IZARNE LIZASO SILVIA CAMIO - ikasmaterialak.ehu.eus · Elementuak, zenbakiak, hizkiak, silabak,...

IZARNE LIZASO SILVIA CAMIO

Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio

2

AURKIBIDEA 1. Sarrera......................................................................................................3

1.1 Oroimena trebatzeko arrazoiak eta onurak ............................................4

1.2 Oroimenaren funtzionamendua ..............................................................6

1. 2. 1 Oroimen motak.......................................................................6

1. 2. 2 Oroimen funtzioak ..................................................................9

1. 2. 3 Oroimen estrategiak.............................................................11

1.3 Balioespen tresnak ...............................................................................11

1. 3. 1 Balioespen kognitiboa..........................................................12

1. 3. 2 Balioespen psikoafektiboa ...................................................14

1.4 Esku-hartzea.........................................................................................15

1. 4. 1 Aurre balioespena................................................................15

1. 4. 2 Talde-osaketa ......................................................................15

1. 4. 3 Diseinua ...............................................................................16

1. 4. 4 Edukiak ................................................................................17

1. 4. 5 Ondorengo balioespena.......................................................20

1.5 M.U.O.U. (Madrilgo Udaletxearen Oroimen Unitatea) metodoa ..........20

1. 5. 1 Balioespen-prozesua ............................................................20

1. 5. 2 Helburuak..............................................................................22

1. 5. 3 Diseinua................................................................................22

1. 5. 4 Edukiak ................................................................................23

1.6 Israel metodoa.....................................................................................24

1. 6. 1. Edukiak ...............................................................................25

1. 6. 2. Trebatzen diren funtzio kognitiboak ....................................31

1.7 Erreferentzia bibliografiakoak ...............................................................32

1.8 Ariketa praktikoak .................................................................................35

1.8.1 Erregistroa .............................................................................36

1.8.2 Biltegiratzea ...........................................................................44

1.8.3 Errekuperazioa.......................................................................65

1.9 Eranskinak ............................................................................................70


3

1. Sarrera

Egun, azkeneko hamarkadetako biztanleriaren gorakada dela eta, adinarekin

batera gertatzen diren aldaketa biopsikosozialen garrantzia handiagotu da. Horien

artean, oroimena da gehien ikertzen ari den prozesu kognitiboetako bat. Nahiz eta

adineko pertsonek oroimenaren funtzionamendu okerrago bat hauteman, bizi-zikloaren

ikuspuntutik, ikerketek ez dute adierazten adinak, berez, oroimen mailako gainbehera

sortarazten duenik. Gainbehera azaltzeko, beste faktore batzuk kontuan hartu behar

dira: arazo emozionalak, osasun egoera, bizi-baldintzak,... Hau da bizi-estilo egoki

batek, hau da, ohitura osasungarriek, zahartzaro osasungarria iragar dezakete.

Irakurgai honen sarreran, lehenengo eta bigarren ataletan, oroimena trebatzeko

arrazoiez eta oroimenaren funtzionamenduaz ariko gara. Hirugarren atalean,

zahartzaroko oroimena ebaluatzeko erabili ohi diren balioespen tresnak azaltzen dira.

Jarraian, laugarren atalean, oroimena trebatzeko programa baten eredua azaltzen

dugu, gure esperientzian oinarritutako programa baten eredua hain zuzen ere. Ildo

horretatik, zortzigarren eta bederatzigarren atalak laugarren atalaren osagarri dira.

Bestalde, bosgarren eta seigarren ataletan, zahartzaroko oroimena trebatzeko

oinarrizkotzat jotzen ditugun bi programa eredu azaltzen dira: Madrilgo Udaletxearen

Oroimen Unitatearen programa eta Israël metodoa. Azkenik, zazpigarren atalean, gai

honetan interesa duen edonori zuzendutako erreferentzia bibliografiakoak aipatzen

dira.


4

1.1 Oroimena lantzeko arrazoiak eta onurak Oroimen errendimendu egoki bat izateari garrantzia handia eskaintzen diote

adineko pertsonek: haren galera edo gainbehera maila kognitibo kaxkar batekin

erlazionatzen dute eta dementzia gaixotasunaren hasiera dela uste izaten dute.

Askotan, dena den, halako kezka izatea gehiegizkoa izaten da, izan ere gaur egungo

ikerketek baieztatzen dute oroimena treba daitekeen goi mailako prozesu psikologikoa

dela.

Oroimena lantzeko arrazoiak

• Zahartzerakoan oroimen galera gerta daiteke. Hala ere, galera hori ez da

zertan betirakoa izan ez eta areagotzen dena ere adineko pertsona guztiengan.

Askoren kasuan, oroimen funtzionamendu maila ona bizitzan zehar mantentzen

da. Adibidez, jubilatu berria den pertsonak batez ere lanarekin erlazionatutako

erantzukizun garrantzitsuak galtzen ditu eta ez du bere oroimena lehen adina

erabiltzen.

• Oroimen funtzionamendu kaxkarrak eta ahanzturek kezka handiagoa eragiten

diete adineko pertsonei gazteei baino.

• Oroimen galera ez da nahitaezkoa ezta itzulezinezkoa ere. Edozein adinetan

oroimena trebatu eta hobetu daiteke. Adineko pertsonengan oroimen akatsek

askotan ohitura falta edo erabilera eza adierazten dute. Aipatutako akatsak

desberdin interpretatzeko joera izaten da adinaren arabera. Hau da: adineko

pertsonak “normala” dela uste du eta adinarekin batera gertatzen diren

“gauzak” direla uste du. Aitzitik, gazteen eta helduen kasuan, aitzakia ugari

daude: estresa, lana, ardurak, etab.

Adinekoen oroimen akats nagusiak hauek dira:

• Eguneroko jardueren ahanztura arreta faltagatik: “zeren bila etorri naiz

gelara”?, “non utzi ditut giltzak?”; erosketak egiterakoan, zer gauza erosi

behar diren ahanztea; elkarrizketaren haria galtzea, etab.

• Informazio berria gogoratzeko zailtasunak (adibidez, hitz, izen edo gertaera

berri bat ezin gogoratu); informazioa oso ondo biltzeko ezintasuna.


5

Ahanztura horiek edozein sasoitan gerta daitezke baina adinekoengan sarriago

gertatzen dira eta esanahi negatibo bat adierazten dute. Arreta trebatzen eta

kodifikatzeko teknikak ikasten bidera daitezke akats horiek. Bere inguruarekiko

interesa mantentzen duten adinekoek, zaletasunak garatzen eta bere burua lantzen

dutenek, jubilazioa eta gero ekintza intelektualak uzten dituztenek baino oroimen

nahasketa gutxiago dute. Oroimenaren kexak galera kognitiboarekin baino nahasketa

emozionalekin erlazionatuago daude. Hots, arazo emozionalen aurrean (interes eza,

gauzak egiteko gogo gutxi, lo arazoak, etab) ingurunearekiko arreta maila eta

kontzentrazio gaitasuna jaisten dira, informazio berria gogoratzeko gaitasunaren

beherakadarekin batera.

