berri

ak la

bur

Berriaklabur

EZTABAIDA HANDIA DA, baina LouisianakoEstatu Unibertsitateko ikertzaileeklehiakidea topatu diote dinosauroakhil zituen meteoritoari.

Hango ikertzaileen arabera,duela 380 milioi urte itsasoan zeudenespezieen % 40 inguru desagertu eginzen, eta ikertzaile estatubatuarrek ustedute meteorito baten talkaren ondoriozgertatu zela. Talkaren arrastoak gauregungo Marokon topatu dituzte.Beste paleontologo batzuek, ordea,ez dute uste garai hartan hainbesteespezie desagertu zenik eta, nolanahiere, % 40 ez dute iraungitze masibotzathartzen. Horien arabera, garai hartakoegoera epe luzeagoko patroi batenbarruan kokatu behar da.

Meteoritoak etadesagerpenak II

MUSKULU-ZELULETATIK ABIATUTA

EGIN DITUZTE ODOL-HODIAK

Duke Unibertsitateko ikertzailebatzuek, Ipar Karolinan.Dagoeneko zortzi zentimetro luzediren lau arteria egin dituzte, eta,metodoa segurua suertatzen bada,bihotzeko kirurgian erabiltzekobaliabide garrantzitsua bilakadaiteke.

Prozedura deigarria da:hTERT izeneko gene bat gehitutamuskulu-zelulak hazi egiten dira;gene horrek zelularen bizitza

luzatu egiten du. Horrela hazitakozelulek hodi-itxurako egiturasor dezaten, bi hilabetez sartzen

dituzte polimero biodegradagarribatez egindako molde batean.Azkenik, egitura estaltzen dutenzelulak gehituta, arteriak osatzendira.

Terapia horren bitartezhazitako hodiek ez luketeerrefusik sortuko, pazientearenmuskulu-ehunetik abiatutaegingo lirateke eta. Bestalde,odol-hodiak laborategian hazikoliratekeenez, ez litzateke hodiaklortzeko arazorik egongo.

M E D I K U N T Z A

Odolari laguntzeko, muskuluari eragin

2

ZIENTZIALARIEK HONDAKIN

NUKLEARRETAN ugaria deniodo-129 isotopoa iodo-128isotopo bilakatzea lortu dute.Bi isotopo horiekerradioaktiboak dira, bainaazken horrek erdibizitzaaskoz txikiagoa duenez,errazago deskonposatzen da;horrenbestez, ez da hainkaltegarria.

Eraldaketa horretarakolaser batez baliatu dira.Laser horrek gamma izpiakigorri eta iodo-129 laginbaten kontra talka egitean,

neutroi bat askatzen du;ondorioz, iodo-128 isotopoasortzen da.

Iodo-129aren jatorriaerreaktore nuklearrak dira.Izan ere, erreaktore horietangertatzen diren uranio--atomoen arteko fisioerreakzioen bidez ‘jaiotzen’da.

Isotopo horiek gizakietantiroideetako arazoak sortzendituzte, tiroidetako minbiziabesteak beste, barneratuzgero, gorputzean metatzenbait dira.

Hondakin nuklearretakoiodoarentzako irtenbide bila

EL H U YA R. 2003 UR R I A

ING

UR

UM

EN

A

PA

LE

ON

TO

LO

GIA

ART

XIBO

KOA

G.

ROA

SCIE

NCE

ONDORIO HORRETARA IRITSI DIRA

AEBETAN egindako esperimentubaten ondoren. Esperimentu horrenasmoa hirietako poluzioaren etazuhaitzen hazkuntzaren artekoerlazioa ikustea izan da, eta,horretarako AEBetan oso arruntaden Populus deltoides makala aldatudute New York-eko bihotzean etainguruko landetan.

Harrigarria bada ere, hirianlandatutako makalak landakoakbaino gehiago hazi dira. Ikertzaileenustez, horren ‘errua’ ez du lurrarenkonposizioak, ez tenperaturak eztakarbono dioxidoaren kontzentrazioakere, baizik eta ozonoak.

Atmosferaren goialdeko ozono--geruzak eguzki-izpi ultramoreetatik

babesten du Lurrarenazala, baina, azaletikgertu dagoenean,poluitzaile bihurtzen da.Izan ere, Eguzkiarenargiak autoek igorritakogasekin erreakzionatzeansortzen da, eta, besteakbeste, landareak hazteaeragozten du.Baina ozonoa osoerreaktiboa da eta hirianbeste poluitzaileekinerreakzionatzen du;hori dela eta, hirien bihotzean iaez dago ozonorik. Aldiz, ingurukolanda-eremuan, ozonoak aireapoluitzen du eta zuhaitzak hazteagalarazten du.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

3EL H U YA R. 191. Z K .

