Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori...

89
Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación Ambiental

Transcript of Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori...

Page 1: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Ingurumen Hezkuntzako MaterialakMateriales de Educación Ambiental

Page 2: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

U R D A I B A I K O P A I S A I A

E L P A I S A J E D E U R D A I B A I

DERRIGORREZKO HEZKUNTZAKO PROPOSAMEN DIDAKTIKOA

PROPUESTA DIDÁCTICA PARA LA EDUCACIÓN OBLIGATORIA

LURRALDE ANTOLAMENDUETA INGURUMEN SAILA

DEPARTAMENTO DE ORDENACIÓNDEL TERRITORIO Y MEDIO AMBIENTE

Vitoria-Gasteiz, 2004

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia

Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco

Page 3: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Zuzendaritza eta koordinazioa / Dirección y coordinación:

Joseba Martínez Huerta. CEIDA Urdaibai

Urdaibaiko pasaiari buruzko mintegia / Seminario de Paisaje. Urdaibai

Mirari Aldana Amunategi IES Mungia BHI. Miren Nekane Arrondo Mendiolagaray SukarrietakoEskola Saiakuntzarako Zentroa / Centro Experim. Escolar Pedernales. José Luis Bardón García CEPMontorre LHI (Gautegiz Arteaga). María Paz Chertudi Llona CEP Legarda Alde LHI (Mungia). MirariCuende Legarra San Fidel Ikastola (Gernika). Xabier Etxeandia Eizagirre San Fidel Ikastola (Gernika).María Luz Mandaluniz Olabarriaga Mertzede Ikastetxea / Co. Sta. Mª del Socorro (Gernika). JuanCarlos Navarro Garechana CEP San Antonio LHI (Etxebarri). Beatriz Zorroza HormaecheaSukarrietako Eskola Saiakuntzarako Zentroa / Centro Experimentación Escolar Pedernales.

Laguntzaileak / Colaboración

Marisa Apraiz Bilbao Mertzede Ikastetxe / Co. Sta. Mª del Socorro (Gernika). Gloria Aranburu ApraizIES Ignacio Arocena BHI (Bermeo). Ana María Astelarra Guezuraga CEP Legarda Alde LHI (Mungia).Idoia Bazako Lekosais IES Ignacio Arocena BHI (Bermeo). Miren Lorea Etxeandia Orueta CEPMaestra Emilia Zuza LHI (Santurtzi). Rodolfo Etxeandia Orueta CEP Legarda Alde LHI (Mungia). JesúsMaría Goicolea Guezuraga Seber Altube Ikastola (Gernika). Unax Irazabal Olarreta IES Durango BHI.

Urdaibaiko paisaia : derrigorrezko hezkuntzako proposamen didaktikoa = El paisaje de Urdaibai : propuestadidáctica para la educación obligatoria / [zuzendaritza eta koordinazioa = dirección y coordinación, JosebaMartínez Huerta] – 1. argit. = 1ª ed. – Vitoria-Gasteiz : Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia =Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, 2004

p. ; cm. – (Ingurumen Hezkuntzako Materialak = Materiales de Educación Ambiental)ISBN 84-457-2129-1

1. Educación ambiental-Didáctica. 2. Reserva de la Biosfera de Urdaibai-Descripción. I. Martínez Huerta,Joseba. II. Euskadi. Departamento de Ordenación del Territorio y Medio Ambiente. III. Título: El paisaje deUrdaibai. IV. Serie.504:37.02 502.72(460.152 Urdaibai)

Argitaraldia: 1a. 2004ko abustuaEdición: 1ª. agosto 2004

Ale kopurua: 1.000 Tirada: 1.000 ejemplares

© Euskal Autonomia Erkidegoko AdministrazioaLurralde Antolamendu eta Ingurumen SailaAdministración de la Comunidad Autónoma del País VascoDepartamento de Ordenación del Territorio y Medio Ambiente

Argitaratzailea / Edita: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaServicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco

Itxulpena / Traducción: Ana Santos Elortza

Irudiak / Ilustraciones: Julio García

Diseinua / Diseño: Expresión

Inprimaketa / Impresión: Composiciones Rali, S.A. - Bilbao

ISBN: 84-457-2129-1

L. G. / D. L. BI-2082-04

Page 4: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

U R D A I B A I K OP A I S A I A

DERRIGORREZKO HEZKUNTZAKO PROPOSAMEN DIDAKTIKOA

Page 5: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearenarteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da.Paisaian, batetik, giza taldeak euren ingurunera ego-kitzeko erabili dituzten baliabideen frogak aurkitzenditugu. Adibidez, etxebizitza mota, lurraldeko bana-keta eta populatze-erak. Bestetik, gizartearen gaita-sun teknologikoak eraldatu eta gizatartu egin duingurunea, eta aldaketa horiek ere bistakoak dira pai-saian. Izan ere, aldaketa horien azterketak gizakionekintzak eta berorren ondorioak erakusteko aukeraeskaintzen digu.

Horregatik, paisaia oso bitarteko garrantzitsua dalurraldea nola erabiltzen dugun ikertzeko eta, ikerke-ta horretan oinarriturik, egunero bizi dugun errealita-tearekin loturiko ingurumen hezkuntza garatzeko.Horrela, zalantzarik gabe, bizi gareneko gizarteahobeto samar ulertuko dugu eta ingurunearekikogure harremana planteatu ahal izango dugu.

Oraingoan aurkezten dugun karpeta interes handikomaterial didaktikoa da. Hemen azaldutako mintza-gaia derrigorrezko hezkuntzako ziklo bakoitzeanlantzeko jarraibideak eta proposamen zehatzakeskaintzen ditu, bai Lehen Hezkuntzan, baiBigarrenean gauzatzekoak. Gainera, irakasle taldebatek, hiru ikasturtetan zehar, prestakuntza eta saia-kuntza prozesua garatu duteneko lan mintegiarenemaitza da. Horrek balio erantsia dakarkio materiala-ri, bere baliagarritasuna bermatu egiten duelarik.

Bestalde, aipatu behar da lan proposamenakUrdaibaiko Erreserban garatzen diren arren, erabilita-ko metodologia eta lan materialak edozein lurralde-tan aplikatzeko egokiak direla.

Aurkezpena

SABIN INTXAURRAGA MENDIBIL

LURRALDE ANTOLAMENDU

ETA INGURUMEN SAILBURUA

Page 6: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Aurkibidea

1.SARRERA

1.1. Aldez aurreko oharrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.2. Paisaiari buruzko ideia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

1.3. Paisaia ingurumen hezkuntzarako baliabidea den aldetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

1.4. Espazioa, lurraldea eta paisaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.5. Nola landu paisaia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.6. Behatokiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.7. Nola planteatu ebaluazioa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.8. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

PROPOSAMEN DIDAKTIKOA

2. PAISAIAN GAUDE

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

A. Hasi baino lehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

B. Lan proposamena. Jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

3. PAISAIA BIZITZEN.

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

A. Hasi baino lehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

B. Lan proposamena. Jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4. PAISAIA IRAKURTZEN.

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 3. ZIKLOAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

A. Hasi baino lehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

B. Lan proposamena. Jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

5. PAISAIA AZTERTZEN.

PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN . . . . . . . . . . . . . . . 47

A. Hasi baino lehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

B. Lan proposamena. Jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

6. PAISAIA BALORATZEN.

PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN . . . . . . . . . . . . . . . . 57

A. Hasi baino lehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

B. Lan proposamena. Jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

LAN FITXAK ETA MATERIAL OSAGARRIA

7. LAN FITXAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

8. MATERIAL OSAGARRIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

1. Diapositibak eta Gardenkiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

2. Estatistikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

3. Jokoak eta Grabaketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

4. Laminak eta Argazkiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

5. Mapak eta Planoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Page 7: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 8: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

1.1.ALDEZ AURREKO OHARRAK

1.1.1. Urdaibaiko paisaiari buruzkomintegia

Mintegi hau antolatzeko ideia bururatu zitzaigunean,argi ikusten genituen gauza bi: batetik, ingurumenhezkuntzaren arloan egin nahi genuen lanak baliaga-rria izan behar zuen bai bertan parte hartzen genue-nontzat, bai gainerako irakasleentzat eta, bestetik,Urdaibaiko Biosferaren Erreserbaren esparruan eginnahi genuen. Mintegia, prestakuntzarako bide gisaez ezik, taxututako jarduera eta materialen bidezUrdaibaiko bertako ingurumen hezkuntza sustatzekotresnatzat ere hartzen genuen.

Abiapuntuko bi ideia horiek aintzat hartuta, hainbatarrazoik bultzatu gintuen paisaia gure lanaren erdigu-ne bihurtzera:

— Paisai aniztasuna Urdaibaik dituen gotorleku etaaukera handietako bat da.

— Paisaia, jakintzagai anitz ukitzen dituen bere izae-ra integratzaileagatik eta natur ingurunearen etagiza ekintzaren arteko harremanak aztertzekobide ematen duelako, baliabide ahaltsua da ingu-rumen hezkuntzarako.

— Zentzumenen bidezko pertzepzioan oinarriturikolana egiteko aukera ematen du; beraz, edozeinadinetarako egokitu ahal da.

— Sentimenduak ukitzen ditu, afektuzko alderdiaklantzea ahalbidetzen duena.

— Inguruneko giza ekintzarekin zerikusia duten jarre-rak eta balioak sustatzeko aukera ematen du.

Urdaibaiko CEIDAk koordinatu duen mintegi honenlana hiru ikasturtetan zehar garatu da. Tarte horretan,lan taldeak zabalik izan ditu ateak gai honekiko inte-resa zuten irakasle guztiek parte hartu ahal izateko.Erreferentzia beti Urdaibai izan bada ere, euren lanprofesionala Biosferaren Erreserbaren eremu geo-grafikoaren barruan zein horretatik at garatzen dutenpertsonek hartu dute parte bertan.

Egindako lana, besteak beste, dauden materialakaztertzeko, material berriak taxutu eta esperimenta-tzeko eta alternatibak eztabaidatzeko ikerketa etagogoeta prozesuan oinarritu da. Batez ere, berdinenarteko elkartruke prozesua izan da, taldetik kanpokoadituen ekarpenei uko egin gabe prestakuntza hori-zontala garatu duena, hainbat material didaktikosortzeaz gain.

1.1.2. Proposamena

Goian aurreratu bezala, eskuartean duzun argitalpenhau mintegiak hiru ikasturtetan zehar egindakogogoeten eta lanaren emaitza da. Berton derrigo-rrezko hezkuntzako ziklo bakoitzean, hau da, LehenHezkuntzako hiru zikloetan eta DerrigorrezkoBigarren Hezkuntzako bietan, paisaia lantzeko pro-posamen segida eskaintzen da.

Aurkeztutako materiala zortzi multzotan sailkaturikdago:1. SARRERA.2. PAISAIAN GAUDE.

Paisaia Lehen Hezkuntzako 1. Zikloan.3. PAISAIA BIZITZEN.

Paisaia Lehen Hezkuntzako 2. Zikloan.4. PAISAIA IRAKURTZEN.

Paisaia Lehen Hezkuntzako 3. Zikloan.5. PAISAIA AZTERTZEN.

Paisaia DBHko 1. Zikloan.6. PAISAIA BALORATZEN.

Paisaia DBHko 2. Zikloan7. LAN FITXAK.8. MATERIAL OSAGARRIA.

Sarreran paisaiaz dugun ikusmoldeari buruzko oharbatzuk eta zenbait orientabide didaktiko labur aur-kezten ditugu, bai eta oinarrizko bibliografia ere, gaiasakonkiago aztertu nahi duenarentzat.

Ondorengo bost kapituluetan ziklo bakoitzerako uni-tate didaktiko txiki bat dago, landa-irteera bateanoinarritua. Unitate bakoitzean, halaber, bi zati be-reizten dira.

Lehenengoan (A. Hasi baino lehen), Curriculum lotu-ra agertzen da, hau da, ziklo bakoitzari dagozkionedukiak, Oinarrizko Curriculum Diseinua eta jorratzenari garen gaia kontuan harturik. Era berean, lortu nahiditugun lehentasunezko helburuak eta ziklo bakoi-tzerako landa-lana egiteko iradokitzen den behatokiaaurkezten dira.

Ondorengo atalean, «B. Lan proposamena. Jardue-rak», iradokitzen diren lan prozesua eta jarduerakdeskribatzen dira.

7. multzoan, Lan fitxak, hainbat baliabide eskaintzendugu fotokopiatu ahal diren fitxetan, ikasleek zuze-nean erabili ahal izan ditzaten. Fitxek ziklo bakoitze-rako proposatutako jarduerak garatzeko xedea duteeta zenbakiturik daude, errazago sailkatu eta identifi-katu ahal izateko.

Sarrera

Page 9: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

10 Sarrera

Horiez gain, badira beste material batzuk ere (diapo-sitibak, laminak…), jasotako proposamenak garatze-ko baliagarriak diren arren, argitalpen honetan bilduez direnak, hain kopuru handitan erreproduzitzekozailtasuna eta garestitasuna direla eta. Baliabidehoriek Material Osagarrien Maletan bildu dira etahorren kopiak CEIDAn egongo dira, eskuratu nahidituzten irakasleei mailegatzeko xedez. 8. atalean,Material osagarria, baliabide horien deskribapenaaurkezten da, irakasleek eskaintzen denari buruzkoideia zehatza izan dezaten.

1.1.3. Material hau nola erabili

Paisaiarekin loturiko eduki asko hezkuntzako etapaeta ziklo bat baino gehiagotan landu ahal dira. Aregehiago, komeni da alderdi guztiak ziklikoki trata-tzea, azterketaren eta proposamenen zailtasuna pix-kanaka areagotuz. Hortaz, «tratamendu kiribila» esanbeharko genioke, alderdi berberetara itzultzen garenarren, areagotuz baitoaz beraien sakontasuna etalantzeko moduaren konplexutasuna.

Beraz, ziklo zehatz baterako aurkezten diren propo-samen eta materialek beste ziklo baterako ere balioahal dute, edo erraz molda daitezke horretarako.Horregatik, komeni da material guztia gainbegira-tzea, beste ziklo batzuetan ere aurkitu ahal ditugula-ko lantzen ari garen mailarako ideiak.

Eskaintza landa-irteeraren inguruan antolatzen daeta ziklo bakoitzean hiru aldi bereizten dira beti: irtee-raren aurrekoa, bitartekoa eta ondorengoa. Aldihorietako bakoitzak saio bat edo gehiago bildu ahaldu eta hainbat jarduera proposatzen dira horietara-ko. Iradokitako denborak orientagarriak dira, taldea-ren, interesen eta inguruabar zehatzen araberanabarmenki aldatu ahal dira eta. Irakasleren batekpentsa lezake prozesu osoa garatzeak berak paisaiaaztertzeko zehaztu duena baino denbora luzeagoaeskatzen duela. Bakoitzak askatasun osoz hautatuahal ditu egoki deritzen jarduerak eta proposamenabere programaziorako egokitu. Hala ere, gogoanizan behar dugu paisaia «aitzakia» ona dela beste gaibatzuk landu edo horietara hurbiltzeko. Horrez gain,proposatutako jardueretako askok bestelako edukibatzuk lantzeko ere balio ahal dute, bere horretannahiz egokitzapen erraz batzuk eginda.

Proposamenen oinarria Urdaibaiko BiosferarenErreserba bada ere, argi utzi behar dugu edozein tokidela egokia paisaia lantzeko, aparteko eszenatokirikbilatu beharrik gabe. Garrantzitsuena lan metodoa,aurrean dugun ingurunea interpretatzen eta ulertzenikastea eta bera gestionatzen duen gizartean eragi-tea da.

Metodologiari dagokionez, aipatu behar da paisaia-ren azterketa jakintzagai anitzeko ataza dela ezin-bestez, arlo bat baino gehiagori dagozkion edukiaketa prozedurak biltzen dituelako. Horrez gain, landa-lanean, hainbat material eta tresnaren manipulazioan(mapak, maketa, iparrorratza…) eta hainbat informa-zio iturriren azterketan (ahozko iturriak, testuak, ar-gazkiak, antzinako grabatuak…) oinarritu behar da.

1.2. PAISAIARI BURUZKO IDEIA

Paisaia modan dagoela esan genezake. Publizitateagainetik ikusi besterik ez dago, paisaiak «saldu egi-ten duela», balio erantsia dela, konturatzeko. Geroeta nabarmentasun handiagoa du arlo ekonomikoeta komertzialean.

Ikuspuntu didaktikotik, «arrakasta hori» aprobetxa-tuz, bizi garen gizartea hobeto ulertu eta ingurunea-rekiko geure harremanaren gaineko gogoeta egitekoerabili ahal dugu paisaiaren azterketa.

Paisaiari buruzko egungo ikusmoldeak Errenazimen-duan eratutako ikuspuntuaren eragin nabarmena du.Garai horretako irudikapenetan maiz azaltzen diraleiho batetik (marko laukizuzena) ikusitako lurraldebaten perspektiba. Zalantzarik gabe, paisaiari buruz-ko irudi ohikoena bista panoramiko atsegin batekinloturikoa da, normalean natur edo landa ingurukoa.Hala ere, ideia hori partziala eta subjektiboa da.Gehiegi pentsatu behar izan gabe, jende askoreneguneroko paisaia, postaletako irudi idilikoekinbaino, hondamen maila ezberdinak ager ditzakeenhiri inguru batekin loturik dago. Beraz, hauxe dadidaktikaren ikuspuntutik aintzat hartu beharrekolehenengo irizpidea: inguru metropolitar bateko pai-saia Parke Natural batean goza daitekeena bezaininteresgarria edo interesgarriagoa dela.

Horregatik, topikoa gainditu eta paisaia kontzeptuazabaldu egin behar dugu, ingurunearen eta bertan biziden gizartearen elkarrekintzaren emaitza gisa ulertuahal izateko. Izan ere, paisaia definitzean, naturaren,teknikaren eta kulturaren arteko elkarrekintzarenondoriozkoa den eta zentzumenez suma daitekeenadierazpena dela esan daiteke (Busquets, 1999).

1.3.PAISAIA INGURUMEN

HEZKUNTZARAKO BALIABIDEADEN ALDETIK

Paisaia ingurumen hezkuntzarako baliabide baliotsuada, komunitate batek bere ingurunearekin dituen

Page 10: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Sarrera 11

erlazioak irakurri eta interpretatzeko aukera ematendigun liburu irekia delako.

Alde batetik, gizarteen kulturaren zati bat ingurunera-ko egokitzapenaren emaitza da eta horrelaxe islatzenda paisaian, populazio mota, laborantza metodo,etxebizitza mota eta abarren gaineko testigantzalegez. Bestalde, gizartearen gaitasun teknologikoakingurunea eraldatu eta gizatartu egin du. Paisaiarenazterketak ekintza horren ondoreak eta sor ditzake-en arazoak ikusteko aukera ematen du.

Beraz, paisaia aztertzean, pertzepzioarekin eta balioestetikoekin loturiko alderdiez gain, beraren osagaienarteko elkarrekintza, ingurunearen egokitzapen etaeraldakuntza moduak, giza jardueren ingurumen era-gina eta paisaiaren izaera dinamikoa ere ikusi ahalditugu.

Paisaiaren azterketaren ezaugarri garrantzitsueneta-ko bat, ingurumen hezkuntzaren planteamenduekinbat datorrena, diziplina arteko izaera da, ikasleengankonplexutasun eta elkarrekiko menpetasun nozioakgaratzen laguntzen duena, errealitateari buruzkoazalpen mekanikoetan oinarritutako eskema murriz-garriak gaindituz.

Bestalde, pertzepzioaren subjektibotasunak, senti-menduek eta balorazio eta jarrera pertsonalek bal-dintzatu egiten dute paisaiaren irakurketa eta eraginadute berarekin ditugun bizi-harremanetan.

1.4. ESPAZIOA, LURRALDEA

ETA PAISAIA

Espazioa, lurraldea eta paisaia elkarrekiko loturaestua duten hiru kontzeptu dira. Interesgarria dahirurak kontuan hartzea gure azterlanerako egin ahalditugun ondorioztapen didaktikoengatik.

Milton Santos-en ikuspuntuarekin bat, paisaia«behatoki jakin batetik begiez hauteman ditzakegunosagai guztien multzoa da».

Ikuspegia zabalduz gero, lurralde itxuraketaz ohartu-ko gara, hau da, «lurralde jakin batean dauden osa-gai guztien multzoaz, agerikoak nahiz ezkutukoakizan» (Milton Santos, 1996).

Definizio horietatik ondoriozta daitekeenez, paisaia,lurraldearen atala delarik, bide egokia da horrenazterketa hasteko, komunitate batek bere inguruare-kin izan dituen eta dituen harremanen, lanaren etahistoriaren ondoriozkoa eta zentzumenez sumagarriaden errealitatea aurkezten digulako.

Hala ere, espazio zehatz bat aztertzean, Urdaibaikasu, kontuan izan behar dugu lurralde horretan ezinikus daitezkeen osagaiak ere badaudela, paisaiarenzuzeneko behaketaz ezin azter ditzakegunak.Hortaz, «ezkutuko paisaia» aipa dezakegu, hots,«ilundurik» daudelako ikusten ez ditugun arren, egonbadauden osagaiak. Hortixe dator bestelako infor-

mazio iturri osagarriak –mapak, maketak, argazkiak,testuak...– erabili beharra.

Azkenik, espazioa «osagai lekutuek (finkoek), osagaimugikorrek (fluxuek) eta horien arteko erlazioek era-turiko multzo banaezina» litzateke. Beraz, ez dituguahaztu behar osagai mugikorrak eta osagai guztienartean eratzen diren erlazioak eta fluxuak.

Ingurumen hezkuntzaren ikuspuntutik, alderdi horiekgarrantzi berezia dute, zuzenean ezin ikus badaitez-ke ere, ikusten dugunaren «atzean» dauden alderdibatzuetara hurbiltzea ahalbidetzen digutelako, halanola lurraldearen antolamendura eta ingurumen ges-tiora, etorkizunean ikusiko duguna nolabait zehaztendutenak.