• Gure bizitza osoan oroimen funtzionamendu maila ona edukitzea oso

garrantzitsua da. Izan ere, horrela ez bada ahanzturaren ondorioak arinak edo

larriak izan daitezke. Lehenengoen artean daude, adibidez, orain gutxi ezagutu

dugun pertsona baten izena ez gogoratzea edo etxeko gela batera joan eta

zertara joan garen ez jakitea. Bigarrengoen artean, berriz, gasa itzali dugun edo

ez zalantza izatea edo sendagaiak hartzen ahaztea. Halako ahanzturak

agertzen badira pertsonak beste norbaiten laguntza beharko du. Horrek

independentziaren galera edo autonomiaren galera dakar. Horretaz gain,

baliagarri ez sentitzeak autoestimuaren galera eragingo du.

• Oroimen galera izatearen usteak autoestimu mailan beherakada dakar eta

nahasketa emozionalak izateko arriskua handitzen du.

• Motibazioa maila baxuak edo interes falta batek oroimenean eragin negatiboak

dakartza.

• Oroimen errendimenduan eragin negatiboa izan dezakete, halaber, beste

zenbait faktorek: osasun maila kaxkarra, galerak (rolak, pertsona maiteak,

etab), egoera animiko ahula...

Oroimena lantzearen onurak

Laburpen moduan, adineko pertsonengan oroimena lantzeak dakartzan onurak

aipatuko dira:

• Oroimen akatsekiko kezkak gutxitu egiten dira.


6

• Oroimen akatsekiko kezkak gutxitzean antsietate mailak murrizten dira.

• Akatsak adinarengatik bakarrik gertatzen direlako ustea jaisten da.

• Oroimen trebakuntza egin ondoren, adineko pertsonak pentsatzen du

oroimena trebatu daitekeen zerbait dela.

• Autonomia maila hobetzen da.

• Ongizate psikologikoa handitzen da.

• Ingurunearekiko kontrol hobea lortzen da, eta horrek autoestimu maila

hobetzen du.

1. 2 Oroimenaren funtzionamendua

Oroimen sistemaren ikuspegi teorikoaren arabera, oroimena hiru biltegi edo

elkar erlazionatutako hiru sistemetan banatu daiteke: Oroimen Sentsoriala, Iraupen

Laburreko Oroimena eta Iraupen Handiko Oroimena.

Bestalde, Iraupen Laburreko Oroimenak bi osagai ditu: Oroimen Primarioa eta

Laneko Oroimena (working memory). Iraupen Handiko Oroimenak, berriz, hiru osagai

ditu: Oroimen Episodikoa, Semantikoa eta Prozeditzukoa.

Jarraian, oroimen mota bakoitza azaltzeaz gain, oroimen desberdin horietan

adinarekin batera gertatzen diren aldaketak azalduko dira.

1. 2. 1 Oroimen motak

Oroimen Sentsoriala

Irudika dezagun paisaia eder baten aurrean gaudela. Bertan, estimulu ugari

ikusi eta entzun ditzakegu. Informazioaren prozesamenduaren teoriaren arabera, gure

zentzuetan oinarritutako oroimen zehatzen bidez, estimulu desberdinak denbora labur

batez biltegi konkretu batean kontserbatuak izango dira. Hala, ikusmen estimulu baten

aurrean, ikusmen oroimenak (ikonikoa) parte hartuko du, eta entzumenezko

estimuluaren aurrean, entzumen oroimenak (ekoikoa). Arretaz tratatzen den

informazioa baino ez da Iraupen Laburreko Oroimenera igaroko (oroimen primarioa).


7

Nahiz eta Oroimen Sentsoriala, oroimenaren lehen biltegia, ez den gehiegi

ikertua izan, dirudienez, oroimen mota horretan ez dago alde handirik subjektu gazte

eta zaharren artean. Horrenbestez, adinarekin batera oroimen sistemetan gertatzen

diren aldaketak azaltzekotan, aldeak ondorengo oroimen prozesamenduetan bilatu

beharko dira.

Iraupen Laburreko Oroimena

Iraupen Laburreko Oroimena edo Lehen Mailako Oroimena biltegi mugatua da,

denbora mugatu batez informazioa transferitzen den biltegi modukoa hain zuzen ere.

Iraupen Laburreko Oroimenaren gaitasuna 7 elementutara mugatzen da.

Elementuak, zenbakiak, hizkiak, silabak, hitzak edo elkarren artean asoziaturiko

zenbakiak izan daitezke. Adibidez: telefono zenbaki bat telefonoen zerrendan bilatzen

dugunean jarraian markatzeko. Telefono zerrenda aurrean izan gabe ez baditugu

zenbaki guztiak gogoratzen, telefono zerrendan berriro begiratu behar izango dugu.

Horrela, telefono zenbakia gogoratu nahi badugu estrategia desberdinak erabili behar

ditugu (errepikapena, asoziazioa, telefono zenbakien tokia kontuan hartu…).

Ondorioz, zenbaki bat gogoratzen dugunean edo pertsona bat ezagutu eta

haren izena gogoratzean, informazio hori hirugarren biltegi batera transferitua da:

bigarren mailako oroimena edo Iraupen Handiko Oroimena.

Adinarekin batera, dirudienez ez da diferentzia esanguratsurik aurkitu gazte

helduengan eta zaharrengan. Halere, informazioa prozesatzeko moduan

desberdintasunak aurkitu dira (estimuluarekiko arreta maila, errepikapena,

errepasoa…). Bestalde, alde handiak aurkitu dira Iraupen Laburreko Oroimenaren

osagai batean: laneko oroimenean (working memory). Oroimen mota horretan,

informazioa gordetzen den bitartean, aldi berean beste eginbehar bat prozesatzen da.

Adibidez: subjektuak esaldi motzak irakurtzen ari diren heinean (bi eta zazpi artean)

esaldi horiei buruzko galderak erantzun behar dituzte eta aldi berean esaldi bakoitzeko

azken hitza gogoratu behar dute. Eta esaldi osoen azken hitza gogoratzeak

baldintzatzen du laneko oroimenaren gaitasuna. Kasu horietan, adineko pertsonek,

gazteagoekin konparatuta, errendimendu maila kaxkarragoa azaltzen dute.


8

Iraupen Handiko Oroimena Iraupen Handiko Oroimenak edo Bigarren Mailako Oroimenak edozein eduki

mota gorde dezake: ezagutzak, esperientziak, eskuratu ditugun trebetasunak…

Nahiz eta aipatutako eduki guztiak oroimen mota honetan gorde, lehen aipatu

bezala, oroimen sistemaren ikuspuntutik, zenbait oroimen mota bereizten dira:

deklaratiboa (oroimen semantikoa eta episodikoa) eta ez deklaratiboa (oroimen

prozedimentala). Jarraian, oroimen mota bakoitza azalduko da.