BO

TAN

IKA

ZENBAIT INTSEKTU UR GAINEAN IBILTZEKO GAI DIRA, Gerridae familiakoak esaterako.Eta zenbaitentzat mirakulua izan daitekeen arren, azalpen fisikoa du.Intsektu horiek oinetan dituzten ehunka ileei esker egoten dira ur gainean.Baina nola da posible uraren azaleran uhinik ez agertzea ibiltzen direnean?

Edozein izakik alde batetik bestera joateko mementua sortu behar du,hau da, zerbaiti bultza egin behar dio. Gizakiok, esaterako, lurraren gaineanindarra egiten dugu ibiltzerakoan, eta hegaztiek eta arrainek zurrunbiloaksortzen dituzte aurrera egiteko, airean batak, uretan besteak.

Gerridae familiako intsektuek arraun gisa erabiltzen dituzte bi hankarikluzeenak ur gainean ibiltzeko. Eta, Cambridge-ko Massachussets Instituteof Technology-ko ikertzaileek ikusi dutenez, ur-zurrunbiloak ur-azalean sortu

ordez, ur azpian, lau milimetrokosakoneran, agertzen dira.Mugimendu horretan oinarrituta,Robostrider izenekoGerridae robot bat egin dute,eta benetakoak baino handiagoaeta baldarragoa den arren,ur gainean ibiltzeko gai da.

Ur gainean oinez

Hirian mendian baino gehiagohazten dira zuhaitzak

BIO

LO

GIA

F A R M A K O L O G I A

Begi nagia edo anbliopia duten haurrekgustura hartuko dute berria. Izan ere, begiosasuntsuan partxea jartzea bezaineraginkorra den tratamendu bat aurkitu baitute:atropina izeneko begiko tantak. Ikerketa zazpi urtetik beherako haurrekin egindute. Eta, begi osasuntsua atropinarekin tratatuala partxeaz estali, sei hilabeteren buruan,hobekuntza bera lortzen dela ikusi dute.

Partxeak kanpora!

A S T R O F I S I K A

Zulo beltzak galaxia gehienen bihotzean daudeeta normalean ez dute inolako aktibitaterikizaten. Hala ere, noizean behin, gas-multzoakzulo horietan erori, milioka gradutara berotueta X izpien eztanda bat gertatzen da.NASAren Chandra sateliteaz baliatuz,X izpi horiek neurtu dituzte astronomoek etaunibertsoan gero eta zulo beltz gehiagodaudela ikusi dute. Horrek esan nahi du zulobeltzak ez zirela unibertsoaren hasieran sortu,baizik eta etengabe ari direla sortzen.

Zulo beltzak etengabeari dira sortzen

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

Hasi dira hiesaren txertoagizakietan probatzen

4 EL H U YA R. 2003 UR R I A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

HIESAREN AURKAKO

TXERTO BAT gizakietanprobatzen hasi diralehenengo aldiz.Afrikan eta Asianugariena denhiesaren birusaren(GIB) aurkakoa datxertoa. Probek bi urteiraungo duteeta AEBetan eta

Hegoafrikan egingo dira, herrialdebakoitzean 48 boluntariorekin.

Txertoak hiesa osatzen duenproteina bat ekoiztea du helburueta Venezuelako zaldien

entzefalitisaren (VEE) biruseanoinarrituta dago. VEEren birusaeraldatu egin dute txertoarenbektorea izan dadin, hau da,txertoa behar den lekura eramandezan. Hala, bektoreak txertoanodulu linfatikoko zeluletan sartzendu, eta geneak espresarazten ditu.Ondorioz, erantzun immuneaeragiten duen proteina ekoiztendute zelulek.

Txertoa hartzen dutenek ez duteVEEz edo hiesaz kutsatzekoarriskurik, gaixotasun horien birusaksortzeko behar den gene-multzorikez dute eta.

