itsasondoHerriko aldizkaria ((( 10. zk ))) iraila-abendua 2010 2.0 Itsasondoko Hiri Antolaketa Plana...

Gotzon Izkierdo: langile kualifikatu eta

artista paregabea

Juan Mari Otegi “ Txato” gogoan

Arbela lur-erraietatik tailerretara (II)

itsasondoHerriko aldizkaria ((( 10. zk ))) iraila-abendua 2010

2.0

Itsasondoko Hiri AntolaketaPlana onartu da(bete ezazu mesedez inkesta)

( 02 ) agurra

itsasondo2.0 ((( 10.zk )))

03-04. Agenda 21: Udaleko berriak05. Jubilatuak: Jubilatuen ibilaldi bat

06-07. Eskola: Zuhatza08. Haurreskola: Aurreko kurtsoari tamaina

hartuta, kurtso berriari ekiteko prest!09-11. Elkarrizketa: Gotzon izkierdo-langile

kualifikatu eta artista paregabea-12. Gizarte eta gazteria13. Inkesta: Oporrak

14-15. Arbelgintza Itsasondon: Arbela, lur-erraietatik tailerretara (II)

16-18. Zaharrak berri: Udalekuak amets lekuak.19. Arantzadi: Ioiako putzuaren kontserbazio

lanak.20-21. Pertsonaia: Txato gogoan.22-23. Ibilaldia: Itsasondo-Arama-Abali-Altzagarate-

Itsasondo24. Informatika: Bideo-jokoak umeen gauzak al

dira?25. Kultura26. Liburuaren txokoa27. Lorezaintza eta sukaldaritza28. Esaera zaharrak. Kultur agenda. Lehiaketa.

Askorentzat oporrak amaitu badira ere,uda giroa ez da amaitu, eta herrikojaiek aukera paregabea ematen digute,udako azken egun hauek kalean eta jai

giroan gozatzeko. Oporrak egunerokotasunaz,lanaz, kezkez eta arazoez ahazteko egunak izatendira, baina indarrak hartu eta ikasturteari gogoeta ilusio berriz eusteko adorea ere ematen digu-te. Hori da gure asmoa, behinik behin, eta erron-kak eta asmoak ez zaizkigu falta. Nolanahi ere,horiek aurrera eramateko, ezinbestekoa da zuendenon partaidetza, zuek ematen baitiezue zen -tzua gure proiektuei, eta zihur gaude gure alboanizango zaretela.

Nahiko genuke herriko taldeek prestatu ditu-gun jaietan parte hartzea, eta nahi dugu herriakherriarentzat eginiko jaiak izan daitezen. Jai egita-raua eta ekintzak gustukoak izatea espero dugu;izan ere, krisiak krisi, saiatu gara denon atsegine-rako izango diren ekintzak prestatzen, eta, betibezala, gustura hartuko ditugu denen ekarpenakhurrengo urteetarako. Ondo pasa jaiak!

Itsasondo 2.0 aldizkariari dagokionez, proiektusendo baten oinarriak hartzen ari dela ikustendugu: herritarren artean harrera ona du, eta inte-resa pizten du. Horrez gain, guretzat oso garran -tzitsua da ikustea alez ale herritar gehiago direlaegitasmo honekin bat egin eta aurrera jarraidezan beraien aletxoa jartzen dutenak.Bejondeiela eta eskerrik asko!

Hurrengo alea abenduan izango duzue etxean.Ordura arte, disfruta ezazue bizitzaz, lagunez,lanaz, familiaz, aisiaz, kirolaz, herriaz. Denetarakodenbora dago, erronkak asko baitira gure herrian.Gertu espero zaituztegu!n

Aurk

ibid

ea Sarrerako bertsoak

Doinua: Ijitoena (Txirrita)

Uda garaian, udalekutazhizketan behar da ari,Gotzon Izkierdok bihur gaitzakeartisau-marrazkilari,bere agurraz galdetu beharMaite andereñoari…,kurtso berrian negar musikaopatuz haurreskolari.

Itsasondoko hezur pusketabeti izan da arbelaegarritzean Idoiagakoputzuan trago umela,jubilatuen eskurtsioa,herriko festak bestela…oporraldiko aitzakiekindibertitu gaitezela.

P iezaz pieza, eta xehetasun eta detailebakoi tza zainduz. Horrela berritu dute

Itsa sondoko elizako erretaula nagusia. Piezaberezia da, XV.-XVI. mendeen artean eginda-koa, eta zaintza berezia behar du. Urtebetepasatu dute Artelan enpresako langileekzaharberritze lanekin, eta behin bukatuta,Itsasondon gustura daude emaitzarekin, garaibateko itxura, koloreak eta distira berreskura-tu baititu erretaulak.

2009ko uztailean hartu zen lanekin hastekoerabakia. Gotzaindegiak eta Foru Aldundiakelkarlanean hartu zuten zaharberritze lanakegingo zituen enpresa aukeratzeko ardura.Lehiaketa publiko bat egin eta gero, Artelanenpresari eman zioten eginkizuna.

Zaharberritzeko prozesuan, erretaularen jato-rrizko itxura, formak eta koloreak berreskuratunahi izan dituzte. Kasu batzuetan, bazeudenhiru eta lau pintura esku originalaren gainetik, eta horrek dena tapatzen zuen.Banan-banan kendu dituzte gaineko pinturak, bisturi batekin. Pazientzia handiz eginbeharreko lana izan da. Gaineko pintura kenduta, garai bateko kolore eta testurakazaleratzen saiatu dira. Erretaularen oraingo itxurak ez du azkenaldian zuenaren antzhandirik. Koloreak ez ezik, pieza bakoitzak zuen kokapena eta konposizioa ere bere-ziki zaindu dituzte, eta ama birjina lekuz aldatu dute.

Balio handiko erretaula Zaharberritze lanak bukatuta, emaitza «harrigarria» izan dela dio Iñaki LarrañagaItsasondoko apaizak. Herritar askok ezin zuten sinetsi ere egin. «Jendeak esatendu `baina nondik atera da hau?´ Hain handia da kontrastea... Hainbeste urteanilunpean egonda, jatorrizko koloreak ezkutatzen zituen pintura lodikote horrekin,eta hain luze joanda, jendeak ez zuen espero irudi horiek aterako zirenik».Artelaneko teknikariek mezu argia eman diete: «erretaula oso ederra da, eta eutsiegin behar diozue». Antxietaren eskolakoak dira, eta haien arrastoa agerikoa dairudien formetan.

Itsasondoko elizako erretaula

Itsasondoko erretaula

Hiri antolaketa plana

Lehengoko arauetan markatutako iriz-pide berari jarraituz, etxebizitza erabileraemango zaio hirigunean industriak har -tzen duen lurzoruari. Ildo berean, Oriaibaiaren bideratzea egin ondoren, ibaia-ren ezkerraldean sortutako 17,6 hektare-atako zoruak industria erabilera manten-duko du; izan ere, horren helburua daeremu horretara aldatzea egun hirigune-an dauden industriak.

Plan berriak hiri lurzoruaren, lurzoruurbanizagarriaren eta lurzoru urbanizae-zinaren araudiak ezartzen ditu, etamoduari, erabilerari eta kudeaketariburuzko zehazpenak ezarri. Horrez gain,finkatu egin da landa eremuan basogin -tza, nekazaritza edo abeltzaintzareninguruan urbanizatuak izateko aukeratikbabestuta egongo diren lurrak zeindiren, eta, eraikin berriek nekazaritzaustiaketari loturik egon behar dutenez,eraikitzeko baldintza berriak jasotzenditu. Txabolen eraikuntzarako baldintzakere jasotzen dira.

Hitz bitan, gure arauetan, udalerriarenantolaketa jasotzen da, bai baimenga-rriak diren erabilerak, obrak, eraikuntzaketa abarrak, bai debekaturik daudenak.Orain, udalaren zeregina izango dahoriek aplikatzea, baina herritarroiarauekiko konpromisoa izan dezazuneskatzen dizuegu. Izan ere, azkenaldian,zenbait eremutan arauak errespetatzenez dituzten zenbait ekintza sumatu dira,eta, horiek zuzentzeko, neurriak hartze-ko prest dago Itsasondoko Udala. Jakinbadakigu neurri horiek ez direla izangoekintza horiek burutu dituztenen gustu-koak, baina arau berriak onartu direnez,horretara beharturik gaude. Ildo horre-tan, Itsasondoko herritarrak guztionakdiren arauak betetzera bideratu nahiditugu, eta hiri antolaketaren araueiburuz zalantzarik duzuenean, udaletxeraetor zaitzaten gonbidatzen zaituztegu.Horretarako, arkitekto lanetan dabilenteknikaria prest izango da. Zerbitzuaastelehenetan ematen da, goizeko09:00etatik 13:00etara.

udaleko berriak / agenda 21 ( 03 )


Onartu berri den antolaketa planak,Agenda 21, izan du abiapuntu; bertanbildutako taldeek egindako ekarpenak,proposamenak eta herri eredu ikuspegiaizan dute oinarri arau hauek. Beraienprestaketan eta onarpenean ibilbideluzea egin ondoren, dagoeneko indarre-an daude eta Itsasondorentzat mesede-ko gerta daitezen nahiko genuke.

Arau subsidiarioak onartzea urratsgarrantzitsua dela uste dugun arren,berauek aurrera eramateko zuen partai-detzak ezinbestekoa izaten jarraitzendu. Honegaitik zure iritzia jakin nahianeta herritarren beharrak ezagutzeko gal-deketa bat duzue ondoren. Orain artekopartaidetza ereduarekin jarraitzea litza-teke gure asmoa, horretarako gure albo-an behar zaituztegu.

Joan den uztailaren 29an, ForuAldundiko Diputatuen Kontseiluakbehin betiko onartu du Itsasondoko

Hiri Antolaketa Plana.Plan berria 2/2006 Legeak, 2006ko

ekainaren 30ekoak, Lurzoruaren etaHirigintzari buruzkoak ezarritako legeesparrura egokitzen da.

Arau berrietan, hurrengo urteetaneraiki ahal izango diren etxebizitzetakolurzorua dago finkatuta; hartara, 138etxebizitza egiteko lurzorua kalifikatu da,eta horietatik 36 babestutako etxebizi -tzen eraikuntzarako gordeko dira.

Izen-abizenak: .................................................................................(Ez da derrigorrezkoa atal hau betetzea)

Egoera zibila: ....................

Telefonoa: .................... Posta elektronikoa ........................................

Adin tartea� 18-35 � 36-60 � 61tik gora

Etxebizitza baten jabe al zara? � Bai � Ez

Zergatik erosi nahi duzu etxebizitza berria?� Lehen etxebizitza erosi nahi dudalako.� Nire etxebizitza handiegia delako.� Igogailua duen etxebizitza behar dudalako.� Nire etxebizitza egoera txarrean dagoelako.� Beste batzuk: ..........................................................................

Zer motatako etxebizitza nahi duzu?Babestutako etxebizitza: Babes ofizialekoa � Prezio tasatutakoa �� Etxebizitza librea� Etxebizitza errentan

Zenbat gelako etxebizitza beharko zenuke? � 2 � 3� 4

Zenbat m2-ko etxebizitza beharko zenuke? � 50 m2

� 60-70 m2

� 80-90 m2

Zein epetan erosi nahi duzu? � 0-2 urte � 2-5 urte � 5 urte pasata

Zergatik nahi duzu Itsasondon etxebizitza bat?� Itsasondoarra naizelako� Itsasondon lan egiten dudalako

Beste batzuk ..........................................................................

Izaera pertsonaleko datuak babesteari buruzko abenduaren 13ko 15/1999Legea betez, Itsasondoko Udalak jakinarazten dizu jasotako datuak datupertsonalen fitxategi batean gordeko direla eta fitxategi horren arduradunaItsasondoko Udala dela. Halaber, jakinarazten dizu datuak eskuratu, zuzendueta ezeztatzeko eskubidea udalera joanda egikaritu dezakezula.

( 04 ) udaleko berriak / agenda 21

Galdeketa


Etxebizitza beharraren galdeketaPlan hori onartzeak interes handia sortudu etxebizitza beharrean dauden herrita-rrengan. Hori dela eta, hausnarketa pro-zesua bideratu nahi dugu herritarren arte-an, lehen etxebizitzaren beharrean dau-den edota egun duten etxebizitza aldatubeharrean egon daitezkeen per tsonakedo familiak zenbat diren jakiteko.

