berri

ak la

bur

Berriaklabur

JOAN DEN URTEAN beirazko 26.664milioi ontzi birziklatu ziren Europan;hau da, batez beste, erabilitakobeiraren % 64,1. Beiraren EuropakoFederazioaren datuen arabera,suitzarrak dira gehien birziklatzendutenak, % 93, hain zuzen.Herbehereetan % 86 birziklatzen daeta Suedia eta Austrian % 84.Gutxien, berriz, Turkian: % 25 soilik.Grezia eta Erresuma Batuan ez duteaskoz gehiago birziklatzen, hurrenezhurren % 28 eta % 26.

CELERA GENOMICS KONPAINIAK, gizagenoma deskodetzen ari denkonpainiak, saguarena deskodetuduela adierazi du. Zehazki, hirusagu-barietateren genomaren % 95ezagutzera ailegatu omen dira.Britainia Handikoak beste hainbesteegiten ari dira beste sagu-barietatebatzuekin. Izan ere, saguarengenoma ezagutzea oso lagungarriaizan daiteke gizakiarena ulertzeko.

Europan beiragehiena birziklatuegiten da

GIB (GIZA INMUNOESKASIAREN BIRUSA)BIRUSAREN zenbait anduiek botikeidieten erresistentzia behin betikoadela ikusi dute Britainia Handikoikertzaileek. Birmingham-en drogabidezko tratamenduak huts egin

duen 550 kasu aztertu eta guztietanodoleko GIB birus erresistentearenmaila oso handiak neurtu dituzte.GIB birusak mutazioei esker lortzendu erresistentzia eta tratamenduautzita anduia desagertzen den arren,botika bera hartzen hasitakoanberriz agertu egiten da, aurrekoanbaino azkarrago eta kopuruhandiagoan gainera. Dirudienez,bitarte horretan birus erresistenteanodo linfatikoetan geratzen da.Aurkikuntzak droga-tratamenduakbirziklatzeko esperantzarekin amaitudu hein handi batean.

ING

UR

UG

IRO

A

ME

DIK

UN

TZ

A

GIB, betiko erresistentzia

2 EL H U YA R. 2000 AB E N D UA

RADIOTERAPIA

ERAGINKORRA DA

MINBIZIA TRATATZEKO,baina horrelakoetanhobekuntzak beti diraongi etorriak. EstatuBatuetako LawrenceLivermorelaborategietakoikertzaileektumorearen ingurukozelula osasuntsuak iakaltetu gabeerradiazio-kantitateahanditzeko sistemaprestatu dute. MonteCarlo deritzon eredumatematikoa erabiliz,ordenagailuak hirudimentsiotankalkulatzen duerradiazioa norajoango den, baita

ehun, hezur eta gunehutsek zenbaterradiazio jasoko dutenere. Horrela,beharrezko dosiazehatzago kalkuladaiteke. Aparatuakeskaner indibidualakditu eta giza gorputzbakoitzaren

anatomiara edogaixotasunaren izaerariegoki daiteke.Peregrine bataiatutakosistema berria armanuklearrak garatzekoikerketen ondorio daeta lehenbailehenprest egongo delaespero da.

Radioterapia hobeaminbiziaren aurka

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

G E N E T I K ASaguaren genoma

ME

DIK

UN

TZ

A

DUELA 250 MILIOI URTE LurreanPangea izeneko kontinente bakarrazegoen. Geroztik, plaka tektonikoenmugimendua dela eta, egun duenitxura hartu du, baina ez betiko.Plaken mugimenduak kontinenteakelkartzea eragingo du eta 250milioi urte barru geologoek PangeaUltima deitu dutensuperkontinentea osatuko da.Kontinenteak barneko itsasoerraldoia izango omen du, OzeanoAtlantikoaren hondarrek osatua,hain zuzen. Iragarpena ez daerabatekoa, baina badira nahikoargi dauden zenbait gauza. Afrikak,esaterako, iparralderanzko bidaiajarraituko du, Mediterraneoa itxizeta Himalayaren antzekomendikatea eratuz. 50 milioi urte

barruAfrika etaEuropaelkartutaegongo dira,Atlantikoazabalagoaizango daeta Australiaeta Antartidaiparralderago egongo dira.Prozesuan Mediterraneoadesagertu egingo da. AurreragoAustralia eta Asiak bat egingodute: Australiaren ezkerraldeakAsiako ekialdeko uharteekin talkaegingo du lehenik; ondoren birakahasi eta Borneo eta Txinaren kontrajoko du eskuinaldeak.