B I B L I O G R A F I A

Biologia etabiomedikuntza doan

BioMed Central on line argitaletxeakinformazioa doan ematen duten 90 aldizkaribiomediko dauzka. Argitaletxearen helburuaaldizkari zientifikoak doanik kontsulatu ahalizatea da eta, horregatik, irakurleei kobratuordez, ikertzaileei kobratzen die artikuluak

argitaratzeko kostua. Baina, orain,Erresuma Batuko hainbat ikerketa-

eta hezkuntza-erakunderekin sinatutakohitzarmenari esker, ikertzaile ingelesek deus

ordaindu gabe argitaratzeko aukeraizango dute. Ekimen honekin doakozerbitzuek bultzada handia jasotzea

espero dute.

ZO

OL

OG

IAFA

RM

AK

OL

OG

IA

IZURDEAK SONARRA

ERABILTZEN DUENEAN

oihartzunak zergatikez duen gortzen ikusidute HawaiikoUnibertsitateko ikertzailebatzuek: objektu bateragerturatu ahala,bolumen baxuagokoklik-ak igortzen ditu,bueltan jasotzerakoanbelarriak ez hondatzeko.

Izurdeak soinu batigorri eta oihartzunajaso ondoren bidaltzendu hurrengoa. Hala,oztopo edo harrapakinbatera hurbildu ahalagero eta sarriagoigortzen du soinua.

Dirudienez,zurdeak ezin ditubelarriak soinuarenbolumenera egokitu,

saguzarrak bezala,horregatik, oztoporahurbildu ahala, bolumenbaxuagoa erabiltzen du,eta uhina bueltandatorrenean ez dituizurde igorlearenbelarriak kaltetzen.

Ondorio horretaraizurdaren sonarrarensoinuak grabatzen arizirela iritsi dira.Hidrofonoak edouretako mikrofonoakerabili dituztehorretarako. Eta izurdeahidrofonora hurbilduahala, bide erdia egitenduen bakoitzekobolumena sei dezibeliojaisten duela neurtudute.

Sonarra distantziaren araberaegokitzen du izurdeak

P A L E O N T O L O G I A

Aurkitu den sauropodo--espezie zaharrena

Hegoafrikako unibertsitate batean, sauropodoerraldoien arbasoaren fosila aurkitu dute.Fosila 1981ean aurkitu zuten arren, gaizki

sailkatu zuten. Adam Yates paleontologoajabetu da okerraz eta Antetonitrus ingenipes

izena jarri dio espezie berriari.Fosila duela 215 milioi urte bizi izan zen

dinosauro batena da, eta Jurasikoan ugalduziren sauropodo belarjale erraldoien arbasoaden arren, tamaina aldetik bere ondorengoak

baino askoz txikiagoa zen; hala ere, Triasikoberantiarreko animaliarik handiena izan zela

dirudi. Bi tona inguru pisatzen zuen.

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

DUELA 12.000 URTEKO HIRU

ANIMALIAREN IRUDIAK AURKITU

DITUZTE Creswell-ekoamildegietako leizeetan,Britainia Handian. Ahuntza,beltxarga eta hegazti harraparibat izan daitezkeela adierazidute adituek.

Harritzekoa da orain artehistoriaurreko zein artelangutxi aurkitu diren BritainiaHandiko leizeetan, batez ere,garai hartan Britainia Handiakontinenteari lotuta zegoelako.Kontinentean margoak egitenzituzten giza taldeak zeudenez,pentsatzekoa da BritainiaHandian ere egongo zirela.Garai hartako hain margo gutxiaurkitu izana inguru hartakoklima hezeari leporatu diotebatzuek, hezetasunareneraginez artelanak hondatuegin direla uste baitute.

GE

NE

TIK

A

PROCHLOROCOCCUS MARINUS ETA

SYNECHOCOCCUS BAKTERIOEN DNAK

sekuentziatu dituzte.Zianobakterioak dira eta,itsasoko bakteriorik ugarienakizateaz gain, ozeanoetakofotosintesiaren erdia bainogehiago egiten dute;horregatik, karbonoaren zikloglobala hobeto ezagutzenlagunduko dutela uste da.

P. marinus da bakteriorikugariena eta ingurunearenaldaketei errazen egokitzenzaiena. DNAren kate laburraduela ikusi dute, gutxigorabehera 1.700 genekosatutakoa; beraz, ez dubiologia konplexuarenbeharrik ingurunearekinbatera aldatzen joateko.

Synechococcus-ak kateluzeagoa du, 2.500 geneingurukoa. Eta fotosintesiarenbidez karbono dioxidoajasotzeaz gain, nikela etakobaltoa deskonposatzendituzten entzimak ere baditu.