Oroimen episodikoa

Esperientzia pertsonalean oinarritzen diren oroitzapenak dira. Esperientzia

horiek, gertaera zehatzek oroitzea adierazten dute. Gertaera konkretu bat noiz eta nola

eman den oroituz gogoratzen da. Adibidez: adineko pertsona batek bere semearen

ezkontza eguna gogoratzea.

Dirudienez, adineko pertsonek arazo gehiago dituzte oroimen mota honetan

gazteagoek baino.

Oroimen episodikoarekin zerikusia duen beste oroimen mota bat oroimen

prospektiboa da; hau da, geroan ekintza bat egitea gogoratzea. Adibidez: adineko

pertsonak dagokion orduan botikak hartzea.

Oroimen mota honetan adinarekin batera aurkitutako diferentzien arabera,

adineko pertsonek gertaera gertatzen den testuinguruaren xehetasun gutxiago

kodifikatzen dute. Subjektuak xehetasunen oroitzapen handiagoa izango du gertaera

ezaguna eta ingurune ezagun batean gertatzen bada.

Oroimen semantikoa

Ingurunearekin (oroimen episodikoa) baino kontzeptuen edo esanahien bidez

gehitzen joan den munduari buruzko ezagutza multzoa da.


9

Oroimen mota hau adimen kristalizatuaren bidez neurtzen da. Adimen mota

hau bizi-zikloan zehar irabazten ditugun hizkuntz gaitasunen adierazlea da. Ondorioz,

adineko pertsona batek, gazteagoa den batekin alderatuta, hiztegi aberatsagoa du.

Oroimen mota honetan, ez da alderik aurkitu adin desberdinetan (betiere

hezkuntza eta sozio-demografia aldagaiak kontrolatuta). Are gehiago, zaharrek

hizkuntza trebetasun maila altua azaltzen dute, nahiz eta gazteagoek baino denbora

gehiago behar izan informazioa berreskuratzeko.

Prozedimentuzko oroimena

Zerbait “nola” egin gogoratzea da. Adibidez: soin bat jostea, autoa gidatzea…

Abilezia motore eta kognitiboak eskatzen dituen oroimen mota da. Behin ikasita, ez

dute esfortzu kontzienterik eskatzen.

Azken urteetan bereizketa egiten da Iraupen Handiko Oroimenean, eta hain

zuzen ere oroimen inplizituaz eta oroimen esplizituaz hitz egiten da. Oroimen

inplizituaren bidez lehendik eskuratutako ezagutza nahigabe oroitzen da. Oroimen

esplizituaren bidez, aldiz, oroitzea modu kontziente eta borondatezkoan gertatzen da.

1. 2. 2 Oroimen-funtzioak Hiru oroimen funtzio nagusi bereizten dira. Lehenengoa, erregistroa

(informazioa gure zentzumenen bidez jasotzen laguntzen du). Funtzio horretan, arretak

informazio konkretu bat soilik selekzionatzen du. Bigarrena, biltegiratzea. Funtzio hori

modu egokienean baliatzeko estrategia jakin batzuk erabiltzen dira. Azkenik,

errekuperazioa. Funtzio horren erabilera egokia bigarren funtzioaren araberakoa da;

hau da, oroimen estrategiak zuzen erabili badira, informazioa oroitzea errazagoa

izango da.


10

Oroimen funtzioak eskema gisara:

• KODIFIKAZIOA/ERREGISTROA:

• informazioa eskuratzen den aroa.

• KONTSERBAZIOA/BILTEGIRATZEA:

• informazioa finkatzen den aroa.

• estrategiek garrantzi handia dute

• OROITZEA/ERREKUPERAZIOA:

• inguruneko faktoreen garrantzia

Oroimenaren hiru aroak ongi ulertzeko pentsatu behar da gure oroimena artxibo

handi baten parekoa dela. Adibide honen bidez azalduko da oroimenaren

funtzionamendua.

Erregistro fasean hautemandakoa gero oroitzapen bihurtuko da. Oroitzapena

gure oroimeneko artxiboan gorde ahal izateko beharrezkoa izango da informazioa

lehenago fitxa batean argi eta garbi idaztea.

Oroitzapen bat erregistratzea errazagoa izango da zenbat eta arreta gehiago

eskaini; arreta maila motibazioarekin zuzenki erlazionatua baita eta azken honek,

oroimena erraztu dezake. Fitxako datuak argi idatzi, eta ondoren, karpeta egokian

sartu eta izenburu zuzen batekin gorde behar da, erraz berreskuratzeko moduan hain

zuzen.

Nahiz eta motibazioa oroitzapenerako garrantzitsua dela aipatu lehentsuago,

oroitzapena ez da iritsiko modu egokian erregistratua izan ez bada. Hala, artxiboaren

adibidearekin jarraituz, oroitzapena ondo erregistratua izan bada (fitxa ondo antolatua)

eta ondo gordea (dagokion karpetan artxibatua) errekuperatzea erraza izango da

karpeta egokia zuzenean ireki eta behar dugun fitxa hartu ondoren.

Ildo horretatik, oroimen arazoak gertatzen dira prozesuaren hiru fase horietako

baten funtzionamendu desegoki baten ondorioz.


11

Kasu batzuetan, oroitzapena ezinezkoa da informazioa ez zelako erregistratu

(ez zen fitxa egokia egin); baina gehienetan arazoa gertatzen da gogoratu nahi den

informazioa ez zelako ondo gorde (fitxa gaizki artxibatu).

Ondorioz, oso garrantzitsua da oroitzapenak lehen (erregistroa) eta bigarren

(biltegiratzea) fasean ondo antolatuak izatea.

1. 2. 3 Oroimen-estrategiak Oroimen-estrategiak eskema gisara:

1. 3 Ebaluaketa tresnak

1.3 Balioespen tresnak Psikologo batek egin ohi du adineko pertsonen oroimen balioespena.

• BISUALIZAZIOA/ IRUDIKAPENA

o BISUALIZATZEA EZ DA zerbaitean pentsatzea, zerbait hori bere

ezaugarri guztiekin “ikustea” baizik

o Irudi “mental” bat eraikitzea zentzu guztiak erabiliz

• ASOZIAZIOA

o Gogoan gorde nahi dugun informazio berria lehendik ezagutzen

dugunarekin erlazionatzea edo asoziatzea. Adibidez, aurkeztu

diguten pertsona berri baten izena demagun Xabi dela. Honen izena

gogoratu nahi badugu, gure pentsamendua honelakoa izan daiteke:

“ Xabi, nire lehengusua bezala”.