KANADAKO ESKUALDE ARTIKOAN bizidiren beluga baleak gutxitzen aridira arrantza eta poluzio kimikoarenerruz batik bat, baina beharbadazarataren eraginez ere bai. Artikoaindustrializatu zenetik beluga baleenbizitokia zaratatsu bilakatu daontzien joan-etorriekin. Zenbaitikertzailek ontzi izotz-hausle batekurazpian egiten duen zarata neurtueta baleen entzumenean izandezakeen eragina ordenagailuzsimulatu dute. Emaitzen arabera,ontzitik 14 kilometrora ere zaratakbaleen portaera nahas dezake eta20 minutuz 4 kilometrora dagoenontzia entzuten dutela egonez gero,entzumena honda dakieke. Bertako

kostazaintza-arduradunek, berriz,zarata baleengandik oso urrutiateratzen dela adierazi dute, belugabaleen bizitokietatik igarotzeko ontziizotz-hauslerik behar ez delako.

250 milioi urte barru berriz oinezEuropatik Ameriketara

GE

OL

OG

IA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Illinois Unibertsitateko kimikariek sudurartifizialaren modukoa sortu dute,garraztutako esnea, poluitzaile kimikoak,gas pozoitsuak eta toxina hilgarriakdetektatzeko gai dena. "Sudurrak" kolorealdaketaren bidez ohartarazten du zerdetektatu duen, pH paperak nahastebaten azidotasuna adierazten duenmoduan. Usainak detektatzen dituenpapera lurrunarekiko sentikorra da etakonposatu kimiko sorta handiadetektatzeko gai da: bakoitzarentzatkolore espezifikoa hartzen du. "Sudurra"metalomorfirinez osatua dago,hemoglobina eta klorofilaren antzekokonposatuak. Bestelako metodoetan ezbezala, hezetasunak ez du emaitzetaninolako eraginik eta sentikortasuna osohandia da, bai konposatu bakarrarentzatbaita nahasteentzat ere. Ikertzaileekdagoeneko koloreen liburutegia prestdute, kolore-aldaketa zein konposaturidagokion segituan jakin ahal izateko.Asmatzaileen arabera metodo sinple,azkar eta merkea izango dugu eskuartean laster.

Usaina ikusi nahi?

3EL H U YA R. 160. Z K .

K I M I K A

NE

UR

OL

OG

IA

Zarata gehiegi Artikoan

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

80° 80°

70°70°

60° 60°

50°50°

40° 40°

30° 30°

20°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

20°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

20°

80°

70°

60°

50°

40°

30° 30°

20°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

20°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

20°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

20°

80°

70°

60°

50°

40°

10°

10°

0°

80°

70°

60°

50°

40°

30°

20°

10°

10°

0°170°160°150°140°130°120°110°100°90°80°70°60°40° 50°30°20°10°60° 40°50° 30° 20° 10° 0°70°80°90°100°110°120°130°140°150°160°170°

Nafarroako UnibertsitatekoZientzia eta Teknologia

Institutuak eta Cepa SchwartzPharma-k –izen bereko enpresaalemaniarraren eskumendekoak

Espainian– oroimen-galtzeatratatzeko botikak egiteko

hitzarmena sinatu dute.Ikerketak Nafarroako

Unibertsitateko FarmakologiaDepartamentuan egingo dira

eta 32,5 milioi pezetakoaurrekontua izango dute.

Oroimena ezgaltzeko pilulak

Nafarroan

K I M I K A

Illinois Unibertsitateko ikertzaileekmolekuletan bibrazio-energia nola

berrantolatzen den inoiz bainoxehetasun handiagoz ikustea

ahalbidetzen duen teknika garatudute. Horretarako pultsu infragorriultralaburrak eta pultsu ikusgaiak

konbinatu dituzte. Teknikaespektroskopiko horrekin

femtosegundotan gertatzen direnbibrazio-energiaren aldaketak neur

daitezke eta, honela, molekulenpropietate dinamiko eta mekanikoak

denbora errealean ezagutu.Espektroskopia-teknika berria oso

baliagarria izango dananoteknologian.