1.5. NOLA LANDU PAISAIA?

1.5.1. Lana antolatzeko giltza batzukProposatzen dugun lan prozesua lau uneren ingu-ruan taxutu da funtsean: sentitzea, ezagutu eta erla-zionatzea, adieraztea eta ekitea. Horietako bakoitza-ri buruz ere, jarduerak antolatzeko eta garatu beha-rreko trebetasunak zehazteko funtsezkoak direnbeste ideia edo kontzeptu batzuk ere aipa ditzakegu.1. Taulan, laburturik azaltzen dira urrats bakoitzerakoproposatutako giltzak eta trebetasunak.

Hala ere, argi izan behar dugu markatu ditugunmugak eta uneak errealitatean zirriborratuta etanahasirik agertzen direla. Beraz, ezin ditugu bereiziri-ko ataltzat hartu, prozesua orientatzeko eta, aurreragoazen heinean, arreta non ipini iradokitzeko irizpi-detzat baizik.

ESPAZIOA

LURRALDEA

PAISAIA

Page 11: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

12 Sarrera

UNEA

PARTE-HARTZEAEKINTZA

Adierazi eta baloratu (hainbat bitarteko eta teknika erabiliz).

Agerarazi eta alderatu: eztabaida eta iritzi trukaketa, simulaziojolasak…

Egiaztatu eta alternatibak bilatu: eraginak detektatu, ikur etamezuak interpretatu. Paisaiaren osagai batzuek argibideak ematendizkigute: herrilanak, kartelak, pintadak... Arazoen inguruan dauden interesak eta ikuspuntuak aztertu. Roljokoak horretarako bitarteko egokia izaten dira.

Hipotesiak formulatu eta egiaztatu: zergatik dago hor?, zergatikdago horrela? Hipotesiak hainbat iturri erabiliz egiaztatu behar dira:dokumentuak, elkarrizketak…

Epeldiak zehaztu: paisaiaren denborazko izaera dinamiko eta his-torikoa izango ditugu kontuan.

Identifikatu, erkatu eta sailkatu: paisaiak eta osagaiak, zuzenekobehaketaz, argazkiez nahiz beste baliabide batzuez.

Erlazionatu: paisaia-unitateak, osagaiak…

Erabakiak hartu eta ekin: eta guk zer? Jarrerak, portaerak konpromisoak eta abar landuko ditugu.

FLUXUAK - ERLAZIOAK

ALDAKETAJARRAITASUNA

ZERGATIAKONDORIOAK

GATAZKAADOSTASUNA

JARRERAKBALIOAK

KOMUNIKAZIOAADIERAZPENA

SENTSAZIOAKEMOZIOAK

SENTITU

ADIERAZI

EKIN

EZ

AG

UTU

ETA

ER

LAZ

ION

ATU

GILTZAK

Sumatu eta bizi: zentzumenezko pertzepzioa da paisaiara hurbildueta bertan «murgiltzeko» modua. Horrek emozio batzuk sorraraz-ten dizkigu: atsegina, ezatsegina, babesa, abentura... garrantzitsuada paisaiaren alderdi subjektiboak ere lantzea.

TREBETASUNAK

ANTZEKOTASUNAEZBERDINTASUNA

1. TAULAPAISAIAREN LANKETA ANTOLATZEKO GILTZAK

1.5.2. Segida didaktikoa

2.Taulan, paisaiari buruzko lana Lehen etaBigarren Hezkuntzako zikloetan zehargaratzeko proposatutako sekuentzia didak-tikoa azaltzen da.

Prozesuan bereizi ditugun sei aldietakobakoitzari buruz, zehaztutako interesguneaeta lortu nahi ditugun helburuen eta horre-tarako erabiliko ditugun prozeduren labur-pena azaltzen dira.

Bigarren Hezkuntzan prozesu osoa burutuahal izango dugu; Lehen Hezkuntzan,berriz, lehenengo hirurei ekingo diegu etaintuitiboki hurbilduko gara gainerakoetara.

Page 12: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Sarrera 13

FAS

EA

Sen

tzaz

ioak

■Ze

ntzu

men

enbi

dez

harr

eman

ean

jart

zea.

■E

lem

entu

en a

nizt

a-su

na a

urki

tzea

.

■G

u er

e pa

isai

anga

udel

a et

a be

rtan

erag

ina

dugu

lako

ntur

atze

a.

■Ze

ntzu

men

be

hake

ta.

■P

aisa

iare

n ad

iera

zpen

libr

ea.

■O

rient

azio

a.

Pai

saie

n an

izta

suna

■E

lem

entu

en t

ipol

o-gi

ez k

ontu

ratz

ea.

■«P

aisa

ia-u

nita

teak

»id

entif

ikat

zea.

■E

lem

entu

en a

rtek

oer

lazi

oez

ohar

tzea

.

■P

aisa

iare

n al

dake

tez

ohar

tzea

.

■B

ehak

eta

zuze

na.

■E

lem

entu

en

iden

tifik

azio

a.

■E

lem

entu

en

sailk

apen

a tip

olog

iare

n ar

aber

a.

■«P

aisa

i un

itate

en»

iden

tifik

azio

a.

INTE

RE

S-

-GU

NE

AK

PROZEDURAKHELBURUAK

1. P

ER

ZE

PZ

IOA

2. B

EH

AK

ETA

Pai

saia

ren

denb

ora

eta

hist

oria

ren

dim

ents

ioa

■E

lem

entu

en a

rtek

oer

lazi

oak

iden

tifik

atze

a.

■E

lem

entu

adi

eraz

garr

ie-

nak

iden

tifik

atze

a.

■P

aisa

ien

arte

ko k

onpa

-ra

keta

k eg

itea.

■P

aisa

iare

n «i

raku

rket

a».

■G

izak

iaek

sor

tuta

koal

dake

ta e

zber

dine

nba

lora

zior

a hu

rbilt

zea.

■P

aisa

iare

n kr

okis

a.

■M

apa

topo

graf

ikoa

ren

erab

ilpen

a.

■M

aket

en e

raik

untz

a.

■E

rreg

istr

o hi

stor

ikoe

ner

abilp

ena

(test

uak,

irud

iak,

ar

gazk

iak…

).

3. A

NA

LIS

IA

Pai

saia

sis

tem

a ko

nple

xu g

isa

■P

aisa

ien

dina

mik

a ul

ertz

ea.

■P

aisa

iare

n ira

kurk

eta

hist

orik

oa e

gite

a.

■In

pakt

u ba

tzuk

az

tert

zea

eta

alte

rnat

ibak

pl

ante

atze

a.

■To

kiko

kro

kisa

.

■A

iretik

o ar

gazk

ia.

■E

ster

eosk

opio

aren

er

abilp

ena.

4. D

IAG

NO

ST

IKO

A

Pai

saia

ren

kude

aket

a et

a le

gedi

a

■In

pakt

uak

eta

neur

ri zu

zent

zaile

ak

balo

ratz

ea.

■Lu

rral

dear

en e

rabi

-le

ra e

ta p

aisa

iare

nar

teko

har

rem

anak

azte

rtze

a.

■P

aisa

iare

n ku

dea-

keta

n er

agin

adu

ten

egile

ak id

en-

tifik

atze

a et

abe

raie

n fu

ntzi

oak

azte

rtze

a

■In

form

azio

itur

riez

berd

inen

ko

ntra

stea

.

■M

apa

tem

atik

oen

erab

ilpen

a.P

aisa

iare

n ka

rtog

rafia

.

■S

imul

azio

ak.

5. K

UD

EA

KE

TA

Pai

saia

ren

dise

inua

eta

plan

ifika

zioa

■E

goer

a ko

nkre

tuba

t ba

lora

tu e

taja

rrer

a ha

rtze

a.

■P

aisa

iare

n di

sein

ua e

tapl

anifi

kazi

oare

noi

narr

iak

ezag

utze

aet

a ap

likat

zea.

■P

aisa

iare

n ba

lora

zioa

.

■P

aisa

iare

n az

terk

eta

sem

iotik

oa.

■K

udea

keta

pl

anen

sim

ulaz

ioa.

6. D

ISE

INU

A

2. T

AU

LAPA

ISA

IA L

AN

TZE

KO

SE

GID

A D

IDA

KTI

KO

A

Page 13: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

1.5.3. Fokatzekontua

Paisaia gizartearen etahorren inguruaren arteaneratzen diren erlazioenondorioak islatuz doa-zen «liburua» delarik,aurkezten zaigun erreali-tatea «irakurtzen» (inter-pretatzen) ikasi behardugu, etorkizunerakoerabili ahal diren alterna-tibak aurkitu eta gizaba-nako edo gizarte taldelegez dugun jarrera fin-katu ahal izateko.

Paisaiaren lanketakgauza asko planteatzeaahalbidetzen digu (naturingurua, gizartea, eko-nomia, historia, etab.)eta, gainera, era integratuan aztertu, bata besteare-kin loturik eta bakoitza bere errealitatean -bereingurunean- kokaturik ulertu ahal izateko. Baina,horrez gain, ikuspegi orokorra eta errealitate orokorhori osatzen duen alderdi bakoitzaren zatikako tra-tamenduak bateratzeko aukera ere ematen digu.Alegia, «zoom efektu» moduko bat da, panoramikaorokorra ikusi eta, ondoren, bertako osagaietarikgehien interesatzen zaizkigunak fokatzea ahalbide-tzen diguna.

1.5.4. Landa-irteera

Errealitatearen zuzeneko behaketa ahitu ezinezkoinformazio iturria da; beraz, ez dago paisaia azter-tzerik landa-lanik gabe.

Paisaiaren azterketak zuzeneko behaketarakoeskaintzen dizkigun aukerengatik, hain zuzen ere,irteera baten inguruan egituratu dugu hezkuntza ziklobakoitzerako proposamena. Agidanez, horren ahal-bide guztiak aprobetxatu nahi baditugu, behar beza-la prestatu eta antolatu beharko ditugu landa-lanarenaurretik, bitartean eta ondoren egingo diren jardue-rak.

Ondoren, lan prozesua garatzeko eskema orokorraeskaintzen dugu, geroago ziklo bakoitzerako zehaz-tuko dena:

1. Irteera prestatzen— Lekua aukeratu.— Motibazioa eta aurretiazko ideiak.— Prozeduren lanketa.

2. Irteera— Paisaiaren pertzepzioa.— Irakurketa eta interpretazioa:

– Osagaien identifikazioa eta sailkapena.– Osagaien arteko erlazioak. Fluxuak.– Aldaketak. Bilakaera.– Gizakiaren ekintza. Eragina.– Paisaiaren balorazioa.

3. Irteeraren ostean— Informazioaren antolaketa eta bateratze lana.— Deskribapena, erkaketa eta irudikapena.— Komunikazioa.— Ekintza.

1.5.5. Mapen erabilera

Gorago esan bezala, zuzeneko behaketaz gain,beste informazio iturri batzuk ere erabiliko ditugu.Osotuenetako bat mapa da. Mapak gure lanerakooso baliagarria den informazio osagarria eskaintzendigu.

Adibidez:

— Errealitateari zuzenean begiratuz ezin eskuradezakegun informazioa (ezkutuko guneak)

— Irudikaturiko lurralde osoa agertzen da.

— Eskala jakin batean -eta maparen azalera osoanberberean- irudikatzen du lurraldea. Zuzenekobehaketan eskalak degradaturik sumatzen dira,behaketa puntuaren arabera.

— Ikuspegi bertikala eskaintzen du, errealitatearenbehaketak ematen digun ikuspegi zeiharrarenosagarria dena.

Hortaz, mapen erabilpena eta paisaiaren zuzenekobehaketa aztertu nahi dugun errealitatea zehaztasunhandiagoz interpretatzen laguntzen diguten proze-dura osagarriak dira.

14 Sarrera

ESPAZIOA

KLIMA

ERLIEBEALURZORUA

URAEKOSISTEMAK

IZAKI BIZIDUNAK

BIZTANLERIA

JARDUERAEKONOMIKOAK

GARRAIOA

Page 14: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Sarrera 15

1.6. BEHATOKIAK

Paisaiari behatzeko tokiak aukeratzerakoan, honakoirizpide hauek hartu ditugu kontuan:

— Urdaibaiko paisaiarik esanguratsuenetako batzukaukeratu dira. Hiri ingurua azpimarratu nahi izandugu, arreta urria eskaintzen zaion paisaia izatendelako, batez ere Urdaibain.

— Hautatutako paisaiek konplexutasun maila hazko-rra agertzen dute goragoko zikloetara igarotzengaren heinean. Lehen Hezkuntzako lehenengozikloetan itsasadarraren inguruko paisaiak landu-ko dira, itsasadarrak, paisaia esanguratsua izate-az gain, hiru mailatan –goian, erdian, behean–antolaturiko unitate xeheagotan «deskonposatu»

ahal diren paisaiak lantzeko aukera ematen due-lako.

— Leku erosoak aukeratu ditugu, garraio publikoaz(batez ere trenez) edo oinez joateko modukoaketa aisia zein olgetarako aukerak ere eskaintzendituztenak.

Behatokiak

❶ San Antonio hondartza (Sukarrieta).

❷ San Kristobaleko hareatza (Busturia).

❸ Mundakako talaia.

❹ Lumoko eliza.

❺ Lamera Puntako begiratokia.

Behatokiak

Page 15: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

1.7.NOLA PLANTEATU EBALUAZIOA?

Ikuspegi orokorrean, ebaluaketaren inguruan zalan-tzak sortzen dira beti, eta eztabaidak ere izaten dira.Hauta daitezkeen aukerak asko dira, norberak zeintaldeak hartzen dituen jarreren arabera.

Hala ere, bada nolabaiteko adostasuna ingurumenhezkuntzan ebaluaketa, batez ere, hezkuntzazkoprozesu kualitatiboa dela baieztatzean. Ezin litekebestela izan, helburua fenomenoak euren konplexu-tasun eta osotasunean aztertu eta ulertzea baita,prozesua hobetu eta erabakiak hartzen laguntzeko-tan.

Egiten dugun proposamenean, hainbat jarduera ikas-kuntza nahiz ebaluaketa egoeretan erabil daitezkeziklo bakoitzean, izan ere, ebaluaketa, berez, ikas-kuntza prozesuko beste une bat da. Edonola ere,

unitate bakoitzean, ebaluaketa egiteko berariaz erabildaitekeen jarduera bat aipatzen da.

Horretan, batez ere, planteatutako ikaskuntza proze-suari dagokionez taldearen egoera nolakoa den jaki-tea da gure asmoa eta, bide batez, euren bizipen etasentipenak eta emandako aurrerapausoak adierazte-ko aukera ematen diegu.

16 Sarrera

Page 16: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Sarrera 17

– Aldai, P. eta Ormaetxea, O. (1998). Urdaibai, Reserva de la Biosfera. Guía histórica delmedio humano y el paisaje. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.

– Ayerbe, E. (Zuz.) (1994). Euskal Herria en sus paisajes. Donostia: Etor.

– Bharat, J. (1982). Vivir la naturaleza con los niños. Bartzelona: Ediciones 29.

– Benayas, J. (Koord.) (1994). Viviendo el paisaje. Guía didáctica para interpretar y actuar sobre elpaisaje. Madril: Fundación NatWest- FIDA.

– Busquets, J. (1993).La lectura e interpretación del paisaje en la ense-ñanza obligatoria. Aula, 19, 42-45.

– Busquets, J. (1999).Fundamentos teóricos para una didáctica del pai-saje. «Paisajea Urdaibain». Ikastaroan.Gernika, 1999ko martxoan. (Argitaragabea).

– Díez Salinas, M. eta Valverde, M. (1997). Urdaibairi buruzko Minigida. Urdaibaiko azterlari txi-kientzako behaketa-koadernoa.Bilbao: Bizkaiko Foru Aldundia-Unesco Etxea.

– El Mundo del Siglo XXI. (1999).Urdaibai. Parques Nacionales y EspaciosProtegidos, 17. Madril. El Mundo.

– EUSTAT. (Zuz.) (1996). Euskal AEko gaikako atlas estatistikoa / Atlastemático estadístico de la C.A. de Euskadi. Vitoria-Gasteiz: EUSTAT.

– Franquesa, T. (Zuz.) (1996). Hábitat. Guía de actividades para la educaciónambiental. Madril: Ministerio de Medio Ambiente.

– Eusko Jaurlaritza. (1997). Urdaibaiko Biosfera Erreserbako IngurugiroarenInterpretazio, Ikerketa eta Hezkuntzako ErabileraEgitamua / Plan de Manejo para la Interpretación,Investigación y Educación Ambiental de la Reservade la Biosfera de Urdaibai. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.

– Gondra y Oraá, M. V. (1990). Busturiako monografia . Eleizaldea etaMerindadea. / Monografía de Busturia. Anteiglesiay Merindad. Madril: Beramar.

– Hernández, R. eta Caño A. (1999). Urdaibai. Bilbao: Bilbao Bizkaia Kutxa.

– Larrauri, J. (Koord.) SESZ. (1996).50 proposamen basoa ingurugiro ikuspegitik ikert-zeko / 50 propuestas para estudiar el bosquedesde la perspectiva ambiental. BBK-Eusko Jaurlaritza (Karpeta didaktikoa).

– López Isarría, J. A. (1995). Interpretar un paisaje. Madril: Alhambra Longman.

– Luna, F. eta Martinez, J. (Koord.). Ingurugiro Mintegia (Datarik gabe)Basauri goitik begira.Basauriko PAT/COP.

– Malumbres, J. M. (datarik gabe): Bizi lur. Biotxuren joko haundia / Tierra viva. El gran juego de Biotxu.Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.(Partaidetzako puzzlea).

– Milton Santos (1996). Metamorfosis del espacio habitado. Bartzelona: Oikos Tau.

– Michel, R.; Boulanger, J.; Mainé, M. C.;Pequeux, J.; Ploquin, G.; Dizier, P. (1978).Juegos y actividades a la orilla del mar. Bartzelona: Vilamala.

– Otamendi, J. J. (Zuz.) (1998). Atlas temático del medio físico del TerritorioHistórico de Bizkaia. Bilbao: Bizkaiko Foru Aldundia.

– San Martín, A.; Sanz, E.; Urbina, J. A. y Caño,A. (1998). Taller de investigación histórico-geográfico / Histo-riaren eta geografiaren ikerketarako tailerra, 47.Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza.

– Taylor, J. L. (1993).Guía de simulación y de juegos para la educaciónambiental. Madril: Los libros de la catarata-Eusko Jaurlaritza.

– Yustos, J. L. y Cantero, A. (1997). Educación ambiental para el desarrollo sostenible, Vol. 7. Madril: Ministerio de Medio Ambiente.

– Zenbait egile. (1992). Guía para la elaboración de estudios del mediofísico. Contenido y metodología.Madril: MOPT.

1.8.BIBLIOGRAFIA

Page 17: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 18: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 19: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Paisaian gaude

A.1. CURRICULUM LOTURA

Kontzeptuzko edukiak

— Urdaibaiko paisaia baten osagaiak.

— Erliebe motak: bailarak, mendiak, ibaia, itsasada-rra.

— Eguraldiaren osagaiak (euria, haizea, tenperatu-ra…) eta paisaiaren aldaketa.

— Urtaro aldaketak (argia, eguzki orduak, tenpera-tura, landaretza...) eta paisaiaren aldaketa.

— Izaki bizidunak eta bizigabeak.

— Lanbideak (pasaian agertzen direnak).

Prozedurazko edukiak

— Zentzumenak erabiliz paisaiaz ohartzea.

— Paisaian agertzen diren osagaiak sailkatzea (bizi-dunak eta bizigabeak).

— Gizakiaren eragina identifikatzea (gizakien jardue-rek paisaian duten eraginez ohartzea).

— Ingurunean gertatutako eragin onuragarri eta kal-tegarriez konturatzea.

— Paisaiaren osagaiak marraztu eta kokatzea.

— Norberaren iritziak azaltzeko autonomia.

— Komunikatzeko materialak eta teknikak erabiltzea.

— Paisaiaren behaketa eta osagaien identifikaziozuzena.

— Ahozko deskribapenak.

Jarrerazko edukiak

— Ingurunean esperientziak gauzatuz ingurune natu-ralarekiko sentikortasuna garatzea.

— Ingurumenarekiko erantzukizuna, afektuzko etazentzumenezko alderdiak sustatuz: jolasak.

— Portaera egokiak eta desegokiak bereiztea (irtee-retan).

— Ingurumen, natura eta berria denarekiko jakin-mina eta harridura.

A.2.XEDE NAGUSIAK

— Gure zentzumen guztiekin naturarekin harremane-tan jartzea eta gozatzea.

— Paisaiaren osagaiak identifikatzea, gu ere paisaiangaudela ohartuz eta bertan eragina dugula antze-manez.

A.3. BEHATOKIA

San Antonio hondartza, Sukarrietan. Behatoki hone-tatik itsasadarraren eskuinaldea, Kanala aldea, azter-tuko dugu.

Zergatik San Antonio?:

— Garraio publikoa ia bertaraino iristen delako (baitrena, bai autobusa ere).

— Aztertuz goazen paisaiak erreferentzia argiakdauzkalako alde honetan.

— Adin horretako ikasleentzat leku lasaia izateazgain, olgetarako leku batzuk eskaintzen dituelako.

AHASI

BAINO LEHEN

Paisaia Lehen Hezkuntzako 1. zikloan

Page 20: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

24 Paisaian gaude PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN

B.1. IRTEERA PRESTATZEN

(45 MINUTU INGURU)

Garrantzitsua da irteera bera egin aurretik, gelan ber-tan, ikastaldea girotzea eta motibatzea. Horretarako…

1. jarduera: «Zein da gurea?»

(20 minutu)

Materiala: — «Zein da gurea?» (Ikusi 8. Material Osagarria.

1. Diapositibak eta gardenkiak.)

Prozedura:

1. Ikasleei ariketa aurkeztu: - 3 diapositibak ikusi.- Urdaibaikoa zein den igarri behar dute.

2. Ikasleei galdetu:«Zer ikusi duzue hemengoa dela esateko?», etaagertzen diren osagaiak esanez erantzuten has-ten direnean, irakasleak ordena bat proposatukodu (goian, erdian, behean; hurbiltasunaren arabe-ra…).

3. Ikasleekin ordena erabaki: goitik behera edobehetik gora aipatuko ditugu? (3 atal nagusietanagertzen diren osagaiak aipatuz joango dira).

2. jarduera: Gora- behera, kirri-karra…

(10 minutu)

Materiala: — Urdaibaiko diapositiba (aurreko jarduerako bera).

Prozedura:

Ariketa hau ere ahozkoa da.

