HISTORIA DE ESPAÑAHISTORIA DE ESPAÑA

A GUERRA CIVIL (1936-1939)A GUERRA CIVIL (1936-1939)

1. A SUBLEVACIÓN 1. A SUBLEVACIÓN MILITARMILITAR

A) O GOLPE DE ESTADO.A) O GOLPE DE ESTADO.- Inicio do golpe en Melilla na Inicio do golpe en Melilla na

madrugada do 17 ao 18 de xullo de madrugada do 17 ao 18 de xullo de 1936 1936 control rápido de todo o control rápido de todo o protectorado de Marrocos.protectorado de Marrocos.

- Viaxe do Xeneral Franco de Canarias Viaxe do Xeneral Franco de Canarias a Marrocos (avión Dragón Rapide) a Marrocos (avión Dragón Rapide) para poñerse ao fronte da para poñerse ao fronte da sublevación. Ao mesmo tempo en sublevación. Ao mesmo tempo en distintas cidades peninsulares os distintas cidades peninsulares os militares tentaron facerse co control militares tentaron facerse co control triunfo nalgunhas (Pamplona, triunfo nalgunhas (Pamplona, Sevilla, Burgos, Zaragoza…) e Sevilla, Burgos, Zaragoza…) e fracaso noutras que se mantiveron fracaso noutras que se mantiveron fieis á República (Madrid, Barcelona, fieis á República (Madrid, Barcelona, Valencia)Valencia)

- En Galicia a sublevación iniciouse o En Galicia a sublevación iniciouse o 20 20 derrota de escasas resistencias derrota de escasas resistencias en Coruña, Ferrol e Vigo en Coruña, Ferrol e Vigo control do control do territorio polos golpistas.territorio polos golpistas.

Don Francisco Franco Bahamonde, General de División, Jefe Superior Don Francisco Franco Bahamonde, General de División, Jefe Superior de las Fuerzas Militares de Marruecos y Alto Comisariode las Fuerzas Militares de Marruecos y Alto Comisario

Hago saber:Hago saber:Una vez más el Ejército, unido a las demás fuerzas de la Nación, se ve Una vez más el Ejército, unido a las demás fuerzas de la Nación, se ve

obligado a recoger el anhelo de la gran mayoría de los españoles obligado a recoger el anhelo de la gran mayoría de los españoles que veía con amargura infinita desaparecer lo que a todos puede que veía con amargura infinita desaparecer lo que a todos puede unimos en un ideal común: España.unimos en un ideal común: España.

Artículo 1°. Queda declarado el estado de guerra en todo el territorio Artículo 1°. Queda declarado el estado de guerra en todo el territorio de Marruecos español (…)de Marruecos español (…)

Artículo 5°. Quedan totalmente prohibidas los sindicatos y las huelgas. Artículo 5°. Quedan totalmente prohibidas los sindicatos y las huelgas. Se considerará como sedición el abandono del trabajo y serán Se considerará como sedición el abandono del trabajo y serán principalmente responsables los dirigentes de las Asociaciones o principalmente responsables los dirigentes de las Asociaciones o Sindicatos a que pertenezcan los huelguistas, aun cuando Sindicatos a que pertenezcan los huelguistas, aun cuando simplemente adopten la actitud de brazos caídos.simplemente adopten la actitud de brazos caídos.

Artículo 14°. Ante el bien supremo de la Patria quedan en suspenso Artículo 14°. Ante el bien supremo de la Patria quedan en suspenso todas las garantías individuales establecidas en la Constitución(…)todas las garantías individuales establecidas en la Constitución(…)

Por último, espero la colaboración activa de todas las personas Por último, espero la colaboración activa de todas las personas patrióticas, amantes del orden y de la paz que suspiraban por este patrióticas, amantes del orden y de la paz que suspiraban por este movimiento, sin necesidad de que sean requeridas especialmente movimiento, sin necesidad de que sean requeridas especialmente para ello...para ello...Por esto termino con un solo clamor que deseo sea sentido por Por esto termino con un solo clamor que deseo sea sentido por todos los corazones y repetido por todas las voluntades:todos los corazones y repetido por todas las voluntades:¡Viva España!¡Viva España!

PROCLAMA DO XENERAL FRANCO Tetuán, 18 de julio de PROCLAMA DO XENERAL FRANCO Tetuán, 18 de julio de 1936.1936.

B) A INDECISIÓN DO GOBERNO B) A INDECISIÓN DO GOBERNO REPUBLICANO.REPUBLICANO.

- As primeiras noticias da sublevación As primeiras noticias da sublevación chegaron a Madrid o día 18 de xullo chegaron a Madrid o día 18 de xullo goberno de Casares Quiroga goberno de Casares Quiroga emitiu un comunicado emitiu un comunicado tranquilizando á poboación e ordeou tranquilizando á poboación e ordeou o cese dos militares sublevados e o cese dos militares sublevados e das unidades militares ao seu das unidades militares ao seu mando mando deserción de moitos deserción de moitos soldados soldados o exército leal a o exército leal a República quedou moi mermado.República quedou moi mermado.

- As masas obreiras e forzas de As masas obreiras e forzas de esquerda esquerda petición de armas ao petición de armas ao goberno goberno negativa e demisión de negativa e demisión de Casares Quiroga, desbordado polos Casares Quiroga, desbordado polos acontecementos acontecementos Azaña nomeou a Azaña nomeou a Martínez Barrio (Esquerda Martínez Barrio (Esquerda Republicana) para negociar cos Republicana) para negociar cos rebeldes rebeldes fracaso da negociación fracaso da negociación e demisión de Martínez Barrio (1 e demisión de Martínez Barrio (1 día) día) nomeamento de Xosé Giral nomeamento de Xosé Giral (ER) quen decidiouse a entregar (ER) quen decidiouse a entregar armas ao pobo, aínda co risco de armas ao pobo, aínda co risco de iniciar unha revolución.iniciar unha revolución.

C) OS DOUS BANDOS.C) OS DOUS BANDOS.