• ERREPIKAPENA

o Informazioa erregistratzea eta oroitzea errazten duen estrategia

• KATEGORIZAZIOA

o Material bat multzokatzea horretarako bere ezaugarri amankomun

bat erabiliaz


12

Atal honetan azalduko diren balioespen tresna guztietatik bat bakarra dago

euskaratua eta balioztatua (Ezagueraren testa edo MEC eskala). Gainerako guztiek,

nahiz eta euskaratuta dauden, ez dute baliotasun psikometrikorik.

Adineko pertsonen oroimen balioespenak bi atal nagusi ditu. Alde batetik,

balioespen kognitiboa, eta bestetik, psikoafektiboa. Balioespen bakoitza egin aurretik

adineko pertsonari galdera sorta bat egiten zaio (1.eranskina) informazioa eskuratzeko

asmoz.

1.3.1 Balioespen kognitiboa

Jarraian, zahartzaroko oroimena ebaluatzeko erabiltzen diren zenbait tresna

aipatuko dira. Oroimena ebaluatu aurretik, ziurtatu behar da pertsona zaharrak ez

duela gaitasun kognitiboen gainbeherarik. Horretarako, gaitasun kognitiboak neurtzen

dituen balioespen tresna ezagunetarikoa erabiliko da.

Ezagueraren testa. Mini-Mental State Examination (MMSE) Folstein eta laguntzaileak

(1979). Lobo eta laguntzaileek (1975) gaztelaniara egokitua (2. eranskina).

Funtzionamendu kognitiboa neurtzen du. Galera kognitiboa neurtzeko

screening bezala erabiltzen da. Tresna horrekin neurtzen diren gaitasunak oso

erlazionatuta daude oroimenarekin: orientazioa, arreta, kontzentrazioa eta kalkulua,

oroimena, hizkuntza eta egiturak.

Baremoak:

23 puntutik behera: galera kognitiboa. Puntuazio hori lortzen dutenek ez dute oroimen

programan parte hartzen. Puntuazioen banaketa honakoa da:

• 30-35 puntu: galera kognitiborik ez

• 20-30 puntu: galera kognitibo arina

• 10-20 puntu: galera kognitibo moderatua

• 0-10 puntu: galera kognitibo larria

Behin galera kognitiborik ez dagoela ziurtatu ondoren, jarraian azaltzen diren eskala,

galdeketa eta autoinformeak erabili daitezke:


13

Wechler oroimen eskala (1945). Egokitzapena gaztelaniara (Montorio, 1990). Gaztelaniazno bertsio horrek adineko pertsonetan erabil daitezkeen hurrengo bi

azpieskala bakarrik egokituak ditu.

• Oroimen logikoa (3. eranskina):

Psikologoak ahots gora testu bat irakurtzen du. Adineko pertsonak ahal duen

ideia kopuru handiena gogoratu behar du. Emaitza jakiteko, ideiak (itemak) zenbatu

behar dira. Eskala honen bidez oroimen logikoa neurtzen da.

Baremoa: 8tik behera oroimen galera dagoela uste da.

• Bikote asoziatuak (4. eranskina):

Psikologoak hamar hitz bikote irakurtzen ditu. Ondoren, bikote bakoitzeko

lehenengo hitza esango du, eta ebaluatua den pertsonak bigarrena asmatu beharko

du. Ariketa hori hiru aldiz egiten da bikoteen ordena aldatuz. Bikote batzuk errazak eta

beste batzuk zailak dira. Eskala honen bidez oroimen asoziatiboa neurtzen da.

Baremoa: 9tik behera oroimen funtzionamendu eskasa dagoela uste da.

Oroimenaren autoinformea (AMA) Fernández-Ballesteros eta laguntzaileak (1986)

(5. eranskina).

Balioespen tresna horrek adinekoen oroimen kexak neurtzen ditu. Adinekoei

gogoratzeko zailak gerta dakizkiekeen eguneroko 20 egoera (item jakinen bidez

ahanztura posibleak) biltzen ditu. Adibidez: aurkeztutako pertsona baten izena

ahaztea. Item bakoitzean “maiz”, “batzuetan” edo “gutxitan” erantzun behar da.

Testa zuzentzeko puntuazioak:

• 2 puntu “maiz” erantzunak

• 1 Puntu “batzuetan” erantzunak

• 0 puntu “gutxitan” erantzunak


14

1. 3. 2 Balioespen psikoafektiboa

Antsietatearen eta depresioaren galdera-sorta (Goldberg eta laguntzaileak,

1988). Egokitzapena gaztelaniara (GZEMPP, 1993) (6. eranskina).

Funtzionamendu emozionala neurtzen du. Screening bezala erabiltzen da; hau

da, antsietatea eta depresioa izateko probabilitatea adierazten duten subjektuak

diskriminatzen ditu. Antsietatea eta depresioa neurtzeko bi azpieskala ditu, eta

erantzunak dikotomikoak dira. Ezaugarriak honako hauek dira:

• Antsietatea neurtzen duen azpieskalak 9 item ditu. Galderen helburua da

jakitea antsietateko sintomak dauden ala ez. Baremoa: 4tik gorakoa denean,

pertsonak nahasketa antsiogeno bat eduki dezake.

• Depresioa neurtzen duen azpieskalak 9 item ditu. Baremoa: 3tik gorakoa

denean, pertsonak nahasketa depresibo bat eduki dezake.

Depresio geriatrikoaren eskala (GDS30) Yesavage eta laguntzaileak (1982) Izal eta

Montoriok (1993) gaztelaniara egokitua. (7 eta 8. eranskinak).

Depresioaren sintomatologia neurtzen du adineko pertsonengan. 30 item

dikotomiko ditu.

Baremoa: 11 item edo gehiago baiezkoak badira, depresioaren adierazlea izan

daiteke.

• 0 - 10 puntu: normala

• 11 - 15 puntu: depresio arina

• 16 - 22 puntu: depresio moderatua

• 23 - 30 puntu: depresio larria

Eskala honen bertsio murrriztua 15 itemekoa da. Horrek duen abantailetako bat da

galdera sorta ez dela nekeza adineko pertsonarentzat.


15

1. 4 Esku-hartzea

Jarraian, oroimen programa baten adibidea aipatuko da. Programa hau

publikazio honen egileen esperientzian oinarritutakoa da. Programa eredu hau beste

edozein bezain baliagarria izan daiteke.

1. 4. 1 Aurre balioespena

Aurre balioespen kognitiboa:

1.M.E.C (screening bezala erabiltzen da. 23 puntutik

Talde behera ez dute oroimenen programan parte hartzen)

homogeneoak → 2. Bikote asoziatuak

egiteko 3.Oroimen logikoa

4. Oroimen kexak neurtzeko autoinformea

Aurre balioespen afektiboa:

• Antsietate eta depresioaren galdera sorta (Goldberg eta laguntzaileak, 1988):

nahasketa afektiborik ba ote dagoen jakiteko screening bezala erabiltzen da.

