TXOSTENA

KOLONBIAKO GIZA ESKUBIDEEN EGOERA BEHATZEKO ETA JARRAITZEKO EUSKADIKO I. ORDEZKARITZA

2012ko uztailak 7-14

LOGOTIPOAK

Ordezkaritzak Bogotan egindako argazkia

EDUKIEN AURKIBIDEA:

1. Aurkezpena

2. Esker onak

3. Kolonbiako egoera

4. Kolonbiako Giza Eskubideen Egoera Behatzeko eta Jarraitzeko Euskadiko I. Ordezkaritza

4.1 Kideak

4.2 Bisitatutako lurraldeak

4.3 Hartu gintuzten elkarteak eta erakunde publikoak

4.4 Sucre

4.5 Valle del Cauca

4.6 Cauca

4.7 Bogota

5. Ondorioak

ERANSKINAK

- 1. eranskina: Gurean hartutako giza eskubideen defendatzaileen erakundeak.

- 2. eranskina: CRIC elkartearen txostena, giza eskubideen eta Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioaren (NZH) urraketei buruzkoa.

- 3. eranskina: Komunikatzaile indigenei egindako mehatxuen txostena, 2005-2012.

1

1. AURKEZPENA

Eusko Jaurlaritzak, Herrizaingo, Justizia eta Herri Administrazio Saileko Giza Eskubideen Zuzendaritzaren bidez, Giza eskubideen defendatzaileak aldi batez babesteko programa sustatu zuen 2011. urtean, giza eskubideekin eta nazioarteko elkartasunarekin hartutako konpromisoaren barruan.

Oinarrizko gizarte-erakundeetako pertsonei, giza eskubideen aldeko defentsan jarduteagatik jazarriak edo mehatxatuak izateagatik edo jazarriak edo mehatxatuak izateko arriskuan egoteagatik, aldi batez Euskadin babesa emateko da programa hori.

Giza eskubideen defendatzaileen babesa eta segurtasuna sendotzeko tresnak sortzen laguntzea da programaren helburu nagusia eta, helburu nagusi horren baitan, programak hiru helburu jakin ditu:

1. Euskadin aldi batez babesteko prozesua gauzatzea (laguntza psikosoziala).

2. Kontaktu instituzionalen, gizarte-erakundeen eta ekitaldi publikoen agenda politiko baliagarri bat antolatzea, pertsona babestuaren elkartze-ehundurak “babes eta alerta” gisa erabil dezan eta sorterriko herrialdeko gatazka-egoerarekiko sentsibilizazio sortu eta gatazka agerian jarri eta salatu dadin.

3. Herrialdearen gizarte-ehuna indartzea, “gaikuntzaren eta prestakuntzaren” bitartez.

Programa hau ezartzeko, Giza Eskubideen Zuzendaritzak aholkularitza- eta lankidetza-organo bat dauka: Hautaketa Batzordea. Hainbat partaidek osatzen dute batzorde hori: gobernuko hainbat zuzendaritzek, giza eskubideen heziketa, sustapen eta defentsaren arloko gizarte-erakundeek, giza eskubideetan adituak diren unibertsitate-institutuek eta GGKEen Koordinakundeak. Organo horrek zeregin oinarrizko eta nagusi bat dauka: programaren babesa jaso dezaketen pertsonak aukeratzea.

Comisión Española de Ayuda al Refugiado en Euskadi (CEAR-Euskadi) elkartea arduratzen da defendatzaileen babes-prozesua gauzatzeaz, bai eta agenda politikoa eta prestakuntza-ekintzak diseinatzeaz ere. Lan horiek Kolektiba Colombia osatzen duten elkarteekin koordinazioan egiten ditu1.

Programaren lehendabiziko edizioan, giza eskubideen defentsan jardun diren hiru kolonbiarri eman zitzaien babesa. Kolonbiaren historia indarkeriazko hari batek markatzen du, baina, une honetan, badago erresistentziarik eta gizarte-mugimenduek proposamenak egiten dituzte gizarte-justiziaren bidez bakea lortzeko.

Programaren barruan, eta babestutako aurreneko hiru pertsonen itzulera zela-eta, euskal ordezkaritza bat joan zen Kolonbiara 2012ko uztailaren 7tik 14ra, babespean izandako pertsonen egoera pertsonal eta komunitarioaren segimendua egitera, horrela haien segurtasun-sarea sendotzeko, gobernuaren babesa ikusarazteko eta haien komunitatean eta partaide diren gizarte-erakundeetan giza-eskubideen egoeraren segimendua egiteko.

1 Kolektiba Colombia giza eskubideen eta Kolonbiarekiko elkartasunaren arloko hainbat euskal erakunderen arteko aliantza da. Paz con Dignidad, Mugarik Gabe, Posada de los Abrazos eta CEAR-Euskadi elkarteek osatzen dute.

2

Hainbat eskualde bisitatuz eta toki-, eskualde- nahiz nazio-mailako gizarte-erakunde eta agintariekin elkarrizketak eginez, ordezkaritzak hauxe egiaztatu zuen:

- Programak eragina izan duela babespean izandako giza eskubideen defendatzaileen egoera pertsonal eta komunitarioan.

- Giza Eskubideen Defendatzaileak aldi batez Babesteko Euskal Programa finkatu beharra dagoela.

- Zein izan diren giza eskubideen urraketaren arloan herrialde horretan eman diren aurrerapausoak eta atzerapausoak.

Txosten honek, bisitatutako lurraldeen testuingurua, egindako bilerak eta bilera horietan landutako edukirik garrantzitsuenak biltzen ditu, helburu honekin: giza eskubideen defendatzaileek haien herrialdean duten egoera ikusaraztea eta, Kolonbiako, Euskadiko eta Espainiako estatuko erakunde publikoetan eta gizarte-erakundeetan egoera horri zabalkundea emanez, defendatzaileen babes- eta segurtasun-maila areagotzea.

GIZA ESKUBIDEEN ZUZENDARITZA

3

2. ESKER ONAK

Testigantzak eta analisiak erreproduzitu aurretik, Kolonbian izan garen bitartean testigantza eta analisi horiek gurekin partekatu dituzten pertsona eta erakundeei haien lana eta konpromisoa eskertu nahi dizkiegu.

Giza eskubideen defendatzaileak aldi batez babesteko programan hartu ditugun hiru defendatzaileekin Euskadin partekatutako lan-espazioen bidez izandako harremanak zantzuak eman zizkigun Kolonbia bezalako herrialde hain konplexuetan konpromiso pertsonal eta komunitarioak nolako garrantzia daukan ulertzeko. Hiru defendatzaileak gure miresmen eta elkartasunarekin joan ziren Euskaditik.

Kolonbiako egonaldiak aukera eman digu haiek bizi duten egoera lekuan bertan ezagutzeko eta haiek bezala beste pertsona eta erakunde batzuek ere giza eskubideen, bake-eraikuntzaren eta bizikidetzaren alde nolako funtsezko lana egiten duten ikusteko.

Egun hauetan euren esperientziak kontatu dizkiguten Sucreko, Valle del Caucako, Caucako eta Bogotáko pertsona eta erakundeenganako daukagun esker ona jasota geratu dadila nahi dugu. Haien borroken duintasuna, zintzotasuna eta eskuzabaltasuna eta eskaini dizkiguten testigantzak ikasketa-iturri izan dira guretzat.

Lagundu diguten Kolonbiako erakunde publikoei ere eskerrak eman nahi dizkiegu, ordezkaritzaren kezkak entzuteko prest egoteagatik eta giza eskubideak defendatzen jarraitzeko konpromisoari eusteagatik. Halaber, eskerrik asko Polizia Nazionalari, Sucreko departamentuan izan ginenean ordezkaritza hau babesteko neurriak ezartzeagatik.

Azkenik, gure eskerrik beroenak adierazi nahi dizkiegu Eduardo Castrori eta Guardia Indigenari, bidaia handi honetan gure ondoan egoteagatik; etengabe egon dira guri laguntzen eta gure esanetara eta, haiek gabe, ezinezkoa litzateke bidaia hau.

Kolonbiako Giza Eskubideen Egoera Behatu eta Jarraipena egiteko Euskal Ordezkaritza

4

3. KOLONBIAKO EGOERA

Kolonbiako Estatistika Administrazioaren (DANE)2 datuen arabera, Kolonbiak 44.725.543 biztanle ditu (% 49,0 gizonak eta % 51,0 emakumeak); horietatik % 85,94 mestizoak dira, % 10,62 beltzak, % 3,43 indigenak eta % 0,01 rom herrikoak edo ijitoak.

Guztira, 82 herri indigena daude aitortuta, eta gaztelaniaz gain –hizkuntza ofiziala–, jatorrizko herrien beste 60 hizkuntza gehiago mintzatzen dira.

Natura-aberastasun handieneko herrialdeetako bat bada ere, desberdintasun handienetako bat ere bada aberastasun-banaketari dagokionez. Kolonbiako desberdintasun maila hirugarren okerrena da Nazio Batuen Erakundeak informazio hori duen 129 herrialdeetatik, Garapenerako Nazio Batuen Programaren (GNBP) 2011ko txostenaren arabera; Haitik eta Angolak baino ez dute egoera okerragoa.

Kolonbian giza eskubideak defendatzea arrisku handiko jarduera izan da, eta da.

Herrialdeak pairatzen duen gatazka politiko, sozial, ekonomiko eta armatuak 50 urte baino gehiago egin ditu dagoeneko –Latinoamerikako luzeena da–, eta horrek zifra kezkagarriak ekarri ditu.

Mundu osoan herrialde barruko desplazatu gehien dituen herrialdea da. Erakundeak ez datoz bat kopurua emateko orduan; hala, Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandatariak (UNHCR) 3.500.000 direla dio, eta Giza Eskubideentzako eta Desplazamenduarentzako Aholkularitzak (CODHES), berriz, 5.281.360 pertsona direla dio.

CODHES erakundearen arabera, 2011ko desplazamendu masiboaren (89.750 lagun) «ustezko erantzuleak» honako hauek dira: talde paramilitar berriak (Águilas Negras eta Los Machos), FARC eta ELN gerrillak, eta Indar Publikoa. Sei hilean behin egiten duen txostenean, «De la seguridad a la prosperidad democrática en medio del conflicto» ( Segurtasunetik oparotasun demokratikora gatazkaren erdian), ohartarazi zuen lehen seihilekoan desplazatutako pertsonen % 27,8 (24.993 pertsona inguru) behartu egin zituztela Segurtasuna Berreskuratzeko Planean jasotako 86 udalerrietako 72tatik ateratzera; hau da, «kontsolidazio eremuak»3 deitutakoetatik ateratzera.

Desplazatutako biztanleen % 52,2ri lurrak indarrez kendu zizkieten edo horiek uztera behartu zituzten desplazamenduaren ondorioz4. Hortaz, bistan da lurraren arazoa Kolonbiako desplazamenduaren fenomenoaren oinarri-

2 Kolonbiako Estatistika Administrazio Saila 3 Lurralde Kontsolidaziorako Plan Nazionala: 2007tik aurrera abiarazitako gobernu-programa horrek helburu hauek zituen: Segurtasun Demokratikoko politikaren kontsolidazio-helburuak betetzea, inbertsiogileen konfiantzari eustea, eta gizarte-politika eraginkorrean aurrera egitea. Guztira 14 eremu dira; horietan 7 eskualde natural eta 17 departamendutako 86 udalerri sartzen dira. Horietan guztietan Estatuaren ekintza integratua garatzen da, honako hauek nabarmenduta: behartutako desplazamendua gainditzea; giza eskubideak babestea eta berradiskidetzea; muturreko pobrezia gainditzea, eta garapen eta bakerako eskualdeko baldintzak sendotzea. Kontsolidazio-eremuak leku hauetan daude kokaturik: Nariño, Cauca, Valle del Cauca, Chocó hegoaldea, Caguán ibaia, Macarena, Erdialdeko Mendikatea, Cauca behea, Córdobako hegoaldea, Sierra Nevada de Santa Marta, Putumayo, Arauca eta Catatumbo. (CODHES. 77. zenbakidun Informazio Aldizkaria, Bogota, 2011ko otsailaren 15a).4 Cristina Churruca, Donny Meertens (biltzaileak). Desplazamiento en Colombia. Prevenir, asistir, transformar Cooperación Internacional e iniciativas locales (Pontificia Universidad Javeriana, Pedro Arrupe Giza Eskubideen Institutua, Deustu).

5

oinarrian dagoela. Indarrez kendutako lurren gaineko datuak Nazio Batuen Munduko Elikagai Programak adierazitako 4 milioi hektareetatik Estatuko Biktimen Mugimendu Nazionalak (MOVICE) zehaztutako 10 milioietara bitartean daude5.

Juan Manuel Santosen gobernuak 1448 Legea onartu zuen 2011ko ekainaren 10ean, Biktimei eta lurrak itzultzeari buruzko legea, alegia.

Biktimei eta lurrak itzultzeari buruzko legea, barneko gatazka armatuaren biktimen arretarako, laguntzarako eta erreparazio osorako neurriak eta beste xedapen batzuk ematen dituena.

Santos presidentearen gobernu-programaren ardatzetako bat honako hau lortzera bideratutako politika publikoa diseinatzea eta ezartzea da: Kolonbiako barne gatazka armatuaren biktimen erreparazio osoa, sistema judizial eta administratiboa indartzea, eta behar besteko baldintzak sortzea bake eta berradiskidetze nazionala sustatzeko eta sendotzeko.

Barneko gatazka armatuaren biktimen arretarako, laguntzarako eta erreparazio osorako neurriak eta gaur aurkeztuko ditugun beste xedapen batzuk ematen dituen biktimei eta lurrak itzultzeari buruzko Legea, zalantzarik gabe, Errepublikaren Kongresuko izapidearen eztabaida zorrotzaren eta demokratikoaren emaitza da, bai eta Gobernu Nazionalaren, hainbat sektore politikoren eta gizarte zibilaren arteko adostasunaren ondorioa ere. Trantsizio-justiziaren barruan bake-prozesuarekiko konpromisoa duten biktimarioak bizitza zibilean txertatzeko mekanismoen ahaleginak baztertu gabe, gizarte-egitura berrosatzeko lanetan, biktimei eta lurrak itzultzeari buruzko legea aurrekaririk gabeko lege-esparrua da herrialdearentzat, gatazka armatuaren ondorioak nozitu dituzten pertsonen aldeko neurri eraginkorrak hartzea baitu xede.

Legean bildutako artikuluek biktimak errekonozitzeko bidea lautzen dute eta eskubideak aitortzen dizkiete, biktimarioa nor izan zen kontuan hartu gabe; Estatuko zerbitzuetan sartzeko lehentasuna ematen diete, eta haiek eta senideak erreparazio osoaren merezidun bihurtzen dituzte.

Biktimei eta lurrak itzultzeari buruzko legea ahalegin nabarmena da eta gai honetan agintzen duten nazioarteko estandarretan eta printzipioetan dago oinarrituta. Artikuluak zortzi titulutan banatuta daude; hasteko, legearen xedea eta aplikazio-eremua mugatzen dituzte, baita printzipio batzuk finkatzen ere, bertan ezarritako laguntza-, asistentzia- eta erreparazio-neurrien interpretazioaren zein ezarpenaren gidari.

Legearen aurkezpenaBarne eta Justizia Ministerioa

Kolonbiako Errepublika

«Somos defensores» programaren arabera, giza eskubideen defendatzaileen aurkako banako erasoak % 126 handitu ziren 2011ko lehen seihilekoan, 2010eko aldi beraren aldean; guztira, 49 pertsona hil zituzten. Emakumeen

5 Ikus Ana María Ibáñez eta Pablo Querubín irakasleen azterlana: Acceso a tierras y desplazamiento forzado en Colombia, CEDE-Andeetako Unibertsitatea, Bogota, 2004.

6

erakundeen, lurrak itzultzeko prozesuen liderren eta buruzagi indigenen aurkako mehatxuak areagotu egin dira

Giza eskubideen 64 defendatzailek jasan dituzte erasoak 2012ko urtarriletik martxora arte: 29 mehatxu, 17 atentatu eta 13 hilketa.

Giza Eskubideen defendatzaileak erasotzeko orduan, gehienbat estigmatizazioaz, kriminalizazioaz eta mehatxuez baliatzen dira:

Giza Eskubideen Nazioarteko Federazioak (FIDH) kezka agertu du Kolonbiako giza eskubideen defendatzaileen egoerari buruz; izan ere, pairatzen duten estigmatizazio eta kriminalizazio maila Latinoamerikako larriena da.

2012ko lehen seihilekoan gizarte erakundeek heriotza-mehatxuak jaso zituzten honako talde paramilitar hauen aldetik, besteak beste: Los Rastrojos, Los Urabeños, Los Paisas, Águilas Negras, Lurrak Itzultzearen Aurkako Armada eta Los Botalones6.

