de monte (un68,96%)[24] con máis de 600 millóns de árborescubrindo a súa superficie, valorada en 28.000 millónsde euros[25], onde se desenvolven importantes especiesforestais en estado natural, se ben nas últimas décadasas características boscosas están cambiando debido áimportación do eucalipto, quedando un número defragas reducido, en particular no centro-norte daprovincia de Lugo.

Dentro do aproveitamento da terra fóronse introducindodiversos cultivos, pero respecto á cantidade de terradedicada compiten cos pastos debido á presión doaproveitamento económico do gando.

Galicia é unha forte potencia de riqueza forestal para o Estado Español. A pesar dos incendios forestais que queimanmoitas hectáreas tódolos anos, a madeira producida en Galicia é unha importante fonte de ingresos, así como a pastade celulosa procedente de madeiras brandas. A rexión é unha zona de transición entre tres climas e os seusbiótopos:[Cómpre referencia]

• atlántico, con bosques de carballos, bidueiros, amieiros, etc.;• mediterráneo, principalmente nos vales interiores dos grandes ríos, con elementos significativos coma estevas,

sobreiras, erbedos, etc.;• continental bastante suavizado, con elementos puntuais coma teixos, acivros, algúns abetos (alóctonos), piñeiros

vermellos, etc.;Debido á bonanza do clima, danse tamén facilmente especies subtropicais e mesmo tropicais: palmeiras, orquídeas,etc. En Galicia houbo tres revolucións botánicas ou forestais, que se deron en tres épocas diferentes e con resultadosben distintos:• chegada do castiñeiro (Castanea sativa) cos romanos, rapidamente aclimatado e agora xa considerado coma

autóctono;• chegada das repoboacións de piñeiro bravo (Pinus pinaster), co tempo chamado mesmo piñeiro do país ou

piñeiro galego, dende a descubrimento de América, sobre todo para a construción de barcos;• chegada das repoboacións de eucalipto (especialmente Eucalyptus globulus), dende o franquismo, aínda

contemplado coma especie alóctona, principalmente para fornecer de materia prima a ENCE, a papeleira dePontevedra.

Galicia 44

Fauna

Gaivotas patiamarelas nas Illas Cíes

Artigo principal: Fauna de Galicia.Existen en Galicia 262 especies de vertebrados inventariados, dos que12 son peixes de augas doces, 15 anfibios, 24 réptiles, 152 aves e 59mamíferos[26].

Os animais que se ven topicamente como máis característicos deGalicia son domésticos, e corresponden ás explotacións gandeiras.Porén, os bosques e montes galegos albergan unha variedade depequenos mamíferos (lebres, coellos) e outros non tan pequenos (comoxabarís ou corzos) que son aproveitados nas tempadas de caza.

Dentro das aves, cabe citar os varios sitios de paso ou invernada, zonasZEPA, etc, como a da Ría de Ribadeo.

Cabe mencionar o cabalo de pura raza galega e a galiña autóctona de Mos, que se atopa en perigo de extinción, aíndaque o número de exemplares aumentou considerablemente en 7 anos[27].

LinguaArtigos principais: Lingua galega e Historia da lingua galega.

Falantes de galego como primeira lingua segundo os censos do InstitutoGalego de Estatística do ano 2001.

O galego, idioma romance derivado do latín quese falaba na antiga Gallaecia romana, é a linguapropia de Galicia e constitúe a máxima expresióncultural do pobo galego. Dende o punto de vistafiloxenético é de orixe común ao portugués (coque mantén un 85% de intelixibilidade[28]) esimilar a outros romances ibéricos tales coma oasturiano ou o castelán.

A lingua galega desenvolveu tradición literariatemperá canda outros romances coma o occitano.Esta prematura tradición acredita o seu prestixio.Atravesou posteriormente períodos de decadencialiteraria e sociolingüística debido ao statuspolítico de Galicia ao longo da súa historia.

Actualmente, a lingua galega posúe un estándarelaborado pola Real Academia Galega en base ásúa tradición literaria. O galego contemporáneo,como lingua oficial, posúe unha variante culta que é empregada tanto nos medios de comunicación de Galicia comano ensino primario, secundario e universitario.

A lingua galega é falada por máis de 3 millóns de persoas arredor do mundo. En relación ó número de falantes, ogalego ocupa o posto 146 na lista mundial, na que están incluídos máis de 6.700 idiomas[15].O castelán comezou a se introducir na Baixa Idade Media sobre todo ao accederen casteláns a postos na Igrexa e napolítica galega, e acabou por converterse na lingua da clase dirixente e de facto na única lingua oficial e ao longo doséculo XX tamén na lingua falada por unha parte dos habitantes das cidades galegas. Despois de varios séculos deimposición política da lingua castelá, o galego acadou nos últimos decenios tamén o status de lingua oficial nacomunidade autónoma galega, e ámbolos dous son aprendidos nos centros de ensino. Existe un forte movementosocial que busca a plena normalización da lingua de Galicia.

Galicia 45

Hai que notar que tanto o galego coma o portugués son derivados do antigo galego, chamado habitualmentegalego-portugués. As dúas linguas comezaron a se afastaren progresivamente coa separación política de Portugal eGalicia.

Transportes e mobilidade

Aeroportos

Torre de control do aeroporto de Santiago deCompostela.

En Galicia hai tres aeroportos situados no eixo atlántico, que danservizo ás cidades máis importantes de Galicia. O Aeroporto deSantiago de Compostela, cun tráfico de 1.917.466 pasaxeiros no 2008 éo máis importante de Galicia e o único con voos intercontinentais.Conecta con varias cidades de España e Europa e en temporada alta tenvoos a Caracas e Bos Aires. O Aeroporto de Vigo, con 1.278.762pasaxeiros no mesmo ano, ten tamén voos directos a varias cidades deEspaña e a Londres e París. Finalmente, o Aeroporto da Coruña, con1.174.970 pasaxeiros en 2008, ten voos directos a varias cidades deEspaña, así como a Lisboa e Londres. Cabe destacar que os tresaeroportos teñen voos directos a Madrid, Barcelona, Bilbao, algunhadas Illas Canarias, Palma de Mallorca e Londres.

Portos

Porto de Vigo coas Illas Cíes ó fondo

Entre os portos galegos cabe destacar o Porto de Vigo, que é o maiorporto de pesca do mundo[29] [30]. O seu tráfico total en 2004 foi de4.730.399 toneladas. Outros portos a destacar son os de Ferrol e ACoruña, así como os de Marín e Vilagarcía de Arousa.