Itsas bakterio ugarienenDNA sekuentziak

5EL H U YA R. 191. Z K .ME

DIK

UN

TZ

A

MASKURI-INFEKZIOAK OSO ZAILAK

DIRA GUZTIZ SENDATZEN; sarritan,behin eta berriro azaltzen dira.Orain, ikertzaile batzuekhorren zergatia azaldu duteScience aldizkarian.

Maskuri-infekzio gehienakEscherichia coli bakterioakeragindakoak dira.Oso arruntak dira, batez ereemakumeetan, eta,antibiotikoekin erraz tratatzenbadira ere, zenbaitetan errepikariakbihurtzen dira. Kasu horietan,gaitza giltzurrunera zabaltzekoarriskua dago; beraz, bakterioakantibiotikoei eta sistema immuneari

ihes nola egiten dien jakin nahiandabiltza aspalditik ikertzaileak.

Hori jakiteko, AEBetakoWashington Unibertsitatekoikertzaileek bakterioarekininfektatu dituzte sagu batzuk.Gero, saguen maskuriak mikroskopiozaztertu eta haien azala kozkorrezbeteta dagoela konturatu dira.Hain zuzen, kozkor horietangordetzen dira bakterioak.

Kozkorren barruan, bakterioak piliizeneko luzapen batzuez estalita etazuntzez osatutako sare batean daude.Horri esker, sistema immunearen etaantibiotikoen erasoei eustea lortzendute. Bestetik, egitura hori hainbat

bakteriok tresna medikoetan eratzendituzten biofilmen antzekoa da, baina,kasu honetan, zelula bizietan azaltzenda. Hori guztia jakinda, bakterioakezabatzeko modu eraginkor bataurkitzea espero dute ikertzaileek.

Maskuri-infekzioen eragilearen ezkutalekua

Historiaurrekoartea BritainiaHandian

H I S T O R I A U R R E A

S.J.

HU

LTG

REN

/ S

CIEN

CE

C. T

ING

/ N

ATU

RE

FIS

IOL

OG

IA

HELDUEN GARUNAK NEURONA

BERRIAK EGITEKO AHALMENA DU;azken urteotako aurkikuntzaizan da. Hala ere, garunarenzein zatitan jaiotzen dira?Orain arte, neurologoekbazekiten hipokanpoan etaMorgagni-ren tuberkuluanbehintzat jaiotzen direla, bainasubstantzia beltzean ere sortzendirela susmatzen zuten.

Hainbat ikerketak kale egin duhori baieztatu nahian, bainaStockholmeko zientzialaribatzuek, saguetan egindakoesperimentuen bitartez,substantzia beltzean neurona--kopuru konstantea egotendela frogatu dute, eta, etengabehiltzen direnez, jaio ere egitendirela ondorioztatu dute.Zientzialarien emaitzen arabera,neurona berri horiek dopaminasintetizatzen dutenetakoak dira;beraz, prozesuak Parkinsonengaixotasunarekin zerikusirik oteduen argitu nahi dute orain.

Substantziabeltzean erejaiotzen diraneuronak

0

700

1000

1300

93

98

102

106

ART

XIBO

KOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

7EL H U YA R. 191. Z K .

TXINAKO BELAR BATEK aurre egiten dio malariaren bizkarroiari; horregatik,eta bizkarroia botika askorekiko erresistente bilakatu delako, Asiako hego--ekialdean asko erabiltzen da landare horren estraktua. Orain, zientzialarieksubstantzia eragilearen funtzionamendua argitu dute.

Landarea Artemisia annua da, asentsio-belarraren generoko belar bat.Haren estraktua, artemisinina, malariaren aurkako erremedio tradizionala daTxinan. Produktu horren molekularen egituran peroxido-zubi bat dagoelajakinda ere, medikuek ez zekiten nola erasotzen zion Plasmodium falciparumbizkarroiari.

Orain, biokimikari batzuekPfATP6 proteinaren inhibitzaileadela aurkitu dute, bizkarroiakenergia ekoizteko erabiltzenduen proteinetako batena, hainzuzen ere. Artemisininakugaztunek duten besteinhibitzaile baten antza du, etaantzekotasun horretatikabiatuta lortu dute jakitea zeinfuntzio duen estraktuak.