- Golpe de estado - Golpe de estado formación dos dous bandos por división da formación dos dous bandos por división da sociedade en 4 ámbitos diferentes:sociedade en 4 ámbitos diferentes:

Exército:Exército:

- - No exército de TerraNo exército de Terra::

a) Leais á República: maioría dos xenerais.a) Leais á República: maioría dos xenerais.

b) Golpistas: Exército africano (Lexión e regulares), b) Golpistas: Exército africano (Lexión e regulares), maioría dos Capitáns xerais e mandos intermedios.maioría dos Capitáns xerais e mandos intermedios.

- - Na Mariña:Na Mariña:

a) Leais: mariñeiros que se fixeron co control dos a) Leais: mariñeiros que se fixeron co control dos barcos.barcos.

b) Golpistas: mandos.b) Golpistas: mandos.

- - Aviación:Aviación:

a) Leais: totalidade da aviación a) Leais: totalidade da aviación falta de avións e falta de avións e navíos para trasladar tropas de África á Península.navíos para trasladar tropas de África á Península.

- - Garda civil:Garda civil: golpista (agás en Barcelona). golpista (agás en Barcelona).

- - Garda de Asalto:Garda de Asalto: leal á República. leal á República.

Sociedade:Sociedade:

Leal á República:Leal á República: - Masas obreiras urbanas.- Masas obreiras urbanas.- Pequena burguesía - Pequena burguesía

urbana e urbana e intelectuais.intelectuais.- Xornaleiros.- Xornaleiros.

Golpistas:Golpistas:- Masas católicas e - Masas católicas e

conservadoras = clases altas e conservadoras = clases altas e mediana burguesía (CEDA, mediana burguesía (CEDA, monárquicos, carlistas, Falanxe).monárquicos, carlistas, Falanxe).

- Pequenos e medianos - Pequenos e medianos propietarios agrícolas, sobre todo propietarios agrícolas, sobre todo no norte (Navarra, Castela-León, no norte (Navarra, Castela-León, Galicia…).Galicia…).

- Igrexa, na súa - Igrexa, na súa totalidade, apoiada polo Vaticano totalidade, apoiada polo Vaticano alzamento = alzamento = cruzada cruzada contra o contra o comunismo en defensa da fe comunismo en defensa da fe católica, da tradición e a orde católica, da tradición e a orde social establecida.social establecida.

CARTEIS BANDO REPUBLICANO

CARTEIS BANDO “NACIONAL”

[. . .] y porque Dios es el más profundo cimiento de una sociedad bien ordenada -lo era de la nación española- la revolución comunista, aliada de los ejércitos del gobierno, fue, sobre todo, antidivina.

[...] La guerra es, pues, como un plebiscito armado. La lucha blanca de los comicios de febrero del 1936, en que la falta deconciencia política del gobierno nacional dio arbitrariamente a las fuerzas revolucionarias un triunfo que no habían logrado en las urnas, se transformó, por la contienda cívico-militar, en la lucha cruenta de un pueblo partido en dos tendencias: la espiritual, del lado de los sublevados, que salió a la defensa del orden, la paz social, la civilización tradicional y la patria, y muy ostensiblemente, en un gran sector, por la defensa de la religión; y de otra parte, la materialista, llámese marxista, comunista o anarquista, que quiso sustituir la vieja civilización de España, con todos sus factores, por la novísima «civilización» de los soviets rusos.

CARTA DE LOS OBISPOS ESPAÑOLES. 1937

Territorio:Territorio:

Leais á República:Leais á República: principais zonas industriais, mineiras e de principais zonas industriais, mineiras e de agricultura latifundista (maioría xornaleiros):agricultura latifundista (maioría xornaleiros):

- Franxa cantábrica: Asturias, Cantabria, País Vasco - Franxa cantábrica: Asturias, Cantabria, País Vasco (agás (agás Alava).Alava).

- Parte de Aragón.- Parte de Aragón.

- Arco mediterráneo: Cataluña, Valencia, Murcia, - Arco mediterráneo: Cataluña, Valencia, Murcia, Andalucía (agás algunhas cidades).Andalucía (agás algunhas cidades).

- Madrid.- Madrid.

- Extremadura e Castela A Mancha.- Extremadura e Castela A Mancha.

Sublevados (nacionais):Sublevados (nacionais): zonas agrarias de pequenos e zonas agrarias de pequenos e medianos propietarios (conservadores):medianos propietarios (conservadores):

- Galicia.- Galicia.

- Castela León.- Castela León.

- Alava, Navarra, Logroño e parte de Aragón.- Alava, Navarra, Logroño e parte de Aragón.

- Cidades andaluzas: Sevilla, Cádiz, Córdoba, Granada.- Cidades andaluzas: Sevilla, Cádiz, Córdoba, Granada.

- Arquipélagos (Canarias e Baleares).- Arquipélagos (Canarias e Baleares).

- Protectorado de Marrocos.- Protectorado de Marrocos.

D) TRAZOS XERAIS DO CONFLITO.D) TRAZOS XERAIS DO CONFLITO. Considérase antecedente directo da IIª Guerra MundialConsidérase antecedente directo da IIª Guerra Mundial,, tanto pola proximidade de datas, polas implicacións tanto pola proximidade de datas, polas implicacións políticas (democracia vs fascismo) e pola intervención políticas (democracia vs fascismo) e pola intervención estranxeira (axuda de Italia e Alemaña aos rebeldes e URSS estranxeira (axuda de Italia e Alemaña aos rebeldes e URSS á República á República ensaio de novas tácticas e armas para a ensaio de novas tácticas e armas para a guerra mundial inminente).guerra mundial inminente).

Guerra ideolóxicaGuerra ideolóxica fascismo vs democracia, cristianismo fascismo vs democracia, cristianismo vs comunismo vs comunismo medios de propaganda (radio, xornais, medios de propaganda (radio, xornais, carteis…) para carteis…) para moral e atacar ao rival. moral e atacar ao rival.