Feminizidioei buruzko zifra ofizialik ez badago ere, La Ruta Pacífica de Mujeres erakundeak, besteak beste, urtero 1.250 emakume inguru (3 emakume egunean) hiltzen dituztela salatu zuen. Emakumeen Etxeak adierazi duenez, Kolonbian 9.314 emakume hil zituzten 2000-2008 aldian.

Bortxazko desagerpenak erabili izan dituzte historikoki jazarpen politikorako eta izuan oinarritutako gizarte-kontrolerako tresna gisa. Desagerpen horiek Estatuko agenteek eta haien tolerantziarekin, omisioarekin eta onespenarekin jarduten duten talde paramilitarrek gauzatzen dituzte, betiere krimen horien zigorgabetasunaz baliatuta7.

Kolonbia munduan bortxazko desagerpen kopururik handiena duten nazioen artean dago. Desagertutako Pertsonak Bilatzeko Batzorde Nazionalaren arabera, bortxazko 16.884 desagerpen daude erregistraturik 2011ko irailaren 23ra arte.

Gai honetan eskumena duen eta Giza Eskubideen Kontseiluaren mende dagoen NBEren Lantaldearen arabera «Bortxazko desagerpena ohiko jarduketa da oraindik Kolonbian». Lantalde horrek berriro ere egiaztatu zuenez, «ia kasu guztiek ez dute inolako zigorrik jasotzen»8.

Azken urteotan, desagerpenak Indar Publikoei zuzenean egotz dakizkiekeen judizioz kanpoko exekuzioekin lotuta egon dira. Kasu horiei positibo faltsuak esaten zaie; hau da, indar publikoetako kideek bahitu eta hildako pertsonak dira, borrokan hildako gerrillari gisa aurkeztutakoak.

6 Peace Brigades International – Interes-guneak. 2012ko urtarriletik ekainera.

7«Kolonbia – Europa – AEB koordinazioa. Giza eskubideen eta zuzenbide humanitarioaren behatokia:

Desapariciones forzadas en Colombia. En búsqueda de la justicia, 6. zk.dun dokumentu tematikoak.8 http://www.elespectador.com/noticias/judicial/articulo-330592-onu-denuncia-continuacion-de-desapariciones-forzadas-colombia

7

2002 eta 2008 bitartean, judizioz kanpoko exekuzioak eskala handian egin zituzten, ekintza-eredu zehatz bati jarraiki9. Aldi horretan 3.345 pertsona hil zituzten –biktima zibilak–, Nazio Batuek emandako datuen arabera.

Exekuzio horiek jarraitu egin dute Santosen gobernuan; hala, Polo Democrático alderdiko kongresista den Iván Cepedak adierazitakoaren arabera, dagoeneko 69 kasu daude10.

Kolonbiak sindikatuen aurkako munduko indarkeriarik larriena pairatzen du. Santosek kargua hartu zuenetik 2011ko maiatzera arte, 24 sindikalista hil dituzte eta 233 eraso izan dira.

Giza Eskubideen aldeko Amerika Arteko Gorteak adierazi duenez, «Kolonbian zigorgabetasuna egiturazkoa eta sistemikoa da. Kontua ez da banako krimen asko zigorrik gabe uztea soilik, baizik eta herrialdearen bizitzan eta kulturan eragiten duen zigorgabetasun-sistema oso bat baimentzea (...)». Adierazi du, halaber, «giza eskubideen defendatzaileak babesteko bitartekorik eraginkorrena (...) horien aurkako indarkeria-ekintzak ikertzea eta erantzuleak zigortzea dela»; horretaz gain, Estatuari ikerketa sakonak eta independenteak egiteko11 eskatu dio.

Herri indigenei eta komunitate afrokolonbiarrei aldez aurreko kontsulta egiteari buruzko agindu konstituzionala ez dute betetzen oraindik, haien lurralde kolektiboetan egin beharreko proiektuen kasuan12. Kolonbiako Indigenen Erakunde Nazionalaren (ONIC) iritziz, eskubide hori ez betetzea herrialdeko herri indigenen erdia baino gehiago galzorian jartzen laguntzen duen faktorea da. 2012ko urtarriletik uztailera bitartean 54 indigena hil dituzte, ONIC erakundeak salatutakoaren arabera.

Aldi horretan zehar, agerian gelditu da BACRIM (Talde Kriminal Sortuberriak) taldeak 975 Legea (Justiziari eta Bakeari buruzko Legea) aplikatzearen ondorioz desmobilizatu ziren edo prozesuan sartzera iritsi ez ziren paramilitar berek osatzen dituztela. Azken txostenen arabera13, 7.000 gizon armatu inguru daude herrialdeko 32 departamenduetako 360 udalerritan banatuta, eta ekintza armatuak areagotzen ari dira. Talde horietako kideen % 50, gutxienez, sekula desmobilizatu ez ziren erdiko agintari eta buruzagi garrantzitsu paramilitarrak dira, oraindik ere loturak dituztenak botere politikoarekin eta indar publikoarekin.

NBEko Giza Eskubideetarako goi-komisarioak hauxe adierazi du: «Esparru batzuetako desplazamenduaren kausen artean, erakunde paramilitarrak

9 Philip Alston irakaslearen adierazpenak (Judizioz kanpoko exekuzioei, exekuzio arbitrarioei eta sumarioei buruzko Nazio Batuen Kontalari Berezia).

10 http://www.elheraldo.co/noticias/nacional/van-69-falsos-positivos-en-gobierno-santos-cepeda-64235 11 Colombia: Continúa la inseguridad para los defensores de Derechos Humanos, en particular los líderes de comunidades desplazadas, Misioko Txostena, 2012ko maiatza. Giza Eskubideen Defendatzaileak Babesteko Behatokia, Torturaren Aurkako Munduko Erakundeak (OMCT) eta Giza Eskubideen Nazioarteko Federazioak (FIDH) batera egindako programa.12 http://www.elespectador.com/impreso/politica/articulo-266920-consulta-de-minorias 13 V Informe sobre narcoparamilitares en 2010, Garapenerako eta Bakerako Azterketen Erakundea (Indepaz).

8

desmobilizatzeko prozesuaren ondorioz sortutako legez kanpoko talde armatuen ekintzak daude; horiek, izan ere, lurrak kendu nahi dizkiete herritar zibilei»14.

Horrela bada, 1424 Legea 2010eko abenduan jarri zen indarrean; lege horrek ustez desmobilizatutako 25.000 paramilitar epaiketatik babesten ditu, eta bermatzen du aitorpenetan ematen dituzten frogak ezin izango direla erabili delitu-froga gisa15.

Datu guzti horiek gorabehera eta pairatzen duen gatazkaren ondorioz, Kolonbiak giza eskubideen aldeko borroka- eta erresistentzia-prozesu nabarmenak garatu dituen gizarte-mugimendu sendoa du, izan diren gobernu nazionalei hainbat proposamen eta aukera aurkeztu dizkietenak, gizarte-justizia aintzat hartuko duen bakearen bila.

14 Giza Eskubideen Aldeko Nazio Batuen Goi Komisarioaren txostena, Kolonbiako giza eskubideen egoerari buruzkoa, Giza Eskubideen Batzordea, hamargarren saio-denboraldia, behin-behineko agendako 2. Gaia. 2009ko martxoaren 9ko A/HCR/10/32.15 Colombia: La Ley de Víctimas y de Restitución de Tierras, Amnesty International erakundearen analisia, 2012.

9

4. KOLONBIAKO GIZA ESKUBIDEEN EGOERA BEHATZEKO ETA JARRAITZEKO EUSKADIKO I. ORDEZKARITZA

4.1. Kideak

Eusko Jaurlaritza:

Inés Ibañez de Maeztu Izaguirre (Giza Eskubideen zuzendaria)

María Victoria Talavera Pérez (Kabinetea)

Jose Ignacio Pariente de Prada (Administrazio Erregistroen eta Araubide Juridikoaren zuzendaria)

Eusko Legebiltzarreko Giza Eskubideen Batzordea:

Iñigo Iturrate (EAJ)

Nerea Antía (EAJ)

Mertxe Agúndez (PSE)

Eduardo Mancisidor Artaraz (Batzordeko abokatua)

Hautaketa Batzordea:

Gorka Ruiz Santa (Giza Eskubide eta Bake Hezkuntzaren Elkarteen Foroaren presidentea)

Asier Martínez de Bringas (Pedro Arrupe Giza Eskubideen Institutua – Deustuko Unibertsitatea)

Kolektiba Colombia:

Patricia Bárcena (CEAR-Euskadiko zuzendaria)

Leire Lasa (Giza Eskubideen Defendatzaileak Aldi Batez Babesteko Euskadiko Programaren koordinatzailea, CEAR-Euskadi)

Ordezkaritzari lagundu diote:

Eduardo Castro (MOVICE, Sucreko kapitulua)

Iñaki Martinez, Adriana Eguiguren, Asier Tapia (Kolonbiako Eusko Jaurlaritzaren ordezkaritza)

10

4.2. Bisitatutako lurraldeak:

Oharra: Sucre departamenduan, Sincelejo udalerriaz gain, Ovejas udalerria ere bisitatu genuen.

11

4.3 Hartu gintuzten elkarteak eta erakunde publikoak

4.3.1 Sucre:

Sincelejo La Europa finka (Ovejas)

Erakunde sozialak/ kolektiboak

Estatuko Krimenen Biktimen Mugimendua (MOVICE, Sucreko kapitulua)

Nekazaritzako eta Abeltzaintzako Federazio Nazional Sindikal Unitarioa (FENSUAGRO)

Córdobako Unibertsitateko eta Sucreko Unibertsitateko Ikasle Unibertsitarioen Kolonbiako Elkartea (ACEU)

Kolonbiako Erabiltzaile Nekazarien Elkartea (ANUC)

Montes de Maríako Nekazariak

Montes de Maríako Liderren Sarea

Korporazio Afrokolonbiarra

UNICAMPO (Bolívar eta Sucre).

La Europa finkako, La Alemaniako, Montes de Maríako, Chalángo eta San Onofreko ordezkariak.

Erakunde publikoak

Sucreko Gobernazioa

Herriaren Defentsa Erakundea

Sincelejoko alkatetza

Poliziako koronela

Armadako teniente koronela

Fiskaltza

Ovejaseko alkatetza

12

4.3.2 Valle del Cauca

Cali

Erakunde sozialak/ kolektiboak

Ikerketarako eta Gizarte Ekintzarako elkartea (NOMADESC)

Hondurasko Babesleku Indigena

Cerro Tijeras kabildoa (Suárez, Cauca), Caucako Iparraldeko Kabildo Indigenen Elkarteko (ACIN) kidea

El Congal palenkea

Nekazari organikoen elkartea (ASOAGROS), Valle del Cauca

Kolonbiako Langileen eta Unibertsitateko Enplegatuen sindikatua (SINTRAUNICOL)

Nekazaritzako Koordinazio Nazionala (CNA)

Trianako Emakumeak

Kanabera ebakitzen duten emakumeen elkartea

Langileen Zentral Unitarioa (CUT), Valle del Cauca

MOVICE, Valle del Caucako kapitulua

Paz con Dignidad, Kolonbia

4.3.3 Cauca

Popayán

Erakunde sozialak/ kolektiboak

Caucako Eskualde Kontseilu Indigena (CRIC)

Caucako Bizitzaren eta Giza Eskubideen Aldeko Sarea:

Langileen Zentral Unitarioa (CUT, Cauca)

Kolonbiako Mendigunea Integratzeko Batzordea (CIMA)

Sol y Tierra fundazioa

Estrella Orográfica del Macizo Colombiano fundazioa (FUNDECIMA)

Erakunde publikoak

Caucako gobernazioa

Herriaren Defentsa Erakundea

13

4.3.4 Bogota

Bogota

Erakunde sozialak/ kolektiboak

Colombianos y Colombianas por la Paz

Kolonbia–Europa–AEB koordinazioa

MOVICEren Bultzada kapitulua

Corporación Jurídica Libertad (CJL)

Yira Castro Korporazio Juridikoa

Preso Politikoekiko Elkartasun Batzordea (CSPP), Barranquilla

Giza Eskubideen Batzorde Iraunkorra (CPDH)

FENSUAGRO

Nazioarteko Bake Brigadak (PBI, Bogota)

Korporazio Klaretarra

AFADEPRESA

SEMBRAR korporazioa

Instituciones públicas

Espainiako enbaxada

Europar Batasunaren Giza Eskubideen Bulegoa

Errepublikaren presidenteordetza:

o Giza Eskubideen eta Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioko Programa Presidentzialaren zuzendaria

o Kolonbiako Herri Indigenen garapen osorako estrategiak eta ekintzak gauzatzeko programa presidentzialaren zuzendaria

14

4.4. Sucre

Egoera

Gutxi gorabehera 900.000 biztanle daude departamendu honetan; pobrezia-egoeran bizi diren biztanle gehien dituen bigarren departamendua da (% 69,5) Chocó departamenduaren ostean (% 78,5)16.

Historia

1960ko eta 1970eko hamarkadetan nekazaritza-borrokak izan ziren nagusi; horietan, nekazariek, mugimendu indigenak eta afrokolonbiarren mugimenduak bat egin zuten labore-lurrak berreskuratzeko.

Borroka horiek zirela-eta, nekazaritzari buruzko erreforma (135. legea) onartu zuen Carlos Lleras Restrepo buru zuen gobernuak; alderdi politiko tradizionalek, baina, erreforma horren aurka egin zuten nabarmen. Ondorioz, latifundista handiek beren lurrak eta botere politiko zein ekonomikoa defendatzeko eta eskubideen konkista eragozteko taldeak armatzeari ekin zioten (nekazaritzako kontraerreforma).

Sucre funtsezko eskualdea izan zen fenomeno paramilitarraren sendotze horretan; bertan CONVIVIR segurtasun-kooperatibak agertu ziren eta 1996-1997 artean hedapen oso handia izan zuten Montes de María eskualdean. Horiexek izan ziren Kolonbiako Autodefentsa Batuek (AUC) indarra hartu zuten hazitokiak, eta horien barruan sortu zen, besteak beste, Rito Antonio Ochoa frontea, 2000 urtean Héroes de Montes de María blokean sartu zena17.

Harrez geroztik, departamenduan askotariko indarkeria-ekintzak gertatu dira, Gizadiaren aurkako Krimentzat har daitezkeenak (bortxazko desplazamendua, hilketa masiboak, tortura, suntsitzeak)18.

Álvaro Uribe Vélezen gobernuaren hasieran Sucre «errehabilitazio- eta kontsolidazio-esparru» dekretatu zuten. Gorte Konstituzionalak konstituzioaren aurkakotzat jo zuen dekretu hori 2003ko apirilaren 29an. «Errehabilitazio- eta kontsolidazio-esparruak ezartzeko arrazoia bertako biztanle zibilak talde gerrillariekin lan egiten zuten uste kezkagarri eta bidegabekoa izan zen, eta uste horren pean kudeatu ziren lurralde horiek (...) Ondo oinarrituta esan daiteke talde paramilitarrek esparru horietan sendotzea eta hedatzea lortu zutela, eta gorputz armatu ofizialek horri aurre egiteko ezer gutxi egin zutela»19.

Parapolitikaren eskandalua

Paramilitarrak neurri gabe infiltratu ziren Sucren, Estatuko eta gobernuko egitura ugari elkarrekin hautatzera ere iritsita (biltzarkideak eta gobernadoreak, alkateak eta

16 Objetivos de Desarrollo del Milenio. ¡Podemos lograrlos, Kolonbiako Karibeko Behatokia eta GNBP Kolonbia.17 Ideaspaz: Análisis Regional de los Montes de María. 18 MOVICE: San Onofre, Sucre: La comunidad solicita la renuncia del alcalde, 2006ko azaroaren 23a.19 Amerigo Incalcaterra, Nazio Batuen Giza Eskubideetarako Goi Komisarioaren Kolonbiako Bulegoko zuzendariondokoaren txostena: Una visión internacional sobre las zonas de rehabilitación y consolidación, Kohesio Politikaren Koordinazioa eta Komunikazioa, Sincelejo, 2003ko uztailaren 25a.

15

zinegotziak, bai eta indar militarretako eta polizialetako kideak ere). Justiziako Gorte Gorenak eta Fiskaltzak 35 politikari ikertu dituzte 2006tik (bi gobernadore, ganberako lau ordezkari, hiru senatari eta zazpi diputatu, besteak beste) talde paramilitarrekin dituzten loturengatik. Pertsona horiek karguetan egon ziren garaian, 1994-2008 artean, hainbat sarraski izan ziren: hala nola Ovejasen (2000ko urtarrilaren 16an 42 lagun hil zituzten) eta Chenguen (2001eko urtarrilaren 17an 31 pertsona hil zituzten)20.