Molekulen bibrazioakzehatz-mehatz

4 EL H U YA R. 2000 AB E N D UA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

F A R M A Z I A

STANFORD ETA UPSALA

UNIBERTSITATEETAKO etaScripps eta PittsburghInstitutuetakoikertzaileek osatutakonazioarteko taldeakproteinazko armadurazbabestutako birusaaurkitu dute. Hainzuzen, hau da halakoegitura ikusten denlehen aldia. HK97deritzon birusbakteriofagoak baloibati loturiko isats

itxura du: burua 72proteina-eraztunezosaturik dago, 12pentagonoz eta60 hexagonoz.Hauek uztaiolinpikoen antzeradaude elkarri loturikbirusaren ADNmolekula inguratuz.Armadurak 20aldetako futbol-baloiadirudi eta birusababesteko balio duziur asko. Ikertzaileek,

berriz, nanoteknologianaplikazio interesgarriakizan ditzakeela ustedute, oso egituraegonkorra baita.

Armaduradun birusa aurkitu dute

MIK

RO

BIO

LO

GIA

ZULO BELTZEK intereshandia pizten dutezientzialari direnen eta ezdirenen artean, urtetanmisterioz inguratuak egonizanak espekulazio ugarieragin baitu eureninguruan. Dena dela,geroz eta argiago dagozer diren, baina denakberdinak al dira?Zientzialariek lau zulo beltzmota deskribatu dituzte: pisuastunak, galaxien bihotzeandaudenak eta milioika izarren masadutenak; pisu arinak edoeboluzioaren azken fasean daudenmasa handiko izarrak; luma-pisuak,Big Bang-aren ondotik sortutakozulo beltz mikroskopikoen

multzoak; eta pisu ertainak. Pisuarinak inoiz ikusi ez diren arrenteorikoki deskribatu dira eta pisuertainak, berriz, bi aurkitu diraberriki. 500 izarrei dagokien masadute, baina ez dira Ilargia bainohandiagoak. Euren historiaargitzeke dago oraindik.

Lau zulo beltz motadaude espazioan

ES

PA

ZIO

A

ART

XIBO

KOA

SDI EDO “GALAXIETAKO GERRA” izenekoprograma militarrean garatutakohainbat teknologia aplikaziomedikoetan baliagarri suertatu dira;esaterako, hemendik aurrerabegietako kirurgiarako erabiliko denlaser infragorria. Laserrari eskerbegiaren atzealdea tratatu ahalizango da nerbio optikoa kaltetugabe. Zenbait gaitz neurologikorenondorioz nerbio optikoetan likidoapilatzen da, eta ikusmen lausotua,buruko minak eta ikusmen-galerasufri daitezke. Kasu horietan kirurgiaezinbestekoa da eta ebakuntza zaila

denez, laserraren zehaztasuna osobaliagarria izango da.

ME

DIK

UN

TZ

A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

5EL H U YA R. 160. Z K .KIM

IKA

KOPENHAGEKO

UNIBERTSITATEKO

IKERTZAILEEK

bakterioakantibiotikoeierresistente nolabihurtu direnazaltzeko teoriaplazaratu dute.Dirudienez,izerdiaren bidezetengabekanporatzendiren antibiotikoen ondorioz,larruazalean bizi diren hainbatbakterio erresistente egin dira.Teoria egiaztatzeko frogakzefalosporina deiturikoantibiotikoekin egin dituzte,arnas hodietako eta gernukoinfekzioak sendatzeko

oso erabiliak. Hirugarrenbelaunaldiko zefalosporina 80kohamarkadan hasi zen erabiltzen,hain zuzen bakterioak erresistenteegiten hasi zirenean, etaDanimarkako ikertzaileen araberalotura zuzena dago bi fenomenoenartean.

BILBOKO GUGGENHEIM MUSEOA oraineraikiko balitz, dirutza ederra aurreztekoaukera izango genuke CambridgeUnibertsitateko ikertzaile-talde batiesker. Horiek titanio oxidoa zuzeneanerreduzitu eta titanio purua jasotzekometodo elektrokimikoa asmatu dute.Laborategian eginikoa eskalaindustrialean errepikatzea badago,material preziatu horren kostuak askomurriztuko lirateke; izan ere, titaniooxidoa erraz atera daiteke mehatzetatik.