Horretarako, aldizkariarekin batera gal-deketa orria doa. Beraz, Itsasondon etxe-bizitza berri bat edukitzeko interesaduten guztiei datuak betetzeko eta gal-deketa udalera ekartzeko eskatzendizuegu. Epea 2010eko irailaren 30eanamaituko da.

Informazio gehiago nahi baduzue,deitu telefono zenbaki honetara:943881170.n

�

Bizkaia: Lurra eta Itsasoa deitutakoibilaldia. KUTXAren laguntzarekin,irailaren 22rako antolatuta gen-

duenez, goizeko zortzik eta laurdeneta-rako bildu giñan 43 jubilatu. Arritzekoaez danez, adiñaren eragiñez, lau lagu-nek, izena emana eduki arren, ezin joanizan zuten.

Neska gazte bat gendun gidari etaautobusen ainbat itzegin zigun ikus-ten genduenaren berriak eta bitxiakazaltzen.

Bizkaian sartu orduko, bide zabalakutzi eta or joan giñan Ermuatik goraTrabakua gañera, bereala Lea-Artibaieskualdera sartzeko. Izena bertan direnbi errekei zor dio: Lea eta Artibai.

Lenengo geldialdia egin gendunZiorza-Bolibar errixkan. Erri au 1969tik2004 urteraño Markiñakin batuta izanzen, baña orain, berriz ere, antziñanbezela, bere jabe da. Zer gutxiagoSimon Bolibar “askatzailearen” jato-rrizko erria izan da! Erri biotzean,enparantzan, Simon Bolibarren irudieder bat dago eta beste erriko semebatena ere bai. Irudi ortan adieraztendute 1527 urtean jai zala bere bosga-rren aitona, Ameriketara joan zena.Bertantxe, erriko eliza (itxita zegoen),eta aldamenean kapera polit bat,Coromotoko Ama Birjiñari eskeiñia,Venezuelako zaindaria.

Aurrez erabakita genduenez, SimonBolibar “Askatzaillearen” museoa ikusigendun. Garai bateko Errementarikuabaserrian dago. Txikia da, bañan noladena “Askatzailleari” eskeiñita dagoen,aundia ematen du. Bere jaiotza,Venezuelan 1783 urtean izan zan etaeriotza, Colombian, 1830n. Bere genea-logia, ibilbide pertsonala eta politikoa,Europara egin zituen bi bidaiaren berri,liburuak, itzaldiak, garai artako diruaketa abar, bertako horma eta maietanageri dira. Ikustekoa!

Bereala amaiketakoa, txorixoa eta tor-tilla, ardo eta mostokin bustita noski.

Emendik, Santiago bidetik, 500metrora, Ziortza (zear-otza) ZenarruzaKolegiatara. Au Oiz mendiaren iparral-dean dago. Santiago bidean dijoaztenegontokia da. Jan, lo eta beste bearre-tarako aterpea. Eliza berriz ikusgarriada. Gaur egun, Naparroko La Olivatiketorritako fraileren arduran dago. Aue -tako batek agertu zizkigun istori etaargitasun guztik. Euskadiko Monumen -tu ofizialtzat aitortuta dago.

Bidaiari jarraituz Lekeitio aldera jotzendegu, bañan oraindik geldialdi bikainbat egiñez bidean; txakoli eta sagardoaegiten duten leku batera. Axpe sagar-dotegia du izena. Bertan bere maastieta sagar arbolak erakutsi zizkigun(asko gañera) eta baita asko itzegin ere,ala adierazi zigun nola zaintzen diren,erabili, txakoli eta sagardo biurtu etaabar. Onena ordea txakoli eta txotxendastaketa. Ordun sentitu gendin gustu-ra gure barrena.

Lekeitio iritsi giñanean, autobusak,Egaña jatetxetik aparte antxen utzigiñuzten, kale estuetan ezin zuelakosartu. Ondo etorri zitzaigun apetitua ire-kitzeko. Bazkaria oso ona eman ziguten

eta zer jan gendun ez degu jarriko, bes-tela gaztek berriz ere gure inbiditanjarriko ditugu eta.

Arratsalde guztia Lekeition osoondo pasa gendun. Bertako gidaribatek argitu eta erakutxi zigun. SanPedro ren irudia, arrantzalen kofradizarraren ondoan, ementxe ematen dakatxarranka dantza entzunaren asiera.Etxe bikain asko ikusi ondoren, itsasingurura. Portu aldetik Santa MariaElizara, gotiko zoragarria, XVgarrengizaldikoa. Enparantza aundi eta ederbat, aurrez-aurre Udal etxea duela.Gero ondartzak ikusi: bertako Isuntza,eta aurreraxogo, Karras pio. Aurrez-aurre San Nikolas ugartea eta portuansolas ontziak arrantzakoak bañoaskoz geiago.

Eguraldi oso ona izan gendun, otxikez eta eguzkirik baterez. Ibiltzeko ezinobea. Eguzki ezak bear bada egingozuen ez galtza motxik eta ez bikinikiñork ez jaztea. Gogo paltarik etzan baizango!

Etxeatzeko garaian berriz lengo bide-tik errira. Amabi orduko txangoa egin,batere ezbearrik gabe, umore onean etabeste bat egiteko asmotan; danokpozik.n

jubilatuak ( 05 )

Jubilatuen ibilaldi bat


Jubilatuak Simon Bolibarren oroigarriaren aurrean.

Ekainak 3Aurten, Itsasondoko LHko ikasleakZuhatzara joan gara, gau bat pasatzera.Ostegun goizean, Itsasondotik abiatu, etaZuhatzako irla parean utzi gintuen autobu-sak. Bertan, txalupa bat genuen zain, besteikastetxe bateko haurrekin batera. Denokigo aurretik, txaleko bat jantzi behar izangenuen. Berehala iritsi ginen uhartera.

Txalupatik jaistean, begirale batzuk zeu-den gure zain, eta zenbait gauza esan zizki-gun; hau da, gure kanpamendua 5.a zela,uretara joateko beti txalekoarekin sartubehar ginela...

Lehenengo ekintza pedaletan ibiltzeaizan zen. Gogor eman behar zitzaion, bes-tela hura ez zen mugitzen. Ondo pasatugenuen, eguraldia ere primerakoa izan zen.Bazkalordua iristean, jangela handi baterasartu ginen. Haur pilo bat ginen, eta, horre-gatik, ikastetxeko bakoitzetik arduradunakgenituen platerak zerbitzatzeko.

Horren ondoren, irlari buelta bat ematerajoan ginen. Paseoan zehar, zirkuitu batzegoen: eskalatzeko, sokatik igotzeko,enbor batetik pasatzeko... Bidean merien-datu eta gure kanpamentura itzuli ginen;eta, han, aldatu eta uretara sartu ginen.Bero handia egiten zuen, eta ura, berriz,izoztuta zegoen.

Afaldu ondoren, untxiak harrapatzerajoan ginen. Tranpa batzuk jarri genituen,baina alperrik. Oso ilun zegoen, baina berebegien distira bereiz zitekeen.

Ekainak 4Goizean goiz jaiki, gosaldu eta surf edowind surf egitera joan ginen. Haizeak urru-tira eramaten zintuen, baina begiraleekemandako instrukzioekin moldatu ginen.

OSO ONDO PASA GENUEN. HURRENGOURTEAN ERREPIKATU NAHIKO GENUKE!n

Zuhatza

( 06 ) eskola


Bero asko egiten zuen eta uretan gustura ibili ginen.

Lehenengo ekintza pedaletanibiltzea izan zen.

Irlan zehar zirkuito bat zegoen eta horietako bat

eskalada egitea zen.

Barkura igotzeko txalekoa jarri eta

uharterako bidean.

Irakaskuntzan haurrak hezitzen gogor egin duzu lanabakoitzarengan goxotasunezutzia duzu aztarnagaur egun ere hasten badiragogoratuz iraganaseguru euren oroitzapenakdoazela zureganata zu zarela gehienentzakoberaien bigarren ama.

Udalekuak ere antolatzensarri ibili zara zulekuko dira Urdiain, Izkue,Artakoz edo ta Izu.Herri hoietan, hemen bezala,arrastoa utzi duzuirakaskuntzan eta bizitzanbietan baitzara maisuahaztuko ez diren mila baloreirakatsi dizkiguzu.

Zuzendaritzan ta irakaskuntzanaritu zara jo ta kesekula ere ez zara egonItsasondotik aparteta horregatik bihurtu zaragure bizitzaren parteta irekita dauzkazu hemenbai bihotz ata bai atenahi duzunean bisita egin,milesker bihotzez MAITE.

eskola ( 07 )


Talde guztia surf egiteko prest.

Ikasleak aurresku bat dantzatu zuten.

Gurasoak eskerrak ematen.

Irakasleak bertso bat eskeintzen.

Maiteri agurra

2009-2010 ikasturtea gogotsu hasi genuen: hasieran, bihezitzaile geunden; gero, hirugarrena etorri zen; eta, azke-nean, laukotea osatu genuen, haurreskolako martxa aurre-

ra eramateko. Bakoitza toki batetik etorria, esperientzia gutxia-go edo gehiagorekin, ikasturte berriari eta leku berriari heldu etahaur berriekin lan egiteko gogoz!

Hasiera nahasi xamarra izan zen: haurreskola osatu egin beharizan genuen, jostailuak erosi, dena leku berrira egokitu... Baina,pixkanaka, guk ere lortu genuen egokitzea!

Ikasturtea aurrera joan ahala, gure parketxoa margotzea ereproposatu zigun herriko lagun batek! Hori poza umeentzat,pareta zuri eta grisa, egun batetik bestera, berde-berde eta ani-maliekin ikusi zutenean! Mila esker!

Ikasturte osoan, ekintza asko egin zituzten haurrek: galletakbanatu, kantatu, ipuinak ikusi, margotu, eta, nola ez, esperi-mentatu! Zenbat body eta arropa zikin eraman duten etxera(pinturaz, txokolatez, jogurtez eta gelatinaz)! Ene, gurasoek bar-katuko gaituzte... Nolanahi ere, haurrak pozik eta gozatzen ikus-teko modu hoberena hori da... ZIKINTZEA! Eta dinamika berare-kin segitzea aurreikusi dugu, aurreko esperientzia positiboa izandenez.

Gurasoekin harremana estutzeko ere ahaleginak ez dira falta.Horretarako, iazko ikasturtean bezala, aurten ere hitzaldi batzukprestatzea pentsatu dugu... Ea ondo ateratzen den!

Oporrak pasa dira, eta aurtengo ikasturtea 17 haurrekin hasi-ko dugu! Baina, irailean, beste matrikula epe bat zabaldukodugu. Beste sei haurrentzako tokia dago oraindik; beraz, nahiduena etorri dadila informazio eske. Hemen egongo gara zain!n

Aurreko kurtsoari tamaina hartuta, kurtso berriari ekiteko prest!

( 08 ) haur eskola


Haurreskolako umeak landaketa lanetan.

Haurrek material ezberdinekin esperimentatzen dute.

Landareak ureztatu behar dira.

Urte asko daramatza gure arte-an, eta herrian oso maitatua daGotzon, baina bere baitanbadauka artista sen izugarria,herriko jende askok ezagutzen ezduena, artista paregabea baita.Haurra zenetik aritu da marraz-ten, tailatzen... atsedenik hartugabe. Azken urte hauetan,Itsasondo gaitzat hartuta, lantxukunak egin ditu, eta herriairudikatuta utzi nahiko luke.

Langile kualifikatueta artista paregabea

Gotzon Izkierdo

Gotzonek bere etxean hartu gintuen.

elkarrizketa ( 09 )


Zenbat denbora daramazue Itsason -don? Aurtengo irailean, hogeita zortzi urteegingo ditu Itsasondora etorri ginela.

Nolakoak izan ziren zure hasierak?Umeetan, Arrigorriagako baserri bateanbizi ginen gure amonarekin -euskaldunazen-, baina, halako batean, BilbotikBurgosera doan autobia egin behar zute-nez, baserria desjabetu ziguten, etaBilbora joan ginen bizitzera.

Niri betidanik gustatu izan zait marraz-kiak egitea, eta, zortzi urterekin, lehensaiakerak egiten nituen. Bilboko auzobatean, Txurdinagan, Gorka Uriarte jau-narekin aroztegiko lanak ikasi nituen, eta,hamalau urte nituela, Jose Ugaldek zuenzurgindegi batera joan nintzen lanera.Bertan, urte dezente eman nituen lane-an, soldaduskara joan arte, eta han teila-tu batetik bota nuen neure burua, bertanez egoteagatik.

