Historia das nosas avoas...citámonos porque, un curso máis, as e os estudantes da ESO do IES do...

Historia dasnosas avoas

2017/2018

Historia dasnosas avoas

2017/2018

(IES do Milladoiro)

Esta publicación realizouse en colaboración con Grupo de Investigación RODA, da Universi-dade de Santiago de Compostela, e contou co financiamento do proxecto de investigación COMDEMO (EDU2015-65621-C3-1-R) do Ministerio de Economía e Competitividade (Go-berno de España) e de Fondos FEDER da Unión Europea.

Imprime: Tórculo

HISTORIA DAS NOSAS AVOAS 5

Índice

Os profesores de universidade aprendemos dos estudantes da ESO, por Ramón López Facal ....... 7

Historia das nosas avoas, por Beatriz Castro Díaz, Marta Gende García, Antonio Puentes Chao e Víc-tor Manuel Santidrián Arias ................................... 9

BIOGRAFÍAS1º ESO BEstrella Cantullera ............................................... 11

María AlAmAyonA lAcArrA

Mª del Carmen González Antelo ......................... 12Martín BecerrA crego

Magdalena María Fuentes Villa ............................ 13Martín cAsAis BlAnco

Maribel Cabanelas Ferrín .................................... 14Laura otero sánchez

1º ESO CMaría Teresa Canay Freire ................................... 15

Irene Alonso gAmArrA

María de los Ángeles Castro Vilar ........................ 16Iván lópez Fernández

Josefa Pérez Silva .............................................. 17Alba Mosquera Mariño

2º ESO DFlorii Florica Filimon ............................................ 18

Andrei ArmAni rAdu

Mª del Pilar Bautís Otero ..................................... 19Laura BArrAl BAutís

Orginia de la Cruz Reyes .................................... 20Angélica Michelle cruz reyes

Josefina Mosquera Ríos ..................................... 21Manuel Javier gómez Jorge

Carmen Zenaida Castillo Sánchez ...................... 22José Ángel pArrA pérez

Luisa Erler Felchini .............................................. 23Guillermina pAz giordAno

3º ESO CMaría Ríos Sánchez ............................................ 24

María pArdo VentureirA

HISTORIA DAS NOSAS AVOAS6

4º ESO AManuela Cea Pallares ......................................... 25

Brais BoAdo mosquerA

Andrea Leis Picón ............................................... 26David cArril neirA

Germaine Meinier ............................................... 27Pedro domínguez díAz

Celsa Ramírez Rendo ......................................... 28Sara Fernández FAndiño

Alicia Taboada Facorro ....................................... 29Lara Fuentes mosteiro

María José Fernández Galego ............................ 30Alberto gArcíA tArrío

María Cristina Puig Pérez-Quevedo .................... 31Claudia gómez álVArez

Josefa Guillín Cancela ......................................... 32Fabio gómez negreirA

Ana Segarra Rodriguez ....................................... 33Ainhoa iglesiAs pArís

Sofía Manuela Almallo Páis ................................. 34Isaac iglesiAs sieirA

María del Carmen Boo Vaz ................................. 36Lidia lópez FerreirA

María Dolores Lago Formoso .............................. 37Cristian Mayán Barreiros

Delia Sanromán Amoedo .................................... 38Lucía muñoz oreiro

Mari Carmen Sánchez Domínguez ...................... 39Sergio ogAndo de miguel

Esther Rivas Calvo .............................................. 40Anabel pérez mosteiro

Manuela González Castiñeiras ............................ 41Luis peteiro porto

Luz Elena Rodríguez ........................................... 42Vanessa Valentina prAto rodríguez

Delia Senín Senín ................................................ 43Adrián Vázquez senín

María Dolores Tajes ............................................ 44Pablo VillAr cAAmAño

4º ESO BIsabel Mella Veiga ............................................... 45

Lucas AldAx orlAndo

Elvira Mondelo Álvarez ........................................ 46Martín Alonso gAmArrA

Olivia García Campaña ....................................... 47Ana cAAmAño Vicente

Esther Redondo Silva ......................................... 49Xela cAscAllAr mAyo

Lourdes Benigna Albor Calviño ........................... 50Adriana gArcíA AlBor

María Álvarez ...................................................... 51Francisco gómez otero

María Martín Río ................................................. 52Roque gonzález delgAdo

Julia Peiteado Boado .......................................... 53Pedro lópez álVArez

Blanca Marín Valencia ......................................... 54Isabella mArín restrepo

Emilia Salgado Arnoso ........................................ 55Iria rodríguez temBrás

Lola Salgado Paz ................................................ 56Sergio rodríguez mArtínez

Eladia Munín Munín ............................................ 57Laura sAntos teJo

Milagros Ruibal Peón .......................................... 59Jonathan Vieites riVAdAs

Balbina Iglesias Calvelo ...................................... 60Alejandro VilA Agrelo


Os profesores de universidade aprendemos dos estudantes da ESO

Desde o Grupo de Investigación RODA, da Facultade de Ciencias da Educación da Universidade de Santiago de Compostela, feli-citámonos porque, un curso máis, as e os estudantes da ESO do

IES do Milladoiro teñan elaborado un novo proxecto educativo do que esta publicación, Historia das nosas avoas, mostra algúns resultados.

A investigación en educación ten como finalidade proporcionar coñe-cementos novos que contribúan a mellorar o ensino e as aprendizaxes. Neste empeño, o noso traballo de investigación desde a USC non sería posible sen a colaboración do profesorado e de estudantes de todos os niveis educativos. Consideramos que a didáctica só merece tal nome se é aplicada, se vai construíndo teorías a partir de experiencias prácticas, de datos contrastados e contrastables e, ao mesmo tempo, se colabo-ra en que as prácticas educativas se fundamenten en teorías sólidas, baseadas en resultados verificables. De aí que manteñamos unha estreita colaboración con profesoras e profesores implicados na innovación educa-tiva. Unha das colaboracións que máis apreciamos, e da que nos senti-mos especialmente honrados, é a que mantemos co IES do Milladoiro, coas nosas colegas Beatriz Castro, Marta Gende, Antonio Puentes e Víctor Santidrián, entre outros.

Sentímonos moi honrados de formar parte da rede que se foi tecen-do desde o IES do Milladoiro cos outros centros educativos da zona, coas asociación culturais e as ANPA, coas institucións e organismos públicos, con movementos de renovación pedagóxica e, sobre todo co profesorado e alumnado do centro. Nesta rede compartimos a idea de que a educación vai alén do traballo que se realiza nas aulas, que ten que ter unha dimensión social. Trátase de conseguir que a sociedade, no seu conxunto, se implique na mellora da educación, e que coñeza e valore o traballo escolar e se implique nel.


A publicación da Historia das nosas avoas recolle resultados dunha experiencia innovadora que corresponde con este ambiente de cola-boración e difusión social: a colaboración de profesoras e profesores de varias materias, a participación de case medio cento de estudan-tes, a implicación das familias, e sobre todo das avoas, que son as protagonistas esta volta. Protagonistas por ter sido o piar fundamental das familias e, tamén ao participar neste proxecto, por converterse no obxecto de estudo e investigación dos seus netos. Colaboran así, de forma fundamental, na súa educación. Quen non coñece de onde vén, con frecuencia non logra encontrar o camiño para acadar unha meta na vida. Coñecer as vidas das avoas axudará a asumir valores para unha vida, que teñen por diante, quen son aínda adolescentes.

O patrimonio é aquilo que consideramos noso, que apreciamos e po-ñemos en valor para as nosas vidas. O patrimonio máis importante non son os obxectos materiais. Son as persoas. Sen persoas o patrimonio non ten sentido. Coñecer as raíces, saber de onde vimos é necesario para construír unha identidade. Compartir esas memorias cos demais axuda a estreitar lazos cara a unha identidade común. Entendemos os outros, aprendemos a ver cantas cousas hai en común entre persoas diferentes, aprendemos a ser máis solidarios.

No departamento de Didácticas Aplicadas da USC, no que os mem-bros do grupo RODA impartimos a nosa docencia, ocupámonos en for-mar profesoras e profesores de educación infantil, primaria e secunda-ria. Cada ano os estudantes da USC realizan prácticas en centros para coñecer de primeira man as mellores experiencias docentes. Cada ano os estudantes que realizan o Máster de Formación de Profesorado acu-den ás aulas do Milladoiro a aprender de experiencias como esta. Todos eles, sen excepción, regresan entusiasmados. Por iso, xunto coa miña felicitación aos profesores e estudantes do IES do Milladoiro, vaia tamén o agradecemento por compartir o seu traballo con nós. Esperamos se-guir apredendo de vós nos próximos cursos.

rAmón lópez FAcAl

Coordinador do GI RodaFacultade de Ciencias da Educación

Universidade de Santiago de Compostela


Historia das nosas avoas

No curso que agora remata, un grupo de profesoras e profesores dos departamentos de Lingua Castelá, Lingua Galega, Xeogra-fía e Historia e Biblioteca do IES do Milladoiro propuxémoslle ao

alumnado unha recollida de fotografías das súas avoas, que ademais servirían de base para a redacción das súas biografías.

Con este traballo queriamos facer algo máis ca un exercicio de es-critura: un exercicio académico. Nesta sociedade na que todo se des-envolve con tanta velocidade, na que o minuto xa pasado parece un tempo esquecido, na que desaparecen os espazos para o encontro coas persoas maiores, recuperar o diálogo interxeracional é saudable.

Se as persoas maiores non sempre ocupan o lugar que merecen na nosa vida e na nosa memoria, as mulleres maiores sofren un esquece-mento maior. Por iso, con esta pequena iniciativa propuxémonos como obxectivo visibilizar esas mulleres que forman parte do patrimonio fa-miliar, pero que poden ser patrimonio de toda a comunidade na que se desenvolve a súa vida, un patrimonio familiar e comunitario que supera o estritamente material.

O resultado desa iniciativa son os traballos que aquí presentamos: as fotografías das avoas de parte do alumnado do IES do Milladoiro, ins-tantáneas que viven grazas á palabra das súas netas e dos seus netos.

Un ano máis agradecemos o apoio recibido por parte do Grupo de Investigación RODA, da Universidade de Santiago de Compostela, e do proxecto Comdemo (Competencias sociais para a cidadanía democrá-tica: análise, desenvolvemento e avaliación), do que Ramón López Facal —Departamento de Didácticas Aplicadas da Facultade de Ciencias da Educación da USC— é o seu investigador principal.

Agradecémoslle ao alumnado, protagonista da vida do centro, que comparta con toda a comunidade escolar a historia familiar das súas avoas: María Alamayona Lacarra, Lucas Aldax Orlando, Irene Alonso Gamarra, Martín Alonso Gamarra, Andrei Armani Radu, Laura Barral Bautís, Martín Becerra Crego, Brais Boado Mosquera, Ana Caamaño Vicente, David Carril Neira, Martín Casais Blanco, Xela Cascallar Mayo, Angélica Michelle Cruz Reyes, Pedro Domínguez Díaz, Sara Fernández Fandiño, Lara Fuentes Mosteiro, Adriana García Albor, Alberto García Tarrío, Claudia Gómez Álvarez, Manuel Javier Gómez Jorge, Fabio Gó-


mez Negreira, Francisco Gómez Otero, Roque González Delgado, Ain-hoa Iglesias París, Isaac Iglesias Sieira, Pedro López Álvarez, Iván López Fernández, Lidia López Ferreira, Isabella Marín Restrepo, Cristian Mayán Barreiros, Alba Mosquera Mariño, Lucía Muñoz Oreiro, Sergio Ogando de Miguel, Laura Otero Sánchez, María Pardo Ventureira, José Ángel Parra Pérez, Guillermina Paz Giordano, Anabel Pérez Mosteiro, Luís Pe-teiro Porto, Vanessa Prato Rodríguez, Iria Rodríguez Tembrás, Sergio Rodríguez Martínez, Laura Santos Tejo, Adrián Vázquez Senín, Jonathan Vieites Rivadas, Alejandro Vila Agrelo e Pablo Villar Caamaño.

Pero as verdadeiras protagonistas son as mulleres cuxas biografías recolle esta publicación: Lourdes Benigna Albor Calviño, Sofía Manue-la Almallo Pais, M.ª del Pilar Bautís Otero, María del Carmen Boo Vaz, Maribel Cabanelas Ferrín, María Teresa Canay Freire, Estrella Cantullera, Carmen Zenaida Castillo Sánchez, María de los Ángeles Castro Vilar, Manuela Cea Pallares, Orginia de la Cruz Reyes, Luisa Erler Felchini, María José Fernández Galego, Florii Florica Filimon, Magdalena María Fuentes Villa, Olivia García Campaña, M.ª del Carmen González Antelo, Manuela González Castiñeiras, Josefa Guillín Cancela, Balbina Iglesias Calvelo, María Dolores Lago Formoso, Andrea Leis Picón, Blanca Marín Valencia, María Martín Río, Germaine Meinier, Isabel Mella Veiga, Elvira Mondelo Álvarez, Josefina Mosquera Ríos, Eladia Munín Munín, Julia Peiteado Boado, Josefa Pérez Silva, María Cristina Puig Pérez-Queve-do, Celsa Ramírez Rendo, Esther Redondo Silva, María Ríos Sánchez, Esther Rivas Calvo, Luz Elena Rodríguez, Milagros Ruibal Peón, Emilia Salgado Arnoso, Lola Salgado Paz, Mari Carmen Sánchez Domínguez, Delia Sanromán Amoedo, Ana Segarra Rodríguez, Delia Senín Senín, Alicia Taboada Facorro e María Dolores Tajes. Sirva de homenaxe este traballo.

O Milladoiro, xuño de 2018.

BeAtriz cAstro díAzDepartamento de Xeografía e Historia

mArtA gende gArcíADepartamento de Lingua Castelá

Antonio puentes chAoDepartamento de Lingua Galega

Víctor mAnuel sAntidrián AriAsDepartamento de Xeografía e Historia


Estrela Cantullera naceu o doce de xaneiro de 1944, nunha vila pequeno da Rioxa, Cornago, que vivía da agricultura e gan-

daría. Era a época da posguerra, anos difíciles e de necesidades. Ela, que se diga, non na-ceu dunha familia rica, senón, máis ben, todo o contrario. Eran cinco irmáns, dous homes e tres mulleres, pero dous deles morreron por di-versas enfermidades aos poucos anos de na-cer. Estrela foi á mesma escola dende os tres

anos ata os catorce. Era unha escola só de nenas, na que rezaban, cociñaban, cosían... A súa educación era moito máis estrita, polo que tiñan moitas reprimendas. Non tiñan moi-tos xoguetes, polo que pasaba todo o tempo na rúa coas súas amigas, xogando á mariola, ás agachadas... Ela nunca puido celebrar o seu aniversario. Tamén axudaban moito nas súas casas.

Cando rematou a escola, traballou de aia en Tudela (Navarra). Máis tarde, aos vinte anos, marchou a outro pobo, Autol (A Rioxa), no que traballou nunha fábrica de conservas. Naquel pobo coñeceu ao home da súa vida, que traba-llaba nunha ferralla, co que pasaría tanto tempo xunto a el; chámase Saturnino.

En 1967 casaron e tiveron dúas fi llas, Yolan-da e Marisol. A súa nai quedou viúva e foi vi-vir con ela, ata que morreu anos despois. Ela foi unha gran axuda para Estrela en todos os sentidos. Por motivos do traballo de Saturnino, marcharon a vivir a unha cidade, Calahorra (A Rioxa), a dez quilómetros de Autol. Ela seguiu traballando nas fábrica de conservas ata xubi-larse. As súas fi llas foron medrando, as dúas casaron e marcharon vivir noutros lugares.

Ela agora segue vivindo en Calahorra xunto ao seu marido, fai vida de xubilada. Despois de tanto traballar, meréceo.

Estrella CantulleraMaría ALAMAYONA LACARRA

1º ESO B


A miña avoa, Mª del Carmen González An-telo, naceu en 1948 nunha aldea preto de Santiago e, como era costume daquela,

non naceu nun hospital senón na casa familiar.

A familia era pequena, os seus pais e un irmán 5 anos maior que ela. Na casa sempre houbo un bar que atendía o seu pai e tamén daban comi-das que facía a súa nai, que era moi boa cociñei-ra. Cando era pequena quedaba xogando con algúns rapaces da aldea todo o día.

Aos seis anos empezou na escola unitaria. Era unha casa de pedra cun amplo local onde unha soa profesora lles daba clase a uns 50 rapaces que se xuntaban alí. Naquela época era habitual que a media mañá lles desen unha taza de leite na escola. Dende fóra de España enviábanlles leite en pó nuns bidóns e nas es-colas quentaban auga, botábanlle o leite e re-partíanllo a todos os rapaces para que tomasen algo quente. Ás veces tamén lles daban queixo.