En Galicia hai ademais outros 122 portos xestionados polo entepúblico Portos de Galicia.

Galicia 46

Estradas

Autoestrada AP-9 cara Vigo.

A rede de estradas de Galicia está formada por variasautoestradas e autovías que unen as principais cidades,e unha rede nacional e secundaria que chega ó resto deconcellos.

Cabe destacar as autovías de acceso a Galicia: a A-6que une A Coruña e Lugo con Madrid entrando poloCebreiro e a A-52 que une Vigo, Ourense e Benaventeentrando pola Gudiña. Están en construción outras dúasautovías. A A-8, con máis dun 75% operativo, entrapolo Cantábrico e une a costa coa A-6 en Baamonde. AA-76, aínda en proxecto, entrará por Valdeorras,seguindo un percorrido similar ao da actual N-120 entrePonferrada e Ourense.

No interior de Galicia atopamos a AP-9 entre Ferrol e Vigo e a AP-53 (e AG-53) entre Santiago e Ourense. Estánactualmente en construción as autovías A-54 entre Santiago e Lugo, e A-56 entre Lugo e Ourense. Hai ademaisoutras autoestradas e autovías xestionadas pola Xunta de Galicia, que unen as principais capitais comarcais, como aAG-53 anteriormente mencionada, a AG-55 que une A Coruña e Carballo e a AG-64 entre Ferrol e Vilalba.[Cómpre

referencia]

Ferrocarril

Liñas de ferrocarril existentes en Galicia.

O día 15 de setembro de 1873, foi inaugurado o primeiro ferrocarril deGalicia entre O Carril (Vilagarcía) e Cornes (Santiago). En 1875inaugurouse a segunda liña, que unía A Coruña e Lugo. E non será até1883 cando se ligue o país co resto do Estado, a través do Barco deValdeorras.[31]

A rede de ferrocarril en Galicia ronda os 1.100 km. Hai varias liñas delargo ibérico (1.668 mm) que corresponden a Adif e Renfe Operadora eque unen tódalas cidades galegas. Hai outra liña de largo inferior(1.000 mm) correspondente a FEVE, co percorridoFerrol-Ribadeo-Oviedo. De todas estas liñas a única electrificada é aque entra por Ponferrada cara Monforte, Ourense e Vigo.[32]

Actualmente están en construción varias liñas de alta velocidade. Unhadelas é a liña Santiago-Ourense-Madrid prevista para 2012, así como o

eixe atlántico, xa en servizo entre A Coruña e Santiago, que unirá tódalas cidades atlánticas da comunidade conPortugal. Hai outras liñas en proxecto que acabaran de vertebrar o territorio unindo o resto de cidades: o eixe interiorde Galicia entre Vigo e Monforte, e a L.A.V. subcantábrica, entre A Coruña e León.[Cómpre referencia]

Galicia 47

CulturaArtigo principal: Cultura de Galicia.

Galicia conta cunha rica historia na que diferentes pobos, xunto coa poboación nativa, deixaron a súa impronta nacultura.

LiteraturaArtigo principal: Literatura galega.

Os Cantares gallegos de Rosalía marcan ocomezo do Rexurdimento.

Como acontece coa maior parte das linguas romances, as primeirasmanifestacións literarias en galego (algunhas veces denominadoactualmente galego-portugués) datan da Idade Media. Logo desta etapamedieval (na que resulta especialmente relevante a produción poética),tivo lugar un longo período de algo máis de tres séculos de secaliteraria, denominados séculos escuros, no que se produciu un casetotal abandono da lingua galega como lingua literaria. CoRexurdimento, fundamentalmente na segunda metade do século XIX, aliteratura en galego volve a cultivarse xurdindo nomes fundamentaiscomo Rosalía de Castro.

Xa no século XX, antes da guerra civil teñen especial importanciagrupos de intelectuais como a Xeración Nós e as Irmandades da Fala,nos que se atopan escritores como Vicente Risco, Ramón Cabanillas eCastelao. Pódense observar, logo, dous períodos máis que coincidirían,aproximadamente, un co franquismo e o outro co período de tempo quechega ata a actualidade, dende o instauración da democracia en España.Autores de sona da literatura galega contemporánea son Xosé LuísMéndez Ferrín, Manuel Rivas ou Suso de Toro.

Música

Gaiteiros nunha romaría

Artigo principal: Música tradicional galega.Galicia é un país cunha ampla tradición musical. A súariqueza musical reside na variedade de ritmos musicaisasí como de instrumentos.Os instrumentos empregados na música galega viranfundamentalmente ao redor dos de vento e percusión.De entre todos eles, destaca a gaita como o máisestendido e coñecido, aínda que ultimamente estaseprestando especial atención á recuperación daquelesinstrumentos que foron caendo no esquecemento,principalmente os diferentes tipos de frautas galegas e azanfona. En canto á percusión, ten unha gran variedade,podendo citarse o tamboril, o bombo e a pandeireta,entre outros.

En canto a ritmos musicais destacan as muiñeiras, danzas folclóricas que teñen orixe nos muíños onde se moían otrigo e o millo; e alalás.

Galicia 48

Festas popularesVéxase tamén: Festas de interese turístico de Galicia.

As seguintes son algunhas das festas máis populares de Galicia:• Festas do Apóstolo Santiago: son as festas en honra ao patrón de Galicia e celébranse durante medio mes en

Santiago de Compostela. Nelas celébranse actos relixiosos e o 24 de xullo lánzanse fogos artificiais desde acatedral.

• Festa de San Froilán: son as festas dedicadas ao patrón da cidade de Lugo, entre o 4 e o 12 de outubro. Estasfestas de Interese Turístico Nacional reúnen todos os anos multitude de visitantes, chegando na súa edición de2008 a reunir a 1.035.000 persoas.[33] Son famosas sobre todo polas tradicionais casetas onde se desgusta o polboá feira.

Un dos desfiles do Arde Lucus

• Arde Lucus: é unha das festas máis populosas deGalicia, onde os habitantes da cidade de Lugofestexan o seu pasado romano e celta, disfrazándosecomo eles, adornando a cidade e realizandomúltiples actividades como circos romanos, vendasde escravos ou vodas celtas.

• Festa do marisco: vén celebrándose cada outubrodesde 1963 no Grove. Na década dos 80 foideclarada de Interese Turístico Nacional. Adegustación de marisco fresco a prezos populares é,sen dúbida, o maior atractivo desta cita.