Guerra que implicou a toda a poboaciónGuerra que implicou a toda a poboación participación participación de todos os sectores sociais de todos os sectores sociais loita de clases loita de clases clases altas clases altas (representadas polo exército “franquista”) vs clases baixas (representadas polo exército “franquista”) vs clases baixas (representadas polas organizacións obreiras fragmentación (representadas polas organizacións obreiras fragmentación do poder republicano). No bando republicano o pobo tomou do poder republicano). No bando republicano o pobo tomou as armas as armas milicias populares con mandos procedentes milicias populares con mandos procedentes das filas obreiras (Durruti, Líster…).das filas obreiras (Durruti, Líster…).

Guerra que combina formas arcaicas de loita con outras Guerra que combina formas arcaicas de loita con outras novasnovas escaso equipamento dos soldados, ataques escaso equipamento dos soldados, ataques frontais, corpo a corpo, trincheiras combinadas con frontais, corpo a corpo, trincheiras combinadas con tanques, bombardeos… tanques, bombardeos…

E) A INTERVENCIÓN ESTRANXEIRA.E) A INTERVENCIÓN ESTRANXEIRA.- As circunstancias internacionais - As circunstancias internacionais

dos anos trinta (Gran Depresión, dos anos trinta (Gran Depresión, rretroceso das democracias en rretroceso das democracias en Europa, ansias expansionistas Europa, ansias expansionistas alemanas no leste, política de alemanas no leste, política de pacificación de Gran Bretaña e pacificación de Gran Bretaña e Francia ante a amenaza doutra Francia ante a amenaza doutra guerra) favoreceron aos guerra) favoreceron aos sublevados e perxudicaron ao sublevados e perxudicaron ao goberno republicano.goberno republicano.

- Para evitar que a guerra española - Para evitar que a guerra española se convertese nun conflito se convertese nun conflito internacional internacional acordo dos acordo dos principais estados europeos en principais estados europeos en Londres Londres Comité de non Comité de non Intervención (agosto do 36) Intervención (agosto do 36) prohibición de axudar con homes prohibición de axudar con homes e armas a calquera dos bandos e armas a calquera dos bandos (lexitimidade aos dous bandos).(lexitimidade aos dous bandos).

- Alemaña e Italia a pesar de firmar - Alemaña e Italia a pesar de firmar o convenio, incumplíronno xa en o convenio, incumplíronno xa en agosto enviando axuda militar ao agosto enviando axuda militar ao bando dos rebeldes.bando dos rebeldes.

a) Axudas ao bando rebelde:a) Axudas ao bando rebelde:

AlemañaAlemaña: apoio en efectivos militares : apoio en efectivos militares barcos e avións barcos e avións para cruzar o Estreito, para cruzar o Estreito, Lexión CondorLexión Condor (división de avións para (división de avións para bombardear posicións republicanas). A cambio Franco ao final bombardear posicións republicanas). A cambio Franco ao final da guerra pagaría a Alemaña materias primas (minerais: da guerra pagaría a Alemaña materias primas (minerais: wolframio…).wolframio…).

ItaliaItalia: material bélico (tanques, munición, armas) e : material bélico (tanques, munición, armas) e combatentes voluntarios (combatentes voluntarios (camisas negrascamisas negras: cerca de 50.000).: cerca de 50.000).

PortugalPortugal: Salazar permitiu o paso de armas e víveres a : Salazar permitiu o paso de armas e víveres a España, ademáis de 10.000 voluntarios (España, ademáis de 10.000 voluntarios (viriatosviriatos))

b) b) Axudas ao bando republicano:Axudas ao bando republicano: Francia:Francia: nun principio, o goberno da Fronte Popular francesa nun principio, o goberno da Fronte Popular francesa (dirixida polo socialista León Blum) axudou á República, pero (dirixida polo socialista León Blum) axudou á República, pero temeroso do triunfo revolucionario en España temeroso do triunfo revolucionario en España apoio á Non apoio á Non Intervención Intervención axuda escasa = paso de voluntarios (Brigadas axuda escasa = paso de voluntarios (Brigadas Internacionais), contrabando de armas.Internacionais), contrabando de armas. Gran Bretaña:Gran Bretaña: temeroso de provocar unha guerra con Alemaña se temeroso de provocar unha guerra con Alemaña se axudaba á República española, o goberno británico (conservador, axudaba á República española, o goberno británico (conservador, Chamberlain) Chamberlain) organizador e máximo impulsor da Non Intervención. organizador e máximo impulsor da Non Intervención. Unión Soviética:Unión Soviética: tras constatación da evidente axuda alemana e tras constatación da evidente axuda alemana e italiana ao bando faccioso italiana ao bando faccioso Stalin decidiuse finalmente a intervir na Stalin decidiuse finalmente a intervir na guerra española guerra española armas (tanques, avións…), víveres e especialistas armas (tanques, avións…), víveres e especialistas militares, e acollida masiva de nenos/as de familias republicanas militares, e acollida masiva de nenos/as de familias republicanas ((Nenos da guerra).Nenos da guerra).

El gobierno francés inicia la política de no intervención. 1936.

"...El Gobierno de la República francesa, deplorando los trágicos acontecimientos de que es teatro España; decidido a abstenerse rigurosamente de cualquier ingerencia directa o indirecta en los asuntos internos de ese país; animado de la voluntad de evitar cualquier complicación perjudicial al mantenimiento de las buenas relaciones entre los pueblos; declara lo siguiente:

1.- El Gobierno francés prohíbe, en lo que le concierne, la exportación directa o indirecta, la reexportación y el tránsito con destino a España, posesiones españolas y zona española de Marruecos, de todas las armas, municiones, material de guerra, así como de todas las aeronaves montadas o desmontadas y de toda nave de guerra...

3.- El Gobierno francés tendrá informados a los otros Gobiernos participantes en este acuerdo...

4.- El Gobierno francés, en lo que le concierne, pondrá en ejecución esta declaración apenas se hayan adherido a ella los Gobiernos británico, alemán, italiano, soviético y portugués...