Á miña avoa non lle gustaba moito estudar e no tempo libre que lle quedaba na escola lis-caba a casa dunha tía que vivía moi preto para que lle axudase a facer os problemas de ma-temáticas e levalos resoltos cando voltaba. No recreo xogaban a saltar a corda, ao pano, ao escondite, á roda…

Aos 12 anos rematou a escola e quedou na casa dos pais axudándolles a eles. Con 14-15 anos foi a un taller de costura no que estivo du-rante 2 anos pero, como non lle gustaba, aca-bou por deixalo.

Dende aquela sempre estivo na casa fami-liar. Traballaba no bar e axudaba nas tarefas da casa á súa nai. Casou aos 22 anos e tivo dous fillos, unha delas a miña nai.

Despois de casar, quedaron a vivir na casa dos seus pais aos que axudaron e coidaron ata que faleceron.

Biografía da miña avoaMartín BECERRA CREGO1º ESO B


Son Magdalena María Fuentes Villar e na-cín no Vilar de Xallas, unha aldea perten-cente ao Concello de Negreira, o 1 de

maio de 1950.Eramos 5 irmáns. Eu era a máis nova; a máis

vella chámase Casilda, o segundo Celestino, o terceiro Florencio (xa falecido) e o cuarto Mano-lo. Cando eramos pequenos non había xogue-tes como agora e xogabamos saltando á corda e tamén repartiamos un terreo en pequenas lei-ras para cada un de nós e plantabámoslle millo,

Magdalena María Fuentes VillaMartín CASAIS BLANCO

1º ESO B

fabas, etc... Meu pai chamábase Tomás e era carteiro e miña nai, Evangelina, facía as tarefas da casa e tamén traballaba no campo. Daquela non había lavadora e tiñamos que lavar a roupa a man, faciamos o pan na casa e pranchaba-mos cunha prancha de carbón. Iamos ás fes-tas camiñando porque daquela non tiñamos coche. De feito, ao primeiro non tiñamos luz e tiñamos que alumear cunha luz de gas, carburo ou cunha vela cando, por exemplo, íamos moer millo, centeo ou trigo ao muíño. Tamén traba-llabamos no campo labrando e chamando ás vacas.

Cando meus irmáns cumpriron 18 anos emi-graron a Alemaña por traballo, uns estiveron 20 anos e outros menos. Mentres eu quedei na casa con meus pais. Cando tiña 19 anos casei cun mozo da mesma aldea e fun vivir á casa dos meus sogros. Aos 21 anos tiven o meu primeiro fillo, Luis, e aos 27 tiven o segundo, Marcos. Sa-quei o carné de conducir porque tiña que levar os meus fillos á escola. O meu marido emigrara a Holanda e uns anos máis tarde a Suíza. Esti-ven coidando aos meus sogros que estaban en-fermos e tamén á miña cuñada que era discapa-citada. Anos máis tarde comecei a cotizar para a xubilación polo réxime especial agrario. Agora estou xubilada dende os 65 anos e teño unha nora e dous netos. A neta máis vella chámase Laura e ten 17 anos e o outro chámase Martín e ten 13 anos. Xa que o meu marido tamén está xubilado, ás veces imos de vacacións co Imser-so e pasámolo moi ben.


Maribel Cabanelas Ferrín naceu en San-tiago o 27 de xaneiro de 1947. Vivía nunha casa pequena con horta no ba-

rrio da Choupana, cos seus pais, Peregrina e Manuel, e coa súa irmá pequena, Ester.

Cando era nena, a diferenza de moitas outras rapazas da súa idade, puido asistir á escola.

Os seus días pasaban así: levantábase, al-morzaba, ía á escola, comía, volvía á escola (xa que tiña tamén pola tarde), facía os deberes, os recados que lle mandaba súa nai, como dar de comer ás galiñas, recoller os ovos, ir á tenda, facer a cama, carrexar auga… pero sempre can-tando, xa que lle encanta a música, e cando lle daba tempo xogaba coas súas amigas ás aga-chadas, ao brilé e á corda.

Foi á escola Divino Maestro e ao instituto Ro-salía de Castro, que seguen existindo hoxe en día.

Cando Men entrou no instituto, a súa vida practicamente seguía igual, salvo por un peque-

no detalle: agora tiña que facer máis recados e tarefas e ademais coidar ao seu irmán pequeno, Manuel, que non comía nada e choraba moito.

De nova comezou a traballar na clínica dun médico abrindo a porta e axudando aos pacien-tes e así foi como pouco a pouco aprendeu o oficio de enfermeira.

Nesa época coñeceu a José, meu avó, e can-do ela tiña 21 anos casaron. Foi en 1970 cando por primeira vez traballou no Hospital Xeral de Santiago de Compostela, onde foi enfermeira de quirófano.

En 1968 tivo a súa primeira filla, Isabel; en 1969 a segunda, Cristina; e no 1974 a miña nai, María, e, co paso dos anos, naceron os seus seis netos.

Na actualidade está xubilada, segue vivindo en Santiago e desfruta do seu tempo libre len-do, paseando, viaxando a lugares como Vene-cia, Roma, Portugal e a moitas vilas de Galiza e, como non, na compaña dos seus netos.

A miña avoa MenLaura OTERO SÁNCHEZ 1º ESO B


Teresa Canay Freire naceu o 6 de xaneiro do 1943 en Barro (Pontevedra). Era a se-gunda dos doce fi llos que tiveron Rudesin-

da e Benedicto. Estudou na escola da súa vila pero deixouna pronto xa que era a fi lla maior e tiña que axudar na casa, tanto nas tarefas da casa e no coidado dos irmáns como no coidado dos animais, traballo da horta, moído do millo...

Aos 18 anos un tío seu que vivía na Arxen-tina mandoulle o enderezo dun mozo, natural de Astorga, que coñeceu alí e que lle parecía unha boa persoa para ela. Carteáronse durante 3 anos. Despois de que el insistise, decidiuse a ir coñecelo a Bos Aires. Embarcou no porto de Vigo o 4 de novembro de 1964. A foto é do día que embarcou; nela aparece co seu pai, que tivo que fi rmarlle a autorización para poder viaxar no barco “Alberto Dodero”. Despois de facer para-da en Canarias e en Brasil, chegou a Bos Aires o 20 de novembro de 1964. Ao desembarcar no

porto, un mozo preguntoulle se era Teresa, pero non era o mesmo que aparecía nas fotos das cartas, polo que ela contestoulle que non ata que non quedaba ninguén e el insistiulle e díxolle que el non era o mozo, senón que era un amigo, entón ela díxolle a verdade e acompañouno ata a casa dos seus tíos, onde se atopou co seu mozo, Claudio.

Casaron o 11 de febreiro de 1965. Tiñan un restaurante onde traballaron os dous. Nese mesmo ano, naceu o seu primeiro fi llo, ao que tamén chamaron Claudio e, tres anos despois, unha fi lla á que chamaron Paula.

En 1980 tomaron a importante decisión de volver a España, xa que Teresa tiña problemas de saúde polo clima e instaláronse en Vilagarcía, onde residían sete dos seus irmáns. Alí puxeron un negocio de fl orería, onde os dous traballaron ata que se xubilaron. Hoxe en día viven nunha casiña onde se ocupan do xardín e da horta.

María Teresa Canay FreireIrene ALONSO GAMARRA

1º ESO C

Recuerdo de la Travesía M/N “ALBERTO DODERO” Líneas Marítimas Argentinas


A miña avoa chámase María de los Ánge-les Castro Vilar e naceu en Valdoviño, Ferrol, o 14 de maio de 1942. Pasou a

súa infancia en Meirás, vivindo cos seus pais e os seus irmáns e, aos seis anos, comezou a ir á escola unitaria. Sen embargo, aos 12 anos, a tráxica morte da súa nai no mar obrigoulle a deixar de estudar para comezar a traballar na carnicería do seu pai e, así, axudar á familia.

Foron uns tempos duros, sobre todo cando o seu pai volveu casar. A súa avoa, nai da súa nai, sempre fou o seu apoio e a persoa que lle daba cariño e ledicia.

Con 24 anos casou e foi vivir a Esmelle, unha vila derca de Covas, tamén en Ferrol. Desde entón comezou para ela unha nova vida. O seu home traballaba nos asteleiros de Astano e ela puxo un pequeno supermercado que foi cre-cendo cos anos. Tiveron dúas fillas, a miña tía e a miña nai. As cousas foron bastante ben e, aínda que traballaron moito, sempre di que pa-gou a pena.

Agora ela e o meu avó están xubilados e te-ñen catro netos que vivimos en Santiago. Eles siguen vivindo en Esmelle, onde desfrutan dos anos que lles quedan, e agardan sempre coa mesma ilusión a nosa visita nas fins de semana, no verán e nas festas do Nadal. A miña avoa está moi orgullosa da familia que ten.

María de los Ángeles Castro VilarIván LÓPEZ FERNÁNDEZ1º ESO C


Esta é a historia da miña avoa, Josefa Pé-rez Silva, aínda que todos a coñecemos como Pepita. Pepita naceu o 6 de setem-

bro do ano 1946 nunha aldea chamada Tre-bonzos, que pertence á parroquia de Cespón, no concello de Boiro. Ela é a segunda de cinco irmáns, dous homes e tres mulleres.

Na súa casa vivían seu pai, súa nai, seu avó, un tío sordomudo e os cinco irmáns. Ela empe-zou a escola cando tiña 6 anos. A escola estaba

Josefa Pérez SilvaAlba MOSQUERA MARIÑO

1º ESO C

situada na parroquia de Cespón e para poder asistir a ela tiñan que ir andando todos os días aproximadamente 1500 metros, chovese ou fixese sol. Cando cumpriu 12 anos deixou os seus estudos para traballar e axudar á súa fami-lia economicamente.

O primeiro sitio no que traballou foi nunha fá-brica de madeira, na que cada 15 días cobraba 300 pesetas (1,80€). Con 15 anos deixou ese traballo e comezou a traballar nunha conservei-ra, porque o salario era mellor, cobraba 600 pe-setas cada 15 días (3,60€). Cando tiña 16 anos tivo a mala sorte de que súa nai enfermou grave-mente e morreu, polo tanto tivo que deixar o seu traballo e ocuparse das labores da casa.

Aos 19 anos, nun baile, atopou ao amor da súa vida, Wenceslao (meu avó), e todos os mar-tes e xoves el ía á súa casa a ligar con ela e es-taban media hora sentados nunha pedra á porta da súa casa. Con 21 anos casou e foise vivir á casa do meu avó porque el era fillo único e come-zou unha nova etapa da súa vida na parroquia de Abanqueiro. Alí tivo un fillo e unha filla que anos despois lles deron 4 netos. No ano 1999 tivo unha grave enfermidade da que se recuperou sa-tisfactoriamente. A partir do seu casamento, ela volveu traballar xunto co meu avó dedicándose ao cultivo do mexillón ata a súa xubilación.

O día 13 de xaneiro de 2018 celebrou as súas bodas de ouro con toda a súa familia. Este foi un dos días máis felices da súa vida.


Mi abuela nació el año 1963 en Cons-tanta, Rumanía. Es una ciudad en la costa del mar Negro. Ella estudiaba

en una escuela normal, casi como las que hay ahora, desde los siete años. Ella estudió Eco-nomía. Trabajó de vendedora en una tienda de Constanta. Florii, a nuestra edad, era como no-sotros, o algunos de nosotros: iba al colegio, estudiaba, hacía los deberes y salía a jugar. La vida era bonita, pero muy estricta por culpa del presidente Ceaucescu que murió ejecutado

Florii Florica Filimon, 1963Andrei ARMANI RADU2º ESO D

después de la revolución rumana, el 25 de di-ciembre de 1989.

En 1977, cuando tenía catorce años, a las 22:00 pasó algo terrible: un terremoto grande, de 7 en la escala de Ritcher, que duró apro-ximadamente entre cinco y ocho minutos. Ella estaba tranquila en la biblioteca de la casa cuando sintió temblar el suelo, salió y vio los edificios temblar, las palomas y los platos y va-sos hacían mucho ruido, las alarmas de los co-ches sonaban. A ella y a su familia, por suerte, no les pasó nada.

Su vida amorosa fue más o menos buena. Se casó a los diecisiete años y tuvo su primer hijo, de los cuatro que tiene, a los dieciocho años. A los once años de matrimonio se divorció.

A los treinta años se le diagnosticó cáncer, pero no quiere hablar de eso. A los cincuenta y dos años se lo curaron y se vino a España, tenía mucha ilusión porque nunca había salido de su país. Y por eso le entró miedo y pánico por si se iba a estrellar el avión.

Cuando llegó a España sintió alivio por lle-gar a tierra firme. Se acostumbró a estar aquí después de varios años y, aunque aún no sabe hablar castellano, lo entiende.


Yo no quiero hablar de mi abuela, así que voy a contar la vida de mi madre. Mi ma-dre nació en Santiago de Compostela en

1965. Es la tercera de cinco hermanos y juntos fueron al colegio Quiroga Palacios. Cuando era pequeña siempre estaba alegre, le encantaba cantar junto a su hermana Mari las canciones de su grupo favorito de aquel entonces: Los Pecos. Ella, junto a Mari, quería ahorrar para comprarse una cinta de los Pecos para poder escucharla en el radio casete, ya que no había mp3 o algo parecido. A parte de eso, mi madre siempre fue amante de la peluquería. A los ca-torce años dejó el colegio para poder dedicarse a la peluquería y a los diecisiete se marchó a Coruña para hacer un curso de peluquería, el cual aprobó. Sobre los dieciocho años montó su propia peluquería y en ese tiempo ya había

Mª del Pilar Bautís Otero, 1965Laura BARRAL BAUTÍS

2º ESO D

conocido a mi padre, con el que estuvo salien-do durante cinco años, hasta que por fin se ca-saron en 1988. Durante un tiempo estuvieron viviendo en una casa hecha por mi madre, en la Choupana, donde actualmente está el hospital clínico. Y al lado de ella estaba su peluquería, en la cual crió a mis hermanos. En aquella pelu-quería mi madre siempre tuvo clientela, ya que siempre se hacía amiga de los clientes, porque siempre fue muy cariñosa y extrovertida con los demás.

En ese tiempo tuvieron a su primer hijo, lla-mado Enrique, en el hospital viejo de Santiago. Como era el primero, mi madre no sabía cómo cuidarlo y su hermana Mari siempre lo cuidó como a su propio hijo. Para mi tía, siempre fue el más querido, ya que ella fue quien lo cuidó. Mis padres dicen que él pedía un hermano para poder jugar, y fue ahí donde nació mi hermana Marta, en el mismo hospital que mi hermano, nueve años después. Ella era gritona, llorona y no dejaba a mi madre trabajar.

Y luego nací yo, mi abuela y mi madre cada vez que cuentan esta historia siempre hablan de que yo no fui deseada, y dicen que mi madre lloró al enterarse de que estaba embarazada. Ahora, en cambio, está muy contenta de tener-me. Después de yo nacer nos tuvimos que venir a Milladoiro, porque tenían que tirar la casa para hacer el hospital nuevo.

Actualmente, ella sigue trabajando en casas, limpiando, porque siempre fue trabajadora y po-sitiva. A pesar de todas las cosas que le hayan pasado, ella siempre sigue teniendo una gran sonrisa en la cara. Siempre está pendiente de nosotros e intenta que todo nos salga bien, ya que ella tuvo una vida complicada.

Aparte de todo esto ella es la mejor madre del mundo, en verdad no la cambiaría por nada. Gracias por todo, mamá… Te amo mucho.


Ogi es mi abuela, desde pequeña le deci-mos así. Nació en el municipio Boechio, provincia San Juan de la Maguana, Re-

pública Dominicana. En el tiempo que nació era muy raro que las mujeres estudiaran, así que no estudió. El único novio que tuvo fue mi abuelo, Porfirio, llevan sesenta años casados, se ca-saron muy jóvenes, por lo cual Ogi se dedicó a cuidar a los hijos. Tuvieron diez hijos, de los cuales hoy en día viven ocho. Algo muy chis-toso es que casi todos se llevan dos años de edad, la más pequeña de todos es mi madre, Nerys. Ogi, aparte de cuidar a sus hijos, tam-bién cuidaba y ayudaba a sus padres y traba-jaba en el campo haciéndole la comida a los trabajadores o despabilando maní, buscando

Orginia de la Cruz Reyes, 1939Angélica Michelle CRUZ REYES 2º ESO D

guandule ( una especie de guisante ) o habi-chuela. Ganaba diez pesos al día, que en ese tiempo era mucho dinero.

Cuando mi madre tenía dieciséis años de edad se murió el primer hijo de mi abuela. Se llamaba Yunior, pero le decían Yun, al morir mi tío mi abuela comenzó a enfermarse del cora-zón y hasta hoy en día no se ha sanado del todo. Sufrió varios ataques al corazón. Cuando yo tenía doce años se murió su segundo hijo, Brígido, y fue cuando mi abuela comenzó a te-ner más problemas del corazón y hasta ahora ha tenido que ir casi todos los meses a revisio-nes y usar muchos medicamentos.

