jolasten, ikasten geure harri koskorra ekartzenurdaneta.ikastetxea.net/files/7.Armiarma.pdf ·...

24
armiarma 2010eko ekaina a m a r a b e r r i s a r e a b aMARA ERRI SAREKO IKASLEEN ALDIZKARIA 7 . zenbakia Allende Amara Berri Etorkizuna Etxaurren Gorliz Harri Berri-Oleta Landako Larrea Mª Reina Mundaka Murumendi Okondo Ondarreta San Francisco Txinkorta Urdaneta Zabalarra Zelaieta Zestoa Zumaia jolasten, ikasten... geure harri koskorra ekartzen

Transcript of jolasten, ikasten geure harri koskorra ekartzenurdaneta.ikastetxea.net/files/7.Armiarma.pdf ·...

arm

iarm

a2010eko ekaina

a m a r a b e r r i s a r e a

baMARA ERRI SAREKO IKASLEEN ALDIZKARIA

7 . zenbakia

Allende Amara Berri Etorkizuna Etxaurren Gorliz

Harri Berri-Oleta Landako Larrea Mª Reina Mundaka

Murumendi Okondo Ondarreta San Francisco Txinkorta

Urdaneta Zabalarra Zelaieta Zestoa Zumaia

jolasten, ikasten... geure harri koskorra ekartzen

a m a r a b e r r i s a r e a

2 a rm i a rma

Elkarrizketa..............3............ Allende Salazar (Gernika)

Elkarrizketa:...........4-5.......... Murumendi (Beasain)

Inkesta:.............6............. Gorliz (Gorliz)

English, english... yeah!.......7............. Mundaka (Mundaka)

Xalbadorren heriotza..8.............. Mª Reina (Donostia)

El pueblo Porrudi...9............... Zelaieta (Abadiño)

Espaziora goaz........10............. Urdaneta (Ordizia)

Mayas, Aztecas, Incas y Toltecas....11............ Etorkizuna (Gallarta)

Bertsoak.......12............ Ondarreta (Mundaka)

Ekosistemak.........13............ Etxaurren (Aiara)

Soja esnea.........14............ Zabalarra (Durango)

Nire familia eta ni.........15............. Okondo (Okondo)

Urtebetetze bertsoa.........16............. Zumaia (Zumaia)

My name is Izaro......17............ Larrea (Zornotza)

Mantis religiosa.......18............. San Frantzisko (Bermeo)

Diseinutegia.....19............ Txinkorta (Bidegoian)

Denborapasak...20............ Amara Berri (Donostia)

Crucigrama.........21............ Zestoa (Zestoa)

Play time.........22............ Harri Berri (Donostia)

Komikia........23........... Landako (Durango)

aaurkibidea

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 3

a l l e n d e s a l a z a r g e r n i k a

!"#$%%&'#()$*+,&%(-+./0%+,($1(+&2$'"($+

,$%)34$#+55-+,&%(-+./0%+,($1(+(06#$"+&2$'"($+/0%(+(6#4"$%$+()4%%&+'(-+78+'&9#"4#4+:8+;$&"$#4(#&-+64"$6$"2&+1$)+(20#&)'(%$8+.0%%()&'+&#$6"((#+1(%$#+&2$)'&)$9#4+<=4"$+'0'(-20+$-2(%(>4+/$&')4+1$)?@+<!)3(+1&)$-+1&'&+-$&'?+()$+<A'$%+1$)+'49B$-?+ + "&10%0$#+ &%$#0%%&+ '&)0')(-8+C4-$+D(;(-+1(%$%&+ (/&-2$#4+("#$%%&'#()$%(-+"$10%B(-$8+

