GERRA AURREKO GERRA AURREKO OLERKIGINTZAOLERKIGINTZA

1900-19361900-1936

GERTAKARI SOZIO-POLITIKOAK GERTAKARI SOZIO-POLITIKOAK eta Euskararen ingurukoaketa Euskararen ingurukoak• Lehen mundu gerra: eragin handia Ipar Euskal Herrian(1915)Lehen mundu gerra: eragin handia Ipar Euskal Herrian(1915)

• Iraultza sozialistaren hasiera Errusian (1917)Iraultza sozialistaren hasiera Errusian (1917)

• Primo de Riveraren diktadura Espainian (1923-1931)Primo de Riveraren diktadura Espainian (1923-1931)

• Krisialdi ekonomikoa Hitlerrek hauteskundeak irabazi Alemanian (1922)Krisialdi ekonomikoa Hitlerrek hauteskundeak irabazi Alemanian (1922)

• Frankismoa zabaltzen Espainian: Gernikako bonbardaketa (1937)Frankismoa zabaltzen Espainian: Gernikako bonbardaketa (1937)

• Nazien eraginpean Alemania eta AustriaNazien eraginpean Alemania eta Austria

Espainiako gerra bukatu eta II. Mundu gerra hasi (1939-1945)Espainiako gerra bukatu eta II. Mundu gerra hasi (1939-1945)

• Eusko Ikaskuntza (1918)Eusko Ikaskuntza (1918)http://www.eusko-ikaskuntza.org/eu/quienessomos/historia/http://www.eusko-ikaskuntza.org/eu/quienessomos/historia/

• Euskaltzaindia (1919)Euskaltzaindia (1919)http://www.euskaltzaindia.net/erakundearen_berri/historiahttp://www.euskaltzaindia.net/erakundearen_berri/historia

• Euskaltzaleak mugimendua (Euskararen eguna, Olerti eta Antzerki Euskaltzaleak mugimendua (Euskararen eguna, Olerti eta Antzerki eguna)eguna)

http://www.argia.com/mendea/kronikak/30.htmhttp://www.argia.com/mendea/kronikak/30.htm

• Olekarien belaunaldiaOlekarien belaunaldia

Olerkarien belaunaldiaOlerkarien belaunaldia• Aitzol, Orixe, Lizardi, LauaxetaAitzol, Orixe, Lizardi, Lauaxeta

• Euskaltzaleak mugimendua: hasieran poesia minoritarioa, Euskaltzaleak mugimendua: hasieran poesia minoritarioa, hautatua, zail samarra landuko dute. Geroago, ordea, hautatua, zail samarra landuko dute. Geroago, ordea, herrigintza zenez helburu, eredu errazagoak, herrikoagoak herrigintza zenez helburu, eredu errazagoak, herrikoagoak landuko dituztelanduko dituzte

• Primo de Riveraren diktadurapean euskal abertzaletasunak Primo de Riveraren diktadurapean euskal abertzaletasunak jazarpena izan zuen; ondorioz kulturgintzak berebiziko indarra jazarpena izan zuen; ondorioz kulturgintzak berebiziko indarra hartu zuen, ideiak zabaltzeko asmoz.hartu zuen, ideiak zabaltzeko asmoz.

• Berritzaileen eta klasikoen arteko eztabaida, euskara herrikoia Berritzaileen eta klasikoen arteko eztabaida, euskara herrikoia edo euskara berria, jasoa lantzen zutenen artean. Lizardik edo euskara berria, jasoa lantzen zutenen artean. Lizardik guztien beharra defendatzen zuen (bertsolariak, olerkariak, guztien beharra defendatzen zuen (bertsolariak, olerkariak, kazetariak…)kazetariak…)

Joxe Ariztimuño “Aitzol”Joxe Ariztimuño “Aitzol”• Euskaltzaleak mugimenduaren Euskaltzaleak mugimenduaren

eragileaeragilea

• Jai lehiaketen antolatzailea: Jai lehiaketen antolatzailea: abertzaletasuna eta euskaltzaletasuna abertzaletasuna eta euskaltzaletasuna bultzatzekobultzatzeko

• Euskal Herria eraberritu eta berpiztu Euskal Herria eraberritu eta berpiztu nahi zuennahi zuen

• Horren gidari, poetakHorren gidari, poetak

• Begiratu ondoko esteketako Begiratu ondoko esteketako informazioainformazioa

http://www.euskaltzaindia.net/dok/euskera/49688.pdfhttp://www.euskaltzaindia.net/dok/euskera/49688.pdf

http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/bidegileak/48_aitzol.pdfhttp://www.euskomedia.org/PDFAnlt/bidegileak/48_aitzol.pdf

Nikolas Ormaetxea-Orixe (1888-1961)Nikolas Ormaetxea-Orixe (1888-1961)

• Jesuitekin ikasi zuen, hasieran Nafarroan, geroago Burgosen (Teologia Jesuitekin ikasi zuen, hasieran Nafarroan, geroago Burgosen (Teologia eta Filosofia) Orrialde honetan begiratu:eta Filosofia) Orrialde honetan begiratu:http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/bidegileak/05_nicolas-orixe.pdfhttp://www.euskomedia.org/PDFAnlt/bidegileak/05_nicolas-orixe.pdf

• Greziako eta Erromako klasikoak ondo ezagutzen zituen. Greziako eta Erromako klasikoak ondo ezagutzen zituen. • Gerra aurretik Euskaltzaindian (Azkueri laguntzen) eta Euzkadi Gerra aurretik Euskaltzaindian (Azkueri laguntzen) eta Euzkadi

egunkarian (euskarazko atalaren arduraduna.egunkarian (euskarazko atalaren arduraduna.• Jesusen konpainiako nagusiekin izan zituen arazoak dela eta utzi egin Jesusen konpainiako nagusiekin izan zituen arazoak dela eta utzi egin

zuenzuen• Euskaltzaleak elkarteak poema epiko nazional bat idazteko eskatu zion: Euskaltzaleak elkarteak poema epiko nazional bat idazteko eskatu zion:

EuskaldunakEuskaldunak• Barne-muinetan: poema mistikoaBarne-muinetan: poema mistikoa• Gerran atxilotu, Ipar Euskal Herrira ihes egin eta ondoren Ameriketara: Gerran atxilotu, Ipar Euskal Herrira ihes egin eta ondoren Ameriketara:

bertan Euzko Gogoa aldizkarian lan egin zuenbertan Euzko Gogoa aldizkarian lan egin zuen• 1954an Euskal Herrira itzuli zen: Euskal Herria aldatuta ikusi zuen eta 1954an Euskal Herrira itzuli zen: Euskal Herria aldatuta ikusi zuen eta

arrotzarrotz

• EuskaldunaEuskalduna: armiarma.com (klasikoen gordailua): armiarma.com (klasikoen gordailua)

Jose Maria Agirre-LIZARDI Jose Maria Agirre-LIZARDI (1896-1933)(1896-1933)http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/bidegileak/23_lizardi.pdfhttp://www.euskomedia.org/PDFAnlt/bidegileak/23_lizardi.pdf

◌◌Legedi ikasketak egin eta gerente lanetan aritu zenLegedi ikasketak egin eta gerente lanetan aritu zen• Kulturgilea eta politikaria (EAJ-PNV)Kulturgilea eta politikaria (EAJ-PNV)• Natura, bizitza, eta heriotzari buruzko poema liriko sinbolistaNatura, bizitza, eta heriotzari buruzko poema liriko sinbolista• Gai nagusia: natura, euskal paisaia,aberria eta euskara Gai nagusia: natura, euskal paisaia,aberria eta euskara

sentikortasunez azalduta (barruko sentimenduak metaforen sentikortasunez azalduta (barruko sentimenduak metaforen bidez, denboraren iragana, bizitza eta heriotza, berpizteko bidez, denboraren iragana, bizitza eta heriotza, berpizteko itxaropena)itxaropena)

• ““Bihotz begietan” Bihotz begietan” • Gaiak eta jarrerak Europan garaiko idazleengan ere ikus Gaiak eta jarrerak Europan garaiko idazleengan ere ikus

daitezke: izadira begiratzea, herri-poesiaren funtzioa…daitezke: izadira begiratzea, herri-poesiaren funtzioa…

Ikus armiarma-klasikoen gordailuaIkus armiarma-klasikoen gordailuahttp://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/L/LizardiBiotz009.htmhttp://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/L/LizardiBiotz009.htm

ESTEBAN URKIAGA-ESTEBAN URKIAGA-LAUAXETA (1905-1937)LAUAXETA (1905-1937)

http://www.euskara.euskadi.net/appcont/sustapena/datos/lauahttp://www.euskara.euskadi.net/appcont/sustapena/datos/lauax.pdfx.pdf• Latina eta erretorika ikasi ondoren abadetza ikasketak egin zituen; geroago utzi Latina eta erretorika ikasi ondoren abadetza ikasketak egin zituen; geroago utzi

zuenzuen

• Loiolako fraideekin euskaltzaletu eta literatur zaletu zenLoiolako fraideekin euskaltzaletu eta literatur zaletu zen

• Euzkadi egunkarian kazetari-lanetanEuzkadi egunkarian kazetari-lanetan

• Europako literatur joerak ondo ezagutzen zituenEuropako literatur joerak ondo ezagutzen zituen

• Europako modernitatea euskaraz eman nahi zuen, gaia eta hizkuntza berrituz: Europako modernitatea euskaraz eman nahi zuen, gaia eta hizkuntza berrituz: maitasuna, existentzialismoa, heriotza…Bere iturri nagusia erromantizismoa izan maitasuna, existentzialismoa, heriotza…Bere iturri nagusia erromantizismoa izan zenzen

• Lehen poesia liburua (Bide barrijak)nahiko garbizalekeriaz josita (arkaismoak, Lehen poesia liburua (Bide barrijak)nahiko garbizalekeriaz josita (arkaismoak, herri-txokoetako esamoldeak): kultua, zaila eta minoritarioaherri-txokoetako esamoldeak): kultua, zaila eta minoritarioa

• Bigarrena (Arrats beran) olerkigintza herrikoiagoa landu zuen: herri poesia eta Bigarrena (Arrats beran) olerkigintza herrikoiagoa landu zuen: herri poesia eta sinbolismoa uztartu zituen: musika, metaforak, koloreak, sinbolismoa…sinbolismoa uztartu zituen: musika, metaforak, koloreak, sinbolismoa…

• Espainian Frankoren altxamendua izan zenean, dena alde batera utzi eta Eusko Espainian Frankoren altxamendua izan zenean, dena alde batera utzi eta Eusko Gudarostean sartu zen, milizien antolaketan eta propaganda arduradun.Gudarostean sartu zen, milizien antolaketan eta propaganda arduradun.

• Gernikako bonbardaketaren ostean atxilotu eta Gasteizen fusilatu zutenGernikako bonbardaketaren ostean atxilotu eta Gasteizen fusilatu zuten

ARMIARMAN BEGIRATU OLERKARI HONEN POESIAK:ARMIARMAN BEGIRATU OLERKARI HONEN POESIAK:http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/L/LauaxetaArrats005.htmhttp://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/L/LauaxetaArrats005.htm

http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/L/LauaxetaBarrijak008.htmhttp://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/L/LauaxetaBarrijak008.htm