Teilatutik salto egin zenuen?Bai. Soldaduska Madrileko ColmenarViejon egiten ari nintzen, eta ez nengoenbatere gustura; beraz, teilatutik saltoegin, hanka apurtu eta Madrileko ospita-lean egon nintzen denbora batez, handikBilbora bidali ninduten arte. Gauzakhorrela, etxean pasatu nuen soldaduskaguztia; gainera, Bilbora etortzean, Luziezagutu nuen.

Zurgindegi horretatik, nolatan pasa-tu zinen RENFEn lan egitera?RENFEk oposaketa batzuk atera zituenarotz aritzeko, baita elektrikari, igeltse-ro… ere -gaur egun, lan guzti horiekbeste enpresa batzuek egiten dituzte-.Oposaketa haietan, sei mila lagun inguruelkartu ginen, eta, arotz lanerako, hama-lau plaza bakarrik zeuden. Nik haietakobat lortu nuen, eta, horren ondorioz,Donostiara joan nintzen lanera; hala ere,segituan pasa ninduten Brinkolara,Donostiako tailerra itxi egin zutelako.Gaur egun, ez da arotz lanik egiten, etaRENFEko lanetako arduraduna naiz.

Hasieran, Donostiara joan zinetenbizitzera?Ez, zuzenean Itsasondora etorri ginen.Lehenik, Beasainen egon ginen bi hilabetezbizitzen, baina, horren ondoren, IraolakoGabinak Goiko kalen alokairuan zeukanetxera joan ginen bizitzera. Handik,Beheko fabrikako etxera pasa ginen, eta,azken urteetan, beheko kaleko etxe berrie-tan bizi gara. Ni Itsasondon geratzera bult-zatu ninduen arrazoietako bat euskaraikasteko aukera edukitzea izan zen, bane-kielako Bilbon geratuz gero ez nuela auke-ra hori izango. Eta hemen bai, banuen.

Jende askok ez du ezagutzen dauka-zun artista sen hori. Nondik datorki-zu?Berezko zerbait da, umetatik gustatu zai-dan gauza bat izan da, zortzi-hamar urte-rekin lehenengo marrazkiak egiten nitue-netik. Gogoratzen dut nire lagunAvelinorekin marrazteko tresnak hartueta Karrantza aldera joaten ginela. AbelUrbina izena zuen bizilagun batek askoirakatsi zidan marrazten; bera marrazkila-ri profesionala izanik, Bilboko zinetakokartelak marrazten zituen. Hortik aurrera,nire kontura aritu naiz ikasten, gehienbatoleoa erabiliz, akuarelarekin ez bainaizhain trebea.

Tailatzearen asuntoa geroago etorri zi -tzaidan, Ugalde zurgintzan lan egitennuenean. Han, altzari asko egiten geni-tuen irudiekin, armarriekin... eta horrelahasi nintzen nire kontura tailatzen.

Egiten dituzun irudi eta marrazkiekarrazoi bat daukate?Ez, berez ateratzen zaidan gauza bat da,ez dut pentsatzen edo meditatzen.Gauza bat gustukoa dudanean, egin egi-ten dut eta listo, besterik gabe. Niretzatjobi bat bezalakoa da, eta denboraldibatean gauza batzuk lantzeko ematen diteta beste batzuetan beste batzuk; gaine-ra, denboraldi bat pasa dezaket ezer egingabe ere.

Gustukoa duzu zure lana eraberri -tzea?Bai, asko. Orain, esaterako, arbelarekinirudiak egiten ari naiz, eta marrazkiekinformatu txikiak egiten ditut. Beti gusta-tu izan zait nire lana berritzailea izateaeta ez gauza konkretu batean gelditzea.Horrela, egurra tailatzerakoan, materialezberdinekin lan egin izan dut: pagoa,haritza, gaztainondoa, pinua, plata-noa... Denak egur nobleak dira, bainatailatzeko garrantzitsua da adarrik ezedukitzea.

Inoiz lehiaketaren batean parte hartuduzu?Bai. Adibidez, RENFEk antolatzen dituenlehiaketetan. Horietako bat argazkienaizaten da, eta horretan ere parte hartuizan dut, baina arrakasta gutxirekin.RENFEko beste lehiaketa batean, finalerairitsi nintzen, trenbidean aurkitu nuensoldadura eta harriekin eginiko eskulturaarraro batekin. Hori ere gustukoa dut,hau da, trenbidean aurkitzen ditudanirudi edo eskultura arraroak ere jasotzea,batzuk oso politak baitira.

Lehiaketa horietan edo horietatikkanpo, baduzu harremanik zure tan-kerako jendeekin?

Bai, eta horietako bat nirekin RENFEndudan lankide bat da. Kasu horretan, niaritu nintzen berari tailatzen irakasten,eta orain izugarrizko artista egina dago.

Horrez gain, “Kilometroak” bateanJaso izeneko tailatzailea ezagutu nuen,eta izugarrizko artista da: denetik egitendu, eta berarekin oso harreman onadaukat.

Beraz, zuri jendeak lagundu dizu,baina zuk ere irakatsi diezu bestebatzuei?Bai, eta Itsasondora etorri eta berehala,Maite eta Joxe Mari irakasleek herrikoeskolan haurrei tailatzen irakastea pro-posatu zidaten, eta gustura aritu nin -tzen bi urtez.

Erakusketarik egin duzu? Bai, dezente aldiz. Esaterako, Itsasondon,behin baino gehiagotan; Ordizian,Palazio Barrenan; Errenterian; Araman;Legazpin... eta “Kilometroetan” ereparte hartu dut erakusketen bidez, baiBeasainen, bai Ordizian. Taberna batzue-tan ere egin ditut erakusketak; esaterako,Alegian eta Itsasoko Ostatuan. HotelLondresetik ere deitu zidaten erakusketaegiteko, baina, itxaron zerrenda luzeazenez, pasatu egin zitzaidan.

Herrian eginak dauzkat erakusketak,Kultur Astean adibidez, baina gustatukolitzaidake Kaxintane tabernan egitea,hori delako herriko jendeak nire lanakikusteko modu egokiena.

( 10 ) elkarrizketa


Gotzon harria lantzen.

Saltzen dituzu zure arte lanak?Normalean ez, baina tailatutako gehie-nak salduta dauzkat. Inoiz egin izan dutenkarguz lanen bat; adibidez, LegazpikoUrkitar batzuei erakusketa batean Urkikomarrazkia gustatu eta beraiei berri bategin nien, marrazki hura Urkiko Joxe MªArtzari oparitzeko baineukan. Baina artelan gehienak, saldu baino gehiago, opari-tu egin ditut.

Egin duzun lanik zailenetakoa?Orain oroitzen dudana hau da: JoxeMendizabalek bere seme Eustakio“Txikia”-ren aurpegia egiteko eskatuzidan, eta nik egingo nuela esan nion,baina gogorarazi nion sekula ez nuelaaurpegirik tailatu, eta, egia esan, askokostatu zitzaidan, baina egin nuen. Joxekesan zidan: “Ni hilko naiz lan hori buka -tzerako”. Eta horrela izan zen, ez zuenbukatuta ikusi, eta pena handia emanzidan. Horren ondoren, omenaldi bateanbere emazteari eman nion.

Egin duzun lanikberezi edo kurioso-ena?Azken aldian, REN -FErako plaka antzekobatzuk egiten ditut.Plaka horiek trenbide

lanetan aritzen garen herrietan ipintzenditut, eta bertan agertzen dira lanetanparte hartzen duten enpresak, noiz hasidiren lanak, noiz bukatu diren, Euskal

Herriko mapa eta ikurrina. Nire izena ereipintzen dut. Plaka horiek arbelean, egu-rrean eta ormigoitan egin izan ditut, eta,esaterako, Urnietako, Anoetako, Ikaz -tegietako, Otzaurteko estazio barruetandaude.

Horrez gain, akordatzen naiz Otzaur -teko ostatua marrazteko eskatu zidatela,eta, asko gustatu zitzaienez, galdetuzidaten bertako menuetako kartaren aza-lean ipintzen utziko nien, eta, gaur egunbertara joaten bazarete, OtzaurtekoOstatuaren marrazkia ikusiko duzue, eta,azpian, nire sinadura.

Horrez gain, herrian, Urkiko Saltxeberribaserria marraztu nuen, eta, horrenondoren, bertakoek eskatu zidaten hilda-ko oroigarrian ipini nahi zutela, eta, segu-ruenik, herriko jende gehienak izangoduzue oroigarri hori etxean.

Zure lanak egiterakoan, nola auke-ratzen dituzu irudiak?Berez, ez ditut aukeratzen; batzuetan,denbora librea dudanean, nire kaballete-ak hartu, eta hortik zehar joaten naizmarraztera Olaberrira, Larraitzera... Eta,kanpora oporretara noanean, blok bateramaten dut, gustukoa dudan irudiamarraztu eta gordetzeko. Kasu horretan,lehenengo, kopia edo zirriborroa egitendut, eta, horren ondoren, etxera etorrita-koan, hobetu egiten dut, baina sekula ezdut aldatzen hasieran jasotako irudi hori.

Beste elkarrizketarik egin dizute?

Bai; adibidez, RENFEko “Lineas” aldizka-rian, “El Diario Vasco” egunkarian,“Egin” egunkarian eta beste aldizkaribatzuetan ere.

Zenbat denbora pasatzen duzu zurearte lan batekin?Normalean, ez naiz lan batean jarraianaritzen, eta lanaldiak deskantsuekin tar-tekatzen ditut, baina, arte lan jakin bate-kin jarraian arituz gero, lasai-lasai, hilabe-te bat-edo beharko nuke.

Horrez gain, baduzu beste jobirik?Athleticeko jarraitzaile izatea, jajajajaja.Beno oso gustukoa dut sukaldaritza, etanire koinatu Jesusekin lehiaketa askotanparte hartu dut, Bilboko Aste Nagusianbatik bat. Baina Bizkaia guztiko lehiake-tetan parte hartzen genuen, eta, gehie-netan, lehenengo edo bigarren sariaeskuratzen genuen.

Eta orain, bukatzeko, hiru galderamotz. Zer duzu gustukoen Itsasondon?Dena, lagun oso onak egin ditut, etaItsasondoko jende guztiarekin oso ondomoldatzen naiz.

Zeren falta sumatzen duzu Itsa -sondon?Norbait joaten denean.

Inoiz izan duzun amets bat?Athleticeko jokalaria izatea.n

elkarrizketa ( 11 )


Gotzonen lan batzu.

gazteria

Gazteen uda kanpainaAurtengo udaran, Itsasondoko gazteek ekintza desberdinak egi-teko aukera izan dute. Hiru ekintza egin dituzte. Alde batetik,Larraitzetik abiatu eta Amezketa bidean dagoen pareta bateaneskalada egin zuten. Bertan, abentura eta kirola uztartuz, herri-ko bederatzi gaztek goiz ederra pasatzeko parada izan zuten.

Gamarrara ere egin genuen txangoa, eta egun pasa joan ginenigerilekuetara. Aurten ere, eguraldiak ez zigun lagundu eta goi-zean uretan ibili ondoren, hotza zela-eta merkatalgunera gertu-ratu ginen. Bertan bazkaldu eta gauza desberdinak ikusten ibiliginen arratsaldean itzuli ginen arte.

Azkenik, gaztelekua apur bat apaintzearren, graffiti tailerraantolatu zen, eta marrazki politak egin genituen, gaztelekuariitxura berri bat emanez. Bertan, makarroi jana egin eta, horrekinbatera, amaitutzat eman genituen aurtengo ekintzak.

Udako ekintzetan, 11-17 urte bitarteko 9 gaztek hartu duteparte, eta haien esanetan oso gustura ibili dira. Hain zuzen ere,beraiek erabaki zuten zer egin nahi zuten, eta horrek ekintzenarrakasta ziurtatu zuen.