Malariaren aurkako erremediozahar baten azterketa

GE

NE

TIK

AM

ED

IKU

NT

ZA

GIZAKIA DUELA 70.000 URTE

HASI ZEN JANTZIAK ERABILTZEN,Alemaniako ikertzaile batzuenustez. Ondorio hori zorrienazterketa genetikotik atera dute,gizakiak arropa jantzi zuenean,animalia horrek moldatu eginbehar izan baitzuen.

Arropa janzteak klimahotzetara joatearekin du zerikusia.Homo sapiens-a Afrikatik ateraeta lurralde hotzetara joan zenean,zorriak habitata aldatu beharizan zuen. Gorputzean bizi zenespeziea eraldatu egin zen, etaburuko ilean bizitzera moldatu zen,

zientzialarien arabera.Gorputzean bizi zenPediculus humanushumanus zorria burukoPediculus humanuscapitis bilakatu zen.

Dena dela, hainbatzientzialarik zalantzanjarri dute interpretazio hori,neanderthal gizakiaduela 70.000 urte baino askozlehenagotik bizi zelako Europan,eta, ustez, hura ere janzten zen.Beraz, zorrien espezieak ereaskoz lehenago aldatu beharizan zuen.

Arropak inbaditu zuen zorrienlurraldea

Japoniako ikertzaile-talde batek ikusi duenez,altzairua gogorragoa da nanopartikulak baditu,hau da, isurpenarekiko erresistenteagoa da.Egun erabiltzen da isurpenarekiko erresistenteaden altzairua, baina Sawada-ren taldeaklorturikoa ehun aldiz gogorragoa da.

Nanopartikuladun altzairuagogorragoa da

M AT E R I A L A K

Minbizia sendatzeko zailtasun handienetakoaminbizi-zelulek gorputzean zehar barreiatzekoduten joera izaten da maiz. Izan ere, horrektratamendua zaildu egiten du nabarmen.Orain, ordea, minbizi-zelulak jatorrizko ehunetikatera eta leku berrian finkatzen eta haztenlaguntzen dien proteina bat identifikatu dute:Raf izeneko proteina.Proteinaren funtzionamendu okerrak eragiten dumetastasia, eta horren aktibitatea inhibitzenduten molekulak aurkitu dituzte. Inhibitzailehorien eraginez, minbizi-zelulek ezin izaten duteleku berrian finkatu.

Metastasiaren eragilea

B I O L O G I A

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

AN

TR

OP

OL

OG

IA

FRANTZIAKO IRD ERAKUNDEAK

Ekuadorren egindakoaurkikuntzak argi eta garbiuzten du orain dela4.000 urte baino gehiagokozibilizazio andinoenexistentzia, EkuatorekoAmazonas oihanean,Andeetatik gertu.

Inork pentsatuko ez zukeentokian, geroago Andeetanegon diren kulturekegindakoen antzekoezaugarriak dituzten harrizkoontziak aurkitu dituzte,besteak beste.Aurkikuntza honek aregehiago baieztatu du garaihartako nekazaritza goiztiarra.

Aurkikuntza hauegiaztatzeko, karbono-14arenteknika erabili da.Horren arabera, aurkitutakoobjektuak K.a. 2450. urteingurukoak dira.

Zibilizazioandinoak,espero bainozaharragoak

ART

XIBO

KOA

TABAKO-LANDAREA

SENDAGAIAK EGITEKO

ERE ERABILTZEN DA.Adibidez, amorruarenbirusaren aurkakoantigorputzaktabako-landaretransgenikoetanhazteko ikerketa bategiten ari dira.

Amorruaren gaitzak jota50.000 pertsona inguruhiltzen da urtero, ia denakgaratze-bidean daudenlurraldeetan. Amorruarenaurkako tratamenduagizakien edo zaldienantigorputzen bitartez egitenda, baina sendagai horiekgarestiak dira; horregatik,antigorputz horiek ekoizten

dituzten landaretransgenikoen ikerketakindarra hartu du,antigorputzak lortzeko bidemerkeagoa baita.