Titanioa merkatuegin daiteke

ME

DIK

UN

TZ

A

Zehaztasun handikolaserra

Izerdia eta antibiotikoak

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

I N G U R U G I R O A

WWF ERAKUNDE EKOLOGISTAK

adierazi duenez, Europako seiherrialdek ez dute, agindu zutenbezala, berotegi-efektua eragitenduten gas gutxiago atmosferaraigorriko. Alemania, Frantzia,Espainia, Erresuma Batua, Suediaeta Herbehereak euren emisioak2.818 tonara murriztu beharreandira 2010erako. Baina WWFrenikerketari jarraiki, behar baino220 milioi tona gas gehiagoigorriko dute. Sei herrialde horiekez dira ausaz aukeratuikerketarako; izan ere, guztiekbatera Europako Batasunakigorritakoaren % 70 egiten dute.

Berotegi-efektua:Europako Batasunakez du hitza beteko

ART

XIBO

KOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

IRONIKOA BADIRUDI ERE, uretako poluzio--motetako batek bestelako bat kontroladezake Delawar-eko Unibertsitatekoeniritziz. Ubideetako sulfuro gehienahondakin-uretan iristen da, izan eresulfuro horietako batzuek zenbait metalastun "jasotzen" dituzte, hala nola,burdina, zinka eta kobrea. Aregarrantzitsuago: dirudienez askoztoxikoagoak diren metal astunenhondarrak (esaterako, zilarra, kadmioaeta merkurioa) ere metal-sulfuroelkarketa horiei lotzen zaizkie.

Ikertzaileek ikusi dutenez,elkarketek sei sulfuro-talde ere izatendituzte eta orain arte naturan behatuez diren egiturak osatzen dituzte.Lotutako metalak oxidatu eta askatzeaeragozten duten egitura horienegonkortasun eta iraunkortasunaikusita, pentsa liteke oso eraginkorrakizan daitezkeela metal toxikoak"biltzeko", uretako bizidunek eskuraizan ez ditzaten. Orain toxikotasun--azterketak beharko lirateke elementukimiko horiek ondorio biologikorikduten ikusteko.

Hondakin-urenedertasuna

INDIANAKO UNIBERTSITATEKO

IKERTZAILE-TALDE BATEK

fotosintesiaren eboluziokronologikoa ezarri duelaadierazi du. Fotosintesiabakterioekin hasi zela onartutadago, baina ez dago argi zein izanziren lehenak: fotosintesiarenondorioz oxigenoa ekoiztenzutenak ala oxigenorik ekoiztenez zutenak. Indianako ikertzaileenarabera oxigenorik ekoizten ez

duten bakterioak, hots,bakterio berde eta purpurak,dira zaharrenak. Geroagooxigenorik ekoizten ez dutenheliobakterioak garatu ziren,zianobakterioen arbasoak.Zianobakterioak bai, oxigenoaekoizten dute.Zianobakterioetatik abiatuzalgetako kloroplastoak etalandare berdeak sortu ziren.

ING

UR

UG

IRO

A

B I O L O G I A

ING

UR

UG

IRO

A

Fotosintesiaren jatorria

6

ALGEK KARBONO DIOXIDOA

xurgatzeko gaitasun handiadutenez, klima-aldaketarenkontrako sistema natural ezinhobea izan litezke. Horregatik,ikertzaileek algen jarduera nolahanditu aztertzen ari dira.1999an Antartidatik hurbilekoeskualde batean burdina erabilizuten algak ongarritzeko, etahorrek hazkundea eragin zuela

ikusi zuten. Hala ere,kontuz hartzeko kontua da,algak ongarritzeak atmosferakokarbono dioxidoaren kantitateanepe luzean zein eragin izandezakeen ez baitago oraindikargi. Bestalde, ongarritzeakarrain-bankuen etekina handidezakeela uste du zenbaitadituk.

Burdina klima hozteko

EL H U YA R. 2000 AB E N D UA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

FUSIO NUKLEARRAREN

INGURUAN laneandabiltzan ikertzaileekbehin betiko erabakiahartzeko unea iritsi delaadierazi dute.Prestatutako azkendiseinua aurkeztuondoren onartua alabetirako baztertua izandadila eskatu dute.Diseinatutakoerreaktorea 4.000 milioidolar (80.000 milioi pezeta, 26.000milioi libera) kostatuko da; asko.Hala ere, lehenago proposatutakoeredua baino bi bider merkeagoada. Ikertzaileen ustez gutxiago ezinda egin eta aurkeztutako plana daikerketa-programarekin aurrerajarraitzeko modu bakarra.Erreaktore TermonuklearEsperimentala (ITER) 1986an hasiziren prestatzen Estatu Batuak,Europa, Japonia eta Sobietar

Batasunaren artean. Bainadiseinua aurkeztu zenerako,1998rako, giro politikoa erabataldatuta zegoen: Errusiak ez zuenaurrera jarraitzeko dirurik etaEstatu Batuek bertan behera utzizuten lankidetza. Orain aurkeztuden ITER proiektua txikiagoa da,baina hala eta guztiz ere,kontsumitutako energia baino10 bider energia gehiago ekoitzikodu.