Gaztelekuan ikasturte berriaIrailaren 10ean, udako atsedena egin eta gero irekiko ditu gazte-lekuak berriro ere ateak. Aurten ere, 11-17 urte bitartekoItsasondoko nerabe eta gazteek ekintza desberdinak egitekoaukera izango dute: tailerrak, jolasak, eskulanak, irteerak…Aurten, aldaketa batzuk datoz. Izan ere, proiektua hasi zenean,gaztelekua 12-17 urte arteko nerabe eta gazteei zuzendutazegoen. Ikusirik horiek erabilera eskasa egin dutela, adin tartea11 urtera jaistea erabaki zen, herriko beste nerabe batzuek ereaukera izateko gaztelekua erabiltzeko. Gogorarazten dizueguItsasondoko Gaztelekua ostiraletan irekitzen dugula, arratsaldeko17:00etatik 20:00etara. Etorri gurekin, gazte!

Ekintza berriak gazteentzat eta haurrentzatGaztelekuaz gain, Itsasondoko Haur eta Gazteria Sailak, ikastaroeta ekintza berriak egin nahi ditu ikasturtean zehar, nerabe etagazteek egin dituzten eskaerei erantzuteko. Momentu honetan,hainbat aukera aztertzen ari gara, eta, eskaintzak eskura ditugu-nean, herriko gazteei izena emateko aukera emango dugu.Haurrentzako ekintza gehiago egiteko asmoa ere badugu.Gabonetako eta AsteSantuetako ekintzek izanduten arrakasta ikusita,modu horretako ekintzagehiago egiteko asmoadugu. Herri bizitza taldeanerabakiko da.n

Haur eta gazteria saila

( 12 ) gazteria

gizartea

Laguntza horien helburuada pertsona ezgaituei edo

ezinduei behar duten lagun -tza ematea, eguneroko jar-dueretan moldatzeko eta au -to nomo izateko.

Laguntza teknikotzat har -tzen da pertsona ezgaitubatek bere urritasuna edoezgaitasuna prebenitzeko,konpentsatzeko, arintzeko

edo kentzeko erabiltzen duen produktu, tresna, ekipamenduedo sistema tekniko oro.

Kontzeptu horrengatik, honako laguntza hauek ematendira:

• Mugitzeko laguntzak: gurpildun aulki elektrikoak, gurpil-dun aulki bereziak, ibilgailua egokitzea, ibilgailua erostea,altzari egokituak, garbitu eta bainatzeko osagarriak, eskai-lerak igotzeko eta batetik bestera eramateko aparatuak.

• Irisgarritasuna hobetzeko laguntzak: etxean sartzekoeta etxea egokitzeko.

• Komunikaziorako laguntzak: entzuteko protesiak,inguruaren kontroleko sistemak, beste pertsonekin komu-nikatzeko gailuak eta software nahiz hardware egokituak.

Zerbitzuaren bitartez jasotzen diren laguntza teknikoak bieratakoak dira:

• Berreskuragarriak: onuradunek eskutik eskura alda di -tzaketenak eta leku batetik bestera eramateko garraiokostua besterik ez dutenak. Erabiltzailea ez da inoizlaguntza horien jabea izango; erabiltzeko eskubidea bainoez du izango. Jabea Gipuzkoako Foru Aldundia da, eta sis-tema bat ezarriko du erabiltzeko moduan dagoen mate-riala eskatzen duten pertsonei uzteko; betiere, horretara-ko aukera badago eta pertsona horien ezaugarriak etabaldintzak kontuan izanda.

• Berreskuraezinak: beren ezaugarriengatik ezin daitezkee-nak eskutik eskura aldatu eta, beraz, eskatzaile bakar baten -tzat edo, inoiz, aldi berean bat baino gehiagorentzat direnak.Laguntza tekniko berreskuragarriak erabiltzeko egin beharden obra zibila ere ez da berreskuragarria izango.

a) Laguntza tekniko berreskuragarriak onartu eta unehorretan biltegian halakorik ez badago, Gipuzkoako ForuAldundiak aurrekontuan adierazitakoaren %100 ordain-duko du.

b) Laguntza tekniko berreskuraezinen kostua GizartePolitikarako Departamentuak eta onuradunak bateraordainduko dituzte, ezarritako baremoei jarraituz.

Betebehar orokorrak: Eskaera egiten duten guztiek hona-ko hau egiaztatu beharko dute:

• Gipuzkoan erroldatuta egotea. • %33ko edo gehiagoko ezgaitasuntasun maila izatea edo

menpekotasuna izatea.

Eskaerak eskatzailea bizi den herriko oinarrizko gizarte zer-bitzuetan aurkeztu behar dira.n

Laguntza teknikoak


Gaztelekuan egindako graffitiaren aurrean.

Gazteak graffitia marrazten.

kale inkesta ( 13 )

MAITE IRASTORZA1. Bai, Portugalera.2. Ondo pasatzea, deskantsatzea eta leku berriak

ezagutzea.3. Beti gustura ibili izan naiz.4. Bai, Eskandinaviako lurraldeak

LURDES ARANBURU1. Ez, aurten bertan geratuko naiz oporretan.2. Lasaitasuna eta lanetik pixka bat

deskonektatzea.3. Asturiasen. Lekua bera zoragarria delako eta

ederki pasa nuelako.4. Bai, Marokora.

Mª JOSE ETXEBERRIA1. Ez, aurten hemen geldituko naiz.2. Gustura pasatzea eta lasai egotea.3. Tunisian oso ongi pasatu nuen eta asko gustatu

zitzaidan.4. Irlandara.

Oporretara joateko asmorik ba al dezu? Nora?

1.

Zer eskatzen diozuoporrei?

2.

Pasa dituzun oporrikhoberenak zein izandira? Zergatik?

3.

Oporretara joatekoametsetako lekurikba al dezu?

4.

San J

uan s

ua


Arbela, lur-erraietatik tailerretara (II)

Aurrekoan, arbel-lanaren jatorriaren berri eman genuen.Atal honetan, berriz, arbel-lanaren beraren gainean arituko gara; hau da, aztertuko dugu zer-nolako teknikak erabili zituzten, urteetan zehar, arbela erauzteko,bai eta harria fabriketan nola lantzen zuten ere. Hala, arbelgintzaren historia dela medio, Itsasondoren historia industriala osatuko dugu, XX. mendean gertatutako aldaketa teknikoak azalduz.

( 14 ) arbelgintza itsasondon

Hasierako lana eskuz egiten zuten; laster, ordea, arbela mozteko eta lantzeko makinak iritsi ziren tailerretara.

A rbelaren ustiapena bere ezaugarrifisikoekin lotuta egon da hasiera-tik. Izan ere, harri erabilgarria da

arbela, harlauzetan erraz esfoliatzen dena.Gainera, propietate termiko eta isolatzaile-ak ditu; hori dela eta, hainbat erabilerata-rako baliagarria izaten da. Urteetan, eskolaarbelak eta arbeltxoak ez ezik, beste pro-duktu batzuk ere egin dira arbelaz: plakaelektrikoak, kafea eta kakaoa txigortzekoplakak, txizatokiak, eskailera-mailak etabillar-mahaiak, besteak beste.

Beste ezaugarri bat ere badu arbelak,baina. Harri biguna eta hauskorra da, aiseapurtzen dena. Meategitik ateratzeko,beraz, ezin da lehergailurik erabili, besteharri mota batzuk erauzteko erabiltzenden moduan; ez haustekotan, mailuz etaziriz atera behar da arbela. Itsasondon,

gainera, beste leku batzuetan ez bezala,lur azpian daude arbel-zainak. Hala, arbe-laren ustiapena ez da harrobietan egin,meazuloetan baizik: Azubin, Malkorren,Izarren... lurpeko galeriak zabaldu izandira arbela lur-erraietatik ateratzeko.

Erauzteko teknikari dagokionez, hirualdi egon dira Itsasondoko meategien his-torian: lehena, 1870etik 1920ra, arbelaeskuz ateratzekoa; bigarrena, 1920tik1950era, mailu pneumatikoz ateratzekoa;eta, azkenik, 1950etik meategien itxieraarte –hau da, 60ko hamarkada arte–,arbel-lauzak mozteko altzairuzko helize-haria erabiltzekoa. Aldaketa tekniko horieilotuta, energia eta elektrizitate iturriengarapena egon zen: 20ko hamarkadanhasi zen elektrifikazioa Itsasondoko mea-tegietan. Horretarako, konpresore-etxeak


( 15 )

eraiki zituzten galerien sarreretan, elektrizi-tatea sortzeko generadoreak eduki zitzaten.

Meategietako antzinako lankide batzuekgogoratzen dute euren lana oso zaila zela.Eskailera erraldoien moduko meategiak(3,5-4 metrokoak) zulatzen zituzten arro-kan. Han, lur azpian, arbel-zainak bertikale-an egoten ziren. Beraz, lubakia egin beharzuten zainaren aurrean, meatzariek arbelaerauzteko lekua izan zezaten. Lubaki horiekzulatzeko bai, erabiltzen zituzten lehergai-luak. Ostera, 40 zentimetroko pitzaduraegiten zuten arbelean, eskuz; hortxe jotzenzuten mailuz eta ziriz, arbel-blokea atera -tzeko. Blokeok handi samarrak izaten ziren,hiru metroko zabalerakoak; hori zela eta,katu hidraulikoen bidez altxatuta, zurezkohabeekin finkatzen zituzten. Langileak,orduan, eskuko zerrekin aritzen ziren: blo-

kea mozten zuten, lehenengo zatiak egineta fabrikara eramateko.

Lehendabiziko lanak, beraz, meategianbertan egiten zituzten; era horretan, erra-zagoa zen arbel-blokeak garraiatzea. Aregehiago, arbel-blokeak mozteko, kontuanhartzen zuten langileek zer egingo zutenlauzekin, eta tamaina handiagoko piezakmozten zituzten, meategitik ateratzeanapur ez zitezen. Hortik aurrera, bitanbanatzen zen prozesu produktiboa: aldebatetik, pieza txikiak (arbeltxoak, batezere) meategien ondo-ondoan zeuden taile-rretan lantzen zituzten; beste alde batetik,pieza handiagoak eta konplexuagoakherrian zeuden fabriketan egiten zituzten.

Zergatik banaketa hori? Arrazoi prakti-koengatik, gehienbat. Izan ere, Itsasondokez zuen garai hartan lekurik fabrika handi

bat eraikitzeko. Ezinezkoa zen, hortaz,prozesu osoa leku berean garatzea: biz-pahiru tailerretan banatu behar izan zutenlana enpresariek. Echeverría, Luluaga y C.ªenpresakoek pabilioi bi zituzten: “GoikoFabrika” zeritzona, Azubin bertan, meate-gien alboan; eta “Beheko Fabrika”,herrian. Sarasolatarrek, aldiz, hiru fabrikazituzten: bat Izarren, Fabrika Zaharra,arbeltxoak eta arbel-arkatzak egiteko;beste bat Beheko Kalen, eskola-arbelak,koadro elektrikoak, billar-mahaiak... egite-ko; eta hirugarren bat Ibarren, arbeletara-ko egurrezko markoak lantzeko.

Meategi eta fabrika horien artekogarraioa mota askotarikoa izan daItsasondoko arbelgintzaren historian. Denaden, bi izan dira garraiobide nagusiak,gaingiroki: meategietatik tailerretara, baibagoietan, bai aire-kableen bidez; tailerrenartean, berriz, errepidetik garraiatzenzituzten produktuak –hasieran, astoz; eta,urteak igarota, kamioiz-.

Fabriketan ere teknika ezberdinak erabiliizan dira arbela lantzeko. Hasieran, langehienak eskuz egiten zituzten: lauzak zize-lez esfoliatzen zituzten, eta marrusketazleuntzen zuten harria. Geroxeago, eskuilamekanikoa erabiltzen hasi ziren, arbela lan -tzeko, baina artean ere eskuz leuntzen etabernizatzen zituzten arbelak. Urteak pasata,teknika berriak ezartzen saiatu ziren, mar-mola mozteko erabilitakoen antzekoak;baina, horrela, material gehiegi galtzenzuten, eta bertan behera utzi behar izanzituzten. Gauzak horrela, 50eko hamarka-dan azkeneko berrikuntza sartu zen: dia-mantezko zerrak. Horiei esker, materiala ezzen apenas xahutzen, baina desabantailanabarmena zuten: garestiak ziren.