9=4"$+D$6&+'&-(-+&2$')(-E+9=&%(+ '$&-)'$&"($#+ <2&$%&4?+1$)+ (%%(/$"$)0+ '&2$-8+F(%)$%$#4+1$"&4+ '0(-+ (%(+ ('+-(#&(-@+ 1$&-$+1(%$#+-&%(+1$%%0#4+/$0'$#+&2$')(#4+1$"&4+'0("$+(6$-+'&2$-+()$+/&")'$)34$%(-+3$%;$%(#&-+"&"09%$)0)$+/("2&)0+-&-)'(-+1()&#48+9F(&-)'0#+)%0#4+2$02(+4-24+&2$')(#4E+9G$%%$6#&"4$+(0%&$+(/&)(-+20(-($-+#$-B4%$+&%)()'(-+2$8+A2$'"(4#+(%(@+#$-B4%$+$)(%$)'(#4+1(9D$%%$+ 20/0@+ <H$-$%&$?+ 1$)'(-@+ /(%4+ /0%(+ 1$%%0$-+ $06-$%)0+ ()$+ &#06)(#4+ '(%+ (/&)(-+ 20/0-+D4%%(#&-+()$+'("$-+&6"$2$)'(-+20/0-+"&10%0+1$)($-8+9I4'&#+&2$')(-+$"+20'0E+9A2$')($+)3$-/4+1$)("$#4$+2$8+.0%%()&'@+&"06&4$@+B4'$888G&2($-@+-(#($@+D$6(%%($+1$)'0()$-+(%(8+.'#(-($-@+ /$&"0%%(%$+ D(")'(%$#4$-@+ (24)$+ "&10%0$+ 10#$)0)$+ 2$/4(-($-@+ 60J%&;(-)0$+ $;$&9)'(-+2$+()$+B4'$+1(6)(%&#+('+'$&'0+/("2&)'(-8+9A2$)'&+2&)0'0-+&B0&-+/0')&(-+$%)($-@+'(&-+2$+/(D&(-+/06)$)'(-+'$&'0-$E+9G()&+$'#(-(-/4$8+F0(&+/0%$64(#+'$B$)&"$+1(%%&$#+(%46)(-+1$+2&'#&'0()(@+'(&-)'0#+/06)$)'(-+'$&'#&'0(-+/(D&(-E+C4%&(#@+$'#(-$#@+1(%%&(-$#@+(2(%%(-$#@K+C4%&3(+1(%$+/(%)$)'(-+'$&)+-&%&+&2$')(%$#4$-8+9L4$'(-+ 1(6)(+ ;4)$+ 1$)(#4+ /$"2(%(#&-8+ M3&#&)$-+ '(&-)'0#+ H4"$6$#+ /06)$)'(-+ '&)'$&'#&'0(-+/(D&(-1$)E+9N4#$6$")4$-@+B$)&-$#@+1&'&#"()$'+064(-+$)'()&#+&1&")'($+B"$'$-K+9F0%(+/06)4#4$#+2&%$K+9O&"$+#4"4%($@+'$'B&+'(-1$#&$@+D4-2$%)$-+4&-0)6&#+&1&")'($K+9O(#(&)&4+$"$+G&"14E+9O(#(&)&4-+H$&4+-&-)'(-@+/(%4+"$-$+()$+/$%$&+D$&()$-+$1(-)0%$+/4/4+$B0%+1$)(/$&)&#+(%(@+G&"914%$+H4$-+-&-)'(-8+P%$&-+1(%%&'+-$D&$/4+20)+O(#(&)&4@+()$+$D$"+202$-+/0')&()$-K+9!)$+'(&-+;4)$#4+"$-$#+(/&-+2&)0'0E+C$&-1$)+0%)()$-+$-2(%(>4+;420$-+(/&-+-0(-+"$-+()$+/(%4$/4+(6#4"$)&#+$%/&)$"()3(%$+B$6$)0+-&-)'(-8+C$-+&2$)'&@+&)'0"&@+&%02&/&"(&+(-#$%/0$#+(;4-@888O$-+-(#$/$%%&$+()$+$%20%$+D$-2&#4$@+1$&-$+D$&-+(2(%%$888+9!)$+("#$%%&'#()$+H$%%$&)'(-+20888C$&-+2$+(;$#0;(+$1(%$)6$+&2$'"(+'4%$/$%%&+D$0QQQ+

a m a r a b e r r i s a r e a

4 a rm i a rma

m u r u m e n d i

! Aurten gorputz hezkuntzako irakasle berri bat dugu Murumendi Eskolan. Eneko Yarza izena du eta oso jatorra da.

! Kaixo Eneko! Badakigu lanean ari zarela

baina minutu batzuk nahiko genituzke zu el-karrizketatzeko. Nongoa zara?