Tabako-landareetanlortutako giza antigorputzekemaitza onak eman dituzteorain arte egindako probetan;proba horiek amorruarenbirusa zuten zelula-kulturekineta hamsterrekin egin dituzte.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Tabakoa amorruarenaurka

OS

AS

UN

A

E K O L O G I AInbaditu eta handitu

ESTATU BATUETARA IRITSITAKO 19 ESPEZIE

ITSASTAR inbaditzaile bihurtu dira,karramarroak, itsaskiak eta itsasizarrak, besteak beste. Bi ikertzailekespezie horiek ikertu dituzte eta ikusidute jatorrizko bizitokiko kideak bainohandiagoak direla. Batzuek % 40handitu dira jatorrizko ingurutik tokiberrira pasatu ondoren. Ikertzaileenarabera, handitze hori ez da latitude--aldaketarekin lotu behar, ez etainbasioa gertatu zenetik pasatakodenborarekin. Adituen ustez, animaliahoriek harraparirik eta parasitorikez dutelako handitu dira. Gainera,adierazi dute alderantzizko joera–hau da, txikitzea– txirla baten kasuansoilik gertatu dela.

GE

NE

TIK

A

ZELULA AMEKIN EGINDAKO

IKERKETEN EMAITZAK etsigarriakdira askotan: itxaropenhandia piztu ondoren,usteak ustel izaten dira maiz.Beste batzuetan, ordea,bide berriak irekitzen dituzte;esaterako, garuneko zelulaamak sistemaimmunearentzat ‘ikusezinak’direla frogatu duen ikerketak.

Hori frogatzeko, HarvardUnibertsitateko ikertzaileeksaguen garunetik erauzitakozelula amak txertatu dituztebeste sagu batzuen erretinan,eta ez diete errefusasaihesteko botikarik eman.Normalean, gorputz bateanbeste baten zelulak

txertatzen edo sartzendirenean, sistema immuneakarrotz gisa hartu etadeuseztatu egiten ditu.

Hain zuzen, horixe datransplanteen arazonagusia. Alabaina,garuneko zelula amaktxertatutako sagu horiek ezdute inolako arazorik izan;

alderantziz, ongi garatu dira.Beraz, ikerketak ikusmen--arazo batzuk konpontzekobidea ireki du.

Beste ikerketa batean,berriz, igelen arrautzetandagoen substantzia batekgiza zelulak birprogramatzenlaguntzen duela ikusi dute.Giza zelula helduetatik zelula

amak lortzeko, CambridgeUnibertsitateko ikertzaileekgizakien eta saguenodoleko globulu zuriennukleoak txertatu dituzteXenopus igelen arrautzetan.Bi egun geroago, zelulaamen ezaugarri denmolekula bat, Oct4 RNA,detektatu dute arrautzahorietan. Hortaz, nukleohelduak zelula amen antzahartzen hasi direlaondorioztatu duteikertzaileek. Hala ere,birprogramazioa ulertzekoeta prozesu horretan sortzendiren arazoak konpontzekopauso bat besterik ez delajakinarazi dute.

Zelula amekin egindako ikerketen aurrerapenak

9EL H U YA R. 191. Z K .

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

LEHENENGO ALDIZ, ZIENTZIALARIEK

ORGANULU BAT ikusi dute prokariotobaten barruan. Orain arte,zientzialariek uste zuten zelulaprokariotoak ez zituztela funtziobereziak betetzeko organuluak,hau da, organismo zelulabakarhorien barruan, ez zeudelamintzez bereizitako zatiespezializatuak.

Izatez, prokariotoek ez duteezta material genetikoa biltzenduen nukleorik ere. Aldiz, zelulaeukariotoak konplexuagoak dira,eta, nukleoaz gain, mitokondriak,kloroplastoak edota beste organulubatzuk dituzte.

Baina, beste behin ere,usteak ustel gertatu dira,eta prokariotoek ere organuluakbadituztela ikusi dute

AEBetako Illinois-ko Unibertsitean.Hango ikertzaileek Agrobacterimtumefaciens aztertu dute;hain zuzen, bakterio horrekgaixotasun bat eragiten diete

landare askori, eta eraldaketagenetikoan ere erabiltzen da;beraz, bakterio nahiko ezaguna da.Hala ere, orain arte ez zirenkonturatu baduela organulu bat.

Bakterioan aurkitutako organuluhorrek azidotasun-mailakontrolatzen laguntzen du,eta eukariotoetan ereazaltzen da organulu hori bera.Hori dela eta, prokariotoak etaeurkariotoak eboluzioan jatorribera izan zutela ondorioztatu dute.Orain arte, ordea, uste zenprokariotoek beste prokariotobatzuk barneratuta sortu zirelaeukariotoak.