• GDS30 depresio-eskala (Yesavage eta laguntzaileak,1982): balioespena

osatzeko. 11 puntu edo gehiago lortzen dutenek ez dute parte hartzen oroimen

programan.

1. 4. 2 Talde-osaketa

Baliosepen kognitiboaren emaitzak kontuan hartuko dira batez ere (MEC,

Bikote asoziatuak eta Oroimen logikoa). Taldeak osatzeko ez dago irizpide

objektiborik.


16

Oroimen trebakuntza tailer bateko partaideak 1. 4. 3 Diseinua

• Saioak : 24

• Saioen iraupena: ordubete.

• Maiztasuna: astean bitan.

• Helburuak definitu behar dira:

1. Oroimen funtzionamendua jakinarazi.

2. Oroimen maila eta gaitasun kognitiboak hobetu.

3. Oroimena hobetzeko baliabide eta estrategia ezberdinak erakutsi, oroimen

galerak konpentsatzeko.

4. Oroimen kexak gutxitu.

5. Antsietate maila jaitsi eta sintoma depresiboak hobetu.

6. Ikasitakoa eguneroko bizitzan erabili.

• Metodologia kontuan eduki behar da (9. eta 10. eranskinak).


17

• Edukiak diseinatu behar dira edo, bestela, dauden oroimen programak hartu

eta eredu bezala erabiliz lan egin behar den ingurunera egokitu daitezke.

• Kanpoko eta barneko laguntzak kontuan hartuko dira (11. eranskina).

1. 4. 4 Edukiak

Jarraian, oroimena lantzeko programetan erabiltzen ditugun edukiak azalduko

ditugu. Eduki hauek beste programetan oinarrituta daude, Israel metodoan batez ere .

Oroimena trebatzeko ariketak egiten buru-belarri

Edukiak hiru funtziotan sailkatuta daude. Hiru funtzio horiek hobeto azaltzeko

adibide bat baliatuko dugu: imajina dezagun gure oroimena karpeta bat dela. Ondoren

adibide hori garatuko dugu hiru funtzioen berri emateko.

Erregistro-funtzioa: informazioa jasotzeko funtzioa da.


18

Estimulazio sentsoriala: gogoratu behar dugun informazioa zentzuen bidez

jasotzen dugu, horregatik funtzio honen bidez zentzu guztiak lantzen dira.

- Ikusmen estimulazioa (37- 38 orriak)

- Entzumen zorroztasuna (39. orrialdea)

- Usaimen estimulazioa (adibidez usainak asmatu, aurrean ditugun

objektuak ikusi gabe, edo usain desberdinek zer nolako oroitzapenak

dakarzkiguten gogoratu)

- Ukimen estimulazioa (ukimenaren bidez objektuak asmatu eta gero

objektu horiek ordenan gogoratu).

Borondatezko arreta: informazioa “filtro” batetik pasatzen da, hau da arretatik.

Arretak selekzionatzen du zer gogoratu; ez badugu momentu batean arreta

mantentzen (adibidez beste gauza batzuetan pentsatzen ari garelako) gero ez

dugu gogoratuko zer pasa zen momentu horretan.

- Borondatezko arreta: (zein den gehien errepikatuta dagoen marrazkia,

bi marrazkien artean ezberdintasunak bilatu, letra zopa...)

- Borondatezko entzumen arreta: (40 – 43 orriak)

- Ekintza automatikoak: egunero egiten ditugun ekintzak; egiterakoan

arreta jartzen ez dugunez, automatikoak bihurtzen dira. Ariketen bidez

lantzen da zer pauso eman behar diren ondoren ez ahazteko, adibidez

giltzak edo betaurrekoak non utzi ditugun gogoratzeko.

Biltegiratzea / kodetzea:

Erregistro funtzioan jaso dugun informazioa hemen biltzen da. Proposatzen

ditugun ariketek informazioa oroimenean hobeto finkatzeko teknikak (asoziazioa,

irudikapena...) lantzen dituzte. Lagungarri izango den informazioa landu daiteke

hurrengo aldian informazioa hobeto berreskuratzeko.

Egituratze intelektuala (45 – 58 orriak)

Asoziazioa (59 – 64 orriak)

Errepikapena

Logika


19

Logika lantzeko erabiltzen den material praktikoa

ADIBIDEA: Lehenengo adibidearekin jarraituz, Psikologoaren ziurtagiria dioen papera

hartzen dugu, eta oroimen karpeta batean sartzerakoan, tituluen azpi karpetan sartzen

dugu eta ez fakturen azpi karpetan adibidez.

Oroitzapen-funtzioa: Erabiltzen diren teknikak lehendik bilduta dugun informazioa berreskuratzera

zuzenduta daude, horretarako aurreko aldian utzi ditugun “arrastoak” erabiliko ditugu.

Hizkuntzaren bidezko egituraketa (66 – 67 orriak)

Erreferentzia espazialak (marrazki bati falta zaiona osatu; norantz ari dira

begira azaltzen diren irudiak?)

Denborazko erreferentziak (ekintzen sekuentziak ordenan jarri argazkiak

erabiliz, bidaia baten etapak antolatu)

Integrazio hizkuntza: (68 – 69 orriak)

Integrazio asoziatiboa (hitz baten letrak erabiliz esaldi zentzudun bat osatu,

ondoren hitz hori gogoratuz esaldi guztia gogoratuko da eta)


20

ADIBIDEA: Aurreko adibidearekin jarraituz, Psikologoaren ziurtagiria nahi dugun

momentuan aurkitu nahi badugu, gure tituluen azpi karpetan bilatu beharko dugu.

Ondo gorde badugu, erraz aurkituko dugu.

1. 4. 5 Ondorengo balioespena

Jarduerak eragina izan duen jakiteko, aurre balioespenean pasa diren

balioespen tresnak berriro pasa behar dira oroimen programa osoa amaitu eta gero.

1. 5 M.U.O.U. (Madrilgo Udaletxearen Oroimen Unitatea)/ U.M.A.M (Unidad de

Memoria del Ayuntamiento de Madrid) programa 1994. urtean Madrilgo udaletxeko Kontsumo eta Osasun sailak Oroimen

Unitatea sortu zuen. Unitate horrek udalerri horretako 13 osasun zentroetan. Oroimen

nahasketak dituzten 65 urtetik gorako pertsonei zuzenduta dago, eta bere helburu

nagusia da bizi kalitatea hobetzea, gaitasun funtzionala mantentzea, eta autonomia eta

independentzia lortzea. Oroimen Unitatea osatzen duten profesionalek (medikuak,

ATSak...) adinekoei ikastaroak eskaintzeaz gain profesionalei zuzendutako ikastaroak

antolatzen dituzte.

1. 5. 1 Balioespen prozesua

• Adinarekin erlazionatutako oroimen galerak antzeman.