• Festa de San Paio: celébrase na Estrada en xuño.Dura tres días e consta de oficios relixiosos,procesións, fogos artificiais e bailes. É a festa patronal da Estrada.

• Festa da Dorna: celébrase o 24 de xullo en Ribeira e foi declarada Festa de Interese Turístico de Galicia. Nace noano 1948, orixinariamente como unha broma que un grupo de amigos quixo gastarlle aos seus veciños. Desdeentón vén celebrando cada ano en torno ao 24 de xullo e presume de ser unha das festas con máis arraigamentopopular, participativo, e divertido de toda Galicia. Actividades que é hoxe en día a Festa da Dorna e que pasandesde un "Gran Prix de Carrilanas", unha "Regata de Embarcacións Feitas a man e propulsión a pan de millo", un"Premio de Ícaro de Voo sen Motor", e ata unha "Canción de Tasca".

• Feira Franca: celébrase en Pontevedra no primeiro fin de semana de setembro, é a recreación dun mercado abertoque se empezou a celebrar en 1467, na feira rememóranse os períodos de máis prosperidade da historia dePontevedra desde o século XV ata finais do século XVI e recréanse as actividades históricas, teatro, animación,ou demostración de oficios artesáns. A primeira edición celebrouse no ano 2000 e é unha das festas máisimportantes de Pontevedra.

Galicia 49

Aloitadores tentando suxeitar a unha besta na Rapa das Bestas deSabucedo

• Rapa das Bestas de Sabucedo: celébrase o primeirofin de semana de xullo en Sabucedo (A Estrada), éun acontecemento de tradición ancestral, declaradode Interese Turístico Nacional en 1963. É rápaa máisfamosa de Galicia, consiste en baixar do montecabalos salvaxes e levalos a un recinto pechadodenominado "fachendoso", onde se lles corta ascrines e márcase aos poldros. É diferente respectodas demais rapas de Galicia, xa que nela os"aloitadores", encargados de inmobilizar aos animaispara poder cortarlles as crinas e marcalos, nonutilizan ningunha axuda.

• Festival de Ortigueira: celébrase na localidade deOrtigueira durante catro días. Primeiro celebrouse desde 1978 a 1987, e actualmente celébrase desde 1995. Ofestival baséase na cultura celta, música folk e encontro con distintos pobos, o cal fai deste festival algoimportante para o coñecemento doutras culturas ou pobos vidos de moitas partes de España e do mundo, cada mesde xullo nas datas sinaladas reúnense un número de persoas próximo ás 100.000 por edición. Está consideradoFesta de Interese Turístico Estatal.

• Romaría Viquinga de Catoira: é unha festa profana que se celebra na localidade de Catoira o primeiro domingo deagosto. Celébrase desde 1960 e rememora feitos históricos en defensa de Galicia dos ataques de piratasnormandos e sarracenos que buscaban o tesouro da Igrexa compostelá. En 2002 foi declarada Festa de IntereseTurístico Internacional.

• Festa do Corpus Christi de Ponteareas: vénse celebrando desde 1857 en Ponteareas. No fin de semana seguinte aCorpus Christi celébrase a festa máis representativa, as alfombras florais. Está considerada Festa de intereseturístico desde 1968 e interese turístico nacional desde 1980.

GastronomíaArtigo principal: Gastronomía de Galicia.

Polbo á feira.

A gastronomía galega destaca pola súa variedade e pola calidade dosseus produtos, demostrada en moitos casos polos 30 produtos galegoscon Denominación de Orixe Protexida.[34] A miúdo os produtosgalegos son protagonistas de gran cantidade de feiras e festas patronaise gastronómicas referencia ineludible para o turista que visita Galicia.

Galicia 50

Queimada.

A cociña galega tanto nas zonas do interior como nas costeiras semprefoi moi sinxela, debido á escaseza de recursos dos que dispor. O porcoformaba a base da alimentación nas terras do interior. Na zona costeiratamén se consumía este tipo de carne, pero a base da alimentaciónconstituíaa o peixe.

Os pratos máis tradicionais da cociña galega corresponden, entreoutros, o caldo galego, o polbo á feira, o cocido, a caldeirada, ochurrasco, as mariscadas, os callos e a empanada. Entre as sobremesastradicionais atópanse a torta de Santiago ou a de Mondoñedo, as orellas(típicas do Entroido) ou as filloas. Algúns produtos típicos dagastronomía galega son o grelo, a pataca, a castaña, o pemento, o mel, o lacón, os embutidos, o queixo, o pan e osdistintos tipos e mariscos.

Entre as bebidas destacan a queimada, os augardentes e derivados (bebidas espirituosas), e os distintos tipos de viñodos que cabe destacar as cinco denominacións de orixe existentes en Galicia: O Ribeiro, Rías Baixas, Monterrei,Valdeorras e Ribeira Sacra.

Deportes

Xogadores do Deportivo da Coruña antes dun partidoda Copa da UEFA en 2008.

Polo que respecta aos deportes de masas, existen equiposimportantes de fútbol, coma o Celta de Vigo e o Deportivo daCoruña, que actualmenten xogan na Primeira división. O equipocoruñés gañou 1 liga, 2 copas do Rei e 3 Supercopas de España,mentres que os vigueses Celta de Vigo, é o club galego con máistempadas na máxima categoría. Tamén destaca o Club DeportivoLugo, único representante do país na Segunda división. Outrosequipos de sona son o Coruxo FC e o CD Ourense en Segunda B,e outros históricos como Pontevedra CF, Racing de Ferrol, asícomo a SD Compostela, a nivel individual saíu da canteira galegao único balón de ouro do Estado Español, Luis Suárez. Galiciaacolleu varios partidos do Mundial de Fútbol de 1982, nos estadiosde Riazor e Balaídos.

En baloncesto destacan equipos como o CB Breogán, CAB Obradoiro, OAR Ferrol e Club Ourense Baloncesto.Destacan tamén os equipos de balonmán, SD Teucro, Octavio Pilotes Posada e BM Cangas; o H.C. Liceo de hóqueisobre patíns (o equipo máis laureado de Galicia), e os equipos de fútbol sala, Santiago Futsal, Azkar Lugo e BurelaFS, todos na Primeira División.