Arbela lantzeko, sei langile behar ziren:lau gizon eta emakume bi. Normalean,gizonak zerra-lanetan aritzen ziren; ema-kumeek, berriz, arbela lixatu, akaberaeman eta moztu egiten zuten. Meategitikekarritako harria zerra mekaniko handibatez mozten zuten; orduan, bigarrenzerra batetik pasarazten zuten, neurri ego-kia emateko. Lauzak zizelez ateratzenzituzten, eta, gero, xaflatik pasatzen zituz-ten, beharrezko lodiera lortu arte. Gero,emakumeek lixatzen zituzten, eta, artazierraldoiekin, azkeneko mozketa egitenzioten. Prozesua bukatzeko, bernizatu etaegurrezko (normalean, pagozko edo plata-nozko) markoak doitzen zituzten.

Urteak igaro dira Itsasondon azken arbe-la egin zenetik. 70eko hamarkadarenhasierarako arbel-fabrikak itxiak ziren. Hanegindako lan guzti horien aztarnek, ordea,herriko memorian diraute, bai itsasondota-rren oroitzapenetan, bai paisaian eta kale-etan. Hurrengo artikulu batean memoriahoriei buruz arituko gara.n

Ainara Martínez Maitia

Lehendabiziko arbel-lana meategian bertan egitenzuten. Gero, arbel-blokeak garabien bidez ateratzenzituzten, tailerretara eramateko.

Arbelak, arbeltxoak, plaka elektrikoak… Produktu ugari ekoizten zituzten Itsasondoko arbel-fabriketan.


Udalekuak, amets lekuak

( 16 ) zaharrak berri

Itsasondoar askok gogoan izango dituzte udalekuetanpasatako oporraldiak. Hogei egunez, eskolatik eta etxetikurrun, erlojurik gabe ondo pasatzeko egunak ziren haiek.Hiru hamarkada baina gehiagoko bidea egin bazutenere, badira 13 urte abentura hura amaitu zenetik.

Herritarren eta batez ere guraso askoren lanari esker,aurrera egin zuten udalekuek, eta ugari izan dira bertanegon diren Itsasondoko nahiz beste herri batzuetakoneska-mutikoak. Maite Olazabal izan zen udalekuensortzaileetako bat, eta berari egokitu zitzaion haur taldehandi haiek gobernatzeko lana. Bere etxean, argazkizaharrei begira egin dugu elkarrizketa.

Noiz eta nola sortu ziren udalekuak? Ikastolaren sorreran, ordura arte eskolakmarkatzen zuen bide estua utzi, etapedagogian eta dinamikan aldaketabatzuk egin nahi izan ziren. Ordurakozenbait herritan horrelako gauzak egi-ten hasiak ziren, eta gu ere hasi eginginen. Eta hala, Urdiainera joatea eraba-ki genuen. Lehenengo urtea benetakoabentura bat izan zen. Igerilekuareninguruan zegoen lursail batean, baserrihuts batean egoteko baimena eskatugenion artzain bati, eta hantxe egonginen. Han ez zegoen ez urik, ez argirik,ez ezer. Sukalde zahar bat zegoen, etabesterik ez. Pentsa, ganbaran lo egitengenuen! Dena den, esperientzia polite-netako bat izan zen, primeran pasatubaikenuen ezer izan gabe.

Ondo pasatzeaz gainera, zein zenudalekuak antolatzearen helburunagusia?Euskal giroan egun batzuk pasatzea.Euskara erabiliz ongi pasatzea.

Urdiainen egin zenituzten lehenurteak, baina, herriz herri mugitubehar izan zenuten gero.Bai, lehenengo urtean primeran pasagenuen, baina, hurrengo urteetan ezingenuela horrela ibili erabaki genuen.Artzain baten baserri bat aurkitugenuen, eta han lau bat urte pasa geni-tuen. Handik aurrera, herriz herri ibilibehar izan genuen etxe bila. Hasieran,Asiainen aritu ginen galdezka, baina,han ez zegoen guretzat aproposa zenezer, eta, gero, Izura joan ginen. Hanesan ziguten eskola izandakoa hutsikzegoela, baina etxe hartan sartzekoherri mailako bilera batzuk egin beharizan zituzten, eraikina herriarena zelako.

Bilera haietan batzuk oso kontra agertuziren: "Aquí vienen los vascos" esatenzuten mesfidati. Alkateak eta emazteak,ordea, babes handia eman ziguten, eta,azkenik, etxe hartan sartzea lortugenuen. Gerora, herritarrek ikusi zutenhaurrek ez zutela arazorik sortzen,herria errespetatzen zutela. Hala ere,beti errezeloz hartu gintuzten, eta betiizaten genituen komeriak baimenaeskuratzeko, beti ibiltzen baitziren aitza-kien bila. Azkenik, Izuko eskolako etxeaenkantean jarri zuten, eta familia batekerosi zuen. Hortaz, berriro etxerik gabegeratu ginen! Haren ondoan zegoenFlorentino artzainaren etxea, oso egoerakaskarra zuen, baina, hantxe jartzeapentsatu genuen. Etxe hartan ere egingenituen urte batzuk, hura ere salgaijarri zuten arte. Ingurua ezagutzengenuenez, ondoko herrira joan ginen,eta, hala, Artazkozera iritsi ginen.Alkatearen etxean egon ginen urteaskoz, hura ezkondu zen arte. Ezkondueta etxe hartara bizitzera joatekoazenez, berriro ere etxe bila hasi beharizan genuen. Eta handik hurrengo herri-ra, Izkuera joan ginen. Han ere jakina,konponketa eta txukunketa lan handiakegin behar izan genituen.

Izkuen ere oso gustura egon ginenurte batzuez, baina, gu geunden etxeanekazaletxe moduan egokitu nahizuten. Oso zaila zen guk nahi genuenmoduko beste bat lortzea. Kontuanizan urtean hiru astez alokatzeko etxebat behar genuela; gainera, urteanzehar materialak bertan uzteko aukeraizan behar genuen eta alokairuak mer-

kea izan behar zuen... Bestalde, jaso - tzen genituen diru laguntzak ere askomurriztu ziren, eta begiraleentzat titu-luak eskatzen hasi ziren. Azken batean,dena konplikatuz joan zen, eta, azke-nean, ez genuen beste irtenbiderikizan: Izkuen bukatu zen udalekuenabentura.

Maite, konta iezaguzu eguna nolapasatzen zenuten.Egunaren antolamendua bezperatikhasten zen. Gauean, ekintza desberdi-nak proposatzen ziren: jokoak, irtee-rak... Etxeko antolamendurako, taldeakegiten ziren adin desberdinetako hau-rrekin. Talde bakoitzak bere eginkizunazuen: batzuk gosariaz arduratzen ziren,beste batzuk bazkariaz, afariaz, etxekotxukuntasunaz edo gaueko jolasakantolatzeaz.

Gosaria antolatzea egokitzen zitzaiontaldeak gosaritarako ontziak jarri, jasoeta garbitu behar zituen. Bitartean,beste talde batek gelak txukuntzenzituen. Lan horiek egindakoan, eguerdi-ra arte bezperan erabakitako jokoetanjolasean aritzen ginen edo errekara joa-ten ginen. Gero, bazkaldu eta haurreksiesta egiten zuten. Arratsaldean, esku-lan batzuk edo plastika lan batzuk egi-ten genituen, eta jolasean aritzen ginenedo errekara joaten ginen, afaltzekogaraia iritsi bitartean. Afaldu aurretik,egunaren azterketa egiten genuen: zeratera zen ondo eta zer ez baloratzengenuen guztien artean. Bilera amaituostean, afaldu eta eguna gaueko jolase-kin amaitzen genuen.


Diego, Borja, Lander, Dani eta Zugaitz. Izuko erreka bazterrak aproposak ziren

jolasean aritzeko.

Izun pasatako egu

Gaueko jolasekin ondo baino hobe-to pasatzen zenuten, ezta?Jolas horiek bereziak ziren, gauak berakberezko xarma du, eta, haurra zarene-an, askoz ere gehiago. Jolas horiek osogarrantzitsuak ziren haurrentzat, etahelduontzat ere bai. Egia esateko, hau-rrek lan handia hartzen zuten jolasakprestatzeko, irudimena asko lantzenzuten, eta oso ondo pasatzen genuenguztiok.

Inguruko herrietara ere irtenaldiakegiten zenituzten, ezta? Bai, ez dugu ahaztu behar helburuetakobat ingurua ezagutzea zela. Asiain,Ibero, Etxauri, Arazuri, Oltza eta ingu-ruetara joaten ginen. Iruñeko Takoneraezagutzera edo Artetako museora erejoan izan ginen, behin edo behin.

Haurrak Etxaurira noiz joango zainegoten ziren, han primeran pasa -tzen omen zuten eta. Bai, baina, igerilekura batez ere garbita-sunagatik joaten ginen. Udalekuetakoetxe gehienetan ez zegoen dutxarik,eta, nahiz eta askotan errekan ibili, du -txatzea ere beharrezkoa zen. Etxaurirajoan eta ondo pasatzeaz gainera, garbi-tasunaren arazoa ere konpontzengenuen. Dena batera egiten genuen!

Hori bai, Etxaurira joan aurretik, lanasko egin behar izaten genuen. Denaeginda eramaten genuen: bazkaria,merienda... Eta, noski, horretarako eros-ketak egin behar izaten genituen, jana-ria prestatu, platerak eta gainontzekoakeraman… Lan handia ematen zuen,baina, emaitzak merezi zuen, oso ondopasatzen genuen-eta.

Igande goizetan jantokia elizabihurtzen zen. Bai, Iñakik meza ematen zuen, eta uda-

lekuetan egiten genituen balorazioakkontuan izaten zituen; nolabait esatea-rren, koordinatuta egindako meza iza-ten zen. Egunaren errepasoa egiterako-an, zertan hobetu behar genuen azter -tzen genuen, eta, gero, gai horren ingu-ruan gogoeta egitera gonbidatzen gin-tuen Iñakik mezetan. Azken batean,helburua taldea sendotzea eta ika-mikak ekiditea zen.

Erraza al zen begiraleek eta sukal-dariek baietz esatea?Batzuetan, baiezkoa jasotzen genuen,eta, beste askotan, ezezkoa ere bai.Maiz, mesede eske joan behar izatennuen. Batzuetan, oso sentsazio onakbizi izan nituen, baina, baita bestela-koak ere.

Sukaldariekin eta begiraleekin izanda-ko harreman ona oso aberasgarria izanda niretzat, giro oso ona sortzen baitzengure artean; eta hori ez da izan urtebe-teko kontua, urtez urte egin zen zerbaitizan da.

Gurasoek denetariko lanak eginzituzten, ezta?Urdiainen hasi eta gainontzeko herriguztietan ere lan izugarria egin zuten,eta musu-truk, gainera. Bi edo hiru aste-buru lehenago joaten ziren etxea garbi -tzera eta txukuntzera, eta denetarik egi-ten zuten: batzuek igeltsero lana, bestebatzuek arotzarena... Hura benetakoauzolana zen. Gerora ere, udalekuekiraun zuten bitartean, guraso batzuekerosketak egiteko ardura ere hartzenzuten.

Bestalde, asko eskertu behar dituguherritarren opariak. Esate baterako,Manu, ekonomatoko arduraduna zen,eta haren bidez gauza mordoa lortzengenuen. Manuk enpresetako agentekomertzialei gauzak eskatzen zizkien,

eta produktu asko ematen zizkiguten,dohainik. Esate baterako, kontsumitzengenituen arrautza guztiak IdiazabalgoSan Blasek ematen zizkigun. Oparieiesker, Iñakik bere autoa gauzez beterikeramaten zuen beti.

Maila pertsonalean, zer eman dizuteudalekuek?Batzuek kritikatuko ninduten, bainazerbait eman dudala uste dut, herriariegin diodan aportazioetako bat delauste dut.

Askotan pentsatzen dut beste erabatekoa izan banintz eta horren jeniobizia izan ez banu, lasaiago egongonintzatekeela. Baina, tira, momentuhaietan, nire gain zegoen ardura guztia,eta, noski, egoera kontrolpean izanbehar nuen, zirt edo zart egin beharnuen zenbait egoeratan. Hala denetariktokatu zait: txarra izatea, oso gaiztoaizatea, hobexea izatea... Autoritatearenpapera ez zaigu inori gustatzen, oso kri-tikatua da, baina mugak jartzea beha-rrezkoa da; batez ere, haurrentzat.Mugarik gabe, umeek ez dute errefe-rentziarik, ez dute irizpiderik.

Bestalde, udalekuetara ez ginen dirubila joan, ez ginen gauza materialetaralotu, eta hori oso gratifikantea da.