Fusioa, orain ala inoiz ez

ISRAEL-GO WEIZMANN

INSTITUTUKO IKERTZAILEEK

usaimena etagizakiaren eboluzioalotzen dituen teoriaazaldu dute Naturegenetics aldizkarian.Dirudienez 17.kromosomansudurreko usaimen--hartzaileak kodetzendituzten mila genekotaldea daukagu

gizakiok eta, nahiz etagaur egun erdiakaktiboak ez diren,egote hutsak gurearbasoenganfuntzioren batbazutela baieztatzendu. Txinpantzeek,berriz, ez dute genebaliokiderik. Israelgoikertzaileen arabera,usaimen garatuaizateak txinpantzeen

gaineko abantailaebolutiboa eman ziengizakiei; adibidez,elikagai toxikoakidentifikatzekogaitasun handiagoa.

Usaimenaren zereginaeboluzioan

EN

ER

GIA

EB

OL

UZ

IOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

E S P A Z I O A

Esne-bidearen erdigunetik oso gertudauden hiru izarren azelerazioaneurtuta galaxiaren zentroan dagoenzulo beltzaren posizioa eta masa inoizbaino hobeto zehaztu ahal izan da.Dirudienez, galaxiaren erdigunekomasa-dentsitatea lehen neurtu bainomagnitude ordena bat handiagoa da.

Esne-bideko zulo beltza

M E D I K U N T Z A

Washington Unibertsitatekoikertzaileek garunak oroitzapensentsorialak berriz ere nolairudikatzen dituen aztertu dute. Ikusidutenez, oroitzeko jatorrizkoesperientzia jaso zuten garunekoeskualdeak aktibatzen dira, uste zenbezala.

Nola oroitzen dugu?

7EL H U YA R. 160. Z K .

ART

XIBO

KOA

0

700

1000

1300

93

98

102

106

NortekoFerrokarrilla

zientzimagazina

OsasunaIngurugiroaTeknologiaInformatika…

© Elhuyar Kultur Elkartea

asteazkenero…

…20:00etanEuskadi irratian

gurekin,

zurekin

5. urtea

5.urtea Iberdrolaren babesarekin

Buztinezkohozkailua

TE

KN

OL

OG

IA

MOHAMMED BAH ABBA Nigeriakoirakasleak kanpoko energia-iturririkbehar ez duen hozkailu sinple etamerkea asmatu du. Hozkailua batabestaren barnean sartutakobuztinezko bi ontzik osatzen dute; bienarteko hutsunea harea bustiz betetadago eta estalkia ere hezea da.Kanpoko aire beroak hezetasunaerakarri egiten du, barnetik kanporakoberotasun-fluxua eraginez.

Estalkiak eta hareak heze dirautenbitartean ontzi txikiaren barnealdeahotz mantentzen da eta bertangordetako elikagaiak ez dira galtzen.Esaterako, ontzian gordetakoberenjenek 3 egun ordez 27 irautendute eta tomate eta piperrek, berriz,hiru aste baino gehiago. Abbairakaslearen asmakuntzari esker,inguruko herrixketako bizi-kalitateahobetu egin da: nekazariek presazkosalmentak egin ordez,eskaintza/eskariaren arabera saldezakete eta neskatoek ez duteegunero merkatura joan beharrik.Abba irakasleak dioenez, hozkailuaerabiltzen den herrixketan lehen bainoneska gehiago dago eskoletan.Asmakuntzagatik 75.000 dolarreko(15 milioi pezetako, 600.000 liberako)Rolex saria jaso du eta hozkailuaNigeriako iparraldean zabaltzekobalioko du.