Gertaera horiek talde paramilitarrak Montes de María eskualdean kokatzearen ondorio izan ziren, eta horretarako, haien egiturek eskualdeko politikarien, abeltzainen eta agintarien laguntza izan zuten, bai eta indar publikoko kideen onespena edo, gutxienez, tolerantzia ere.

Álvaro García Romero biltzarkide ohiari 2010eko otsailean ezarri zioten zigorra, Sucren talde paramilitarrak eratzen parte hartzeagatik, diru publikoa horiek finantzatzera bideratzeagatik eta Macayepoko21 sarraskian parte hartu zutenetako bat izateagatik, besteak beste. Gorteak frogatu zuen Joaquín García abeltzainak, Salvador Arana Sus gobernadore ohiak eta Álvaro García Romerok triunbiratua osatu zutela eta Los Ángeles, La 70 eta El Palmar finketan bildu ohi zirela. Azken finka horretan, 500 hobi komun baino gehiago dokumentatu ditu Fiskaltzak; hura zen Rodrigo Mercado «Cadena» buruzagi paramilitarraren tortura-gunea22.

El Roble udalerriko alkate ohiaren hilketa23

Eudaldo Díaz Salgado El Roble udalerriko alkate ohiak Álvaro Uribe Vélez presidentearen aurrean, kontseilu komunalean bertan, salatu zuen 2003ko otsailaren 3an klase politikoa eta Estatuko kontrol-organoak paramilitarrekin aliaturik zeudela Sucre departamenduan. «Parapolitika» gisa ezagutzen zena udaleko eta departamenduko aurrekontuekin finantzatu zen, inguru hau pobrezia larrian utzita. Horretaz gain, Segurtasuneko Administrazio Departamentuko (DAS) orduko zuzendariak alkatea gerrillari talde bateko komandantea zela adierazten zuen inteligentziako txosten bat prestatu zuela ere salatu zuen. Eta, Azkenik, salaketa horien ondorioz hil egingo zutela salatu zuen, eta Salvador Arana Sus gobernadoreari egotzi zion gerta zitekeenaren errua.

Bi hilabete geroago desagertu zen alkate ohia. Gorpua 2003ko apirilaren 10ean aurkitu zuten; tortura jasan izanaren zantzuak zituen, eta hainbat su-armaren bederatzi bala-zulo. Militarren presentzia handia zuen eremu batean aurkitu zuten, kontrol- eta errehabilitazio-eremuaren barruan baitzegoen, Uriberen gobernuaren segurtasun demokratikoko politikaren esparruan.

Kasu horren prozesu judizialean zehar 14 lekuko hil dituzte. Horretaz gain, fiskalak eta abokatuak ere mehatxatu dituzte. Eudaldo Díazen senideak jazarri eta iraindu egin dituzte, eta hiltzen ere saiatu dira.

Justiziako Gorte Gorenak 2009ko abenduan zigortu zuen Salvador Arana Sus gobernadore ohia (Álvaro Uribe presidenteak Kolonbiako enbaxadore izendatu zuen

20 http://prensarural.org/spip/spip.php?article3711 21 2000ko urriaren 16an, 80 paramilitar inguruk 12 nekazari inguru hil zituzten, makilak eta harriak baliatuta, Macayepoko korrejimenduan, Carmen de Bolívar udalerrian (Bolívar)

22 http://prensarural.org/spip/spip.php?article3711 23 http://www.colectivodeabogados.org/Nueve-anos-de-lucha-contra-la

16

Txilen hilketa gertatu eta gutxira); hain zuzen, 40 urteko espetxe-zigorra jaso zuen delitua egitea adosteagatik, bortxazko desagerpen larriagotuagatik eta Eudaldo Díazen giza hilketa larriagotuagatik.

AURKITUTAKO EGOERA

MOVICE elkartearen Sucreko kapituluak eta gainerako gizarte-erakundeek kezka nagusi hauek helarazi dizkigute:

- Paramilitarrak daude oraindik departamenduan:

o Lurrak Itzultzearen Aurkako Armadak deitutakoak agertu dira. Juan Manuel Santos presidenteak berak baieztatu du horiek egon badaudela24. Herriaren Defentsa Erakundeak arrisku-txosten bat ezagutarazi zuen; horren arabera, itzultzearen aurkako armada baten mehatxuak daude Héroes de los Montes de María blokea desmobilizatu ondoren egitura armatu berriak agertu direlako25. Agerpen horrek paramilitarren estrategia zaharra jarraitzen du: izena aldatzea ekintza kriminalei eta egitura militarrei eusteko, testuinguru berri baten esparruan logika berri baten irudia eskaini nahian.

24http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/C/cartas_de_odio_contra_reclamantes/ cartas_de_odio_contra_reclamantes.asp

25 http://static.elespectador.co/noticias/politica/articulo-357427-un-ejercito-anti-restitucion

17

Euskadiko ordezkariak MOVICE Sucreko kapituluko eta inguruko beste elkarte eta kolektibo batzuetako kideekin (Sincelejo, Sucre).

Euskadiko ordezkariak Sucrera iritsi baino hilabete lehenago, 2012ko ekainaren 1ean, Juan David Díazek, hil zuten El Robleko alkate ohiaren semeak, Itzultzearen Aurkako Armadak sinatutako heriotza-mehatxua jaso zuen Sincelejoko etxean26.

Talde horrek berak hainbat posta elektroniko bidali zituen uztailaren 4an,herrialdeko giza eskubideen 13 defendatzaile mehatxatzeko eta helburu militar zirela esateko, baita gerrillaritzat zituztela esateko ere:

Iván Cepeda (Biltzarkidea eta Moviceko kidea)

Gloria Cuartas (Colombianos y Colombianas por la Paz)

Lilia Solano (Colombianos y Colombianas por la Paz)

Soraya Gutiérrez (Ccajar kolektiboko presidenteordea eta Moviceko kidea)

Diego Martínez (CPDHko idazkari exekutiboa eta Moviceko kidea)

Jeison Paba (CPDH eta Movice)

Aida Quilcué (Minga de Resistencia Social y Comunitaria erakundearen bozeramailea 2008an)

Franklin Castañeda (CSPPko presidentea eta Moviceko kidea)

José Humberto Torres (CSPPko abokatua)

Yessika Hoyos (Ccajar kolektiboko abokatua eta HIJOS taldeko kidea)

Halaber,

Piedad Córdoba (Colombianos y Colombianas por la Paz)

Juan David (Movice-Sucre)

Pedro Genney (Movice-Sucre eta HIJOS)27; horiekin guztiekin bildu ziren Euskadiko ordezkariak.

Mehatxu hori Berme Mahaiak gobernu nazionalarekin bilera bukatu eta ordu gutxi batzuetara jaso zuten; esparru hori giza eskubideak defendatzen dituzten erakunde nazionalak biltzen dituzten lau plataformek eta gobernuak hitz egiteko gunea da.

26 http://www.movimientodevictimas.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1272:denuncia-publica-amenaza-de-qejercito-anti-restitucionq-contra-juan-david-diaz-en-sucre&catid=14:sucre&Itemid=486 27 http://www.es.lapluma.net/index.php?option=com_content&view=article&id=3812:-ejercito-antirestitucion-amenaza-a-defensores-de-derechos-humanos&catid=90:impunidad&Itemid=422

18

o

o

o

o

o

o

o

o

o

o Paramilitarren tokiko boterea. Paramilitarrek tokiko botere handia dute oraindik espetxeetan egon arren. Duela 10 urte bizi izandako egoerara itzultzen ari direla sumatzen da, bereziki San Onofre udalerrian.

o Sucreko Unibertsitatea kontrol paramilitarraren gotorlekua da oraindik. Hezkuntza publiko eta kalitatezko baterako eskubidea aldarrikatzen eta defendatzen duten ikasleen estigmatizazioak jarraitzen du (gerrillako kideak direlako akusazioak, muntaketak, mehatxuak eta jazarpena). Gauza bera

19

Juan David Díaz (MOVICE, Sucre) eta Inés Ibáñez de Maeztu (Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen zuzendaria) solasean.

gertatzen da Córdobako Unibertsitatean. «Ez dugu inolako laguntzarik. Estatuaren aurkako ikasleak gara, eta hori bai dela arriskutsua», adierazi du bileran parte hartu duen ikasleen buruzagi batek.

- Erakunde publikoen babesik eza departamenduko 27 udalerrietan. Gizarte-erakundeek Kolonbiako Estatuak abandonatuta dituela sentitzen dute.

- Bizitza eta lurraldea defendatzen dituzten eta lurrak itzultzeko prozesuak zuzentzen dituzten pertsonak mehatxatuta eta estigmatizatuta daude, bereziki emakume buruzagiak.

- Sexu-indarkeria. Emakumeen eta biktimen mugimenduetako eta giza eskubideen aldeko erakundeetako buruzagien aurkako sexu-indarkeria eta erasoak modu kezkagarrian handitu dira. Hala eta guztiz ere, helburutzat prebenitzea, biktimak babestea eta erasotzaileak auzipetzea dituzten politika publikorik ez dago.

- Liderren aurkako muntaketa judizialak, biktimak biktimario bihurtzeko estrategia baten barruan. Gezurrezko lekukotasunetan oinarriturik, espetxeratuta daude MOVICEko kide batzuk, eta beste batzuek, aske badaude ere, hainbat prozesu dituzte zabalik. Nabarmentzekoak dira Carmelo Agamez eta Juan David Díaz Sucreko ataleko liderren kasuak, paramilitarrekin lotura edukitzea egotzi baitiete. Euskadiko ordezkariak biekin bildu dira:

o Carmelo Agamez 38 hilabetez egon da behin-behineko espetxealdian. Epaiketa oraindik hasi ez bada ere, ia espetxe-zigor bat bete du espetxean egondako denborarekin. Paramilitarra izatea leporatu diote, San Onofre udalerrian parapolitika salatu ondoren; izan ere, udalerriak kokaina-trafikoa kontrolatzen du Morrosquillo golko inguruan. Carmelok salatu egin zituen egun prozesu-kide dituenak; guztiek etxean atxilotuta egoteko onuraz gozatu dute, berak izan ezik28.

o Juan Daviz Díaz, hil zuten Eudaldo Díaz Salgado El Robleko alkate ohiaren semea. Aitaren kasuan justizia exijitu eta lortu zuen; ondorioz, haren aurkako adierazpenak egin zituzten hainbat paramilitarrek bertsio libreetan eta Justiziari eta Bakeari buruzko Legearen esparruan. Salatu dutenak aitaren bortxazko desagerpenarekin eta giza hilketa areagotuarekin zerikusia izan zuten berberak dira.

CCAJAR José Alvear Restrepo Abokatuen Kolektiboak hiru prozesuren informazioa du, zeinetan Juan David hainbat delituren erantzule egiten duten, guztiak egitura paramilitarreko ustezko kidea izateak eragindakoak29.

- Segurtasunik eza desplazaturiko herritarrak itzultzeko: Komunitateak bermerik gabe itzultzen dira; itzulketa arriskutsua da, eta pairatzen dituzten mehatxuak salatzeko beldurrez egoten dira, ez baitute gobernuaren babesik.

- Narkotrafikoaren eragina. Komunitateak salatzen duenez, mikrotrafikoa jazartzen dute baina, departamenduko ustelkeriak inolako zigorrik gabe uzten ditu narkotrafikatzaile handiak.

28 Giza eskubideak defendatzeko eskubidearen aldeko nazioko eta nazioarteko kanpaina. Oinarririk gabeko auzipetzeak, nortasunaren, askatasunaren eta bizitzaren aurkako atentatua. 2011ko azaroa. 29 http://www.colectivodeabogados.org/Montaje-judicial-contra-Juan-David

20

- Enpresa multinazionalen ingurumen-eragina eta lanbideen zein bizibideen pribatizazioa:

o San Benito; nekazariek gozamen-erregimenean baliatzen zituzten hondartzen eta sabanen eremua. Pribatizatzearen ondorioz, arrantzaleek eta nekazariek hiri-guneetara joan behar izan dute.

o San Onofreko otarrainxka-industria. Mangladiak suntsitu dituzte, baita nekazariak eta arrantzaleak kanporatu eta jazarri ere. Erabateko hermetismoa dago; komunitateak ez daki nortzuk diren irabazi handiko negozio horren kideak.

o Horretaz gain, Merkataritza Askeko Itunak sinatzearen aurka agertu da komunitatea.

- Sucreko gizartearen polarizazioa Álvaro Uribe Vélez gobernuan egondako zortzi urteen ondorioz; izan ere, parte-hartzaileetako batek adierazi moduan, hauxe izan zen orduko araua: «Gobernuarekin ez bazaude, haren aurka zaude».

- Horrek guztiak zigorgabetasuneko eta itxaropenik ezeko egoera ekarri du.

Biktimei eta Lurrak Itzultzeari buruzko Legea (2011ko 1448 Legea)

Departamenduan lurren eta gatazkaren biktimen gaia oso garrantzitsua da; horregatik, giza eskubideen aldeko erakundeek egungo gobernuaren ikur bilakatu den legearen gaineko kritikak helarazi dizkigute. Eragozpen nagusiak: 30

- Trantsizioko Justizia: Trantsizioko justiziako proiektu baten zatitzat aurkeztu dute legea, barneko gatazka armatua amaitu delako mezua helarazita. Hala eta guztiz ere, giza eskubideen eta nazioarteko zuzenbide humanitarioaren urraketa orokortuak eta sistematikoak daude oraindik.

- Baztertutako biktimak:

o Estatuko agenteen biktimak: testuan aitortu arren, praktikan oso zaila da onuradun gertatzea.

o BACRIM taldeen biktimak: haien krimenak gaizkile arrunten ekintzatzat hartzen dira.

o 1985eko urtarrilaren 1a baino lehenagoko gertaerek eragindako biktimak.

o 1991ko urtarrilaren 1aren aurretik lurrak indarrez kendu zizkieten pertsonak.

- Estatuaren erantzukizuna: Legeak ez du Estatuaren erantzukizunik onartzen giza eskubideen urraketetan31.

30 Horretarako MOVICE Sucreko kapituluak emandako dokumentazioa erabili da: 15 objeciones a la Ley de Víctimas. Los engaños de la Ley de Víctimas y de Restitución de Tierras, MOVICE eta Colombia: La Ley de Víctimas y de Restitución de Tierras, Análisis de Amnistía Internacional. 2012.31 Nazioarteko jurisprudentziaren arabera, Estatuko krimena dago, baldin eta: ez bada banako baten erabakiz egindako krimen isolatu bat, baizik eta pertsona bat bizitzaz edo duintasunaz gabetzeko plan bat; krimena egiten bada pertsonak gizartean garatzen duen jarduerari eraso egiteko (lider politikoa, soziala, sindikala, indigena,

21

- Laguntzako neurriak eta erreparaziokoak nahasten dira: Osasuneko, hezkuntzako, etxebizitzako eta jolaseko gizarte-laguntzako neurriak erreparazioko neurri gisa aurkezten dira, baina horiek Kolonbiako herritar guztien eskubideak dira.

- Jasangarritasun fiskala : Legeak «jasangarritasun fiskala» aipatzen du erreparazio edo ordainaren zenbatekoa finkatzeko orduan kontuan hartu beharreko oinarri gisa, baina ez du horretarako baliabiderik jartzen Estatuko erakundeen esku.

- Transakzio-kontratua: Legeak saritu egiten ditu erreparazio-eskariak lortzeko prozesu judizialetan atzera egiten duten biktimak, aldeko epai batekin lortuko zutena baino kalte-ordain handiagoa emanez. Demandak kentzeak giza eskubideen aurkako gehiegikerien egileen erantzukizuna frogatzen duten frogak estaltzen lagun lezake.

Indarrez kentzearen legitimazioa dakar: Badago arrisku bat, Legeak Kolonbiako landa-ekonomian aldaketak ezartzeko bide gisa giza eskubideen urraketak eragin dituen prozesu bat legitimatzen laguntzeko arriskua, alegia:

o Lurren itzulketa mugatzen duten faktoreak: Legeak ezartzen du lurrak pixkanaka itzultzeko prozesua segurtasun-neurri jakin batzuk betetzen dituzten kokapenetan egin behar dela; halaber, leku horietan giza eskubideen aurkako gehiegikerien ondoriozko bidegabeko jabetzea eta legez kanpoko okupazioa bereziki hedatuta egon izana ere eskatzen du. Segurtasun-irizpideak ez ditu finkatzen, ordea. Eta pixkanaka egin beharrekoa denez, itzultzeko prozesuak 10 urteko iraupena izango duela jotzen da.