- MEC: 23 puntutik beherakoak ez dira programan sartzen.

- GDS30: 17/18 puntutik gorakoak ez dira programan sartzen.

- Goldberg-en osasun orokorreko galdera sorta.

- Oroimen kexak neurtzeko autoinformea.

• Oroimen balioespen zehatza eta oroimenarekin erlazionatutako aldagaien balioespena:


21

- “Test Conductual de Memoria Rivermead” (RBMT). Galderak

erantzuteaz gain, material manipulatzekoa erabili behar da: fitxak,

argazkiak, etab.

- “Lista de Aprendizaje de Pares Asociados” delakoa “M”.

- “Lista de Aprendizaje de Pares Asociados” delakoa “P”.

- “Lista de Aprendizaje de Pares Asociados” delakoa “R”.

- “Cuestionario de Memoria de la Vida Diaria” delakoa (MFE). Oroimen

kexei buruzko zerrenda bat da.

- “Escala de Depresión Geriátrica” delakoa (GDS).

- “Perfil de Salud de Nottingham” delakoa. Osasunarekin erlazionatutako

bizi kalitatea neurtzen du: eguneroko jarduerak, emozioak, osasun

gorabeherak, laguntza soziala, mina, etab.

• Trebakuntza ondorengo balioespena: Ebaluazio eskala berdinak pasatzen

dira.

• Kontuan hartzeko beste faktore batzuk:

• Hezkuntza maila

• Bizikidetza mota

• Aurrekari neurologikoak

• Dementziaren aurrekaririk dagoen edo ez familian

• Interesak

• Baztertzeko irizpideak:

Interesatua ez egotea

Analfabetoa izatea

MEC (23tik behera)

GDS (18tik gora)

Oroimenaren funtzionamendu normala

Beste batzuk (hipoakusia, zailtasun fisikoa...)


22

1. 5. 2 Helburuak

1. Oroimena zer den eta nola funtzionatzen duen jakinarazi.

2. Oroimen galera edo aldaketei buruzko jarrera eta estereotipo negatiboak

aldatu.

3. Oroimen tekniketan eta estrategietan trebatu.

4. Arreta oinarrizko prozesu bezala eta beste prozesu kognitiboak (hautematea,

hizkuntza, logika...) sustatu.

5. Eguneroko bizitzan azaltzen diren oroimen akatsak konpontzeko estrategia

egokiak aplikatu.

6. Oroimenaren trebakuntzan lortutako ezaguerak eguneroko ohituretan

integratzen lagundu.

7. Oroimenaren berezko funtzionamendua ezagutu (metamemoria) eta fenomeno

horren hautemate egokia landu.

8. Testen bidez ebaluatutako oroimenaren errendimendua hobetu.

9. “Cuestionario de Fallos de Memoria” delakoaren puntuazioa gutxitu.

10. Aldartea (GDSren bidez neurtuta) eta autoestimua hobetu.

11. Programaren partaideen arteko komunikazioa erraztu.

12. Komunitatearen beste ekintzetan partaideen partaidetza erraztu.

13. Jardueraren aurretiko antsietatea gutxitu erlaxazioaren bidez, eta oroimen

praktika eguneroko bizitzan erraztu.

1. 5. 3 Diseinua

• Taldeak hamalau edo hamasei pertsonez osatuta daude.

• Astean 90 minututako hiru saio, hiru aste jarraietan.

• Saio bakoitzak bere helburuak, jarduerak eta materialak ditu.

• Guztira 9 saio izaten dira, eta gero emaitzak mantentzeko beste 2 saio

gehiago daude.

• Ariketak bakarka eta binaka egin daitezke.


23

1. 5. 4 Edukiak

Oroimenaren errekuperazioa laguntzen duten aldagaiei zuzenduta dago

programa. Horretarako, oroimenaren hiru funtzioak trebatzen dira: erregistroa,

kontserbazioa eta oroitzea.

Esku-hartzearen eredu hau hiru modulutan oinarritzen da:

1. Estimulatutako prozesuak (ariketa zehatzen bidez):

- Prozesu kognitiboak :

• Arreta/kontzentrazioa

• Hizkuntza

• Logika

• Hautematea

- Oroimenaren estrategia zehatzak:

• Irudimena

• Asoziazioa

• Antolaketa

• Errepikapena

• Hitzen esanahia landu

2. Oroimenaren kontzeptuak:

Hurrengo gaiei buruz ezaguerak eskaini:

• Oroimen faseak eta motak

• Oroimena eta adineko pertsonak

• Beste faktore batzuen eragina (depresioa, antsietatea...)

• Kanpoko laguntzak

3. Oroimen tekniken egokitzapena eta erabilera eguneroko bizitzan:


24

Saioetan ikasitako ezaguerak eguneroko bizitzara egokitu oroimen arazoak

saihesteko.

• Ekintza automatikoak

• Izenak oroitu

• Testuak oroitu

• Mezu bat ematea

• Gomendio praktikoak

1. 6 Israël metodoa

Israël-ek orain bi hamarkada proposatu zuen jubilatu gazteen oroimena

trebatzeko bere programa. Haren ustez, pertsona horiek lanean diharduten bitartean

oroimena erregularki lantzen dute, baina behin lan merkatutik erretiratuta, beren

adimen gaitasunak garatzeko aukerarik gabe geratzen dira. Horregatik, oroimena

trebatzeko programak hutsune hori orekatzen laguntzeko balio du.

Beraz, autore horren arabera, oroimena ez bada erabiltzen, oroimen gaitasuna

gainbehera doa; gorputz giharrak trebatzen diren antzera, buruko giharrak ere trebatu

behar direla azpimarratzen du.

Abiapuntu hori kontuan izanda, oroimena trebatzea posible da. Are gehiago,

oroimen prozesuak oroimenaren hiru funtzioen ikaskuntzan oinarritu behar du.

Metodo honen bidez, oroimen prozesuaren azpian dauden mekanismoak,

alegia zorroztasun sentsoriala, borondatezko arreta, adimen estrukturazioa,

asoziazioa, hizkuntza, erreferentzia espazial eta denborazkoa eta integrazioa, esnatu,

garatu eta indartu egiten dira.

Berehalako Oroimena: zorroztasun sentsoriala eta borondatezko arreta

deituriko mekanismoen bidez oroimenaren lehen funtzioa, ERREGISTROA, lantzen da.

Iraupen Laburreko Oroimena: adimen estrukturazioa, teknika asoziatiboak eta

hizkuntza deituriko mekanismoen bidez oroimenaren bigarren funtzioa,

KONTSERBAZIOA, lantzen da.


25

Iraupen Handiko Oroimena: erreferentzia espazial eta denborazkoak eta

integrazioa deituriko mekanismoen bidez oroimenaren hirugarren funtzioa, OROITZEA,

lantzen da.

Mekanismo horietako bakoitza ariketa desberdinen bidez lantzen da. (13.

eranskina).