Existen tamén varias seleccións galegas, entre as que destacan a selección galega de fútbol, a de baloncesto ou a derugby.Galicia é coñecida tamén pola súa tradición de deportes acuáticos, tanto no mar como nos ríos, como remo,navegación deportiva, piragüismo ou surf, deportes nos que é unha asidua gañadora de metais nos Xogos Olímpicos,na actualidade o máximo exemplo é David Cal, Carlos Pérez Rial ou Fernando Echavarri. No eido acuático o deportegalego por excelencia son as traíñas, contando Galicia con representantes na Liga San Miguel de traiñeiras. Nosúltimos anos Galicia tamén ven de se converter en toda unha potencia en tríatlon da man de Xavier Gómez Noia,medallista olímpico en 2012, e Iván Raña, os dous campións do mundo, e sendo Noia un dos mellores atletas dahistoria na especialidade.No ano 2006 o ciclista de Mos Óscar Pereiro gaña o Tour de Francia trala descualificación do norteamericano Floyd Landis, quen lle arrebatara o primeiro posto na penúltima xornada. Tamén son galegos deportistas destacados en

Galicia 51

deportes como o alpinismo, onde sobresae a viguesa Chus Lago, terceira muller en acadar o cumio do Everest senaxuda de osíxeno, e que conta tamén co título Leopardo das neves.

Goberno e política

O Pazo de Raxoi, sede oficial da presidencia da Xunta de Galicia.

Alberte Núñez Feijóo, presidente da Xunta.

A consideración de Galicia comonación e unha procura constante dunmaior grao de autogoberno sondefendidas por un número significativode cidadáns.[Cómpre referencia] Astendencias nacionalistas, e mesmo asnon-nacionalistas, en Galicia son, nasúa meirande parte, de tipo federalista,isto é, a formación dunha federación coresto dos actuais territorios españois oupeninsulares. Ademais, tamén existengrupos independentistas.

Os poderes da comunidade

O Estatuto de Autonomía de Galiciaestablece que os poderes dacomunidade exércense pola vía doParlamento, a Xunta e aPresidencia[35]:

• O Parlamento de Galicia é orepresentante máximo de Galicia, esobre o cal recae a potestadelexislativa. O Parlamento estáintegrado por 75 deputados elixidospor sufraxio universal pola vía darepresentación proporcional por unperíodo de catro anos, e no que estágarantida por lei a posibilidade dovoto aos galegos que residen noestranxeiro.

• A Xunta de Galicia é o órgano colexiado sobre o cal recae a potestade executiva e administrativa do goberno. Estáintegrada polo presidente, o vicepresidente e doce conselleiros. A comunidade exerce as súas funciónsadministrativas pola vía da Xunta e dos seus entes e órganos dependentes. A Xunta tamén coordina as actividadesdas Deputacións Provinciais.

• O Presidente da Xunta de Galicia dirixe e coordina as accións da Xunta e ostenta a representación da comunidadeautónoma e a ordinaria do Estado español en Galicia. É membro do Parlamento e é electo polos deputados enomeado polo rei de España.

Galicia 52

Resultados electoraisArtigo principal: Lista de Presidentes de Galicia.

Número de deputados no Parlamento de Galicia, en 2009:• Partido Popular de Galicia (PPdeG): 38 deputados• Partido dos Socialistas de Galicia (PSdeG): 25 deputados• Bloque Nacionalista Galego (BNG): 12 deputadosNúmero de votos das forzas políticas con representación parlamentar nas eleccións (1 de marzo de 2009):• Partido Popular de Galicia (PPdeG): 758.798• Partido dos Socialistas de Galicia (PSdeG): 481.890• Bloque Nacionalista Galego (BNG): 266.969Número de votos das principais forzas políticas sen representación parlamentar:• Unión Progreso e Democracia (UPyD): 23.414• Terra Galega (TG): 18.380• Esquerda Unida (EU): 15.887

Partidos políticos• Partido Popular de Galicia (PPdeG).• Partido dos Socialistas de Galicia (PSdeG-PSOE).• Bloque Nacionalista Galego (BNG).• Partido Galeguista (PG).• Frente Popular Galega (FPG).• Esquerda Unida (EU).• Terra Galega (TG).• Nós-Unidade Popular (Nós-UP).• Unión Progreso y Democracia (UPyD).•• Partido da Terra

Medios de comunicación

Televisión

A Galega realiza un importante papelnormalizador da lingua.

A Televisión de Galicia (TVG) é a cadea pública autonómica de televisión,que emite desde o 24 de xullo de 1985 e forma parte da Compañía deRadio-Televisión de Galicia (CRTVG). Televisión de Galicia emite en todoo territorio galego e ademais conta con dúas canles internacionais, GaliciaTelevisión Europa e Galicia Televisión América, que emiten en toda a UniónEuropea e en América grazas ao satélite Hispasat. A segunda canle tvG2emite desde o 2 de febreiro de 2009.

O Centro Territorial de Galicia da TVE comezou a emitir programaciónpropia en 1974, por primeira vez a televisión contaba con programaciónregular en lingua galega.

Existen dúas televisión privadas de ámbito galego, VTelevisión e PopularTelevisión Galicia.

Galicia 53

A primeira experiencia de televisión local en Galicia data de 1984 en Narón, a mediados dos anos noventaxeralízanse e en 2006 existían 36 emisoras locais no país. Coa chegada da TDT establecéronse demarcaciónssupramunicipais para as televisións locais, outorgando o goberno galego as concecións para a televisión local no ano2006.

RadioA Radio Galega (RG) é a radio pública de Galicia, forma parte da CRTVG do mesmo xeito que a Televisión deGalicia. Radio Galega comezou a emitir en fase de probas o 24 de febreiro de 1985, e iniciou a súa programaciónregular o 29 de marzo do mesmo ano. Conta con dúas cadeas que emiten de forma convencional, sendo RadioGalega, que emite programación xeneralista, e Radio Galega Música, que emite música. Hai tamén bo número deemisoras locais asociadas na EMUGA.

XornaisO xornal galego con maior difusión é La Voz de Galicia, que conta con 12 edicións locais e unha a nivel estatal.Outros xornais relevantes son El Correo Gallego, Faro de Vigo, Galicia Hoxe, o primeiro que se publica unicamenteen galego, e o ourensán La Región. Entre outros xornais de menor difusión cómpre destacar o Atlántico Diario, daárea metropolitana de Vigo, o gratuíto De luns a venres, o primeiro en lingua galega, o xornal deportivo DxTCampeón, o xornal El Ideal Gallego da Coruña, o Heraldo de Vivero, o Xornal de Galicia e o Diario de Ferrol.