! Hondarribikoa jaiotzez eta nomada izatez. ! Zenbat denborarako etorri zara gure eskolara? ! Ikasturte batetarako. ! Entzun dugu asko bidaiatzen duzula. Zein he-

rrialde bixitatu dituzu? ! Europaz gain, Kanada, Estatu Batuak, Me-

xiko, Guatemala, Panama, Zelanda Berria, In-dia, Moroko...

! Zer egin duzu leku hoie-

tan? ! Gehien bat piragua eta

rafting espedizioak egin ditut. Bertako kulturak eta paisaiak ere ezagutu ditut herri txikietan eta mendi giroan ibiltzeaz gain.

! Diru asko kostatzen al da horrela bidaiatzea? ! Ez. saiatu behar da luxuxko gauzetan ez gastatzen,

bai ordea zoriontsu egiten gaituzten gauza hoietan.

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 5

b e a s a i n

!! "#$%!&'()!()'*&*+,-!&.!/&!0)$$,.&!1#/&#&*+,&2!!! 3+4!'&#&*%!1,0&$!/&!.%5%5()!6&%+,*&-!,+!6&'*&*+,-7!1&#!)$/,&!

+)$#)-*'%!,6#*,-!6&#*%+*,-!6&%+&!0)#,*&-4!!! 8&'&/#+)!#-*,$,'6&$$#$,-!1&*!

6)6)$&*+,-!&.!/%+%2!!! 9&-&/&-!0&$*+!1&*!-#$,!,*5,&-!

'&$*%!+,-4!8&*&6)-#&-!1,$$#+7!1&.,!1&*!%(#*%!-%,-!,*&!:#-;6%#-)!1&*,(!()+(&!,6#-!+#/&-4!

!! <&(&$$#(!1#/&#&*+,-!&.!/%+%2!!! <&*+%,*&-7!1&#-&!1&(&$$#(!,6);

*,&(!,+!-&%!6,./#&$&+*,-4!!! =)#+1&#*!1,./%$$#(!',-*#*%!&.!

/%+%2!!! >,$!/&!1,./%$$&2!<#0)*+&!&'();

*&-!&+(&$*%!+&#*!1&#-&!0)$#!/&!-#(!1#.&*+,-!/%/&-&444<,-)7!=)$1,6#&-!#&;#&!#*)!-#-*+,-4!

!! =).&!?)./&*+,-!+&$&!@,-/,&$,(#-!()?%-#(&*+,()2!!! 9,#-%!0#+(%-*+&!,*&!,.(&$!%.,$*%!-&0#&!/#$&!6&$$&-*+#*'%,;

-&(4!3*&!#-6,.,'&!,$,!*$,'-&!,$&1#.6&$$#&!/&4!!! <,'*,!.,(%$,-!1&*!.&#'*,$!1#5#*&*+,()!&'?)$#(!1&!&.!/%+%2!

!! <&#7!6,./#*%!6&1,A!B%-/%&!,+&6%*+,()!1,'*,!*5)()!

&'()!6,./#*+,-!1&#*!+&#+(#*4!!! 3'(,$$#(!&'()!0&#-1&*!6&%+&!#-*,$,'6&$$#!()-*&*+,&;

6&*#(4!3&!,':,$#,-*+#&!1,$$#!&'()!#+&*,-!@&$$&#*+,-!/%;+%-4!

!!

Argazki honetan Eneko Zelanda Berrin

rafting egiten ageri da.

a m a r a b e r r i s a r e a

6 a rm i a rma

g o r l i z g o r l i z

Borja: Bai, hemen lagunak ditudalako.

Ibai: Bai, lagun batzuk ditudalako.

Mario: Bai, lagun batzuk uzten ditudalako.

Jon: Bai, hemen lagunak ditudalako.

Iker: Bai, lagun batzuk uzten ditudalako.

Olatz: Ez.

Olatz: Bai, azterketa asko daudelako.

Ainhoa: Bai, hemen lagun asko ditudalako.

Ane: Bai etxerako lan asko daudelako.

Cris: Bai, 5.mailako lagunak ditut eta etxerako lan

asko daudelako.

Markel Díaz eta Maialen de Urreta

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 7

m u n d a k a m u n d a k a

!"#$%&'()!"#$%&'***+!,'----)

'.//0-)1.)23.)4567.854)930:);6872<2)4=>00/*)1.?3.)@8)A3@:23B)C)287))D.)

D285)50)5.//)B06)063)E3.25)[email protected]=.)2H065)063)D..<)@8)I.33@J)4567B@8E)

.8E/@4>*)

1.)>2K.)4G.85)2)D..<)@8)L.H3623B)M930:)5>.)NN87)50)5>.)NC5>)O)4567B@8E()

G/2B@8E()4@8E@8E()D25=>@8E)9@/:4P.K.3B5>@8E)@8).8E/@4>---*)1.)D.85)50)I.33@J)

M8.23)Q6328E0()@8)I@4=2BO)D@5>)063).8E/@4>)5.2=>.3)287)5>.3.()D.)>27)40:.)

[email protected])5.2=>.34)9308)!8E/287()%3./287()".7.3/2874P)64@8E)[email protected])

.8E/@4>)2==.854)50)/@45.8)287)4567B*1.)>2K.)H..8)7@[email protected])@850)E306G4)

2==037@8E)50)40:.).8E/@4>)4G0<.8)[email protected])MR28272()".D)S./287()%3./287()

!8E/287()".D)+03<PO*)

1.)23.)E0@8E)50).FG/2@8)063)9285245@=)T.8E/@4>)72B4U*)1.)=2:.)50)5>.)=2:G)

HB)H64*)L@345()D.)D25=>.7)I@//4)G3.4.8525@08*),5)VV)0W=/0=<()D.)D.85)50)5>.)

=/24300:)287)D.):27.)2)4=23.=30D)M64@8E)5>.)36/.4)903)5>.)72B4)@8)5>.)

=2:GO*),95.3)/68=>()D.)7@7).FG.3@:.854*)".D)S./287):27.)2)D25.3)

9@/5.3(".D)B03<):27.)2)K6/=280)287),64532/@2)7@7)5D0).FG.3@:.854X)

./.=53@=@5B)287):2E8.5@4:)287)D25.3)287)0@/*),5)C)0W=/0=<()D.):27.)5>.)

G3.4.8525@08)09)5>.).FG.3@:.854*),95.3D2374()D.)G/2B.7)4G0354*),95.3)

[email protected]()D.)G/2B.7)2)G.E4)E2:.*)

)

L063)72B4)D@5>)[email protected])46HY.=54)287)5>.)/245)72B)64@8E)5>.)H/0E*

a m a r a b e r r i s a r e a

8 a r m i a r m a

m ª reina donostia

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 9

z e l a i e t a a b a d i ño

!"#$%!&"'#$'((%)*#

!"#$%&'(#&)%*&'(&+'%,-.& --#/#0.&1.""'023&4--5&6#,5#&7.0.&72+.&0%& 7"#,#8.$9& +."& %8%/+-.:& -#& 8#"02(%"5#3& ;.$& 8#"02(%".$&0%8#,#(& -#$& <-."%$& 7"%/%(0#/%(7%& ,.(27#$3& 1."& $'+'%$7.&7#/,2=(& 6#,5#& ,./,%".$9& +.-2>5#$9& ,#$'"%".$9& /#"2(%".$9&>#"7%".$9&0.>7."%$&%&2(>-'$.&?'#"0#&<."%$7#-%$3&

!(&%$7%&+'%,-.&7#/,2=(&6#,5#&'(#&+"%>2.$#&2?-%$2#&@&>%">#&0%&%--#&'(#&+"%>2.$5$2/#&,2,-2.7%>#&"%(.)#0#3&!$#&,2,-2.7%>#&%$7').&7#/,2=(&%(&%$%&/2$/.&$272.&%(&%-&$2?-.&ABB&@&#0%/C$&-#&>.-%>>2D(&0%&C",.-%$&E'%&-%&".0%#&-#&%("2E'%>%&#F(&/C$3&