1. 6. 1 Edukiak

A) ERREGISTRO funtzioa

Funtzio honen bidez estimulazio sentsoriala eta borondatezko arreta deituriko

ariketa desberdinen bidez hautemate zorroztasuna lantzen da. Israël-en arabera, alde

batetik, hautematen ez dena (ikusi, entzun, ukitu, dastatu edo usaintzen ez dena) ez

da oroitzen, eta bestetik, estimulu gehiegi hautemateak (soinu gehiegi batera entzutea

adibidez) informazioaren oroitze zuzena oztopa dezake.

Estimulazio sentsoriala lantzeko ariketak.

• Kaleko soinu desberdinak ezagutu eta identifikatu: motor edo anbulantzia baten

hotsa, langileen ahotsak...

• Sukaldeko soinu desberdinak ezagutu eta identifikatu: arrautza bat irabiatzen,

eltzekoa egosten...

• Egungo pertsonaia ezagunen irudiak eta haiei dagozkien lanbideak erlazionatu.

• Objektu desberdinak eta haiei dagozkien irudiak erlazionatu.

• Beste zentzumenak: usaimena, dastamena eta ukimena lantzeko ariketak.

Borondatezko arreta lantzeko ariketak.

• Marrazki desberdinen artean berdinak diren biak aurkitu.


26

• Testu desberdinak irakurri edo entzun eta gero aipaturikoa gogorarazi..

• Zenbatutako zenbaki desberdinak hurrenez hurren lotu eta irudi bat osatu.

• Irudi, marrazki edo argazkiak kopiatzea.

• Testu batean ezkutatutako hitzak aurkitu eta gero hitz horiek kategorietan

sailkatu.

• Ahoz agindutakoa bete; adibidez: orria hartu, erditik tolestu, lurrean utz ...

Zailtasuna handiagotzen joan daiteke.

Borondatezko arreta lantzeko ariketa horiek parte-hartzailearen kontzentrazio

handia eskatzen dute, aurreko ariketek eskatzen dutena baino handiagoa.

Ikusmenen estimulaziorako ariketa

Bikoteen jokoa


27

B) KONTSERBAZIO funtzioa

Hautematen dugun informazioa antolatzeak eskatzen du esanahia bilatzea eta

ematea, entzun, ikusi edo irakurritakoari. Hala, hautemandakoak esanahia eta zentzua

izateak balio du gertaera errazago kontserbatu eta gogoratzeko.

Hori horrela izan dadin, kontserbazioa (oroimenaren bigarren funtzioa) landu

behar da adimen estrukturazioa, teknika asoziatiboak eta hizkuntza deituriko

mekanismoen bidez eta ariketa desberdinak direla medio.

Adimen-egituratzea estrukturazioa lantzeko ariketak

• Izen arruntak edo bereziak kategoria desberdinetan sailkatu

• Esaera zaharrak ordenatu

• Egunkari edo aldizkarietako testuak laburtu

• Asmakizunak

Asoziazioaren bidez, lehendik ezaguna den ezagutza bat, adibidez, hiruki baten

irudia, gogoratu nahi dugun informazio berri batekin erlazionatzen dugu, adibidez,

kreditu txartelaren 426 zenbakia. Hala, oroitu nahi den informazio berria irudien bidez

gogoratzea lagungarria izan daiteke oroimenean kontserbatzeko. Normalean, irudi bat

hitz bat baino errazago oroitzen da.

Ez dago eredu komun eta bakar bat teknika horren bidez irudiak eraikitzeko.

Irudiak erabiliz sortutako asoziazioak pertsonalak eta bakoitzarenak dira.

Teknika asoziatiboak lantzeko ariketak

• Gela batean objektu batzuk ezkutatu eta denbora tarte bat pasa ondoren

aurkitu.


28

• Zenbait pertsonaren izena gogoratu kategoria batzuk erabiliz.

Hizkuntza errepikatzeak laguntzen du informazioa ahalik eta denbora gehien

kontserbatzen geroan gogoratu ahal izateko. Berez, metodorik hoberena dela

pentsatzen da. Hala ere, oroitu nahi dugun informazioa eta haren esanahia

kontserbatzen badira, informazioaren oroitzapena errazagoa izango da.

Hizkuntzaren errepikapena lantzeko ariketak

• Izen baten hizkiak nahasita eman eta dagokion hitza aurkitu. Adibidez: REUZA

(ZERUA)

• Izenak errepikatu

C) OROITZAPEN funtzioa

Batzuetan ez dugu lortzen informazio bat gogoratzea; hau da, zailtasunak

izaten ditugu oroitu nahi dugun gertaera baten datuekin.

Fenomeno hori, "mingainaren puntan" izenaz ezagutzen da. Datu zehatz bat

oroitu nahi da (hitz bat, data edo izen propio bat) eta une horretan arrazoi jakinik gabe

behar den informazioa ezin da gogoratu, nahiz eta ziurtasuna izan "mingainaren

puntan" dagoela. Gehienetan, denbora tarte bat igarota, naturaltasunez eta berez

oroitzen da lehentsuago gogoratu ezin izan dena.

Zailtasun horiek ekiditeko, Israël-ek proposatzen du oroimena trebatzea

erreferentzia espazial eta denborazkoak eta integrazio asoziatiboa deituriko ariketen

bidez.

Erreferentzia espazialak eta denborazkoak

Ariketa mota hori orientazioaren zentzua garatzeko balio dute. Espazioaren

erreferentziak balio du, adibidez, gure etxeko leku desberdinak non dauden jakiteko.


29

Erreferentzia espazialak lantzeko ariketak

• Puzzleak osatu

• Leku desberdinetako mapak edo planoak erabiliz orientazio espaziala landu

• Objektu batzuen silueta asmatu edo marraztu

Denboraren erreferentziak balio du gertaerak lehenaldian, orainaldian edo

etorkizunean kokatzeko. Ariketa horren bidez, kronologiaren kontzeptua garatzen da.

Gertaera bat denboran noiz gertatu den jakiteko lagungarria da.

Denborazko erreferentzia lantzeko ariketak

• Irudi desberdinen kronologia zuzena osatu. Adibidez, goizeko, eguerdiko eta

arratsaldeko jarduerak ordenatu

• Bizitzaren kronologia osatu (non bizi izan den, lana non egin duen, lan

aldaketak izan diren, ezkontza data eta lekua, seme-alaben jaiotza...)

• Etxeko gertaera garrantzitsuak (jaiotzak, ezkontzak, leku aldaketak, heriotzak

…)

• Ibilbideak landu (leku batetik bestera joateko bide motzena edo luzeena zein

den)

• Gertaera historiko eta kulturalak oro har


30

Zein da gertaeraren ordena kronologikoa?

Zein da gertaeraren ordena kronologikoa?