Gainera, erreklamazioak egin ahal izateko, eskatzaileek lurren erregistro-datuak aurkeztu behar dituzte, besteak beste. Baldintza hori bereziki zaila da bortxaz desplazaturiko pertsonentzat.

o Lurrak indarrez kentzetik etorritako etekinak legeztatzea: Indarrez kendutako lurrak dituztenei itzultzen dituzten lurren ordaina jasotzea ahalbidetzen die Legeak, betiere fede txarrez jokatu ez badute. Xedapen hori dela-eta, baliteke bidegabeko desjabetzeen erantzuleak onuradun gertatzea; izan ere, titulartasun gehienak izen-mailegatzaileei eskualdatu zizkieten. Mailegatzaile horiek, paramilitarren senideak edo lagunak izan ohi ziren, eta tituluak haiei emanda, beren buruak babesten zituzten (babesa ematen zieten enpresariek eta politikariek bezalaxe) eta lurrak nola eskuratu zituzten ikertzea saihesten. Biktimen elkarteek horri «fede onaren tranpa» esaten diote.

o Lurren itzulketa izatez ukatzea: Legean ez dago kalte-ordainen pakete osorik jasota lurrak itzultzen zaizkien biktimentzat. Horren ordez, kredituak eta

ikasleena...); krimenaren gauzatzean Indar Publikoko kideek parte hartzen badute, egitez edo ez-egitez; gertaerak behar bezala ikertzeko eta erantzuleak penalki jazartzeko oztopoak badaude. Iturria: CIHD Giza Eskubideen Ameriketako Batzordea, Myrna Mack Chang kasuaren epaia, 4. lerrokada.

22

laguntza batzuk ematea xedatzen du, itzulitako jabetzen gaineko zergak ordaintzeko.

Zergak ez ordaintzearen ondorioz hartutako zorren zati bat itzulitako nekazariek beren gain hartu beharra erreparaziorako eskubidearen aurkakoa da, eta asko eta asko porrot ekonomikora bultzatzen ditu.

Legeak bultzatu egiten ditu itzuli nahi duten nekazariak nekazaritza-industriako, azpiegituretako, turismoko edo meatzaritzako proiektuetan parte hartzera; horrek ekar lezake bortxazko desplazamenduak eragin zituzten edo giza eskubideen aurkako gehiegikerien bidezko indarrezko kentzearen ostean abiarazi zituzten proiektu batzuek jarraitzea, eta iraupeneko nekazaritzan ezin aritzea.

- Krimenen jarraipena: Legean ez da jaso ez errepikatzeko bermerik, ez gogobetetze neurririk. Oraindik ere nekazarien, indigenen eta biktimen liderrak hiltzen, desplazatzen, mehatxatzen eta desagerrarazten jarraitzen dute.

- Ez zieten biktimei galdetu: Legearen izapidetze-fasean eta haren arautze-fasean oso mugatuak izan dira biktimek parte hartzeko mekanismoak. Izan ere, praktikan, ez zaie galdetu.

- Emakidak meatzaritzako enpresa multinazionalei: Gaur egun, 20,5 milioi hektarea, lurralde nazionalaren % 18 baino gehiago, «gizarte- eta ingurumen-erantzukizuneko estandarrak» betetzen dituzten meatze-ustiapenerako eremu estrategiko izendatuta eta mugatuta daude. Horretaz gain, esleitutako beste 8,1 milioi hektarea gehiagok ez dituztela estandar horiek betetzen kalkulatzen da, eta 19.600 meatze-eskaera bideratu zain daude. Horregatik, biktimen erakundeek hauxe galdetzen dute: zer lur itzuli behar dizkigute?

«Lurra nekazariei itzuli arte ez da bakerik, ez gizarte-justiziarik egongo» Sincelejon (Sucre) bildutako hitzak.

Giza Eskubideen Defendatzaileentzako Lurraldeko Berme Mahaia32

Egindako bileretan parte hartu duten erakunde batzuen ustez, tresna hori aurrera egiteko benetako aukera da, eta berau sendotzearen alde egiten dute.

Sucreko ataleko MOVICEren iritziz, ordea, ez dute bertan parte hartzeko behar beste berme eman, erasoak eta mehatxuak etengabe pairatu behar baitituzte.

Zailtasun nagusi hauek aipatu dituzte:

32 Kolonbiako Gobernuak eta gizarte zibilak Berme Mahai Nazionala ezarri zuten 2009an, giza eskubideak defendatzen dituzten erakundeek lan egin ahal izateko estrategiei eta ekintzei heltzeko asmoz. Halaber, lurraldeko mahaiak ere sustatu nahi zituzten; horien bidez arrisku-faktoreak identifikatzeko, gomendioak egiteko, eta erakundeak babesten eta bermeak ematen laguntzen duten konpromisoak hartzeko.

23

- Eskualdeko gizarte-erakundeek eta giza eskubideak defendatzen dituzten erakundeek 2009ko ekainaren 11n egindako errealitatearen azterketa ez onartzea.

- Herriaren Defentsa Erakundea eta departamenduko babes arloko agintari goren Jorge Barraza, Sucreko gobernadorea, bertan ez egotea. Lan hori, esparru honetan erabakiak hartzeko autonomiarik ez duen funtzionario baten esku utzi du.

- Entzunaldian eta horren ostean MOVICEk pairatu zuen seinalatzea. Haien esanetan ordezkariekin bildutako Ingrid Vergara eta Pedro Geney defendatzaileei heriotza-mehatxuak egiten dizkieten hainbat posta elektroniko jaso zituzten.

- Zigorgabetasun maila handiek agerian utzi dute Estatuak oso borondate eskasa duela giza eskubideen defendatzaileen aurkako mehatxu, jazarpen, seinalatze, desplazamendu eta hilketekin bukatzeko.

- 2006tik izaten ari diren mehatxuak ikertzeko prozesuek ez dute emaitzarik izan, Estatu osoan egindako hainbat bileratan salatu eta emaitzak eskatu arren. Emaitzarik ezak kideen arrisku mailak handitzen ditu.

- Azken batean, mugimenduko kideen segurtasuna da kezka nagusia gatazkaren biktimen eta biktimarioen mahaian parte hartzeko garaian, eta horrek parte-hartzaileei zaurgarritasun handiagoa dakarkie.

La Europa finkaren kasua (Ovejas, Sucre)

La Europa finka (Ovejas) 59 nekazari-familiak osatzen dute, guztiak ere Sucreko Nekazaritzako eta Abeltzaintzako Langileen eta Nekazarien Elkarteko (ASOTRACDES) eta MOVICEko kide.

1960ko hamarkadan, Tabako Laborea Sustatzeko Erakundeak lurrak utzi zizkien errentan nekazariei; hala, lehengo INCORAk (egun INCODER, Landa Garatzeko Kolonbiako

Erakundea) 1.300 hektarea esleitu zizkien 114 familiari, hartarako sektorekako jabetza-titulu komun eta indibisoak emanez, era horretan lurzatiak banaka erostea eragotzita.

1994an talde paramilitarrak agertu ziren eta egoera larria sortu zuten komunitatean; 12 nekazari hil zituzten eta 80 familia desplazatzera behartu.Egun komunitateak bere lurretara itzuli nahi du. Komunitateak lan kolektiboa eta solidarioa egiten zuen desplazatu zutenean, eta antolatuta zegoen, La Europako Erabiltzaile Nekazarien

24

Batzordearen (ANUC) eta Ovejaseko Ekoizle Txikien Elkartearen (Aprovejas) baitan. Gainera, Ekintza Komunaleko Batzarra eta eskolako gurasoen elkartea ere bazituen antolatuta.

1994ko desplazamendu masiboa eta auzipetzeak gorabehera (gerrillari izateko salaketa faltsuak nekazarien aurka), gaur egun arte iraun dute familia batzuek finkan. Desplazatutako pertsonak Ovejasen, Barranquillan, Cartagenan edo herrialdetik kanpo ezarri ziren.

Familiak 2008an hasi ziren antolatzen lurrak berreskuratzeko asmoz. Beren borondatez itzultzea planteatu zuten 2010ean, MOVICEren Sucreko kapituluak lagunduta.

Gaur egun, komunitatea osatzen duten 59 familiak auzolanak egiten ari dira lurrak prestatzeko, gero artoa, juka, banana eta arroza landu eta erein ahal izateko. Desplazatutako pertsonak finketara itzultzea oso zaila gertatu da, legezko eta legez kanpoko kide armatuek presentzia handia dutelako, bai eta paramilitarrek eta izen-mailegariek jabetzak lapurtu dizkietelako ere.

Giza eskubideen urraketa sistematikoekin batera, Antioquiako enpresariek lurrak masiboki erosi zituzten eta inbertsio handia egin zuten eskualde honetan. Gehienbat lege-aztarnarik ez duen enpresa batekin izan dute lehia handia; Arepas don Juancho izena du enpresak eta 2007tik finka barruko 30 lurzatiren jabea dela dio. Komunitateak, ordea, salatu egin du, itzulitako nekazariak jazartzeagatik eta horien etxaldeak erretzeagatik eta suntsitzeagatik.

MOVICEren Sucreko kapitulua La Europa finkara itzultzeko prozesuan laguntzen hasi denetik nabarmen areagotu dira haren kideen aurkako mehatxuak.

Lurrekiko interesak hainbat arrazoi ditu atzean; besteak beste, nekazaritza-erregaiak ekoizteko afrikar olio-palmondoaren eta maniokaren laborantza eta baso-sailak eta abelazkuntza estentsiboa inposatzea, eta, petrolio-azpiegitura eta ikatz- eta kare-meategiak babestea.

«Nik ez dut ikasketarik, eskolagabea naiz, nekazaria, baina giza eskubideen defendatzaile»

Ovejaseko (Sucre) nekazaria.

La Alemania finkaren kasua (San Onofre, Sucre)

La Alemania finka (San Onofre) 558 hektareako lursaila da. Finkaren % 70 nekazariei esleitu zieten 1997an, eta gainerako % 30 haiek lehengo INCORAri (egungo INCODER) ordaindu beharreko ehunekoa izan zen.

52 familiak Caja Agraria erakundearekin sinatu zuten

25

kreditu bat zorra ordaintzeko, baita beste bi kreditu gehiago ere; bata ekoizpen-proiektuak gauzatzeko (abereak erostea), eta beste bat laboreak ezartzeko. Horrela bada, nekazariak eta familiak Alemania komunitate-enpresako bazkide bihurtu ziren.

Bloque Héroes de los Montes de María talde paramilitarrak finkatik bortxaz desplazatu zituen 2000. urtean, baita ondasun guztiak lapurtu ere. Ondorioz, ezin izan zuten mailegua ordaintzen jarraitu, eta lursaila bahitzeko prozesuan sartu zen; egun errematea egiteko prozesuan dago.

Bloque Héroes de los Montes de María desmobilizatzeko prozesuan sartu ostean, nekazari talde batek finka berreskuratzea erabaki zuen 2005ean; horregatik, Nazioko Fiskaltza Nagusian salaketa penala aurkeztu zuten Rodrigo Mercado, Wilfrido Barragán33 eta beste batzuen aurka, delitu egiteko ados jartzea eta bortxazko desplazamendua leporatuta.

2007an finka babestea lortu zuten, INCODER erakundeak bideratutako Lursailen Erregistro Bakarraren bidez . Finkaren bazkideak pixkanaka itzultzen ari dira, baina ez dute behar adina bermerik, talde paramilitarrek mehatxatzen eta beldurtzen baitituzte oraindik.

La Alemania komunitate-enpresaren legezko ordezkaria eta gertaera horien salatzaile nagusia Rogelio Martínez zen, eta ustezko paramilitarrek hil egin zuten finkaren sarreran 2010eko maiatzaren 18an. Sincelejoko Hirugarren Fiskaltza Espezializatua hilketa hori ikertzen ari da oraindik.

Rogeliorekin batera prozesu horren 12 lider gehiago hil dituzte. Komandante militar berriek komunitatea mehatxatzen eta erasotzen dute oraindik, eta egindako beste hilketa eta izugarrikeria batzuk oraindik ez dira argitara atera, ez baitituzte zabaldu finkan dauden hobi komunak.

La Alemaniako finkako lurrak oso emankorrak dira, eta kokapen estrategikoa dute eskualde honetan; horregatik, Héroes de los Montes de María blokeko paramilitarrek berau eskuratzeko interes berezia dute, delinkuentzia-jarduerak garatzeko.

La Europa finkan bildutako komunitateek kezka nagusi hauek helarazi dizkigute:

Jaime Gabriel Vélez Jaramillo jaunak, Arepas Don Juancho enpresaren legezko ordezkariak, lurrak modu zalantzazkoan eskuratu dituela. Izan ere, Gizarte Ekintzak La Europa finka babesteko neurriak eman zituen 1998an, salerosketako prozesuetatik babesteko.

Arrisku erreala eta berehalakoa pairatzen dutela; etengabeko mehatxuak eta jazarpenak jaso dituzte, eta etxaldeak erre eta suntsitu egin dizkiete. Komunitateak dio Arepas Don Juancho enpresako langileak direla erantzule.

Delitu-ekintza horiek guztiak zigorrik gabe gelditzen dira; agintariek arbitraje-prozesuak zabaltzea planteatzen dute –auzi zibilentzat eta adiskidetze-

33 Fiskaltzak akusazioa aurkeztu zuen 2008ko martxoaren 18an Wilfrido Barragánen aurka, egilekide gisa, delitu egiteko adostea, bortxazko desplazamendua, jabetza nahastea eta mehatxatzea leporatuta, baina ez zituzten barnean hartu gainerako ustezko arduradunak, ezta egindako eta salatutako gainerako delituak ere (La Alemania enpresako bazkideen hilketak eta bortxazko desagerrarazteak, besteak beste).

26

egintzentzat egokiagoak– , zuzenbide penalak ezartzen duenari jarraiki, biktimarioa auzipetu eta biktimari ordaina eman beharrean.

Estatuak desplazatutako herritarrei diru-laguntzak emateko politikak gauzatzen ditu, baina familiei ez die babesik ematen ekoizteko eta komunitatea sostengatzeko.

Erakunde publikoek eta departamendukoek abandonaturik dituztela sentitzen dute, eta ez dute behar besteko segurtasunik itzultzeko orduan. Badaude giza eskubideen defendatzaileak banaka babesteko eskemak, baina ez dute eredu berezirik sortu nekazarien komunitateentzat; azken horiek babesa nola egituratu adostu nahi dute.

Nekazariak auzipetzen dituztela estigmatizatzeko eta kriminalizatzeko estrategia gisa. 2002-2005 artean 10 nekazari auzipetzeko hainbat prozesu abiarazi zituzten, matxinatuen laguntzaile ziren akusaziopean. Prozesu horietako batzuk Mariscal Sucre izeneko operazioaren barruan gauzatu zituzten (156 pertsonaren atxilotze masiboa Montes de María eskualdean, 2003ko abuztuaren 17an, matxinatzearen akusaziopean; atxilotze horiek Fiskaltzak, Poliziak eta Itsas Infanteriak zuzendutako operatiboetan gauzatu ziren)34.

Ebazteke dauden prozesu judizialak atzeratu egin dituztela, eta horrek sarraski berriak eragin ditzakeela.

Monolaborantza handiak (teka, palmondoa) landatu diren eremuak bat datoz sarraskiak izan diren tokiekin, eta, gainera, ingurumenean-inpaktu handia (lurraren basamortutzea) eta nekazariak bizibiderik gabe uztea ere eragin dute.

Tokiko agintariek honako gai hauek helarazi dizkigute:

Lurrak Itzultzearen Aurkako Armada: Zurrumurrutzat jo dute. Horrelakorik dagoenik egiaztatzerik ez da egon, eta talde horrek egindako ekintzengatik ez da salaketarik jaso Trantsizioko Justizia Batzordean (biktimen eskubideak eta lurrak itzultzea bermatzeko organo eskuduna).

La Europa finkako nekazarien aurkako mehatxuak eta erasoak: Nekazariek Arepas Don Juancho enpresako langileen aldetik jasotzen dituzten mehatxuak eta esesteak baieztatu dira (etxaldeak erretzea, laboreei kalte egitea...); horrenbestez, gatazka dagoela baieztatu da, eta berau konpontzeko eta adiskidetzeko neurriak planteatu dira Fiskaltzaren bitartez. Baieztatu gabe dago oraindik, dagoeneko egindako delituekin fiskaltzak ofizioz jardungo duen.

34 http://www.conlospiesporlatierra.net/?p=15

27

Erreparatzeko eta babesteko neurriak : Kolonbiako erakundeek toki, departamendu eta nazio mailan dituzten erantzukizunak helarazi dizkigute. Nolabaiteko koordinaziorik eza sumatu dugu.

Departamenduko agintariek bertan dauden arazoei aurre egiteko asmoz abiarazitako neurri hauek jakinarazi dizkiete Euskadiko ordezkariei:

Giza eskubideen berme-mahaia , oraingoz behin bildu da (lehenengoa departamendu mailan) eta ekintza-plana prestatzen ari dira.