Orain arte ikusi egin dugu, hemendik aurrera bestezentzumenekin jolastuko gara.

1. Irakasleak, ondoko HITZ MAGIKOAK esanez,SUDUR bihurtuko ditu ikasle guztiak:

« GORA BEHERAKIRRI KARRANESKA-MUTIL GUZTIAKSUDUR/BELARRI BIHURTU GARA!».

2. Hauxe galdetuko diegu: «Zeren usaina sumatzendugu leku honetan?»(Erantzunak aurretiaz erabakitako ordenan ema-ten saiatuko gara).

3. Irakasleak, hitz magikoak esanez, sudurrak(neska-mutilak) belarri bihurtuko ditu.

4. Galdera: «Zer entzuten dugu leku hauetan?» (erantzunak ordenan, noski).

3. jarduera: Irteera antolatzen…

(15 minutu)

Prozedura:1. «Zer iruditzen zaizue honelako leku bat ezagutze-

ra joango bagara?»(Baiezkoa suposatuz).

2. «Nola hurbildu gintezke bertaraino?» (Garraiobide beharra).

3. «Zer beharko dugu?» (Ikasleekin zerrenda zehatza prestatu nork zereraman apuntatuz).

- Norberaren motxila eta jatekoa.

- Ekipamendua (jantzia eta oinetakoak).

- Materiala (paperak, margoak…).

4. Lan bat egitera goazela –paisaia aztertzera– kon-tuan izanik: «nola egon beharko dugu?».

Jarrerei buruzko erantzunak: adi, lasai, taldean…

5. Irteera eguna zehaztuko dugu.

B.2. IRTEERA

(GOIZ OSOA EDO EGUN OSOA)

Aukeratutako lekura heldutakoan, kokatu (motxilakutzi,…) eta lasaitzeko…

1. jarduera: Amaitu gabeko marrazkia

(20 minutu).

Jolas honen helburua guztion artean marrazki zehaz-tugabe bat osatzea da.

Material berezirik ez da behar.

BLAN

PROPOSAMENA JARDUERAK

Page 21: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Prozedura:

1. Lehenengo jokalaria aukeratuko dugu. Bestejokalari guztiak atzean eta aparte geratuko dira,horman adibidez.

2. Lehenengo jokalariak eskuaz edo makila batezmarra bat egingo du harean eta «Aizu!» esanezbigarrenari hurbiltzeko keinua egingo dio marraz-kia jarrai dezan.

3. Bigarrenak bizpahiru marra gehitzeko aukeraizango du eta, ondoren, «Aizu!» esanez hurrengo-ari emango dio txanda. Horrela, jokalari guztiakmarrazkiaren inguruan bildu arte.

4. Dibertigarria izan daiteke amaieran jokalari bakoi-tzaren asmoak eta burutazioak komentatzea.

2. jarduera: Formak paisaian(10 minutu)

Ikusmena erabiliz informazioa jaso. Behaketa jarrerahartzeko joko batekin hasiko gara.

Materiala: «Formak paisaian». (Ikus 8. Material Osagarria. 3.Jokoak eta Grabaketak.)

Prozedura:1. Ikasleak, hondartza sarrerako horman eserita

daudela, laminetan irudikaturiko formak bilatukodituzte aurreko paisaian.

2. Horretarako, irakasleak banan-banan aterakoditu laminak, ikasleen behaketa bideratuz etaerritmoa markatuz.

3. jarduera: Aurkitu falta dena(30 minutu)Behaketa osatzeko, paisaiaren 3 mailetan ikustendiren osagaiak identifikatu.

Materiala: — 1. Fitxa: «Aurkitu falta dena». (Ikus 7. Lan Fitxak.)— Arkatza eta margoak.— Oinarri gogorra (oholtxo bat edo).

Prozedura:1. Materiala banatu (bikoteka) eta, fitxan oinarrituz,

komentatu: «zer dago non?, zer falta da?…»2. «Zer ikur erabiltzen da zer adierazteko?»3. Bikote bakoitzak bere paisaia osatu.4. Ondorengo ariketatxoa ahoz osatu: «zein da toki

honetako osagai nagusia? Basoan: zuhaitzak, arte-ak,…; Landan: etxeak, belarra,…; Itsasadarrean:ura, harea,…»

4. jarduera: «Zer entzun duzu?»(10 minutu)

Entzumena erabiliz eta jolastuz informazioa jasokodugu. Material berezirik ez da behar.

Prozedura: 1. Ikasleek begiak itxi eta hondartzan etzango dira.

2. Eskua kontagailu gisa erabiliz, soinu bat entzun-dakoan hatz bat altxatuko dute: zenbat soinu,horrenbeste hatz.

3. Minutu batez entzuten aritu ondoren, bakoitzakentzundako soinuak adieraziko ditu eta guztionartean soinu hori paisaiaren mailetako bateankokatzen saiatuko gara.

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN Paisaian gaude 25

Page 22: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

26 Paisaian gaude PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN

5. jarduera: «Nor naiz?»(30 minutu)

Materiala: — «Nor naiz?» (Ikus 8. Material Osagarria. 3. Jokoak

eta Grabaketak.)— Kate-orratza edo pintza bat.

Prozedura:

A Aukera:Ikasleei jolasteko modua azaldu. Hauek dira arauak:— Ikasle boluntario bati bizkarrean txartel bat lotu,

berak zein den ikusi gabe.— Horrek galderak egingo dizkio taldeari, nor den

asmatzeko.— Beste guztiek, irudia ikusiz, «bai» edo «ez» beste-

rik ezin dute erantzun.

B Aukera:Ikasleei jolasteko modua azaldu. Hauek dira arauak:— Ikasle boluntario batek txartel bat hartzen du tal-

dekideek ikusi gabe.— Taldekoek, nor den asmatzeko galderak egingo

dizkiote txarteldunari eta horrek «bai» edo «ez»besterik ez du erantzungo.

B.3. IRTEERA ONDOREN

(1 ORDUBETE)

Irteeran jasotako informazioa hausnartu eta ondo-rioak atera

1. jarduera: Erakusketa

Irteeran egindako marrazkiekin ERAKUSKETA batantolatuko dugu: «Urdaibai San Antoniotik».

2. jarduera: Murala

Erakusketaren laguntzaz, landutako guztia berrikusieta bateratuko dugu. Jarduera egin aurretik, mural

handi bat prestatuko dugu, aztertu dugun paisaiarenprofila islatuz (1. fitxan agertzen den bera), eta hor-man itsatsiko dugu.

Materiala: — Paisaiaren profila azaltzeko murala.

— Arkatzak eta margoak.

— Artaziak.

Garapena:1. Gure paisaian ikusitako hiru mailen izenak zehaz-

tu eta arbelean idatziko ditugu.

2. Unitate bakoitzean ikusitako osagaiak aipatzeaeskatuko diegu, bakoitza dagokion tokian idazte-ko. «Zer ikusi genuen basoan?, eta landan?, eta itsa-sadarrean?»

3. Aipatutako osagai guztiak marraztuko ditugu(zereginak banatuta).

4. Prestatu dugun muralean itsatsiko ditugu marraz-kiak, bakoitza dagokion tokian.

3. jarduera: OndorioztapenakMurala aprobetxatuz, paisaiaren osagai naturalak etaeraikitako osagaiak identifikatu, bereizi eta sailkatukoditugu.

Hauxe galdetuko diegu: «Hor dauden osagai guztiakdira naturalak?».

Ezezko erantzuna espero denez, honelako ideia ba-tzuk lantzen hasiko gara:— Osagai naturalak zeintzuk diren eta muralean nola

adierazi (marka berde batez, esaterako) adostukodugu

— Bigarren urratsa ondokoa galdetzea izan daiteke:«Eta markatu gabe daudenak, zergatik daudehor?» Honen moduko erantzun bat espero dugu:«Gizakiak eraiki dituelako».

Hortaz: «Paisaian gaude gu?» «Nabaritzen dagure presentzia?».

Galdera horien erantzunak izango dira, nolabait, gurelanaren ondorioztapenak. Horiek taldeka landu etakarteletan islatu ditzakegu, erakusketari eransteko.

Azken jarduera hori talde ebaluaziorako ere erabiliahal dugu. Horrela, paisaiari buruzko murala osatze-ko eta egindako hausnarketaren ondorioztapenakadierazteko gaitasuna baloratu ahal izango dugu.

BASOA

LANDA

ITSASADARRA

Zuhaitzak, harriak… BASOA

Baserriak, etxeak, baratzak… LANDA

Ura, harea, txalupak… ITSASADARRA

Page 23: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 24: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

A.1CURRICULUM LOTURA

Lehen Hezkuntzako Bigarren Zikloan ondorengoedukiak planteatu ditzakegu (*):

Kontzeptuzko edukiak

— Paisaiaren osagai eta ezaugarri behagarrien eza-guera.

— Paisaiaren osagaien arteko harreman xeheak.

— Erliebearen osagaiak: mendia, bailara, ibaia, kos-taldea...

— Eguraldiaren osagaiak (euria, haizea, tenperatu-ra…) eta klimarekin duten lotura.

— Urtaro aldaketa.

— «Paisai unitateen» adibideak: basoa (artadia), lan-dazabala, itsasertza, itsasadarra.

— Natur ingurunea, baliabide iturri den aldetik.

— Giza jarduerak paisaian: lurzoruaren erabilerak,uraren erabilera…

— Paisaiak jasaten dituen aldaketak (bilakaera).

Prozedurazko edukiak

— Paisaiaren osagaiei behatzea.

— Eztabaidak eta erkaketak egitea.

— Informazio eta hobekuntzan oinarrituriko irtenbi-deak eta ekintzak proposatzea.

— Paisaiaren osagaiak eta haien arteko harremanakezagutzea eta sailkatzea, giza alderdia aintzathartuz.

— Irudikapen grafikoak: marrazkiak, eskemak, kro-kisak…

— Deskribapenak.

— Puntu kardinalak lekutzea.

— Ekintzak antolatzeko eta akordioak eta arauakproposatzeko autonomia.

— Talde-lanerako jardunbideen ikaskuntza.

— Komunikaziorako material eta tekniken erabilpena.

— Orientazioa, Eguzkia erreferentzia gisa erabiliz.

— Prozesu eta erlazio sinpleen behaketa eta identi-fikazioa.

— Laginak biltzean, ingurua errespetatzen dutentekniken erabilpena (bilduma-zaletasuna eta izakibizidunen erabilera ezegokia saihestuz).

Jarrerazko edukiak

— Inguruarekiko sentikortasuna, esperientzia prakti-koen bidez.

— Ingurumen arazoekiko sentikortasuna, paisaiakerkatuz.

— Ingurumenarekiko erantzukizuna, afektuzko etazentzumenezko alderdiak sustatuz (jolasak).

— Berri eta natural denarekiko eta ingurumenarekinzerikusia duen orekiko harridura eta jakin-mina.

— Ingurunean gauzatzen diren ekintzen ondorioonuragarri eta kaltegarriekiko kontzientzia.

— Inguru hurbileko ingurumen arazoetan pertsoneketa instituzioek duten inplikazioaren azterketa sin-plea.

— Iritzi ezberdinekiko eta arauekiko begirunea, ko-munikazioa egokia izan dadin.

— Arazoen konponbidea aurkitzeko interesa.

A.2. XEDE NAGUSIAK

— Paisaiaren osagaien artean erlazioak eratzen etahainbat «unitate» osatzen dutelako kontzientziahartzea.

— Paisaia aldatu egiten dela ohartzea. Aldaketa ba-tzuk naturalak dira eta beste batzuk gizakienekintzaren ondoriozkoak.

Paisaia bizitzenPaisaia Lehen Hezkuntzako 2. zikloan

(*) Proposatutako edukiak, batez ere prozedurazko eta jarrerazko batzuk, paisaia aztertzean ez ezik, beste gai batzuekin loturik ere landu beharko dira.

AHASI

BAINO LEHEN

Page 25: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

30 Paisaia bizitzen PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN

BLAN

PROPOSAMENA JARDUERAK

B.1.IRTEERA PRESTATZEN

(BI SAIO)

1. SAIOA MOTIBAZIOA(1 ORDUBETE)

Girotzeko saio bat proposatzen dugu, irteera presta-tu eta jarrerak, portaera arauak eta abar zehazteko.Saio honetan, eskaintzen diren fitxen laguntza erabildaiteke edo, nahiago izanez gero, ahoz ere egin ahalda. Era batera nahiz bestera egin, ondoko lan gidoiaerabil daiteke:

Aurkezpena(5 minutu)

Irakasleak gaia planteatuko du (jarduera hau propo-satzeko une egokia eskualdea lantzen hasten gare-nekoa izan daiteke); ondoren, irteera aurkeztu etaberaren zergatia azalduko du:

«Zertara goaz?»: Urdaibaiko leku bat –hurbil duguningurunea– beste ikuspuntu batetik ezagutzera, oso-tasunean

1. jarduera: «Nora goaz?»(15 minutu)

Materiala:— 2. Fitxa: «Nora goaz?» (Ikus 7. Lan Fitxak.)

— Urdaibaiko mapa (1:25.000 eskalakoa). (Ikus 8.Material Osagarria, 5. Mapak eta planoak.)

Garapena:1. Urdaibaiko mapan geure herria eta bisitatuko

dugun tokia lekutuko ditugu:– «Zer ibilbide egingo dugu?»– «Nondik pasatuko gara?» – «Zer garraiobide erabiliko dugu?»

2. Hipotesiak formulatu, egingo dugun bidea mapanseinalatu eta zeharkatuko ditugun herriak aipatu-ko ditugu. Ondoren, ibilbidearen krokisa egingodugu.

3. Mapan puntu kardinalak markatuko ditugu. «Zernorabidetan (iparralderantz, hegoalderantz…)joan behar dugu?»

4. «Zer esan nahi dute mapan ageri diren koloreek?»(Ikus legenda).

2. jarduera: Aurretiazko ideiak(10 minutu)

Materiala:Material berezirik ez da behar.

Garapena:

— «Zer uste duzue dagoela leku horretan? nolakoaote da?» Hipotesiak formulatuko ditugu edo, nor-

A.3. BEHATOKIA

Lehen ziklorako azaldutako irizpenak baliagarriak diraoraingoan ere. Hau da, behatokia garraio publikoa-ren bidez joan daitekeen leku batean dago (SanKristobaleko tren geltokia –geralekua– oso hurbildago hareatzatik). Bestalde, erreferentzia baliotsuaizango zaizkigu paisaiaren irakurketa antolatu etaerrazteko aipatutako hiru mailak ere –goian, erdian,

behean–. Azkenik, lekuak bai lanerako, bai jolas etaaisiarako aukerak eskaintzen ditu.Hortaz, Lehen Hezkuntzako bigarren ziklorako pro-posamena garatzeko, San Kristobaleko hareatzaaukeratu da. Hareatzaren kanpoaldean jarriko gara,hortik itsasadarraren, paduraren eta itsasadarrareneskumako ertzaren oso ikuspegi ona izango dugueta. Eskumako ertz horretarantz, hain zuzen ere,zuzenduko dugu begirada.

Page 26: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN Paisaia bizitzen 31

baitek zer edo zer jakinez gero, besteoiazaltzeko eskatuko diogu. Informazio horiidatziz jasoko dugu, irteeran bertan kon-trastatzeko.

— «Zer eraman behar dugu?» Denon artean prestatuko dugu zerrendaeta bakoitzak, ondoren, norberak eramanbeharrekoa idatziko du orri batean. Gauzahorietako batzuk ikasgelakoak izango dire-nez, materialaren arduradunak izendatueta talde bakoitzaren zereginak antolatubeharko ditugu.

3. jarduera: «Nola egongo gara?»Arau batzuk adostu(30 minutu)

Materiala:

— 3. Fitxa: «Jarrerak». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:

1. Taldeka, marrazkietan irudikatutako ekintzak bimultzotan sailkatuko ditugu (inguruarentzakoonuragarriak eta kaltegarriak).

2. Sailkapen horretan oinarriturik, talde bakoitzakbere «arauak» idatziko ditu.

3. Guztion adostasuna lortzen dugunean, «portaerakodea» prestatuko dugu.

2. SAIOA PROZEDURAK LANTZEN

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: Krokisarekin trebatzen(30 minutu)

Krokisa oso tresna baliagarria da paisaia aztertzeko.Ondoko jardueraren xedea teknika hori erabiltzekoohitura hartzea da.

Materiala:

— «Zer ikusten da San Kristobaletik?» (Ikus 8. Ma-terial osagarria. 1. Diapositibak eta gardenkiak.)

Garapena:

A. Osagaien identifikazioa

Diapositiba erabiliz, ondoko galderak egingo ditugu:

1. «Zer ikus dezakegu?» (osagaiak)

2. «Non dago osagai bakoitza?»

Lehen zikloan bezala, hiru mailen eskema erabilikodugu, osagaia goian, erdian ala behean dagoenbereizteko, eta maila edo «paisaia-unitate» horietakobakoitzean nagusitzen den giroaz mintzatuko gara:goian –basoa (artadia); erdian– baratzak eta zelaiakbaserrien inguruan; behean - itsasadarra (harea, ura).

B. Paisaiaren krokisa

Ondoren, diapositiban ageri den paisaiaren krokisaegin dezakegu, praktika hartzeko. Hona hemen kroki-sak marrazten ikasteko modu erraz bat:

1. Diapositiba arbelean edo paper handi bateanproiektatuko dugu.

2. Bertan, paisaiaren profila edo lerro nagusiakmarraztuko ditugu.

3. Osagai garrantzitsuenak edo bereizgarriak seina-latuko ditugu.

4. Haurrek koadernoan kopiatuko dute arbelekokrokisa.

2. jarduera: Hots paisaiak 1(30 minutu)

Paisaiaren pertzepzioan ez dugu soilik ikusmena era-biltzen. Zentzumen guztiek esku hartzen dute, bela-rriaren eginkizuna ere nabarmentzen delarik. Horidela eta, ondorengo jarduera iradokitzen dugu entzu-nezko sumamena lantzeko.

Materiala:

— «Hots paisaiak 1». (Ikus 8. Material osagarria; 3.Jokoak eta grabaketak.)

Garapena:

1. Alde batetik, hainbat «hots paisaia» (itsasoa,herria, basoa eta belardia) ageri den grabaketaaurkeztuko dugu. Bestetik, paisaia horien irudiaagertzen duten laminak erakutsiko dizkiegu.

Page 27: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

32 Paisaia bizitzen PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN

2. Zati bakoitza entzutean, ikaslea hari dagokionlaminarekin lotzen saiatuko da eta bertan irudika-turiko paisaiaren izena idatziko du.

3. Ondoren, erantzunak errepasatu eta entzunda-koa komentatuko dugu.

B.2. IRTEERA

(GOIZA EDO EGUN OSOA)

Irten aurretik, ikasgelan, izan behar dugun jarrera etaportaerari buruz adostu duguna gogoratuko dugu.

Lekura iritsita eta asaskatu eta toki erosoa aurkitze-ko beharrezko 10 minutuak pasa ondoren, lanariekingo diogu.

1. jarduera: Paisaiaren zentzumenezkopertzepzioa(15 minutu)

Materiala:— 4. Fitxa: «Zentzumenak erabiltzen». (Ikus 7. Lan

Fitxak.)

Garapena:Paisaia kanpotik ikustea baino, bera sentitzea, bizi-tzea, da xedea, hau da, bertan integratzea. Ho-rretarako, zentzumen guztiak erabiliz lan egin behardugu. Proposatutako fitxak jarduera kokatzen lagun-du ahal digu, baina ahoz ere egin ahal dugu, fitxarikgabe.

2. jarduera: Osagaien identifikazioa(15 minutu)

Materiala:— 5. Fitxa: «Ea aurkitzen duzun!» (Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:Paisaia interpretatu eta irakurtzeko lehen urratsetakobat osagaiak identifikatzea da. Bilaketa askea egin

dezakegu, irizpiderik eman gabe, edo fitxan agertzendirenak bezalako kontsigna batzuen bidez identifika-zioa orientatu. Interesatzen zaizkigun kontsignakgehi ditzakegu edo beraiek nahi dituztenak proposa-tzeko eska diezaiekegu.

3. jarduera: Osagaien sailkapena 3

(10 minutu)

Materiala:— «Zer multzotakoa zara?» (Ikus 8. Material osaga-

rria. 3. Jokoak eta grabaketak.)

Garapena:

1. Txartel bana emango diegu ikasleei, bakoitzabere txarteleko osagaiarekin identifika dadin.

2. Hainbat irizpide planteatuko dugu sailkapenakegiteko. Adibidez:

– «Nortzuek egiten duzue arnas?» (izaki bizidunguztiak saltoka hasiko dira eta izaki biziga-beak ahalik eta geldien egongo dira).

– Irizpide hauek ere erabil daitezke:

* Osagai naturalak eta eraikitakoak.

* Jarduera mota edo lurraren erabilerarenbatekin (nekazaritza, etxebizitza, industria,turismoa…) loturiko osagaiak.

4. jarduera: Osagaien arteko erlazioak 4

(20 minutu)

Paisaiak nolabaiteko antolakuntza agertzen du.Osagaiek badute nolabaiteko lotura elkarrekiko. Ideiahorretara hurbiltzeko, erlazio xehe batzuk aurkitzensaiatuko gara.

Erlazioak lantzeari bereziki interesgarri deritzagu,sarritan, osagaiei erreparatzen diegunean, ahaztuegiten baitzaizkigu haien artean gertatzen diren elka-rrekintzak. Erlazio horiek garrantzi berezia hartzendute ingurumen gaietan; beraz, ingurumen hezkun-tzan beti azpimarratzen dira haien garrantzia eta gurelan hezigarrian aintzat hartu beharra.

Hala ere, gogoan izan behar dugu «erlazio» kontzep-tua nahiko abstraktua dela eta adin horretako hau-rrentzat zaila dela erlazioez ohartzea. Ondoren aur-kezten den jolas-jarduera kontzeptu hori lantzeko eraegokia izan daiteke:

A. NOR DAGO ERLAZIONATURIK NOREKIN?

Materiala:

— «Nor doa norekin?» (Ikus 8. Material osagarria. 3.Jokoak eta grabaketak).

— Dadoa.

Garapena:

1. Osagai txartel bana hartuko dugu. Borobileanjarrita, zenbatzen nondik hasi erabakiko dugu.

(3) Jarduera hau ikasgelan ere egin daiteke, irteeraren ostean.