Siempre me cuenta que en sus tiempos las mujeres solo se podían dedicar a cuidar de la casa o de los hijos, no las dejaban estudiar. Al máximo trabajo que podían aspirar era en los campos, ayudando con las cosechas. Casi siempre está contando cosas que le pasaban que eran muy graciosas (a veces.) La que se me quedó en la cabeza fue algo que le pasó cuando estaba recién parida de uno de mis tíos, se le subió una serpiente a la cama y esta-ba sola y la pasó tan mal en ese momento, que no pudo dormir sola de noche durante mucho tiempo.

Ogi es una de las mejores personas que co-nozco. Cuando mi madre se vino a España, yo me fui a vivir con ella al campo. Me consentía mucho, mis primos siempre le reclaman porque dicen que yo soy “su nieta favorita“. Ahora que vivo aquí no hablo mucho con ella, por cosas del horario, pero siempre que hablo con ella me gusta hacerle bromas, porque es muy alegre, y le digo que cuando la vea la voy a sacar a bai-lar, y siempre me dice que ya sus tiempos de baile pasaron, pero que le gusta mucho. Nunca pensé que estaría tan lejos de ella y ahora que lo estoy la extraño mucho, siempre me hacia reír muchísimo.

Te extraño mucho Ogi, espero verte pronto. Te quiero.


Naceu o 1 de xaneiro do 1949, en Trase-llas, Luou, Teo, na casa na que actual-mente vive. Miña avoa é a cuarta máis

pequena de todos os irmáns que son, en total son nove irmáns.

A escola á que ía a era toda de nenas, elas entraban pola parte de atrás e os nenos pola

Josefina Mosquera Ríos, 1949Manuel Javier GÓMEZ JORGE

2º ESO D

parte de diante. A escola estaba onde está ac-tualmente a Casa da Cultura de Luou.

Aos once anos comezou a traballar nunha casa duns profesores en Luou, coidando ne-nos e limpando, estivo así ata os dezasete anos. Despois continou traballando na casa de seus pais. O pouco que sabe aprendeu-no indo a escola ás escapadas, porque o meu bisavó estaba na mina en Asturias e querían que a miña avoa axudara na casa e tamén foi aprendendo despois cando estaban estudan-do os seus fillos.

Unha das anécdotas que me conta normal-mente é de cando ía á escola, tiña que saltar unha muralla e chegaba tarde e a profesora tiña o seu leite sempre preparado para darllo, porque ella saía da casa sen ter comido nada por estar axudando á súa familia ata o último momento.

Despois de acabar a escola, ao ano seguin-te, coñeceu ao meu avó coa idade de dezaoito anos e viviron xuntos ata os vinte e catro, que foi cando casaron. Ao ano seguinte naceu miña nai. Despois, no ano 1977, naceu o meu tío.

Os meus avós viviron xuntos ata o ano 2013, cando morreu meu avó aos 63 anos de idade. Agora miña avoa vive co meu tío en Porto do Son, nunha casa moi grande e dunha soa plan-ta, xa que a operaron dos xeonllos.

Esta é a foto da comunión da miña nai. Está cos meus avós. Gústame porque está o meu avó tamén, que era moi boa persoa.


Nació en el hospital San Rafael del Moján en el estado Zulia (Venezuela) el 18 de julio de 1947. Estudió desde los cinco

años hasta los doce en el colegio “La solita”, hasta 6º grado.

Carmen Zenaida Castillo Sánchez, 1947José Ángel PARRA PÉREZ 2º ESO D

Después de que terminó de estudiar empezó a trabajar en la granja de sus padres, ordeñan-do las vacas y dándoles de comer a los cerdos y atendiendo dos casetas de pollos. A los ca-torce años, su madre le enseñó a tejer y es una gran costurera hasta la actualidad.

En toda su vida tuvo un solo hombre, quien fue su esposo durante cincuenta años de ca-sados. Su esposo se llamaba Jesús Luis Parra Pulgar (fallecido). Tuvieron seis hijos, todos va-rones, quienes a su vez tuvieron hijos y a día de hoy mi abuela tiene dieciséis nietos.

Sus padres, mis bisabuelos, se llamaban Berta Sánchez de Castillo y José Ángel Castillo, quienes tuvieron quince hijos. Una de las her-manas de mi abuela nació mocha (sin brazos) y bordaba grandes manteles con la boca.

Una anécdota que me contó fue que una vez salieron para una fiesta en un pueblo. Todas las hermanas se fueron para allá sin permiso con el coche de sus padres, cuando iban en camino hacia el lugar de la fiesta el coche se les apagó por falta de combustible y tuvieron que llamar a uno de sus hermanos para que les llevara combustible, para que el coche encendiera. Al siguiente día, sus padres se dieron cuenta y las castigaron a todas por una semana.


Mi abuela nació en Italia, el 18 de di-ciembre del año 1910 en la ciudad de Trieste, pero en aquella época Triestre

pertenecía al Imperio Austrohúngaro. Ella es-tudió alta costura y trabajó como sastre mu-chísimo tiempo. Estuvo en la Primera Guerra Mundial con solo cuatro años, pues la guerra comenzó en el año 1914. En esa guerra perdió muchos familiares, tuvo una infancia muy dura en la cual conoció el hambre, la muerte y la destrucción. El padre de mi abuela era joye-ro, se llamaba Ernesto Erler Tomasini y había nacido en Venecia. La madre de mi abuela, mi

Luisa Erler Felchini, 1910-1996Guillermina PAZ GIORDANO

2º ESO D

bisabuela, era costurera y se llamaba Guiller-mina Felchini. Ella era de Trieste, así que los dos eran italianos. Mi abuela tuvo tres herma-nos: su primera hermana se llamaba Ernesti-na, que falleció con un año de edad por una enfermedad y su segunda hermana se llamaba Oliva, ambas eran italianas. Su hermano Pedro ya era nacido en Uruguay. Sus dos hermanos eran maestros confiteros.

Emigró con quince años con su familia a Uru-guay. En Montevideo, la capital, trabajó de mo-dista y sus hermanos de maestros confiteros. Se casó con veinticuatro años, con un gallego naci-do en Lugo llamado José María. Juntos tuvieron cuatro hijos nacidos en Uruguay. Su primera hija se llamaba María Luisa, su segunda hija se llama Josefina, su tercera hija se llama Dora y su últi-mo hijo se llama José Luis y ese es mi padre. Mi abuela ya tenía cuarenta años cuando dio a luz a mi padre.

Algo muy bonito de mi abuela era que le en-cantaba escuchar ópera, cocinar y dicen que algo que le gustaba muchísimo era contar sus historias con mucho sentimiento. Lástima que yo ya no pude oírla hacerlo, porque falleció en el año 1996.


A miña avoa, María Ríos Sánchez, naceu o día 9 de xuño de 1937 nunha aldea chamada Trazo, que se atopa a carón de

Santiago de Compostela.Empezou a ir á escola cando tiña sete anos

e rematou aos catorce. Desde o ano en que acabou os estudos ata que marchou de Trazo

María Ríos Sánchez, 1937María PARDO VENTUREIRA 3º ESO C

estivo traballando na aldea coa familia. Ela ocu-pábase de gran cantidade de cousas: coidaba as vacas, levaba os bois arar, ía coller fariña, levaba o millo ao muíño para moer..., e así ata que fixo os vinte e dous anos, cando marchou a Santiago, onde aprendeu a coser durante un ano. Os dous anos seguintes pasounos na Co-ruña, onde continuou aprendendo sobre costu-ra e onde pasaría unha boa parte da súa vida. Anos máis tarde, casou co meu avó na capela de Santa Susana (Santiago de Compostela).

Por motivos de traballo do avó, tiveron que desprazarse ata Tarragona, onde quedou em-barazada da miña nai Belén. Pero como ela quería que a súa filla nacese aquí, en Galicia, veuna ter a Santiago. Despois diso, volveron a Tarragona, e de alí a Vitoria. Nesta cidade per-maneceron só durante seis meses, logo vol-veron á Coruña. Aquí naceu a miña madriña Montse. Agora a miña avoa encargábase de coidar as rapazas e o meu avó de traballar. Aín-da así, non parou de coser, xa que tiña algúns clientes que lle ían facer encargos á casa.

Daqueles tempos ata agora cambiou, por unha parte, que xa non está o avó e, por ou-tra, que agora son as rapazas as que a coidan a ela.

E esta foi a vida da miña avoa María, quen actualmente ten oitenta anos e vive na cidade da Coruña.


Manuela Cea Pallares nació el 28 de mar-zo de 1942 en Santiago de Composte-la. Durante su etapa de la infancia se

dedicó a estudiar la educación básica en una escuela donde solo había niñas como ella, aun-que de diferentes edades. Desde muy joven, empezó a trabajar en un sanatorio donde su la-bor era hacer de auxiliar de enfermera y cuidar a enfermos terminales y algunos con parálisis.

A sus 25 años, Manuela se casó con José Luis Mosquera Quiñoy, su difunto esposo, y posteriormente tuvo a su primer hijo, José Luis.

Manuela Cea PallaresBrais BOADO MOSQUERA

4º ESO A

Por motivos de trabajo de su marido, en 1969, tuvieron que emigrar a Alemania don-de Manuela trabajó en una fábrica mientras su cónyuge, a pesar de ser albañil, trabajaba en una fábrica también.

Posteriormente, tras llegar de vuelta a Espa-ña, se dedicó a cuidar de sus siguientes cua-tro hijos más a parte del anterior, dejando así su vida laboral.

Conforme avanzaban los años, sus hijos se empezaron a hacer mayores y a casarse de-jando así a Manuela y a su marido solos.

Más tarde, cuando su tercera hija, Mª Espe-ranza, mi madre, tuvo a su segundo hijo, yo, Manuela se dedicó a cuidarlo desde que tenía un año hasta los tres ya que sus padres tenían que trabajar y Brais no quería ir a la guardería ya que era un poco travieso. Manuela, en este caso, se podría considerar su segunda madre.

Finalmente, cuando José Luis se jubiló, lle-gó a su vida una enfermad degenerativa, por lo cual, Manuela, junto a sus hijos, se dedi-caron íntegramente a cuidar de él. Por des-gracia, esta enfermad pudo con su marido y éste falleció después de nueve años luchando contra la enfermad. Debido a este aconteci-miento, durante esos nueve años, Manuela se desgastó mucho. Después del fallecimiento de su marido, se sometió a una operación de rodilla ya que las tiene muy estropeadas debi-do a todo el tiempo que empleó en cuidar a su querido esposo.

Actualmente, Manuela sigue residiendo en el lugar donde vivió, muy querida por todos sus hijos e hijas y todos sus nietos y nietas que le ayudan muchísimo cuando necesita algo o tiene algún problema.

Santiago de Compostela, 1967Foto original en blanco y negro. 5x10cm


A miña avoa materna chámase Andrea Leis Picón. Naceu en Trazo, un municipio pre-to de Santiago de Compostela, no ano

1941. Medrou xunto a sete irmáns no seo dunha familia humilde que vivía do traballo no campo, coma moitos galegos da época. Foi á escola pouco tempo, onde aprendeu a ler e a escribir, aínda que isto lle segue custando hoxe en día.

En 1963 casouse co meu avó, Antonio, e pa-sou a vivir nunha aldea preto de Sigüeiro. Alí,

A avoaDavid CARRIL NEIRA 4º ESO A

tería os seus cinco fillos: Mari, Chelo, Sinda, Juán e, a miña nai, Chus. Ao igual que moitas mulleres galegas do rural neses anos, traballou duro toda a súa vida coidando da casa, dos nenos e labrando as terras.

Respecto á foto en branco e negro que pre-sento, tomouse arredor de 1966 e nela apare-cen os meus avós, e as miñas tías Mari, Chelo e Sinda. A instantánea fíxose na casa familiar de Sigüeiro. Andrea recorda o motivo polo que se tomou con certa angustia, xa que foi con posterioridade a un grave accidente laboral sufrido polo meu avó, cando quedou atrapa-do nunha mina preto da súa localidade, o que case lle custa a vida. Por mor deste suceso, ela tivo que asumir todas as responsabilida-des da casa, debido á convalecencia do seu marido. Cando Antonio se recuperou decidi-ron sacar esta foto para celebrar que, ao final, todo saíu ben.

Sendo eu pequeno acostumaba a pasar gran parte das vacacións na casa dos meus avós, xa que os meus pais tiñan que traballar. Cando ía con eles, gustábame colaborar nos traballos diarios. Recordo que axudaba a miña avoa a levar ás vacas ao campo, dáballes de comer ás galiñas ou íamos recoller as colleitas. Eu pasá-bao moi ben xa que ela me contaba historias e, cando rematábamos as tarefas, xogabamos os dous. Tan fóra do común é Andrea, que ás ve-ces xogaba comigo ao fútbol, actividade nada común nunha avoa.

Un dos valores que me transmitiu a miña avoa é o do traballo e o esforzo. Deste modo, unha das cousas que máis me asombra dela é que, a pesar de ter máis de 70 anos e das dificultades vividas, sempre cumpriu co seu tra-ballo sen queixarse e con valentía.


Mi bisabuela francesa, Germaine Meinier, nació en Lyon en 1905. Como curiosi-dad diré que fue el año en el que la Igle-

sia se separó del Estado francés. Vivió las dos guerras mundiales; en la Primera era muy joven y en la Segunda tuvo suerte de que Lyon esta-ba en la zona libre que tardó en caer en poder de los nazis. Lyon era el núcleo de la Resisten-cia francesa: mi bisabuela alojó a dos militantes de la Resistencia en su casa.

Empezó a trabajar muy joven de secretaria y durante treinta años fue la secretaria del di-rector de la Facultad de Químicas. Se casó en 1940, en plena guerra. Su marido murió al final de ese mismo año. Pocos meses después, en junio de 1941, nació mi abuela Françoise.

Como había muerto su marido y no te-nía más familia, le fue difícil criar a mi abuela. Entonces, para poder criarla, un profesor de la Facultad se ofreció a cuidarla con sus sobrinos hasta que fuese necesario.

La vida de una gran personaPedro DOMÍNGUEZ DÍAZ

4º ESO A

Me contó mi abuela que como escaseaba la comida, mi bisabuela tenía unos campesinos conocidos que le ayudaban proporcionándo-le alimentos básicos; ella iba en bici a buscar huevos, mantequilla, etc. y les llevaba a cambio unas medias de nilón.

También conserva mi abuela unas cartas que le escribió el hijo de su madrina a mi bisabuela desde un campo de prisioneros en Alemania.

Una vez terminada la Segunda Guerra Mun-dial en 1945, la vida en Lyon era agradable y gracias a su trabajo estaba en contacto con muchos extranjeros que iban a hacer la tesis de química industrial, entre ellos había: libaneses, egipcios, polacos y hasta un alemán que hizo las fotos de la boda de mi abuela. Era una épo-ca en la que se notaba el comienzo de las bue-nas relaciones franco-alemanas, que no existie-ron hasta el fin de la Segunda Guerra Mundial, cuando los dos países pasaron a formar parte del bloque capitalista y a recibir las ayudas de los Estados Unidos a través del Plan Marshall, para la reconstrucción de la posguerra.

En 1962 se casó mi abuela con un médico español que conoció en Lyon porque estaba haciendo allí la especialidad de cardiología, lo que explica que mi bisabuela, tras jubilar-se, decidiera venirse a vivir a España, con-cretamente a Santiago de Compostela. Ella se acostumbró muy bien a pesar de no saber español porque todos le hablaban en francés en casa y la gente era muy amable con ella. Como mi abuela era profesora de la Alianza Francesa y tenía amigas francesas fue toda una suerte para mi bisabuela.

Para terminar me gustaría recoger una re-flexión que mi madre siempre recuerda de ella y que, al fin y al cabo, pone de manifiesto la rivalidad franco-alemana a lo largo de la his-toria:

“Je serais très triste si un jour mes petite filles épousaint un allemand”.

“Me llevaría un disgusto si alguna de mis nietas se casase con un alemán”.

Foto orixinal en cor


Biografía da miña avoaSara FERNÁNDEZ FANDIÑO 4º ESO A

A miña avoa materna chámase Celsa Ra-mírez Rendo. Naceu no ano 1939 e ac-tualmente ten 79 anos. Miña avoa tiña

dez irmáns, pero dous deles morreron ao na-cer. Ela é a quinta. Naceu nunha aldea chama-da San Esteban de Budiño, que pertence ao Concello de Salceda de Caselas, na provincia de Pontevedra.

Esta foto é en branco e negro, mide 6x9cm e foi tomada en 1957 cando ela aínda estaba solteira e tiña sobre 18 anos. Foi quitada por Balbino, un primo da miña avoa que era fotó-

grafo e quitoulla no palleiro da casa dos meus bisavós. Daquela as mulleres non usaban pan-talóns, pero ela puxo o pantalón do seu primo para sacar a foto. Na súa man, sostén a funda da cámara do fotógrafo.