Adingabeak errekrutatzea prebenitzeko mahaia. Oraingoz ez dute jakinarazi bortxazko errekrutatzeren kasurik.

Biktimen arretarako eskualdeko zentroaren proiektua.

Biktimen omenezko parkearen proiektua.

Herriaren Defentsa Erakundeak arrisku-txostenak egitea kasu hauetarako: La Alemania finka, La Europa finka eta Sincelejoko indarkeria-egoera. Kolonbiako gobernuak (txostenak honi bidali dizkiote) erabakiko du alerta goiztiarrak piztuko dituen.

Trantsizioko Justiziaren Lurralde Batzordea. Biktimentzako prebentzio, laguntza, babes eta erreparazio programak diseinatzeko eta ezartzeko lanean ari da35.

Indar Publikoak jakinarazi digunez, gaur egun gaizkile arruntak dira eskualdeko arazo nagusia, talde gerrillariek egindako erasoak gainditu baitira (kontsolidazio-esparruaren helburua). Nolanahi ere, eskualdean legez kanpoko beste aktore batzuk (BACRIM) ere badaudela aitortu dute. Armadak 1.400 soldaduk osatutako hedapen militarreko operazioa (Troya operazioa izenekoa) abiarazi du nekazariak babesteko. Poliziak, berriz, Itzulketa Unitatea sortu du lurretara itzultzen direnak laguntzeko. Unitate horrek ez du oraingoz salaketarik jaso.

Politika publikoetan herritar zibilen parte-hartzea nabarmendu dute. 450 liderrek parte hartu dute Giza Eskubideen eta Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioko Programaren sorreran: Bakerako Ekintzak• .

35 2011ko ekainaren 10ean onartutako 1448 Legearen 173. artikuluak urtebeteko epea jartzen du promulgatzen denetik programa horiek diseinatzeko eta ezartzeko.

28

4.5. Valle del Cauca

*Valle del Cauca departamenduko hiriburua den Cali bisitatu dute Euskadiko ordezkariek, bertan baitago NOMADESC elkartearen egoitza; erakunde horrek Hondurasko Babesleku Indigenari laguntzen dio. Horko kide batek babes-programaren lehen edizioan parte hartu zuen. Babeslekua Cauca departamenduan dagoen arren, horri buruzko kontuak atal honetan sartu ditugu (batez ere, Odisea operazioari eta La Salvajina presari dagozkienak).

EGOERA

Kanabera-ebakitzaileak

Azukre-kanaberaren laborantza izan da Valle del Cauca departamenduko garapen ekonomikoaren iturri nagusietako bat. Hala ere, langileek historikoki lan-prekarietatea pairatu dute, eta egoera hori areagotu egin da laboreak nekazaritza-erregaiak egiteko erabiltzen hasi direnean, labore horiek herritarren elikagai-premien oinarria baitziren lehen.

Langileek eskubideak aitortzeko borroka gogotik egin duten arren, eta laneko eskubide horiek Lanaren Funtsezko Kodean jasota eta LANErekin sinatutako akordioetan berretsita badaude ere, kanaberaren laborantzak lurrak hartzen eta nekazaritza-

29

NOMADESC elkartearen egoitza (Cali, Caucako ibarra).

erregaien ekoizpena hedatzen jarraitzen du. Etekinek, gainera, ez dute eraginik langileen ongizatean.

Kanabera ebakitzen duten emakumeak lanean ari dira beren egoera azaleratzeko, gizonekin batera lan egiteko gaitasuna aldarrikatzen dute, eta dagozkien eskubideak erreklamatzen dituzte, batez ere lanekin loturikoak.

Trianako sarraskia36

2000ko abuztuaren 26an AUC elkartearen Calima blokea Triana auzunean dagoen Los Faraones etxolara iritsi zen eta zazpi pertsona hil zituen.

Emakume batek esandakoaren arabera, sarraskia egin ondoren, paramilitarrek esaldi hau idatzi zuten hainbat etxetan: «heriotza arratoiei, apoei eta gerrillariei».

Hondurasko Babesleku Indigena (Morales udalerria, Cauca)

Hondurasko Babesleku Indigena lurralde-entitate berezia da; Kolonbiako Estatuak aitortuta dago Barne eta Justizia Ministerioaren bidez, eta titulu kolonial baten bitartez araututa 1956an. Bertan, antzinatik lurralde horretan bizi izan diren Nasa etniako komunitate indigenak bizi dira. Babeslekuak, adineko indigenen bitartez, komunitatearen giza, etnia-, kultura- eta lurralde-eskubideak defendatzeko lan egin du; izan ere, gatazka armatuak eta enpresa multinazionalek eragin nabarmena izan dute bertako biztanleen ohituretan, ingurumenean eta bizitzan.

Militarrek etengabe leporatu diete komunitateko kideei talde armatuko kide izatea, eta liderrak jazarri ere egin dituzte; horren ondorioz, bortxazko desplazamenduak eta hilketak izan dira.

Kultur aldaketak gertatzen ari dira; familia-unitatea hausten ari da, eta komunitatea barnetik zatikatzen eta urratzen da.

Askotan egia ez diren egoeren berri ematera behartzen dituzte gazteak, eta azkenean, pertsona errugabeak sartzen dituzte tartean, komunitatea arriskuan jarrita. Emakumeak eta neskatilak bortxatzen dituzte, eta kasu horiek zigorrik gabe gelditzen dira.

La Salvajina presa: Lurraldearen militarizazioa 37

Cauca ibaiaren arro hidrografikoan dago, Morales, Suárez eta Buenos Aires (Cauca) udalerrietan; 23 kilometroko azalera du.

Esparru militarizatua da, eta gobernuaren arabera, horren arrazoia, gerrillariek presaren eraikuntza-lanen aurka egin zitzaketen atentatuak dira.

Presa eraikitzeko indigenen, afrikarren ondorengoen eta nekazarien lurrak urez estali zituzten; ondorioz, milaka pertsona desplazatu zituzten indarrez; bananondoak, kafe-sailak eta fruta-arbolak aurretik eraman zituzten, baita arbasoen lurraldeak suntsitu

36 http://caliciudadsitiada.blogspot.com.es/2010/10/no-sabemos-las-razones-el-caso-fue-que_13.html 37 Informazioa hemendik lortu da: Nomadesc: Investigación Social en Derechos Humanos en el Suroccidente Colombiano. Experiencias y relatos de resistencia, 2011; eta CEAR-Euskadi: Indarrez kentzearen aurka, 2012.

30

ere. Pertsona horietako asko Calira joan ziren, batez ere Agua Blanca barrutira, eta bertako aldirietan bizi dira muturreko pobrezia-egoeran.

Valle del Cauca departamenduko eskualde-korporazio autonomoak (CVC) 1977an ekin zion presa eraikitzeari, eta 1985ean jarri zuten martxan. Empresa de Energía del Pacífico (EPSA) enpresa bihurtu zen instalazioaren jabe, Kolonbiako energia pribatizatzeko politikari jarraiki. Unión FENOSA enpresak EPSA eskuratu zuen 2000. urtean; harrez geroztik, akziodun nagusia da, kapitalaren % 64 baitu.

Urtegiko bi aldeetan bereizita gelditu ziren biztanleak hainbat protesta egiten hasi ziren. Txalupa bat urperatu eta 14 lagun itota hil ondoren lehertu zen gatazka. Inork ez zuen horren erantzukizunik hartu.

Kaltetutako hiru lurraldeetako (Honduras, Chimborazo eta Aguanegra) komunitate indigenek eta Caucako Indigenen Eskualde Kontseiluak (CRIC) egindako mobilizazioen eta protesta-ekintzen ondorioz, Administrazio Publikoaren eta CVCren konpromisoak jasotzen zituen akordioa adostu zuten 1986an; hain zuzen, arlo hauetan: hezkuntza, osasuna, zerbitzu publikoak, meatzaritza, arrantza eta basoberritzea, komunikazio eta garraio bideak, obra publikoak, gai indigenak eta jarraipen-batzorde bat sortzea.

Komunitatearen arazoak ez ziren konpondu. Alderantziz, errepresioa eta jazarpena areagotu egin ziren. Paramilitarrak 1998an iritsi ziren lurraldera, eta 2000. urtean Chimborazoko herri indigenen aurka jo zuten. 2003an indar publikoaren 700 lagun sartu ziren Suárez, Morales eta Tambo udalerrietatik.

La Salvajinak eragin sozialak, ekonomikoak, kulturalak eta ingurumenekoak izan ditu. Egun 2. fasean dago, eta Ovejas ibaia desbideratuko dute; horrek komunitate indigenetan eta afrikarren ondorengoetan izango du eragina gehienbat, ibai horrek komunitate horien lurraldearen % 70 zeharkatzen baitu.

Ondorioz, Hondurasko Babesleku Indigenari eta hainbat eskualdetako (Tierradentro, besteak beste) herritarrei eragiten die, tokiko komunikazio-sarea apurtu baita. Herritarrek egunean behin urtegia zeharkatzen duen ontzi bat baino ez dute, isolaturik daude, hortaz; horretaz gain, liderrek eta proiektuaren aurkakoek jazarpena nozitzen dute.

Oscar Elías López hil zuten 1992an; CRICeko aholkulari juridikoa zen, eta mobilizazio haren bultzatzaile nagusietako bat.

Odisea operazioa38

Armadak FARCeko komandantea hil zuen 2011n, Odisea operazioaren barruan. Alfonso Cano ezizeneko gerrillaria Hondurasko Babesleku Indigenan hil zuten (Morales udalerria, Cauca), El Chirriadero auzunean.

Ekintza horren ostean, Estatuak gerrilla babestea egotzi die indigenei. Horren harira, Indar Publikoaren helikopteroek babeslekua gogor bonbardatu zuten azaroaren 4an; ondorioz, fauna, flora eta etxebizitzak suntsitu zituzten, eta herritar zibilak arrisku larrian jarri. Gertakariak Chirriadero auzunean izan ziren, baina La Florida, Agua Sucia eta Yacumal auzuneek ere jasan zituzten kalteak.

38 Giza Eskubideen Defendatzaileak Aldi Batez Babesteko Euskal Programaren barruan egindako testuinguru-azterketa.

31

Hainbat erakundek salatu dute operazioa (NOMADESC, SINTRAUNICOL eta Valle del Cauca departamenduko MOVICEren kapitulua), eta horregatik, FARCeko39 laguntzaile izatea leporatu diete, eta hainbat mehatxu ere jaso dituzte.

NOMADESC elkarteak eta Hondurasko Babesleku Indigenak kezka nagusi hauek helarazi dizkigute:

- Indarkeria nabarmen handitu da 2011ko azarotik (Odisea operazioaren ondorioz). Santos buru duen gobernuak lurraldeak babesteko emandako erantzuna horiek militarizatzea da, Indar Publikoko kide gehiago bidalita. Armadak airez sartzen da. Hiru aldiz bonbardatu dute Babeslekua. Horrekin batera, legez kanpoko talde armatuak ere ugaritu dira. Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa larriki bortxatzen duten erasoak etengabeak dira, eta herritar zibilak gatazkaren erdian uzten dituzte. Haien nortasun kulturala, fisikoa eta lurraldekoa arrisku larrian jartzen dute. «Ez dugu gure nortasun indigena galdu nahi», dio Babeslekuko kide batek.

- Megaproiektuen eta meatzaritzako multinazionalen eragina . Natur aberastasun handiko lurraldea da; horregatik gutiziatzen dute nazioarteko enpresa askok, bereziki meatzaritza arlokoek, eta horrek talde paramilitarren aldetik komunitateari etengabeko mehatxuak eta jazarpenak, bortxazko desplazamenduak eta hilketak ekarri dizkio.

- Erresistentzia kriminalizatzea, eta liderrak seinalatzea. Aurrera eramandako borroka- eta erresistentzia-prozesuei eta banako eta taldeko eskubideen eskaerari erantzunez, Kolonbiako gobernuak gerrillarekin eta narkotrafikoarekin harremanak izatea leporatu dio komunitateari. Komunitateak Kolonbiako Estatua gerra-eragilea dela dio.

Ekintza eta aukera hauek proposatu dituzte egoera horri erantzuteko:

- Giza Eskubideen Amerika Arteko Gortearen aurreko tutoretza-ekintza , Kolonbiako gobernuaren, Unión Fenosa enpresaren eta CVCren aurka, La Salvajinak izandako eraginengatik.

- Jakintzen kultur arteko eskola, berezko jurisdikzio eta hezkuntza indigenaren esparruko esperientzia. Etorkizuneko liderrentzako eskola politikoa. Gatazkaren indarkeriaren aurrean, lurraldea eta bizitza defendatzeko erresistentziako eta trebakuntzako esperientzia.

- Estrategia berriak: gobernu berriak eta egitura militar eta polizialek giza eskubideen aldeko diskurtsoa beren gain hartzeak erresistentziako estrategia berriak ezartzera behartzen du.

Gizarte-erakundeek, bilera kolektiboan, kezka nagusi hauek helarazi dizkigute:

Nomadesc elkarteak eta Hondurasko Babesleku Indigenak egin bezala, honako hauek salaketa nagusi hauek jakinarazi dizkiete ordezkariei: legezko eta legez kanpoko talde armatuek lurraldea militarizatu dute; giza eskubideak eta nazioarteko zuzenbide humanitarioa urratu dira; meatzaritzak eta megaproiektu handiek eragin larria izan

39 http://www.eltiempo.com/opinion/columnistas/josobduliogaviria/zona-franca_10727944-4

32

dute lurraldeetan, eta bereziki, komunitateen banako eta taldeko eskubideetan; gizarte-erakundeak eta erresistentziako prozesuak jazartzen eta kriminalizatzen dituzte.

«Aktore neutralak gara, ez dugu gerran parte hartzen», «Gogaituta gaude gurea ez den gerra horrekin» eta horrelakoak aditu ditugu bileran.

- Elikadura-mendekotasuna: Estatuko politikek autosufizientziatik elikadura-mendekotasunera igarotzea eragin dute. Elikadura burujabetza eta autonomia berreskuratzen ez bada enpresa transnazionalen interesen mende geratzeko arriskua dago.

- Hazien pribatizazioa: 2012ko apirilaren 23ko 1518 legea da Kolonbiaren eta AEBen arteko Merkataritza Askeko Ituna sinatzearen lehen ondorioetako bat. Lege horrek hazien pribatizazioa eta monopolioa ahalbidetzen ditu, elikadura-autonomia eta biodibertsitatearen zaintza arrisku larrian jarrita. Hazi bat genetikoki eraldatzean, berau patentatu ahal du bioteknologiako enpresa batek, bai eta hainbat aldaketa erantsi ere (uztaren ostean ugaltzea eragoztea, adibidez). Ondorioz, haziak erosi behar dira urtero. Komunitatea bertako hazirik gabe gelditzearen beldur da. Legea indargabetzeko sinadurak biltzen ari dira, beraz.

- Indar publikoen onespenarekin egin dira sarraskiak: Militarrak departamenduan nozitutako sarraskien konplize izan direla adierazi dute (Trianako sarraskia, adibidez). Gertatzear zeudenean desagertu egiten ziren, eta bukatutakoan itzuli.

- Sexu-indarkeria: emakumeen gorputza gerra-arma gisa erabiltzen dute eragile armatu guztiek. Caliko Gizarte Behatokiaren arabera, Valle del Cauca departamendua izan zen, Kolonbia osoan, emakumeen aurkako indarkeria gehien erabili zuen eskualdea 2011n; guztira 256 kasuren berri eman zuten. Urte horretan 114 emakume hil zituzten Calin.

- Indarkeria sindikala: Kolonbiako Estatua langileen aurkako legeak egiten ari dela eta sindikatzea jazartzen duela deritzote. Departamenduan 7 sindikalista hil dituzte orain arte 2012an (Maisutzako sindikatuetakoak gehienbat). Gobernu nazionalaren jomuga direla sentitzen dute.

Egoera horri aurre egiteko honako proposamen eta aukera hauek aurkeztu dituzte:

- Gatazkaren irtenbide politikoa: Santos buru duen gobernuak herrialdean gatazka armatu bat dagoela onartu du. Irtenbidea emateko, halere, gatazkaren izaera soziala, politikoa eta ekonomikoa ere onartu beharra dago; onarpen horrek gatazkaren egiturazko kausetara eramango luke.

- Bake-proposamena: bakeaz ez dute gobernuak eta matxinatuek bakarrik hitz egin behar. Biktimek ere hitz egin behar dute.