París, 15 de agosto de 1936."

Brigadas Internacionais: Brigadas Internacionais: axuda axuda voluntaria de homes e mulleres voluntaria de homes e mulleres de círculos obreiros e de de círculos obreiros e de esquerda, co obxectivo de esquerda, co obxectivo de defender a democracia fronte ao defender a democracia fronte ao fascismo fascismo chegada a España a chegada a España a partir de outubro de 1936 para partir de outubro de 1936 para combater a favor da República combater a favor da República estimulados pola Internacional estimulados pola Internacional Comunista (Komintern) Comunista (Komintern) entre entre 40.000 e 60.000 voluntarios 40.000 e 60.000 voluntarios durante toda a guerra durante toda a guerra papel papel importante na defensa de importante na defensa de Madrid.Madrid.

A presión internacional (Comité A presión internacional (Comité de Non Intervención) tras os de Non Intervención) tras os acordos de Munich (entre GB, acordos de Munich (entre GB, Francia e Alemaña, outubro Francia e Alemaña, outubro 1938) para menter a paz en 1938) para menter a paz en Europa Europa imposición de retirada imposición de retirada das Brigadas Internacionais.das Brigadas Internacionais.

2. DESENVOLVEMENTO DA GU2. DESENVOLVEMENTO DA GUERRA (1936-1939).ERRA (1936-1939).

A) EVOLUCIÓN DAS OPERACIÓNS A) EVOLUCIÓN DAS OPERACIÓNS MILITARESMILITARES

- Guerra civil - Guerra civil 5 fases diferenciadas: 5 fases diferenciadas: Guerra de columnas (xullo – Guerra de columnas (xullo – outubro 1936): outubro 1936): - Tras a confusión inicial a raiz do - Tras a confusión inicial a raiz do golpe do 18 xullo golpe do 18 xullo cada bando cada bando puxo en marcha diferentes puxo en marcha diferentes estratexias:estratexias:

Bando republicanoBando republicano: golpe : golpe estado estado desarticulación exército, desarticulación exército, sen mando único sen mando único organización de organización de distintas milicias, organizadas distintas milicias, organizadas moitas veces polas organizacións moitas veces polas organizacións obreiras obreiras marcha ao fronte para marcha ao fronte para conter o avance do exército conter o avance do exército sublevado. A pesar da elevado sublevado. A pesar da elevado entusiamo e moral, escasa entusiamo e moral, escasa preparación, disciplina, coordinación preparación, disciplina, coordinación e armamento e armamento non consegueron non consegueron derrotar aos rebeldes, pero sí a derrotar aos rebeldes, pero sí a veces deter o seu avance veces deter o seu avance (Somosierra e Guadarrama).(Somosierra e Guadarrama).

Bando sublevado: Bando sublevado:

NorteNorte:: plan inicial de plan inicial de Mola = tras golpe Mola = tras golpe avance hacia avance hacia Madrid Madrid fracaso na Serra de fracaso na Serra de Guadarrama e Somosierra, debido a Guadarrama e Somosierra, debido a resistencia das milicias obreiras. resistencia das milicias obreiras. Mola concentrouse na fronte Mola concentrouse na fronte cantábrica cantábrica toma de Irún e San toma de Irún e San Sebastián = corte de comunicacións Sebastián = corte de comunicacións da franxa cantábrica republicana da franxa cantábrica republicana con Francia.con Francia.

SurSur: axuda de avións e : axuda de avións e barcos italianos e alemáns barcos italianos e alemáns ponte ponte áerea a Sevilla (tomada por Queipo áerea a Sevilla (tomada por Queipo de Llano) de Llano) cruce do Estreito polo cruce do Estreito polo exército de África (Franco). Avance exército de África (Franco). Avance da Lexión e Regulares hacia Madrid da Lexión e Regulares hacia Madrid toma de Badaxoz (agosto) toma de Badaxoz (agosto) (sanguenta represión pola Lexión = (sanguenta represión pola Lexión = 4000 mortos) e Talavera da Raiña 4000 mortos) e Talavera da Raiña antes de chegar a Madrid, desvío ao antes de chegar a Madrid, desvío ao leste para “liberar” Toledo (finais de leste para “liberar” Toledo (finais de setembro), onde o coronel Moscardó setembro), onde o coronel Moscardó resistira 2 meses no Alcázar.resistira 2 meses no Alcázar.

Batalla por Madrid (novembro Batalla por Madrid (novembro 1936- marzo 1937):1936- marzo 1937):

- - Toma de Madrid = máximo obxectivo Toma de Madrid = máximo obxectivo dos rebeldes para asegurar un rápido dos rebeldes para asegurar un rápido control de todo o estado.control de todo o estado.

- Inicio do asedio a comezos de - Inicio do asedio a comezos de novembro novembro traslado do goberno traslado do goberno republicano a Valencia republicano a Valencia creación creación dunha Xunta de Defensa dirixida polo dunha Xunta de Defensa dirixida polo Xeneral Miaja Xeneral Miaja dirección dun dirección dun “exército” composto por reducidas “exército” composto por reducidas tropas, numerosos milicianos das tropas, numerosos milicianos das organizacións obreiras e apoio das organizacións obreiras e apoio das Brigadas Internacionais (Non Pasarán) Brigadas Internacionais (Non Pasarán) resistencia aos ataques das tropas resistencia aos ataques das tropas de Franco (Xarama) e italianos de Franco (Xarama) e italianos ((GuadalaxaraGuadalaxara) ) e, incluso, e, incluso, contraofensivas que evidenciaban contraofensivas que evidenciaban unha crecente coordinación deste unha crecente coordinación deste exército popular.exército popular.

- - No sur, revés para os republicanos = No sur, revés para os republicanos = conquista de Málaga polos rebeldes.conquista de Málaga polos rebeldes.