Casouse con 22 anos e tivo tres fillas cha-madas Ana, María del Carmen e María Isabel, e un fillo chamado Manuel. Os tres primeiros naceron na casa e o útimo deles no hospital. Daquela había que ir lavar a roupa a man en lavadeiros que había na aldea. Na casa tiñan animais como ovellas, vacas, galiñas e coellos e tamén traballaban no campo plantando pa-tacas, leitugas, tomates, cebolas e sembrando millo. Nesta época, no rural galego, a xente que tiña terras e animais, aproveitábaos para con-seguir alimentos e axudar na economía domés-tica.

Cando a miña tía maior tiña 2 anos e miña nai 8 meses, a miña avoa emigrou a Alemaña con 26 anos co meu avó Manolo. Alí traballaron os dous nunha fábrica onde facían pezas para coches. Mentres eles estaban en Alemaña, as súas fillas quedaron vivindo coa súa avoa. Des-pois de traballar no estranxeiro durante cinco anos, volveron a España e fixeron unha casa. Unha vez en España tiveron ao meu tío e á miña madriña. Despois duns anos, o meu avó emi-grou a Holanda e a miña avoa quedou cos fillos en España. Aínda eran os meus tíos e miña nai pequenos cando a miña avoa enfermou de he-patites polo que o meu avó tivo que volver a España para cuidar dela e dos seus fillos. Unha vez que se recuperou, o meu avó volveu mar-char, regresando dous meses ao ano para ver a súa familia.

Cando tiña 44 anos naceu o seu primeiro neto. Actualmente ten cinco netos e está viú-va. Vive co seu fillo e todos os domingos imos visitala.


Historia dunha simple avoaLara FUENTES MOSTEIRO

4º ESO A

Alicia Taboada Facorro, a maior de dúas irmás e a miña avoa materna, naceu o 19 de abril de 1936 (pouco antes de es-

tallar a Guerra Civil Española) en Vila de Cruces que daquela pertencía ao concello de Carbia, un barrio moi humilde onde por aquel entón a precariedade estaba presente na maioría das casas.

Aínda así foi unha loitadora nata: con tan só doce anos quedou orfa de pai, fíxose cargo da súa nai enferma (Angustias) e da súa irmá pe-quena (María Elena) deixando de lado os seus

estudos. A pesar do escaso tempo que tiña, o seu interese pola lectura e as matemáticas recompensoulle en saber defenderse día a día nun mundo aínda moi machista e con desigual-dade de condicións.

Con todas as cargas familiares que tivo que soportar, casou no ano 1960, durante o réxime franquista, con José María Mosteiro Gómez, o meu avó. Pese a que o seu marido, que tiña un nivel de estudos moito máis alto e poidera vivir acomodadamente durante a súa infancia, foi ela quen seguiu levando as rendas da fami-lia. Ao pouco de casarse tivo a oportunidade de vivir en mellores condicións en Buenos Aires (Arxentina) xunto a familia do seu marido, pero decidiron quedarse e non abandonar a súa irmá e a súa nai en Galicia.

Sempre foi unha muller moi positiva, pero poucos anos despois a vida lle arrebatou a An-gustias e o seu primeiro fillo, Gonzalo, que tiña só catro meses. Como dixen, a súa positividade serviulle para continuar sen mirar atrás. Seguida-mente, tivo cinco fillos (Esther, Pilar, Remedios, Oliva e Jaime) e, a posteriori, sería separada da maior a causa dun accidente de coche cando esta tan só tiña 18 anos. De todas formas, nun-ca perdeu o seu maravilloso sorriso.

Ben é certo que a economía dos anos 70 e 80 non era a máis favorable, pero a miña avoa sempre estivo moi pendente da educación dos seus fillos para que puidesen cursar o que máis lles gustaba.

Responsable, traballadora, amable, humilde, optimista, perseverante, constante, leal... unha persoa que tendo en conta todas as dificulta-des da época e as complicacións das circus-tancias que lle ocorreron ao longo da súa longa vida segue sendo moi activa e tolerante, capaz de adaptarse respectuosamente a todos os cambios da actualidade.

Fotografía orixinal en sepia, 5,5x7,5 cm, foi tomada en Vila de Cruces en 1956, polo seu vixésimo aniversario


Escogí esta fotografía tomada en la casa de mi abuela en el año 1977, porque bajo mi punto de vista resume a la perfección el

trato que recibían las mujeres en aquella época. Ellas estaban obligadas a cuidar a los hijos y atender a las tareas del hogar, sin opciones de trabajar fuera, y sin recibir el mérito de su traba-jo, que era y es un duro oficio. Se representa en la fotografía en la que la encontramos rodeada de sus cinco hijos y dos vecinos. Pienso que la historia de mi abuela materna, María José Fer-nández Galego, ejemplifica este caso.

Por mi parte quiero aportar mi respeto y admi-ración contando su historia.

Nació en una aldea gallega llamada O Cas-telo, cercana a Lalín, en el año 1952. Nunca llegó a conocer a su padre, ya que este murió de una apendicitis en un cuartel militar en Lugo,

Mi abuelaAlberto GARCÍA TARRÍO 4º ESO A

antes de que ella viniera al mundo. Durante sus primeros años de vida, fue feliz con su madre y sus abuelos, aunque con una escasez propia de aquella época. Esto provocó que su madre tuviera que irse a trabajar a A Coruña, de interna en una casa a cuidar a los niños de una familia acomodada, por lo que mi abuela tuvo que en-trar interna en un colegio, con 8 años. Solo veía a su madre algún fin de semana. Ella recuerda que fue un tiempo muy difícil, en el que lloraba todas las noches añorando a su abuela y a su madre. Estudió hasta los 18 años en esa escue-la, cuando conoció al que sería mi futuro abuelo. Con él se casó muy joven y emigraron juntos a Bilbao, en busca de trabajo.

Como ya dije, ella se encargó de atender la casa mientras él trabajaba de camionero. Jun-tos tuvieron cinco hijos con muy poco tiempo de margen; mi tía María José, mi madre Ana, mi tío Luís, mi tía Marian y mi tía Carmen, en este orden.

Los crió siempre con una sonrisa y con cariño, sin recibir ninguna ayuda y sin quejarse nunca, levantándose la primera y acostándose la última.

En 1985 decide separarse de un marido ma-chista con el que no quería compartir más su vida. Criticada, por vecinos y familiares, buscó un trabajo, haciendo lámparas con su innata ha-bilidad para diseñar, y sacó adelante a sus hijos. Ahora, ya jubilada, disfruta junto a su madre, sus hijos y nietos de un merecido descanso.

Toda la familia la tenemos como un ejemplo de superación, lucha y tolerancia. Y es, en mi opinión, una mujer excepcional.

Bilbao, 1977. Fotografía orixinal en cor


A miña avoa de PontevedraClaudia GÓMEZ ÁLVAREZ

4º ESO A

A miña avoa de Pontevedra chámase Ma-ría Cristina Puig Pérez-Quevedo e naceu na cidade de Pontevedra no ano 1942.

Foi a terceira de once irmáns (oito mulleres e tres homes). Vivían na Praza da Verdura, xusto enriba da farmacia do seu pai, nunha casa moi grande de tres plantas.

Estudou en Placeres, en Marín, no colexio Sa-grado Corazón de Jesús. Seus pais metéronna interna no colexio pero ela, que non quería dur-mir alí, tivo a ocorrencia de subirse ós armarios en sinal de protesta e ó final botárona do interna-do. Despois disto, estaba de medio pensionista e como o colexio estaba en Marín, ía e volvía en trolebús.

Unha vez acabou os estudos no colexio es-tudou Secretariado en Pontevedra e traballou dous anos no Goberno Civil.

Tamén contoume que ademais de estudar e traballar, o pasaba moi ben, e que ía a todas as festas que se celebraban no Casino e nas casas dos amigos. Dixo tamén que tiña moitos noivos ou medio noivos. Era moi guapa, loira e de ollos azuis.

O 14 de novembro de 1963 casou co meu avó Emilio Álvarez Rey. A miña avoa entón deixou o seu traballo no Goberno Civil xa que meu avó aprobara unhas oposicións de Hacienda e o seu primeiro destino foi Tenerife, onde viviron tres anos e onde tamén o pasou moi ben. O seguinte desti-no do meu avó xa foi en Pontevedra e alí naceron os seus catro fillos, dous nenos e dúas nenas.

A miña avoa ademais de gustarlle moito vi-vir en Pontevedra, gustáballe moito tamén ir a Sanxenxo onde fixeran unha casa. Alí pasaban todo o verán. Como na finca tiñan plantado uva alvariña, tivo que aprender todo o relativo a ven-dima e a como facer o viño; di que se lle daba moi ben, que o viño saía riquísimo. Tamén di que a vendima era moi divertida porque viñan seus irmáns e moitos amigos a axudar e que o pasa-ban moi ben, sobre todo pola festa que facían o acabar.

Despois de vivir uns anos en Santiago, os meus avós se separaron, meu avó foi vivir a ci-dade de A Coruña e miña avoa volveu a Ponte-vedra. Como tiña aprobadas as oposicións da Xunta comezou a traballar outra vez. Traballou no Instituto Sánchez Cantón e, logo. no Carlos Orozco, ata que se xubilou.

A miña avoa é unha persoa independente, moi alegre, moi divertida e moi cariñosa, sempre está sorrindo. Ten seis netos e encántalle cando imos todos a vela. Como lle gusta moito cociñar, cada vez que imos a súa casa prepáranos unhas comidas e unhas merendas riquísimas; a min ensinoume a facer palmeiras de chocolate. Creo que a miña nai cociña tan ben grazas á avoa, ou polo menos iso di miña nai, segundo ela foi unha nai estupenda e unha avoa marabillosa.

A foto está feita en branco e negro e as medidas son 7,5 cm. de ancho e 10,5 cm. de alto. Nela aparece miña avoa abrazando a miña nai cando miña nai era pequena. Realizouse nunha finca que tiñan os meus bisavós en Pontevedra onde ían moitas veces a pasar a tarde e a merendar.


Mi abuela se llama Josefa Guillín Cancela y nació el 11 de octubre de 1952 en una pequeña aldea llamada Bazar, que

pertenece al ayuntamiento de Santa Comba. Su infancia fue feliz a pesar de no tener mu-

chos recursos. No tenían coche, pero cubrían sus necesidades con la ayuda de un autobús, que pasaba por la aldea todos los sábados y los llevaba hasta Santa Comba, donde com-praban lo que no podían producir o, por ejem-plo, iban al fotógrafo, donde la abuela hizo su primera foto a los 5 años, para enviársela a su padrino que había emigrado a Venezuela.

Un solo recuerdoFabio GÓMEZ NEGREIRA 4º ESO A

Es la mayor de tres hermanas, llamadas Lourdes y María. Cuando sus padres se iban a trabajar las fincas, ella se quedaba a cargo de las pequeñas. A pocos metros de su casa estaba la antigua escuela en la que aprendió a leer y escribir. A pesar de la cercanía, solo podía asistir a clase por las mañanas, ya que en los meses de más trabajo en el campo tenía que ayudar a sus padres. Cosechaban mucha variedad de plantas para el autocon-sumo y criaban cerdos y vacas para obtener carne y leche, pero también vendían en el mercado los productos que sobraban. Una vez le compraron una cabra a la que le cogió mucho cariño, al morir le causó una gran tris-teza. En el mes de recogida de la patata, ella y sus hermanas acompañaban a sus padres a recogerlas y, en verano, iban a buscar leña en un carro tirado por dos vacas, ya que to-davía no tenían tractor.

En la adolescencia acudía a unas clases de costura en otra aldea cercana, a la que llegaba caminando y cruzando el monte. Al adquirir el título de costura, empezó a ganarse un suel-do trabajando para los vecinos de confianza y, poco a poco, se fue dando a conocer. La gente venía hasta su casa para que ella les cosiera la ropa. Solo en verano sus padres le compra-ban ropa nueva, para ir a las fiestas del pueblo, donde una orquesta tocaba las canciones más populares del momento.

Se casó a los 21 y un año más tarde tuvie-ron su primera y única hija, María José. Al poco tiempo emigraron a Suiza para mejorar su ni-vel de vida. Allí vivieron felices durante casi dos décadas, pero decidieron regresar al lugar de donde partieron.

Fotografía original en blanco y negro. 14x19 cm


Ana Segarra Rodriguez, mi abuela, es una mujer que nació en Vélez-Málaga el 19 de enero de 1948. Desde pequeña vivió

en el campo y al cumplir los 12 años dejó el colegio para dedicarse a él.

Cuando tenía 17 años decidió irse a París, Francia, a vivir nuevas experiencias. Ella empe-zó trabajando en una casa y, a medida que iba controlando el idioma, trabajó cuidando niños y, después, en un restaurante. A los 20 años conoció a Domingos, mi abuelo, con el que a los 22 años se casó en Santiago de Compos-tela en las vacaciones de 1970. Ellos estuvieron viviendo allí hasta el 1971.

En diciembre del 1970 tuvo a su primer hijo, mi padre, Alberto. Al irse de Francia estuvieron

Mi abuela AnaAinhoa IGLESIAS PARÍS

4º ESO A

viviendo unos meses en Vélez, después un año en Santiago hasta que en el 1973 se fueron a Santander donde tuvo a su segundo hijo, mi padrino Cristóbal. Poco después estuvieron vi-viendo en Seo d’Urgell un año y luego volvieron a Santander durante quince años donde tuvo a su último hijo, mi tío Marcos. Allí abrieron una juguetería en la que sus hijos jugaban. Mi abue-lo trabajaba en Telefónica.

En 1988 trasladaron a mi abuelo a Santiago, donde comenzaron una nueva vida hasta que en 1997 mis abuelos se divorciaron. Mi abuela regresó a su tierra natal,Vélez-Málaga, con su hijo menor. Una vez allí mi tío Marcos montó un negocio de hostelería en el que mi abuela le ayudaba en la cocina. Tiempo después empe-zó a trabajar en un restaurante de la playa en el cual estuvo varios años. A los 50 comenzó a asistir a una escuela de flamenco y a otra de teatro. Ella colaboró con el ayuntamiento dando un cursillo de cocina del cual escribió un libro con todas las recetas que habían elaborado. Ella pertenece al coro de música y a la Archi-cofradía de Nuestro Padre Jesús Nazareno “El Pobre” y María Santísima de la Esperanza, en la cual colabora todos los años con los prepa-rativos de la Semana Santa. Sale de mantilla el Jueves Santo. Este año salí yo en su lugar debido a que no se encontraba en condiciones.

Actualmente está jubilada, pero continua en el coro y en la cofradía donde se siente realiza-da con las labores que hace. Su sueño es que algún día nosotros nos podamos ir a vivir allá. Y el mío también.


Miña avoa foi unha muller de grandes fra-ses e mellores feitos.

Sofía Manuela Almallo Páis naceu o 7 de febreiro do 1937 en Vilar de Outes, aldea pequena na que viviu ata os 25 ou 26 anos. A súa vida estivo marcada polo feito “imperdoa-ble” de ser filla de solteira. Seu pai morre na guerra antes de casar coa súa nai. Súa nai mar-cha para Portugal cando ela ten uns tres anos fuxindo da vergonza e o acoso dalgúns homes, porque “daquela unha muller solteira con fillos xa non valía para casar, pero sí para todos”, e iso súa nai nunca o aceptou. Nos primeiros tempos mandaba cartos, azucre, café… Pero cando casa alá, olvídase dela. Criouse con súa avoa e dous tíos. Eran moi humildes, pero sem-pre di “eu fame non pasei, pero si falta de moi-tas cousas”. Viviu as cartillas de racionamento, para o pan da ración facían cola intentando conseguir o da primeira fornada; o da segunda

Sofía, sabedoría dunha vida duraIsaac IGLESIAS SIEIRA 4º ESO A

era peor, levaba os restos que quedaban nas artesas e as barreduras, e masticaban area. To-maban sopas de leite e bolos do pote e mata-ban un porco para o ano.

A vida na casa non era fácil, da tía recibiu pa-lizas ata a adolescencia, man, paus, pedras… Tanto que un veciño chegou a dicir: “Se non a queredes mandádea coa súa nai, botádea fóra”. Da avoa, aínda hoxe as lembranzas son boas. Grazas a ela foi á escola, primeiro á de Dona Fachuca, gratuíta, e logo a outra dunha aldea distinta, pagando, porque a ela lle gusta-ba aprender e se lle da ben. Ao mesmo tempo traballaba, desde que tiña uso de razón, coas vacas, na leira… “porque había que traballar”. Con once anos mandárona servir, unha parente dera a luz. Ao deixar a escola, con 14 anos foi servir cunha señora que a trataba ben, e logo empezou nun aserradeiro, onde chegaba logo de percorrer uns catro quilómetros a pé, tapa-da cun capelo de saco cando chovía e cunha potiña coa súa comida: caldo con broa, basica-mente. Cobraba unhas 18 pesetas ao día (máis ou menos, once céntimos). Traballaba de sol a sol e de luns a sábado. Os domingos ía á misa cando non tiña que ir a Noia (12 quilómetros a pé) vender froita, verdura, patacas ou animais. “Non era eu soa, eramos moitas”

Con 22 anos foi a Portugal “buscando unha nai”, pero o que atopou foi unha muller que a explotaba e a maltrataba e por iso decidiu vol-tar. Casa con meu avó aos 23 anos o día de Reis, porque ese día non se traballaba.

Tivo catro fillos, os catro na casa, e nunca se sabía se eran home ou muller até que nacían. O primeiro, Alejandro, naceu na aldea: os outros, Juan, Manuela e Pedro, en Noia, na casa enriba do bar que rexentaban. Miña avóa sempre dixo que cando naceu a única muller dos seus catro fillos, levou un disgusto porque “as mulleres só veñen a este mundo a sufrir”.

Sen embargo, ensinounos a todos de igual maneira; a eles: “aprendede un pouco de todo para non ter que depender dunha muller”; e a ela: “por ser muller non eres criada de ningún home”. Esta forma de tratar aos fillos non a en-


tendían as clientas da súa tenda: como permi-tía que os fillos fixeran as camas ou fregaran a louza tendo unha filla na casa? Todos tiñan que traballar debido a que ela se encargaba da ten-da, e pobre do que non fixera o que lle tocaba! Sempre animou aos fillos a que estudasen para mellorar a súa vida porque “canto mellor fagas a cama, mellor has de durmir nela”, frase repe-tida aos netos.

Falo en pasado da miña avoa Manola, por-que aínda que está viva, xa hai máis de tres

anos que o Alzheimer ocupou a súa cabeza e somos nós os que temos os seus recordos, especialmente meu avó Pedro, que tén unha memoria prodixiosa, a memoria dos que viviron a posguerra, fame, pobreza, traballo infantil…

Na foto inicial, en branco e negro, ten uns 19 anos. É das poucas fotos que ten de nova. Fixéronlla en Noia, nun estudio de fotografía dos poucos que había alá polo ano 1955, pero non sabemos a razón, porque ela non a lembra nin se recoñece.


María del Carmen Boo Vaz naceu en Ma-tamá (Laza) o 14 de marzo de 1954, aínda que no seu DNI indica que naceu

o 16, porque a súa nai tardou en ir a asentala a Ourense. É a maior de seis irmáns e filla de Asunción Vaz e Francisco Boo.

Os seus primeiros anos de escola pasounos en Matamá, despois en Laza e, finalmente, re-matou en Verín (Ourense) con 14 anos. Vivía nunha familia humilde e, cando era pequena, tocáballe levar as vacas a pastar a un pobo próximo. Un día tivo un pequeno accidente: lanzara unha pedra a unha árbore e sen querer deulle a unha colmea; todas as abellas empe-zaron a ir por ela e a picala. Carmen quedou no chan sen poder moverse e, por sorte, a súa nai ía uns metros detrás dela e viuna e axudouna.

María del Carmen Boo VazLidia LÓPEZ FERREIRA 4º ESO A

Cando rematou os estudos, foi a Ourense a facer un ciclo de perruquería de dous anos. Foi nesa época, con 16 anos, cando sacou esta fotografía nun fotógrafo para facer o DNI. Máis tarde, regalaríalla ao seu mozo, Santiago Fe-rreira Delgado, para manifestar que o botaba de menos. No reverso pódese ler a dedicatoria e a data: “Con cariño de tu novia que mucho te quiere y nunca te olvida (21 de outubro de 1970)”.

Ao rematar o ciclo, regresou a Verín para tra-ballar de perruqueira e estar ao lado da súa fa-milia. Ao cumprir os 18, casou con Santiago e emigrou a Alemaña para traballar nunha fábrica en Düsseldorf.

En 1973 viñeron a España para dar a luz a súa primeira filla, María del Carmen, a miña nai. Aos poucos días, voltaron a Alemaña coa filla recén nacida. Cando a nena tiña catro anos, trouxerona para España a vivir cos seus avós para empezar na escola.

No ano 1979 naceu o seu primeiro fillo, San-tiago, e decidiron quedar a vivir e asentarse en Verín, localidade onde construiran unha casa cos aforros feitos na súa estancia en Alemaña. Carmen tivo dous fillos máis: en 1980 a súa segunda filla, Eva e, catro anos máis tarde, en 1984, o seu segundo fillo, Alejandro. Durante ese período foi ama de casa.

Cando os seus fillos se fixeron maiores, em-pezou a traballar de limpadora, costureira, coi-dadora…

Hoxe en día, ten catro netas e un neto, sigue vivindo en Verín e está felizmente casada con Santiago. Traballa como limpadora e ten unha fermosa amizade cos seus veciños cos que fai excursións e cos que no verán vai á praia.

Esta fotografía dábase por perdida e atopou-na fai un mes ao facer reformas na casa. Esta-ba nunha caixa con pertenzas de Santiago.

3x3,5 cm. Fotografía orixinal en branco e negro


María Dolores Lago FormosoCristian MAYÁN BARREIROS

4º ESO A

Fotografía orixinal en cor. 10,04x7,24 cm

María Dolores Lago Formoso, nacida el 19 de noviembre de 1947, fue una mu-jer que tuvo que sufrir una infancia muy

dura. Vivió durante toda su vida en Lira, un pe-queño pueblo de A Coruña.

A los cuatro años, su padre fue operado del hígado. En ese tiempo su familia no disponía del suficiente dinero para ir a visitarlo al hospital de Santiago de Compostela, donde murió por culpa de beber demasiada agua, proporciona-da por la enfermera, quien debería saber que no podía consumir ningún líquido. Al no dispo-ner de suficiente dinero, ella, su hermana Ole-garia, y su hermano Ricardo, no podían estu-diar en un colegio. Su madre los dejaba en casa mientras recogía lo que cultivaba y lo llevaba a Muros para venderlo. Entonces mi abuela, al

ser la mayor de los tres, se quedaba a cargo de sus hermanos.

Con solo 11 años comenzó a trabajar para ayudar económicamente a su familia. Empezó de criada para una familia, limpiando su casa y cuidando de los hijos. Al estar muy lejos de su casa, algunas noches tenía que quedarse a dormir con la familia para la que trabajaba, lo que la entristecía mucho. Más tarde, al no poder ir a la escuela porque su madre no po-día traer más dinero a casa, trabajó plantando árboles, mariscando, de peón construyendo carreteras, cultivando productos que después llevaba al mercado en sacos de 50 quilos y descalza durante tramos largos. Todo esto para poder comer y subsistir.

Al alcanzar la mayoría de edad, mejoró su economía, por lo tanto, pudo permitirse sacar-se una foto para mandársela a familiares leja-nos y a los novios que le surgían. Así, cono-ció a mi abuelo, Francisco Mayán Caamaño, con el que tuvo una larga relación. Se casa-ron en 1967 y, dos años más tarde, tuvieron a su primer hijo, mi padre, en 1969. Después, en 1975, nació su segundo hijo, mi padrino Roberto. En 1998, el hermano de Dolores, Ricardo, desapareció en el mar mientras iba a pescar. Durante tres semanas de angustia, miedo y búsqueda del cuerpo: un vecino lo encuentró muerto tumbado en las rocas de la playa. Hacia el 2004, después de perder a su hermano, Dolores y Francisco, se separaron por varias causas, entre ellas, que ya no se llevaban bien.

Para acabar, la dura vida de mi abuela se puede resumir en tragedias y obstáculos cons-tantes. Esto hace que ella sea una mujer a la que tengo gran admiración por su generosidad, por su cariño y por haber aguantado todos los mazazos de la vida.


A miña avoa chamada Delia foi é unha mu-ller moi forte xa que sendo a segunda de sete irmáns, tivo que facer de segunda

nai na casa, pero tamén tivo que adaptarse ra-pidamente a moitos cambios. Moitos deles tivo que pasalos de moi nova, entre Redondela, a aldea na que naceu, e A Coruña.

Cando Delia tiña uns 18 anos, o seu irmán facía a mili. Un día enviaronno a traballar de co-ciñeiro na casa do gobernador Mariñas, en A Coruña. Déronlle permiso para ir a casa e visi-

A miña avoaLucía MUÑOZ OREIRO 4º ESO A

tar aos seus pais e irmáns, pero o gobernador e a súa muller quixeron ir con el para visitalos tamén. En Redondela, Mariñas e a súa muller ficaron namorados de Delia e pedironlles aos seus pais si podía quedarse con eles en A Co-ruña un tempo. O seu pai aceptou, pero a súa nai non. A muller do xeneral aseguroulle que lle podía encontrar un traballo ao seu marido alí, polo que acabou aceptando. Delia pasou dun-ha vida de campo a unha de cidade nun abrir e pechar de ollos.

Xa en A Coruña o pai de Delia traballaba de xefe de cociña no restaurante Lhardy e a miña avoa crecía feliz xunto co gobernador, a súa muller e o seu irmán. Ao final pasou alí uns seis anos e nese tempo coñeceu ao meu avó. El tamén facía a mili e o destinaron en A Coruña, alí vivía co seu tío e traballaba con el na obra. A muller do gobernador coñecía ao seu tío e chamouno a el e ao seu sobriño, meu avó, para ir a súa casa e arranxar unha ducha que se lles estropeara. Cando o meu avó chegou a súa casa namorouse da miña avoa. O 12 de outu-bro de 1960 casaron e foron a vivir a Santiago, ata agora.

A fotografía tomoullela un fotógrafo portu-gués moreno, alto e de bigote, en 1955 en A Coruña cando tiña 21 anos. A miña avoa non o coñecía de nada pero el lle sacaba fotos de improvisto cada vez que a veía pola rúa. Aos poucos días lle daba a fotografía que lle sacara. Ao principio lle molestaba un pouco, porque ela non sabía porque llelas sacaba, pero acabou por rendirse e posar para el, como se pode ver nesta foto. Así, acabaron por facerse amigos durante un tempo.

Fotografía orixinal en branco e negro. 6x7,5 cm


Fotografía orixinal en branco e negro

En esta foto aparece mi abuela. Tenía quin-ce años y era la primera foto de estudio que realizaba, ya que antes no había mu-

chas cámaras. Le hizo mucha ilusión y para ella tiene mucho valor sentimental. Su hermano poco antes de morir se la entregó y le dijo que siempre la llevara en su cartera para recordarle.

Mi abuela se llama Mari Carmen Sánchez Domínguez, nació en Santiago en 1940, justo después de acabar la Guerra Civil. A los 4 años se marchó a vivir a A Coruña por culpa del tra-bajo de su padre. Allí estudió en el colegio de

Mi abuela CarmenSergio OGANDO DE MIGUEL

4º ESO A

monjas femenino La Grande Obra, cursó los estudios obligatorios y aprendió costura y con-fección en una academia especializada pues en aquella época era fundamental formarse como ama de casa. En la escuela no estudiaba en gallego ya que en aquella época estaba muy mal visto hablarlo; por eso ella lo aprendió en su pueblo de veraneo, Abellá, donde iba a pasar los veranos a casa de sus tíos y abuelos.

Posteriormente, estudió enfermería en la Cruz Roja, haciendo dos años de teoría y otros dos años de prácticas en el Hospital Militar de A Coruña. Tenía la posibilidad de ser enfermera militar, pero su padre no lo veía apropiado por lo que suponía en esa época. Esta era una épo-ca de inestabilidad política y social. Más tarde intentó convalidar este título pero no le fue po-sible ya que lo solicitó demasiado tarde.

Se casó a los 19 años y dejó su ciudad para irse a vivir a diferentes lugares ya que su marido realizaba trabajos de dirección en distintos sal-tos hidráulicos. Primero se mudó a Aldeadávila de la Ribera, posteriormente vivió dos años en la zona de los Pirineos y en Guardo. Finalmen-te se instaló en Bilbao donde nacieron sus dos últimos hijos, que sumaban un total de cinco. Los tres primeros, sin embargo, nacieron en A Coruña ya que en esa época era habitual que la madre acompañase a la hija en la maternidad.

Los siguientes años intentó trabajar, pero se desanimó porque le decían que era muy mayor. Finalmente, se dedicó a cuidar a su familia y a sus hobbies como puede ser la pintura, llegan-do a pertenecer a los Acuarelistas Vascos de Bilbao.


Esther Rivas Calvo naceu o 10 de agosto de 1933 en Rois, onde viviu toda a súa vida. É a maior de catro irmáns: ela, Julio,

Asunción e Armando. Miña avoa, a pesar de vivir a Guerra Civil, non se lembra de gran cou-sa, pois apenas tiña 3 anos cando comezou. Por esta causa, o seu pai emigrou a Arxentina deixando ao resto da familia en Galicia. Dada esta situación ela sabe dende ben pequena o que é traballar, pois tiña que axudar a súa nai en todas as tarefas para poder sacar á familia

EstherAnabel PÉREZ MOSTEIRO 4º ESO A

adiante. Uns anos máis tarde, no 1945 co fin da II Guerra Mundial, naceu Armando, o irmá máis pequeno, que foi criado practicamenete por ela, xa que eran tempos difíciles e súa nai pasaba a maioría do tempo traballando e como ela era a maior non lle quedaba outra que fa-cerse cargo dos seus irmáns. Como a maioría da xente galega neses anos vivían duramente da agricultura.

Tempo máis tarde, aos 16 anos, casou co meu avó, Manuel, co que se leva tres anos. Os dous tiveron seis fillos: Horacio, Fernando, Isa-bel, José Ramón, Manolo e Severo. E, como non, volveulle tocar coidar da casa e dos fillos, como toda muller en aquela época, facendo todo o posible para que aos seus pequenos non lles faltara nada. Como se pode comprobar a miña avoa sempre foi a encargada da familia, por suposto con moitísimo mimo. Aínda que estaba casada, Manuel, o meu avó, pasaba moito tempo traballando fóra. Parte da súa vida estivo no mar, polo que non estaba moito tem-po na casa. Pero isto non quitaba todo o amor e cariño que sintía cara a súa familia.

A pesar de que xa ten 84 anos, non cambiou nada, segue sendo a mesma persoa amable, protectora, alegre, familiar e forte. Aínda que o seu marido xa non está segue tendo un sorriso debuxado na cara. Disposta a axudar a quen o necesite, como sempre o fixo. Rodeada das persoas que máis quere: os seus fillos, irmáns, netos e bisnetos.

Logrou sair adiante sen deixar a ninguén polo camiño e formar unha familia. Sen dúbida, a miña avoa é un exemplo a seguir e sempre o será.

Esta fotografía é da miña avoa, na súa casa, en Rois, arredor do 1980. Fotografía orixinal en cor. 7,8x8 cm


Fotografía orixinal en branco e negro. 9x12 cm

Manuela González Castiñeiras naceu en Xavestre (Trazo) o 17 de decembro de 1937. Foi a máis pequena de seis ir-

máns, un home e cinco mulleres (Antonio, Ma-ría, Lourdes, Carmen, Nieves e Manuela).

Os seus pais eran pobres así que case non puido ir á escola, o suficiente para aprender a ler, escribir e algo de matemáticas. Desde moi cativa tivo que traballar no campo, axudando nas tarefas da casa ou levando as vacas o monte.

A idade de 12 anos foi servir a unha casa duns curmáns que tiñan unha boa posicición económica, e alí tratárona moi mal, case como unha escrava, traballando sen parar, recibindo palizas e durmindo no palleiro; así que en canto puido, decidiu marchar para as Américas.

Embarcou os 17 anos desde o porto de Vigo ata Montevideo (Uruguai). Marchou cunha irmá, Nieves, e co home desta, Jesús, que miraron polo seu benestar en todo momento. Alí encon-

Miña avoa ManuelaLuis PETEIRO PORTO

4º ESO A

trou un traballo nunha casa de “señoritos” na que concidiu con outra curmá que fora anos antes para alí, Dolores, que se fixo moi amiga e confidente das súas andainas. Logo desa casa, conseguiu un traballo nunha fábrica de zapatos. A súa vida agora era moi distinta ó seu pobo natal.

Tiña roupa bonita, zapatos novos, ia ós bai-les na Casa de Galicia e, nun deses, coñeceu o que ía ser o home da súa vida, Manuel.

Casou con el ós dez meses de mozos, na igrexa Virxe do Carmen do Cordón, o 26 de de-cembro de 1959. Estiveron nove anos máis en Montevideo, traballando e aforrando para voltar a Galicia. A morriña era moita e despois deste tempo voltaron para iniciar un novo proxecto: ser pais.

En Santiago de Compostela naceu a súa primeira filla, Mariluz, en xaneiro de 1969, e catro anos despois, Jorge, no 1973. Nos pri-meiros anos, xa na súa terra, dedicouse a coi-dar a casa e aos nenos, pero coa volta da súa irmá Nieves e de Jesús, envorcáronse nun plan de traballo novo para ela. Entre os dous ma-trimonios, emprenderon con ilusión o negocio dun restaurante na zona nova de Santiago, o Bar Ruada, no que servían comidas ós estu-diantes e ós empregados da construcción que por aquel tempo estaba en auxe no Ensanche compostelán.

As cousas ían ben. Logo duns anos traballando arreo, sen casi

descanso ningún, decidiron emprender outro negocio do que sabían moi pouco, pero a ilu-sión era moita. Compraron un pequeno baixo nas galerías Zafiro na rúa Santiago de Chile, 21, en Santiago de Compostela, e alí abriron unha carnicería: a Carnicería Zafiro .

Alí estiveron preto de vinte anos traballando, felices, ata a enfermidade do seu home. Tivo que deixalo todo para cuidalo. Foron uns anos amargos e de moito loitar contra a enfermidade que o levou uns anos despois, no 2002. Hoxe en día, Manuela, vive tranquila coa súa filla, e os seus netos no Milladoiro.


Una abuela es alguien con plata en su ca-bello y oro en su corazón, así considero a mi abuela y aquí empezaré su historia.

Ella nació en 1962 en Caracas (Venezuela), el mismo lugar de la presente foto donde tiene 13 años; por lo tanto, fue tomada en 1975 y se encuentra en blanco y negro; de igual forma, su tamaño es similar al de una pequeña postal. Su nombre es Luz Elena, es la única hija hem-bra de un matrimonio de cinco hijos, razón por la cual la llamaban “la niña” y hoy en día sigue vigente ese apodo; asimismo, al ser la única chica de la familia era la más consentida de sus hermanos y su padres, y uno de sus hobbies era sacarse fotos constantemente. Durante su adolescencia siempre la describieron como una persona sumamente coqueta; puesto que solía usar minifaldas, chaquetas y botas de cuero, junto a sus accesorios extravagantes y su pelo alborotado hasta los hombros; sin embargo, nunca fue de usar maquillaje ya que no le gus-taba; a parte siempre decía: “A una mujer bella no le hace falta maquillarse, porque lo impor-tante es ver su interior no su exterior”.

Nadie se compara con el carisma de la abuelaVanessa Valentina PRATO RODRÍGUEZ 4º ESO A

En cuanto a sus amistades, la mayor parte de ellos eran hombres, pues vivía en un edificio donde los hijos de sus vecinos eran todos chi-cos y, al mismo tiempo, amigos de sus herma-nos; por esa razón, ella terminaba haciéndose amiga de ellos y más cuando sus hermanos la sobreprotegían tanto que solo le permitían ha-cer amigos chicos, siempre y cuando se tra-tase de los suyos. En relación a su educación secundaria, fue una alumna brillante y ejem-plar, en comparación a sus hermanos que no lograban alcanzar a su hermana, aunque sus notas no eran malas; no obstante, nunca llegó a hacer muchos amigos en su colegio, debido a que era una chica bastante reservada e intro-vertida, también muy madura en relación a sus compañeras.

Finalmente, estudió relaciones públicas en la Universidad Alejandro Oropeza Castillo. Después, con los años se casó y tuvo dos hi-jas, siendo la mayor mi madre, Vanessa, y la menor mi tía Andrea. Actualmente, es la abue-la de cinco nietos y próximamente de un sex-to. Yo soy la mayor de ellos; razón por la cual soy su más consentida. Siempre ha sido una abuela muy divertida e inteligente; por ejem-plo, todas las veces que le dije: “Hoy tienes una arruga más desde la última vez que te vi”, ella me respondía: “No son arrugas, es que tengo la mirada entre comillas”. Además ella es alegre, cariñosa, sensible, optimista, humil-de, conversadora, bondadosa, tierna, encan-tadora, única, bastante sociable y, de igual for-ma, atenta. En cada ocasión que cobraba su pensión nunca se olvidaba de regalarle algo a sus nietos, la mayoría de las veces nos rega-laba un montón de dulces, exceptuándome a mí, debido a que en su lugar me obsequiaba accesorios e instrumentos de pintura. Esta es mi abuela, y conozco cada detalle de su vida, siempre fui muy curiosa e interesada por sa-ber más de ella; y jamás dudó en contarme la historia de su vida. Yo adoro y amo a mi abuela, y con ella se cumple el dicho de “Por la paciencia infinita y el amor incondicional como los abuelos no hay nada igual”…


Fotografía original en blanco y negro

En la foto aparecen cuatro personas, que son: la protagonista, mi abuela Delia, que aparece a la izquierda de todo; su herma-

na Olivia, que está a su derecha y los primos de mi abuela, llamados Tomás y Teresa, que están a la derecha. La foto fue tomada sobre 1960 cuando mi abuela tenía 20 años; estaban en la parroquia del pueblo donde vivía, y se de-cidieron tomar una foto porque los primos de mi abuela se iban durante un plazo indefinido a Argentina para intentar encontrar trabajo.

Mi abuela era la pequeña de siete hermanos, cuatro mujeres y tres hombres. Fue siempre la más tranquila y carismática de la casa. Estas

Mi abuela DeliaAdrián VÁZQUEZ SENÍN

4º ESO A

características hicieron que fuese muy querida por su dulzura.

A los seis años su tía se mudó con su mari-do a la casa vecina. Esta pareja no podía tener hijos y ese vacío que les creaba su imposibi-lidad de ser padres desembocó en el intento de adoptar a mi abuela. Esta se negó, prefería estar con su familia siendo pobre que irse jun-to sus tíos, ni aún estando en la casa vecina, tendría una estabilidad económica. Este acto hizo que la pareja estéril se pusiese muy infeliz, pero no se rindieron, poco a poco hicieron que Delia se sintiese parte de su familia: le regala-ban juguetes, le invitaban a comer y le demos-traron que la querían como la hija que nunca tuvieron; meses después, con estos mismos cuidados, le dieron la oportunidad una vez más de elegir si quería vivir con ellos o mantenerse con su familia. En este momento, ella se sintió muy presionada por su familia, que valoraba la opción de que se fuera, ya que tenían la idea de que con sus tíos viviría mejor. Ella, aún sin tenerlo muy claro, aceptó la proposición y se fue a la casa vecina donde vivía la pareja; esta acción, según ella, nunca le fue de su agrado, pero llegó a confesar que “No tuve nunca nin-guna duda sobre el amor que tenían mis tíos por mi, pero el amor de una madre no se pue-de comparar con nada”. El resto de su vida la pasó en esa misma casa, donde conoció a mi abuelo, Santiago, y tuvo dos hijos con él: una mujer y un hombre, llamados Manola y Paco.

Mi abuela heredó la casa de sus tíos y tras su defunción, pasó a su marido, Santiago. Allí reside. Le visitan de manera frecuente por sus hijos: mi madre y mi padrino.


María Dolores, a miña avoa, naceu en 1950 en Lira, unha aldea mariñeira da Costa da Morte na que sigue vivindo

hoxe en día.Ela comezou a ir ao colexio aos seis anos, e

aos nove, tras vir da escola, comezou a traballar vendendo o peixe que o seu pai pescaba, xa que a súa irmá, de 13 anos, dáballe vergonza facelo. Ela ía porta a porta vendéndoo.

Xa con 12 anos, ela tivo que deixar o colexio porque tiña que axudar na economía familiar, aínda que sempre seguiu aprendendo pola súa conta. Levantábase as cinco da mañá para fa-cer doce quilómetros polo monte ata Muros para chegar a praza a tempo e vender os peixes. Pola tarde, ía axudar cos aparellos de pesca, arranxar as redes coa súa avoa que era redeira...

Tamén, por tempadas, traballaba nas máqui-nas da fábrica de conservas. No inverno, cando a fábrica paraba, ía axudar coas plantacións de

A miña avoa DoloresPablo VILLAR CAAMAÑO 4º ESO A

piñeiros ao monte. Se non había nada disto so lle quedaba ir a praia e coller algas e, tras seca-las, vendelas.

Fixo isto todos os días ata os 21 anos, que casou co meu avó. Ao ano seguinte, naceu a súa primeira filla, María, miña nai, a que practi-camente criou ela soa xa que o meu avó esta-ba embarcado e so viña algunhas veces cada catro meses. Cinco anos despois tivo a súa segunda filla, Pepa, e tras ela, con trinta e un anos, a miña tía Estela.

Daquela, miña avoa encargábase de todos os labores, criaba as tres fillas e coidaba dos seus pais, e como o meu avó estaba embar-cado tamén se tiña que dedicar a agraria e a coidar as vacas, polos e galiñas. Tras ese esgo-tador día, pola noite, mentres estaba na cama facía calceta, xerseis, calcetíns... para que as súas fillas nunca lles faltase nada que vestir.

Ela, á parte de traballar tanto, tamén tivo tempo de viaxar por toda España, xa que ao estar meu avó embarcado ela podía ir con el sempre que quixera ou puidera. Ás veces, se non tiñan colexio, tamén levaba as súas fillas con ela.

A miña avoa foi a responsable de inculcarlle a miña nai e as miñas tías un espírito incan-sable para esforzarse e estudar para que non pasasen o que ela tivo que facer.

Ela é un claro exemplo de muller da costa da época. Unha desas tantas que exerceron de nai, pai, coidadoras, traballadoras... e sempre con cariño e sen perder o sorriso.

Agora ela vive na mesma casa na que naceu e ten unha boa vida xunto o meu avó. Dedícase a coidar da súa horta, desfrutar dos seus netos e está aí sempre que fai falla.

Fotografía orixinal en branco e negro, 7,5x10 cm


Piloño, 1932

El 27 de julio de 1932 nació mi abuela en Piloño, un pueblo cercano a Vila de Cruces, en una casa de piedra, no muy

grande construida por su padre, Manuel Mella. Manuel y Carmen Veiga tuvieron diez hijos. Mi abuela era la segunda mayor y, por orden, son: Francisco, Isabel, Nemesio, Francisco, Manuel, Jesús, Odulia, Nélida, Luisa, Pepe. Jesús y Francisco fallecieron, Jesús en el año 2000 y Francisco de pequeño y, por esa razón, a su cuarto hijo le pusieron el mismo nombre.

En 1950, cuando mi abuela cumplió siete años empezó a trabajar en el campo y con los

La historia de mi abuela, Isabel Mella VeigaLucas ALDAX ORLANDO

4º ESO B

animales, ya que su familia no se podía permitir que fuera a estudiar al colegio. Unos años más tarde, cuando cumplió 18, se fue a Argentina por motivos económicos. Sus padres le dieron la oportunidad de emigrar con una tía suya. En principio, fue en busca de un futuro mejor, ya que en España no estaba muy bien económi-camente.

En 1962, en Argentina, conoció a un hom-bre. Su nombre era José Aldax. Tras unos años a su lado el 9 de septiembre de 1965 se casó con él. De luna de miel se fueron a Córdoba, provincia de Buenos Aires. Tras dos años casados, tuvieron su primer hijo, Pa-blo Aldax, y, en 1973, nació su segundo hijo: Christian Aldax.

Después de unos años buenos, llegaron los malos. Su marido, ludópata, se gastaba todo el dinero ahorrado hasta el punto de cogerle las joyas. Las vendía para apostar. Por suerte para todos, pudo salir de todo ese problema. El 13 de julio de 1993 falleció su marido por un paro cardiaco.

Tras unos años más viviendo en Argentina con su familia, decidió regresar a España. El 16 de marzo de 2003 volvió a España, un año an-tes de que se viniera su hijo Christian y tras el nacimiento de su nieto, Lucas Aldax.

En la actualidad, con 85 años, tiene seis nietos. Cuatro de parte de su hijo mayor Pa-blo, y dos de Christian. Vive con su hijo me-nor en O Milladoiro.

Tras haber vivido una vida muy difícil, con muchos problemas, está contenta con todas las experiencias pasadas. Ella no cambiaría nada de su vida.


A miña avoa, Elvira Mondelo Álvarez, na-ceu o 31 de xaneiro do 1934 en Cerne-go, unha pequena aldea a poucos qui-

lómetros da localidade ourensá de Vilamartín de Valdeorras. A pesar da pequena dimensión de Cernego, había un colexio, que pertencía ao avó de Elvira. Contaba cunha única aula onde nenos e nenas de todas as idades eran instruí-dos por un único mestre. Miña avoa comezou aos seis anos a estudar nel.

A súa familia vivía do campo, cultivaban cas-tañas e uvas (produtos moi típicos da zona), criaban porcos e incluso tiñan colmeas de abe-llas. Con oito anos, a familia trasladouse a Vila-martín. Alí abriron unha tenda de ultramarinos na que vendían de todo: comida, ferramentas, roupa... Elvira seguiu cos seus estudos na es-cola da vila.

Xa con 14 anos, graduouse e continuou es-tudando, esta vez en A Coruña. Instalouse nas

A muller que quería ser estudanteMartín ALONSO GAMARRA 4º ESO B

Josefinas, un colexio feminino de monxas e unha das escolas con máis prestixio da cidade coruñesa. Desgraciadamente, dous anos des-pois tivo que volver a casa. Os seus pais nece-sitaban axuda no negocio familiar ao enfermar a irmá de Elvira. Neste momento, en xuño de 1951, é sacada a foto. Sitúase en Vilamartín de Valdeorras, e nela aparece a miña avoa indo en bicicleta ata O Barco de Valdeorras —actual-mente separados 10 quilómetros— a asistir a clases de costura. Daquela moi pouca xente posuía unha bicicleta.

Con 16 anos, coñeceu na tenda a Justo, o home que sería o seu marido. Só cinco anos despois casaron, cando ela tila 21 anos. Da-quela non casarse nunha idade temperá estaba mal visto. Tras estar un tempo en Vigo, foron a Vilagarcía. Alí naceu o primeiro fillo e o úni-co home dos seis que acabaría tendo. Estes cambios de domicilio foron moi numerosos na súa vida. A causa era o traballo do seu marido, era garda civil e os seus destinos cambiaban continuamente. Cada vez que ascendía no tra-ballo trasladábanse a outro lugar. Viviron dende Pontevedra e Vilagarcía, pasando por Mallorca e Asturias, ata A Rúa, Celanova e O Barco de Valdeorras, onde se asentaron definitivamente ata a actualidade.

Dedicou toda a súa vida ao coidado dos seus seis fillos e á casa. Aínda que o seu desexo sempre foi estudar. Por iso sempre insistiu en que as súas fillas estudaran. Por iso nunca lles ensinou nin a coser nin a calcetar, dicía: “Non quero que perdades o tempo cosendo, estuda-de”. As súas afeccións sempre foron a pintura —fixo moitos cadros— e a costura. Esta última realizábaa máis por obriga, xa que era moito máis barato confeccionar a roupa para as fillas que mercala na tenda. Ademais, dende sempre é moi relixiosa.

En conclusión, a miña avoa foi unha muller que pola necesidade familiar e a súa condición feminina non puido cumprir o seu desexo de estudar e que fixo todo o posible para que isto non lle pasara ás súas fillas.



Esta é unha fotografía dos meus avós. Fíxose na súa casa, en Catoira, na que hoxe en día segue vivindo ela. A foto tomouse arredor do ano 1994.Tamaño: 15x20. Fotografía orixinal en cor. 15x20 cm

A miña avoa chámase Olivia. Naceu en Dimo, unha aldea do concello de Catoi-ra, en Pontevedra, no ano 1940. Criouse

na aldea e vivía cos seus pais, Xosé e Gloria, e cos seus irmáns: Carmen, Concha, Marina, Xosé e Daniel. A familia de Olivia era unha fa-milia humilde. O seu pai traballaba de carpin-teiro e a súa nai traballaba no campo. Parece que vivían con eles moitos animais domésticos, como vacas, porcos, coellos, galiñas e galos, cans, gatos, patos, canarios… A aldea era pe-quena e o pobo era moi solidario, pois os veci-ños colaboraban e se axudaban uns ós outros nas tarefas da terra.

Pasou a súa infancia estudando no colexio e axudando nos labores do campo e da casa. A medida que o tempo pasaba, algún dos seus irmáns marcharon a traballar cara outros luga-res de Galicia. Xosé foi o primeiro, que se fixo cura: foi exercer a unha igrexa de Mugardos.

Historia da miña avoaAna CAAMAÑO VICENTE

4º ESO B

Unha das súas irmáns, Concha, acompañouno durante toda a súa vida.

O irmán máis novo, Daniel, foi o derradeiro en abandonar a casa familiar. Marchou para A Coruña nos anos 70 e alí segue hoxe en día.

Olivia marchou da casa de Dimo en 1965, cando casou cun home chamado Elpidio, que traballaba na mesma fábrica ca ela. A empresa para a cal traballaban cedeulles unha casa en Catoira, na que foron vivir eles dous xuntos, ade-mais da nai e unha irmán de Elpidio. Un ano des-pois tiveron á súa primeira filla, Gloria, a miña nai.

Como era habitual nesa época, as mulleres adoitaban deixar o seu traballo cando casaban, xa que o soldo do home era suficiente para vivir. Ademais, as mulleres tiñan fillos moi cedo, que requerían moito coidado. Desgrazadamente, o normal era que os homes se dedicaran só ó traballo, e as mulleres ó coidado do fogar e da familia.


Iso foi o que fixo miña avoa. Dende entón, comezou a adicarse ó coidado da casa, dos animais e dunha pequena horta na que plan-taban hortalizas, legumes e froitos para o con-sumo da familia. Isto último e máis as plantas e flores son a súa maior afición, pois encántalle pasar horas e horas coidando da súa horta.

En 1976 naceu a súa segunda e última filla, Martina. Cando as fillas eran pequenas, a miña avoa e o seu marido viaxaban por España, so-bre todo a Valencia e a Andalucía, por motivos de traballo de Elpidio.

Mentres que o meu avó traballaba, a miña avoa adicábase ó coidado da casa e das ne-nas. As fillas creceron e, pouco a pouco, foron

facendo as súas vidas. Casaron e mudáronse da casa.

Uns anos despois, a miña avoa padeceu unha enfermidade, un cancro de mama. Des-pois de estar trece anos en tratamento, logrou saír adiante e superar e enfermidade.

Desgraciadamente, fai cinco anos faleceu o meu avó, por culpa dunha enfermidade no fí-gado.

A miña avoa é unha muller moi forte, que pa-sou case toda a súa vida coidando dos demais e do fogar. Superou moitos dos problemas que se lle plantexaron na vida e nunca a vin rendir-se. É unha muller extremadamente optimista e cun gran corazón.


Nesta imaxe tomada en Nantón, A Baña, hai máis de trinta anos, podemos ver o contraste entre a vida do rural na que se criou e a vida que levaba no momento na cidade. A roupa que leva, as gafas de sol, os zapatos e ata o seu corte de pelo chocan co campo de millo que ten detrás e que ela decidiu deixar para vivir á súa maneira.Fotografía orixinal en cor., 30 x21 cm

A muller á que a aldea lle quedou pequenaXela CASCALLAR MAYO

4º ESO B

O 13 de xaneiro de 1945 naceu Esther Redondo Silva, a miña avoa. Unha mu-ller independente que rompeu co esta-

blecido para perseguir os seus soños.A miña avoa naceu nunha aldea chamada

Nantón, na Baña, sendo a pequena de catro ir-máns. Xustamente por ser a máis pequena tivo a sorte de poder ir á escola mentres os seus irmáns traballaban no campo. Gustáballe moito ir e era moi lista, ademais alí descubriu a que sería a súa profesión para o resto da súa vida. Saíu da escola aos 12 anos, antes de tempo, e comezou a aprender a coser nunha academia, aos 19, sen a aprobación da súa familia, que quería que quedara con eles. Deixou a aldea e foise a vivir a Santiago de Compostela para comezar a traballar como modista.

Vivía na casa dunha coñecida e movíase por toda a cidade cargando cunha máquina de co-ser polas casas das súas clientas: máis tarde deu clases de costura en colexios a nenos e nenas. Co paso dos anos casou e para poder coidar dos fillos sen renunciar á súa profesión, decidiu traballar na súa nova casa en Conxo. Coseu para mulleres importantes de Santiago como avogadas e médicas, facíalles os seus traxes e ao mesmo tempo mantiña conversas con elas sobre a actualidade ou a política dan-do a súa opinión ao respecto, gustáballe es-tar no mundo e non limitarse a escoitar e calar como acostumaban as mulleres na época.

A miña avoa é unha muller decidida e valen-te que loitou e traballou por conseguir as súas metas, loitando contra os estereotipos da súa época.


Miña avoa chámase Lourdes Benigna Al-bor Calviño. Naceu o 16 de febreiro de 1943 nun pequeno pobo de Vedra: San

Félix de Sales.O seu pai traballaba na construción en Renfe e

a súa nai era agricultora. Ambos tiñan os estudos básicos da época.

Ela era a cuarta de seis irmáns. Non eran dun colectivo privilexiado, mais tampouco tiñan pro-blemas económicos, Como me dixo ela: “Sempre traballamos e nos defendimos sen depender de ninguén”.

Dende os dez anos ía “ao xornal”. Así era como chamaban a traballar no campo dende a mañá ata a noite. Ela ía contenta, sempre lle gustou tra-ballar. Ao mesmo tempo ía tamén a escola, reali-

Traballar ata o finalAdriana GARCÍA ALBOR 4º ESO B

zaba uns estudos moi básicos. Estaban mestura-dos nenos de todas as idades.

Aos 18 anos mudouse a Santiago onde come-zou a traballar como camareira de pisos nun anti-go sanitario chamado Villar Iglesias, axustándolle o soldo a 50.000 pesetas aproximadamente, o que son 300,51 euros. Neste tempo a miña avoa fixérase amiga dos donos deste sanitario, e vera-neaban xuntos en Vilagarcía de Arousa. Aquí foi tomada a fotografía, no ano 1969.

Anos despois mudou a Marbella para traballar no mesmo oficio. Non houbo ningún motivo en específico polo que marchara. Alí tivo aos seus fillos. Pasaron tres anos e voltou a Santiago, ao mesmo posto de traballo que deixara.

Despois foise a traballar A Coruña, onde co-mezou a ser barman. Cobraba unhas 110.000 pesetas, 661,11 euros. Nesta etapa da súa vida demostrou ao cen por cen as súas capacidades, ademais de que disfrutaba traballando. Tamén fa-cía labores no seu tempo libre facendo arranxos en vodas e comunións e sendo a campaneira da igrexa. Viviron aí, ela e os seus fillos, durante vin-tedous anos.

Finalmente, mudouse a O Milladoiro mentres traballaba de camareira no antigo Hospital Xeral de Santiago e, posteriormente, no Hospital Clí-nico Universitario, xunto a miña nai. Mais tamén foi cociñeira en distintos restaurantes de luxo na zona vella de Santiago de Compostela. Neste tempo deixou o traballo temporalmente en varias ocasións cos nacementos dos seus netos, xa que ela nos coidou de pequenos.

Xubilouse no 2009 con 67 anos a raíz do na-cemento do meu irmán pequeno, pese a que ela non quería.

Actualmente continuaría traballando se lle fose posíbel pese aos 75 anos que ten. Como desta-quei en varias ocasións, a paixón da miña avoa é traballar. E para saciala traballa no campo e con distintos animais.

Vilagarcía de Arousa, 1969. Fotografía orixinal en branco e negro


A miña avoa foi unha muller que pasou por un montón de obstáculos, pero que aín-da así logrou levar adiante unha familia

numerosa mentres ela se encargaba de diver-sas tarefas. Vou resumir a súa vida deixando de lado cousas irrelevantes ou privadas.

A miña avoa naceu o 30 de xaneiro de 1945 nunha aldea pertencente ao concello de Santa Comba; esta aldea chamábase Loureiro. Ela foi a terceira filla dunha familia de cinco irmáns.

En 1951, aos seis anos, comezou a escola, pero o seu pai (meu bisavó) ensinoulle a ler, a escribir e algúns coñecementos de matemáti-cas como sumar, restar e multiplicar, xa que o meu bisavó non sabía dividir. Ela comezou nun-ha escola preto á aldea, pero ao ano seguinte a profesora díxolle aos seus pais que se cambia-ra a outro colexio, onde esta mestra ía dar cla-se, polo que miña avoa tivo que camiñar cinco quilómetros para chegar á escola. Tempo máis tarde, ao cumprir once anos, mudou a Santia-

Miña querida avoaFrancisco GÓMEZ OTERO

4º ESO B

go de Compostela para cursar o que hoxe en día é a ESO. Miña avoa viviu cunha irmá dunha das súas mestras en primaria durante un ano, despois tivo que vivir en pensións. Fixo a ESO e Bacharelato no Rosalía de Castro e máis tar-de fixo unha carreira de Maxisterio, pero só por un curso. Rematou os estudos aos dezaseis ou dezasete anos.

Segundo miña avoa, a educación era boa e ela non sufriu maltrato por parte dos profeso-res. Aínda así, ela explicoume que esta era moi-to máis dura que agora, pero que os alumnos estaban mentalizados. Tamén explicoume que ela estudara en escolas separadas por sexo, non co sistema mixto que se adoptou fai máis ou menos corenta anos.

Dous anos despois de rematar os estudos, cando tiña dezanove casou. Este evento da súa vida represéntase na foto, na cal miña avoa (vestida de noiva) estaba ao lado do meu avó. Foi tomada por un amigo da familia e está en branco e negro. Ao casar mudouse a un porto de mar no que a sogra tiña unha casa: Esca-rabote, pertencente ao concello de Boiro. Xa asentados, o primeiro fillo chegou dous anos despois de casar. Ela recibira un coñecemento básico de como coidar aos fillos grazas a unha matrona, amiga da miña avoa. Grazas a estes coñecementos puido coidar dos seus tres pri-meiros fillos que chegaron un despois doutro, cando ela tiña vinte e tres anos. Aos trinta e tres anos tiña cinco fillos.

Pouco despois de ter o seu quinto fillo, foron a vivir a Santiago de Compostela porque ao ser tantos fillos e que en Escarabote non había ins-tituto se mudaron para que os nenos puideran estudar.

Grazas a que tiñan un negocio familiar po-día compaxinar o coidado dos fillos co traba-llo, pero aínda así pasaba moito tempo fóra de casa traballando da mañá á noite. Tamén tiña a obriga de coidar dos nenos e atender os seus asuntos académicos, todo mentres facía as ta-refas do fogar.


Mi abuela María nació la tercera de una familia de ocho hermanos en Samir de los Caños, un pueblo de la provincia de

Zamora. Pasó su infancia trabajando en el cam-po y, cuando tenía 17 años, se marchó para hacer trabajos domésticos a Barcelona, donde estuvo seis meses.

Después regresó al pueblo y siguió ayudan-do a sus padres y hermanos en el campo.

Estando en Samir empezó los trámites para irse a Alemania. En aquella época había que ir a la oficina de emigración para anotarse para acceder a las diferentes ofertas de trabajo.

En el verano de 1971 eligió una oferta para trabajar en la fábrica de salchichas Meica en Edewecht, Oldemburgo, no sin antes pasar los controles sanitarios que se necesitaban, como, por ejemplo, ponerse muchas vacunas.

El viaje fue muy largo y muy pesado, porque fue en tren desde Zamora a Hamburgo, donde los responsables de la fábrica la recogieron y la llevaron a una residencia en Husbäke. En la residencia mi abuela María compartía un habi-tación de dos literas con tres chicas más, como se ve en la foto.

María Martín RíoRoque GONZÁLEZ DELGADO 4º ESO B

Como la mayoría de la gente que se marcha-ba emigrada no tenía conocimiento del idioma, cuando llegaban a trabajar a la fábrica había un intérprete para poder entenderse. Ese intérpre-te era una persona que había emigrado años antes. Un mes después de llegar mi abuela, mi abuelo emigró de España para reunirse con sus padres, que ya vivían en la misma residencia. Empezaron a salir juntos.

Los españoles que se marchaban emigrados a Alemania iban con un contrato laboral de un año, transcurrido ese tiempo ya tenían libertad para moverse por toda Alemania. Mi abuela se marchó para Hannover, para trabajar en la fá-brica de Telefunken. Se marchó junto a su novio y a los padres de su novio. Allí mi abuela alquiló un piso y su novio y sus padres, el inferior, por lo que dejaron las residencias.

En marzo de 1973 se casaron en la iglesia española de Hannover, la Basílica de San Cle-mente.

Al cabo de dos años nació mi papá Óscar, por lo que mi abuela María dejó de trabajar para dedicarse a sus cuidados. Mi padre iba a un colegio alemán y en sus horas libres iba a aprender español. En 1979 nació mi tío Ricar-do. A raíz de tener a los niños, mi abuela traba-jaba más esporádicamente, por horas.

Pensando en los niños, decidieron volver a España en el año 1983. Pasados los años, cuando mi abuela María ya creía que tenía la vida más o menos estable, se separó. Desde ese momento tuvo que trabajar en todo lo que pudo y más para criar a mi padre y a mi tío.

Ahora está feliz con sus hijos, sus nietos y una nueva pareja.

Fotografía orixinal en cor. 10x7 cm


Fotografía orixinal en branco e negro. 3,92” x 2,91”

Julia Peiteado Boado naceu o 20 de xuño do 1937 en Arnego, unha pequena aldea no municipio de Vila de Cruces. Xunto aos

seus pais, María e Manuel, formaban unha das familias máis acomodadas do pobo. En plena Guerra Civil, da que o seu pai se librou debido a unha coxera de nacemento, a familia aumenta-ba. Mentres tanto, Julia estudaba nunha escola mixta de cincoenta alumnos cercana ao pobo, axudaba coas vacas e maiaba o trigo. A escola era de mañá e tarde polo que tiña pouco tempo para xogar coas súas compañeiras.

Pasou trece anos en Arnego ata que, no 1950, marchou a vivir a Vila de Cruces cunha tía que posuía un ultramarinos. Nese ano, Ju-lia pasaba a ser a maior de sete irmáns que continuaban vivindo e axudando na aldea. Des-pois de cinco anos traballando no ultramarinos, aprendeu a coser na sastrería dun tío seu onde traballou durante máis dunha década. Tamén, realizaba visitas frecuentes á súa aldea como se mostra na foto que foi feita en Arnego no 1961. Foi entón cando coñeceu ao meu avó, José, co que casou seis anos despois. No 1965 naceu María, a súa primeira e única filla, a miña nai. Julia traballaba na casa, na que vivían de alu-guer, coidando e educando á súa filla. No 1969,

Julia de GarabásPedro LÓPEZ ÁLVAREZ

4º ESO B

gastaron a maior parte dos aforros en restaurar unha casa para abrir un café-bar pensión. O local, denominado “Garabás”, funcionaba moi ben. Ela se encargaba da cociña e de limpiar e facer as habitación mentres que o meu avó traballaba fóra. O segundo fillo, Juan, naceu no 1972. Mentres tanto, Julia xa recibía un pou-co de axuda da miña nai no local que pasou a ser moi famoso no municipio. Uns cinco anos despois naceu Alberto, o terceiro e último fillo. Co paso dos anos, a rutina da miña avoa era traballar no local ata que, no 2002, cumplidos os 65 anos, se xubilou. Xusto nese ano naceu o seu segundo neto e a de “Garabás “ recibiu o premio “Galo do Curral” , un galardón conme-morativo polos 33 gloriosos anos do local.

Desgraciadamente, no 2009 faleceu José á idade de 77 anos. Actualmente, Julia continúa vivindo en Vila de Cruces soa, aínda que reci-be a visita dos seus netos cada fin de semana. Vai todos os días a misa e é unha das persoas máis activas que coñezo xa que anda uns catro ou cinco quilómetros diarios, acude frecuente-mente a talleres de pintura, fai pilates con mu-lleres moito máis novas ca ela e tamén partici-pa, xunto as súas compañeiras, nas excursións que realiza o Concello.


Año 1966. Mi abuela tenía 7 años y vivía en un pequeño pueblo olvidado en Co-lombia llamado Herrera Tolima. Mi abue-

la Blanca vivía con su madre Judith, su padre Ernesto, y sus cinco hermanos (Wilmer, Miriam, Ernesto, Javier e Irma). Ella era la más pequeña y la más querida por su padre, la llamaba siem-pre “la negrita” por ser más morena que sus hermanos.

Dos años de tortura para BlancaIsabella MARÍN RESTREPO 4º ESO B

Judith quería que Blanca estudiara en la ciu-dad, ya que allí había más oportunidades que en Herrera, así que le compró un pasaje a Cali para quedarse en casa de su abuela materna, Ana Julia. Ana Julia no conocía a su nieta ni Blanca a su abuela, por lo que no se llevaron nada bien. Mi abuela era una chica directa y extrovertida, algo que no le gustaba a Ana Ju-lia y por ese motivo siempre la castigaba o le pegaba. Blanca echaba de menos a su fami-lia, no conocía a nadie en la ciudad, apenas a su abuela. Judith siempre le mandaba dinero a su madre para que le comprara ropa y pagara los estudios de Blanca, pero Ana Julia era muy retorcida y durante el tiempo en el que Blanca estuvo en su casa, dos años, nunca la llevó al colegio. El dinero lo gastaba Ana en su nieta favorita llamada Adela: le compraba ropa y todo tipo de caprichos.

Lo que más odió Blanca fue que cuando llegó a casa de su abuela, el primer día, le obligaron a cortarse el pelo, ya que su abuela no quería peinárselo. Mi abuela lloró tanto que comenzó a sentir ira hacia Ana Julia

Un día, Judith le pidió a su madre una foto de su hija ya que la extrañaba. Judith mandó dine-ro para un vestido para Blanca y Ana se lo com-pró como siempre a Adela. Fueron al parque todos juntos junto a un tío de mi abuela. Blanca llevaba el vestido de su prima puesto, pero no tenía zapatos por lo que la madre de Judith le compró unos de plástico que Blanca detesta-ba. La obligó a ponérselos con calcetines y salir a la calle. En ese tiempo, había fotógrafos que tomaban fotos sorpresa a la gente para luego dárselas y obligarles a pagar por la foto. A esa manera de hacer fotos inesperadamente le lla-maban “Fotos Agüita”. Cuando enviaron la foto al pueblo y el padre de Blanca, Ernesto, la vio decidieron hacer volver a Blanca por tener el pelo corto. Más tarde los padres descubrieron lo que hacía Ana Julia con el dinero y no volvie-ron allí nunca más.

Fotografía original e blanco y negro. 10x5 cm


Miña avoa Emilia collendo ó seu fillo Manuel en brazos acom-pañada do seu marido Manuel. Tomada en 1969 na súa casa. Fotografía orixinal en branco e negro. 9x12 cm.

A miña avoa chámase Emilia Salgado Ar-noso. Naceu o 10 de abril de 1944 en A Capela, un municipio que se encontra

preto da vila de As Pontes de García Rodríguez, na provincia de A Coruña. Seus pais chamába-nse Manuel e Amelia, e a súa irmá, dous anos maior ca ela, chamábase Isabel.

A súa nai morreu cando tiña dous anos. Máis tarde, seu pai Manuel casou coa irmá de Amelia, que se chamaba América, e tive-ron unha filla que se chama Amelia. Emilia foi ó colexio durante uns anos e só finalizou os

Unha muller loitadoraIria RODRÍGUEZ TEMBRÁS

4º ESO B

estudos de educación primaria. Despois tra-ballou na tenda de ultramarinos que tiña o seu pai na vila e no campo que tiña a súa avoa. Máis tarde, coñeceu a Manuel, o que hoxe é meu avó. Casaron no ano 1966, cando ela tiña 22 anos e el 25. Fai dous anos celebraron as súas bodas de ouro, é dicir, os seus cincoenta anos de casados.

Despois viviron nunha casa do poboado de Fenosa de A Capela, debido a que o seu mari-do traballaba nesta empresa. Nesa casa nace-ron os seus fillos: Manuel, o maior, que naceu en 1967; Emilio, que naceu en 1970 e que mo-rreu ós once meses debido a unha enfermidade chamada espiña bífida, que daquela non tiña cura; e, por último, Javier, que naceu en 1972. Debido a que miña avoa posuía unha finca por herdanza da súa avoa, ela mais o seu marido contruíron unha casa nela á que se mudaron en 1975. Despois diso, debido a que Manuel era o alcalde do municipio de A Capela, ela se dedicou a coidar dos fillos e da casa.

Xubilouse en 2009 cando tiña 65 anos. Ten moitas afeccións, entre elas cantar, pois leva vinteseis anos na coral da vila. Tamén lle gus-ta coser, nadar, xogar ás cartas e cociñar todo tipo de pratos.

Uns anos atrás, miña avoa tiña vacas e ove-llas na finca da súa casa, pero hoxe en día só cría galiñas e polos. Ademais ten unha horta onde cultiva moitas hortalizas e verduras.

Foi avoa por primeira vez en 2001, cando na-ceu María, que é filla de Manuel. Despois, en 2002, cando nacín eu e, por último, en 2005 cando naceu meu irmán Manuel. Para ela os seus netos son o máis importante do mundo e quérenos moito. Sen dúbida, é unha das per-soas máis boas e loitadoras que coñezo.


Lola Salgado Paz, mi abuela, nació en 1925 en el seno de una familia grande, en Zos, un pueblo del ayuntamiento de Trasmiras.

Era la pequeña de cinco hermanos. Vivía con ellos, su padre y sus abuelos.

Desde muy niña cuidaba del ganado por las mañanas y por las noches. Por la tarde iba a estudiar a la escuela del pueblo. Lola sabía leer, escribir y las cuatro reglas, que se decía enton-ces. Le encantaba aprender y estudiar. Soñaba con ser enfermera.

Con solo 11 años sufrió el estallido de la Gue-rra Civil española (1936) y sus consecuencias.

Tras el fallecimiento de su padre y sus her-manos casados, Lola se quedó sola con su abuelo, quien, poco tiempo después, también murió a causa de un infarto.

Muy joven, Lola se casó con José, mi abuelo. Era una mujer muy bella.

Pronto se dieron cuenta de que el trabajo en el campo exigía mucho sacrificio a cambio de un beneficio exiguo. Ambos querían una mejor vida para ellos y sus futuros hijos, por lo que planearon emigrar a Venezuela. Fue necesario pedir dinero y vender pertenencias de su difun-to padre para poder pagarse el pasaje.

CaracasSergio RODRÍGUEZ MARTÍNEZ 4º ESO B

Los primeros días en Venezuela fueron du-ros: tuvieron incluso que dormir en la calle has-ta que encontraron empleo en una casa como personal de servicio.

Lola tenía conocimientos básicos de cocina, pero, además, la dueña de la casa la mandó a un curso para que los mejorase y aprendiera mejores técnicas culinarias. En poco tiempo, mi abuela se convirtió en una profesional ex-traordinaria que llegó a cocinar para cónsules venezolanos.

La dueña de la casa —una arqueóloga— y el dueño, que trabajaba para el gobierno vene-zolano, adoraban a Lola: era una bella mujer, muy bondadosa y detallista, siempre dispuesta a echar una mano; preparaba cafés para los jó-venes negros y cuidaba a sus compañeros.

Tras diez años trabajando en la casa y es-tando Lola embarazada tomaron la decisión de volver a Galicia. A su regreso, allá por 1962, compraron un piso en Ourense, cerca del cen-tro, en una zona que estaba creciendo, y se hi-cieron cargo de una pequeña tienda. El negocio no era muy rentable, y como mi abuelo tenía otro trabajo, acabaron por cerrarla.

La abuela Lola se convirtió en ama de casa a tiempo completo, cuidaba de su hija mientras José trabajaba fuera.

En su barrio también se ganó pronto el cariño y el respeto de sus vecinos. Su alegría era con-tagiosa y su energía grande. Le gustaba tejer con agujas: dominaba todos los puntos y sus jerséis y chaquetas eran artesanía de gran cali-dad. Pero no los vendía, ¡los regalaba!

Mi madre me cuenta que se encargaba de la repostería en las fiestas familiares y una de sus elaboraciones, la tarta Isla Flotante, además de deliciosa, era espectacular.

Jubilado mi abuelo, decidieron volver a su lu-gar de origen a disfrutar de la paz de la vida en el campo. Compraron una casa en un pueblo de Ourense, no lejos de donde habían nacido, con la intención de pasar allí el resto de sus días.

Por desgracia, la felicidad no es eterna: mi abuelo murió pronto y mi abuela acusó su pér-dida.

Físicamente sigue entre nosotros, pero una parte de su ser está ausente; tal vez, sin aban-donar su silla, haya vuelto muy lejos, a los tiem-pos de su juventud, allá en Caracas.

Fotografía orixinal en branco e negro. 6x7 cm


Fotografía orixinal 7x10 cm

Eladia Munín Munín nació el día 2 de agos-to de 1946. Nació en casa de sus padres en una pequeña aldea llamada Santa-

lucía, concello de Santiago. En aquellos años muy poca gente iba a los hospitales a dar a luz puesto que no se lo podía permitir y era una matrona la que acudía a las viviendas para ayu-dar en el parto. Junto con ella, sus padres cria-ron a diez hermanos más (alguno murió cuando solo era un bebé).

La casa en la que vivía era pequeña y los hermanos tenían que compartir la cama para tener un lugar donde descansar. Su infancia no fue como la que imaginamos ahora en un niño de cinco años que sale todos los días al parque después de ir al colegio. Su colegio era una casa en la aldea en la que vivía y a la que acudían un grupo de niñas que se sentaban en círculo y atendían a las explicaciones de la maestra. Sus libros no eran como los que tene-mos ahora, ellas sólo tenían una enciclopedia con las cosas más básicas. “Mira se éramos lis-

Vida de una costurera refugiada en su trabajoLaura SANTOS TEJO

4º ESO B

tas que sabiamos que a mestra nos iba a facer unha pregunta na orde en que estabamos sen-tadas no círculo que só estudiabamos a pre-gunta que nos iba a tocar”. Con estas palabras me describe mi abuela sus estudios.

A mayores de estudiar esa pregunta, la maestra les enseñaba costura. Al ser niña era lo que les tocaba, junto con las tareas del hogar. Cuando acabó los estudios en aquella casa nunca se dedicó a ayudar a sus padres. Fue a clases de corte y confección y las gitanas iban a su casa para que ella les hiciera las faldas y los vestidos. Poco a poco, se fue ganando la vida y, años más tarde, conoció a mi abuelo Pepe.

Ella se quedó embarazada antes de casarse y sus padres la echaron de casa. Como conse-cuencia decidió mudarse a la Cuesta del Vee-dor, en Quiroga Palacios, a un pequeño bajo del que sacaban cubos de agua por la gran cantidad de humedad. Un tiempo después se casó y ningún miembro de su familia asistió a la ceremonia. Ella se había quedado sola y no tenía el apoyo de nadie. El día 14 de abril de 1968 nació su primera hija, Salomé, en la cama de un piso diferente que habían alquilado en la misma calle del bajo con humedad. Consiguie-ron seguir adelante gracias a que mi abuelo tra-bajaba haciendo chapuzas y mi abuela seguía cosiendo para las gitanas que seguían llaman-do a su puerta para que les hiciera o arreglara la ropa. Tres años más tarde nació su segunda hija, mi madre, Carmen, también en la cama del piso nuevo. Las niñas estaban sanas y todo les iba bien, hasta que de pronto le diagnostica-ron cáncer a mi abuela. Fue entonces cuando la sometieron a radio y quimioterapia. Nadie la apoyó, sólo su marido y familia de este, ade-más de sus hijas que de aquella no tenían más de siete años y no eran conscientes de lo que pasaba. Su familia no estuvo con ella ni en su boda ni en su enfermedad y nadie sabía qué le pasaba porque no lo quería decir. No quería que se enteraran de sus problemas y que los fueran exponiendo entre los vecinos.

Una vez se hubo recuperado, murieron sus padres y le dejaron un terreno en Santalucía.


Para entonces mi madre ya había conocido a mi padre y yo estaba a punto de nacer. Cons-truyeron allí la casa en la que hoy viven. Al aca-bar tenían dos pisos: uno en Quiroga Palacios y otro en la aldea en la que se criara ella, pero esto acabó cuando después de años de haber vivido de alquiler en el piso de Quiroga, decidie-ron, por diversos factores, mudarse a la aldea. Mi abuela tuvo que dejar atrás su vida para vol-ver a donde había nacido. El lugar donde había conocido al fin gente que la apoyara y ayudara, tendría que abandonarlo. Como es de suponer esto derivó en una depresión puesto que en la aldea se sentía encerrada. En Quiroga salía al balcón y veía gente; bajaba las escaleras y tenía la tienda, la farmacia, el estanco y la ferretería

al lado; pero en la aldea solo veía por la ven-tana pasar los coches por la carretera general que va hacia Santiago. Además de esto, sus hermanas, que nunca la habían apoyado, vivían justo a su lado. Mi abuela aún se sigue sintien-do sola y por culpa de estúpidas discusiones, distanciada de familiares.

Actualmente ella sigue sufriendo en Santa-lucia a pesar de seguir cosiendo, lo único que la hace sentir un poco mejor. Sigue con las infecciones derivadas de un cáncer, y hasta hace tres meses, haciendo pruebas para sa-ber si tenía otro cáncer o no. Por suerte la vida ha decidido dejarla un poco tranquila después de haber sufrido y seguir sufriendo una vida tan dura.



Milagros Ruibal Peón naceu un 16 de maio de 1960. Sempre foi unha nena “mimada” xa que me dixo que unha vez

fora de campamento e tivérona que ir a recoller ao segundo día porque botaba de menos aos seus pais. A vida da miña avoa non é o que se poida dicir alucinante. Vivía nun pobo chamado Luou e aos 6 anos comezou a ir ao Colexio Uni-tario de Luou no que se formou ata os 15. Nese tempo compaxinaba o ir a clase polas mañás e axudar aos seus pais no campo pola tarde. Cabe dicir que ela foi a mellor nota no graduado escolar no seu colexio.

Unha vida simple e sinxelaJonathan VIEITES RIVADAS

4º ESO B

Aos 15 anos comezou a traballar coma asis-tenta de fogar pero para comezar, debido a que aínda era menor tiveron que ir os meus bisavós a firmar un documento para poder gañar o seu propio salario. Tan só dous anos despois, Con 17, cásase co meu avó, José Vieites Suárez, co que pasaría a vida, construíndo un casa en Luou (o pobo natal da miña avoa, xa que o meu avó era dun pobo veciño). Tiveron só un ano despois de casar a súa primeira filla María José. Ao ano seguinte tiveron a Juan Daniel, o meu pai, e, tres anos despois, o seu último fillo, Iván, o meu tío.

Aí, dunha miña avoa con 22 anos pasamos a unha señora de 44. Nestes vintedous dedícase ao coidado dos seus tres fillos (catro anos des-pois cos seus netos Jonathan e Cristian) men-tres meu avó traballa para sostentar a familia. Pero con 44 anos comeza a coser a domicilio e accede a un traballo de costureira nunha tenda de vestidos de noiva. Con xa 48 decide facer-se autónoma e abrir unha floraría conxunta coa súa filla María na Plaza do Ensanche en San-tiago, que comezaron chamando “Mil Rosas”. Un ano despois pasaron a dividirse en dous ne-gocios: “Mil Rosas”, para a miña tía, e “Rosas Mil”, para a miña avoa. Dous anos máis tarde, debido a crise, a miña avoa decide “expandir” a floraría e convertila nunha froitería e tamén vol-ver a coser, queda un posto peculiar no que tanto podes comprar un ramo, arranxar unha camisa ou comprar medio melón.

Na actualidade miña avoa sigue con ese pe-culiar posto na Plaza do Ensanche, agora xa máis dedicada ao coidado no seu novo neto, Leo, pero sempre seguindo coa súa vida simple e sinxela.


A muller desta imaxe é a miña avoa po-sando por primeira vez para unha foto. O seu nome é Balbina Iglesias Calvelo e

esta foto fíxose o día 8 de setembro de 1962 cando ela tiña 20 anos. Miña avoa foi a quin-ta de seis mulleres e a novena de dez irmáns. Naceu en Santiago de Compostela o 3 de maio de 1942 nunha familia de clase baixa. Por isto voume centrar na súa vida laboral, xa que opino que mostra como foi de complicada.

Con tan só 5 anos, debido a súa situación familiar, a miña avoa tivo que comezar a traba-llar coa súa nai na Praza de Abastos, nun posto de pescados, xunto as súas irmás. Por outro lado, os seus irmáns traballaban co pai na leira e cos animais, vendendo parte do producido no mercado.

Con 9 anos, foi enviada xunto coa súa irmá, que era a máis pequena da familia, a un con-vento ubicado en Ferrol, onde aprenderon a ler e a escribir. Aínda así neste lugar ambalas dúas foron maltratadas polas monxas, que ademais

A avoa BalbinaAlejandro VILA AGRELO 4º ESO B

as obrigaban a manter limpas as habitacións nas que se aloxaban os peregrinos que se di-rixían a Santiago. A situación mantívose duran-te máis de dous anos xa que non falaban cos seus pais e apenas recibían visitas. Todo isto ata que un día un familiar que as visitou e, tras escoitar todo o que lle contaron as nenas, le-vounas de volta para casa.

Así que ao chegar a Santiago as irmás vol-veron a traballar coa súa nai. Levaban o peixe polos barrios de Santiago, porta por porta, de seis da mañá a catro da tarde. Ambas irmás estiveron así durante catro anos. Con 16 anos, marchou para Palmeira, en Ribeira. Alí traballou servindo nunha casa dous anos nunhas condi-cións de traballo malas, xa que era golpeada e insultada case diariamente. A situación mantí-vose ata que a súa nai se xubilou deixando a miña avoa a cargo do posto da praza.

Así que con 18 anos volveu a Santiago para atender o posto da súa nai. Tamén coñeceu ao meu avó e, un ano máis tarde, tivo dous fillos mellizos aos que criou na praza, xa que non po-día deixar de traballar debido a que os soldos por aqueles tempos eran moi baixos. Ademais, o posto da súa nai tiña unha débeda de 15.000 pesetas que a parella comezou a pagar cun soldo semanal de arredor de 300.

Así que a miña avoa adicou 42 anos da súa vida a traballar na praza vendendo peixe cun horario de seis da mañá a catro da tarde, que era cando volvía para casa a xantar xunto a súa familia. Iso por un salario medio de 90 pesetas semanais.

Por isto opino que a vida da miña avoa reflic-te como cambiaron os tempos dende o sécu-lo pasado ata hoxe en día. Ademais de como era a situación da muller e que tipo de traballos desempeñaba.

1962. Fotografía en branco e negro.

Este traballo forma parte das actividades do proxecto COMDEMO (EDU2015-65621-C3-1-R) � nanciado polo MINECO (Goberno de España) e dos fondos FEDER da UE.

Historia das nosas avoas...citámonos porque, un curso máis, as e os estudantes da ESO do IES do...

Documents

Transcript of Historia das nosas avoas...citámonos porque, un curso máis, as e os estudantes da ESO do IES do...