(4) Berdin.

Page 28: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN Paisaia bizitzen 33

Erdian dadoak eta erlazio txartelen poltsa ipinikoditugu.

2. Dadoa bota eta zenbatzen hasiko gara adostudugun lekutik. Dagokionak bere txartela erakutsieta «nor» den esan behar du. Ondoren, txartelbat aterako du erlazio poltsatik eta bertan idatzi-tako galdera egingo du.

Adibidez: «Ni behia naiz. Zer jaten dut?» edo«nork jaten nau?»

Kasu horretan harremana elikadurarekin loturikoada eta hauxe litzateke galdera generikoa: «nordago nirekin erlazionaturik “elikaduraren” bitar-tez?»

3. Erlazio horretan parte hartzen dutenek talde batosatzen dute.

4. Taldea desegin eta berriro botako dugu dadoa,jolasarekin segitzeko. Azalduz doazen osagai etaerlazioen arabera taldeak aldatu egiten dira.Osagai bakoitzak hainbat erlaziotan har dezakeparte.

B. ERLAZIOAK LANTZEKO BESTE MODU BAT:

Paisaiaren bi osagai aukeratuko ditugu ausaz etaesaldi baten bidez lotuko ditugu. Adibidez:

— Osagaiak: belardia, baserria.

— Esaldia (erlazioa): Belardiak baserrien ondoandaude.

Esaldia beste osagai batzuekin eratuz joan gaitezke:Belardiak baserrien ondoan daude, belarra animaliakbazkatzeko aprobetxatzen delako.

Atsedenaldia, ogitartekoak, jolasak, argazkiak...

Atsedenaldian, geroago ikasgelan egingo dugun era-kusketarako argazki batzuk egin ditzaten eskatukodiegu.

Jolasak. Berez sortzen direnez gain, besteren batere antolatu ahal dugu. Hona hemen ideia parebat:

— «Ikusi-Makusi».— Honen moduko jolas tradizio-nal batzuek paisaiaren osagaiak aurkitzen lagun-du ahal digute. Gainera, irizpide zehatzen bat fin-katu ahal dugu.

Adibidez: «flora eta faunako elementuek baino ezdute balio…»

— «Altxor inprobisatuak».— Bidean zehar edo gau-den tokian bertan hamar gauza batuko ditugu(haziak, lurreko hostoak, harriak...). Kontuz ibilibehar dugu gauzak batzean inguruari erasorikedo bestelako arazorik ez eragiteko.

Zapi batean bilduko ditugu. Ondoren, ikastaldeaelkartuta, gauzak ikusteko segundo batzuk emaneta horietako bakoitza bezalako beste bat bila-tzeko esango diegu. Bizpahiru laguneko taldetanekin ahal zaio bilatzeari. Minutu batzuen ostean(bilketa nola doan arabera) berriro elkartzekoesan, gauzak banan-banan atera eta bakoitzariburuzko zerbait interesgarri kontatuko dugu.

Aldi berean, ikasleek aurkitutakoak ere ikusikoditugu.

5. jarduera: Krokisarekin lanean(30 minutu)

Materiala:— 6. Fitxa: «Paisaiaren krokisa». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:

1. Fitxan agertzen den paisaiaren krokisa emangodiegu.

2. Orientatzea eta puntu kardinalak seinalatzeaeskatuko diegu (iparrorratza eta eguzkiaren erre-ferentzia erabil ditzakegu).

3. Bertan, falta diren osagaiak marraztuko ditugu.

4. Guztion ekarpenak bateratzean, hiru multzotansailkatuko ditugu osagaiak, goiko aldean, erdianedo behean dauden arabera (bereiz daitezkeenhiru «paisaia-unitateak»).

5. Zer kolore nagusitzen dira paisaia honetan?«Paisaia-unitate» bakoitzari erreparatuz egindezakegu galdera, koloreen nagusitasuna azal-tzeko arrazoiak bilatuz eta haietako bakoitza girozehatz batekin lotuz.

Berde iluna: artadia

Berde argia: belardiak eta landazabala

Horixka: hondartzak

Urdina: itsasadarra

...

Krokisean, dagokion koloreaz margotu ahal duguunitate bakoitza eta, ertzean, legenda labur batidatzi.

6. jarduera: Paisaiak izan dituen aldaketak(15 minutu)

Gauden tokian urteetan zehar izan diren aldaketabatzuk komentatuko ditugu. Esaterako, hareatza,hemendik oso hurbil dagoen Muruetako ontziolatik

Page 29: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

34 Paisaia bizitzen PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN

itsasontziren bat atera ahal izateko, itsasadarra dra-gatzean erauzi ziren materialen metaketaren ondo-rioa da. Antzinako munaren aztarnak ere ikus dai-tezke leku horretatik. Muna mareak inguru hori estalzezan eragozteko eraiki zen dike txiki bat zen.Horrela, itsasadarrari «irabazitako» lur eremu horihainbat gauzatarako erabili ahal zen. (Irteeraren os-tean, beste jarduera bat planteatuko dugu informaziohau aprobetxatzeko).

Azalpen txiki horren ondoren, aztertzen ari garen pai-saian aldaketen arrastoak bilatzeko eskatuko diegu,berdin aldaketa naturalak nahiz gizakiek eraginda-koak izan.

B.3. IRTEERA ETA GERO

(BI SAIO)

Ondoren, bi saiotan antolaturiko jarduera batzuk pro-posatzen ditugu. Lehenengo saioa paisaiaren izaeradinamikoaren ideia sendartzeko erabiliko dugu.Bigarrenean, garrantzitsuena «finkatu» eta egindugun lana ebaluatzeko laburpen bat egin dezakegu.

1. SAIOAPAISAIAK IZAN DITUEN ALDAKETAK

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: San Kristobalen gertatutakoaldaketak(20 minutu)

Materiala:— 7. Fitxa: «San Kristobalen gertatutako aldaketak».

(Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:— San Kristobalen izan diren aldaketei buruz irtee-

ran komentatu genuena ekarriko dugu gogoraeta proposatutako fitxarekin egingo dugu lan.

2. jarduera: Urdaibai gure aitaita-amamengaraian (20 minutu)

Materiala:

— «Urdaibai gure aitaita-amamen garaian».(Ikus 8. Material osagarria. 4. Laminak etaargazkiak.)

Garapena:

1. Talde txikitan antolatuko gara.

2. Talde bakoitzari Urdaibaiko biargazki emango dizkiogu (bataantzinakoa eta bestea gaur egun-goa).

3. Hauxe egitea eskatuko diegu:

– Lekua identifikatzea.

– Argazkiak erkatu eta ezberdintasunei errepara-tzea.

– Gertatutako aldaketak baloratzea: «Nola gusta-tzen zaizu gehiago? Zergatik?»

2. SAIOABATERAPENA ETA KOMUNIKAZIOA

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: Paisaiaren puzzlea(30 minutu)

Alderdi subjektiboek garrantzi handia daukate pai-saiari dagokionez. Pertsona bakoitzak sentsazio etabizipen ezberdinak ditu paisaiaren estimuluen aurre-an. Beraz, garrantzitsua da haurrek izan dituztensentsazioak azaltzea; banaka edota taldeka egin dai-teke. Adibidez, jarduera honen bidez, pertsonabakoitzaren sentsazioez, taldeak izan duen sentsazioorokorra eratu eta irudikatu ahal dugu.

Materiala:

— Kartulina.

— Puzzlerako piezak, zuriak, aldez aurretik presta-tuak. (Ikus eredua: «Paisaiaren puzzlea». 8. Ma-terial Osagarria. 3. Jokoak eta Grabaketak.)

Garapena:

1. Kartulina bat hartu eta lagun kopurua beste zati-tan ebakiko dugu, zatiei puzzleen piezen itxuraemanez (pieza bakoitzari zenbaki bat jarrikodiogu, geroago dagokion lekuan ipintzeko).

2. Beste kartulina batean, oinarria prestatuko dugu,piezen forma emanez (hutsarte bakoitzean dago-kion zenbakia egongo da), geroago puzzlearenpieza guztiak bertan ipintzeko.

Page 30: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN Paisaia bizitzen 35

3. Aztertutako paisaiari buruz bakoitzak nahi duenamarraztuko du bere piezan (osagairen bat, pai-saiak iradoki dizkion forma edo koloreen konbina-zioa…).

4. Ondoren, piezak banan-banan ipiniko dituguoinarrian, puzzlea osatu eta taldeak sumatu duenikuspegi orokorra lortzeko. Jarduera hau bestepaisaia mota batean eginez gero, emaitza (osa-gaiak, formak, koloreak...) eta sentsazio orokorraezberdinak direla ikusiko dugu.

2. jarduera: Erakusketa(30 minutu)

Materiala:

— Sortu dugun guztia: mapa, fitxak, krokisa, ma-rrazkiak, argazkiak…

Garapena:

1. Daukagun materialaz erakusketa txiki bat antola-tuko dugu.

2. Garrantzitsuena berrikusi eta «finkatuko» dugu,ondorioztapenak egingo ditugu, mezuak presta-tu, proposamenak egin…

3. Erakusketaz baliatuz, gainerakoei (ikastetxekobeste taldeei, gurasoei, herriko beste pertsonabatzuei…) erakutsi ahal diegu ikasi duguna.

Finean, laburpen, ondorioztapen eta adierazpen lanada planteatzen ari garena. Horregatik, jarduera honekprozesua ebaluatzeko une gisa ere balio digu.Hainbat alderdi baloratu ahal dugu: talde lana, adie-razteko gaitasuna, taldeak eraturiko jarrerak eta eza-gupenak…

Page 31: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 32: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

A.1.CURRICULUM LOTURA

Kontzeptuzko edukiak— Paisaiaren osagai eta ezaugarri behagarriak.

— Osagaien sailkapena, ikuskapena eta beren erla-zioen azterketa, gizakien ikuspegia sartuz.

— Aldaketa naturalak eta gizakiak denboran zehareragindakoak.

— Egon daitezkeen irtenbideak, paisaiaren berrizta-pena.

— Lurraldearen okupazioa eta paisaiaren aldaketa.

— Baliabideen erabilpena eta arazoen arteko erla-zioa.

Prozedurazko edukiak— Paisaiak konparatzea.

— Plano errazak: egokitasuna.

— Iparrorratz eta mapen bidez orientatzea.

— Eskema, kontzeptu mapa eta marrazkiak erabil-tzea.

— Mapak eta eskema errazak.

— Adierazpenak eta deskribapenak: ahozkoak, kar-tografikoak...

— Maketak.

— Iritzi erkaketa.

— Arazoen identifikazioa eta irtenbide proposame-na.

— Ingurunearen ikerketa.

— Iritzi kritikoaren sendarpena, eztabaida, erkaketaeta abarren bidez.

— Ingurunea hobetzeko irtenbideak eta informazioekintzak proposatzea.

— Behaketa eta identifikazio kualitatiboa eta kuanti-tatiboa.

— Prozesu eta erlazio sinpleen azterketa.

— Bibliografia, aldizkariak, telebista eta prentsa era-biltzeko teknikak.

Jarrerazko edukiak— Ingurumen arazoekiko sentikortasuna, paisaien

erkaketaren bidez.

— Ingurunean gertatutako eragin positibo eta nega-tiboez ohartzea.

— Gizakiek eragindako aldaketen balorazioa.

— Ingurumenarekiko erantzukizuna, afektuzko etazentzumenezko alderdiak sustatuz: jolasak.

— Norberak eta inguruko erakundeek ingurune hur-bilean dauden arazoetan duten inplikazioarenazterketa.

— Simulazio jokoak eginez eta kasu batzuk azter-tuz, balioak argitu.

A.2. XEDE NAGUSIAK

— Paisaiaren osagai guztiek garrantzi bera ez dute-la ulertzea. Osagai «garrantzitsuen» identifikazioa.

— Paisaiak erkatzea.

— Gizakiek eragindako aldaketa batzuk baloratzea.

A.3. BEHATOKIA

Aurreko zikloetarako azaldutako irizpideak baliozko-ak dira honetarako ere. Oraingo honetan, Mundakaaukeratu dugu geure proposamena garatzeko,Goiko Talatik kostaldea eta estuarioa aztertzekoxedez.

Paisaia irakurtzenPaisaia Lehen Hezkuntzako 3. zikloan

AHASI

BAINO LEHEN

Page 33: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

40 Paisaia irakurtzen PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 3. ZIKLOAN

B.1. IRTEERA PRESTATZEN

(2 SAIO)

1. SAIOA MOTIBAZIOA(1 ORDUBETE)

Irteera prestatu eta jarrerak, portaera arauak eta abarzehaztearren, girotzeko saioa egitea proposatzendugu. Horretarako, proposatutako fitxak erabil dai-tezke edo, bestela, ahoz egin.

ZER EGINGO DUGU?

Urdaibaiko leku bat –hurbil dugun ingurunea– besteikuspuntu batetik ezagutuko dugu, osotasunean.(Jarduera hau proposatzeko une egokia eskualdealantzen hasten garenekoa izan daiteke.)

1. jarduera: Galdu ez gaitezen(20 minutu)

Materiala:

— 8. Fitxa: «Galdu ez gaitezen». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

— Urdaibaiko mapa (1:25.000 eskalakoa). (Ikus 8.Material Osagarria. 5. Mapak eta Planoak.)

Garapena:

1. Urdaibaiko mapan (1: 25.000 eskalakoa) geureherria eta bisitatuko dugun tokia lekutuko ditu-gu.

2. «Zer ibilbide egingo dugu? Nondik pasatuko gara?Zer garraiobide erabiliko dugu?» Hipotesiak formu-latu, egingo dugun bidea mapan seinalatu etazeharkatuko ditugun herriak aipatuko ditugu.Ondoren, ibilbidearen krokis erraz bat egingo dugu.

3. 1:25.000 eskala erabiliz, leku batetik besteradauden kilometroak kalkulatuko ditugu.

2. jarduera: Aurretiazko ideiak(20 minutu)

A. «NOLAKOA OTE DA LEKU HORI?» (15 minutu)

Materiala:

— 9. Fitxa: «Nolakoa ote da leku hori?» (Ikus 7. LanFitxak.)

— Urdaibaiko mapa (1:25.000 eskalakoa). (Ikus 8.Material Osagarria. 5. Mapak eta planoak.)

Garapena:

1. «Zer uste duzue dagoela leku horretan? Nolakoaote da?» Hipotesiak formulatuko ditugu edo, nor-baitek zer edo zer jakinez gero, besteoi azaltze-ko eskatuko diogu.

2. Mapa eta bertako legenda erabiliz, 9. fitxa egingodugu. Gero, irteeran, material hau erabiliko dugu.

B. «ZER ERAMAN BEHAR DUGU?» (5 minutu)

Denon artean prestatuko dugu zerrenda eta guztiekidatziko dute euren koadernoan, bakoitzak eramanbehar duena prestatzeko. Gauza horietako batzukikasgelakoak izango direnez, materialaren arduradu-nak izendatu eta talde bakoitzaren zereginak antola-tu beharko ditugu.

3. jarduera: «Nola egongo gara?» Arau batzuk adostu…(20 minutu)

Materiala:

— 3. Fitxa: «Jarrerak». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:

1. Taldeka, marrazkietan irudikatutako ekintzak bimultzotan sailkatuko ditugu (inguruarentzakoonuragarriak eta kaltegarriak).

2. Sailkapen horretan oinarriturik, talde bakoitzakbere «arauak» idatziko ditu.

3. Guztion artean adostuko ditugu.

2. SAIOA PROZEDURAK LANTZEN

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: Krokisarekin trebatzen(20 minutu)

Materiala:

— «Zer ikusten da Mundakatik». (Ikus 8. Materialosagarria. 3. Laminak eta argazkiak.)

— «Ikuspegiaren krokisa, Mundakatik». (Ikus 8.Material osagarria. 1. Diapositibak eta garden-kiak.)

BLAN

PROPOSAMENA JARDUERAK

Page 34: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 3. ZIKLOAN Paisaia irakurtzen 41

— Gardenkiak egiteko azetatoa edo kipula-papera,A4 tamainakoa (azetatoa aukeratuz gero, errotu-ladore iraunkor bat erabili beharko dugu ondomarraztu ahal izateko, bestela tinta zabaldu egin-go da eta).

Garapena:

Krokisa lan tresna gisa erabiliko dugunez, komeni dalehenago praktikatzea. Hona hemen horretarakomodu bat:

1. Taldeka banandurik, proposatutako laminarenkopia bana eta azetatoa edo kipula-paperaemango dizkiegu.

2. Azetatoa edo kipula-papera laminaren gaineanipini eta paisaiaren lerro garrantzitsuenak kalkatu-ko ditugu (erliebea, kostaren lerroa, basoak, osa-gai esanguratsuenak...). Horrela, krokisak azter-tuko dugun paisaiari buruzko ideia emango digu,paisai unitateak eta osagai nabarmengarrienak,gutxi gorabehera, bereizteko aukeraz. Proposa-tutako gardenkia proiektatuz erakutsi ahal duguadibide bat.

2. jarduera: Behatzeko markoa(15 minutu)

Materiala:

— Kartoia (edo kartulina).

— Arkatza, erregla eta artaziak.

Garapena:

Irteera prestatzeko saio honetan «behatzeko mar-koa» egin dezakegu. Kartoizko (edo kartulinazko)marko bat egitea besterik ez da, landa-jardueranbehaketa eremua kokatzen eta mugatzen lagundukodiguna, argazki batean sartu ahal dugun paisai zatiabailitzan. Markoaren eta begien artean uzten duguntartearen arabera, ikus eremua zabalagoa edomurritzagoa izango da.

3. jarduera: Hots paisaiak(25 minutu)

Paisaiaren pertzepzioan ez dugu soilik ikusmena era-biltzen. Zentzumen guztiek esku hartzen dute, bela-

rriaren eginkizuna ere nabarmentzen delarik. Horidela eta, ondorengo jarduera iradokitzen dugu en-tzunezko sumamena lantzeko.

Materiala:

— «Hots paisaiak 2». (Ikus 8. Material osagarria. 3.Jokoak eta grabaketak.)

Garapena:Alde batetik, zazpi «hots paisaia» (itsasoa, herria,basoa, zelaia, leizea, mendia eta gaua) ageri direngrabaketa aurkeztuko dugu. Bestetik, paisaia horienirudia agertzen duten laminak erakutsiko dizkiegu.

Tarte bakoitza entzutean, ikasleak hari dagokion lami-narekin lotzen saiatuko dira eta bertan irudikaturikopaisaiaren izena idatziko dute, geroago bateratzeko.

B.2. IRTEERA (GOIZA EDO EGUN OSOA)

Toki egokia aurkitu eta behaketa esparrua gutxigorabehera mugatu ondoren, lanari ekingo diogu:

1. jarduera: Paisaiaren zentzumenezkopertzepzioa(15 minutu)

Materiala:

— 4. Fitxa: «Zentzumenak erabiltzen». (Ikus 7. LanFitxak.)

Garapena:

Paisaia kanpotik ikustea baino, bera sentitzea, bizi-tzea, da xedea, hau da, bertan integratzea. Ho-rretarako, zentzumen guztiak erabiliz lan egin behardugu. Proposatutako fitxak jarduera kokatzen lagun-du ahal digu.

2. jarduera: Aurretiazko ideiak kontrasta-tzen(15 minutu)

Garapena:

Bizpahiru laguneko taldetan antolaturik, ikasgelanprestatutako deskribapen eta zerrendaren gaineanjardungo dugu, paisaian azaltzen ez dena ezabatuz,aipatu ez dena erantsiz... Osagai bakoitza ikur bate-kin identifikatu ahal dugu, geroago krokisean eta pai-saiaren bestelako irudikapenetan erabiltzeko.

3. jarduera: Paisaiaren krokisa(15 minutu)

Materiala:

— Behatzeko markoa.

— Oinarria (oholtxoa).

— Arkatza eta margoak.

Page 35: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

42 Paisaia irakurtzen PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 3. ZIKLOAN

Garapena:

Kartulinazko markoa erabiliz, behatuko diogun paisaizatia mugatuko dugu. Ikasgelan argazkiaz egindakokrokisa ekarriko dugu gogora eta haren modukobeste bat egingo dugu errealitatean zuzenean oina-rrituz. Bertan osagairik adierazgarrienak markatukoditugu (lehenago prestatutako ikurrak erabil ditzake-gu) eta, koloreko lapitzez, paisai unitate handiak(artadia, itsasoa…) zehaztu ahal ditugu.

Atsedenaldia, ogitartekoak, argazkiak,…

4. jarduera: Osagai «garrantzitsuen» iden-tifikazioa(15 minutu)

Badira osagai batzuk, kenduz gero, paisaia guztizaldarazten dutenak. Osagai naturalak nahiz gizakienekintzaren ondorioa izan daitezke. Horiek paisaiarenosagai «garrantzitsuak» (egituratzaileak) dira, beradefinitzen eta, nolabait, antolatzen (egituratzen) dute-lako. Hauek dira osagai egituratzaile naturalak: erlie-bea, sare hidrografikoa, basoak, etab. Eta ondokoakaipa ditzakegu lurraldea antolatzen duten eta gizaekintzen ondorio diren osagaietarik: hiri-sareak, ko-munikazio bideak, lurzoruaren erabilerak… Bestalde,osagai egituratzaileek beste batzuekiko zerikusia iza-ten dute.

Adibidez: lurralde jakin bat zeharkatzen duen errepi-dean beste osagai eta zerbitzu batzuk ere egoten dira(biltegiak, tailerrak, hainbat ekipamendu…); horiek ereeragina dute lurraldean eta paisaian.

Materiala:

— «Non dago aldaketa?» (Ikus 8. Material osagarria.4. Laminak eta argazkiak.)

Garapena:

1. Taldeka antolatuta, aztertzen ari garen paisaianosagairen bat aldaturik agertzen duen lamina banaemango diegu.

2. Aldaketa aurkitu eta, osagai hori aldatuta, paisaianabarmenki aldatu den ala ez baloratu beharkodute. Horren arabera, osagai hori «garrantzitsua»den ala ez erabakiko dute.

Oharra: Batzuetan zalantzak azal daitezke osagai bat«garrantzitsua» den ala ez erabakitzerakoan. Edonolaere, kontuan izan behar dugu benetako helburua,osagai guztien garrantzia egokiro zehaztu baino,guztiek ez daukatela garrantzi bera ohartarazteadela; batzuk besteak baino nabarmenagoak direla,alegia.

