HUMANISMOA ETA ERRENAZIMENTUA

12. GAIA DBH 2

ESTATU MODERNOEN SORRERA

XIV. Mendean krisia larria Ekonomikoa eta Soziala

Eragileak: Gosea Izurria; ondorioz heriotza-tasa handia Gizarte-gatazkak Egongaiztasun politikoa

XV. mendean susperraldia Europan Hazkunde demografiko geldia Merkataritzaren goraldia Hirien susperraldia

XV-XVI. Mendean: estatu modernoa sortu Agintea zentralizatzeko

Lurraldeak batzeko prozesua

Estatu modernoa = agintea zentralizatu +

lurraldeak batu

Monarkia autoritarioa = erregeak botere osoa Ingalaterra

Frantzia

Portugal

Espainia

Boterea sendotzeko baliabideak:

Burokrazia: erregearen izenean funtzionarioak

Justizia administratu

Zergak kobratu

Txanponak egin…

Armada iraunkorra: estatuaren + nobleen

zerbitzuan

Diplomazia: enbaxadoreek osatua Monarkien

interesak atzerriko gorteetan defendatzeko

EUROPA 1500. URTEAN

AURKIKUNTZA GEOGRAFIKOAK

Esplorazioaren arrazoiak:

Merkataritza-bide berriak aurkitu

Nabigazio arloko hobekuntzak egin

Iparrorratza +astrolabioa

Portulanoak (mapa mota batzuk)

Karabelak (ontzi berezi batzuk)

Errenazimentuko pentsamoldea= lurralde

ezezagunak esploratzeko grina

Portugalek eta Espainiak bi bide esploratu

zuten Vasco de Gama (Portugal): Indiaraino Afrikako

kostaldetik 1498

Colón (Espainia): Lurra biribila zela esan +

Amerika aurkitu 1492

Aurkikuntzen ondorioak: Lurra esferikoa dela frogatu

Zibilizatze-lana aborigenekin

Inperio kolonial handiak sortu

Atlantikoa nazioarteko merkataritza gune bilakatu

ESPLORAZIO-BIDEAK

HUMANISMOA XV-XVI mendeetan Humanismoa hedatu (Italian

eta Flandesen: eskualde bizi+aberatsenak)

Humanismoaren ezaugarriak: Gizakiaren balioa nabarmendu (antropozentrismoa):

gizakia unibertsoaren erdigune + naturako izaki goren

Antzinate klasikoko ideiak, kultura eta artea

berreskuratu (Grezia nahiz Erroma)

Fedea eta jakintza bereizi

≈1440an Johannes Gutenbergek inprenta sortu

HUMANISMOAREN HEDAPENA

Kristau humanista batzuk Elizako

gehiegikeriak salatu Luteranismoa (Martin Luther):

eliza kritikatu eta Aita Santuaren agintearen aurka

(Printze alemanak lagun)

Kalbinismoa (Joan Kalbin):

Lutherren ideiak zabaldu Frantzian

Anglikanismoa (Henrike VIII):

Ingalaterran Aita Santuak ezkontza baliogabetu ez

ziolako

ERLIJIO ERREFORMAK

KONTRARREFORMA

Elizak kontrarreforma sortu = Trentoko Kontzilioa (1545-1563)

Doktrina katolikoa zehaztu Kleroen eta sinestunen diziplina gogortu Inkisizioa indartu (doktrina katolikoa

defendatzeko)

*Jesusen Lagundia sortu zen

*Aita Santuak monarka Katolikoen babes politikoa lortu (adib: Karlos V)

ERRENAZIMENTUA KULTURAN

Pentsamolde berria (humanismoa) Gizartea: bizitza politiko eta sozialaz arduratu

Ideala: gizakien arteko bakea eta gogaidetasuna Indarkeria eta gerra arbuiatu Tomas Moro: Utopia = Bakea, berdintasuna eta tolerantzia

Hezkuntza: hezkuntza-programa erreformatu Uste sendoa: gizakiaren gaitasunetan eta jakintzaren aurrean Gizaki errenazentistak jakin-mina eta ikasteko grina Adib: Erasmo Rotterdamgoa

Erlijioa: zientzia eta fedea uztartu Erlijioa gizakiarentzat hurbilagoa izatea Jainkoa gizakiak babestu eta barkatzen dituen aita errukiorra,

eta ez epaitu eta zigortzen duen epailea

BERRIKUNTZA ZIENTIFIKO ETA TEKNIKOAK

XV-XVI. mendean zientziaren eta teknikaren garapen izugarria Leonardo Da Vinci: italiarra