Campaña norte e contraofensivas republicanas (abril- Campaña norte e contraofensivas republicanas (abril- outubro 1937):outubro 1937):

- - Dificultades de conquista de Madrid Dificultades de conquista de Madrid Franco concentra Franco concentra todos os esforzos na conquista da franxa norte republicana todos os esforzos na conquista da franxa norte republicana (Asturias-País Vasco) (Asturias-País Vasco) obxectivos: fin de combates no obxectivos: fin de combates no norte e control dunha rica zona mineira.norte e control dunha rica zona mineira.

- Axuda italiana e alemán (lexión Cóndor) - Axuda italiana e alemán (lexión Cóndor) inicio da toma de inicio da toma de Biscaia Biscaia bombardeos alemáns e italianos bombardeos alemáns e italianos destrución destrución de Guernicade Guernica (26-4-37) (26-4-37)

- Tras durísimos combates Tras durísimos combates entrada das tropas de Franco entrada das tropas de Franco en Bilbao (xuño) en Bilbao (xuño) nos meses seguintes control de nos meses seguintes control de Santander e Asturias (outubro) Santander e Asturias (outubro) desaparición da fronte desaparición da fronte norte.norte.

- As tropas republicanas responden á superioridade As tropas republicanas responden á superioridade “nacional” na fronte norte con ataques na fronte de Madrid “nacional” na fronte norte con ataques na fronte de Madrid (Brunete, xullo) e en Aragón (Belchite, agosto) (Brunete, xullo) e en Aragón (Belchite, agosto) obxectivo obxectivo de distraer tropas franquistas do norte e aliviar a situación de distraer tropas franquistas do norte e aliviar a situación dos republicanos desa zona dos republicanos desa zona leves avances republicanos leves avances republicanos sen grandes consecuencias.sen grandes consecuencias.

Ayer por la tarde quedó reducida a ruinas y escombros la villa de Guernica: su Casa de Juntas, el Árbol de su tradición, el caserío que formaba sus calles señeras e hidalgas, cayeron bajo el bombardeo de la aviación rebelde, que quiso significar una destrucción en Guernica, por lo que para todos los vascos tenía de emotivo y simbólico. Las bombas incendiarias, arrojadas a placer, y sin enemigo sobre las calles deshechas, han puesto sobre el suelo de Guernica una estela histórica.Allí estaba Guernica. Entre sus ruinas solamente cadáveres carbonizados en gran cantidad. Los que la evacuaron, hombres, mujeres y niños, sacerdotes de Dios y gentes civiles, fueron perseguidos por la metralla. Guernica, con su archivo, biblioteca y tradición, ha pasado al seno de lo histórico.Ya son tres las villas destruidas: Guernica, Durango y Elgueta. Llegan a miles las mujeres y los niños que han encontrado la muerte entre sus escombros. […].”

Fuente: ABC de Madrid, diario republicano de izquierdas. Martes, 27 de abril de 1937.

As grandes ofensivas As grandes ofensivas republicanas (novembro 1937 -republicanas (novembro 1937 -novembro 1938):novembro 1938):

unidade e coordinación do unidade e coordinación do mando, a mobilización de novos mando, a mobilización de novos efectivos e a chegada de efectivos e a chegada de armamento soviético armamento soviético fotalecemento exército republicano fotalecemento exército republicano grandes ofensivas para frear o grandes ofensivas para frear o avance das tropas franquistas ao avance das tropas franquistas ao Mediterráneo (obxectivo de partir a Mediterráneo (obxectivo de partir a zona republicana en dúas). 2 zona republicana en dúas). 2 grandes ofensivas:grandes ofensivas:

Batalla de TeruelBatalla de Teruel (dec 37- (dec 37-feb 38): ataque republicano feb 38): ataque republicano toma toma de Teruel de Teruel reconquistado polos reconquistado polos nacionais nacionais avance franquista hacia avance franquista hacia Cataluña e o Mediterráneo Cataluña e o Mediterráneo división en 2 dos territorios división en 2 dos territorios republicanos.republicanos.

Batalla do EbroBatalla do Ebro (xullo- (xullo-novembro 1938): a + dura e longa novembro 1938): a + dura e longa da guerra. Ofensiva republicana no da guerra. Ofensiva republicana no Ebro (Modesto) para volver a enlazar Ebro (Modesto) para volver a enlazar as zonas republicanas as zonas republicanas fracaso e fracaso e contraofensiva nacional.contraofensiva nacional.

A fin da guerra (novembro 1938- abril 1939):A fin da guerra (novembro 1938- abril 1939):

- Vitoria do Ebro - Vitoria do Ebro ofensiva franquista sobre Cataluña ofensiva franquista sobre Cataluña toma toma de Barcelona (xaneiro) e do resto do territorio (febreiro) de Barcelona (xaneiro) e do resto do territorio (febreiro) exilio de decenas de miles de persoas (tamén do Presidente exilio de decenas de miles de persoas (tamén do Presidente da República Azaña) a Francia da República Azaña) a Francia recoñecemento da España recoñecemento da España franquista por Francia e Gran Bretaña.franquista por Francia e Gran Bretaña.

- Perda de Cataluña - Perda de Cataluña fortes discusións na zona republicana fortes discusións na zona republicana 2 posturas:2 posturas:

a) Partidarios dunha negociación cos sublevados.a) Partidarios dunha negociación cos sublevados.

b) Partidarios de resistir a toda costa, agardando inicio b) Partidarios de resistir a toda costa, agardando inicio dunha guerra en Europa (as democracias apoiarían á dunha guerra en Europa (as democracias apoiarían á República, xa que Franco era aliado de Hitler).República, xa que Franco era aliado de Hitler).