5. jarduera: Paisaiak jasaten dituen eragi-nak(15 minutu)

Materiala:

— 10. Fitxa: «Paisaiak jasaten dituen inpaktuak».(Ikus 7. Lan Fitxak.)

Ikasleei gizakien ekintzak paisaian duen eragina etaberak ekar ditzakeen aldaketak ulertaraztea da jar-duera honen helburua.

Adibidea:

Harrobia ➜ Mendi zati bat desagertu egiten da.

Egon litezkeen irtenbideak ikasgelan eztabaidatukodira.

6. jarduera: Orientazio jolasa(40 minutu)

Planoak eta mapak ezinbesteko tresna dira lurralde-arekin eta, zehazkiago, paisaiarekin zerikusia duenedozein gai lantzeko. Jarduera honek planoa modujostagarrian lantzeko aukera ematen digu.

Materiala:

— Mundakako planoa eta txantiloia. (8. Materialosagarria. 5. Mapak eta planoak.)

Garapena:

1. Hiruzpalau ikasleko taldeak egingo ditugu. Taldebakoitzari Mundakako planoa eta zenbakiturikolaukitxoak dituen txantiloi bat emango dizkiogu,haiek, aurkitzen dituzten argibideekin osatuz joandaitezen, puzzle antzera. Argibideak aldez aurre-tik prestatu eta ipini behar dira herriko hainbattokitan.

2. Planoan irteera puntua markatuko dugu, taldeguztientzat bera. Hala ere, talde bakoitzak ibil-bide ezberdina egingo du, herriko leku jakinbatean bilatu beharko dituelako bere «argibide-ak». Horretarako, eman dizkiegun irizpideakerabili beharko dituzte, planoa gida moduraerabiliz.

3. «Argibide» bakoitza puzzlean kokatzeko pieza batda eta, bertan, irizpide berri bat aurkituko dute.

4. Erraz egiaztatu ahal da argibideak aurkitu dituz-ten, talde bakoitzak bere puzzlea osatu behar dueta.

Page 36: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA LEHEN HEZKUNTZAKO 3. ZIKLOAN Paisaia irakurtzen 43

Ibilbide adibidea:

Irteera: pilotalekua

➜ 1. argibidea: Sorospen postua (Txorrokopunta ); ➜ 2. argibidea: Osakidetza; ➜ 3. argibidea: Mundaka Hotela; ➜ 4. argibidea: Telefono publikoa; ➜ 5. argibidea: Hiltegi kalea; ➜ 6. argibidea: Portua.

B.3. IRTEERA ETA GERO

(2 SAIO)

Ondoren, bi saiotan antolaturiko jarduera batzuk pro-posatzen ditugu. Ez dira denak egin behar; geureinteresen eta daukagun denboraren arabera komenizaizkigunak aukeratu ahal ditugu. Gure ustez, bi ordunahikoa izan daitezke laburpena egin, garrantzitsue-na «finkatu» eta egin dugun lana ebaluatzeko.

1. jarduera: Krokis trukea(15 minutu)

Talde bakoitzak beste bati pasatuko dio bere kroki-sa, horiek interpretatzeko gai diren ikusteko.Erabilitako ikurrei erreparatuko diegu: «gure taldeakerabili dituenen berdinak dira?» Irudikapenetan(mapak,…) hitzarmenezko ikurrak erabili beharraaipatuko dugu, mundu guztiak uler ditzan.

2. jarduera: Inpaktuetarako alternatibak(30 minutu)

Materiala:— Irteeran egindako 10. Fitxa. («Paisaiak jasaten

dituen inpaktuak») hartuko dugu berriro.

Talde txikitan antolaturik, ingurunean identifikatu ditu-gun inpaktuetarako irtenbideak bilatzen eta horieksaihestu edo murriztu egin daitezkeen ala ez, zerneurri har litezkeen eta abar baloratzen saiatukogara. Ondoren, bateratze lanari ekingo diogu.

3. jarduera: Paisaiak sortzen(45 minutu)

Materiala:— «Ecoterra» jokoa. (Ikus 8. Material Osagarria. 3.

Jokoak eta Grabaketak.)

Honakoa, indartzeko ariketa ona izan daiteke, azter-ketak, deskribapenak, erkaketak eta abar egitekoaukera ematen digulako.

Era berean, paisaiaren diseinu eta plangintza ideieta-ra hurbiltzea ere ahalbidetzen digu.

4. jarduera: Kontzeptu mapa(15 minutu)

Materiala:— Eskaintzen den kontzeptu maparen eredua:

«Kontzeptu mapa». (Ikus 8. Material osagarria. 1.Diapositibak eta gardenkiak.)

Guztion artean egingo dugu kontzeptu mapa, ikasiditugun ideia garrantzitsuenak islatuz. Horrek egin-dako lana laburtzeko balio izango digu. Ebaluazio jar-duera gisa ere erabil dezakegu.

5. jarduera: Komunikazioa(60 minutu)

Erakusketa txiki bat prestatuko dugu (kartelak,argazkiak…) aztertu duguna eta egin ditugun ondo-rioztapenak hezkuntza elkarteari ezagutarazteko.Horretarako, sortu dugun materialaz gain, mezu etaondorioztapenak jasotzen dituzten kartelak egingoditugu.

Page 37: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 38: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

A.1. CURRICULUM LOTURA

Oinarrizko Curriculum Diseinuari jarraituz, ondorengoedukiak planteatu ahal ditugu Derrigorrezko BigarrenHezkuntzako lehen zikloan5:

Kontzeptuzko edukiak

— Inguru natural eta sozialaren osagaiak. Haien arteko erlazioak.

— Paisaia naturalak. Giza jardueren eta kanpo-era-gileen ondoriozko aldaketak.

— Erliebeak giza ekintzaren ondorioz jasandakoinpaktuak: harrobiak, errepideak…

— Baliabideen ustiakuntza.

— Uraren gestioa: bilketa, arazketa, banaketa…

— Urdaibaiko klima. Paisaian duen eragina.

— Bioaniztasun galera: ehiza, bertoko zuhaitzenordezpena -oihaneztatzearen bidez- eta nekaza-ritzako jarduerak.

— Urdaibaiko ekosistemak (hiri eta landa ekosistemak).

— Energi iturriak eta kontsumoa.

— Biztanleriaren egitura, sailkapena eta dinamika.

— Lehen sektoreko jarduerak: nekazaritza, abelaz-kuntza, erauzketa jarduerak (harrobiak…).

— Komunikazio bideak: komunikazio eta garraiobide garrantzitsuenak.

— Kontsumoak eragindako inpaktuak.

Prozedurazko edukiak

— Lurraldearen pertzepzioa eta irudikapena (planoak, mapak…).

— Orientatzeko teknika eta tresnen erabilera (eguz-kia, iparrorratza…).

— Plano eta mapa topografikoen interpretazioa etaerabilera.

— Maketen eraiketa.

— Paisaien deskribapena.

— Ekosistemen behaketa.

— Lurraldean denboran zehar jazotako aldaketenbehaketa.

— Informazio bilketa, dokumentazio zentro, heme-roteka, liburutegi eta antzekoetan.

— Fitxategi eta erregistro orrien sorrera.

— Ahozko, idatzizko eta ikur bidezko tekniken era-bilpena.

— Ingurunearentzat erasokorrak diren jarduketendetekzioa.

Jarrerazko edukiak

— Inguru natural eta soziala ezagutzeko interesa.

— Irteera taxutzen eta prestatzen parte hartzea.

— Norberaren arrazoibide eta iritziak azaltzeko auto-nomia.

— Jarduerak taxutu eta proposatzeko gaitasuna.

— Lurraldearen eta baliabideen erabilpenarekikojarrera kritikoa.

— Lan taldeetan parte hartzea.

— Erabilera batzuetarako arrazoizko alternatibenbilaketa.

— Paisaiaren zainketa eta hobekuntzarekiko kon-promiso pertsonala.

— Ingurugiroarekiko jokabide arduratsuak indartzea.

A.2. XEDE NAGUSIAK

Hona hemen ziklo honetan indartu nahi ditugunalderdiak:

1. Paisaia errealitate aldakor eta dinamiko gisa ikus-tea.

2. Giza ekintzaren ondoriozko aldaketen itzulgarrita-sun edo itzulezintasuna aztertzeko diagnostikoaegitea.

3. Krokisa eta mapa paisaia eta lurraldearen per-tzepzio eta irudikapena lantzeko erabiltzea.

Paisaia aztertzenPaisaia Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 1. zikloan

AHASI

BAINO LEHEN

(5) Proposatutako edukiak, prozedurazko eta jarrerazko batzuk bereziki, paisaia aztertzean ez ezik, beste gai batzuk lantzean ere hartu beharko dirakontuan.

Page 39: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

48 Paisaia aztertzen PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN

BLAN

PROPOSAMENA JARDUERAK

A.3. BEHATOKIA

Ikasleen gaitasuna haziz doan heinean, areagotuahal izango dugu aztertu beharreko paisaien konple-xutasuna. Ildo horretan, Bigarren Hezkuntzan hiri-inguruekin loturiko paisaiak lantzeko une egokiadelakoan gaude. Hori dela eta, Lumo aukeratu dugu

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako lehen ziklorako,Gernika (hiri bilbea, industrialdea,...) eta inguruak(sarbideak, komunikazio bideak, inguraldea...) ikuste-ko aukera ederra ematen duena. Horrez gain, lekulasaia eta arriskurik gabekoa da eta oinez joan daite-ke bertaraino Gernikatik.

B.1. IRTEERA PRESTATZEN

(2 SAIO)

1. SAIOA MOTIBAZIOA(1 ORDUBETE)

Girotzeko saio bat proposatzen dugu, irteera presta-tu eta jarrerak, portaera arauak eta abar zehazteko.Saio horretan eskaintzen diren fitxen laguntza erabildaiteke edo, nahiago izanez gero, ahoz ere egin dai-teke. Era batera nahiz bestera egin, ondoko langidoia erabil daiteke:

1. jarduera: «Zer da paisaia?»(10 minutu)

Jarduera honek taldeak paisaiari buruz dituen aurre-tiazko ideietara hurbiltzeko, hau da, paisaia nola uler-tzen duen ikusteko aukera ematen du.

Materiala:

— 11. Fitxa: «Paisaia aukeratzen». (Ikus 7. LanFitxak.)

Garapena:

1. Talde txikitan antolaturik, bakoitzak fitxan ageridiren paisaietako bat aukeratuko du.

2. Zergatik aukeratu duten komentatuko dugu, baieta, egun osoa pasatzeko eta bertan bizitzerageratzeko balizkoetan, aukera bera egingo luke-ten ere.

2. jarduera: Irteeraren aurkezpena(10 minutu)

Sarrera labur horren ostean, jorratuko dugun gaiaaurkeztuko dugu, irteera zertarako planteatzendugun azalduz, eta prestatzeari ekingo diogu: «zerta-ra goaz?», «nora goaz?»…

Materiala:— Urdaibaiko mapa. (Ikus 8. Material osagarria. 5.

Mapak eta Planoak.)

— Kurbimetroa edo haria.

Garapena:

1. Urdaibaiko mapan geure herria eta bisitatukodugun tokia lekutuko ditugu: «Zer ibilbide egingodugu?», «nondik pasatuko gara?», «zer garraiobi-de erabiliko dugu?»...

2. Mapan ibilbidea markatu eta gero, ibilbidearenkrokisa egingo dugu.

3. Mapa erabiliz, eta eskala kontuan hartuz, lekubatzuen arteko distantziak kalkulatuko ditugu.Bide errealak lerro zuzenean ez doazeneandistantziak kalkulatu nahi izanez gero, kurbime-troaz baliatu beharko dugu. Tresna xehe horieduki ezean, maparen gainean ibilbidea haribatez jarraitu eta neurtu ahal dugu (kurbak,saihesbideak eta gainerako alderdi guztiak).Ondoren, eskala kontuan hartuta, benetako dis-tantzia kalkulatuko dugu.

Page 40: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN Paisaia aztertzen 49

4. «Zer eraman behar dugu?»: karpeta, prismati-koak, argazki kamera…

3. jarduera: «Nolakoa da leku hori?»(10 minutu)

Materiala:

— Urdaibaiko mapa (1:25.000 eskalakoa).

— Lumo inguruaren airetiko argazkia. (Ikus 8.Material Osagarria. 4. Laminak eta Argazkiak.)

— Jarduera sozio-ekonomikoari buruzko estatisti-kak. Gernika-Lumo. (Ikus 8. Material osagarria.2. Estatistikak.)

Garapena:

1. Hipotesien formulazioa edo, norbaitek zer edo zerjakinez gero, informazioaren azalpena. «Zer dagoleku horretan?» «Nolakoa ote da?»

2. Hipotesiak mapak, airetiko argazkiak eta estatis-tikek ematen diguten informazioarekin alderatu.Mapako ikur konbentzionalak eta horiek ematendiguten informazioa interpretatuko ditugu.

3. Dauzkagun datuez, lekua deskribatu eta ahaliketa gehien zehaztuko ditugu beraren ezaugarriakerliebeari, landaretzari eta gizakien presentziaridagokienez. Deskribapen horiek geroago erreali-tatearekin alderatzeko gordeko ditugu.

4. jarduera: «Nola egongo gara?»(Arauak adostu)(30 minutu)

Materiala:

— 3. Fitxa: «Jarrerak». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:

Taldeka:1. Marrazkietan irudikatutako ekintzak aztertuko

ditugu.2. Ondoren aipatzen diren alderdietan ager daitez-

keen beste ekintza batzuk (onuragarriak zein kal-tegarriak) erantsiko ditugu:– Taldea (harreman pertsonalak).– Lana (jarrerak eta prestutasuna).– Ingurumena (gure presentziaren inpaktua).

3. Irteera behar bezala garatzeko, gure ustez, beha-rrezkoak diren jarrerak aipatuko ditugu eta ezarri-tako hiru multzoetan (taldea, lana eta ingurume-na) sailkatuko ditugu.

4. Jokabideak adosten saiatuko gara.

2. SAIOA PROZEDURAK LANTZEN

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: Profil topografikoa(15 minutu)

Profil topografikoak inguruaren erliebearen ideia da-karkigu. Gainera, tresna erabilterraza da eta oso eza-guna. Nork ez du ikusi egunkarian edo telebistan txi-rrindulari birako etapa baten profila?

Materiala:

— 12. Fitxa: «Profil topografikoa. Gernika-Burgoga-na». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:Profil topografikoa lortzeko, mapan markatutako ibil-bidea orri koadrikulatuan proiektatu –sestra kurbakkontuan hartuz– besterik ez da egin behar.

AJANGIZ

BURGOGANA

250

200

150100

5050

100

150

200

GERNIKALUMO

Page 41: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

50 Paisaia aztertzen PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN

2. jarduera: Krokisa(15 minutu)

Materiala:

— «Lumotiko bista». (Ikus 8. Material osagarria. 4.Laminak eta argazkiak.)

— «Lumotiko bistaren krokisa». (Ikus 8. MaterialOsagarria. 1. Diapositibak eta gardenkiak.)

— Gardenkiak egiteko azetatoa.

— Errotuladore iraunkorrak.

Garapena:

1. Taldeak egin eta argazkiaren kopia banatukodiegu.

2. Azetatoa erabiliz, krokisa egin beharko dute. Ho-rretarako, paisaia definitzen duten lerro garran-tzitsuenak kalkatuko dituzte argazkitik. (Adibidebat erakutsi ahal diegu materialeko gardenkiaproiektatuz.)

3. jarduera: Hots paisaiak(30 minutu)

Paisaiaren pertzepzioan ez dugu soilik ikusmena era-biltzen. Zentzumen guztiek esku hartzen dute, bela-rriaren eginkizuna ere nabarmentzen delarik. Horidela eta, ondorengo jarduera iradokitzen dugu en-tzunezko sumamena lantzeko.

Materiala:— «Atmósferas». (Ikus 8. Material osagarria. 3.

Jokoak eta grabaketak.)

Garapena:

1. Alde batetik, hamaika «hots paisaia» ageri direngrabaketa aurkeztuko dugu. Bestetik, paisaiahorien irudia agertzen duten laminak erakutsikodizkiegu.

2. Tarte bakoitza entzutean, ikasleak hari dagokionlaminarekin lotzen saiatuko dira eta bertan irudi-katuriko paisaiaren izena idatziko dute.

3. Emandako erantzunak errepasatuko ditugu.

4. Joango garen lekuari buruz dakigunean oinarri-tuz, entzun ahal izango ditugun soinuen gainekohipotesiak egingo ditugu. Zerrenda prestatukodugu, geroago lekuan bertan egiaztatzeko.

B.2. IRTEERA (GOIZA EDO EGUN OSOA)

Irten aurretik, ikasgelan, izan behar dugun jarrera etaportaerari buruz adostu duguna gogoratuko dugu.

Lekura iritsita eta asaskatu eta toki erosoa aurkitzekobeharrezko 10 minutuak pasa ondoren, lanari ekingodiogu.

Ariketak bikoteka edo talde txikitan egingo ditugueta, ondoren, guztiok elkartuko gara lana bateratze-ko. Prozesua bizkortzearren, ondorioztapen edokomentario batzuk ikasgelara itzultzen garenerakoutzi ahal ditugu.

1. jarduera: Paisaiaren zentzumenezkopertzepzioa(10 minutu)

Paisaia kanpotik ikustea baino, bera sentitzea, bizi-tzea, da xedea, hau da, bertan integratzea. Horre-tarako, zentzumen guztiak erabiliz lan egin behardugu. Gidoi gisa 4. fitxa erabili ahal dugu, «Zentzu-menak erabiltzen» (Ikus 7. Lan Fitxak), baina ez dagopertzepzioak erregistratu beharrik.

2. jarduera: Hipotesiak alderatzen(10 minutu)

Leku horretako landaretza, erliebe, giza presentziaeta suma daitezkeen soinuei buruz genituen ideiaketa ikasgelan formulatutako hipotesiak errealitateare-kin alderatuko ditugu.

3. jarduera: Mapan orientatzea(10 minutu)

Materiala:— 14. Fitxa: «Lumo inguruko mapa». (Ikus 7. Lan

Fitxak.)

— Iparrorratza.

Garapena:

Bikoteka, erreferentzia errealen arabera (mendiak,ibaia,...) orientatuko dugu mapa eta gauden tokia aur-kitu eta seinalatuko dugu bertan. Era berean, iparro-rratzaren laguntzaz, iparra seinalatuko dugu mapan.

Page 42: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

4. jarduera: Osagaien identifikazioa(15 minutu)

Materiala:— 13. Fitxa: «Paisaiaren osagaiak identifika-

tzen». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

5. jarduera: Osagaien arteko erlazioak.Fluxuak(10 minutu)

Paisaiak nolabaiteko antolakuntza agertzen du.Osagaiak elkarrekin erlazionaturik daude erabatera edo bestera. Erlazio horietako batzukaurkitzen saiatuko gara.

Erlazioak lantzea bereziki interesgarria da. Oro har,osagaiei erreparatu ohi diegu baina berauen artekoerlazioak ahaztu egiten ditugu, hein batean. Hala ere,erlazio horiek nabarmentasun berezia dute inguru-men gaietan. Horregatik, ingurumen hezkuntzakazpimarratu egiten ditu haren garrantzia eta gurelanari erantsi beharra.

Aztertzen ari garen paisaian hiri-inguruaren eta lan-dazabalaren arteko interfase aldea ikus dezakegu.Horrek hiriko sarrera eta irteera fluxuei buruzko ideia,hots, barrualdearen eta kanpoaldearen artean gerta-tzen diren trukeak (lehengai, energia, hondakin etaabarrenak) lantzea ahalbidetzen digu. Gaur egun,fluxu eta truke horiek ez dira lurralde mugakideeki-koak soilik, sarritan planeta mailakoak dira eta. Ideiahori lantzeko, Euskal Autonomia Erkidegoko inporta-zio eta esportazioari buruzko datuak erabili ahalditugu

Materiala:

— 15. Fitxa: «Erlazioak eta Fluxuak». (Ikus 7. LanFitxak.)

— EAEko inportazioak/esportazioak. (Ikus 8. Mate-rial osagarria. 2. Estatistikak.)

Garapena:

15. fitxak, «Erlazioak eta fluxuak» izenburukoak, be-haketaren bidez hauteman edo susmatu ahal ditu-gun erlazio eta fluxuak aztertzeko eta erregistratzekobalio digu. Autonomia Erkidegoko inportazio etaesportazioei buruzko estatistikek ikusten ez ditugunerlazio batzuk, zuzenean nahiz zeharka, planetaosora hedatzen direla gogorarazten digute.

6. jarduera: «Nola erabiltzen dugu lurral-dea?»(20 minutu)

Lotura zuzena dago lurraldearen erabileraren etaondoriozko paisaiaren artean. Jarduera honen bidez,aztertzen ari garen alde horretan garatzen diren jar-duera motak ezagutu eta, ondorioz, zer paisai motaden jakin ahal izango dugu.

Materiala:

— 16. Fitxa: «Nola erabiltzen dugu lurraldea?» (Ikus7. Lan Fitxak.)

7. jarduera: Gatazkak identifikatzen(15 minutu)

Lurralde batean ingurumen arloko hainbat gatazkasortzen da interes ezberdinak batzearen ondorioz etajarduera batzuen artean (nekazaritza, hirigintza, erre-serba naturala, industria, zerbitzuak, azpiegiturak...)lurzoruari dagokionez dagoen lehiaren eraginez, bes-teak beste.

Garrantzitsua da gatazka horiek lantzea, identifikatu,aztertu eta ulertzeko xedez, bai eta konponbideaketa horiek gauzatzeko bitartekoak bilatzea ere.

Irteeran, lurraldeari behatuz, gatazka posible batzukidentifikatu ahal ditugu. Ondoren, ikasgelan, sakon-kiago aztertuko ditugu banan-banan (B.3. Irteera etagero atalean, Gernikako saihesbidearen gainean lanegitea proposatzen dugu).

Materiala:

— 16. Fitxa: «Nola erabiltzen dugu lurraldea?» (Ikus7. Lan Fitxak.)

Garapena:Inguru horretako jarduerak identifikatu ostean, baliz-ko bat planteatu eta horrek gainerako jardueretan,lurraldean eta paisaian izango lukeen eragina azter-tuko dugu azaletik.

Adibidez:Gernikara 10.000 lagun gehiago etorriz gero,

non eraikiko genituzke etxeak?, nola hazi beharkoluke hiriak?, zer-nolako eragina izango luke?, aldatu-ko litzateke paisaia?, eraginik izango luke nekazari-tzan, turismoan…?

Atsedenaldia, ogitartekoak, jolasak, argazkiak,…

PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN Paisaia aztertzen 51

Page 43: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

52 Paisaia aztertzen PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN

Atsedenaldian, geroago ikasgelan egingo dugun era-kusketarako argazki batzuk egiteko esango diegu.

8. jarduera: Paisaiak izan dituen aldaketak (15 minutu)

Paisaia eboluzionatuz doa eta hainbat aldaketa jasa-ten ditu, bai naturalak, bai gizakiek eragindakoak.Aldaketa horiek, gehienetan, ez dira bat-batekoakizaten, prozesu baten ondorioa baizik. Dena den,gertatutako, gertatzen ari diren edo gertatuko direnaldaketa horien seinale edo aztarnak (aurriak, gara-biak, obrak, lur mugimenduak…) zuzenean ikus dai-tezke paisaian.

Materiala:— 17. Fitxa: «Aldaketak detektatzen». (Ikus 7. Lan

Fitxak.)

9. jarduera: Paisaiak jasaten ditueninpaktuak(20 minutu)

Giza taldeek hainbat aldaketa eragin diote eureninguruneari ongizate handiagoa lortzeari begira. Halaere, giza ekintzaren ondorioz, sarritan, ingurumenahondatu egiten da eta, ondorioz, bizi kalitatea ere.

Materiala:

— 18. Fitxa: «Inpaktuak aztertzen». (Ikus 7. LanFitxak.)

Garapena:

Talde bakoitzak ingurumena inpaktu bat identifikatu-ko du (bat baino gehiago aztertzea komeni da, bate-ratzean aberastasun handiagoa lortzeko) eta fitxanproposatutako gidoiari jarraituz aztertuko du.

10. jarduera: Paisaia baloratzen(10 minutu)

Paisaia baloratzerakoan, osagai objektiboek ez ezik,alderdi subjektiboek ere eragiten dute. Horregatikkomeni da horiek ere aintzat hartzea.

Materiala:— 20. Fitxa: «Paisaia baloratzen». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

11. jarduera: Paisaiaren irakurketa kolekti-boa(10 minutu)

Irteeran landutakoaren laburpen gisa, paisaiaren ira-kurketa kolektiboa eta zuzendua egin ahal dugu.Irakasleak galdera eta iruzkinen bidez zuzenduko du«irakurketa».

Garapena:

A. IKUSIZKO IRAKURKETA

1. Osagai nagusiak: nabarmentzen diren osagaieierreparatuko diegu: bolumenak, hiri-ehuna, lerronagusiak, komunikazio ardatzak, eraikinak…

Bai hiriko, bai landako paisaian, arreta erakartzenduten osagai nabarmen batzuk izaten dira, halanola elizak, dorreak, jauretxeak, etxe multzoak...

Zer nabarmentzen den begiratu eta zergatia bila-tuko dugu. Tamainak eta bolumenak balio sinbo-likoa dute. Mapak lagundu egin ahal digu, bertandaude-eta irudikaturik osagai guztiak.

2. Kolore eta ehundurak: paisai unitateei buruzkoideia intuitiboa ematen digute: hiriguneak, landa-zabala, basoa…

3. Zonen banaketa: hirigunea eta industrialdea (tren-bideak banandurik), kirol gunea, hilerria…

B. IKUSTEN DUGUNA DITUGUN DATUEKIN ERLAZIONATU

1. Badago loturarik estatistiketako datuen (jarduerasozio-ekonomikoa) eta ikusten ari garenaren arte-an?

2. Hiria bere ingurunean lekutuko dugu: kokagunea(leku estrategikoa, komunikazio bideen bateragu-nea). Mapa eta errealitatea alderatuko ditugu.

3. Arro hidrografikoa, haran txiki batzuk etaibaiak identifikatuko ditugu.

4. Oihaneztapenak (pinuak) eta basoakerkatuko ditugu: kolorea, mugenforma…

Garrantzitsua da baso-ustiapena?

C. KROKISAIkusten ari garenaren krokisa egingo dugu.

Page 44: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

B.3. IRTEERA ETA GERO

Bost saiotan antolatutako jarduera batzuk proposa-tzen ditugu. Ez dira guzti-guztiak egin behar; geureinteresen eta daukagun denboraren arabera aukera-tu ahal izango ditugu zeregin egokienak.

1. SAIOAPAISAIAN GERTATUTAKO ALDAKETAK

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: «Zein da giltza?»(20 minutu)

Sumatzen dugun paisaia hainbat aldagairen araberaaldatzen da:— Argitasuna (eguneko unearen arabera).— Eguraldia.— Urtaroa.— Gizakien ekintza (historian zehar izandako eralda-

kuntza handiagoa edo txikiagoa).— Behatzeko hautatutako puntua…

Materiala:

— «Zein da giltza?» (Ikus 8. Material osagarria. 4.Laminak eta Argazkiak.)

Garapena:

1. Talde txikiak eratuko ditugu.

2. Talde bakoitzari bi argazki dituen lamina batemango diogu.

3. Bi argazkien artean aldaketarik sumatzen dutengaldetuko diegu. Baiezkoan, zeren ondorioa da?

2. jarduera: Gernika-Lumoko paisaiarenbilakaera(40 minutu)

Materiala:

— «Gernika-Lumoko paisaiaren bilakaera». (Ikus 8.Material osagarria. 4. Laminak eta argazkiak.)

Garapena:

1. Taldeei grafiko sortaren kopiabana emango diegu, ingurukopaisaian historian zehar izanda-ko aldaketen ideia egiteko, etainterpreta ditzaten eskatukodiegu.

2. 100 urte barru ikusi ahal izangoden paisaia imajinatu etamarraztea iradokiko diegu.

3. Baterapena eta iruzkinak: Zerneurri hartu beharko liratekeetorkizuneko paisaia kalitatekoaizateko?…

2. SAIOAADIERAZPENA ETA INTERPRETAZIOA

(1 ORDUBETE)

Alderdi subjektiboak oso garrantzitsuak dira.Pertsona bakoitzak sentsazio eta bizipen ezberdinaksumatzen ditu paisaiaren estimuluen aurrean. Horihainbat adierazpideren bitartez landu ahal da: litera-tura, margolanak, argazkiak...

1. jarduera: Urdaibai margolanetan(20 minutu)

Materiala:

— «Urdaibai margolanetan». (Ikus 8. Material osaga-rria. 4. Laminak eta Argazkiak.)

Garapena:

Laminetan inguruko artistek egindako obren kopiakageri dira, Urdaibaiko paisaiak tratatu eta irudikatze-ko hainbat modu ikusteko parada eskaintzen dute-nak. Era berean, artistak, berari interesatzen zaizkionsentsazio, sentimendu eta bizipenak islatzearren,«errealitate objektiboaren» zati bat sakrifikatu egitenduela ikus daiteke.

1. Taldeka banatuko dizkiegu laminak eta elkarri pa-satuz joango dira, guztiak ikusteko.

2. Azaleratuz doazen sentsazioak eta iritziak ko-mentatuko ditugu.

2. jarduera: Collage deskribagarria(30 minutu)

Materiala:— Kartulina.

— Kartulina tirak.

Garapena:

1. Ikasle bakoitzari kartulina tira bat emango diogu,aztertutako paisaiari buruzko esaldi bat idatzdezan. Mezua askea izan daiteke edo, bestela,aldez aurretik zehaztutakoa (deskribapena, sen-tsazioak, sentimenduen adierazpena...).

PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN Paisaia aztertzen 53

Page 45: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

54 Paisaia aztertzen PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAN

2. Tira guztiak kartulinan itsatsi eta gure paisaiariburuzko deskribapen kolektiboa izango dugu.

3. SAIOA GATAZKA BAT AZTERTZEN

(50 MINUTU)

1. jarduera: Gernikako saihesbidea

Azpiegituren sorrera lurraldearen gaineko jarduketaadibide argia da: batetik, interes ezberdinen artekogatazka sortzen du eta, bestetik, inpaktu zehatz batdakarkio paisaiari. Horrexegatik hautatu dugu Gerni-kako Saihesbidearen proiektua aztergai.

Gernikako Saihesbidearen proiektuak ondorengogaiak planteatzeko balio ahal digu:

— Ingurumen arazoak, talde sozialen interesen arte-ko gatazka diren aldetik.

— Gatazka horien ebazpenean parte hartzeko bi-deak.

— Alternatibak aurkeztu eta erabakiak hartzekobideak.

Materiala:— «Gernikako saihesbidea». (Ikus 8. Material osaga-

rria. 3. Jokoak eta Grabaketak.)

Garapena:Gatazka hori aztertzeko, simulazio jolas bat propo-satzen dugu. Patronatuaren osoko bilkura bat simu-latuko dugu eta proiektuaren onarpena ala arbuioaeztabaidatuko dugu bertan. Eskainitako materialeanpertsonaia batzuk eta hainbat jarrera eta interesezberdin definitzen dira.

4. SAIOA BATERAPENA ETA KOMUNIKAZIOA

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: Erakusketa(45 minutu)

Materiala:— Sortuz joan garen guztia: mapa, fitxak, krokisa,

marrazkiak, argazkiak...

Garapena:1. Daukagun materialaz erakusketa txiki bat antola-

tuko dugu.2. Garrantzitsuena errepasatu eta «finkatuko» dugu,

ondorioztapenak eta proposamenak eginez,mezuak prestatuz...

3. Erakusketaz baliatuz, gainerakoei (ikastetxekobeste taldeei, gurasoei, herriko beste pertsonabatzuei...) erakutsi ahal diegu ikasi duguna.

2. jarduera: Kontzeptu mapa(15 minutu)

Kontzeptu mapa egitea -taldeka- estrategia egokiaizan daiteke garrantzitsuena laburbiltzeko.

Materiala:

— Ez da material berezirik behar. Material osagarrienMaletan eskaintzen da eredu bat: «Kontzeptumapa». (Ikus 8. Material osagarria. 1. Diapositi-bak eta gardenkiak.)

Finean, laburpen, ondorioztapen eta adierazpen lanada planteatzen ari garena. Horregatik, jarduera honekprozesua ebaluatzeko une gisa ere balio digu.Hainbat alderdi baloratu ahal dugu: talde lana, adie-razteko gaitasuna, taldeak bereganaturiko jarreraketa ezagupenak…

5. SAIOA GERNIKA-LUMOKO MAKETA

Maketa bat eraikitzea osagarri interesgarria izan dai-teke, lurraldea era hurbil eta intuitiboagoa irudikatze-ko aukera emateaz gain, mapak eskainitako informa-zioa (sestra kurbak...) hobeto ulertzea eta interesa-tzen zaizkigun beste alderdi batzuk (erliebea, inguruurbanizatuaren kokalekua, komunikazio bideak…)nabarmentzea ahalbidetzen digulako.

Materiala:

— Gernika-Lumoko maketa. (Ikus 8. Material osaga-rria. 5. Mapak eta planoak.)

Garapena:

Eskainitako materialaz aztertzen ari garen aldearenmaketa eraikitzea da xedea. Eskainitakoa ingurukomaparen kopia ezberdinak dira. Horietako bakoitze-an maketaren «solairu» horri dagokion sestra lerroadago markaturik. Taldeek maila bakoitza ebaki eta«solairuak» muntatu beharko dituzte.

Page 46: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 47: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

A.1.CURRICULUM LOTURA

Kontzeptuzko edukiak

— Paisaia naturalak, klima, erliebe, ur eta landare-tzaren arteko elkarrekintzaren ondorio diren alde-tik.

— Paisaian gertatutako aldaketak eta lurraldearenerabilerak.

— Inpaktuak eta horiek zuzentzeko neurriak.

Prozedurazko edukiak— Irudikapen grafikorako teknikak (mapa topografi-

koa, lekuaren krokisa…).— Gaikako mapen interpretazioa (landaretza ma-

pak, paisai mapak…).— Lekuen deskribapena.— Lurraldean denboran zehar jazotako aldaketen

behaketa.— Modelo eta maketen diseinua eta eraiketa.

Jarrerazko edukiak— Hainbat ingurune natural eta sozial ezagutzeko

interesa.— Arazoen konponketarako eta baliabideen erabile-

ra arrazionalerako alternatibak proposatzea.

— Paisaian eragina duten jarduketen detekzioa.— Ingurua zaindu eta hobetzeko proiektuetan parte

hartzea.

A.2. XEDE NAGUSIAK

Ondorengo alderdiak azpimarratu nahi ditugu ziklohonetan:

— Lurraldearen erabilerak eta ondoriozko paisaia lo-tzea.

— Lurraldearen gestioak paisaian duen eragina ba-loratzea.

— Paisaiaren gestioan esku hartzen duten eragileakidentifikatzea.

A.3. BEHATOKIA

Ziklo honetan, gizakien jarduerarekin loturiko paisaiaaztertzen segituko dugu. Horretarako, Lamera Puntaaukeratu dugu, bertatik Bermeoko portua eta herriaikusten dira eta. Era berean, ikus eremua apur batzabalduz gero, beste erreferentzia esanguratsu bat-zuk ere aurkituko ditugu, hala nola Sollube mendiaedo Matxitxako lurmuturra.

Paisaia baloratzenPaisaia Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 2. zikloan

AHASI

BAINO LEHEN

Page 48: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

58 Paisaia baloratzen PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN

B.1. IRTEERA PRESTATZEN

(BI SAIO)

1. SAIOAMOTIBAZIOA

(30 MINUTU)

1. jarduera: Urdaibaiko paisaiak(15 minutu)

Materiala:

— «Urdaibaiko paisaiak». (Ikus 8. Material osagarria.1. Diapositibak eta gardenkiak.)

Garapena:

1. Urdaibaiko paisaien 12 diapositibak proiektatukoditugu.

2. Bigarren proiektaldian ikasle bakoitzak gogokoendituen hirurak aukeratuko ditu.

Horrela, aurretiazko ideietara hurbildu eta paisaia-ren alderdi subjektiboak hartu ahalko ditugu kon-tuan. Ikasleek aukeratu dituzten paisaien artean

eta biztanleen gustuko paisaiei buruz egindakoazterlanen ondorioztapenekin bateratasunik da-goen ere egiaztatu ahal dugu (uraren presentzia,natur eta landa inguruneak…).

2. jarduera: «Non daude?»(15 minutu)

Materiala:

— «Urdaibaiko paisaiak». (Ikus 8. Material osagarria.1. Diapositibak eta gardenkiak.)

— Urdaibaiko mapa. (Ikus 8. Material osagarria. 5.Mapak eta planoak.)

Garapena:

Maparen laguntzaz, argazkietan ageri diren paisaiabakoitzean lekutzen saiatuko gara. Une hori Urdai-baiko paisai aniztasuna komentatzeko aprobetxa de-zakegu, aniztasun hori baita, hain zuzen ere, bertakoaberastasun handietako bat. Horrexegatik daukagubaliabide hori behar bezala gestionatzeko erantzuki-zuna.

2. SAIOA INFORMAZIO ITURRIAK

KONTSULTATZEN(1 ORDUBETE)

1. jarduera: Lekuaren krokisa(30 minutu)

Lekuaren krokisa oso teknika interesgarria da; izanere, mapa topografikoan bildutako informazioa nor-beraren irudikapen batera ondo lekualdatzeko gaibagara, maparen «irakurketa» egokia bermaturikegongo da.

Adibide gisa, gardenkian eskainitako krokisa proiek-tatu ahal dugu.

Materiala:

— Urdaibaiko mapa. (Ikus 8. Material Osagarria. 5.Mapak eta Planoak.)

— Lekuaren krokisa. Bermeo. (Ikus 8. Material osa-garria. 1. Diapositibak eta gardenkiak.)

Garapena:

Taldeka eta mapak ematen digun informazioa aintzathartuz, lekuaren krokisa egingo dugu. Hau da, geureikurrak erabiliko ditugu erreferentzia adierazgarrienakirudikatzeko: kostaren lerroa, errepidea, portua, lur-zoruko maldak, etab.

BLAN

PROPOSAMENA JARDUERAK

Page 49: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN Paisaia baloratzen 59

2. jarduera: Lekuaren deskribapena(30 minutu)

Materiala:— Urdaibaiko mapa. (Ikus 8. Material osagarria. 5.

Mapak eta planoak.)

— Bermeo inguruaren airetiko argazkia. (Ikus 8.Material osagarria. 4. Laminak eta argazkiak.)

— Paisai mapa. Bermeo. (Ikus 8. Material osagarria.5. Mapak eta planoak.)

— Jarduera sozio-ekonomikoari buruzko estatistikak.Bermeo. (Ikus 8. Material osagarria. 2. Esta-tistikak.)

Garapena:1. Talde txikitan antolaturik, behaketa egingo dugun

lekua bilatuko dugu argazkian eta mapan.2. Eskura ditugun materialen informazioaz (mapak,

argazkia eta estatistikak), irteeran aurkitukodugunaren deskribapena egingo dugu.

B.2. IRTEERA

(GOIZA EDO EGUN OSOA)

1. jarduera: Zentzumenezko pertzepzioa(10 minutu)

Paisaiaren zentzumenezko pertzepzioa aztertu nahidugunerako osoko eta afektuzko hurbilpena da.Horregatik komeni da pertzepzio hori lehen jarduera-ren xedea izatea. 4. fitxak, «Zentzumenak erabiltzen»(ikus 7. Lan Fitxak), gidoi gisa balio ahal digu.

2. jarduera: Deskribapenaren alderaketa(15 minutu)

Ikasgelan egindako deskribapena banatuko diegutaldeei, haiek irakurri eta, haien iritziz, ondo deskriba-tuta dagoena berdez azpimarratzeko eta zuzena ezdena gorriz. Baliteke deskribapenean alderdi poetiko,

subjektibo edo modu ezberdinetan interpreta daitez-keenak egotea; horrela izanez gero, dauden bezalaerrespetatuko ditugu, azpimarratu gabe.

3. jarduera: Mapan orientatzea(10 minutu)

Materiala:— 19. Fitxa: «Bermeo inguruko mapa». (Ikus 7. Lan

Fitxak.)

— Iparrorratza.

Garapena:

1. Binaka, erreferentzia errealen arabera (kosta, por-tua…) orientatuko dugu mapa.

2. Gauden tokia mapan bilatu eta seinalatuko dugu.

3. Iparrorratzaren laguntzaz, iparra markatuko dugumapan.

4. jarduera: Paisaiaren krokisa(10 minutu)

Banaka, ikusten ari garen paisaiaren krokisa egingodugu.

5. jarduera: Paisaiaren gestioa(45 minutu)

Paisaia baloratzean, alderdi subjektiboek badutegarrantzirik, handia, izan ere. Dena den, paisaiabaten kalitatea, ikus hauskortasuna eta beste alderdibatzuk baloratzeko, zenbait irizpide «objektibo» era-biltzen da. Kalitatea neurtzean, paisaiaren erakarga-rritasuna eta inportantzia zehazten saiatzen gara.Ikus hauskortasunak, giza jarduerak integratzearibegira, paisaiak eskaintzen duen aukeraren berriematen digu. Hots, paisaia baten ikus hauskortasu-na handia dela esango dugu, bertan dagoen edozeingiza jarduera erraz sumatu ahal denean. Aitzitik, ikushauskortasun txikikoa da jarduera hori ia sumatzenez denean.

Page 50: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

60 Paisaia baloratzen PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN

Bi aldagai horiek lurraldearen planifikazio eta gestio-arekin loturiko erabakiak hartzean gogoan izan beharditugun irizpide batzuk agertzen dizkigute, jarduketabatzuek paisaiari eragiten dizkioten ondorioez gain.Jarduera honetan proposatzen duguna errealitateasinplifikatzea da, halabeharrez. Hala ere, kontzeptuhorietara eta paisaiaren gestioaren ideiara hurbiltzekomodu ona delakoan gaude.

Materiala:

— 21. Fitxa: «Paisaiaren kalitatea». (Ikus 7. LanFitxak.)

— 22. Fitxa: «Paisaiaren ikus hauskortasuna».

— 23. Fitxa: «Paisaia eta lurraldearen erabilerak».

— «Erabilera-gomendioei buruzko mapa». Bermeo.(Ikus 8. Material osagarria. 5. Mapak eta pla-noak.)

Garapena:

1. Talde txikiak osaturik, «Paisaiaren kalitatea» izen-buruko fitxa bana emango diegu. Fitxa erabiliaurretik, gainetik aztertu eta bertan, esleitutakopuntuazioekin batera, azaltzen diren irizpideakkomentatu ahal ditugu. Argi utzi behar dugu iriz-pide horiek eztabaidagarriak diren arren, guresumapenak «objektibo bihurtzeko hitzarmen»gisa balio izango digutela (berez, errealitateanpaisaiak baloratzeko erabiltzen diren tresnen ideiaematen digute).

2. Fitxa egin eta emaitzak komentatuko ditugu.

3. Gauza bera egingo dugu 22. fitxarekin: «Paisaia-ren ikus hauskortasuna».

4. Bi horien emaitza «Paisaia eta lurraldearen erabi-lerak» izenburua duen 23. fitxan integratukodugu, ondoren, talde bakoitzaren iritziak komen-tatzeko.

5. Lurraldearen erabileraren gainean lortu ditugunemaitzak «Erabilera-gomendioei buruzko mapa»izenekoan azaltzen den informazioarekin erkatu-ko ditugu.

6. jarduera: Paisaian murgiltzen. Ber-meoko ibilbidea(60 minutu)

Materiala:

— 24. Fitxa: «Paisaian murgiltzen. Bermeoko ibilbidea». (Ikus 7. Lan Fitxak.)

Garapena:

1. Hiru laguneko taldeak eginda, proposatutako ibil-bidea eta landu beharreko gaiak agertzen dituenfitxa emango diogu talde bakoitzari.

2. Ibilbidea amaitu ondoren, gainetik komentatukoditugu sentsazio orokorrak, talde bakoitzarenlanaren azterketa zehatza ikasgelarako utziz.