Jakintsua Astronomiaria Fisiologoa Ingeniaria Botanikoa Artista

Nikolas Koperniko: poloniarra Astronomoa Teoria heliozentrikoa planteatu = eguzkia unibertsoaren erdigunea

Andres Vesalio: Giza gorputzaren anatomia ikertu disekzio bidez

Miguel Servet: Odolak biriketako zirkulazioa duela frogatu

LEONARDO DAVINCI

ERRENAZIMENTUA ARTEAN XV. mendean arte-estilo berria Ezaugarriak:

Greziako eta Erromako mundu klasikoaren arte-formen erabilera:

Kapitelak, erdi-puntuko arkua, kupulak… (berreskuratu) Gaien ugaritasuna:

Mitologikoak Erlijiosoak (desberdina) Profanoak.

Edertasunaren gorespena: Edertasuna gizakian, naturan eta eraikinetan.

Perfekzio teknikoa: Margolanetan perspektiba erabiltzen hasi. Eskulturetan giza anatomia Irudien oreka nahiz mugimenduak erabiltzen ziren perfekzioa

lortzeko.

ERRENAZIMENTUKO ARTISTAK

Bi aldi bereizten dira: Quattrocento: XV. mendean arte-estilo berria

(Florentzian batez ere): Leonardo Da Vinci Cinquecento: XVI. mendean aldi gorena (Erroma

erdigunea): Michelangelo Buonarroti Jakintsuen guneak:

Artistak: maisu baten lantegian Arkitektoak

Filippo Brunelleschi (1377-1446) Leon Battista Alberti (1404-1472) Donato Bramate (1444-1514) Michelangelo Buonarroti (1475-1564)

FILIPPO BRUNELLESCHISanta Maria dei Fiori

San Lorenzo

DONATO BRAMANTE

San Pietro in Montorio

MICHELANGELO BUONARROTI

ERRENAZIMENTUKO ARTISTAK Eskultoreak

Lorenzo Ghiberti (1378-1455) Donatello (1386-1466) Michelangelo Buonarroti (1475-1564)

Margolariak Fra Angelico (1387-1455) Sandro Boticelli (1445-1510) Leonardo da Vinci (1452-1519) Rafael Sanzio (1483-1520) Michelangelo Buonarroti (1475-1564) Albrecht Dürer (1471-1528) Pieter Brueghel Zaharra (1525-1569)

Intelektualak: akademietan*Mezenasek (printze, noble eta burges aberatsak)

ordainsaria eman eta haien lana babesten zuten: Medicitarren gortea (Florentzia) Aita santua (Erroma

LORENZO GHIBERTI

Ghibertiren ateak

Florentzia

MICHELANGELO BUONARROTI

David

Pietatea Moises

DONATELLODavid

Paduako San Antonio erliebea

SANDRO BOTICELLI

Udaberria

Venusen jaiotza

RAFAEL SANZIOAtenasko Eskola

MICHELANGELO BUONARROTI

Azken Judizioa

Adanen sorrera

ARKITEKTURA Eraikin motak:

Erlijiosoak (eliza) Jauregiak Ospitaleak Etxeak…

Arkitekturaren ezaugarriak: Harmonia Soiltasuna Proportzionaltasuna Elementu klasikoak erabili: erdi-puntuko arkuak, kupula,

ordena klasikoak…

*Arkitekto ospetsuenak: Filippo Brunelleschi (Florentziako katedraleko kupula) eta Michelangelo Buonarroti (Vatikanoko Done Petri basilikako kupula)

ESKULTURA Giza anatomia balioesten zuten = obren ardatza zen

Nabariak:

Edertasun ideala

Proportzioak zaintzeko ardura

Biluzia oso erabilia

Estatuarik ugarienak estatua bakartuak (bustoak eta

erliebeak)

Material desberdinak erabili: brontzea, harria, zure,…

*Eskultore garrantzitsuenak Donatello (David),

Michelangelo (David, Pietatea eda Moises)

PINTURA

Konposizioak oso landuak Giza irudia margolanaren ardatza Perspektiba erabili Garrantzia eman koloreei eta argiari Gai berriak landu erlijioaz gain:

Mitologia Natura Kontakizunak Eguneroko bizitza

*Margolaririk ospetsuenak: Leonardo Da Vinci, Rafael Sanzio, Michelangelo Buonarroti