ART

XIBO

KOA

estalki-hezea

kanpokoontzia

barnekoontzia

hondar hezea

lurrun-dutako

ura

ZENBAIT IKERTZAILEK

hodeiek Lurraberotzean eta hozteanduten eragina nahikoaizango dela klima--aldaketa eragoztekouste dute, baina azkenikerketek kontrakoaadierazi dute. NASAkoikertzaileek hiru urtezbehatu dituzte altitudetxikian daudenhodeiak, klima hozten dutela ustebaita. Teoria batzuen arabera,atmosfera beroagoan ur gehiagolurrunduko da eta hodeiakdentsoagoak izango dira; Eguzkiarenkontrako aterki eraginkorragoak,

hortaz. Baina NASAko ikertzaileektenperatura handitzean hodeiakmehetu egiten direla ikusi dute,eguneko ordua edo meteorologiaedozein dela ere.

ING

UR

UG

IRO

A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

9EL H U YA R. 160. Z K .

A S T R O N O M I AHodeiek ez dute klima-aldaketaeragotziko

HUBBLE TELESKOPIOAK bidalitakoazken irudiak aztertu ondoren,Washingtongo Unibertsitatekoikertzaileek Jupiterren Ioilargiak ere mantua baduelaesan dute, eta Lurrakduenaren oso antzekoa dela.Mantua Lurrazalaren etanukleoaren artean dagoengeruza da, sumendiekigorritako magmaren jatorria.

Io-k ere mantuaomen du

IKERTZAILE TXINATAR etaestatubatuarrek fruitu etabarazkietan geratzen diren pestizida-eta poluitzaile-hondarrak garbitzekogai den detergentea prestatu dute.Detergentea anana eta papaiatikerauzitako entzima batetik abiatutasintetizatu dute eta emaitzainteresgarriak eman ditu. Ikertzaileekadierazi dutenez, barazkiakdetergentea duen disoluzioan10 minutuz edukiz gero, pestizidaren% 90 erauzten da.

Pestizidakgarbitzeko detergentea

E N E R G I AB E R R I Z TA G A R R I A K

NAFARROAKO GOBERNUAK 132 milioipezeta eman ditu aurten fondogaldura potentzia txikiko energiaberriztagarrien aldeko proiektuaksustatzeko. Diru-laguntzakinstalazio fotovoltaikoak ipintzekoerabili dira batik bat. Guztira, joanden urtean baino bi bider dirugehiago jaso da aurten.

Energiaberriztagarrieidiru-laguntzakNafarroan

ITSUTASUNA, GIBELEKO ARAZOAK ETA

NERBIOETAKO ASALDURAK ohikoak diradiabetikoengan, baina nahiz etagaitzak ezberdinak izan jatorri beradute guztiek. New York-eko Albert

Einstein Eskolako ikertzaileekmekanismoa azaltzea lortu dute;orain, erremedioa bilatzea besterikez da falta. Mitokondrietan glukosaoxidatzen denean superoxido

deritzon erradikal askeaekoizten da. Zelula arruntaksuperoxido-kantitate txikiakkudeatzeko gai dira, bainadiabetikoen zelulek gehiegiekoizten dituzte eta, hortikabiatuta, hasieran aipatutakogaitzak eragiten dituztenbestelako mekanismoakjartzen dira abian. Beraz,superoxido-kantitateakgutxitzea lortuz gero, kateaerrotik etengo litzateke.

Diabeteak eragindako gaitzenjatorri komuna

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

OS

AS

UN

A

I N G U R U G I R O A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

JUPITERREN EUROPA

SATELITEAK bere azalizoztuaren azpian urgaziz osaturiko ozeanoak

gorde ditzake,NASAko ikertzaileenarabera. Galileozundak lorturikodatuak aztertuondoren, ikertzaile--talde batek ozeanohorien existentziafrogatuko lukeenteoria azaldu du.Galileo zundarenmagnetometroarenbidez Europareneremu magnetikoa

aztertu du NASAk, etalortutako emaitzenarabera, satelitearenazalean ur likidozkogeruza dagoela dirudi.Ur likidozko geruza horiizotzezko geruzaezagunaren azpianegongo litzateke. Likidoaizanik, eroalea izangolitzateke eta, beraz,satelitearen eremumagnetikoan eraginaizango luke; horrelaGalileorenmagnetometroak aurkitu

duen efektua sortukoluke. Jupiterren satelitehorretan ur likidoadagoela frogatzen bada,gure Lurretik kanpobizitza aurkitzeko aukerasuposatuko luke,zientziaren araberabizitza existitzeko urlikidoa beharrezkoabaita. Eguzki-sistemaguztian ez dago urlikidoa aurki daitekeenbeste tokirik.