B.3. IRTEERA ETA GERO

(BI SAIO)

1. SAIOA(50 MINUTU)

1. jarduera: Paisaia aldakorrak(50 minutu)

Paisaia beraren «egoera» ezberdin bana (A eta B)agertzen duten bi puzzlerekin lan egingo dugu.Puzzle bakoitzak 32 pieza ditu.

Materiala:— «Paisaia aldakorrak». (Ikus 8. Material osagarria.

3. Jokoak eta grabaketak.)

Garapena:

1. Lau talde osatuko ditugu (Beraz, zortzi puzzlebehar ditugu: «A» motako lau eta «B» motakobeste lau).

2. Aurkeztuko diegun paisaiari buruzko txostenaegin behar duen aditu taldea direla esango diegu.

3. Talde batzuek «A» paisaia eta beste batzuek «B»paisaia izango dute eta ez dute eurena ez denbeste puzzlerik ikusi behar. Irakasleak taldebakoitzari eman dion puzzle mota idatziko du.

4. Puzzlea osotu ostean, txostena prestatu behardute. Ez dute osorik idatzi behar; taldeek bozera-maile bana izendatuko dute, besteen aurreanaurkez dezan (10 min. dituzte horretarako).

Txostenean honako alderdi hauek islatu behardituzte:

Paisaiaren deskribapena:

— Paisai mota (hiria, basoa, herria, paisaia natu-rala...).

Page 51: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN Paisaia baloratzen 61

– Erliebea (menditsua, laua...).

– Uraren presentzia (ibaia, zingira…).

– Gizakien jarduketak (eraldatutako osagaiak,eraikinak, azpiegiturak...).

– Ikusten diren jarduerak…

Paisaiak sorrarazten edo iradokitzen dizkien sen-tsazioak (ikusi, usaindu, ukitu eta entzunezkoak).

5. Talde handian elkartuko gara eta bozeramaileekeuren txostenak aurkeztuko dituzte.

6. Honako galderak hauek egingo diegu: «Berdinakdira paisaia guztiak?», «ezberdinak dira guztiak?»(adierazitako iritziak ez ditugu ez baieztatuko, ezezeztatuko; geroago tratatuko ditugu berriro).

7. Berriro taldetan banandurik, bigarren paisaiaemango diegu, hau da, aurrekoan aztertu ez du-tena.

8. Paisaia osotu ostean, lehenengoarekin erkatukodugu. Hona hemen erkaketa egiteko argibide ba-tzuk:

– Lehenengoan ikusten diren eta bigarreneanikusten ez diren bost gauza eta alderantziz.

– Bietan dauden baina batean eta bestean itxuraezberdina duten bost gauza.

– «Zein duzu gustukoena?» «Zergatik?»

– «Zeintzuk dira bien arteko ezberdintasun ga-rrantzitsuenak?»

9. Talde handian elkartuko gara berriro eta lehenegindako galdera errepikatuko dugu: «berdinakdira paisaia guztiak?». Dagoeneko, argi egongoda, ziurrenik, talde guztiek paisaia beraren bi ber-tsio, «A» eta «B», izan dituztela. Orain, laburki,egindako erkaketak bateratuko ditugu.

10. Ondorengo gidoian oinarrituz, eztabaidari ekingodiogu:–«Estetikoak dira, soilik, ezberdintasunak?»

«Zergatik?»–«Ahal izanez gero, zein aukeratuko zenuke?»–«Identifikatu ahal dira paisaia hauek garapen

edo hondamen egoera batekin?»–«Erraza da paisaia bat beste bat bihurtzea?» (bi

noranzkoetan: hondamenetik lehengo egoeraraeta alderantziz).

–«Zer onbideratze edo hondamen prozesu ikusiahal ditugu?»

–«Aldaketa guztiak dira itzulgarriak?»

2. SAIOAPAISAIAREN ALDE LANEAN

(1 ORDUBETE)

1. jarduera: Paisaia eboluzionatuz doa(20 minutu)

Materiala:

— «Antzinako Bermeo». (Ikus 8. Material osagarria.4. Laminak eta argazkiak.)

— Bermeoko planoa. (Ikus 8. Material osagarria. 5.Mapak eta planoak.)

Garapena:

1. Planoan toponimoak, kale izenak eta abar bilatu-ko ditugu (Erribera, San Juan Portalea, Arresikalea, Tala, Prantzisko Deuna Atea …) iraganal-dian Bermeo nolakoa zen argitzen diguten argibi-deak aurkitzeko.

2. Taldeka, «Antzinako Bermeoren» irudia irteeranikusi genuenarekin erkatuko dugu (bertan eginda-ko argazkiak eta krokisa ere izango ditugu).

Bermeo. 1902. F. Hierro

Page 52: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

62 Paisaia baloratzen PAISAIA DERRIGORREZKO BIGARRENHEZKUNTZAKO 2. ZIKLOAN

Igartzen diren aldaketei erreparatu eta horien aldepositibo eta negatiboak komentatuko ditugu.

3. 100 urte barru paisaia hori nolakoa izango denimajinatu eta krokis batean irudikatzeko esangodiegu. Ondoren, ikusmolde ezberdinak komenta-tuko ditugu. «Zer neurri hartu beharko liratekeetorkizunean kalitateko paisaia izan dezagun?»

2. jarduera: Paisaiaren alde lanean

(30 minutu)

Taldeka, aztertu dugun paisaia hobetzeko modueiburuzko txosten labur bat prestatuko dugu.Txostenean, har litezkeen neurri batzuk aipatu ahaldira: ikusizko inpaktuak murriztu edo zuzentzekoneurriak, lurraldearen antolamendua, etab.

Proposatutako neurriak komentatu eta guztien iritzizegokienak direnak aukeratu ondoren, eskudun agin-tariei bidali ahal dizkiegu geure ondorioztapenak.

3. jarduera: Urdaibai eta bertako paisaiakikertzen

Interneten erakargarritasuna eta ahalbideak aprobe-txatuz, Urdaibaiko paisaien gestioari buruzko ikerke-ta txiki bat planteatu ahal dugu. Lanerako gidoi gisa,honelako galderak egingo ditugu aurretik:

— «Nork gestionatzen du Urdaibai?»

— «Zona bat baino gehiago dago? Eta eskume-nak?»

— «Zer babes mota du Urdaibaik?»

— «Zer lege, arau edo tresnak babesten dute?»…

Horren ostean, Udetxea (Urdaibaiko Patronatuarenegoitza, Gernika-Lumon) bisitatu ahal dugu, informa-zioa osotu, zalantzak argitu eta abarrerako.

Page 53: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

URDAIBAIKO PAISAIARI BURUZKO MINTEGIA.

Page 54: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 55: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

Aurkitu falta dena 1

Page 56: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

2Nora goaz?

Zure ustez, nolakoa ote da leku hori? Zer ote dago bertan?

.......................................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

¿Mapan agertzen diren koloreek, zerbait

adierazten dute? (Begiratu ikurren koadroari)

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Norantz joan behar dugu? (iparralderantz, hegoalderantz...)

..........................................................................................................

Zer garraiobide erabiliko ditugu?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Aurkitu zure herria eta bisitatuko dugun lekua.

Leku horretara joateko, nondik pasatuko gara?Aipatu herriak eta seinalatu ibilbidea.

Egin mapa txiki bat.

Urdaibaiko mapari begiratu eta…

Page 57: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Jarrerak

LAN

FITX

AK

3

Page 58: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

.................................................

.................................................

JarrerakIrudi hauetan hainbat jarrera eta ekintza adierazten dira.

- Inguratu, gorriz, zuen ustez ingurumenerako kaltegarriak direnak etaberdez onuragarriak.

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

Nola egongo gara? Proposatu irteeran, zuen ustez, bete behar ditugun arauak:

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................

Page 59: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

4

Sentitu

Usaindu

«Zentzumenak erabiltzen»

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

Normalean, paisaia behatzeko, begiak erabiltzen ditugu. Orain beste zentzume-nak erabiliz hurbilduko gara paisaia honetara.

Minutu batez, itxi begiak eta entzun, usaindu eta sentitu...Geroago komentatzeko, idatzi hurrengo taulan.

Entzun

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

...............................................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................................................................

Nola sentitu zarete ariketa hau egitean?

Page 60: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

Oso berria den zerbait

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Gau honetan egongo ezden zer edo zer

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Egunean zeharaldatzen den zer edo zer

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Lekuz kanpo dagoen zerbait

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Oso zaharra den zer edo zer

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Gehien gustatzen zaizuna

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Heze dagoen zerbait

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Mugitzen den zer edo zer

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Bilatu paisaia honetan ondoko«gauza» hauek:

Ea aurkitzenduzun!

5

Ikusi ezin dugun bainaegon badagoen zerbait

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Gutxien gustatzen zaizuna

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Page 61: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Paisaiaren krokisa LAN

FITX

AK

6Pa

isaiar

en k

rokis

a

Hem

entx

e da

ukaz

u ik

uste

n ar

i gar

en p

aisa

iare

n kr

okis

a:1.

Orie

ntat

u kr

okis

a et

a se

inal

atu

punt

u ka

rdin

alak

.2.

Mar

razt

u fa

lta d

iren

osag

aiak

.

Co

lor

Am

bie

nte

■■A

rtad

ia

■■…

……

……

……

……

……

……

……

……

……

■■…

……

……

……

……

……

……

……

……

……

■■…

……

……

……

……

……

……

……

……

……

Ko

lore

aG

iroa

Page 62: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

7San Kristobalen gertatukoaldaketak

… eta erantzun:

■ Portuaren arrastorik ikusi genuen irteeran?................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

■ Badakizue nola irabazi zioten lurra itsasoari?

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

■ Badago sistema horren arrastorik San Kristobalen?

.................................................................................................................................................................................................................................

■ Badakizue nondik etorri zen zapaldu genuen hondarra? .............................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

«... bertako zarrena dan Rufino Arrospide, 86 urtekoak diñoskunez, Morga’ko kontratis-ta batzuk –ez diñosku noiz- padura edo antxietak irabazi eutsoezan itxasoari, portu iza-tea galdu ebanean.San Kristobal auzua, ain zuzen be, eleizate ontako antxinako atraka lekua zan, antzadanez, itxas-ontzientzat. Juan Solai’k kontetan dausku, ots, Alasbiñe baserriko jaubeak,“zelan etorren miñerala gabarretan” errendari etxean artuta; antxe artu oi zan eta pixutuinguruko miñetako ekarria.»(*)

Paisaia aldatuz doa historian zehar.

Irakurri testu hau...

(*) Gondra y Oraá-ren 1990eko lanetik hartuta.

Page 63: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

8

Aurkitu zeure herria eta bisitatuko dugunlekua.

Leku horretara joateko, nondik pasatukogara? Aipatu herriak eta seinalatu ibilbidea.

Egin mapa txiki bat.

■ Zer garraiobide erabiliko ditugu? ...............................................................................................................

■ Norantz (iparralderantz, hegoalderantz,...) joan behar dugu? ......................................

■ Mapa erabiliz (1:25.000 eskalakoa), kalkulatu ondorengo distantziak (km-tan):

✓ Ikastetxea ➾ Gernika: ...................................................................

✓ Gernika ➾ Mundaka: ...................................................................

✓ Ikastetxea ➾ Bermeo: ...................................................................

✓ Bermeo ➾ Mundaka: ...................................................................

✓ ……………… ➾ ………………:...................................................................

✓ ……………… ➾ ………………:...................................................................

GUZTIRA: ........................................................................

Begiratu Urdaibaiko mapari eta...

(*) Materiala: Haria (edo kurbimetroa, ahal bada) eta erregela.

Galdu ez gaitezen

Page 64: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

9

Markatu edo gehitu behaketa egingodugun tokitik, zure ustez, ikus daitez-keen osagaiak (erabili maparenlegenda, lagungarri gisa).

Baserria

Errota

Eliza

Zubia

Errepidea

Hiria

Itsasargia

Fabrika

........................................................

........................................................

........................................................

Pagadia

Pinudia

Artadia

Lezkadia

Garia

Ubarroia

Usoa

Balea

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

Mendia

Ordoki edo lautada

Hondartza

Itsasadarra

Padura

Labarra

Amildegia

Irla

........................................................

........................................................

........................................................

........................................................

(GIZAKIEN PRESENTZIA)

Nolakoa ote da leku hori?

FLORA - FAUNA ERAIKITAKOAKERLIEBEA

Behatuko dugun paisaia imajinatu eta deskribatu laburki:

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

Page 65: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

(*) Irteeraren ostean, ikasgelan, berriro landuko ditugu inpaktu hauek, besteak beste, beharrezkoak diren ala ez eta alternatibarikdagoenentz aztertuz.

10Paisaiak jasatendituen inpaktuak

- Harrobia mendian

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- Aldaketa erliebean.

- Ikus inpaktua.

- Landaretzaren galera.

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

Gizakiak hainbat aldaketa eragin diobere inguruneari, ongizate handiagoalortzeari begira. Aldaketa batzuekeragin onuragarria dakarkiote ingu-ruari eta beste batzuek, aldiz, eraginkaltegarria. Eta badira aldaketa ba-tzuk, pertsona batzuentzat onak etabeste batzuentzat txarrak izan daitez-keenak.

Begiratu eta saia zaitez zeure behato-kitik antzematen diren inpaktuakidentifikatzen.(*)

IKUSTEN DUGUNA PAISAIAN DUEN ERAGINA

{

Page 66: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

11Paisaia aukeratzenHona hemen hiru paisaia

■ Zein duzue gustukoena?

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

■ Zein aukeratuko zenukete bizitzeko?

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

■ Eta oporretarako?

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

...............................................................................

Page 67: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

12Profil topografikoaLumo - Burgogana

AJANGIZ

BURGOGANA

250

200

150150100

5050

100100

150

200

GERNIKALUMO

300

0 m.

100

200

Page 68: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

13Paisaiaren osagaiakidentifikatzen

Biztanle dentsitatea (handia, ertaina, txikia…)

....................................................................

Populatze mota (sakabanatua, biztanle gune txikiak, hiria…)

....................................................................

Nekazaritza, abelazkuntzaeta basogintzako jarduerak

....................................................................

....................................................................

Meategiak, harrobiak:

■■ bai ■■ ez

Zer ustiatzen da bertan?

....................................................................

Industria motagarrantzitsuenak:

....................................................................

....................................................................

Turismo azpiegiturak:

....................................................................

....................................................................

Turismo aldea da?............................

Komunikazio bideak:

....................................................................

....................................................................

Ondare historiko aipagarria(elizak, dorretxeak…):

....................................................................

....................................................................

Eraikin tradizionalak(baselizak, baserriak, errotak…):

....................................................................

....................................................................

Landaretza (oparoa, urria…)

....................................................................

Landaretza mota (basoa, belardia, laboreak,oihaneztapenak…)

....................................................................

....................................................................

....................................................................

Landare espezie nagusia:

....................................................................

....................................................................

Laborantzako espezie ohikoenak:

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

Animalia basati esanguratsuenak(bibliografia kontsultatu)

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

Ikusitako animaliak

....................................................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

ABIOTIKOAK BIOTIKOAK ANTROPIKOAK

Morfologia (lautada, mendia, hegala…)

....................................................................

Gauden lekuaren altitudea:

....................................................................

Inguruaren altitude gorena:(mapa kontsultatu)

....................................................................

Lurzorua (harritsua, emankorra, hondar-tsua…)

....................................................................

....................................................................

Maldak (handiak, txikiak)

....................................................................

....................................................................

Higadura (agerikoa ala ez)

....................................................................

Ura (lakua, ibaia, itsasoa…)

....................................................................

¿Garbi ala kutsaturik dago ura?

....................................................................

Haize nagusiak (Bibliografia kontsultatu)

....................................................................

....................................................................

Prezipitazioak (Bibliografia kontsultatu)

....................................................................

....................................................................

Inguruko batez besteko tenperatura(bibliografia kontsultatu)

....................................................................

....................................................................

Page 69: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Lumo inguruko mapa

LAN

FITX

AK

14

Page 70: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Lumo inguruko mapa

Page 71: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

15Erlazioak eta fluxuakOsagaien arteko erlazioakPaisaia baten osagaiak ez daude isolaturik, erlazionatu edo elkartuegiten dira, elkarri eragiten diote,... Aurkitu paisaiahonen osagaien arteko harreman batzuk eta

azaldu zergatik daudenerlazionatuta.

NORANZKOA MUGITZEN DEN OSAGAIA

Sartzen eta irteten Pertsonak Errepidea, autoak, trenbidea

Ura

eta erlazionatzen dira,

zeren eta ...........................................................................................................................................................................................................

eta erlazionatzen dira,

zeren eta ...........................................................................................................................................................................................................

eta erlazionatzen dira,

zeren eta ...........................................................................................................................................................................................................

SEINALEA LURRALDEAN

Lurralde bateko zonaldeen arteanere gertatzen dira elkartrukeak.Seinalatu taulan hiriko sarrera etairteera fluxuak.

Elkartrukeak (fluxuak):

Page 72: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

Lotu

ra z

uzen

a da

go lu

rral

dear

en e

rabi

lera

ren

eta

ik

uste

n du

gun

pais

aiar

en a

rtea

n. M

arka

tu t

aula

n lu

rral

de h

onet

an g

arat

zen

dire

n ja

rdue

rak.

■La

bore

lur

txik

iak

/ba

ratz

ak.

■La

bore

lur

hand

iak.

■O

ihan

ezta

pena

k.

■B

elar

diak

.

■N

egut

egia

k.

■A

bela

zkun

tza

este

ntsi

boa.

■A

bela

zkun

tza

inte

ntsi

boa.

■M

endi

-bid

eak.

■E

rrep

idea

k.

■A

utop

ista

k.

■U

rteg

iak.

■P

ortu

ak:

●ar

rant

za p

ortu

a,●

indu

stri

port

ua,

●ki

rol p

ortu

a.

■Tr

enbi

de li

nea.

■A

irepo

rtua

.

■Li

nea

elek

trik

oak.

■In

dust

ri pa

bilio

i is

olat

uak.

■In

dust

riald

ea.

■H

arro

bia.

■M

eate

giak

.

■Za

bort

egia

k.

■In

dust

riak

edot

am

eatz

aritz

ako

aurr

iak.

■H

irigu

ne h

andi

a.

■B

izta

nle

gune

txi

ki

edo

erta

inak

.

■E

raik

in t

radi

zion

alak

et

a is

olat

uak.

■U

rban

izaz

ioak

(its

atsi

ak,

fam

ilia b

akar

rare

ntza

koet

xeak

...).

■In

tere

s hi

stor

iko

edot

aar

tistik

oko

erai

kina

k.

■B

erde

gune

ak (p

arke

ak,

lora

tegi

ak…

).

■K

anpi

na.

■H

otel

edo

apa

rtam

entu

ak.

■K

irold

egia

k.

■H

ezku

ntza

edo

ta k

ultu

r ek

ipam

endu

ak (e

skol

ak,

mus

eoak

…).

■In

guru

men

eki

pam

endu

ak(in

terp

reta

zio

zent

roa,

bi

de e

kolo

giko

ak…

).

NEKA

ZARI

TZA

ETA

ABEL

-TZ

AINT

ZAKO

JAR

DUER

AKA

ZP

IEG

ITU

RA

KIN

DU

ST

RIA

E

TA M

EA

TZ

AR

ITZ

AH

IRIG

INT

ZA

KU

LTU

R, T

UR

ISM

O E

TAK

IRO

L JA

RD

UE

RA

K

Nol

a de

finitu

ko z

enuk

ete

pais

aia

hau?

Aza

ldu

zerg

atik

.

■■N

atur

ala

■■

Land

a in

guru

koa

■■

Hiri

-ingu

ruko

a (h

iriar

en e

ta la

nda

ingu

ruar

en a

rtek

o zo

na)

■■

H

iriko

a

Zere

n et

a…...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

Jard

uere

n ar

teko

gat

azka

rik s

umat

zen

duzu

e?:

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

...

16No

la er

abilt

zen

dugu

lurra

ldea

?Nola erabiltzen dugulurraldea?

Page 73: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

17Paisaia aldatuz doa. Askotan, aldaketa hauekez dira bat-batekoak, prozesu batenondorioa baizik. Baina, momentuzehatz batean, prozesuaren seinale-ak ikus ditzakegu. Hona hemen argi-bide batzuk:

1. Mugituta daude lurrak?

2. Ikusten da induskailurik?

3. Etxebizitzak egiten ari dira, garabirik dago?

4. Errepideren bat konpontzen edo egiten ari dira?

5. Motozerrarik entzuten da?

6. Ke usain edo arrastorik sumatzen da?

Saiatu seinale hauek aurkitzen eta erregistratu taulan

Aldaketak detektatzen

SEINALEAK ALDAKETAREN PROZESUA

■ Garabia, zarata... ...................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ Zerbait eraikitzen ari dira ................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ ...................................................................................................

........................................................................................................

........................................................................................................

■ Alde hondaturik (utzitako etxerik, industria pabiloi itxirik…) ikusten da? .....................................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

■ Zure ustez, handitzen ala txikitzen ari da hiria eskualde honetan? Zergatik? ..........................

.................................................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................................................

Page 74: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

18

Identifikatu paisaian inpaktubatzuk, aukeratu bat etaaztertu gidoi honi jarraituz

■ Aldagai horiek aintzat hartuz, zer deritzozue aztertutako inpaktuari:

■■ Arina ■■ Larria ■■ Oso larria

■ Zer alternatiba edo neurri zuzentzaile har litezke?...............................................................................................

● .............................................................................................................................................................................................................................

● .............................................................................................................................................................................................................................

● .............................................................................................................................................................................................................................

● .............................................................................................................................................................................................................................

INPA

KT

UA

RE

NO

ND

OR

IOA

KIR

AUPE

NAKA

LTET

URI-

KO A

LDEA

ITZ

ULG

AR

RIT

AS

UN

MA

ILA

Itzulgarria: inpaktua eragiten dutenzioak desagertuz gero, lehenagokoingurumen egoerara itzul daiteke:■ Arina: denbora laburra behar du

onbideratzeko.■ Ertaina: epealdi luzea behar du.

■ Gogorra: zuzentzeko neurriakbehar dira.

Itzulezina: ezin da lehenagokoegoerara itzuli edo epealdi luzee-giak edota gaur egun gauzatu ezi-nak diren neurri zuzentzaileakbehar dira.

Inpaktu iraunkorraInpaktuiragankorra

Aldi luzekoa

Aldi laburrekoa

Inpaktuak zuzen eragin dion esparrua soilik.