Notas[1] Galicia constitúe o único topónimo oficial: La Voz de Galicia (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ galicia/ 2008/ 06/ 08/ 0003_6886803. htm), 8

de xuño de 2008. Segundo as Normas Ortográficas e Morfolóxicas do Idioma Galego: "Teñen terminación -cia, entre outros, acacia, ..., etc.Entre estas palabras está Galicia, voz lexítima galega, denominación oficial do país e maioritaria na expresión oral e escrita moderna. Galiza étamén unha forma lexitimamente galega, amplamente documentada na época medieval, que foi recuperada no galego contemporáneo. NOMIG20º edición ISBN 84-87987-51-6 Páxina 56.

[2] O termo Galiza, segundo as Normas Ortográficas e Morfolóxicas do Idioma Galego da Real Academia Galega do ano 2003, acéptase parareferírmonos á Comunidade Autónoma de Galicia (mantendo esta última como forma recomendada), xa que a pesar do estabelecido nasNOMIG, que xunto co VOLG son os únicos textos con carácter normativo para a lingua galega (Ver lei de normalización lingüística), sobre ocarácter equivalente dos termos Galicia e Galiza, o Estatuto de Autonomía, di, no seu Artigo 1. 1. Galicia, nacionalidade histórica,constitúese en Comunidade Autónoma...polo que este é o nome oficial da comunidade autónoma.

[3] Segundo o Dicionario da Real Academia Galega: "nación s.f. Comunidade humana, instalada nun territorio definido, que pode estar ou nonpoliticamente organizada como estado, e que se caracteriza por ter unhas tradicións históricas e culturais comúns, os mesmos intereseseconómicos e unha unidade lingüística ou relixiosa. A nación de Breogán. Sociedade de nacións. CF. país, pobo, terra."No Dicionario de galego Digalego.com (http:/ / www. digalego. com/ diccionario/ html/ index. php?op=ver& id=44628&buscado=NACIÓN& opcion=entrada), Ir Indo. "Nación (lat. natione). s.f. Comunidade de individuos aos que uns vínculos determinados,basicamente culturais, económicos e unha historia común, lles dan unha fisionomía propia, diferenciada, e unha vontade de organización eproxección autónoma que os leva a querer dotarse de institucións propias, ata que se constitúa o estado."

[4] RÍOS, X. (2010). Galicia e a sociedade das nacións.[5] Los celtas: la Europa del hierro y la Península Ibérica. Pedro Damián Cano Borrego. p118 (http:/ / books. google. com/

books?id=tbha9yv5kJ0C& pg=PA17& dq=Los+ celtas:+ la+ Europa+ del+ hierro+ y+ la+ PenÃnsula+ Ibéric& hl=en&ei=TcAlTMLTNpWTjAeykvx2& sa=X& oi=book_result& ct=result& resnum=1& ved=0CCgQ6AEwAA#v=onepage& q& f=false)

[6] Nuevos Estudios sobre la Romanización. José María Blázquez. p150 (http:/ / books. google. com/ books?id=ytLiqFszmKQC& pg=PA150&dq=136+ Bruto,+ Galaico,+ galaicos& hl=en& ei=l8AlTMjcF5CRjAfe-71q& sa=X& oi=book_result& ct=result& resnum=5&ved=0CDoQ6AEwBA#v=onepage& q=136 Bruto, Galaico, galaicos& f=false)

[7] De preconiis Hispanie. Joannes Aegidius. Universidad de Madrid. 1955. p229 (http:/ / books. google. com/ books?id=FBZpAAAAMAAJ&q="quod+ generat+ homines+ lacteos"& dq="quod+ generat+ homines+ lacteos"& hl=en& ei=wsElTLTpCtaSjAeC7rWHAQ& sa=X&oi=book_result& ct=result& resnum=1& ved=0CCcQ6AEwAA)

[8] Os Símbolos de Galicia (http:/ / consellodacultura. org/ wp-content/ blogs. dir/ 2/ 2007/ 12/ simbolos_de_galicia. pdf) pp88-89[9] Lei 5/1984, do 29 de maio, de Símbolos de Galicia. (http:/ / www. parlamentodegalicia. es/ sites/ ParlamentoGalicia/ BibliotecaLeisdeGalicia/

Lei5_1984. pdf)[10] Principais datos de Galicia (http:/ / www. ige. eu/ igebdt/ esq. jsp?pagina=002005& ruta=datos-basicos/ datos_basicos. jsp).[11] As lucenses son as que menos fillos teñen en España (http:/ / www. galicia-hoxe. com/ index_2. php?idMenu=79& idNoticia=307692).[12] Aumentan os nacementos en Galicia, pero o saldo vexetativo segue en negativo (http:/ / www. galiciae. com/ nova/ 11665. html?lang=gl).

Galicia 54

[13] IGE (http:/ / www. ige. eu).[14] A esperanza de vida incrementouse en Galicia en cinco anos dende 1981 (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ galicia/ 2007/ 10/ 30/

0003_6273910. htm?idioma=galego).[15] Galicia 08. Xunta de Galicia, Consellaría de Cultura e Deporte (http:/ / www. vieiros. com/ enlaces/ novas/ doc/

0219125001196101193-dossier-editado-pola-consellaria-de-cultura-pdf-840-kb. pdf).[16] INE (2011). (http:/ / www. ine. es)[17] Fonte: Poboación de feito segundo o Instituto Nacional de Estadística. Datos dispoñibles en INE. Censo de 1857, (http:/ / www. ine. es/

revistas/ cifraine/ cifine3. pdf) Poboación de España por provincias desde 1787 a 1900, (http:/ / commons. wikimedia. org/ wiki/File:Evolución_Población_Provincias_España_1787_-_1900. pdf) Series de población de hecho en España desde 1900 a 1991, (http:/ /www. ine. es/ inebase2/ leer. jsp?L=0& divi=DPOH& his=0) y Series de poboación de España desde 1996. (http:/ / www. ine. es/ inebase2/leer. jsp?L=0& divi=DPOP& his=0)

[18] Microtoponimia, artigo de Manuel Bragado en Xornal.com (http:/ / www. xornal. com/ article. php?sid=20050905120430).[19] Galicia recibiu un 8% máis de turistas durante o 2007 (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ galicia/ 2008/ 01/ 02/ 00031199277292134844326.

htm?idioma=galego).[20] Informes REE (http:/ / www. ree. es/ sistema_electrico/ informeSEE. asp)[21] (http:/ / energia. greenpeace. es/ fseg. shtml)[22] La Voz de Galicia, 10.08.2008[23] Variación temporal e espacial da temperatura (http:/ / www. meteogalicia. es/ galego/ informacion/ documentos/

Variabilidade_Natural_Clima. pdf)[24] María L. Loureiro García e Melina Barrio Martínez; Valoración medioambiental, cultural y paisajística de los espacios rurales gallegos:

una perspectiva económica. Centro de Investigación Económica y Financiera, Fundación Caixa Galicia (2009). ISBN 978-84-96982-35-2.[25] "El desorden de los bosques" (http:/ / www. farodevigo. es/ secciones/ noticia. jsp?pRef=3268_4_201060__Galicia-desorden-bosques). Faro

de Vigo. .[26] Enciclopedia Galega Universal ( versión en liña (http:/ / egu. es/ )).[27] www.europapress.es. A 'galiña de Mos' aumenta o seu censo de 100 a 5.500 exemplares en sete anos, aínda que segue en perigo de

extinción. (http:/ / www. europapress. es/ galicia/ agro-00246/noticia-rural-galina-mos-aumenta-censo-100-5500-ejemplares-siete-anos-sigue-peligro-extincion-20080621123002. html)

[28] Ethnologue (http:/ / www. ethnologue. com/ show_language. asp?code=glg).[29] http:/ / www. galiciaparaelmundo. com/ blog/ index. php?page_id=51& reportaje_id=2504& name_page=Reportaje[30] ¡E aínda din que o peixe é caro! (http:/ / weblogs. madrimasd. org/ ciencia_marina/ archive/ 2008/ 05/ 30/ 93384. aspx)[31] Viaxe real en ferrocarril a Monforte de Lemos e Hendaia en 1883 (http:/ / www. vialibre-ffe. com/ noticias. asp?cs=hist& not=1226)[32] Electrificación Monforte-Vigo (http:/ / www. ctv. es/ USERS/ herrero/ ELECTRIFICACI_N_MONFORTE_VIGO. pdf)[33] O San Froilán atraeu a Lugo a máis dun millón de persoas (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 18491. html)[34] Ministerio de Agricultura, Pesca e Medio Ambiente DOP Galicia (http:/ / www. mapa. es/ es/ alimentacion/ pags/ Denominacion/ resultado.

asp)[35] Estatuto de Autonomía de Galicia. Título I: Do Poder Galego (http:/ / www. xunta. es/ estatuto?lang=gl#T1)

Fonte dos artigos e colaboradores 55

Fonte dos artigos e colaboradoresLugo  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2665387  Colaboradores: AMPERIO, Adorian, Agremon, Alalvarez, Albert galiza, Alma, Angeldomcer, Anton45, Atobar, Banjo,Beninho, Bombadil, Caronium, Clodoveo, CommonsDelinker, Dannycas, Elisardojm, Elvire, Emilio juanatey, Estevoaei, FleaRHCP, Forza4, Frumosul, Furado, HombreDHojalata, Hugo22,Imxavitooh, Krisko, Lameiro, Lansbricae, Lara, Lmbuga, Manu bcn, Manudosde, Manuel Trujillo Berges, Martinho12, Mergulho, Mougán, Paradanta, Piquito, Prevert, RNC, Rialbudi, Rocastelo,Savh, Sawlom, Servando2, Sobreira, TXiKi, Vivaelcelta, Woden, Xabier Cid, Xas, Xavitooh, Xelo2004, Xoacas, Xoán Carlos Fraga, 72 edicións anónimas

Galicia  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2609373  Colaboradores: AMPERIO, Acerto, Adalbertofrenesi, Adorian, Agremon, Albert galiza, Albusko, Alexander Vigo,Alexandre Vigo, Alfonso Márquez, Alyssalover, Andre Engels, Anton45, Arco de Rayne, Atobar, Avner, Banjo, Basilio, Cabaleiro de Espadas, Carronada, Casdeiro, Cheluco, CommonsDelinker,DGDIC, Danidvt, Dannycas, DwightFry, Ecemaml, Ecemaml.falso, EdgarFabiano, Elisardojm, Elvire, Emilio juanatey, Estevoaei, Frecuentaje, Frumosul, Fryant, Furagaitas, Gallaecio, Gradin,Gz2005, Henrique Pereira, Hipólito, Hmmmm, HombreDHojalata, Hugo22, Ibérico, Iesmgb2, Ignacio.Agulló, Imxavitooh, Jchapela, Josepalvarezperez, Kai670, Kryser, Lameiro, Lansbricae,Lmbuga, Luimipi, Luisinho, MARC912374, Manu bcn, Martinho12, Martiño1996, Meos, Meu rei, Miguel.baleato, Miguel.lima, Moderador, Nanni, Nanotrasno, Nonso91, Norrin strange, One2,Ostiudo, Paradanta, Pedroeiriz, Porto, Prevert, RNC, Robin Patterson, Rocastelo, Rosalía12, Rubenvrial, Sdocio, Servando2, Slade, Sobreira, Suisui, Taamu, Template namespace initialisationscript, Tfeliz, Tinsiño, Toliño, Unho, Vilachan, Vivaelcelta, Woden, Xabier Cid, Xas, Xoacas, Xosel, Xosé, Xoán Carlos Fraga, Yavanno, 144 edicións anónimas

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores 56

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradoresFicheiro:Flag of the City of Lugo, Spain (official).PNG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_the_City_of_Lugo,_Spain_(official).PNG  Licenza: Public Domain Colaboradores: Buho07Ficheiro:Escudo de Lugo 3.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Escudo_de_Lugo_3.svg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0,2.5,2.0,1.0 Colaboradores: Escudo_de_Lugo_2.svg: *Escudo_de_Lugo.svg: Miguillen (Taller de Heráldica y Vexilología in the Spanish Wikipedia ) derivative work: Elisardojm (talk) derivative work:Elisardojm (talk)Ficheiro:MurallaCatedralGenial.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:MurallaCatedralGenial.JPG  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Adnñzo8Ficheiro:Catedral de Lugo 1.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Catedral_de_Lugo_1.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0  Colaboradores: Lorena PLSFicheiro:Praza do Campo. Lugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Praza_do_Campo._Lugo.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: AdorianFicheiro:Casco histórico de Lugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Casco_histórico_de_Lugo.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: AdorianFicheiro:Situacion_Lugo.PNG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Situacion_Lugo.PNG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Alyssalover,HombreDHojalata, PrevertFicheiro:Nuvola apps kweather.png  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Nuvola_apps_kweather.png  Licenza: GNU Lesser General Public License  Colaboradores: Alno,Alphax, Basilicofresco, LivingShadow, Mysid, Pierre cb, Pseudomoi, Rocket000, SCEhardt, Str4nd, 4 edicións anónimasFicheiro:Muralla.Lugo.Galicia.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Muralla.Lugo.Galicia.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0  Colaboradores:Balbo, FlickreviewR, LmbugaFicheiro:Fundadores de Lugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Fundadores_de_Lugo.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: AdorianFicheiro:Roman walls, Lugo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Roman_walls,_Lugo.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0  Colaboradores:slideshow bobFicheiro:Fachada da Catedral de Lugo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Fachada_da_Catedral_de_Lugo.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike2.0  Colaboradores: Fausto Alava-MorenoFicheiro:TorreRelojLugo.gif  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:TorreRelojLugo.gif  Licenza: Public Domain  Colaboradores: EladioregoFicheiro:Diputación Provincial de Lugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Diputación_Provincial_de_Lugo.JPG  Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike  Colaboradores: Lancastermerrin88Ficheiro:Ponte romana de Lugo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ponte_romana_de_Lugo.jpg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: AtobarFicheiro:Forte romano (3).JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Forte_romano_(3).JPG  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Lala LugoFicheiro:AyuntamientoLugo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:AyuntamientoLugo.jpg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: EladioregoFicheiro:Lugo, Capela de Santa María.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Capela_de_Santa_María.JPG  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike3.0  Colaboradores: User:HombreDHojalataFicheiro:Igrexa de San Froilán.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Igrexa_de_San_Froilán.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: AdorianFicheiro:Lugo, Igrexa de Santiago A Nova.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Igrexa_de_Santiago_A_Nova.JPG  Licenza: Creative CommonsAttribution-Sharealike 3.0  Colaboradores: User:HombreDHojalataFicheiro:Fachada principal del Museo Provincial de Lugo, adosado a la Iglesia de San Pedro.JPG  Fonte:http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Fachada_principal_del_Museo_Provincial_de_Lugo,_adosado_a_la_Iglesia_de_San_Pedro.JPG  Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike  Colaboradores: Lancastermerrin88Ficheiro:100 1541.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_1541.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:Lugo_casco_viejo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo_casco_viejo.JPG  Licenza: Public Domain  Colaboradores: GuldhammerFicheiro:Desfile polas rúas da cidade (Praza Maior).JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Desfile_polas_rúas_da_cidade_(Praza_Maior).JPG  Licenza: PublicDomain  Colaboradores: Lala LugoFicheiro:CruceiroCatedralLugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:CruceiroCatedralLugo.JPG  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Eladio RegoFicheiro:100 0256.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0256.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:100 0677.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0677.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:100 0610.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0610.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:100 0672.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0672.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:100 0324.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0324.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: HombreDHojalata, Xelo2004Ficheiro:100 0091.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0091.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:Breogán 2012.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Breogán_2012.jpg  Licenza: descoñecido  Colaboradores: AdorianFicheiro:Pazo dos Deportes de Lugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Pazo_dos_Deportes_de_Lugo.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: AdorianFicheiro:Lugo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0  Colaboradores: José Antonio Gil MartínezFicheiro:AguiaStoDomingoLugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:AguiaStoDomingoLugo.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: user:AgremonFicheiro:Casa Consistorial, Lugo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Casa_Consistorial,_Lugo.jpg  Licenza: descoñecido  Colaboradores: User:HombreDHojalataFicheiro:PortaCampoCasteloLugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:PortaCampoCasteloLugo.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: user:AgremonFicheiro:Forte romano.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Forte_romano.JPG  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Lala LugoFicheiro:Muralla - IM000805.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Muralla_-_IM000805.JPG  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Balbo, Lmbuga,Reydelanevera, Scudero, 1 edicións anónimasFicheiro:100 0629.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0629.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:100_1587.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_1587.JPG  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Xelo2004Ficheiro:Lugo, Círculo das Artes.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Círculo_das_Artes.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: User:HombreDHojalataFicheiro:Lugo, Seminario.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Seminario.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0  Colaboradores:User:HombreDHojalataFicheiro:ExcavaciónspemurallaLugo.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:ExcavaciónspemurallaLugo.JPG  Licenza: descoñecido  Colaboradores: user:AgremonFicheiro: Flag of Galicia.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_Galicia.svg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Pedro A. Gracia FajardoFicheiro:Flag of France.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_France.svg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: (en lingua inglesainglés) (en linguacastelácastelán)Ficheiro:Flag of Portugal.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_Portugal.svg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Columbano Bordalo Pinheiro (1910;generic design); Vítor Luís Rodrigues; António Martins-Tuválkin (2004; this specific vector set: see sources)Ficheiro:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg  Licenza: Public Domain Colaboradores: Drawn by User:SKopp, redrawn by User:Denelson83 and User:Zscout370 Recode by cs:User:-xfi- (code), User:Shizhao (colors)Ficheiro:Bandeira galega civil.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Bandeira_galega_civil.svg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: E2m, Getxotarra, Lmbuga,Mattes, Prevert, 1 edicións anónimasFicheiro:Escudo de Galicia.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Escudo_de_Galicia.svg  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: HansenBCNFicheiro:800px-EU location GAL.png  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:800px-EU_location_GAL.png  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: Obra orixinal: David Sebastian Liuzzo; Obra derivada: Alexandre Vigo.

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores 57

Ficheiro:Flag of Galicia.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_Galicia.svg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Pedro A. Gracia FajardoFicheiro:Eduardopondal.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Eduardopondal.jpg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Deadstar, Elisardojm, Gz2005,HombreDHojalata, Lmbuga, Patrick-brFicheiro:Parxubeira.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Parxubeira.jpg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: User:XoséFicheiro:Castro en santa tegra.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Castro_en_santa_tegra.jpg  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: HenriquePereira, HombreDHojalata, Lmbuga, PrevertFicheiro:Castro de vigo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Castro_de_vigo.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0  Colaboradores: elisardojmFicheiro:A coruna torre de hercules sunset edit.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:A_coruna_torre_de_hercules_sunset_edit.jpg  Licenza: Creative CommonsAttribution-ShareAlike 3.0 Unported  Colaboradores: Alessio DamatoFicheiro:Catedral 060305.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Catedral_060305.jpg  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Dantadd, GeorgHH,Kurpfalzbilder.de, LmbugaFicheiro:Manuel-Fraga-Iribarne.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Manuel-Fraga-Iribarne.jpg  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: FDVFicheiro:Galicia densidade de poboacion.PNG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia_densidade_de_poboacion.PNG  Licenza: Public Domain  Colaboradores:Susana FreixeiroFicheiro:Galicia densidade parroq.PNG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia_densidade_parroq.PNG  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Susana FreixeiroFicheiro:Poboación2009.gif  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Poboación2009.gif  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores:http://gl.wikipedia.org/wiki/Usuario:Martinho12Ficheiro:Galicia poboacion concellos 2010.png  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia_poboacion_concellos_2010.png  Licenza: Creative CommonsAttribution-Sharealike 3.0  Colaboradores: User:UnhoFicheiro:Centro e porto de Vigo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Centro_e_porto_de_Vigo.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Colaboradores: User:DantaddFicheiro:Densidade de poboación por Provincias.png  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Densidade_de_poboación_por_Provincias.png  Licenza: Public Domain Colaboradores: LmbugaFicheiro:Puerto Vigo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Puerto_Vigo.jpg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Alex18, Cookie, HombreDHojalataFicheiro:Coruna-praza-02.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Coruna-praza-02.jpg  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Padin 10:16, 29xullo 2007 (UTC)Ficheiro:Praza Maior de Ourense.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Praza_Maior_de_Ourense.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0  Colaboradores:Elvire, FlickreviewR, HombreDHojalata, LansbricaeFicheiro:Galicia-loc.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia-loc.svg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0  Colaboradores: MiguillenFicheiro:City locator 14.svg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:City_locator_14.svg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Wikisoft* @@@-fr 09:04, 19 July 2008(UTC)Ficheiro:HKShatinZara 20061220.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:HKShatinZara_20061220.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: WiNGFicheiro:SantiagoCatedral!.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:SantiagoCatedral!.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Colaboradores: Aotake, Balbo, Cookie, Gabri-co, Jynus, Kurpfalzbilder.de, Lmbuga, Neva, Spiritia, XosemaFicheiro:Praia de Silgar, Sanxenxo, Galiza.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Praia_de_Silgar,_Sanxenxo,_Galiza.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Angel TorresFicheiro:Enerxía eólica - O Pindo - Galicia.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Enerxía_eólica_-_O_Pindo_-_Galicia.jpg  Licenza: GNU Free DocumentationLicense  Colaboradores: Lmbuga, PrevertFicheiro:Land of Galicia, NASA satellite image.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Land_of_Galicia,_NASA_satellite_image.jpg  Licenza: Public Domain Colaboradores: NASAFicheiro:Carnota 004.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Carnota_004.jpg  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Lmbuga, Prevert, Xan deninguresFicheiro:Ría de Ferrol desde o Coto de Ancos.retocada.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ría_de_Ferrol_desde_o_Coto_de_Ancos.retocada.jpg  Licenza: GNUFree Documentation License  Colaboradores: gl:Usuario:PepedoCoutoFicheiro:Cabo_Ortegal.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Cabo_Ortegal.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0  Colaboradores: MrPanyGoffFicheiro:Puerto de Ancares.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Puerto_de_Ancares.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 3.0  Colaboradores: FCPBFicheiro:Guarda desembocadura Miño 01-04b.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Guarda_desembocadura_Miño_01-04b.JPG  Licenza: Public Domain Colaboradores: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=User:LameiroFicheiro:Pontevedra 16.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Pontevedra_16.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported  Colaboradores:Luis Miguel Bugallo Sánchez User:LmbugaFicheiro:Ribeira Sacra. Río Sil. Lugo. Galiza.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ribeira_Sacra._Río_Sil._Lugo._Galiza.jpg  Licenza: Creative CommonsAttribution 2.0  Colaboradores: FlickreviewR, Lansbricae, Lmbuga, StegopFicheiro:Arco verde.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Arco_verde.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0  Colaboradores: DavicFicheiro:Larus michahellis.007 - Islas Cies.JPG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Larus_michahellis.007_-_Islas_Cies.JPG  Licenza: Creative CommonsAttribution-Share Alike  Colaboradores: Drow maleFicheiro:Percentage of Galician speakers (corrected).PNG  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Percentage_of_Galician_speakers_(corrected).PNG  Licenza: PublicDomain  Colaboradores: Ecemaml, It Is Me Here, Lmbuga, Susana FreixeiroFicheiro:Nueva torre de lavacolla.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Nueva_torre_de_lavacolla.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Share Alike Colaboradores: RobertonoiaFicheiro:Vigo, porto coas illas Cíes ó fondo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Vigo,_porto_coas_illas_Cíes_ó_fondo.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution2.0  Colaboradores: Jose ManuelFicheiro:Chapela-autopista-ap9-hacia-vigo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Chapela-autopista-ap9-hacia-vigo.jpg  Licenza: Creative CommonsAttribution-Sharealike 2.5  Colaboradores: Tomás Rodríguez OntiverosFicheiro:Ferrocarril galicia.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ferrocarril_galicia.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Colaboradores: Fajesus, Lmbuga, Monarchy, Smiley.toerist, TCYFicheiro:Rosalia.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Rosalia.jpg  Licenza: Public Domain  Colaboradores: Alguén, Rocastelo, Xan de ningures, XoséFicheiro:Gaiteiros em romaria galega.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Gaiteiros_em_romaria_galega.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Dario AlvarezFicheiro:Rapa das bestas sabucedo 1 jpereira.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Rapa_das_bestas_sabucedo_1_jpereira.jpg  Licenza: Creative CommonsAttribution-Sharealike 2.5  Colaboradores: jpereiraFicheiro:Polbo a feira.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Polbo_a_feira.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution 2.0  Colaboradores: Balbo, FlickreviewR,Lmbuga, Lobo, PristigasterFicheiro:Queimada fuego.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Queimada_fuego.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5  Colaboradores: AlainCrespoFicheiro:Deportivodelacoruna2008.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Deportivodelacoruna2008.jpg  Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 1.0Generic  Colaboradores: Anton Volkov for Soccer.ru

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores 58

Ficheiro:Ayuntamiento de Santiago de Compostela.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ayuntamiento_de_Santiago_de_Compostela.jpg  Licenza: CreativeCommons Attribution-Sharealike 2.0  Colaboradores: sporrasFicheiro:Nuñezfeijoo.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Nuñezfeijoo.jpg  Licenza: GNU Free Documentation License  Colaboradores: Adrián Estévez (Estevoaei)Ficheiro:A galega.jpg  Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:A_galega.jpg  Licenza: descoñecido  Colaboradores: Descoñecido/unknown.

Licenza 59

LicenzaCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/