Europako ozeanoen bila

% 20ko beherapenaElhuyarreko gainerako

produktuetan

Kioskoetan baino% 10 merkeago

Euskal Herriko eta Mundukoinformazio zientifiko eta teknikoazure etxean jasotzeko aukera.

Z I E N T Z I A E TA T E K N I K A

Euskal Herria eta Espainia:6.300 pta. / 248 lib. /37,86 euro

Gainerako herrietan:9.500 pta. / 375 lib. /57,10 euro

2001ekoharpidetza-saria(11 ale)

ElhuyarAsteasuain poligonoa, 14. Txikierdi auzoa. 20170 Usurbil (Gipuzkoa).Tel. 943 36 30 40. Fax-zk. 943 36 31 44.E-mail: elhuyar@elhuyar.com http://www.elhuyar.com

Ni harpidedun,noski. Eta zu,

zergatik ez?Izen-deiturak

Helbidea

Hiria Posta-kodea

Probintzia Jaiotze-urtea

IFZ/ENA zk. Telefonoa

Ikasketak derrigorrezkoak erdi-mailako titulazioa goi-mailako titulazioa

Lanbidea

Ordainketa-era:

VISA-zk. Epe-muga

Sinadura

Banku edo aurrezki-kutxa

Kontu korrontea/libreta(20 digitoak ipini, arren) Entitatea Sukurtsala K.D. Kontu-zenbakia

A S T R O N O M I AA

RTXI

BOKO

A

FEROMONEN JOAN-ETORRIAK talde--portaerak koordinatzeko ezinbestekoakdira sits edo saguentzat. Gizakiarentzattelefono-bidezko komunikazioakbezainbeste.

Feromonak animaliek ekoitzitakomolekulak dira. Atmosferan barreiatzendira eta espezie bereko beste animaliabatek jasotzen ditu, askotan kilometroaskotara, eta hartzaile horrenganerantzun fisiologiko edota portaerazkoakeragiten ditu. Molekula txiki horiek,konposatu usaintsuak bezala, sudur--hobian dauden neurona sentsorialetakoproteina hartzaile espezifikoetara lotzendirela uste da. Edonola ere, feromona--hartzaileak diren neuronek("bomeronasal" deritzon organoandaude) ez dute informazioa zuzeneankortexera bidaltzen, usain-hartzaileakdiren neuronek ez bezala (usaimen--organoan kokatuak). Ondorioz,oinarrizko hainbat portaera jartzen diraabian inkontzienteki; interes sexuala,esaterako. Bestela esateko, benetangertatzen dela usaindu ere ez da egiten.Hori guztia sagua baldin bazara.

Orain arte, giza feromonenjarduerari dagokionez, obulazioa

sinkronizatzen dutenak soilikezagutzen ziren (aspaldidanikezaguna da feromona horiemakumezkoen logeletan etaegoten dela). Lehenengo isolatuziren hartzaile bomeronasalak(adibidez, V1r-a) karraskarienakizan ziren. Orain gizakiarenferomona-hartzailea izan litekeenlehenengo "hautagaia" identifikatudute, V1RL1 izenekoa ("V1r-likegene" oinarri hartuta). GizakianV1r-aren antzekoak diren bestezazpi identifikatu dituzte, baina ezdirela funtzionalak ikusi dute(pseudogeneak); beraz, gure arbasoekferomonak gehiago erabili izanarenarrastoak dirateke. Gizakian organobomeronasalaren parekoa denaenbriogenesiaren zati batean soilik agerida eta, badirudi, hau ere gurejatorriaren arrasto ez-funtzionala dela.

Gizakiak usaimen-organoaren bidezjasotzen ditu feromonak, untxiek etatxerriek bezala. Edonola ere, hartzaileizan litekeen hori aurkitu izana gureoinarrizko portaeren zergati molekularraazaltzeko urratsetako bat izan liteke.

Giza portaera eta feromonak

ME

DIK

UN

TZ

A

berri

ak la

bur

T E K N O L O G I A

Berriaklabur

Estatu Batuetako Rhode IslandUnibertsitateko ikertzaileeksegundoko 200 milioi argazki egitekogai den kamera asmatu dute. Kamerahorri esker oso mugimendu azkarrakikusi eta aztertu ahal izango dira.Kamera oraingoz aplikaziomilitarretan erabiltzen den arren,industrian ere oso baliagarria izangoda. Esaterako, eraikinen egituraknola apurtzen diren eta horretarakozenbateko indarra behar den ezagutdaiteke. Beharbada eraikuntzarakomaterialak hobetzeko bitarteko ezinegokiagoa izan daiteke.