B I O L O G I A Prokariotoak ez dira eukariotoen aitzindariak

P. SFORZA

GALAXIEN ARTEKO ESPAZIO BELTZEAN,norabide finkorik gabeko izar--multzoak aurkitu dituzte. Milioikaizarrez osatutako multzoak dira,grabitatearen eraginez esferadentsoetan paketatuta dauden izarrak.

Dispertsatutako argia ikusi izandute galaxien arteko espazio ilunhorretan ikertzaileek, eta urte askozeramaten argi hori nondik zetorrenargitu nahian. Orain, noraezeandabiltzan izar-multzo horietatikeratorritakoa izan daitekeela ustedute, baina oraingoz ez dago argi--iturria hori dela ziurtatzeko adinakoaparatu sentikorrik.

Izar-multzoak detektatzeko Hubbleeta Keck teleskopioak erabili dituzte.

300 izar-multzo intergalaktikoikusi dituzte dagoeneko etahorietatik urrunen dagoena400 milioi argi-urtera azalduda. Dena den, oraindik izar--multzo horien abiaduraaztertu behar dute, orbitandauden galaxiak ez direlaziurtatzeko.

Oraingoz ez dakite zein denmultzo horien jatorria.Galaxietatik erauzitako izar-multzoakizan daitezke, edo galaxia batekbeste bat jan izanaren ondorio.Jatorria bata zein bestea izan,ikerketa berezi honek asko lagundukodu galaxien heriotza nola gertatzenden jakiten, zalantzarik gabe.

P A L E O N T O L O G I

Munduko armiarma-sarezaharrena aurkitu dute

11EL H U YA R. 191. Z K .

ES

PA

ZIO

A

Izar-multzoak noraezean

berri

ak la

bur

Berriaklabur

DIRUDIENEZ, EZ DA KOMENI

AZERI HEGALARIRIK JATERIK,toxinak pilatzen dituztelaikusi dute eta. Izan ere,saguzar horiek Cycadaefamiliako palmondoenhaziak jaten dituzte etahazi horietan pilatzendiren toxinakbereganatzen dituzte.

Mikronesiakouharterik handienean,

Guam-en, bizi denChamorro herriakneuroendekapenezkogaixotasun larri batgaratzeko joera du.Gaixotasun horrenjatorria ikertzen hasizirenean Cycadae-enhaziek eragindakoa zelasusmatu zuten, opil-irinaegiteko erabiltzenbaitituzte; baina hazi

horiek jatekoprestatzerakoan urezgarbitu eta toxinakezabatzen dituztelakonturatu ziren.Hala, toxina beste bidebatetik irits zitekeelagizakietara ondorioztatuzuten.

Guam herriaksaguzarrak ere jatenditu eta saguzar horientoxina-kantitateaneurtuta, opil-irinarenabaino ehunka aldizhandiagoa dela ikusidute. Horregatik,Chamorro herriarengaixotasunasaguzarretan pilatutakotoxinek eragindakoadela ondorioztatu dute.

Ez saguzarrik jan!

130 milioi urteko armiarma-sare batenhari bat aurkitu dute anbarretan gordeta,Libano aldean. Munduko haririk zaharrenalau milimetrokoa da eta armiarma-guruinetatiksortutako kolazko tanta txikiak ditu. Hari horrek zeta itsaskorraren antzinatasunabaieztatzen du. Izan ere, orain arte ezagutzenden armiarma-hari itsaskor zaharrena baino90 milioi urte zaharragoa da aurkitu dutenhau.Zientzialariek bazekiten orain dela 410 milioiurteko armiarmek zeta ekoizteko guruinakzituztela baina oraindik ez dakite noiz hasiziren sareak eratzen.

K I M I K A

Hidrogenoa etorkizuneko erregaia izango delaespero den arren, gas hori gutxi poluituzlortzea garestiegia da oraingoz. Nikel--aleaziozko katalizatzaile batek oztopo horigainditzen lagun dezake. % 90 Raney nikela eta gainerakoa aluminioaeta eztainu apur bat den katalizatzaileabiomasatik hidrogenoa erauzteko gai da urberotan; gainera, platinoa duten katalizatzailegarestien antzeko eraginkortasuna du.Ikerketa Wisconsin-eko Unibertsitatean egindute eta 300 katalizatzailetik gora probatuondoren aurkitu dute erreakzioa eraeraginkorrean bideratzen duen aleazio hori.

Hidrogenoa erauztekokatalizatzaile berria

ME

DIK

UN

TZ

AA

RTXI

BOKO

A

SCIE

NCE