G$7%&%$&'(&$272.&E'%&$2&)#$9&0%&=-&('(>#&7%&.-)20#"C$3&H2%(%&'(#& %$>'%-#& 8'$7.& %(& %-& >%(7".& 0%-& +'%,-.& @& >%">#& 0%& -#&%$>'%-#&6#@&'(#&<'%(7%&2/+"%$2.(#(7%&-#&>'#-&%$&+"%>2.$#&#&-#&)%*& E'%& <"%$>#3& 1."& %$.9& -.$& >#,#--.$9& )#>#$9& +.--.$9& ,'"".$9&#$(.$9& >%"0.$333& ,%,%(& >.(& #($2%0#03& !$#& #?'#& 7#/,2=(& -#&,%,%& -#& ?%(7%& 0%& 1.""'029& @& -.$& 0%& ('%$7".& +'%,-.9& >./.&+"%$'/%(& 0%& %--.9& )2%(%& 7.0.& 72+.& 0%& 7'"2$7#$& 0%& 7.0.& %-&/'(0.&+#"#&+".,#"&%$#&"2>#&#?'#3&

1."&%--.&@.&>"%.&E'%&$2& -.$&>#/%--.$&$%&/'%"%(&%$&+."E'%&(.&72%(%(&#?'#&@&$#-0"5#(&0%-&0%$2%"7.&>.""2%(0.3&

I"#>2#$& #& %$7#& #?'#& %(& )%*& 0%& $#-2"& C",.-%$& E'%& 0#(&+-C7#(.$9&/#(0#"2(#$9&(#"#(8#$9&/%-.>.7.(%$333&0%&-.$&C",.-%$&$#-%(:&<"%$#$9&>#"(%&<"%$>#9&E'%$.&+%"<%>7#/%(7%&>'"#0.333&

!$7%& +'%,-.& %$& 2(>"%5,-%& @& #0%/C$& 0%& 2(>"%5,-%& %$& %-&+'%,-.&/C$& ,.(27.& D& 0%& -.$&/C$& ,.(27.$& 0%& 7.0.& %-& /'(0.3&JK%$+'=$&0%&4,#02L.9&>-#".M3&

&&& & !?2-%#:&&N#".#&O"2%(&&JP3&*2Q-.Q.&R3&/#2-#M&&&

&

a m a r a b e r r i s a r e a

1 0 a rm i a rma

u r d a n e t a o r d i z i a

!"#$!%&'$#(!'!)*#+%',-./#0$1%2!

'

3%0!4%/#15$%+%&')16%+%7'8#8#7'

%#41)'!4%'%+(!)',9./#0$1%2'

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 1 1

e t o r k i z u n a g a l l a r t a

Según los arqueólogos, los primeros habitantes

americanos llegaron hace 40.000 años procediendo de

Asia, cruzando un puente de tierra que unía Siberia y

Alaska. En la última era glacial, al descender el nivel

del mar los glaciares empezaron a derretirse y los

habitantes avanzaron hacia el sur.

La civilización maya nació en los alrededores de

México, Belice, Guatemala, áreas de Honduras y el

Salvador. En esta cultura era típica la artesanía de plumas. En la sociedad

maya también había una escala: El primero era el rey, después los

sacerdotes, detrás los guerreros, luego comerciantes, los

campesinos y por último los presos.

Los mayas utilizaban un calendario civil y otro religioso para

interactuar las fechas. También inventaron un sistema

matemático mucho más avanzado que el de los europeos de la

época. Este pueblo inventó el primer sistema de escritura

americano; se basaban en símbolos pictóricos llamados glifos. También

realizaban juegos sagrados: en el juego de la pelota, tenían que meter la

pelota de hule por uno de los aros usando los codos y las caderas. Se dice

que algunas veces se sacrificaba al equipo perdedor.

En el año mil llegaron los Toltecas; convivieron y les

influyeron, pero no destruyeron ni el idioma ni el antiguo estilo de

vida. En el año 1.179, los Toltecas fueron atacados y su capital Tula

fue destruida.

Sobre el año 1.325, unas tribus guerreras llegaron al lago

Texcoco; eran los aztecas. Se asentaron en unos islotes que había en el

medio del lago, fundando allí su capital llamada Tenochtitlan (El lugar del fruto del cacto espinoso).

El imperio Inca fue fundado por los quechuas; fue el reino más

poderoso y rico de todas las culturas andinas: los incas ricos ofrecían a sus

dioses estatuillas de oro. Criaban llamas y alpacas para transportar peso.