Eremu zabala ukitzen du, hemendik kilometro batzuetarainokoa.

Ageriko ondorioak

Airea: ...............................................................................

Ura: ...................................................................................

Landaretza: ...............................................................

Fauna: ............................................................................

Biztanleria: .................................................................

Ezkutuko ondorioak

Airea: ...............................................................................

Azaleko urak: ..........................................................

Lurrazpiko urak: ...................................................

Landaretza: ...............................................................

Fauna: ............................................................................

Biztanleria: .................................................................

{

Inpaktuak aztertzen

Page 75: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Bermeo inguruko mapa

LAN

FITX

AK

19

Page 76: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Bermeo inguruko mapa

Page 77: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

20

Nolakoa da paisaia hau?Paisaia baloratzean honek sorraraztendizkigun sentsazioak oso inportanteak

dira. Zenbait adjetibo erabiliz, hauekadieraziko ditugu. Horretarako behatzen ari

garen paisaia egokien definitzen dutenak seina-latu.

Besteren bat bururatzen bazaizu, gehitu.

Atsegin duzu paisaia hau?Paisaiaren osagaiak baloratzeko, izarrak eta puntu beltzak erabiliko ditugu, gogokoenditugun osagaiak eta batere gogoko ez ditugunak, hurrenez hurren, adierazteko. Egin zeure sailkapena!

Paisaiaren balorazioa:

Zer aldatuko zenuke? ............................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

Paisaia baloratzen

Aparta

Garbia

Argitsua

Usaintsua

Ezatsegina

Kolorista

Bukolikoa

Orekatua

Erromantikoa

Liluragarria

Desberdina

Zaratatsua

Atsegina

Ahaztezina

Harmoniatsua

Goxoa

Oroitarazlea

Lasaia

Ikaragarria

Oldartzailea

Berezia

Etsigarria

Dibertsoa

Goibela

Kirasduna

Desantolatua

Naturala

Ederra

Ernagarria

Zikina

Kezkagarria

Interesgarria

Kaskarra

Legendazkoa

Iradokitzailea

Isila

Aldakorra

Arrunta

SAILKAPENA OSAGAIA

★★★

★★

●●

●●●

(Bere osotasunean hartuta)

Page 78: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

21Paisaiaren kalitatea (*)

Paisaia honen kalitatea «neurtzeko», sei alderdiri erreparatu eta ondoko taulako jarraibideekin bat puntuatuko ditugu:

MO

RFO

LOG

IA

Oso mendi-erliebe nabaria,gainerakotik gailentzen

dena.

Forma eta tamaina anitzeko erliebea.

Muino leunak, ordokiak…Osagai nabarmengarririk

gabekoa.

Landaretza mota ugari.Mota aniztasun ertaina.

Mota bat edo bi nagusitzen dira.

Mota aniztasun urria.

Garrantzi handiko osagaiada paisaian. Ur garbia da.

Ura dagoen arren, ez dapaisaiaren osagai

nagusietakoa.

Oso ur gutxi, ez da hautematen.

Paisaia aparta, eskualdeedo lurraldean ezohikoa

eta osagai bereziak dituena.

Lurraldeko paisaia berezia,baina inguruko beste

batzuen antzekoa.Berezitasun batzuk ditubaina aparteko osagairik

gabe.

Lurraldeko paisaia arrunta,bereizgarririk gabekoa.

Eraikitako osagaiak osagainaturalekiko oreka

harmoniatsuan daude.

Handia: 30 ta 24 puntu bitarte.Ertaina: 23 ta 12 puntu bitarte.Urria: 11 ta 6 puntu bitarte.

Bat ez datozen osagaibatzuk daude.

Osagai batzuk eraikitzean(urbanizazioak,

azpiegiturak…) ez da ingu-runea kontuan hartu eta

nabarmenki desitxuratzen dute.

Kolore konbinazio ugarieta biziak, kontraste

atseginak.

Kolore eta kontrasteaniztasun ertaina.

Kontraste ez-harmoniatsuak,

aniztasun urria.

LAN

DA

RET

ZAU

RA

KO

LOR

EA

BA

KA

NTA

SU

NA

GIZ

AKIE

N E

KIN

TZA

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

Puntuak, guztira

Esleitutako puntu kopuruaren araberaerabakiko dugu paisaiaren kalitatea:

(*) San Martín, Sanz, Urbina eta Caño-ren 1998-ko lanetik hartuta eta egokitutako fitxa.

Page 79: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

22Paisaiaren ikus hauskortasuna (*)

Taulan iradokitzen diren erreferentzien arabera, eman balio bat paisaiaren ikus hauskortasuna kalkulatzeko aldagai bakoitzari:

LAN

DA

RE

TZA

Dentsitate urria, lurraez dago guztiz estalirik.

Batez ere zuhaixkaketa belarrak daude.

Dentsitate ertaina.Zuhaitzak daude.

Dentsitate handia.Zuhaitzak nagusitzen dira.

Handia. Ertaina. Txikia.

Oso multzo homogeneoa. Ia ez

da forma eta kolorerik bereizten.

Homogeneotasun maila ertaina.

Oso multzo heterogeneoa.Hainbat forma, kolore eta

landaretza mota, ura, eraikinak, harriak eta abar

ikusten dira.

Itxura luzanga (haizpitartea, oso haran

estua, etab.)

Itxura luzanga baina zabala. Forma borobila.

Horrelako eraikin ugari,biztanle gune txikietan(baserri tradizionalak,baselizak, dorretxeak,

elizak…).

Handia: 30 ta 24 puntu bitarte.Ertaina: 23 ta 12 puntu bitarte.Urria: 11 ta 6 puntu bitarte.

Badago baten bat,baina ez dira paisaiarenosagai identifikagarriak.

Ez dira ikusten edo ez dira oso nabariak.

Handia. Ertaina. Txikia.

MA

LDA

HOM

OG

E-NE

OTA

SUNA

IKUS

AR

ROAR

EN(1

)

TAM

AINA

IKUS

AR

ROAR

EN(1

)

FORM

A

INTE

RES

HIST

ORI

KOED

OTA

KUL

TURA

LEKO

ERAI

KINA

K

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

5 puntu 3 puntu 1 puntu

Puntuak, guztira

Esleitutako puntu kopuruaren arabera erabakikodugu paisaia honen ikus hauskortasuna:

(*) San Martín, Sanz, Urbina eta Caño-ren 1998-ko lanetik hartuta eta egokitutako fitxa.

(1) Ikus arroa: puntu batetik ikusten den eremua

Page 80: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

23

Aztertutako bi aldagaiak —kalitatea eta ikus haus-kortasuna— kontuan harturik, lurralde horrek,bertan giza jarduerak ezartzeari eta paisaiarikalte larririk ez eragiteari begira, agertzen duen

gaitasuna aztertuko dugu. Alegia, lurraldehorretan zer-nolako jarduketak —erabile-rak—0 plantea daitezkeen ikusiko dugu.

Paisaia eta lurraldearenerabilerak(*)

Paisaiaren kalitatea eta ikus hauskortasuna kontuan harturik:

Zer jarduera egin liteke aztertzen ari garen paisaian?

■ .................................................................................................................................................................................................................................

■ .................................................................................................................................................................................................................................

■ .................................................................................................................................................................................................................................

■ .................................................................................................................................................................................................................................

IKU

S H

AU

SK

OR

TAS

UN

A

TX

IKIA

ER

TAIN

AH

AN

DIA

URRIAERTAINAHANDIA

Babes gorena.

Babesa. Oso inpaktu txikia

eragiten duten jarduerak baino ezdaude baimenduta

(adibidez: mendi-ibiliak).

Inpaktu txikia edoertaina eragiten duten jarduerak baimentzen dira

(adibidez: paisaiarekin bat datozen eraikin

txikiak).

Inpaktu txikia edoertaina eragitenduten jarduerak.

Inpaktu ertaina eragiten duten

jarduerak (adibidez:dentsitate txikiko

urbanizazioa).

Inpaktu ertainekojarduerak.

Inpaktu ertaineko jarduerak.

Inpaktu handiko jarduerak ezartzekoaukera (adibidez:fabrikak, zentro

komertzial handiak…).

Oso inpaktu handikojarduerak ezartzekoaukera (adibidez:

zabortegia).

KALITATEA

(*) San Martín, Sanz, Urbina eta Caño-ren 1998-ko lanetik hartuta eta egokitutako fitxa.

Page 81: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

LAN

FITX

AK

24

Ibilbidea:Lamera Parkea ➾ Kale istua ➾ Ertzilla Dorrea ➾ Ertzilla kalea ➾ Udaletxea➾ Doniene kalea ➾ San Juan Portalea ➾ Arresi kalea ➾ Prantzisko DeunaAtea ➾ Lamera Parkea.

Ibilbidean ondoren aurkezten dizkizuegun galderei erantzuteko beharrezko informazioabatu beharko duzue. Hori dela eta, komeni da arretaz begiratzea, oharrak idaztea,argazkiak egitea…

Paisaian murgiltzenBermeoko Ibilbidea

Page 82: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

24Paisaian murgiltzenJarduerak■ Begiratu Lamera parkeko zoruari: badakizue zer harri mota den?, nondik datorren?......................

..................................................................................................................................................................................................................................................................

■ Gelditu apur batean San Juan Portalearen ondoan:

• Badakizue ate hau zer den? ...........................................................................................................................................................................

• Zenbatu inguruetan dauden estoldak eta ikertu zertarako balio duten..............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

• Estolda horiek, lurpean, ikusten ez dugun baina, biztanleentzat oinarrizkoak diren zerbitzubatzuk behar bezala garatzeko, ezinbestekoa den «hiri» bat dagoela adierazten digute.Saiatu taula honetan osagai «ikusezin» horietako batzuk islatzen eta dagozkion zerbitzua-rekin lotzen.

• Atearen alde batetik eta bestetik ikusten den hiri mota ezberdina da, zergatik?...............................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

• Aipatu bi aldeen arteko 5 ezberdintasun: .......................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

■ Abiatu garen tokira itzuliko gara Arresi kaletik eta Prantzisko Deuna Atea kaletik. Nondik datoz izen horiek? ......................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................

■ Parkera iritsi baino lehen, Turismo Bulegotik pasatuko gara. Bermeoren zer-nolako irudia«saltzen da»? Zer deritzozu? ...............................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................

■ Zer osagai historiko bakan aurkitu ditugu ibilbidean?..................................................................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................

• Zer garaitakoak dira? ................................................................................................................................................................................................

■ Zer jarduera mota ikusten dira ibilbidean? zer-nolako establezimendu edo saltegiak daude?..................................................................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................................................................

■ Ikusi duzue aurririk edo etxe abandonaturik?, Zer-nolako egoeran dago Bermeoko aldezaharra? .......................................................................................................................................................................................................................................

Telefono kableak

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- Telefonozko komunikazioa, internet…

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

- ....................................................................................................

OSAGAIA ZERBITZUA

LAN

FITX

AK

Page 83: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,
Page 84: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

1. Diapositibak eta gardenkiakZein da gurea? (Lehen Hezkuntza.1. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen: 1. jarduera)

– Oso giro ezberdin bana irudikatzen duten hiru diapositiba eskaintzen dira:

1. Urdaibai 2. Basamortua 3. Poloa

Zer ikusten da San Kristobaletik? (Lehen Hezkuntza. 2. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen. 2. Saioa: Prozedurak lantzen: 1. jarduera)

– Behatuko dugun aldearen diapositiba (itsasadarraren eskuinaldea), landa-lana egiteko jarriko garentokitik ateratakoa (San Kristobaleko hareatzaren kanpoaldea).

Ikuspegiaren krokisa, Mundakatik(Lehen Hezkuntza. 3. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Prozedurak lantzen: 1. jarduera)

– Aztertutako paisaiaren krokisa erakusten duen gardenkia, paisaiaren krokisa zer den azaltzeko eta eginbeharreko lana zehazteko proiektatu ahal dena.

Kontzeptu mapa(Lehen Hezkuntza. 3. Zikloa; B.3. Irteera eta gero: 4. jarduera.)

(DBH 1. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 4. Saioa: Baterapena eta komunikazioa; 2. Jarduera)

– Kontzeptu mapa, ikasgelan egiten ikasteko modelo gisa proiektatu ahal dena.

Lumotiko bistaren krokisa(DBH. 1. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Prozedurak lantzen: 2. jarduera).

– Aztertutako paisaiaren krokisa erakusten duen gardenkia, paisaiaren krokisa zer den azaltzeko eta eginbeharreko lana zehazteko proiektatu ahal dena.

Material osagarria

Ziklo ezberdinetan proposatutako jarduerakgaratzeko iradokitzen ditugun materialetako ba-tzuk ez dira karpeta honekin batera banatzen,hain kopuru handitan erreproduzitzeko zailtasunaedo garestitasuna direla eta. Baliabide horiekMaterial osagarrien maletan bildu dira eta horrenkopiak CEIDAn egongo dira, erabili nahi dituztenikastetxeei mailegatzeko xedez.

Hala ere, kapitulu honetan gainetik aurkeztu nahidizkizuegu Material osagarrien maletan bildutakomaterialak, irakasleok bertan eskaintzen denarenberri zehatzagoa izan dezazuen.

Baliabideak material motaren eta haien helburua-ren arabera sailkaturik daude. Honako 5 atalhauek daude:

1. Diapositibak eta gardenkiak

2. Estatistikak

3. Jokoak eta grabaketak

4. Laminak eta argazkiak

5. Mapak eta planoak

Material bakoitza zer jarduerarekin loturik dagoenerrazago identifikatzeko, Izenburuaz gain, honakodatu hauek agertzen dira kasu guztietan: iradokitzendiren Etapa eta Zikloa, lan prozesuaren barruanbera kokatu den Urratsa edo Saioa eta jarduerarenZenbakia.

Material bakoitzaren erabilera didaktikoa goian,zikloz ziklo, aurkeztutako jardueren deskribapeneaniradoki da.

Page 85: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

98 Material osagarria

1. Diapositibak eta gardenkiak (jarr.)

Urdaibaiko paisaiak(DBH. 2. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 1. Saioa: Motibazioa: 1. jarduera).

– Urdaibaiko hainbat toki eta paisaia erakusten duten 12 diapositiba.

Lekuaren krokisa. Bermeo(DBH 2. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Informazio iturriak kontsultatzen: 1. jarduera)

– Lekuaren krokisa, ikasgelan egiten ikasteko eredu gisa proiektatu ahal dena.

2. Estatistikak

Jarduera sozio-ekonomikoari buruzko estatistikak. Gernika-Lumo(DBH. 1. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 1. Saioa: Motibazioa: 3. jarduera).

Mapa estatistiko batzuk eskaintzen dira:

– Eskualde-buruen menpekotasun-eremua.

– Biztanleria okupatua: industria eta eraikuntza.

– Biztanleria okupatua: zerbitzuak.

– Biztanleria okupatua: nekazaritza eta arrantza.

EAEko inportazioak / esportazioak(DBH. 1. Zikloa; B.2. Irteera: 5 jarduera).

- Mapa estatistikoa.

Jarduera sozio-ekonomikoari buruzko estatistikak. Bermeo(DBH. 2. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Informazio iturriak kontsultatzen: 2. jarduera).

Mapa estatistiko batzuk eskaintzen dira:

– Eskualde-buruen menpekotasun-eremua.

– Biztanleria okupatua: industria eta eraikuntza.

– Biztanleria okupatua: zerbitzuak.

– Biztanleria okupatua: nekazaritza eta arrantza.

– Alturako arrantza.

– Baxurako arrantza.

Page 86: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Material osagarria 99

3. Jokoak eta grabaketak

Formak paisaian(Lehen Hezkuntza. 1. Zikloa; B.2. Irteera: 2. jarduera).– Paisaian identifikatu beharko diren forma ugari erakusten dituzten laminak.

Nor naiz?(Lehen Hezkuntza. 1. Zikloa; B.2. Irteera: 5. jarduera).– Hainbat animalia eta landare erakusten dituzten laminak.

Hots paisaiak 1(Lehen Hezkuntza. 2. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen. 2. Saioa: Prozedurak lantzen. 2. jarduera).– Lau girori dagozkien soinuen grabaketa (itsasoa, herria, basoa eta belardia). – Giro horiek irudikatzen dituzten laminak.

Zer multzotakoa zara?(Lehen Hezkuntza. 2. Zikloa; B.2. Irteera: 3. jarduera).– Paisaiaren hainbat osagai agertzen dituzten txartelak.

Nor doa norekin?(Lehen Hezkuntza. 2. Zikloa; B.2. Irteera: 4. jarduera).– Paisaiaren osagaiei buruzko txartel bilduma (Aurreko puntuan aipatutako «Zer multzotakoa zara?» joko-

arenaren material bera). – Paisaiaren osagaien artean ezar daitezkeen erlazioei buruzko txartel bilduma.

Paisaiaren puzzlea(Lehen Hezkuntza. 2. Zikloa; B.3. Irteera eta gero. 2. Saioa: Baterapena eta komunikazioa. 1. jarduera).

– «Paisaiaren puzzlearen» oinarria eta pieza zuriak egiteko eredua.

– «Paisaiaren puzzlea» eginda agertzen duen lamina, eredu gisa.

Hots paisaiak 2(Lehen Hezkuntza. 3. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen. 2. Saioa: Prozedurak lantzen. 3. jarduera).– Zazpi girori dagozkien soinuen grabaketa (itsasoa, herria, basoa, belardia, leizea, mendia eta gaua). – Giro horiek irudikatzen dituzten laminak.

Ecoterra(Lehen Hezkuntza. 3. Zikloa; B.3. Irteera eta gero: 3. jarduera)– Lurralde antolamenduari buruzko simulazio jokoa (komertzializatuta).

Atmósferas(DBH. 1. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Prozedurak lantzen: 3. jarduera).– Hots paisaia sumatzeko eta berarekin sentikortzeko jokoa, CENEAMek (Centro Nacional de Educación

Ambiental) argitaratua. Honako materialak biltzen ditu:● Hamaika girori dagozkien soinuen grabaketa (lurreko leizea, aintzira, itsas leizea, itsas labarra,

herria,muinoa, baso irekia, baso itxia, gaua, landazabala udan eta belardia). ● Giro horiek irudikatzen dituzten laminak.

Gernikako saihesbidea(DBH. 1. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 3. Saioa: Gatazka bat aztertzen: 1. jarduera).– Gernikako saihesbidearen proiektuari buruzko simulazio jokoa.

Paisaia aldakorrak(DBH. 2. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 1. Saioa: 1. jarduera)– Jokoak bi puzzle ditu eta ingurumen gestio zuzenaren edo okerraren ondorioak planteatzen ditu.

Page 87: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

100 Material osagarria

4. Laminak eta Argazkiak

Urdaibai gure aitaita-amamen garaian(Lehen Hezkuntza. 2. Zikloa; B.3. Irteera eta gero. 1. Saioa: Paisaian gertatutako aldaketak. 2. jarduera)

– Urdaibaiko hainbat lekuren argazki pareak (antzinakoa eta gaur egungoa) agertzen dituzten laminak.

Zer ikusten da Mundakatik?(Lehen Hezkuntza. 3. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Prozedurak lantzen: 1. jarduera)

– Mundakako Goiko Talatik ikusten den paisaia erakusten duen lamina.

Non dago aldaketa? (Lehen Hezkuntza. 3. Zikloa; B.2. Irteera: 4. jarduera).

– «Mundakatiko bista» izenburuko paisaia aldatuta agertzen duten laminak. Horietako bakoitzean zerbaitaldarazi, erantsi edo ezabatu da.

Lumo inguruaren airetiko argazkia (DBH 1. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 1. Saioa: Motibazioa: 3. jarduera).

– Lumo eta Lumotik ikusiko duguna erakusten duen airetiko argazkia.

Lumotiko bista(DBH. 1. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Prozedurak lantzen: 2. jarduera)

– Lumotik ikusten den paisaia erakusten duen lamina.

Zein da giltza?(DBH. 1. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 1. Saioa: Paisaian gertatutako aldaketak: 1. jarduera)

– Argazki pareak agertzen dituzten laminak. Argazki biak toki berarenak dira baina batetik bestera aldake-taren bat ikus daiteke.

Gernika-Lumoko paisaiaren bilakaera(DBH. 1. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 1. Saioa: Paisaian gertatutako aldaketak: 2. jarduera)

– Inguruko paisaia une historiko ezberdinetan agertzen duten 4 lamina.

Urdaibai margolanetan(DBH. 1. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 2. Saioa: Adierazpena eta interpretazioa: 1. jarduera)

– Inguruko artistek Urdaibaiko paisaiez agertutako ikusmolde ezberdinak erakusten dituzten 8 laminakosorta.

Bermeo inguruaren airetiko argazkia(DBH. 2. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Informazio iturriak kontsultatzen: 2. jarduera)

Antzinako Bermeo(DBH. 2. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 2 Saioa: Pasaiaren alde lanean: 2. jarduera)

– Bermeoko XX. mendearen hasierako bista orokorra erakusten duen lamina.

Page 88: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,

Material osagarria 101

5. Mapak eta planoak

Urdaibaiko mapa1: 25.000 eskalakoa (Hainbat jarduera)

Bermeoko planoa (5 ale) (DBH. 2. Zikloa; B.3. Irteera eta gero: 2. jarduera).

Mundakako planoa eta argibideak kokatzeko txantiloia (5 ale) (Lehen Hezkuntza. 3. Zikloa; B.2. Irteera: 6. jarduera).

Gernika-Lumoko maketa (DBH. 1. Zikloa; B.3. Irteera eta gero; 5. Saioa: Gernika-Lumoko maketa).

– Aldearen maketa egiteko materiala. Maparen kopia bat dago maila bakoitzeko (sestra-kurbei jarraituz), maketa ebaki eta eraikitzeko.

Paisai mapa. Bermeo (DBH. 2. Zikloa; B.1. Irteera prestatzen; 2. Saioa: Informazio iturriak kontsultatzen: 2. jarduera).

Erabilera-gomendioei buruzko mapa. Bermeo (DBH. 2. Zikloa; B.2. Irteera: 5. jarduera).

Page 89: Ingurumen Hezkuntzako Materialak Materiales de Educación ... · Paisaia gizartearen eta berori bizi den ingurunearen arteko harremanak islatzen dituen «liburu irekia» da. Paisaian,