- Erakundeak sendotzea, eta erresistentzia herrialdean bertan eta herrialdeaz harago: Honako herri-ekimen hauek abiarazi dituzte jendaurreko eztabaida eta koordinaziorako:

o Minga de Resistencia Social y Comunitariao Herrien Biltzarrao Kolonbiarekiko Anaitasun eta Elkartasun Sarea (Redher)

33

o Latinoamerikako Landa Erakundeen Koordinakundea (CLOC-Vía Campesina)40

o Movimiento Social hacia el ALBA

Horrekin lotuta, herrialde mailan bi erreforma geldiarazi direla nabarmendu behar dugu: hezkuntzakoa eta justiziakoa.

40 CLOC-Vía Campesina gizarte-borrokarako egitura kontinentala da; Latinoamerikako nekazarien, langileen, indigenen eta afrikarren ondorengoen mugimenduak ordezkatzen ditu. 18 herrialdetako 84 erakundek osatzen dute. Ordezko proposamenak eskaintzen dituzten esparru guztietan dagoen gizarte-indar mobilizatzailea da. CLOC Nazioarteko Vía Campesina elkartearen zuzeneko aliatua da kontinentean.

34

4.6. Cauca

EGOERA41

Cauca departamendua Kolonbia Planaren III. fasearen muina da; lurralde indigenen militarizazioa oraindik gertatzen da, bereziki departamenduaren iparraldean, Tierradentron eta hegoaldean. Cauca gerraren agertoki nagusi eta iraunkorretako bat bihurtu da, egitura logistikak eta militarrak indartu ondoren.

Emakumeak dira gutxien ikusten diren eta arreta gutxien jasotzen duten biktimak. Gatazkak indarkeria-ekintzak salatzeko aukera murrizten du; errepresaliak pairatzeko beldurragatik, gizarte-kontrolagatik eta emakumeen gorputzaren kontrolagatik; eragile armatuak haietaz baliatzen dira eragin-eremuetan.

Cauca pertsonen aurkako mina gehien dituen zazpigarren departamendua da. Defentsa Ministerioak gerrak eta fumigazioek eragindako bortxazko desplazamendua onartu zuen 2011n; orduan, Cauca departamenduak herrialde osoko desplazamendu mailarik handiena zuela azaldu zuten.

Analisten iritziz, 2012ko lehen hilabetea azken urteotan indarkeria gehien egon den hilabeteetako bat izan zen, baita matxinatuen ekintza gehien izandakoa ere.

Indar militarren presentzia areagotu egin da 2012ko lehen hiruhilekoan; izan ere, APOLO Baterako Lan Indarra sortu zuten, gerrillen ekintza blokeatzeko estrategia gisa: Hegazkinek eta helikopteroek lagundutako 314 uniformedun (inteligentzia, lehergailuen aurkakoak, gau-ibilaldietakoak, artillariak, ingeniari militarrak eta granadariak); horietaz gain, baita polizia, armada eta itsas armada ere.

Gerra-ekintzak areagotzeak 79 biktima zibil eragin ditu, horietatik 6 hildakoak, baita ehunka etxe eta ondasun zibil suntsitu ere; halaber, komunitateen bizi-planetan ere eragin du.

Horretaz gain, indarkeria soziopolitikoak ere ez du etenik; hala, giza eskubideen hiru defendatzaile hil dituzte, eta sei heriotza-mehatxu eta zortzi mehatxu kolektibo ere izan dira.

Lurralde honetan legez kanpoko hainbat talde armatu aritzen dira:

- FARC gerrillak hamar fronte edo zutabe mugikor baino gehiago ditu.- ELNk lau konpainia ditu jardunean. - BACRIM taldeek presentzia handia dute departamenduko iparraldean eta

hegoaldean (udalerrien herenetan daude).- Sei egitura sendotan antolatutako talde narkoparamilitarrak.

41 Agiri hauek baliatu ditugu Cauca Departamenduko egoeraren berri jasotzeko: Giza Eskubideen Defendatzaileak Aldi Batez Babesteko Euskal Programaren barruan egindako testuinguru-azterketaren txostenaren laburpenak. Alejandro Pulido. Aholkulari independentea, ikerketa eta irakaskuntza energia eta ingurumen arloetan. Kolonbiako multinazionalei, gatazka armatuari eta giza eskubideei buruzko argitalpenak; Red por la Vida y los DDHH del Cauca. Informe 2011; Caucako Bizitzaren eta Giza Eskubideen aldeko Sarearen 1. informazio-buletina. 2012ko Hiruhileko I. buletina; Las Razones detrás del conflicto en el Cauca. Fernando Espinosa Morerno. Historialaria eta ikertzailea. Politika Ikasketen maisutza, Unibertsitate Nazionala, Minga elkartea.

35

Eragile armatuek herritar zibilak zapaltzen dituzte; hala, bereizteko eskubidea ez dute kontuan hartzen; garitak herrixketan eta udalerri nagusietan jartzen dituzte; herritarrak giza ezkutu gisa erabiltzen dituzte, eta eskolak, osasun-zentroak, komunitate-etxeak, elizak edo komunitateko beste batzuk militarren babesleku gisa erabiltzen dituzte.

Talde armatu guztiek lehia handia dute gerraren hainbat elementu estrategiko kontrolatzeko:

a) Megaproiektuak: Batez ere meatzaritza, zona frankoa sortzea eta kanaberaren monolaborantza. Kanaberaren nekazaritza-industria ere departamendu horretara iritsi da; industria horrek mugakide duen Valle del Caucako lurralde emankorraren % 70en jabetza eta ustiapena ditu.

Departamenduko iparraldeko zona franko sortu berriak ere inguratzen du Cauca; zona horrek nazioz haraindiko 130 enpresari baino gehiagori ematen dizkie zerga-onurak; enpresa horiek Páez Legea (1995eko 218 Legea) ezartzean kokatu ziren eskualdean.

Gatazka armatua larriagotu egin da meatzaritzako enpresa multinazionalak sartzearekin batera (Anglo Gold Ashanti, Cerromatoso eta Carboandes, besteak beste); enpresa horiek giza eta ingurumen-krisi larriak, komunitateen desplazamendua zein giza eskubideen urraketak eragin dituzte ezarri diren eremuetan.

b) Ibilbideak eta drogak ekoizteko tokiak kontrolatzea ; horixe da, hain zuzen, gerrako aktoreen diru-sarrera iturri nagusia.

c) Ekuadorreko mugarako sarbidea mantentzea . Ekuadorreko Gobernuak mugan segurtasuna handitu badu ere, oso iragazkorra da oraindik; horrenbestez, presio militarraren aurrean matxinatuak babesteko ezinbesteko esparrua da.

d) Finantzatzeko iturri alternatiboak inposatzea ; horien artean, legez kanpoko urre-meatzaritza nabarmentzen da. Legez kanpoko talde armatuek finantzatzen eta gauzatzen dute, eta Ekuadorreko mugatik Panamako mugaraino hedatu da.

e) Gerrako igarobide taktikoak. Igarobide horiei esker matxinatu taldeek mugikortasun handia dute herrialdeko ekialdearen eta mendebaldearen artean; horiexek dira, hain zuzen, Kolonbiako Armadaren aurrean duten abantaila taktiko handienetako bat.

Santosen lokomotorrean garrantzi handia dute enpresa multinazionalek eta enklabeko ekonomiek; horregatik, XIX. mende amaierako eta XX. mende hasierako ereduak dakartza gogora, bereziki petrolioaren, kautxuaren eta bananaren ustiapenari dagokionez. Hala, lurralde tradizionalak enklabeko lurralde edo uharte bihurtzen dira, zeinetan herrialdeko legeria formalitate huts bilakatzen den, eta lehentasuna atzerriko inbertsioaren interesek eta etekinek duten.

Cauca departamendua herrialdeko gizarte- eta erresistentzia-mugimendu handiena duenetako bat delako ere nabarmentzen da. Gertaera horiek etengabe salatu dituzte Caucako mugimendu sozialek, zein indigenen, nekazarien, afrikarren ondorengoen, emakumeen eta giza eskubideen erakundeek.

36

Indigenen egoera42

Cauca departamenduak herrialde osoko indigena-ehunekorik handiena du; 190.069 pertsona dira guztira (% 20 inguru), ofizialki aitortutako zortzi talde etnikotakoak.

Gatazkak eragindako indarkeriak ondorio zuzenak eta neurriz kanpokoak ditu herri eta naziotasun indigenen bizitzan.

Egoera humanitario larri horrek desplazamendua, muturreko bazterkeria eta ingurumenaren narriadura eragin ditu haien lurretan. Indarkeriaren eraginak zerikusi zuzena du interes ekonomikoekin; hala urre-, zilar-, ikatz-, ferronikel-meatzeak daudelako, nola afrikar olio-palmondoaren laborantzagatik eta bioerregaien ekoizpenagatik. Horrela bada, legez kanpoko erabilerako laborantzak eta megaproiektuen ezarpenak arazo handiak eragiten dizkio indigenek biziraupenari, haien interes kolektibo legitimoak aintzat hartu gabe gauzatzen baitira.

James Anay Herri indigenentzako Nazio Batuen kontalari bereziaren ustez43, gaur egun erauzketa-industrien gaia da arazo-iturri handiena herri indigenentzat, eta aurre egin behar dieten arazo nagusiak hauexek dira: eragiten dieten erabakietan eta proiektuetan parte hartzeko eskubidea urratzea eta erabakiak hartzeko prozesuetatik baztertzearen kontra egindako protesta-ekintzak kriminalizatzea.

Kolonbiako Indigenen Erakunde Nazionalaren (ONIC) arabera, 102 herri indigena daude galtzeko zorian. Halaber, Kolonbiako Gorte Konstituzionalak 35 herri indigena fisikoki eta kulturalki galtzeko arriskuan daudela adierazi zuen 2009ko 004. zenbakidun autoan eta 2010eko 382. autoan.

42 UNHCR. Situación Colombia. Indígenas. 201243 Lan-mintegia: Derechos Humanos, Pueblos Indígenas y Corporaciones Transnacionales Españolas, Herri indigenekiko lanean espezializatutako erakundeen koordinakundea –CODPI–.

37

AURKITUTAKO EGOERA

Euskadiko ordezkariak uztailaren 11n, asteazkenean, iritsi ziren Cauca departamendura. Juan Manuel Santos Errepublikako presidentea ministro-kontseilua egiten ari zen egun horretan, Toribío udalerrian, eskualderako estrategiak planteatzeko asmoz armadaren eta FARC gerrillaren arteko borroken areagotzea zela-eta.

Erakunde indigenek lurraldea desmilitarizatzeko eskaera aurkeztu zioten Santos presidenteari (indar militarrak eta polizialak bertatik eramatea). Herrialde indigenak gogaituta zeuden borrokaren erdian egoteaz, horregatik aurkeztu diete proposamen hori gobernu nazionalari eta FARC gerrillari.

Presidenteak uko egin dio Kolonbiako «zentimetro bakar bat ere» desmilitarizatzeari44, 1991ko Konstituzio Politikoak eragotzi egiten duelako, indar publikoa baita Kolonbiako herritarrak babestu behar dituen bakarra.

Zenbait egun geroago, presidentea berriz bildu zen komunitate indigenekin La María de Piendamó babeslekuan. Feliciano Valencia lider indigenak ziurtatu zuen soldaduek eta poliziek ez dutela Caucako lurraldea kontrolatzen, eta ez dutela segurtasunik sortzen. «Indar publikoak ez du lurraldea kontrolatzen, ez digu indiarroi lasaitasunik ematen; indar publikoak, eta atsekabez esan beharra dugu, giza eskubideak, herri indigenen eskubideak eta nazioarteko zuzenbide humanitarioa urratzen ditu; soldaduak herritarren etxeetan sartzen dira, eta herritarrak etxetik aterarazten dituzte; soldaduek sexu-objektu eta estrategia militar modura erabiltzen dituzte emakumeak». «Zure gobernuan zehar, tamalez, 256 indigena desagertu dira herrialde osoan (...)», adierazi du beste lider indigena batek.

Bake Proposamenak honako hauek biltzen ditu: autonomia indigena onartzea, baita herrien berezko jurisdikzio bat, eta ordezko ekonomia- eta osasun-eredu bat komunitate aborigenentzat, eta, berriro ere, armadak eta legez kanpoko taldeek lurraldea desmilitarizatzeko proposamenari eusten diote.

44 http://www.europapress.es/latam/colombia/noticia-colombia-santos-advierte-no-desmilitarizara-solo-centimetro-departamento-cauca-20120712064116.html

38

CRICek kezka nagusi hauek helarazi dizkigu:

- Gatazka armatua areagotu egin da lurralde indigenetan: Indar Publikoaren eta FARC gerrillaren arteko etenik gabeko borrokek arrisku larrian jartzen dituzte herritar zibilak, eta giza eskubideen eta nazioarteko zuzenbide humanitarioaren urraketak eragiten dituzte (IKUS 2. ERANSKINA).

Ordezkaritzari jakinarazi diote indar publikoa lurralde indigenatik eramateko eskaera egin diotela gobernuari.

- Merkataritza Askeko Itunak (MAI) sinatzearen eraginak:

o Lurraldearen militarizazioa: sumatu da badagoela harremanik meatze-gatazken eta legez kanpoko eragile armatuen presentziaren eta lurraldeen militarizazioaren artean; bereziki, meatzaritza eta energia arloko proiektuak babesteko unitate militar espezializatuak sortu direla lurralde indigenetan, bai eta goi mendiko batailoiak ere.

o Enpresa multinazionalak eta megaproiektuak ezartzeak arriskuan jartzen du herri indigenek arbasoen lurraldeetan irautea. Bortxazko desplazamendu eta lurraldeko deserrotze egoera larriak gertatzen ari dira, eta eragin handia dute banako eta taldeko giza eskubideetan.

o Hazien pribatizazioa: 2012ko apirilaren 13ko 1518 legearen ondorioz, erakunde sozialek «Indarrez kentzearen legeak46» deitutakoak onartu zituzten.

o Pobrezia eta gizarte-desberdintasuna handitu egin da.

- Giza eskubideen defendatzaileen aurkako jazarpena , eta liderrak garbitzea. Hilabeteotan buruzagi, zaintzaile eta komunikatzaile indigenen hilketak eta mehatxuak ugaritu egin dira enpresa multinazionalen –meatzaritza arlokoen

46 Minga de Resistencia Social y Comunitaria honako hauei esaten die «Indarrez kentzearen legeak»: garapen-eredu bat inposatzeaz gain, lurraldeko natur baliabideen jabetza eta horiek erauztetik sortzen diren onura ekonomikoak multinazionalen esku gelditzea bermatzen duten horiek.

39

Euskadiko ordezkariak CRIC erakundearen egoitzan Popayánen (Cauca).

bereziki– eta narkotrafikoaren inbasioaren gainean etengabe egindako salaketen ondorioz. Eraso gehienak zigorrik gabe gelditzen dira.

Berezia da komunikatzaile indigenen kasua (IKUS 3. ERANSKINA). 2011ko otsailetik talde paramilitarrei (Águilas Negras, Rastrojos eta AUC) egotzitako hainbat panfletok «jomuga militar iraunkor» izendatu zituzten nekazarien, sindikatuen eta indigenen erakundeak, haiei atxikitako komunikabideak barne. AUCek sinatutako azken panfletoan –martxokoa– hamaikana kazetari eta CRICeko irrati-estazio zehaztu zituzten. Mehatxu horiek berriro erakusten dute prentsa-askatasuna, iritzi librea eta antolatzeko zein mobilizatzeko eskubideak ez daudela bermatuta.

- Sexu-indarkeriaren hazkundea: emakumeen aurkako indarkeriaren hazkunde kezkagarria. Emakumeen gorputza gerra-arma gisa erabiltzen dute eragile armatu guztiek.

- Gobernu nazionalak ezarritako gizarte-banaketa estrategien aurkako jarrera:

o Erakunde paraleloak sortu dituzte: Álvaro Uribe Vélezen gobernuak gizartea banatzeko estrategiaren barruan Kolonbiako Herri Indigenen Erakunde Kulturaniztuna (OPIC) sortu zuen, herri indigenen eskubideen aldeko borroka murrizteko eta desorekatzeko asmoz. Sortzaileen artean, FEDECAMPO (Caucako Abeltzainen Federazio Nekazaria) elkarteko bozeramaileak, militar aktiboak –autodefentsa nekazarietatik gizarteratuak–, eta jatorri indigenako erlijio-gizon ebanjelikoak daude. Gobernu nazionalaren babesa du, eta beste faktore bat gehitzen die herritar indigenei egindako seinalatzeei.

o Gizarteko sektoreen arteko banaketa: Santos buru duen gobernuak gizarte-sektoreen (nekazariak, afrokolonbiarrak eta indigenak) zatiketa bultzatu du INCODER elkartearen bidez; ondorioz, gatazka bortitzak izan dituzte etengabe lurraldea kontrolatzearren. Kolonbiako Estatuak herri indigenei itzuliko dizkiela agindu duen 11.000 hektareetatik asko nekazarien lurretan daude; ondorioz, liskar larriak sortzen dira.

o Indigenak Hitzarmen Mahai Nazionalean47: Hamahiru indigenak parte hartzen dute mahai horretan. Ez dira mugimendu indigenaren ordezkari, baina horien parte-hartzearekin mahaira eramaten dituzten lege-proiektuetan aurretiazko kontsulta betetzen dela jotzen da.