Segundoko 200 milioiargazki

11EL H U YA R. 160. Z K .

ART

XIBO

KOA

LANDAREEN DEFENTSA

NATURALAK SUSPERTZEN

DITUEN materia aktibobat merkaturatu berridute.

Harpine deiturikoproteina horrekerantzun hipersentiberaeragiten dulandarearengan.Tratamenduak kotoi-,tomate- edo limoi--landareak, adibidez,

alerta-egoeraniraunarazten ditu.Ondorioz, parasito edo

intsektu batekerasotzean, berendefentsak arin eta ongimugitzeko prest daude.Horrez gain, proteinahorrek hazitzea etaheltzea azkartzen ditu.Horrela, proteina hauintsektizidak gutxiagoerabiltzeko pauso batizan liteke.

Landareentzat txerto berriak

ING

UR

UG

IRO

A

ART

XIBO

KOA

O S A S U N A

Clostridium botulinum bakterioak botulismoa,oso gaitz larri eta hilgarria, eragiten du.Gaitza gaizki esterilizatutako kontserbak

jateagatik agertu ohi da; bakterioareneraginez gorputzak, arnas aparatuak barne,paralisia sufritzen du eta gaixoa itota hiltzenda. Estatu Batuetan botulismoaren aurkako

aurerrapausoa eman dute, bakterioarenegitura deszifratzea lortu baitute. Toxina

nerbio-zelulei nola lotzen zaien etaneurotransmisoreak nola blokeatzen dituen

ikertu dute, eta nahiz eta bakterioak mintzzelularra nola zeharkatzen duen oraindikargitu ez duten, botulismoaren kontrako

txertoa bidean egon daiteke. Aldi berean,bakterioari funtzio terapeutikoak aurkitu

dizkiote, hala nola muskuluen nahi gabekouzkurdurak tratatzeko.

Botulismoareneragilea deszifratuta

12 EL H U YA R. 2000 AB E N D UA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

GIZA GORPUTZAREN PORTAERA

FISIOLOGIKOAREN gainekoestatistikek gaixotasunakiragartzen lagun dezaketelauste dute zenbaitikertzailek. Horregatik,milaka gaixo anonimorenbihotz-erritmoa, garunekoseinaleak eta antzeko datufisiologikoak Physionetizeneko proiektuan bildudituzte Estatu Batuetako

Osasunerako Institutu Nazionalaketa Ikerketarako ErakundeNazionalak. Funtsean milaka datufisiologikoz osaturiko Web gunea daPhysionet (www.physionet.org).

Datuek arritmia, bihotzeko akats,apnea, desoreka neurologiko etaabar erakusten dituzte eta, horiekaztertuta, medikuek patroiak eraikiditzakete eta pertsona jakinbatek gaitz hau edo hura izangoduen aurresan dezakete.Proiektuaren arduradunen ustez,halako Web guneek ikerketaklinikoak azkartu egingo dituzte,ez baitira datu-bilduma hutsak.Physionet-ek bestelako zerbitzuakere eskaintzen ditu: medikuekdiagnostikoak egin ditzaketeeta detekzio goiztiarra bultzatzekolehiaketak antolatu dira.

Estatistikak medikuntzan

OS

AS

UN

AA

ST

RO

NO

MIA

IRRATI-TELESKOPIOEK

ZEREGIN HANDIA IZAN

DUTE espazioko hainbatfenomeno ulertzeko,hala nola quasarrak etapulsarrak. Irrati-uhinezbaliatuz galaxienbihotzak aztertu ahalizan dira; hautskosmikoa dela etateleskopio optikoentzatikustezinak direneskualdeak. Orain,NazioartekoAstronomia Elkarteak(Europa, Ipar Amerika,Asia eta Australiakoastronomoek osatzendute) irrati-teleskopioerraldoia eraikitzeko

asmoa zabaldu du.Square Kilometre Array(SKA) izenekoteleskopioak, hainzuzen, kilometrokarratuko azaleraizango du, gaur egundagoen handiena baino200 aldiz handiagoa.

Irrati-teleskopio berria2010ean hasiko diraeraikitzen eta Big Bangondorengo uneetaneratutako egiturekigorritako seinaleahulak ikertzekobalioko du.

Irrati-teleskopio erraldoiamartxan

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA