1.3. Mikrobio kaltegarriak atalak mikrobio kaltegarriek eragin ditzaketen gaixotasunen berri ematen die ikasleei.

Ikasleak animatuko dira guztien artean eztabaidatzera mikrobio kaltegarriak kaltegarriak izan daitezkeen moduari buruz eta gaixotasunei aurrea hartzeko egin daitezkeen gauzei buruz. Ikasgelako saio honek nabarmentzen du, era berean, gaixotasun guztiak ez dituztela mikrobioek sortzen.

Sakontzeko jarduerako letra-zopak lagunduko du mikrobio kaltegarriekin eta gaixotasunekin lotutako hitzak finkatzen.

Ikaskuntzaren adierazlea

Gutxienekoak:

• Mikrobioek gaixotu egin gaitzaketela jakitea.

Gutxieneko irakaskuntzak Lehen Hezkuntza Norbera izaten ikasteko konpetentzia Zientziarako konpetentzia Konpetentzia sozial eta zibikoa Konpetentzia motorra Edukiak 2. multzoa. Gizakia eta osasuna. 3. multzoa. Izaki bizidunak. Saioaren aurreikusitako iraupena 50 minutu

1.3 Mikroorganismoak. Mikrobio kaltegarriak

Beharrezko materiala Ikasleko

• FTA 1 dokumentuaren

kopia bat Ikasgelako/taldeko

• FA 1 dokumentuaren

kopia bat

• FA 2 dokumentuaren

kopia bat

Hitz gakoak

Bakterioa Kolonia Kolonizatzea Dermatofitoak Flora Onddoak Germenak Higienea Infektatua Infekziosoa Patogenoa Toxina Birusak

Mikrobio batzuk kaltegarriak izan daitezke gizakientzat eta gaixotasunak sor diezaiekete: birus batzuek gripea eragiten dute, Campylobacter bakterioek elikadura-intoxikazioak sor ditzakete eta dermatofito onddoek, Trichophyton generokoek adibidez, ezkabia edo atleta-oina bezalako gaixotasunak sor ditzakete. Horrelako mikroorganismoei patogeno edo germen patogeno deitzen zaie. Mikrobio bakoitzak hainbat modutan gaixoaraz gaitzake.

Bakterio kaltegarriak gure gorputzean ugaltzen direnean, substantzia kaltegarriak aska ditzakete, toxina deiturikoak, eta horiek gaixotu egin gaitzakete, edo kasu okerragoetan, ehunak eta organoak kaltetu.

Birusek parasitoek bezala jarduten dute. Gure gorputzean sartzean, zelula ostalari edo ostalari bat behar dute bizirauteko. Haren barnean sartu ondoren, ugaldu egiten dira, eta erabat garatuta daudenean, askatu egiten dira, zelula-horma hautsita; horren ondorioz, zelula ostalaria hil egiten da.

Oro har, onddoek ez dute ostalaria hiltzen. Dermatofitoek nahiago izaten dute haztea edo koloniak ezartzea larruazalpean, eta elikatzean sortzen dituzten produktuek hantura eta azkura sortzen dute.

Norbaitek mikrobio patogenoak dituenean barnean, infektatuta dagoela esaten da. Mikrobio kaltegarri asko pertsona batetik bestera hainbat moduren bidez igaro (transmititu) daitezke: airea, ukimena, ura, elikagaiak, aerosolak, animaliak... Mikrobio horiek sortutako gaixotasunei infekzioso deitzen zaie.

Kasu askotan, gure organismoaren flora normalak (mikrobio onuragarriek osatua) ere laguntzen du mikrobio kaltegarrien hazkuntzari aurrea hartzen, bai eremua kolonizatuz mikrobio patogenoek sartzerik ez izateko espazio-faltagatik, bai ingurunea asaldatuz; horrela, gure hesteetako flora normalak lagundu egiten digu osasunari eusten eta saihestu egiten du beste bakterio kaltegarri batzuk biderkatzen, hala nola Clostridium difficile. Gure organismoko flora normala baldintza ezin hobeetan ez dagoenean, Clostridium difficile mikrobio kaltegarria hazi eta beherakoa sor dezake, eta kasu oso larrietan, kolonaren zulaketa eragin dezake (haren horma zeharkatuz edo zulo bat eginez).