Giza Eskubideen erakundeek, Caucako Bizitzaren eta Giza Eskubideen Aldeko Sarean elkartuta48, honako kezka nagusi hauek helarazi dizkigute:

47 Hitzarmen Mahaiak 1996an sortu ziren, 1397 dekretuaren bidez; haren bidez Lurralde Indigenen Batzorde Nazionala eta herri eta erakunde indigenekiko Hitzarmen Mahai Iraunkorra sortu ziren, baita beste xedapen batzuk eman ere. Mahai horren xedea herri eta erakunde indigenei eragin diezaieketen administrazio- eta lege-ekimenen gainean aurretiazko kontsulta egitea da (1996ko 1397 Dekretuaren 10., 11. eta 12. artikuluak).48 Erakunde hauek osatzen dute Caucako Bizitzaren eta Giza Eskubideen Aldeko Sarea: Kolonbiako Mendigunea Integratzeko Batzordea (CIMA), Caucako Indigenen Eskualde Kontseilua (CRIC), Batasuna eta Berreraikuntza Caucako Nekazarien Elkartea (ANUC UR), Cajibíoko Nekazarien Mugimendua Elkartea, Garapenerako Korporazioa (CODESCO) eta Emakumeen Bide Baketsua – Cauca.

40

- Estatuaren arretarik eza , Cauca Departamendua herrialdeko pobreenetariko bat da.

- Desplazatutako pertsona gehien dituen departamendua da ; Armadaren eta FARC gerrillaren arteko borrokek, glifosatoz egindako legez kanpoko erabilerako laboreen fumigazioek (Kolonbia Planaren eta drogaren aurkako borrokaren ondorioz), eta behar ekonomikoek eraginda. Desplazatutako pertsona gehien Popayán eta Santander de Quilichao inguruetan biltzen dira.

- Lurraldea enpresa multinazionalei eman zaie: Cauca natura- eta meatze-aberastasun handienetakoa duen lurraldeetako bat da; ondorioz, Europako, Amerikako Estatu Batuetako eta Kanadako enpresa multinazionalen helburu ekonomiko bihurtu da. Kolonbiako Geologia eta Meatzaritza Erakundearen (INGEOMINAS) datuen arabera, meatze-ustiapenerako 248 titulu eman dituzte 422.970 hektareako azalera baterako (Caucako lurraldearen % 14). Departamenduak 3.090.000 hektarea ditu guztira; horietatik, 813 eskaera zeuden emakida-prozesuan 2011ko abuztura arte, eta guztien artean 1.623.000 hektarea hartzen zituzten barnean, hau da, departamenduaren % 50 baino gehiago. Kolonbiako politikak multinazionalen eta kapital atzerritarraren interesei egiten die men. Ondorioz, natura-baliabideak gehiegi ari dira ustiatzen, eta hori, tokiko ekonomia ahultzeaz gain, arriskutsua da elikadura-burujabetzarentzat (esportatzeko ekoizten da).

CRICek egin moduan, Caucako Bizitzaren eta Giza Eskubideen Aldeko Sareak salatu du Kolonbiako Estatua haziak pribatizatzen ari dela, 2012ko apirilaren 23ko 1518 Legearen bitartez.

- Gatazka larriagotu egin da: Barneko gatazka ez da armatua soilik, soziala, politikoa eta ekonomikoa ere bada. Kausak egiturazkoak dira, eta, horregatik, egiturazko tratamendua behar dute.

- Egitura militarrak sendotzea: Departamenduan Indar Armatuetako 20.000 kide baino gehiago daude. Gatazka larriagotzen denean kide gehiago bidaltzen dituzte, batailoi berriak eta unitate berriak sortzen. Era berean, matxinatuek ere indar handiagoa hartu dute.

- Segurtasun demokratikoko politika:

o Kontsolidaziorako Plan Nazionala: Aurreko gobernuak ezarritako Segurtasun Demokratikoko politikaren izenean, Santos presidenteak Ekintza Integraleko Dotrina aplikatzen du; bertan, gerra-ekintzak eta ekintza zibiko-militarrak uztartzen dira, herritar zibilak gatazkan nahasi nahian.

o Kolonbia Plana49: Cauca departamendua Kolonbia Planaren III. fasearen erdigunea da.

49 Bakerako, Oparotasunerako eta Estatua Sendotzeko Plana edo Bakerako Kolonbia Plana ere deituta, Kolonbiako eta Amerikako Estatu Batuetako gobernuek 1999an egindako alde biko hitzarmena da. Gizartea eta ekonomia suspertzea, Kolonbiako gatazka armatua amaiaraztea eta narkotikoen aurkako estrategia sortzea aipatzen dituzte helburu gisa; hala ere, planaren ekintzen maskarak Kolonbiako gatazka armatua eta zorigaiztoko ondorioak larriagotzen lagundu izan du eta laguntzen du.

41

- Giza Eskubideen defendatzaileen aurkako jazarpena. Bederatzi pertsona hil dituzte eta 17 mehatxu kolektibo izan dira 2011n.

- Feminizidioa: Emakumeen hilketak eta bortxaketak handitzen ari dira gatazkak presentzia handia duen esparru militarizatuetan. Hamasei hilketa izan dira 2012ko lehen seihilekoan.

- Zigorgabetasuna : Ezagutu diren judizioz kanpoko bost exekuzio-kasuak, 2011n gertatukoak, Justizia Auzitegietara eraman dituzte. Ez dute erantzun eraginkorrik eman kasu horientzat, ezta giza eskubideen defendatzaileen aurkako mehatxuentzat eta hilketentzat ere.

- Estatuaren asmo txarra lurren gaineko politikan. CRIC erakundeak adierazitakoaren ildotik, INCODER erakundearen jardueraren kritika gogorra helarazi digute, indigenen, nekazarien eta afrikarren ondorengoen arteko zatiketa bultzatzen ari baita.

Egoera horiei erantzuteko, gizarte-erakundeek beren antolaketa-egitura indartzearen alde egiten dute. Estatuari modu antolatuan aurre egin beharra ikusten dute, eskubide kolektiboak eta bake iraunkor eta barneratzailea defendatzeko proposamen zehatzak eginda. Hauek dira:

- Elkarrizketa humanitarioak egitea.- Sentsibilizatzeko ekintzak egitea, bakea posible dela eta guztioi dagokigula

helarazteko.- Bakearen alde antolatzea eta mobilizatzea.

Hartarako, bi agertoki finkatu dituzte Estatuan:

- Minga de Resistencia Social y Comunitaria (Caucako indigenen mugimendutik sortutakoa). Gobernu Nazionala jendaurreko eztabaidara deitu dute.

- Herrien Biltzarra: mugimendu sozialek aurkeztu dituzten proposamenak/alternatibak biltzeko ahalegina.

Eszenatoki oso zabalak eta parte-hartzaileak dira, eta herrialde desberdin bat, gizarte desberdin bat eta bizitza duin bat izateko proposamena biltzen ari dira.

Departamenduko agintariek honako gai hauek helarazi dizkigute:

Cauca departamenduko gobernuak Indigenen Gizarte Aliantzak (ASI) babestutako gobernua dela esan du, eta gizarte-erakundeekin etengabeko harremanetan dagoela. Aurrekoek egindako politikatik aldendu dira, estrategia paramilitarrari, herrialde osoan nagusi zen berari, jarraitzen ziotela argudiatuta.

- Giza Eskubideen defendatzaileen aurkako mehatxuak.

o CRICeko eta Caucako Bizitzaren eta Giza Eskubideen aldeko Sareko kideen aurkako mehatxuak eta jazarpenak baieztatu dira. Gehienbat, telefono-deien bidez edo Águilas Negras talde paramilitarrak sinatutako panfletoen bidez gertatu dira, eta talde horixe jo dute erantzule nagusitzat.

42

o Oro har, FARC gerrillak, paramilitarrek eta Estatuak (Indar Publikoaren eta auzipetzeen bidez) eragiten dituzte giza eskubideen defendatzaileen aurkako mehatxuak.

- Gatazka armatua:

o Indigenek, nekazariek eta afrikarren ondorengoek giza eskubideen eta nazioarteko zuzenbide humanitarioaren etengabeko urraketak nozitzen dituzte eragile armatu guztien aldetik, gatazkaren erdigunean baitaude. Arazo larriak sortzen dira: segurtasunik eza; lurra lantzea zailtzen duten pertsonen aurkako minak; umeei ezinezko gertatzen zaie eskolara joatea, eta bultzatutako erresistentzia-prozesuek hainbat arrisku eragiten dituzte.

o 42 udalerrietatik 19k alerta goiztiarren txostenak dituzte. o Indar Publikoak, gerrillak eta paramilitarrek oso presentzia handia dute;

narkotrafikoaren eta legez kanpoko meatzaritzaren bitartez (urrea erauztea) finantzatzen dira.

- Mugimendu indigenara hurbiltzea: Kolonbiako erakunde publikoak mugimendu indigenara hurbiltzearen aldeko apustua egin da. Errespetutik hurbiltzea, konfiantza sortuta. Gaur egun, guztiz ezezagunak dira indigenen justizia, ohiturak eta mundu-ikuskera, eta horrek arbuioa zein konfiantzarik eza eragiten ditu.

- Sexu-indarkeria: erakundeek emandako datuak baieztatu dira.

- Meatze-enpresa multinazionalak daude , dagokien gizarte-erantzukizuna kontuan hartzen ez dutenak.

- Lurren arazo historikoa: Lurraren banaketa desorekatua gatazka kolonbiarraren funtsezko faktoretzat jotzen da. Ez da nekazaritza-erreformarik egon, kontrarreformak baizik.

- Bakerako politika publikoak:

o Gatazkaren konponbideak politikoa izan behar du. Bakea gobernu-eginkizuna izateaz gain, eskubidea eta betebeharra ere bada. Ahots kolektibo bat da.

o Cauca departamenduan erresistentzia eta mobilizazio sozialeko prozesuak ugari izan dira, baita bakearen aldeko lanaren aurrekariak ere: bertan M19 eta Quintín Lame desmobilizatu ziren.

43

4.4.7 Bogota

Bogotan Colombianos y Colombianas por la Paz eta Kolonbia-Europa-AEB Koordinazioa elkarteekin eta MOVICEren Bultzada kapitulua osatzen duten erakundeekin egindako bilerek bisitatutako lurraldeetan bildutako salaketak, analisiak eta proposamenak sendotzen lagundu dute.

Gainera, honako hau ere aipatu dute:

- Enpresa nazionalak eta atzerriko inbertsio zuzena sartzearen bitartez eredu neoliberalean sakontzea estrategia bat da mundu osoko elite ekonomikoak erakartzeko, eta ELGAn 33. herrialde gisa sartzeko.

- Berme Mahaiari dagokionez, zilegitasuna irabazi duela adierazi dute, baina ez dela hobekuntza nabarmenik ikusi. Erakundeek proposamenak egiteko duten gaitasuna agerian uzteko balio izan du. Gobernuak bete ez dituen zenbait konpromiso hartu ditu bere gain. Nazioarteko prozesuak mugitzeko erabili da espazio hori; hala nola, Merkataritza Askeko Ituna (horretarako giza eskubideen gutxieneko estandar batzuk betetzea beharrezkoa da).

- Zigor-arloko Justizia Militarraren erreformaren asmoa Indar Publikoak egindako giza eskubideen urraketak auzitegi militarrek bakarrik ikertzea eta nazioarteko zuzenbide humanitarioaren arabera epaitzea da; horrek hainbat printzipio salbuetsita uzten ditu (proportzionaltasuna eta beharra, besteak beste). Positibo faltsuen kasuak ezin hobe islatzen du indar publikoak nazioarteko zuzenbide humanitarioaren urraketa gisa aurkeztu zituela argi eta garbi giza eskubideen urraketa zirenak.

- Orain geldirik dagoen justiziaren erreformak erakusten du Errepublikaren Kongresua parapolitikaz kutsatuta dagoela (egun 70 kongresista ikertzen ari dira). Erreformaren helburua prozesuak ixtea eta paramilitarrekin loturak zituzten kongresuko kideen inhabilitazioa indargabetzea zen.

- Garapenerako Plan Nazionala indarrez kentzearen politiken zehaztapen eta krimenen legalizazio gisa aurkezten dute.

- Kezka dago nazioarteko erakundeek Santos buru duen gobernuaren diskurtsoa ez ote duten ontzat emango eta Kolonbiatik alde egingo. Nazioarteko lankidetza murrizteak antolaketa-prozesuak ahultzea dakar eta arriskuan jartzen du horien jasangarritasuna.

Erakunde horiek honako lanerako estrategiak proposatu dituzte:

.- Nazioartean:

Eragina izango duten ekintzak hauen aurrean:

Nazio Batuen erakundeetan eta agentzietan Enbaxadetan

44

Nazio Batuen giza eskubideen kontseiluan

Koordinazioa honako hauekin:

Europako sareekin (Bruselan, Espainian...) Latinoamerikan: Elkarrizketa beste erakunde batzuekin

Auziak jartzea giza eskubideen Amerika Arteko Batzordearen aurrean

.- Estatuan:

Mobilizazioak Eragin politikoa Berme Mahaian parte hartzea; proposamen ugari aurkeztu dituzte bertan, eta

erantzunaren zain daude. Biztanle-sektore mehatxatuenak laguntzeko lan berezia: liderrak, emakumeak

eta meatze-sektoreko biztanleak.

Bogotan, ordezkariak giza eskubideen eta nazioarteko zuzenbide humanitarioko presidentetza-programaren zuzendariarekin ere bildu zirena, baita Errepublikako presidenteordetzaren Kolonbiako Herri Indigenen garapen osorako estrategiak eta ekintzak formalizatzeko presidentetza-programaren zuzendariarekin ere.

Tresna eta politika publiko hauek jakinarazi dizkigute:

- Prozesu duala giza eskubideen arloan:

o Unean uneko eta berehalako erronkako Erakunde-egitura epe ertainera eta luzera indartzea.

- Giza eskubideen sistema nazionala abiaraztea. Horren barruan, giza eskubideen defentsa arloan eginkizunak dituzten gobernuko eta Estatuko erakunde guztiak sartzen dira. Errepublikako presidenteordea da batzordeburua eta gai hauek lantzen ditu:

o Zigorgabetasuna.o Merkataritza Askeko Itunaren eragina.o NZH eta gatazka armatua.o Giza Eskubideen defendatzaileen aurkako mehatxuak.

- Giza eskubideen konferentzia nazionala. Helburua gizarte zibilarekiko elkarrizketa-guneak leheneratzea da.

- Barne eta Justizia Ministerioaren mendeko Babes Unitate Nazionala sortzea. Helburutzat babes- eta prebentzio-tresnak sendotzea du.

o Neurri horiek guztiak gatazka armatuaren erdian ezartzen ari direla onartu dute, herrialde gisa ezin baitira gelditu.

Lurraldeetan bildutako kezka eta salaketa nagusiei dagokienez, hauxe helarazi digute:

- Giza Eskubideen defendatzaileen aurkako mehatxuak:

o Giza eskubideen defentsa lurra lortzeko borrokarekin lotuta dago.

45

o Emakumeen egoera modu berezian hartzen da kontuan.o Arrisku-txostenak zibil talde batek egiten ditu orain, indar publikoak egin

beharrean.

- Lurrak itzultzea:

o Gehien eragindako eremuak Sucre, Cauca eta Bolívar hegoaldea dira.o Banako eta taldeko babes-tresnak ezarri dituzte.

- Indigenak:

o Lurraldeetan eragile armatuak daudela, eta hilketak eta sarraskiak gertatzen direla baieztatu dute.

o Lurraldeak desmilitarizatzeko indigenek egindako eskaera gauzatu ezina da, konstituzioak Indar Publikoari agintzen baitio herrialdearen segurtasunari eusteko lana. Estatu gisa ez dago atzera egiterik militarki, ezta polizialki ere.

o Armadako kideek giza eskubideen urraketak egin dituztela onartu dute.

o Lurraren arazoa ez dakarte megaproiektuek edota enpresa multinazionalek, legez kanpoko laboreek eta narkotrafikoak baizik.

- Eskubide sozialak:

o Aurrerapenak egon dira hezkuntzan eta osasunean.

