GREZIADBH 1

GREZIABalkanetako penintsulan: Egeo eta Joniar itsasoaren ertzeetanEskualde menditsuaUharte askoKostaldea koskatsuaLur txarrak nekazaritzako + klima oso lehorraPolisak sortu

AROAKBrontzezko Aroa (K.a. XXVII-XII)Zibilizazio Minoikoa - K.a. 26601450 bitarteanZibilizazio Mizenikoa - K.a. 20001150 urteraAro Geometrikoa (K.a. XII-IX)Aro Arkaikoa (K.a. VIII-VI)Aro Klasikoa (K.a. V-IV)Aro Helenistikoa (K.a. III-II)

BRONTZEZKO AROA ZIBILIZAZIO MINOIKOA Hiriburua: KretaSistema politikoa: monarkiaErregerik ezagunena: Minos erregeaErlijioa: politeistaAurkitzailea: Sir Arthur Evans

ZIBILIZAZIO MINOIKOA -EKONOMIAEkonomiaren oinarria:NekazaritzaAbeltzaintzaItsas merkataritza ahaltsuaProduktuak esportatu: nekazaritza + eskulangintzaMetalak inportatu

ZIBILIZAZIO MINOIKOA ARTEA ETA KULTURAJauregi handiak:KnososFaestosElementuak:Freskoak hormetan (animali + landare)Zeramika margotuakIdazkera piktografikoaOndoren: A lineala

KNOSSOS JAUREGIA

BRONTZEZKO AROA MIZENASKO ZIBILIZAZIOAHiriburua: MizenasSistema politikoa: monarkia absolutistaFundatzailea: Mizeneo (mitologiaren arabera Perseo)Erlijioa: politeistaBiztanleak: AkeoakAurkitzailea: Heinrich Schliemann (Troya)

BRONTZEZKO AROA MIZENASKO ZIBILIZAZIOAAkeoak iritsi Peloponesora = Mizenas sortuHiri harresidunak sortuMendi tontorretanMizenasek beste hiri batzuk kontrolatuBuruzagiak = noble gerrariakBrontzezko armakZalgurdiak

MIZENASKO ZIBILIZAZIOA EKONOMIAEkonomiaren oinarria:AbeltzaintzaNekazaritzaMerkataritzan ere arituInbazioakKretarrak inbadituDoriarrak inbaditu (amaiera)

MIZENASKO ZIBILIZAZIOA EKONOMIAHizkuntza = GrezieraIdazkera piktografikoa Ondoren: Mizenasko B linealaKretatar kulturako elementu batzuk bereganatuFreskoak margotzeko teknika

ARO GEOMETRIKOA / ILUNAK.a. 1150-750Hiru zibilizazio:JoniarrakDoriarrakEoliarrakArteko tematika: heriotza

ARO ARKAIKOAK.a. 750-500K.a 776an Joko olinpikoak sortuZeusen omenezKirolak + MusikaTeodozio enperadore erromatarrak abolitu (IV)Homerok idatzi:IliadaOdiseaSafo poetisaLesbos uhartean bizi

ARO ARKAIKOAPOLISAK HELADEANHiri-estatu burujabeak Bere gobernuaBere legeakBere armadaBere ontziakBere dirua

ARO ARKAIKOAPOLISAREN ATALAKAgoraPlaza publikoaPolisaren erdiguneaAkropoliaHiriko lekurik gorenaGotorlekuaNekazaritza-lurrakZerealak, mahatsondoak eta olibondoakPortua

ARO ARKAIKOAKOLONIZAZIOAKKoloniaren fundatzaileen polisa = MetropoliaArrazoiakBiztanleriaren hazkunde handiaNekazaritzarako lur egokien faltaGizarte gatazkak lurrengatikLehengaien beharra Merkataritzarako grina

ARO ARKAIKOAIBERIAR PENINTSULAREN KOLONIZAZIOAK.a. VI. mendeanMaterial ugari:KobreaZilarraUrreaNekazaritzako produktuakKoloniarik garrantzitsuenak kostaldean

ARO KLASIKOAATENASSistema politikoa: demokrazia (Joniarrak)Herriak erabakitzeko ahalmenaHiritarrek egin legeakBatzarretan parte hartu (+20 gizonezkoak)Ez zuten eskubiderik:Emakumeek + haurrekMetekoek (atzerritarrak)Esklaboek (talderik ugariena)Gudaburu + Politikaria: Perikles

ARO KLASIKOAATENASKO DEMOKRAZIA

ARO KLASIKOAESPARTASistema politikoa: oligarkia (Doriarrak)Boterea gutxi batzuen eskuEkonomiaren oinarria:LurraGizarte militarizatuaGizartean hiru talde:Espartiatak: gerrarako heziak, diziplina gogorrean.Periekoak: nekazariak, eskulangileak eta merkatariak (zergak ordaindu)Ilotak: esklaboak

ARO KLASIKOAREN NAGUSITASUNAAtenas Heladeko hiri garrantzitsuenaGerra mediarrak K.a 499-449Hiri-estatu greziarrak VS PersakGreziarrak irabaziDelos-ko liga sortu: hainbat polisen elkarketa (zergak ordaindu)Ontzidi ahaltsua sortuHoplitak: soldaduakGudurik ezagunenak:Maratongo Gudua (K.a. 490)Termopilaseko Gudua (K.a. 480)Salaminako Gudua (K.a. 480)