Atariko informazioa

1. Prestatu FTA 1 dokumentuaren kopia bana ikasle bakoitzarentzat.

2. Jaitsi FA 1 eta FA 2 fitxak web orritik (www.e-bug.eu) edo egin horiek kopiak ikasgela-talderako.

Aurretiaz prestatzea

Eskuragarri dauden web baliabideak • 1.1 atalean dauden

mikrobioen irudiak

• FA 1 eta FA 2 dokumentuak MS PowerPoint formatuan daude erabilgarri.

GERTAKARI ERAKARGARRIA

Ba al zenekien gure planetan mikroorganismo gehiago daudela beste izaki espezie guztiena batera baino!

1. Saio hasteko, azaldu ikasleei mikrobioak batzuetan kaltegarriak izan daitezkeela gizakientzat. Galdetu ea badakiten zerk gaixotzen dituen. Aztertu ea mikrobioen sinonimorik ezagutzen duten: germenak, mikroorganismoak...

2. Azaldu ikasleei germenak dela gaixoarazten gaituzten bakterioei, birusei eta onddoei buruz

hitz egiteko hitzik arruntena. Hitz egin ikasle guztiekin askotariko mikrobioei eta horiek sor

ditzaketen gaixotasunei buruz. www.e-bug.eu web orriko 1.1 ataleko mikrobioen irudiek

lagun diezaiekete mikrobio kaltegarri horiek ikusten.

3. Nabarmendu ikasleei mikrobioak egokitu egin direla alde guztietan bizitzen: gure ikasgeletan, etxeetan, logeletan, gure gorputz osoan... eta erraz haz daitezkeela elikagaietan!

4. Esan ikasleei pertsona batetik bestera erraz kutsatu daitezkeen eta mikrobio kaltegarriek eragiten dituzten gaixotasunei infekzioso deitzen zaiela, infekzio bat sor dezaketelako.

Sarrera

1.3 Mikroorganismoak. Mikrobio kaltegarriak

Jarduera hori hobeto kokatzen da ikasgela-talde osoko eztabaida gisa, eta ondoren banakako jarduera bat eginda.

1. Erakutsi ikasleei FA 1 eta FA 2 fitxetan ilustratutako egoera (1-6) guztiak. Fitxak ikasle bakoitzarentzat fotokopiak eginda erakuts daitezke, edo azetatoan inprimatuta erretroproiektorerako edo arbel zurian erakutsiz (deskargatu formatu horretan e-Bug programako web orritik: www.e-bug.eu).

2. 2. jardueran aipatutako egoera bakoitzean galdetu ikasleei ea uste duten Adelaren edo Enriqueren gaixotasuna mikrobio batek sortzen duen. Kontatu ikasleei istorioak, FP 3 fitxan azaltzen den moduan. Azalpenarekin jarraitzeko, galdetu ikasleei ea inoiz sentitu dituzten Adelaren eta Enriqueren sintomak, eta hori horrela izanez gero, zer tratamendu mota behar izan zuten.

3. Gogoan izan eskuetako higieneari, arnasketako higieneari eta elikagaietako higieneari buruzko jarduerak daudela e-Bug baliabideko hurrengo ataletan, eta horietan landuko direla gai horiek sakonago.

4. Denbora izanez gero, eman ikasleei FTA 1 fitxaren kopia bana. Letra-zopak mikrobio kaltegarriekin eta gaixotasunekin lotutako hitzen zerrenda bat du, eta saio honetako ikaskuntza-emaitzak (helburuak) finkatzen lagunduko du.

Jarduera nagusia

Egiaztatu ulermena ikasleei honako galdera hauek eginez:

a. Zerk sortzen du infekzio bat? Infekzio bat sortzen da mikrobio kaltegarriak gure gorputzean sartzen direnean eta hazi

egiten direnean, infektatutako pertsona gaixotuz.

b. Eztarriko mina mikrobioek sortzen dute beti? Eztarriko min guztiak ez dituzte mikrobio kaltegarriek sortzen; batzuetan, eztulak ere

eragin dezake eztarria gorritzea eta min ematea.

c. Gaixotasun guztiak mikrobioek sortuak dira? Ez, hainbat gaixotasun, hala nola asma edo alergia, ez dituzte mikrobioek sortzen.

d. Bururatzen al zaizue mikrobio kaltegarriek eragindako infekziorik?

Atleta-oina, gripea, elgorria.

Ikasgela-taldea:

1.3 Mikroorganismoak. Mikrobio kaltegarriak

Adelari eskuak eta azazkalak garbi edukitzea gustatzen zaio. Adelaren eskuak mikrobio ñimiño askoz estalita daude. Mikrobio horiek mikroorganismo onuragarriak dira, gure azalean bizi dira eta osasuntsu egoten laguntzen digute.

Enrique futbolean jolasten eta lagunekin ondo pasatzen aritzen da, baina ez da eskuak sarri garbitzeaz kezkatzen. Enriqueren eskuetan mikrobio ñimiño asko daude baita ere, nahiz eta horietako batzuk kaltegarriak izan eta Enrique gaixoarazi dezaketen haren gorputzean sartuz gero.

Adela ez da ondo sentitzen, eztarriko min handia du eta sudurretik tantak erortzen zaizkio (alergia gisa). Batzuetan, eztula dela-eta, eztarria puztu egiten da, eta min handia ematen du. Hori gertatutakoan, Adelak sendagaiak hartu behar ditu minarentzat eta likido asko edan behar ditu. Nolanahi ere, batzuetan, zenbait bakterio (estreptokokoak) eta birus izan daitezke eztarriak min ematearen erantzule.

Uste duzue Enrique orain gaixo dagoela mikrobioren batengatik? Erantzuna ez da. Enriquek asma izeneko gaixotasun bat dauka, eta, ondorioz, askotan hatsik gabe geratzen da erraz. Asma biriketako eta arnas-bideetako gaixotasun bat da, baina ez dute mikrobioek sortzen. Garrantzitsua da gogoraraztea gaixotasun guztiak ez dituztela mikrobioek sortzen.

Zer gertatzen zaio Enriqueri irudi honetan? Enrique gaixoak gutxi egindako oilaskoa jan du barbakoa batean eta orain, janariagatiko intoxikazioa dauka, Campylobacter bakterioak sortua. Haragian mikrobio asko daude, eta animaliari kalterik egin ez arren, baliteke gu gaixoaraztea! Garrantzitsua da ondo prestatzea elikagaiak, horietan egon daitezkeen mikrobio kaltegarri guztiak hiltzeko.

Adelak tenisean jolasten du; oinak izerdituta izaten ditu eta ez diote ondo usaintzen. Presaka ibiltzen da beti, eta, beraz, ez ditu oinak behar bezala garbitzen eta lehortzen. Oinek usaindu eta azkura ematen diote eta oso hazita daude behatzen artean. Dermatofito izeneko onddo bati zor zaio hori; oinetako behatzen artean bizitzea gustatzen zaio, batik bat hezeak badaude! Atleta-oin izeneko gaixotasun bat sortzen dute, eta oinetako behatzak haztea, horien arteko azala pitzatzea, azkura HANDIA ematea eta batzuetan, usain txarra izatea eragiten dute.

BE

RT

IKA

LA

K

Be

gia

k h

azte

a e

ta a

zku

ra e

mate

a e

rag

ite

n d

ut.

E

z n

au

mik

rob

io b

ate

k s

ort

ze

n.

Lo

re

ba

tzu

en

po

len

ak s

ort

ze

n n

au

.

On

dd

oek e

rag

ind

ako

zu

re o

ine

tako

in

fekzio

ba

t n

aiz

. O

ine

tako

beh

atz

ek a

zku

ra e

ma

tea

e

rag

ite

n d

ut.

Zu

re in

fekzio

-arr

iskua

a

rea

gotz

en

dut

oin

ak o

ndo

ga

rbitze

n e

ta

leh

ort

ze

n e

z b

aditu

zu

(3 h

itz).

E

zta

rrik

o a

zku

ra b

ate

n b

ide

z, h

au

era

gite

n d

izu

t h

otz

eri

a d

uzu

nea

n, m

ikro

bio

ak z

ab

altze

ko

.

Ba

tzu

eta

n, h

este

eta

ko

mik

rob

io k

alte

ga

rrie

k

so

rtze

n d

ute

. K

om

un

era

joa

n o

nd

ore

n

esku

ak g

arb

itze

n e

z b

ad

itu

zu

, ik

aste

txe

o

so

a k

uts

a d

aite

ke

.

Ga

ixo

tasu

n b

irik

o b

at n

aiz

, suka

rra

era

giten

dut,

e

ta ize

rditze

a.

Ga

ixo

tasu

n b

irik

o b

at n

aiz

, e

ta g

orp

utz

oso

an

p

iko

rta

go

rria

k,

ha

zita

ko

ak e

ta a

zku

ra

em

ate

n d

ute

na

k a

tera

raz d

itzake

t.

Asko

tan

ate

ratz

en g

ara

ga

zte

en

au

rpe

gia

n.

Aza

leko

mik

robio

ek s

ort

ze

n g

aitu

zte

.

Ja

ten

du

zu

n o

ke

la o

nd

o p

resta

tze

n e

z b

adu

zu

h

art

uko

na

uzu

, ed

o o

ke

la g

ord

ina

era

bili

o

nd

ore

n e

skua

k g

arb

itze

n e

z b

ad

itu

zu

(b

i h

itz).

A

rna

ske

tako

ga

ixo

tasu

n b

at na

iz.

Ez n

au

te

mik

rob

ioe

k s

ort

zen

. H

ats

ik g

ab

e u

zte

n

za

itu

t, e

ta in

ha

lag

ailu

ba

t e

rabili

beh

ar

iza

ten

d

uzu

.

Min

a e

ma

n izan

du

suka

rra

izate

an

.

Ko

ntu

z ibili

! H

este

eta

ko

mik

rob

io k

alte

ga

rrie

k

ba

tzu

eta

n e

zu

ste

an

ha

rrap

atz

en

za

itu

zte

, e

ta h

ori e

rag

ite

n d

izu

te.

Zu

re g

orp

utz

eko

za

ti g

ara

eta

mik

rob

ioa

k

pe

rtso

na

ba

tetik b

este

ra k

uts

atz

en

ditug

u.

On

do

ga

rbitu

z g

ero

, ho

rieta

tik lib

ratu

ko z

ara

(2

hitz).

U

F

E

R

Q

V

K

A

T

R

O

K

I P

A

A

K

A

E

T

A

Z

I A

R

U

G

O

L

I O

A

N

U

Z

W

T

S

L

M

N

A

B

C

G

I N

O

O

N

P

S

R

T

A

G

F

E

D

R

Z

I A

U

I O

Ñ

L

J E

A

M

S

A

E

A

K

I E

B

B

A

L

U

T

Z

E

D

A

L

K

I R

A

J K

A

G

F

I A

Z

A

N

A

I Z

R

M

I H

S

C

E

G

T

L

W

I B

X

U

O

L

S

R

U

B

I E

Z

E

J O

S

O

K

G

O

I D

E

R

A

A

M

A

Y

A

K

T

S

L

E

J B

I Z

L

K

U

B

E

T

P

N

E

E

B

T

V

I S

T

O

V

T

C

E

O

I A

E

P

IR

G

X

Z

O

S

D

N

L

D

S

M

Y

W

T

R

O

M

L

B

H

B

Z

T

Z

A

Z

E

A

N

I M

O

K

U

R

U

B

A

A

M

ikro

org

anis

moak

Aurki al ditzakezu letra-zopa honetan mikrobio kaltegarriekin lotutako hitz guztiak? Gogoan

izan hitzak horizontalean (ezkerretik eskuinera), bertikalean (goitik behera) edo diagonalean

(goialdean ezkerretik, behealdean eskuinera) egon daitezkeela.

A A B U R U K O M I N A E M A

Z T Z M H B L M O R T W Y M S

D L N D O O Z X G R I P E A I

O E C O L O T S I V T B L E N

P T E Q O K Z Z I B J E G S T

K A Y A A A A E E D I O O K O

S O J B E E I B R R S L R U X

B I W G Z G E K S G I M R Z I

A N A X I I F G A K H A I I K

L A D E Z T U L A Z B E A K A

E A S M A E J L Ñ O I U N I Z

R D E A A A T O S P N O O N I

G C B A N E L S T W Z U A A O

I L O G U R A I Z A T E A K A

A P I K O R T A K V Q R E F U

EZTULA ALERGIA ATLETA-OINA HOTZERIA

ASMA LOGURA IZATEA INTOXIKAZIOA PIKORTAK

ELGORRIA ESKU ZIKINAK GRIPEA OKA EGITEA

BURUKO MINA