UNTZIGINTZAREN HISTORIA XIV:

Itsas hondoa miatzenIñaki Azkune

Ozeanografia, oso zientzia berria da eta itsasoarenazterketaz dihardu. Zientzia hau, mende honetakoa delaesan daiteke gainera. Izan ere XIX. mendearen bukae-rarte, itsasoaren azala bakarrik ezagutzen zen. Kostakolandare eta arrainak sailkatzen saiatzen ziren gehienezere. Itsasoaren hondoa aztertzeko, soka luze bati mutu-rrean berunezko pisu astun bat ipinita egindako zundabesterik ez zuten.

Itsasoko urak berak, bazituen argi-tu gabeko misterioak. Garai batean,itsasoko uraren gatza lurreko higa-durari zor zitzaiola pentsatzen zuten.Baina eritzi hau laster baztertu zenitsasoko urek zenbat gatz duten kal-kulatu zutenean. Itsasoko uretan izanere, 5 x 1016 tona gatz daude: Lur osoa150 metroko geruza batez estaltzekoadina hain zuzen. Geroztik, itsasokouren konposizioa eta bertan daudenelementu kimikoak zehatz–mehatzaztertuak izan dira.

Itsas hondoko biziari buruz ere,aurkikuntza garrantzitsuak egin dira.Hasiera batean, zera pentsatzen zen:behin sakonera batetik aurrera, behe-ko presio handiak eta iluntasuna mediobizitzarik ez zegoela.

Eritzi hau ordea, zalantzan jartzenhasi ziren joan den mendean. Izan ere2000 metroko sakoneran egon zentelegrafo-kable bat jaso zutenean,molusku eta oskoldunak atera ziren.Geroztik, 1910. urtean, MonakokoAlberto printzeak 6000 metroko sako-neran bizi den arrain bat harrapatuzuen. Monakoko Ozeanografi-Mu-seoan dagoen arrain hau, 50 zentime-tro luze da, erabat beltza, eta burugainean begidun antena malgua due-na.

Filipinak Irletako itsasoan dagoenzuloak, 11000 metroko sakonera dueta handik, anemona zuri txikia aterazuten.

Landareei dagokionez, fitoplanktona eguzkiaren ar-gia iristen den lekuetan bakarrik dago, baina ilunpetansartu ahala, klorofilaren ekintzarako zelulak desagertuegiten dira. Horien ordez, beste batzuk daude, eta aza-lean bezain ugaria ez bada ere, landaredi garrantzitsuabada ur ilunetan.

1. irudia. Itsas hondoko misterioak arakatzera doa lentalaria.

Itsasoko uretan bestetik, planktona dago, eta ez daahaztu behar edozein izaki bizidunentzat (hasi baleahanditatik eta animalia mikroskopikotaraino) elikagaiadela. Horregatik egin da hainbeste ikerketa planktonareninguruan.

Planktonarekin zerikusia izan dezakeen beste feno-meno bat, ultrasoinuzko uhinek topatzen duten hondomisteriotsua da. Hondo misteriotsu honek, oihartzunasortzen du uhinetan: egunez 200 eta 400 metro bitartekosakoneran egoten da hondo hori, egunsentian urazalean,eta gauez desagertu egiten da. Batzuek diotenez, zoo-planktonaren migrazioei esker gerta daiteke fenomenohori, baina gauza garbirik ez dago.

Nolanahi ere, azken urteotan itsas hondoko ilunpetanbazterrak miatzen eta fenomenoak argitzen etengabearitu dira. 1932. urtean adibidez, Artiglio untzi italiarrekoteknikariek 120 metroko sakoneran hamar urtez zegoenEgypt itsasuntzi britainiarraren karga ateratzea lortu zu-ten.

2. irudia. Itsas hondoa miatzeko miniurpekuntzi telegidatua: Pisces VII sovietarra hain zuzen.

120 metroko sakonerak handia zirudien orduan, bainabigarren mundu-gerra amaitu zenean, distantzia handia-gotara jaitsi ziren batiskafoei esker. Otis Barton injineruaketa Beebe naturzale amerikarrak egin zuten saioa aipa-garria da. Burdinurtuzko esfera hutsa egin zuten. 1,37metroko barne-diametroa eta gutxienez 37,5 mm-ko paret-lodiera zuen esferak. Hiru leihatilatxo ere bazituen. 1934.urtean, 900 metroko sakoneraraino iristea lortu zuten.

Bi zientzilari haiek ikusi zutenaren arabera, 600 eta700 metro bitarteko sakoneran, arrain fosforeszente askoda itsasoan.

1948. urtean Barton-ek antzeko esfera eraiki zuen,baina hormari lodiera handiagoa emanez. Horrela, 1350metroraino murgildu zen.

Balentzia haien eraginez, Auguste Piccard irakaslesuitzar ezaguna lehen batiskafoa proiektatzen hasi zen.Horren ondorioz F.N.R.S.2 izeneko lehen batiskafoa eginahal izan zuen Zientzi Ikerketarako Belgiar FundazioNazionalaren laguntzaz.

Lehen batiskafo hura, pertsonarik gabe 1380 metro-rainoko sakoneraraino jaitsi zen Dakar inguruko itsa-soan. 1938. urtean, matxuratu egin zen batiskafoa etaFrantziako Armadak bereganatu zuen.

1954. urtean, Armada frantsesak F.N.R.S.3 batis-kafoa eraiki zuen, eta Dakar-en parean itsaspean 4050metroraino hondoratu ziren Houot kapitaina eta Willminjinerua. Sakonera haietan batiskafoaren hormak 9

zentimetrotik 7 zentimetrora mehetu ziren presio ikaraga-rriaren eraginez.

Aurrez ordea, 1953. urtean, Auguste Piccard jaunabere seme Jacques-en laguntzaz 3700 metroraino jaitsiazen Mediterranioko Tirraniar itsasoan. "Trieste" izenekobatiskafoaz baliatu ziren horretarako.

1958. urtean "Trieste" untzia Iparrameriketako Arma-dak bereganatu zuen, eta bi urte geroago Jacques

Piccard eta Donald Walsh tenientea Guam irlaren ingu-ruan (Ozeano Barean) 11521 metroko sakonerarainojaitsi ziren. Goitik beherako bidaia hark, 4 ordu eta 48minutu iraun zuen. Itsas hondoan orduerdiz egon ondo-ren, beste 3 ordu eta 17 minututan igo ziren gora. Batis-kafoak, 1187 kg/cm2-ko presioa jasan behar izan zuen.

Eta amaitzeko, hona hemen itsas hondoaren konkis-tan mugarri izan diren ekintza batzuen laburpena:

3. irudia. Hona hemen Cousteau Komandante frantziarrak itsas hondoko bazterrak miatzeko

erabiltzen duen batiskafoa.

923 m. 1934.William Beebe-ren batisfera Bermudatan.

1350 m. 1940.Otis Barton-en batisfera Santa Kruz irlan, Ozeano Barean.

1948.F.N.R.S.2 batiskafoa Dakar-en.

1380 m.

1953.Trieste batiskafoaPonza-ko leizean.

3150 m.

1954.F.N.R.S.3 batiskafoaDakar-en.

4035 m.

5669 m.1959.Trieste batiskafoaGuam-eko leizean, Ozeano Barean.

5669 m.

1960.Trieste batiskafoa Guam-eko leizean, Ozeano Barean.

11.521 m.