- Discusións - Discusións golpe de Estado en Madrid do coronel Casado golpe de Estado en Madrid do coronel Casado en marzo (partidario de negociar) que depone o goberno do en marzo (partidario de negociar) que depone o goberno do comunista Negrín (partidario de resistir) comunista Negrín (partidario de resistir) formación dunha formación dunha Xunta Militar que negocia a paz Xunta Militar que negocia a paz negativa de Franco a negativa de Franco a negociar negociar rendición de Madrid (28 de marzo) rendición de Madrid (28 de marzo) exilio de exilio de miles de persoas miles de persoas rendición do resto da zona republicana rendición do resto da zona republicana (1 de abril)(1 de abril)

- Consecuencias da guerra: moi negativasConsecuencias da guerra: moi negativas

Máis de 600.000 mortos e gran cantidade de feridos e mutilados.Máis de 600.000 mortos e gran cantidade de feridos e mutilados.

Exilio de centenares de miles de españois polas súas ideas Exilio de centenares de miles de españois polas súas ideas políticas.políticas.

Danos materiais cuantiosos Danos materiais cuantiosos moitas industrias, campos e moitas industrias, campos e cidades destruidas.cidades destruidas.

niveis de produción niveis de produción paralización do desenvolvemento paralización do desenvolvemento económico español.económico español.

Intauración dun réxime dictatorial en España que duraría corenta Intauración dun réxime dictatorial en España que duraría corenta anos.anos.

B) A REPRESIÓN EN CADA UN DOS B) A REPRESIÓN EN CADA UN DOS BANDOS.BANDOS.

Zona republicana:Zona republicana:- A desintegración das institucións A desintegración das institucións

republicanas tras o golpe de xullo republicanas tras o golpe de xullo do 36 do 36 actuacións incontroladas actuacións incontroladas persecución por parte das persecución por parte das milicias populares de militares, milicias populares de militares, eclesiásticos, políticos, intelectuais eclesiásticos, políticos, intelectuais de dereitas, empresarios, de dereitas, empresarios, terratenentes terratenentes detencións, detencións, encarcelamentos nas encarcelamentos nas checas checas (cárceres populares) e execucións (cárceres populares) e execucións (Xosé Antonio, Paracuellos do (Xosé Antonio, Paracuellos do Xarama, execucións de clérigos…).Xarama, execucións de clérigos…).

- O goberno da República (“Non O goberno da República (“Non quero ser o presidente dunha quero ser o presidente dunha República de asasinos”, Manuel República de asasinos”, Manuel Azaña) Azaña) intento de reducir os intento de reducir os actos incontrolados, abusos e actos incontrolados, abusos e castigos castigos creación de Tribunais creación de Tribunais Populares para controlar os Populares para controlar os procesos.procesos.

Zona nacional: Zona nacional: - Desde inicios da sublevación Desde inicios da sublevación

represión violenta e sistemática polos represión violenta e sistemática polos militares sublevados militares sublevados clima de terror clima de terror institucionalizado co fin de aniquilar e institucionalizado co fin de aniquilar e amedrentar ao inimigo amedrentar ao inimigo represión e represión e execución de autoridades civís e execución de autoridades civís e militares fieis á República, persoas militares fieis á República, persoas vinculadas ao Fronte Popular e aos vinculadas ao Fronte Popular e aos partidos e sindicatos obreiros.partidos e sindicatos obreiros.

- Tras ocupación dun territorios Tras ocupación dun territorios localización e depuración (execución) localización e depuración (execución) dos elementos considerados perigosos dos elementos considerados perigosos (republicanos, sindicalistas, mestres, (republicanos, sindicalistas, mestres, intelectuais, nacionalistas vascos ou intelectuais, nacionalistas vascos ou cataláns, rojos,…) cataláns, rojos,…) paseos e paseos e fusilamentos nocturnos sen xuízo fusilamentos nocturnos sen xuízo previo.previo.

- Nalgunhas cidades a represión foi Nalgunhas cidades a represión foi especialmente sanguenta (Badaxoz, especialmente sanguenta (Badaxoz, Málaga, Barcelona…).Málaga, Barcelona…).

- Tras a finalización da guerra Tras a finalización da guerra continuación da represión continuación da represión institucionalizada (represión institucionalizada (represión franquista) franquista) miles de fusilamentos, miles de fusilamentos, detencións, depuracións, traballos detencións, depuracións, traballos forzados (Val dos Caídos).forzados (Val dos Caídos).

3. A ESPAÑA REPUBLICANA3. A ESPAÑA REPUBLICANAA) FRAGMENTACIÓN DO PODER.A) FRAGMENTACIÓN DO PODER.- Golpe de estado e reparto de - Golpe de estado e reparto de

armas ao pobo armas ao pobo autoridade autoridade do Estado republicano do Estado republicano formación comités revolucionarios formación comités revolucionarios en numerosas cidades e vilas en numerosas cidades e vilas polas organizacións de esquerdas.polas organizacións de esquerdas.

- O desenvolvemento da guerra - O desenvolvemento da guerra necesidade de reconstrución do necesidade de reconstrución do Estado republicano. Gobernos Estado republicano. Gobernos republicanos durante a guerra:republicanos durante a guerra: Goberno de Giral (xullo-Goberno de Giral (xullo-setembro 36): setembro 36): - Demisión de Casares Quiroga e - Demisión de Casares Quiroga e Martínez Barrio Martínez Barrio nomeamento nomeamento de Xosé Giral de Xosé Giral goberno goberno exclusivo de republicanos de exclusivo de republicanos de esquerda.esquerda.- Goberno incapaz de evitar a - Goberno incapaz de evitar a fragmentación de poder estatal e fragmentación de poder estatal e as accións revolucionarias das as accións revolucionarias das organizacións obreiras.organizacións obreiras.

Goberno de Largo Caballero (setembro 1936 – maio 1937):Goberno de Largo Caballero (setembro 1936 – maio 1937):- Goberno de republicanos de esquerda, socialistas, comunistas e Goberno de republicanos de esquerda, socialistas, comunistas e

desde nov tamén anarquistas (1ª vez na historia).desde nov tamén anarquistas (1ª vez na historia).- A pesar dos intentos de cooperación A pesar dos intentos de cooperación tensións entre os distintos tensións entre os distintos

grupos sobre a guerra e a revolución grupos sobre a guerra e a revolución 2 posturas: 2 posturas:

Primeiro gañar a guerra e logo facer a revolución: partidarios PCE Primeiro gañar a guerra e logo facer a revolución: partidarios PCE e un sector do PSOE (ala dereita) e un sector do PSOE (ala dereita) colaborar coa sociedade colaborar coa sociedade burguesa, respecto á propiedade privada e centralización do mando.burguesa, respecto á propiedade privada e centralización do mando.