46

5. ONDORIOAK

a. Ia guztiek diote aho batez Kolonbiako gobernu-aldaketak tonu-aldaketa bat ere ekarri duela. Uribe Vélezen bi legegintzaldien ostean, Juan Manuel Santos gobernuaren presidentetzara iritsi izanak diskurtso politiko berria ekarri du. Diskurtsoaren araber, giza eskubideak defendatzeko lana onartu behar da eta herrialdeko gatazkari irtenbide baketsuak bilatu behar zaizkio. Nolanahi ere, haustura oso handia sumatu dugu giza eskubideen politika publikoen, araudiaren, horiek arautzen dituzten babes-tresnen eta jazarpeneko, esespeneko eta indarkeriako egoerak nozitzen dituztenei emandako benetako babesaren artean.

b. Bisitatu ditugun udalerri gehienek eta elkarrizketaturiko pertsona askok babes-eskemak dituzte, edota eremu militarizatuetan daude, baina horrek ez dakarkie segurtasun-sentipenik. Babes-neurriak ez dira nahikoak, eta militarizazioak ez du bermatzen herritar zibilak babestuta egotea.

Horrela bada, erresistentziako gizarte-mugimenduek, aktore armatuen arteko suaren erdian, bizi-duintasunaren eta ausardiaren alde egunero egiten duten borroka nabarmendu nahi dugu.

c. Eskubideen urraketa larri batzuk behin eta berriz estrukturalki zigorrik gabe gelditzen direla nabarmendu beharra dago, arras larria baita (hilketak, desagertzeak, mehatxuak...). Prozesu judizialak gehiegitan alferrikakoak izaten dira, edo kanpoko esku-hartzeek akastuta daude. Eta irtenbideak planteatzeko orduan nahasmen harrigarria dago kaltearen prebentzio-neurrien, eta horren ordainezko zigor-neurrien artean.

d. Gatazkaren oinarri-oinarrian natur baliabideak, lurraren defentsa eta interes nazionalak eta atzerritarrak daude; halaber, erakunde kolonbiarrek zein estatu inbertsiogileek aurre egin beharreko erantzukizunak ere badituzte bertan. Horrela bada, biktimei eta lurrak itzultzeari buruzko legeak prozesu korapilatsua dakar; bertan lurrarekiko harremanaren mendeko bizimodua duten biktimen interesa lehenetsi beharra dago –komunitate indigenak, afrikarren ondorengoak eta nekazariak–.

e. Egiaztatu dugunez, borroka armatua Caucan egun eragiten ari den egoera konpontzeko borondatea dute erakundeek, herritar zibilen bizitza eta osotasun fisikoa arriskuan jartzen ari baita.

Horregatik esperantza handia daukagu Kolonbiako gobernuak eta FARCek abiarazi dituzten bake-elkarrizketekin, eta dei egiten diegu, gizarte zibilaren hitzak eta bake-proposamenak kontuan har ditzaten.

Eta eskatzen diegu: errespeta ditzatela komunitate indigenen, afrikarren ondorengoen eta nekazarien autonomia, autodeterminazioa eta arbasoen lurraldean gelditzeko eskubidea,; aplika ditzatela giza eskubideen eta nazioarteko zuzenbide humanitarioaren nazioko eta nazioarteko arauak; eta babes ditzatela herritar zibilak, giza eskubideen erakundeak eta liderrak, mehatxuak pairatzen ari baitira giza eskubideak defendatzeagatik.

47

1. ERANSKINAGurean hartutako defendatzaileen erakundeak:

MOVICE, Sucreko kapitulua

Estatuko krimenen biktimen mugimenduak (MOVICE) 5.000 biktima eta 300 gizarte-erakunde inguru biltzen ditu. 2005ean eratu zutenetik, bere lana biktimek, egia, justizia eta erreparazio osorako dituzten eskubideak exijitzea izan da, arlo politikoan, juridikoan eta sozialean.

Eskualde mailan 19 atal edo kapitulutan dago antolatuta; horietako bat Sucre departamenduan.

MOVICEren Sucreko kapituluak uko egin nahi dio paramilitarren zigorgabetasunari eta departamenduko bizitza politikoan, ekonomikoan eta sozialean irauteari. Departamenduan hamarkadetan lan egin duten giza eskubideen, gizarteko eta aurkakotasun politikoko erakundeen esperientzietatik abiatuta eratu zen (hala nola, nekazaritza-sindikatuak eta komunitate-prozesuak). Kapituluak, Bultzatzeko Nazio Batzordea osatzen duten erakunde nazionalen laguntza du. Batzorde hori honako elkarte hauek osatzen dute:

- Giza Eskubideen Aldeko Batzorde Iraunkorra (CPDH)

- Yira Castro Korporazio Juridikoa

- Asonal Judicial (Arlo Jurisdikzionaleko Funtzionarioen eta Langileen Nazio Elkartea)

- AVRE korporazioa (Laguntza Psikosoziala eta Osasun Mentaleko Arreta Indarkeria Politikoaren Biktimentzat)

- SEMBRAR korporazioa

- Laguntza Solidarioaren Nazio Elkartea (ANDAS)

- Justizia eta Bakearen aldeko Eliza Arteko Batzordea

- Unión Patriótica (UP)

- Kolonbiako Alderdi Komunista (PCC)

- Preso Politikoekiko Elkartasun Batzordea Fundazioa (FCSPP)

- Manuel Cepeda Vargas Fundazioa (FMCV)

- Langileen Alderdi Sozialista (PST)

- José Alvear Restrepo Abokatuen Kolektiboaren Korporazioa (CCAJAR)

- Fedeagromisbol (Bolívar Hegoaldeko Nekazaritza eta Meatzaritza Federazioa)

- Desplazatuen Koordinazio Nazionala

- Kolonbiako Unibertsitateko Ikasleen Elkartea (ACEU)

- FENSUAGRO

- Kolonbiako Unibertsitate Nazionaleko Langileen Sindikatua (SINTRAUNICOL)

- Metako Langile Independenteen Sindikatua (SINTRAGRIM)

48

- Antioquiako Ipar-ekialdeko Bizikidetzaren eta Bakearen Aldeko Ekintza Humanitarioa (CAHUCOPANA)

- Langileen Zentral Unitarioa (CUT)

- Unibertsitateko Irakasleen Elkartea (ASPU)

- Norman Pérez Bello Korporazio Klaretarra

- Corporación Jurídica Libertad

- Nortasunaren eta Justiziaren Aldeko Seme-alabak Ahanzturaren eta Isiltasunaren Aurka (HIJOS)

- Oroitzapenaren Aldeko eta Zigorgabetasunaren Aurkako Seme-alabak

- Bogotan dauden eskualde-kapituluen ordezkariak

Ikerketarako eta Gizarte Ekintzarako elkartea (NOMADESC)

Giza eskubideen aldeko Kolonbiako erakunde honek sei lan-esparru ditu: hezkuntza, ikerketa, gizarte-zuzenbidea, komunikazioa, eragina eta sareak.

- Giza Eskubideen Hezkuntza eta Ikerketa Diploma diseinatu eta garatu du Kolonbiako hego-mendebalderako.

- Gatazkaren egiturazko kausen gaineko ikerketa. Pribatizazioa eta multinazionalak. Ekonomia, gizarte, kultura eta ingurumen arloko eskubideak. Zigorgabetasuna.

- Aholkularitza soziojuridikoa banako eta taldeko eskubideak urratu dizkieten biktimen komunitateentzat.

- Udal, departamendu eta nazio esparruetako estatu- eta gobernu-erakundeen aurreko eragina.

- Ikus-entzunezko diseinua eta ekoizpena.

- Buenaventurako eta Nariñoko mendebaldeko mendilerroko udalerrietako giza eskubideen urraketen gaineko ikerketak.

- Enpresa multinazionalen eraginak jasan dituzten komunitateen lurraldea eta burujabetza defendatzeko entzunaldi publikoak deitzea.

- Aurretiazko kontsulta eta ingurumen-erabilera plana urratzeagatiko auzi estrategikoak nazioan eta nazioartean.

- Minga de Resistencia Social y Comunitaria erakundearen Batzorde Politikotik eta Herrien Biltzarretik abiatu da.

49

Caucako Eskualde Kontseilu Indigena (CRIC)

Erakunde honek Cauca departamenduko komunitate indigenen % 90 baino gehiago hartzen ditu barnean.

Gaur egun, 115 kabildo eta 11 kabildo-elkarte ordezkatzen ditu; bederatzi gune estrategikotan daude banaturik. Caucako zortzi herri indigenen 84 babesleku daude legez eratuta: Nasa - Paez, Guambia, Yanacona, Coconuco, Eperara – siapidara (Emberá), Totoro, Inga eta Guanaco herrienak.

Caucako herri indigenen agintaritza tradizional gisa onartuta dago. Erakunde publiko berezia da; egun Estatuarekiko negoziazioetan buru ageri da, Kolonbiako nazioak herrialdeko inguru honetako talde indigenekin dituen konpromiso ugarien ondorio.

CRIC erakundeak herri indigenen funtsezko eta berariazko eskubidea defendatzea du helburu; horretarako, trebakuntzako eta laguntza juridikoko taldeak zein ekoizpen-, hezkuntza- eta osasun-proiektuak bultzatzeko taldeak abiarazi ditu, betiere batasuna, lurra eta kultura gidari dituela, autonomia lortzeko bidean funtsezko zutabe baitira.

Azkeneko hiru urteetan, herrialdeko gizarte eta herritar mobilizazio handiak zuzendu ditu Minga de Resistencia Civil y Comunitaria izenekoaren bitartez; berau herri indigenek Kolonbiako Estatuari exijitzeko duten zilegitasun osoaren gauzapena da.

Era berean, haien antolaketa-prozesuaren bitartez, aitzindariak izan dira bake-proposamenak egiten esperientzia hauetan oinarrituta: guardia indigena, Indigena eta Herri Parlamentua, Herritarren Kontsulta MAIren aurrean, Minga de Resistencia Civil y Comunitaria eta Herrien Kongresua.

Halaber, agintari tradizionalen bitartez, lurralde indigenetatik ateratzeko exijitu die gatazkan parte hartzen duten talde armatuei.

50

2. eranskinaGiza eskubideen eta nazioarteko zuzenbide humanitarioaren urraketaren estatistika-

txostenaren laburpena 2011-2012

(CRICek egina)

1. irudia: Giza eskubideen eta nazioarte zuzenbide humanitarioaren urraketa eremuka

1. taula: Giza eskubideen eta nazioarteko zuzenbide humanitarioaren urraketa eremuka

VIOLACION DDHH ZONA NORTE

ZONA ORIENTE

ZONA OCCIDENTE

ZONA CENTRO

ZONA COSTA PACIFICO

ZONA REACENTAMIENTOS

ZONA TIERRADENTRO

ZONA NORORIENTE

ZONA SUR

TOTAL VICTIMAS

AMENAZAS LIDERES INDIGENAS 57 20 16 2 32 46 15 37 225

ATENTADOS A POBLACION CIVIL 1.589 300 6 150 14 2.059 CAMPO MINADOS-MINAS ANTIPERSONA

237 10 10 257 DESPLAZDOS POR ACTORES ARMADOS DEL CONFLICTO INTERNO 2.809 720 1.367 312 1.200 608 7.016 HOSTIGAMIENTOS POR GUERRILLAS 9.521 1.201 658 753 12.133 VICTIMAS POR ENFRENTAMIENTOS DE ACTORES ARMADOS DEL CONFLICTO INTERNO

2.597 158 10 265 87 3.117 HOMICIDIO DE INDIGENAS

66 10 3 52 74 205 INDIGENAS LESIONADOS EN ENFRENTAMIENTOS DE ACTORES ARMADOS DEL CONFLICTO INTERNO

300 30 12 32 306 397 1.077 RETENCION ARBITRARIA POR ACTORES ARMADOS DEL CONFLICTO INTERNO

180 0 180 SEÑALAMIENTO A LIDERES INDIGENAS

152 0 25 0 18 23 12 18 248 TOTAL VICTIMAS

17.508 50 2.452 2 1.367 407 75 2.668 1.988 26.517 GRAVE RIESGO DE PERVIVENCIA GENERADO POR LA OPIC AFECTACIONES Y VIOLACIONES GRAVES EL MOVIMIENTO INDIGENA Y SUS COMUNIDADES, GRAVES ACUSACIONES SIN FUNDAMENTO, CALUMNIAS, FALSOS

TESTIMONIOS Y FALSAS DENUUNCIAS, DESARMONIZACION Y DIVISION.

51

3. eranskinaKolonbiako Komunikabide Indigenen Elkarteak (Red-AMCIC) egindako salaketen

estatistika-koadroa

Komunikatzaile indigenei egindako mehatxuen salaketen estatistika-koadroa (2005-2012).

2005eko maiatza: DASen, Fiskaltzaren eta Armadaren muntaketa Vicente Otero komunikatzaile indigenaren etxean, Caldono udalerrian. Bost hilabetez atxilotuta egon zen, terrorismoa egotzita. Ondoren, Fiskaltzak komunikatzailearen alde amaitu zuen kasua, guztia hura auzipetzeko muntaketa baino ez zela egiaztatuta.

2005eko uztaila: Radio Nasa irratia ixteko saioa, Calotoko agintari indigenek entzunaldia eskatu eta egun batzuetara.

2006ko otsaila: Cauca Iparraldeko Kabildo Indigenen Elkarteari (ACIN) eta CRICari FARC gerrillak sinatutako panfleto bat helarazi zieten Internet bidez, Caucako irrati indigenen koordinatzaileei eta CRICeko komunikatzaileei mehatxu egiteko.

2006ko apirilak 28: Poliziaren Istiluen Aurkako Eskuadroi Mugikorrak (ESMAD), Moraleseko alkatetza hutsarazteko saio batean, terrorista eta miliziano izatea leporatu zien herri horretako Nuestra Voz Estéreo irratiko bi komunitate indigenari.

2006ko maiatza: ESMADek irrati indigenen transmisio-ekipoak erre zituen La Maria Piendamó Nazio Gailur Ibiltarian, eta Richard Calpa atxilotu zuen, Radio Libertad de Totoró irratiko kazetaria, baita El Turbión egunkari birtualeko kazetari bat ere.

2006ko irailak 19: DASeko agente sekretu batzuek Griseldino Yafue eta Rubiel Lis bahitu zituzten, Caldonoko USWAL NASAYUWE ESTEREO irrati indigenakoak; ondoren, espetxeratu egin zituzten, eta terrorismoa leporatu zieten.

2008ko martxoa: talde paramilitarrek Silsa Arias Martínez mehatxatu zuten, ONICeko Komunikazio koordinatzailea.

2008ko abuztua: nekazari suminduz («campesino embejucao») mozorrotutako paramilitarrek Caucako iparraldeko, CRICeko eta ACINeko Komunikazio Egiturako liderrak mehatxatu zituzten.

2008ko abuztuak 15: Paramilitarrek mendebaldeko gobernadore indigenak mehatxatu zituzten, baita Alfredo Campo ere, Nuestra Voz Estéreo irratiko zuzendaria. Astebete geroago, mehatxu bera egin zioten Algelmiro Valencia CRICeko kontseilariari.

2008ko abendua: Ezezagun batzuek panfleto bat utzi zuten Caldonoko Uswal Nasayuwe Estereo irratiko atean; horren bidez, irratia jomuga militar izendatu zuten, eta lurraldetik berehala ateratzeko eskatu zieten Griseldino Yafué, Lucio Guetio, Ernesto Bototo, Rubiel Lis eta José Vicente Otero komunikatzaile indigenei.

2009ko otsailak 7: goizeko hirurak aldera, bi gizon iritsi ziren motozikleta batean Gustavo Adolfo Ulcuéren etxera (ACINaren webguneaz arduratzen da). Gustavoz galdetu eta haren anaiak atea irekitzean, pistolaren kanoia harengana zuzendu eta etxean sartu ziren.

52

2010eko urriak 14: Cauca iparraldeko Lopez Adentro kabildoko Rodolfo Maya komunikatzaile indigena hil zuten haren etxean, familiaren aurrean.

2011ko martxoak 12: gaueko ordu txikitan, eta bi egunez jarraian, Vicente Otero CRICeko Komunikazio Programaren koordinatzailearen etxeko atea jo zuten gizon ezezagun batzuek.

2011ko apirilak 5: talde paramilitarrek panfleto baten bidez heriotza-mehatxua egin zieten Caucako 10 irrati indigenen arduradunei eta CRICeko Komunikazio Programaren koordinatzaileari.

2012ko urtarrilak 28: telefono-dei baten bidez heriotza-mehatxua egin zioten AMCIC sareko kide den Totoró herriko Luis Hernán Sánchez komunikatzaile indigenari.

2012ko uztailak 03: Jambalóko Voces de Nuestra Tierra eta Toribioko Radio Nasa irratien antenei eraso egin zieten. Bietako bat suntsitu zuten, eta besteak igortzeari utzi zion Armadaren eta FARC gerrillaren seigarren frontearen jazarpen gogorrengatik.

53