En torno al año 1.500, llegaron los conquistadores españoles y durante

estas guerras, los imperios fueron desapareciendo y así los españoles se

llevaron todo el oro.

EKAITZ (6. Maila)

121.alea B E R T S O A K 3

HASIERAKO AGURRA 0. - Do inua: Ipar rag i r re ab i la de la

Emana ld ia has tear dago

unea he ldu da beh ingoz

ta hemen gaude ber tso kantar i

ondo pasatzeko gogoz

mut iko e ta neska

a la i tzen dugu fes ta

sent i t zen dugu ha inbat poz

lehen a ld ia da gure tzako

eta i r r i k i tan ga toz .

ASMAKIZUNAK

1.- Do inua: Mi la k i lo zor ion

Se lekz ioan dab i l

hona e ta hara

ta Madr i len joka tzen

onenen g isara

oso guapo da ta

bere fansak gara

Iker du izena ta

por te ro ona da

2. - Do inua: Mar i txu nora zoaz .

Asko ja ten d i tugu

hemengo jange lan

sagardoa eg i teko

hobe da aukeran

b i ko lo re kanpot ik

hor ixka barnean

ar rak sor tzen za izk io

us te l tzen denean.

3. - Do inua: Pasa iako p laza t ik .

Go izean sar tzen gara

bedera tz ie tan

lan asko eg i ten dugu

ikas leak ber tan

Lau Ha ize ta daukagu

aste lehen go ize tan

asko ikas ten dugu

era ik in hor re tan.

4. - Do inua: As toa ikus i nuen.

I kas le onak d i tu

e ta hor iek gu gara

ta oso zor ro tza da

bere beg i rada

Urn ie ta t i k da tor

be t i esko la ra

andereño tx in txua

ta oso guapa da

5.- Do inua: Markosek eg in eban.

N i ia be t i nago

karpe ta ondoan

n i gabe esko la ra

ez in zara joan

arka tza eros tean

lo r tzen nauzu doan

margoak daramatza t

asmatu beh ingoan.

BUKAERAKO AGURRA

0.- Do inua: Ipar rag i r re ab i la de la .

Gure esko lan i rakas leak

d i ra Be len e ta Una i

la ta hand ia emanagat ik

ur run tzer ik ez dugu nah i

oso ondo pasa dugu

ondo a tera za igu

ta e txera goaz a la i

asmak isunak bukatu d i ra

gure sa ioa ere ba i .

Egileak: Ondarretako 5.maila

ERANTZUNAK

1- Iker Casillas

2- Sagarra

3- Eskola

4- Belén andereñoa

5- Estutxea

a m a r a b e r r i s a r e a

1 2 a rm i a rma

a m a r a b e r r i s a r e a

o n d a r r e t a a n d o a i n

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 1 3

H a r r i B e r r i - O l e t a

e t x a u r r e n a i a r a

Ekosistema naturaren zati txiki bat da eta bertan bizi diren izaki bizidunak eta beraien inguruak osatzen dute. Izaki bizidunak eta horien inguruak erlazionatzen dira. Ekosistemak oso txikiak edo oso handiak izan daitezke. Bertan bi osagai bereizten dira: osagai biziduna eta osagai bizigabea. Lehenengoa, ekosisteman bizi diren izaki bizidunek osatzen dute (landareak, animaliak eta onddoak esaterako) eta bigarrena, izaki horiek bizi diren lekuak, urak, aireak eta lurrak osatzen dute.

Ekosistema batean izaki bizidunen artean janaria lortzeko sortzen den erlazioari elikadura katean deitzen zaio. Izaki bizidunek janaria lortzeko, ugaltzeko eta beste batzuen erasoetatik babesteko elkarrekin eta ingurunearekin erlazionatu behar dute. Erlazio horiek lehian edo laguntzan oinarritu daitezke. Lehian oinarritutakoak, bikotekidea lortzeko sortzen dira. Laguntzan oinarritutakoak, aldiz, bi kide edo gehiago elkartzean sortzen dira (familiak, sardak, aldrak edo koloniak osatu daitezke).

!!!!

!!!!

!!!!

!!!!

!!!!

!!!!

!!!!