Integrazio asoziatiboa deituriko ariketen bidez estimulu bat (hizki bat, hitz bat,

esaldi bat...) aipatzen da eta jarraian estimulu horri dagokiona oroitu behar da. Horrela

lortzen da lehendik oroimenean gordeta dagoena aztarna desberdinen bidez

oroimenaren gainazalera helaraztea.

Borondatezkoa eta kontzientea den jarduera mota da.


31

Integrazio asoziatiboa lantzeko ariketak

• Letra eta silaba estimuluak

• Esaera zaharren hasierak edo amaierak aipatu eta falta dena osatu

• Aurrekoaren antzera, baina abesti edo poesia ezagunekin

• Kolore desberdinak erabiliz, oroitzapenak gogorarazi: urdina – itsasoa, berdea

– zelaia, marroia – zuhaitzen hostoak erortzen, etab.

• Usaimenaren zentzumena erabiliz, oroitzapenak gogorarazi: ogi egin berria,

kafea, garbitu berriak diren arropak, etab.

1. 6. 2 Trebatzen diren funtzio kognitiboak

Oroimena trebatzeko Israël autorearen programan eta antzeko beste hainbat

programatan, oroimena trebatzeaz gain, jarraian aipatzen diren beste funtzio

kognitiboak eta bestelako jarduera garrantzitsuak lantzen dira.

Oroimen trebakuntza programan landutako funtzioak.

• Oroimen biografiakoa

• Komunikazioa

• Hautematea

• Arreta

• Kontzentrazioa

• Irudimena

• Hitz jarioa

• Espazio eta denbora orientazioa

• Arrazoibidea

• Oroitzapenak


32

1.7. Erreferentzia bibliografiakoak

Ballesteros, S. (2002), Aprendizaje y memoria en la vejez. Madril: UNED.

Belsky, J. (2001), Psicología del envejecimiento. Bartzelona: Masson.

Buendia, J. (1994). Envejecimiento y psicología de la salud. Madril, Siglo XXI.

Christensen, H. y Mackinnon, A. The association between mental, social and

physical activity and cognitive performance in young and old subjects. Age and Aging,

1993 22, 175-182.

Cotes, J.A. y Estrada, I. Entrenamiento cognitivo: taller de memoria en la

tercera edad. Informació Psicológica, 2000 (74) dic, 66 – 71.

De Rotrou, J. (1997), La memoria en plena forma. Bartzelona: Robin book.

Dorfman, C. y Ager, C.H. Memory and memory training: some treatment

implications for use with the well elderly. Physical and Occupational Therapy in

Geriatrics, 1989 7(3), 21-39.

Fernández-Ballesteros, R. (1991), Evaluación e intervención psicológica en la

vejez. Madril: Martínez Roca.

Fernández-Ballesteros, R. (1999), Qué es la psicología de la vejez. Madril:

Biblioteca Nueva.

Guillen, F; Cacabelos, R.; Cid, M. ;Gijarro, J.L.; Bermejo, F. y Garay, J.

Memoria y envejecimiento. Geriatrika, 1991, 7(6), 65-69

Israel, L. (1988), Método de entrenamiento de la memoria. Bartzelona: Semar.

Katz, L. C. y Rubin, M. (2000), Mente despierta. Bartzelona: Integral.

Le Poncin, M. (1991), Gimnasia cerebral. Madril: Temas de Hoy.

Le Poncin, M. (1996), Nueva gimnasia cerebral. Madril: Temas de Hoy.

Leturia, F.J.; Yanguas, J. J.Arriola, E. y Uriarte, A.; (2001), La valoración de las

Personas Mayores: evaluar para conocer, conocer para intervenir. Madril: Cáritas

Española.


33

Martínez, C. (2000), Haciendo memoria. Estimulación de las funciones

mentales en las personas mayores. Bilbo: Oria.

McOugall, G.J. Memory self-efficacy and strategy use in successful elders.

Educational Gerontology, 1995 21,357-373.

Meilan, J. y Mateos, P. Normas de ejecución del Rivermead Behavioral Memory

Test (R.B.M.T.) para una muestra española de personas mayores: importancia de la

memoria intencional. Geriátrika, 2002 18 (9), 33-43.

Montejo, P.; Montenegro, M; Reinoso, A.I.; De Andres, M.E.; Claver, M.D.;

Estudio de la eficacia de un programa de entrenamiento de memoria multicentrici para

mayores de 60 años. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 1999, 34 (4), 199-

208.

Montorio, I. y M. Izal (1999). Intervención psicológica en la vejez. Madril, Síntesis.

Muñoz, J. (2002) Psicología del envejecimiento. Madril: Pirámide

Programa de Memoria. Método U.M.A.M. (1999), Unidad de Memoria Área de

Salud/Consumo de Ayuntamiento de Madrid.

Puig, A. Un instrumento eficaz para prevenir el deterioro cognitivo de los

ancianos institucionalizados: El Programa de Psicoestimulación Preventiva (PPP).

Revista Multidisciplinar de Gerontología, 2000 10 (3), 146-156.

Rabbitt,P. y McInnis, L. Do clever old people have earlier and richer first

memories?. Psychology and Aging, 1988 3 (4), 338-341.

Recio, P.; Rodriguez, R. y García, M.V. Mejora de la memoria en un caso

mediante aprendizaje de estrategias mnemotécnicas. Psicothema, 2000, 12 (2 supl.)

496-499.

Rodríguez, N. y Gold, R. (1997), Cómo ejercitar y potenciar la memoria.

Bartzelona: Integral.

Scogin, F. y Bienias, J. Three-year follow-up of older adult participants in a

memory-skills training program. Psychology and Aging, 1988 3(4), 334-337


34

Scogin, F. y Prohaska, M. The efficacy of self-taught memory training for

community-dwelling older adults. Educational Gerontology, 1992 18,751-766.

Shaie, k. W. y S. L. Willis (2003). Psicología de la Edad Adulta y la vejez.

Madril: Pearson

Verhaeghen, P.; Marcoen, A. y Goossens, L. Improving memory perfomance in

the aged through mnemonic training: a merta-analytic study. Psychology and Aging,

1992 7(2), 242-251

Yanguas, J.J.; Leturia, F.J.; Leturia, M. y Uriarte, A. (1998), Intervención

Psicosocial en Gerontología: manual práctico. Madril: Cáritas española.

Yesavage,J.A. Técnicas no farmacológicas para contrarrestar las pérdidas de

memoria en el anciano normal. Geriatrika, 1989 5(1), 69-75.

Zupiria, X. Oroimena. El Huyar, 1996, urria, 10-13

IZARNE LIZASO SILVIA CAMIO - ikasmaterialak.ehu.eus · Elementuak, zenbakiak, hizkiak, silabak,...

Documents

Transcript of IZARNE LIZASO SILVIA CAMIO - ikasmaterialak.ehu.eus · Elementuak, zenbakiak, hizkiak, silabak,...