Simultaneidade de revolución e guerra: ala esquerda PSOE, POUM Simultaneidade de revolución e guerra: ala esquerda PSOE, POUM (Partido Obreiro de Unificación Marxista = comunistas trotskistas), (Partido Obreiro de Unificación Marxista = comunistas trotskistas), CNT e FAI CNT e FAI colectivizar terras e fábricas (medios produción). colectivizar terras e fábricas (medios produción).

As tensións entre as forzas obreiras (partidos políticos e As tensións entre as forzas obreiras (partidos políticos e sindicatos) foron en aumento sindicatos) foron en aumento enfrontamento entre PCE e enfrontamento entre PCE e POUM apoiado por CNT e FAI POUM apoiado por CNT e FAI enfrontamento armado nas enfrontamento armado nas rúas de Barcelona (maio 37) rúas de Barcelona (maio 37) represión do POUM represión do POUM crise crise de goberno e dimisión de Largo Caballero.de goberno e dimisión de Largo Caballero.

Goberno de Negrín (maio 37- marzo 39): Goberno de Negrín (maio 37- marzo 39): - Apoiado fundamentalmente polos comunistas (PCE) Apoiado fundamentalmente polos comunistas (PCE) novo novo

exército republicano máis preparado e disciplinado exército republicano máis preparado e disciplinado posibilidade de campañas republicanas de Teruel e Ebro e posibilidade de campañas republicanas de Teruel e Ebro e gran prestixio para o PCE gran prestixio para o PCE principal forza de esquerdas. principal forza de esquerdas.

- Goberno de Xoán Negrín (representante a ultranza de Goberno de Xoán Negrín (representante a ultranza de resistir ata o inicio dunha inminente guerra europea) resistir ata o inicio dunha inminente guerra europea) plano ec e social plano ec e social medidas: medidas: Garantir propiedade das terras para quen as traballara.Garantir propiedade das terras para quen as traballara. Mellorar condicións de vida das clases traballadoras.Mellorar condicións de vida das clases traballadoras. Posibilidade para o campesiño para escoller entre Posibilidade para o campesiño para escoller entre traballo colectivo e individual da terra.traballo colectivo e individual da terra.

- Tras a caída de Cataluña e recoñecemento de Francia e Tras a caída de Cataluña e recoñecemento de Francia e Gran Bretaña do réxime de Franco Gran Bretaña do réxime de Franco demisión de Azaña demisión de Azaña coma presidente da República (febreiro 1939).coma presidente da República (febreiro 1939).

- Rematada a guerra, os políticos republicanos mantiveron as Rematada a guerra, os políticos republicanos mantiveron as institucións da II ª República no exilio ata 1977, morto xa o institucións da II ª República no exilio ata 1977, morto xa o ditador, aceptando a ditador, aceptando a Transición Transición democrática española.democrática española.

B) REVOLUCIÓN SOCIAL.B) REVOLUCIÓN SOCIAL.- Sublevación militar Sublevación militar creba da creba da

autoridade estatal republicana autoridade estatal republicana oportunidade para as organizacións oportunidade para as organizacións obreiras de levar a cabo a obreiras de levar a cabo a revolución social revolución social diversas diversas experiencias de colectivización e experiencias de colectivización e planificación económica:planificación económica: Cataluña:Cataluña: Generalitat Generalitat planificación ec planificación ec medidas: medidas:

- Os salarios e horarios de - Os salarios e horarios de traballo foron modificados a favor traballo foron modificados a favor dos traballadores.dos traballadores.

- O control da fábricas e a - O control da fábricas e a súa xestión quedou en mans de súa xestión quedou en mans de comités obreiros.comités obreiros.

- Control dos servizos - Control dos servizos públicos (auga, gas, iluminación, públicos (auga, gas, iluminación, tranvía…) polas organizacións tranvía…) polas organizacións obreiras (CNT sobre todo…).obreiras (CNT sobre todo…).

- Colectivización das - Colectivización das industrias e grandes propiedades industrias e grandes propiedades rústicas.rústicas.

Andalucía e Aragón:Andalucía e Aragón: intensa colectivización nas zonas agrarias intensa colectivización nas zonas agrarias republicanas, levada a cabo polos propios campesiños e as republicanas, levada a cabo polos propios campesiños e as organizacións obreiras (CNT, POUM e UXT) organizacións obreiras (CNT, POUM e UXT) case a metade case a metade das terras foron expropiadas e a cuarta parte colectivizadas. das terras foron expropiadas e a cuarta parte colectivizadas.

Nalgunhas zonas o diñeiro foi suprimido e os talleres Nalgunhas zonas o diñeiro foi suprimido e os talleres controlados polos sindicatos de traballadores.controlados polos sindicatos de traballadores.

Colectivización Colectivización discusións entre as forzas de esquerda sobre discusións entre as forzas de esquerda sobre a idoneidade de facer a revolución ao mesmo tempo que a a idoneidade de facer a revolución ao mesmo tempo que a guerra (anarquistas) ou se primeiro gañar a guerra (contando guerra (anarquistas) ou se primeiro gañar a guerra (contando cos propietarios e burguesía, PCE) e logo facer a revolución.cos propietarios e burguesía, PCE) e logo facer a revolución.