Gurasoekin eta udalekuetako herrita-rrekin sortu ziren harremanek ere askobete ninduten.

Berriro joango al zinateke?Taldearen artean antolamendu eta ardu-rak banatuz gero, zergatik ez? Ho rre -lako gauza bat antolatzeko helburuakoso ongi definitu behar dira, eta taldekodinamika eta borondate ikaragarria izanbehar da. Gertatzen dena zera da:momentu honetan ez dakidala zenbate-raino interesatzen zaizkigun horrelakoekintzak, zenbateraino prestatuko gina-tekeen benetako auzolana egiteko,gure artean gauzak asko aldatu baitira,eta horrelako ekintzak antolatzekoausardia ere behar da.


unen oroigarria. Irudimena eta umore ona ez ziren falta gaueko jolasetan. Argazkian Eider, Igor eta Aniz.

( 17 )

Izuko etxe aurrean ateratako argazkia.

( 18 )


Mari Lurdes Olazabal(Sukaldaria)Zein oroitzapen dituzu?Oroitzapen onak ditut. Ni Urdiainerajoan nintzen lehenengoz. Ez dut urteagogoratzen, baina, 34 bat urte izangodira honezkero.

Gogoan dut haur askorentzat etxetikkanpora egiten zuten lehen oporraldiazela eta batzuek gaizki pasatzen zutelahasieran. Halako kasuetan, mimoakegin behar izaten genizkien; esate bate-rako, mina bazuten ura azukrearekinematen genien botikaren partez.Zu urte askoz izan zinen sukaldari.Zer da gehien gogoratzen duzungertaera?Urte batean, oso gaizki pasa genuen.Gastroenteritisa zabaldu zen, eta haurasko gaixotu ziren: bi haur ingresatuegin behar izan zituzten. Gogorra izanzen urte hura. Hala ere, ez pentsa, inorkez zuen etxera joan nahi. Hura dadudan oroitzapen txar bakarra; gainon -tzean, oroitzapen onak ditut. Berrirobueltatuko nintzateke.

Ana Mari Arza (Sukaldaria)Gustura aritzen al zinen sukaldarilanetan?Urdiainera joan nintzen lehenengoz,eta, orduz geroztik, ez nuen hutsik egin Oso oroitzapen onak ditut, oso onak.

Gu haurrak esnatu baina lehenxeagojaikitzen ginen, gosaria prestatzeko, etagogoan dut Cola-Cao mordoa behar iza-ten genuela! Asko sukaldera sartzenziren, bazkaltzeko edo afaltzeko zerzegoen galdetzera. Nik beti esaten nienalkornokea zegoela. Neska-mutilek alkor-nokea zer den galdetzen zuten harrituta!

Arratsaldeetan, denbora libre pixkabat ere izaten genuen, eguzkia hartuedo paseatzeko. Igerilekura joaten gine-nean, oso ondo pasatzen genuen, hau-rrekin harreman gehiago izaten genuen,eta dutxa ere gustura hartzen genuen.

Hogei egunez etxetik kanpora egonbehar izaten zenuen. Zer moduzmoldatzen ziren etxekoak?Hasieran, nire seme-alabak ere nirekinegoten ziren udalekuetan. Gerora,eurek esan zidaten lasai joateko, eurakmoldatuko zirela etxean. Egia esateko,bakarrik oso ondo konpondu ziren; askoikasi zuten. Hori bai, noizean behin bisi-tatzera ere joaten ziren. Konta iezaguzu gogoratzen duzunmomentu bereziren bat.Gogoan dut behin, Artazkozen, etxejabeek San Ferminetako entzierrora era-man gintuztela. Iruñera joan ginen,baina udaltzainek ez ziguten alde zaha-rrean sartzen utzi nahi. Azkenean,pasatzea lortu genuen, eta ziztu bateanpasa zen goiza! Entzierroa bera ezgenuen apenas ikusi, baina, oso ondopasa genuen. Berriro joango al zinateke?Bai. Orduan izan genuen giro hura iza-teko eta orduan bezain ondo pasatzeko,berriro joango nintzateke.

Juanita Iturrioz (Laguntzailea)Zure eta Jose Inazio zenaren lagun -tzarik gabe udalekuak ez liratekeberdinak izango. Udalekuak martxan jarri behar zirela-eta, sukaldari moduan joan nintzenhasieran. Jose Inazio hanketako minezhasi zen, eta etxera bueltatu behar izangenuen. Gerora ere, tarteka joan nin -tzen, sukaldari lanak egitera.Ia astero bisita egiten zenuten,ezta?Bai, askotan joaten ginen. Falta zirengauzak edo enkarguak eramatera joa-ten ginen. Ondo pasatzen genuen bisitahaietan!Gurasoen enkarguak egitea eretokatzen zitzaizuen, ezta?Bai, bai. Eguraldi txarra egiten bazuenadibidez, haurrei arropa eraman beharizaten genien.

Udalekuak beste begi batzuetatik

Larraitz, Gorka, Aitziber eta Gotzon gaueko jolasetan

antzezlan batetan.

Ana Mari, Juanita eta Jule sukaldariak Izun Jose Kruzlagun dutela.

Iñaki Larrañaga (Apaiza)Zein oroitzapen dituzu?Ditudan oroitzapen guztiak onak dira.Denok elkar hartuta ibiltzen ginen:bakoitzak gauza bat edo beste bat egi-teko ardura hartzen zuen. Gainera,herritarrekin hitz eginda konturatzenzara udalekuek marka utzi dutela jende-arengan.

Etxea bilatzerakoan izan genituengorabeherak ere oso gogoan ditut. Herribatetik bestera ibili ginen, eta etxerenbat hutsik egon zitekeela ikusten bage-nuen, etxeagatik galdetzen genuen.Nahikoa sokatira edo eztabaida izatengenuen etxe jabeekin, batez ere lehe-nengo urteetan.Haurrak zu noiz iritsiko zain egotenziren...Ni postari baten antzekoa nintzen: nire -tzat, pozgarria zen jendea zain zegoelajakitea. Zera pentsatzen nuen: "Hauekzain zeudek, eta gustura hartuko dizki-tek orain ekarritako gauza hauek!".Igande goizetan ez zen mezarikfalta izaten. Ez dira asko izangohalako meza bereziak eman dituz-ten apaizak, ezta?Oso pozgarria zen niretzat. Elizakomeza klasiko eta zurrunetatik aparteegindako mezak ziren, haurrentzakoerakargarriagoak. Jendeak modu bateraedo bestera egin zezakeen, askatasungehiago zuen jendeak. Zer da gogoratzen duzun berezie-na?Haurrek euren betebeharrak asumitzekozuten gaitasuna gogoratzen dut berezi-ki, umeak edozertarako prest daudela,eta euren ardurak nola betetzen zituz-ten ikusteak asko harritu ninduen.Udalekuetan ikusi nuen askotan haurrekhelduei lezioa ematen digutela eurenjarrerarekin.

Bestalde, azpimarratzekoa da udale-kuetan jende asko euskaldundu zela etabeste askok indartu zutela euren euska-ra maila.n

aranzadi ( 19 )


2008 urteaz geroztik udaleko ingu-rune naturalaren eta landa eremua-ren kontserbazioa xede zuten ekin -

tzak gauzatzeari ekin zitzaion “Itsason -don ingurune naturalaren eta landa-ere-muaren kontserbaziorako ekimenak. I.fasea” proiektuaren bitartez. Ekintzaezberdinen artean besteak beste bertakobasoak lehengoratzeko garbiketa eta lan-daketak, lurren erosketak eta landareinbaditzaileen erradikaziorako lanakburutu dira. Aldizkariaren aurreko zenba-kitan ekimen hauetako batzuei buruzkoinformazioa eskaini da.

Ildo berari jarraiki aurten uztailean guz-tiontzat ezaguna den eta ItsasondokoGoierri auzoan lekutzen den Ioiako pu -tzuaren errestaurazio lanak burutu dira.Ioiagoikoa baserriko bizila-gunek (putzuaren jabedirenak) udalera jo zutenpu tzuak azaltzen zuenitxuraz kezkaturik etalehengoratzeko egon zitez-keen aukerei buruz galdez-ka. Izatez, historikokiIoiako putzua urmael irekibat izan bada ere, pixkana-ka eman den kolmatazioa-ren ondorioz (urak zera-man lurra pilatzen joan da,

urmaela erabat estaliz) egun zuen itsuralezkadi itxi batena zen, non artibia edotaezpata-ihia nagusitzen zen.

Ingurua lehengoratzeko helburuarekingarbiketa lanak burutu dira, bai putzua-ren ertzean bai eta putzuaren erdigunetiklurra atereaz. Modu honetako inguruaksentikorrak dira oso ingurumenaren ikus-pegitik, bereziki hainbat anfibioren (aponaiz igel) ugalketa lekuak baitira etalanak burutzerakoan arreta berezia izanbehar da. Hau honela izanik eta inguru-nearen balio naturala bermatzeari begiralanak burutzerakoan Aranzadi ZientziaElkarteko Alberto Gosá herpetologo adi-tuaren aholkuak jarraitu dira, zeinak anfi-bioen kontserbaziorako hainbat putzuren

sorreran parte hartu duen Euskal Herriosoan zehar. Egun erabat landaredirikgabeko putzu baten itsura badu ere, pix-kanaka (bereziki ertzetan) lekuko landa-redia garatzen joango da eta erdi-guneanurmael ireki bat ikusi ahalko da. Moduhonetara, putzuaren balio paisajistikoaberreskuratzeaz gainera, ekologikokiduen garrantzia ere indartzea bilatu da.Lanen nondik norakoak ikusi nahi ditue-nak bertara gerturatzea baino ez du.

Putzuaren garbiketa lan hauetan moduerabat aktiboan jardun dute Ioiagoikoabaserriko bizilagunek. Udalak berebizikogarrantzia eman nahi die modu honetakojarrerei, gure ondare naturalaren zaintzaeta kontserbazio egoera ziurtatu nahibadugu ezinbestekoak baitira herritarreneta udalaren arteko hartu-eman eta kola-borazioa. Hau dela eta, udalak herritarroideia egiten dizue zuen lurretan ere ingu-rumenaren kontserbaziorako ekimenakburutzeko laguntza edota aholkuakbehar izanez gero udalera bertara jotze-ko informazio eske.n

Ioiako putzuaren kontserbazio lanak

Putzua garbiketa lanak egin ondoren. Lanak egin aurretik putzuaren egoera.

1945. urtean Justino Mujika Urretabizkaia etaJustino Larzabal Mujika Ioiako putzuan.

1973. urtean Ana Aramendi Aramendi, Maria Aramendi Aramendi eta Manuel

Aramendi Arza Ioiako putzuan.

Txato gogoan

Omenaldi hunkigarri batekin oroitu dute Juan Mari Otegi ‘Txato’, hil zutela 25 urte bete direnean. GALek tiroz hil zuen lekuan bertan dozenaka lagun eta senide bildu ziren itsasondoarra omentzeko.

( 20 ) pertsonaia


Txatoren oroigarriaren aurrean dantzariekaurreskua eskeini zioten.

Azkaraten eginiko omenaldiaren une bat.

moldatu zen nekazal girora.Omenaldian Askatasunak oroitu zuenmoduan, “laborariekin harreman estuaegin zuen”. 1984an, Arrosa herriko(Nafarroa Beherea) Denek kooperatibanhasi zen lanean.

GALen ekintzakEuskal errefuxiatu eta senideen kontraGALek abian jarritako ekintzak ugari -tzen hasi ziren garai haietan. Hori delaeta, gutxitan irteten zen etxetik, lanera-ko joateko ez bazen. Hain zuzen ere,lanetik etxerako bidean tirokatu zuten1985eko abuztuan. Arratsaldeko bostaketa erdiak gertatu zen erasoa. Hiru balezzauritu zuten, eta haietako bat toraxeansartu zitzaion, bihotzetik oso hurbil.Atentatua gertatu eta gutxira, erasoagertatu zen lekutik igarotzen ari zenlagun batek autoz eraman zuenIzpurako erietxera (Nafarroa Beherea).Zaurien larritasunak ikusirik, helikopte-roz eraman zuten Txato Baionako ospi-talera. Han bertan hil zen, atentatuaizan eta bi ordura.

Hilabete batzuk geroagoa, 1986kootsailean, Nagore Otegi Txatoren alabaeta Karmele Martinez bikotea arin zau-ritu zituzten Baionako Batzoki ostatuanizandako tiroketan. Atentatu hori ereGALek hartu zuen beregain.

1980ko hamarkadan sortu zen GAL(Grupos Antiterroristas de Liberación).Espainiako Barne Ministerioko goi mai-lako funtzionarioek sortu eta gidaturikotaldea izan zen GAL. ETA eta hareningurua deuseztea zuten helburu.1983tik 1987ra bitartean hogeitahamar ekintzatik gora burutu zituzten,eta hirurogei lagun inguru hil eta zauri-tu zituzten. Haien artean Txato.n

Omenaldi xume eta hunkigarribatekin oroitu zuten Juan MariOtegi “Txato” joan den uztaila-

ren 31n, Azkaraten, Nafarroa Beherean.Abuztuaren 2an, 25 urte bete zirenGALek itsasondoarra tiroka hil zuela.

1985eko abuztuaren 2an, lanetikirten eta etxera autoz zihoala, motorbatean zihoazen bi lagunek tirokatu etahil zuten euskal errefuxiatu politikoa.GALek tirokatu zuen lekuan bertan eginzitzaion omenaldia itsasondoarrari.Dozenaka lagun eta senide bildu zirenAzkarateko inguruetan, iheslaria oroi -tzeko asmoz.

Testu labur eta hunkigarri batekinekarri zuten gogora lagun eta senideekTxato. Hil zutela 25 urte igaro izanaga-tik, gertatua oraindik argitu gabe jarrai -tzen duela salatu zuten han bildutako-ek. Errudunak ez dituztela zigortu aipa-tu zuten, eta “isilik jarraitzen duteladenek; bai lege gizonek, bai prentsak,bai elizak eta baita “demokrata etagizonen eskubideen zaintzaile suha-rrek” ere. Senide eta lagunek, baina,oraindik ongi gogoan dutela eta ezdutela ahantziko aitortu zuten.

Dantzariek dantza eginez eta ErramunMartirikorena abeslariak kantu batezomendu nahi izan zuten itsasondoarra.Eta omenaldia egin zen lekuan bertanharrizko oroigarri bat altxa zutenTxatoren oroimenez.

Bizitza osoa laneanBere bizitzako azken urteak NafarroaBeherean egin bazituen ere, jaiotzezItsasondokoa zen Txato. Beiti baserrianjaio zen 1942an. Hamar anai-arrebetanbigarrena zen Juan Mari. Galdaragileazen lanbidez, eta Gaztañaga etaEizmendi lantegietan lan egin zuen,besteak beste. Horrez gain, baserrikolanetan aritzen zen eta elektrizitatea etaelektronika ikasten aritu zen.

Lana ez zen dena, ordea, Txato ren -tzat, herriaren bizimoduarekin erabatinplikatua eta kezkatua baitzegoen.Ikastola, dantza taldea eta gazteentzakolokal bat lortzeko gogotik lan egin zuengazte-gaztetatik. Ahalegin berezia eginzuen ikastola sortu eta indartzeko.Helburua bete asmoz, lantegiko ohikolanaz gain, beste lan bat lortu zuen, hanirabazitako dirua ikastolari emateko.

Gazteentzako lokal bat lortzeko saia-kera ere ez zen makala izan. Azkenean,bete zuen bere ametsa, eta Oargi elkar-tea zabaldu zuten. Egun, Hostal Izaskundagoen eraikinaren beheko solairuanireki zuten aipatu lokala, eta eztabaidak,asanbleak eta bilerak egiteko erabiltzenzuten.

Herriarentzat bizi zen, eta herriaren -tzat lan egin zuen. 1973. urte inguruan,ETAko kide bihurtu zen. Urte gutxi barru,1975ean, 33 urte zituela, Lapurdira ihesegin behar izan zuen. Baionako pisubatean jarri zen bizitzen, beste lau erre-fuxiatu politikorekin batera. Haiek jarrizioten Txato ezizena Juan Mariri, beresudurraren tamaina zela eta.

1982an, Donibane Garaziko baserribatera joan ziren bizitzera Txato etaharen neskalaguna Karmele. Baserrigiroa gertutik ezagutzen zuen, eta aise


( 21 )Ezkerretik eskubira eta goitik behera:

Lagunekin Orion. Benantxio Etxeberria, Txato, Juan Martin Otaegi,Martin Rezola, ezezaguna, Jose Manuel Mendizabal eta Angel Etxeberria.

Ezkerretik eskubira eta goitik behera.

Lagunekin Legorretan.Txato, Benito Garro, Martin Mingo,Martin Azedo, Jose Manuel Mendizábal etaMiguel Etxeberria

Ezkerretik eskubira eta goitik behera.

Lagunekin KontxanPedro Mari Landa, Jose Manuel Mendizábal, Martin Solis,Angel Etxeberria, Jose Luis Rezola, Txato, Eduardo Iturrioz,Jose Mari Ezeiza eta Jose Antonio Olazábal

�01

Iraupena: 2 ordu eta 45’

Ibilbidea:

Itsasondo- Aramako hilerria: 25’

Aramako hilerria-Abali: 50’

Abali-Altzagarate: 30’

Altzagarate-Itsasondo: 60’

Deskribapena: Ibilaldi honi, Aramara doan bidetik hasiera emangodiogu. Aramako parkea zeharkatu eta bertako hilerrira zuzenduko gara.Hilerria atzean utzita, Abalira doan bidea hartuko dugu, Etxeberri etaArtsuaga baserrien ondotik pasatuz eta arrasto txuri-oriak jarraituko ditu-gu Abaligoenara iritisi arte, hemen bidea bi eraikinen artetik pasatzen da,honi jarraitu eta Bostaitzetako norabidea hartuko dugu. Altza ga raterakobidea ondo markatuta dago. Atsedena hartzeko leku aproposa izan dai-teke hau. Bueltako bidea hasiko dugu orain. Altzagara doan errepidetikbehera ekin eta berehala (200metrotara, Iturralde baserriaren ondotik)eskuinera Altzagara doan bidexidorraren seinalearekin topo egingodugu, SL-GI-16. Honi heldu eta ur-depositutik eta hilerritik pasatuz, pix-kanaka-pixkanaka jeitsiz,zuzen eutsiko diogu bide honi, bidegurutzerikhartu gabe Errezola baserrira heltzean, baserria ezkerretara utzi eta behe-runtz segituko dugu, lehenengo bidegurutzean eskuinetara hartuz.Laister Sorabilera iritsiko gara eta pistari jarraituz Bengoetxera, autobide-aren azpitik igaro eta bueltako bidea hartuko dugu.n

7. Ibilbidea

Itsasondo-Arama-Abali-Altzagarate-Itsasondo

( 22 ) ibilaldia

Aramako hilerria


Etxeberri baserria

Bengoetxea baserria

( 23 )

Artsuaga baserria

Abaliabarrena05Goikoetxeberri

02

Altzaga0706

03 04 Karobizuloa

Altzagarate 08

Iturralde baserria

09

Rekalde baserria

10

11


( 24 ) informatika


Bideo-jokoak umeen gauzak al dira?

“Grand Theft Auto” sagaren jokoak. Hiribateko biztanle baten rola harturik, edo-nor hiltzeko gaitasun eta askatasun guz-tiak ematen dizkizu joko horrek.

Hala eta guztiz ere, badaude adin tarteguztietako pertsonentzako jokoak, baitahaurrentzakoak ere. Famatuenetarikobat Pokemon da.

Hala eta guztiz ere, gaur egun modanjarri diren jokoak, batik bat, online joko-ak dira. Joko horietan interneten bidezibil zaitezke, beste jokalariekin batera.Horrek kanpoko jendearekin sozializatze-ko aukera ematen digu.

Normalen online jokoak “shoter” ize-neko jokoak dira; hau da, tiro egitekoak,“Call of Dutty”, “Medal of Honor”,“Counter Strike” eta abarren estilokoak.

Baina estilo horretaz aparte, badaude“MMORPG” jokoak, edo, hobeto esan-da, online rol jokoak. Joko horietan, zurepertsonaia sortu, pertsonalizatu eta rolbat asmatu edota aukeratzen duzu, eta,behin pertsonaia sortu eta gero, beste

jokalarien laguntzaz mundu birtualbaten sartzen zara, zure istorioa sortuz.Estilo horretako jokorik famatuena“World of Warcraft” da. Beste batzukere sortu dira; adibidez, “Aion”, “City ofHeroes”…

Ikusten duzuenez, gama eta aukeraasko daude, joko bat edo beste aukera -tzeko. Baina beti egin behar diogu kasujokoak dakarren informazioari –gehiene-tan, kaxaren atzealdean etortzen da–.Informazio hori PEGIk ematen du(http://www.pegi.info/es/), eta bertaninformatzen digu nolako edukia izangoduen jokoak.

Espero dut gauzak behar bezala argituizana. Badakizue: edozein duda baldinbaduzue, nirekin harremanetan jar zai-tezke, nire helbide elektronikoan.n

[email protected]

Aspaldian, atzean gelditu da ohiz-ko esaldi hau: “Ez al zara nahikoheldua bideo-jokoetan ibiltze-

ko?” Gaur egun, bideo-jokoak kontsu-mitzen dituzten gehienak 25-45 urteartekoak dira, gutxi gorabehera. Hala etaguztiz ere, bideo-joko baten aurreandenbora gehien pasatzen dutenak 18urtetik beherako kontsumitzaileak dira.

Bideo-jokoa edonoren eskutan egondaitekeen produktua da, baina hori halaizanik ere, gomendagarria da bideo-joko-aren etiketa informatiboak irakur tzea,jateko produktu batekin egiten dugunbezala. Nork ez du erosi jateko produktubat eta azukrea duen edo ez, grasa askoduen edo ez egiaztatu? Gauza bera eginbeharra dago bideo-jokoekin; izan ere,joko asko ez daude pentsatuta adin guz-tietako pertsonen tzat.

Joko askok eszena gogorrak dituzte(hala nola, biolentzia handikoak). Jokohoriek ez dira gomendagarriak 18 edo16 urtetik beherakoentzat. Adibide bat:

25-45 arteko jendea ere bideojokoetan ibiltzen da. Horrek esan nahi dubideo-jokoak ez direla umeentzat soilik. Hori ikusita, adin askotako per -tsonentzat pentsaturiko jokoak ere ikus daitezke.

kultura ( 25 )

San Joan sua

Abuztuko jaiak 2010

A buztuak 15, igandea, Andra Mari jaiak ospatugenituen Itsasondon. Giroak askorik lagundu ez

bazuen ere, egun ederra pasatzeko aukera izangenuen.

Goizean goiz, txistularien eresia izan genuen herri-ko kaleetan zehar. Ondoren, mezaren txanda izanzen. Elizako erretaulan egindako zaharberritze lanakizan genituen aurtengo berrikuntza. Meza ostean,hamaiketakoa izan zen, Amuriza eta Sarasua bertso-larien saioak lagunduta. Bertsoak amaiturik, tokatxapelketa jokatu zen. Aurtengo irabazleak Jose MªMendizabal, Antonio Etxeberria eta Josu Sarasolaizan ziren, hurrenez hurren. Partaideek gogoa etaintentzioa jarri zutela ezin ukatu.

Arratsalde partean, pilota partidak izan genituen:emakumeak palaz binaka, eta, ondoren, gizonezko-ak eskuz binaka. Lehiarik ez zen falta izan, eta bildu-tako jendeak interes handiz jarraitu zituen partidak.Amaitzeko, sagardo dastaketaren unea iritsi zen.Kanpoko giroa hotza bazen ere, barruak goxatzekoederki etorri ziren sagardoa eta pintxoak.


U rtero bezala, jende andana bildu zen suaren ingurura, sardinen usai-na plazatik kaleetan zehar barreiatu ahala. Herritarrek elkarrekin

solasaldian egoteko, eta sardinak eta sagardoa dastatzeko aukera izanzuten. Aurten ez da dantza ikuskizunik egon, eta pena izan da guretzatazken urteetan hainbeste kostatako ekimena bertan behera geratzea. Eadatorren urtean beste ahalegintxo bat egin eta berriz martxan jartzekoaukera dagoen; hemendik animatzen zaituztegu.