ARO KLASIKOAREN NAGUSITASUNAMerkataritza-sare garrantzitsua MediterraneoanNekazaritza + eskulangintza produktu bikainakDrakmak sortuPartenoia sortu (K.a. 447-432)Atenas jainkosaren egoitza: artea + jakintsaren guneaUgariak izan ziren:Eskultoreak: FidiasArkitektoak: KalikratesFilosofoak: Protagoras, Sokrates, PlatonAntzerkigileak: EuripideaHistorialariak: Tuzidides

PARTENOIA

ARO KLASIKOAATENASEN GAINBEHERAK.a. V. MendeanPolis batzuk ez zuten onartzen Atenasek Delos Ligako altxorra kontrolatzeaPeloponesoko gerra (K.a. 431-404)Esparta nagusituBabesak suntsitu + nekazaritza gutxitu

ARO HELENISTIKOAMazedoniaFilipo IIGrezia menperatu + batu:Atenas + Tebas konkistatu k.a. 338anAlejandro Handia20 urterekin izendatu erregeAristotelesek heziMorala, politika, medikuntza eta poesia ikasi Ekialdea konkistatu:PersiaEgiptoIndus ibai ingurua (gaur egungo India)Konkistei esker:Greziar kultura, hizkuntza eta bizimodua hedatu

ALEXANDRO HANDIAREN INPERIOA

ZIENTZIAKLurra + Unibertsoa ikertu metodo zientifiko bidezMatematika: PitagorasGeometria: EuklidesGeometria oinarriak ezarriaFisika: ArkimedesGorputz solidoek uretan duten pisua/igiduraAstronomia: Samosko AristarkoEguzkia unibertsoaren erdianMedikuntza: HipokratesGaixotasunak + sintomak aztertuGiza existentzia azaltzen saiatu Filosofia sortuz

KULTURAAntzerkia sortuLanak:Tragediak: protagonistak gatazka askoren biktimaKomediakIdazle ezagunenak:EskiloSofoklesEuripidesHerodoto: historiaren sortzaileaTuzidides: iraganeko kontakizunak objetibotasunez kontatzen lehena

ERLIJIOAErlijio: Politeista (patriarka)Otoitz eginSakrifizioak eskainiProzesiak antolatuGurtza:FamiliakoaJendaurrekoaOlinpiadak: Olinpian 4 urtetik behin Zeusen omenezPanatena jaia: Atenasen 4 urtetik behin Atenaren omenezMitologia: jainko/jainkosa eta heroien abenturen kontakizunakJainko/Jainkosak: gizakiak bezala bertuteak eta akatsak zituztenOlinpo mendian biziHeroiak: jainko/jainkosa eta gizaki baten seme-alabak

JAINKO-JAINKOSAKZeus: zeruaren jainkoa eta jainko-jainkosa guztien aitaHades: Infernuaren jainkoaPoseidon: itsasoaren jainkoa

Hera: ezkontzaren jainkosaAres: gerraren jainkoa Afrodita: edertasunaren eta maitasunaren jainkosaHefesto: suaren jainkoaJAINKO-JAINKOSAK

JAINKO-JAINKOSAKAtena: jakinduriaren eta zientziaren jainkosaApolo: eguzkiaren, medikuntzaren, poesiaren eta arteen jainkoaArtemis: ilargiaren, ehizaren eta basoen jainkosa

JAINKO-JAINKOSAKDemeter: uztaren jainkosaHestia: etxearen jainkosaDionisos: mahats-biltzearen jainkoaHermes: merkataritzaren eta bokantzaren jainkoa

ARTEA:PINTURA ETA ZERAMIKAArtearen oinarriak:ProportzioaHarmoniaOrekaPintura eta zeramika:Pintura gutxi daudeFreskoak garrantzi handia (hormak edertu)Antzineko zeramikek irudi geometrikoak zituztenGeroagoko zeramikek eszena mitologikoakIrudi beltzekinAzken garaian irudi gorrixkak hondo beltzean

ARTEA:ESKULTURAHiru aro:Aro ArkaikoaZurruntasuna eta estatikoaAdierazkortasun gutxiko aurpegiakEgipto/Mesopotamiaren eraginaAro KlasikoaErrealismoa eta mugimendua bilatuAurpegiek sentimenduak eta emozioak adieraziAro helenistikoaDinamiskoaDramatismo handiaEspresibitatea

ARO ARKAIKOAANAVISSOS-KO KUROSAEgilea: anonimoaData: K.a. 540-515Esanahia: osasuna eta indarra adierazten ditu

ARO KLASIKOAMIRON-EN DISKOBOLOAEgilea: Eleuterasko MirnData: K.a. 455Esanahia: Jacinto heroia da discoa jaurtitzen

ARO HELENISTIKOALAOKOON ETA SEMEAKEgileak: Agesandro, Polidoro eta Rodasko Atenodoro (Rodia eskola)Data: K.a. II-IEsanahia: gizakiaren emozioak adierazi

ARTEA:ARKITEKTURATenpluak:Normalean Akropolian sortuJainko/jainkosa bati eskainiaHarri/marmolezko blokeez osatuaEstalki lauak, arku/gangarik gabeKanpoaldean kolore deigarriak (gorria, urdeina, urre-kolorea)Oinplano errektangularraApaindu eta zutabeen hiru forma:DoriarraJoninarraKorintoarra

TENPLUA

ARKITEKTURAEraikin zibilak:Antzokia: tragediak eta komediak antzeztekoEstadioak: atleten lasterketetarakoGimnasioak: bainuz, igerilekuz eta atletismo-pistasHipodromoak: zaldi-lasterketetarakoOdeoiak: musika-ikuskizun eta -lehiaketetarako