4. A ESPAÑA SUBLEVADA4. A ESPAÑA SUBLEVADAA) INSTITUCIONALIZACIÓN DO RÉXIME.A) INSTITUCIONALIZACIÓN DO RÉXIME.- Desde o inicio do conflito os Desde o inicio do conflito os

sublevados contaron cunha forza sublevados contaron cunha forza dominante: o exército dominante: o exército creación creación Xunta de Defensa Nacional (xullo 36) Xunta de Defensa Nacional (xullo 36) en Burgos = órgano de mando en Burgos = órgano de mando supremo dos sublevados. Formado supremo dos sublevados. Formado polos principais xenerais facciosos polos principais xenerais facciosos (Cabanellas, Mola, Queipo de Llano, (Cabanellas, Mola, Queipo de Llano, Franco…) Franco…) obxectivos obxectivos fundamentais = fundamentais =

a) mando militar único das columnas a) mando militar único das columnas rebeldes.rebeldes.

b) funcións políticas e b) funcións políticas e administrativas sobre a zona administrativas sobre a zona sublevada.sublevada.

c) declaración de fóra da lei a todas c) declaración de fóra da lei a todas as forzas que colaboraran ou as forzas que colaboraran ou houberan colaborado coa Fronte houberan colaborado coa Fronte Popular.Popular.

B) O ASCENSO DE FRANCO.B) O ASCENSO DE FRANCO.- Franco foi concentrando progresivamente o poder na súa Franco foi concentrando progresivamente o poder na súa

persoa, debido a unha serie de factores:persoa, debido a unha serie de factores:

Morte de SanjurjoMorte de Sanjurjo (xullo do 36) en accidente aéreo cando (xullo do 36) en accidente aéreo cando viña do exilio para dirixir a sublevación.viña do exilio para dirixir a sublevación.

Boas relacións e negociacións de Franco coas autoridades Boas relacións e negociacións de Franco coas autoridades italiana e alemáitaliana e alemá axuda inmediata. axuda inmediata.

Os éxitos militares de Franco durante a fase de columnasOs éxitos militares de Franco durante a fase de columnas (xullo-novembro 36) (xullo-novembro 36) chegada a Madrid, mentres Mola chegada a Madrid, mentres Mola fracasaba no norte.fracasaba no norte.

Fusilamento de Xosé Antonio Primo de Rivera (novembro 36) Fusilamento de Xosé Antonio Primo de Rivera (novembro 36) e morte en accidente aéreo de Mola (xuño 37).e morte en accidente aéreo de Mola (xuño 37).

- Xunta de Burgos Xunta de Burgos proposta de formar un mando único proposta de formar un mando único Franco foi o candidato elexido (outubro do 36) Franco foi o candidato elexido (outubro do 36) cabeza da cabeza da insurrección.insurrección.

- En xaneiro de 1938 Franco organizou o seu primeiro Goberno En xaneiro de 1938 Franco organizou o seu primeiro Goberno principios básicos: autoridade, xerarquía e orde. Principios principios básicos: autoridade, xerarquía e orde. Principios compartidos polas forzas que apoiaban a rebelión (Exército, compartidos polas forzas que apoiaban a rebelión (Exército, Falanxe, Igrexa e conservadores…) Falanxe, Igrexa e conservadores…) medidas concretas: medidas concretas: abolición autonomías, supresión dereitos e liberades abolición autonomías, supresión dereitos e liberades individuais, sindicatos e unificación de obreiros e patronos individuais, sindicatos e unificación de obreiros e patronos baixo a mesma organización.baixo a mesma organización.

C) O PARTIDO ÚNICOC) O PARTIDO ÚNICO- Goberno de Franco (Xefe de Estado e Goberno de Franco (Xefe de Estado e

Xeneralísimo dos exércitos) tras Xeneralísimo dos exércitos) tras supresión das autoridades supresión das autoridades republicanas republicanas orde de unificación orde de unificación de todas as forzas políticas que de todas as forzas políticas que apoiaban o golpe apoiaban o golpe FE-XONS, FE-XONS, monárquicos, carlistas = unión de monárquicos, carlistas = unión de ideoloxías diferentes (facistas ideoloxías diferentes (facistas totalitarios con monárquicos totalitarios con monárquicos tradicionalistas) tradicionalistas) oposición e oposición e resistencias dos principias dirixentes, resistencias dos principias dirixentes, que son encarcelados e purgados.que son encarcelados e purgados.

- Formación dun partido único sen Formación dun partido único sen ideoloxía concreta (unidos por ideoloxía concreta (unidos por defensa relixión e rexeitamento defensa relixión e rexeitamento democracia e socialismo) dirixido por democracia e socialismo) dirixido por Franco coma xefe absoluto Franco coma xefe absoluto Falanxe Española Tradicionalista e Falanxe Española Tradicionalista e das Xuntas de Ofensiva das Xuntas de Ofensiva Nacionalsindicalistas (FET das XONS) Nacionalsindicalistas (FET das XONS) ou Movemento Nacional.ou Movemento Nacional.

D) D) A CONTRARREVOLUCIÓN.A CONTRARREVOLUCIÓN.- De forma paralela á organización do Estado De forma paralela á organización do Estado

franquista e ás vitorias militares franquista e ás vitorias militares contrarrevolución no terreo socioeconómico contrarrevolución no terreo socioeconómico medidas para acabar coas reformas da República:medidas para acabar coas reformas da República: Contrarreforma agraria = devolver aos seus Contrarreforma agraria = devolver aos seus antigos propietarios as terras repartidas aos antigos propietarios as terras repartidas aos campesiños.campesiños. Supresión do réxime de concertos ás provincias Supresión do réxime de concertos ás provincias vascas leais á República (Biscaia e Guipúscoa) vascas leais á República (Biscaia e Guipúscoa) pero non a Alava e Navarra.pero non a Alava e Navarra. Derrogación de divorcio e matrimonio civil.Derrogación de divorcio e matrimonio civil. Restablecemento pena de morte.Restablecemento pena de morte. Restablecemento dos xesuítas en España.Restablecemento dos xesuítas en España. Medidas educativas a favor de valores Medidas educativas a favor de valores conservadores e da Igrexa.conservadores e da Igrexa. A moral católica e os seus valores impóñense A moral católica e os seus valores impóñense coma moral estatal coma moral estatal nacionalcatolicismo. nacionalcatolicismo.