Zinema kalean

A urten ere Zinema Kalean izeneko zikloa hasi dugu, dagoeneko gureartean klasikoa den zine emanaldia, hain zuzen ere. Goiko plazan

emanaldia egiteak ziurtasunik ematen ez zigunez, Gaztelekuan egiteaerabaki genuen. Lehenengo emanaldira haur eta gaztetxoak soilik azalduziren, eta guraso eta helduak herriko plazan geratu ziren. Hori ikusirik,zine emanaldia plazara eramatea erabaki genuen, jendea biltzen dengunetik gertuago jartzeko, baina emanaldi horretara ere oso jende gutxibildu zela ikusita, zikloa bertan behera uztea erabaki dugu. Pena izan daguretzat erabaki hori hartzea, baina une honetan zentzuzkoena irudituzaigu. Geroak esango du...

Amuriza eta Sarasua Karreapean bertsotan

Sagardo dastaketa

( 26 ) liburuaren txokoa

SE LO QUE ESTAS PENSANDO Jhon Verdon

Intrigazko liburuadugu, lehen orritikharrapatu eta amaituarte utzi ezin duzunhorietakoa.

Gizon batek gutunbat jaso du. Gutu -nean jartzen duenez,zenbaki bat pentsatu

behar du, eta zer gertatuko eta berakpentsatutako zenbakia gutunazalarenbarruan dagoen zenbaki bera da.Hortik aurrera misterioa korapilatuzjoango da, eta hilketa bat ere gertatu-ko da tartean. Horrelakoetan gerta -tzen den bezala, beste ezer ez konta -tzea eta norberak irakurtzea izaten dahoberena.

LOS OJOS AMARI-LLOS DE LOSCOCODRILOS Pancol, KatherineNobela Parisen koka-tuta dagoen arren, ezezazue uste krokodi-lorik ez dagoenik,

bizitzaren oihanean denetarik aurki -tzen baitugu. Nobela gizonez mintzoda, baita emakumeez ere, izan nahikogenukeen emakumeez, gu ez bezala-ko emakumeez edo agian etorkizune-an izango garen emakumeez.

Gezur baten istorioa da, baita amo-dio, laguntasun, traizio eta ametsezkoistorio bat ere. Bizitza bezalakoa, irri-barrez eta malkoz bustia.

KONTRARIOA, Garro, LanderRaul Oliveirak xakean eta edaten pasa -tzen ditu arratsak Oskar adiskidearekin,amodio ezinbestekoetatik ihesi, idazleizateko ametsekin zorabiatuta. OreretakoPontika bazterreko auzoan bizi da ama-rekin, baina aurki lanen bat topatu ezeanostikoz botako du etxetik.

Amaitzear da urtea, estutasuna bultzaka ari zaio aro berribati ekin behar diolako, eta nora gabe horretan patuariiskin egiteak zaila dirudienean, Gabriela ezagutuko du.

Irribarrea eragiten duen istorio petrala da Kontrarioa.Galtzaile baten ibili piperrak kontatzen ditu LanderGarroren lehendabiziko nobelak.

KATU JENDEARodriguez Martin, EiderHemen eta gaur giroturiko zazpi istorio-tan barrena, gizon-emakumeen senti-mendu esan gabeko eta ahultasun ezku-tuetan arakatzen du Eider Rodriguezek:desiraren zirrikituak, edertasunaren on-gaitzak, diruaren morrontzak, sexualita-tearen ernetzea, ilusioen itzaltzea.

PATZIKUREN PROBLEMAKKatixa AgirrePozik eta alai bizi zen Patziku aitarekineta amarekin, Adele txikia jaio arte; izanere, beti negarrez, edo korroskadaka,edo titia xurgatzen ari den gauza horrekhankaz gora jarri du Patzikuren bizitza.Baina neska bat ote da Adele? Patzikuk

dinosauro itxura susmagarria hartzen dio...

LIBURUTEGIKO BAZKIDE TXARTELALiburutegiko bazkide egin nahi duen edozein herritarrek,

Udaletxera joan eta eskaria egin behar du. Bertan liburutegira eta Kzgunera sartzeko aukera

emango dion txartel magnetikoa eskuratu ahal izango du.Txartelaren kostua 2€koa da.


Osagaiak:Bi sagarArdi esne litro batGlasa azukreaGatzagia

Prestakuntza:Hasteko, mamia prestatuko dugu: ardi esnea irakiten jarrikodugu, baina kontuz, erre ez dadin. Izan ere, koipe handikoesnea da, eta oso erraz erre daiteke. Irakiten hasitakoan,buztinezko potetxo batzuetan banatuko dugu -buztinezkopotetxorik ez baduzu, edalontziak erabili ditzakezu-.Edalontzi bakoitzean, 3 tanta gatzagi botako ditugu, eta,hoztutakoan, mamia prest izango dugu. Nahi izanez gero,azukre pixka bat ere bota diezaiokegu esneari.

Bestaldetik, sagarra oso xerra finetan moztuko dugu(mandolina baten bidez), eta labeko erretilu batean jarrikoditugu, laberako paper baten gainean, itsatsi ez daitezen.Horren ondoren, txano baten bidez, glas azukrea gainetikbotako diegu, sagar xerrak guztiz zuritu arte, eta erabatestali eta labean sartuko ditugu, 190 gradutan, azukreakaramelatu arte.

Labetik ateratakoan eta sagar xerrak hoztu baino lehen,erretilua aterako dugu. Berriro ere, “kontuz erre gabe”,karameluak tenperatua handia hartzen du-eta . Xerrak hoz-ten direnean, gogortu egingo dira.

Jateko, sagar xerrak eta mamia tartekatuz prestatuko duguplatera. Gustukoa baduzue, bota ezti pixka bat gainetik.

( errezeta )

Sagar milorria mamiarekin

Jose Ignacio DuhauRubiorena Jatetxea. BEASAIN

943 88 57 60

Maixabel GarmendiaIzadia Loradenda. BEASAIN

943 88 14 40

( 27 )

Geranioaren tximeletaUrte asko darama geranioak gure balkoi, lorategi eta terra-zak edertzen, lora ederrak baititu eta luzaro irauten baitute(udaberrian hasi eta udazkenera arte). Izan ere, ez du zain -tza gehiegirik behar, eta exijentzia gutxiko landarea da.

Baina, azkeneko urteetan, ezin izan ditugu uda guztianloretan mantendu, tenperatura igotzen denean lehortu egi-ten baitira eta, horren ondorioz, ez dute lorarik ematen.

Egoeraren erruduna tximeleta baten erasoa da.“Geranioaren taladroa” deitzen zaio. Orain dela 20 bat urteiritsi zen Mallorcatik, eta Afrika du sorleku. Uste da ibilbidehori kimu baten bidez edo kutsatutako landare batez eginzuela. Jaioterrian etsai naturalak dituenez, ez da ugaldu etaizurritea izatera iristen, baina Europan ez da ezagutzenaurre egingo dion etsairik.

DeskripzioaCacyreus marshalli tximeletak hego marroi distiratsuak etahertz zuriak ditu. Beldarrak berde argiak dira, eta, haziz doa-zen heinean, ilundu egiten dira. Krisalidak ere iletsuak dira, etamarroi kolorea hartzen dute, heldu izateko eztandaren aurre-ko egunean edo bi egun lehenago. Arrautza horietatik larbakateratzen dira, eta berehala geranioaren kapuluan sartu etajan eta hustu egiten dituzte. Kapulu gehiago egonez gero,kanpoaldetik jaten jarraitu edo zurtoinean sartzen dira, etadena desegiten dute, jaten duten bitartean beherantz eginez.

Zurtoinetan nabariak dira sartzeko egiten dituzten zuloak,eta poliki-poliki zimurtzen joaten dira.

KontrolaIzurrite horren aurka borrokatzea oso zaila da, beldarra zur-toin barruan dagoelako eta intsektizidek ez dutelako bereosotasunean harrapatzen.

Garrantzitsua da geranioak behin eta berriz aztertzea, eta,udaberri aldera lehenengo tximeletak ikustean, tratamendua15 egunez behin eman. Etsi gabe jarraitu behar dugu hilabe-teetan, izurritea kontrolatua edukitzeko, eta, tximeletak ugal -tzen direnean, astero errepikatu beharko dugu tratamendua.

Landarea erasotuta badago, zauritutako zurtoinak moztuegin behar dira, senda daitezen. Landareak ugaltzekokimuak erabili nahi baditugu, ziurtatu behar dugu ez dau-dela kutsatuta.

Bestalde, landareari laguntzeko eta eder egoteko,garrantzizkoa da ongarriak ematea eta behar den bezalaureztatzea.

( lorezaintza gomendioak )

Izurriteak


Ale honetan parte hartu dutenakhonakoak dira:

Ainara Martinez MaitiaAinara UrteagaArantzadi ElkarteaAxier BazagaBelen MendizabalDanel EtxeberriaEdurne AyusoEskolako haurrakHaurreskolako HezitzaileakIker MendizabalJavier IparragirreJose Ignacio DuhauJose Luis AranburuJubilatuakMª Jose ArrizabalagaMaite LasaMaixabel GarmendiaMikel MenizabalMiren SegurolaNagore EtxeberriaRosi NogueraUnai AgirreZuberoa Jauregi

itsasondo 2.0-k ez du bere gainhartzen aldizkarian adierazitako esaneneta iritzien erantzukizunik.

Herritik kanpo bizi baldin bazara, eta,korreoz edo e-mailez, aldizkaria zureetxean jaso nahi baduzu, jarri gurekinharremanetan:

943 88 11 [email protected]

Lege gordailua: ISSN:SS-297-2010 2171-5572

Pap

er b

irzi

klat

uan

eg

ina

GOGORARAZTEN DIZUEGU

HURRENGO ALEA ABENDUAN IZANGO

DUZUTELA ETXEAN.

!

Esaera zaharrak

Informazio pantallak

“Alferrik da ura joanda gero presa egitea".

"Nahi bada jan, egin behar da lan".

Kultur Agenda

Urria• Mendi irteera, urriak 17• Jaietako bazkaria

Azaroa• Gaztaina bilketa• Gaztaina jana

Abendua• Euskararen astea:

- Kantu afaria- Antzerkia- Talo festa

Urkiako Jaiak

Irailak 11, larunbata20.00 Suziri jaurtiketa festak hasteko.21.00 Lagunarteko AFARIA elkartean.23.00 LAJA eta MIKEL trikitilariak.

Irailak 12, igandea10.00 MEZA NAGUSIA11.00 Hamaiketakoa

ELORTZA ANAIAK trikitilariekin.14.30 BAZKARIA.18.30 HERRI KIROLAK:

ARROSPIDE, UGARTEBURU,ESNAOLA eta ZALDUA

20.00 ELORTZA ANAIAK trikitilariak.

Irailak 14, astearteaGurutze Deunaren Eguna11.00 MEZA NAGUSIA

Ondoren: Hamaiketakoa OSTOLAZA etaANDONEGI trikitilariekin.

14.30 BAZKARIA.19.00 Erromeria OSTOLAZA eta

ANDONEGI trikitilariekin.

H erritarrei jakinerazinahi dizuegu, hemen-

dik aurrera, Udalak herrita-rrei informazioa iristekobide nagusi bezela, herrianzehar (mediku etxean,dendan, Kaxin tanen, Uda -letxean eta liburutegian)dauden informazio panta-llak erabiliko dituela. Ko -menigarria litzateke haueiatentzioa jartzea interese-ko informazioa aurki baitdezakezu bertan.

itsasondoHerriko aldizkaria ((( 10. zk ))) iraila-abendua 2010

2.0

UDALETXEA 943 881170• GIZARTE LAGUNTZAILEA• UDAL ARKITEKTOA• EPAITEGIA

HAURRESKOLA 943 164831HERRI ESKOLA 943 887704ARBEL-AITZ ELKARTEA 943 889399LURDES JANARI DENDA 943 885236ARRASTOA BOTIKA 943 882148MEDIKUARENEAN TXANDA HARTZEKO

943 805800KAXINTANE TABERNA 606 756551NAUTIKO TABERNA/ IZASKUN HOTELA 943 880012IZASKUN ILEAPAINDEGIA 943 160285

SASIETA 943 161555TRASTE ZAHARRAK 943 161590TAXI (ORDIZIA) 943 881486

Telefonointeresgarriak

itsasondoHerriko aldizkaria ((( 10. zk ))) iraila-abendua 2010 2.0 Itsasondoko Hiri Antolaketa Plana...

Documents

Transcript of itsasondoHerriko aldizkaria ((( 10. zk ))) iraila-abendua 2010 2.0 Itsasondoko Hiri Antolaketa Plana...