"#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+""#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+""#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+""#$%"&'!(&)$*&!$+,))&+"!!!!

-.!(&$%&-.!(&$%&-.!(&$%&-.!(&$%&!!!!

Ekosistema bateko izaki bizidunen artean ekoizleak edo kontsumitzaileak bereizten dira janaria jatearen arabera. Ekoizleek beren janaria lortzen dute eta talde honetan landareak eta algak sartzen dira. Kontsumitzaileak berriz, animalia eta landareaz elikatzen dira; talde horretan, belarjaleak, haragijaleak eta orojaleak sartzen dira.

Erlazioak, kide guztientzako onak edo batentzat bakarrik izan daitezke; baita guztientzat kaltegarriak edo batentzat ona eta bestearentzat berdintsu izan daitezke (hegaztiek bufaloen zorriak jaten dutenean, hartzek izokinak harrapatzen dituenean, lehoiek eta gepardoek janari bera nahi dutenean, putreak hildako baten hondakinak jaten dituenean…)

a m a r a b e r r i s a r e a

1 4 a rm i a rma

z a b a l a r r a d u r a n g o

a m a r a b e r r i s a r e a

e t o r k i z u n a g a l l a r t a

Según los arqueólogos, los primeros habitantes

americanos llegaron hace 40.000 años procediendo de

Asia, cruzando un puente de tierra que unía Siberia y

Alaska. En la última era glacial, al descender el nivel

del mar los glaciares empezaron a derretirse y los

habitantes avanzaron hacia el sur.

La civilización maya nació en los alrededores de

México, Belice, Guatemala, áreas de Honduras y el

Salvador. En esta cultura era típica la artesanía de plumas. En la sociedad

maya también había una escala: El primero era el rey, después los

sacerdotes, detrás los guerreros, luego comerciantes, los

campesinos y por último los presos.

Los mayas utilizaban un calendario civil y otro religioso para

interactuar las fechas. También inventaron un sistema

matemático mucho más avanzado que el de los europeos de la

época. Este pueblo inventó el primer sistema de escritura

americano; se basaban en símbolos pictóricos llamados glifos. También

realizaban juegos sagrados: en el juego de la pelota, tenían que meter la

pelota de hule por uno de los aros usando los codos y las caderas. Se dice

que algunas veces se sacrificaba al equipo perdedor.

En el año mil llegaron los Toltecas; convivieron y les

influyeron, pero no destruyeron ni el idioma ni el antiguo estilo de

vida. En el año 1.179, los Toltecas fueron atacados y su capital Tula

fue destruida.

Sobre el año 1.325, unas tribus guerreras llegaron al lago

Texcoco; eran los aztecas. Se asentaron en unos islotes que había en el

medio del lago, fundando allí su capital llamada Tenochtitlan (El lugar del fruto del cacto espinoso).

El imperio Inca fue fundado por los quechuas; fue el reino más

poderoso y rico de todas las culturas andinas: los incas ricos ofrecían a sus

dioses estatuillas de oro. Criaban llamas y alpacas para transportar peso.

En torno al año 1.500, llegaron los conquistadores españoles y durante

estas guerras, los imperios fueron desapareciendo y así los españoles se

llevaron todo el oro.

EKAITZ (6. Maila)

a m a r a b e r r i s a r e a

z a b a l a r r a d u r a n g o

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 1 5

o k o n d o o k o n d o

a m a r a b e r r i s a r e a

1 6 a rm i a rma

a m a r a b e r r i s a r e a

z u m a i a z u m a i a

Urtebetetze bertsoa

Gaur nik bazkaltzekodauzkat bi tomateorain itxoin behar deguhurrengo urterartezure merendolarakotarta-txokolategaur zuk egin dituzuzortzi urte bete.

Doinua: Haizeak bidali duEgilea: Eire Salegui 2. maila

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 1 7

l a r r e a z o r n o t z a

My name is Izaro

Egilea: Izaro Larruzea

a m a r a b e r r i s a r e a

1 8 a rm i a rma

a m a r a b e r r i s a r e a

s a n f r a n t z i s k o b e r m e o

!"

!!" !!"#! $#%&'(! )*+','-(#! *(! .%! '%(*/&-0! 12'(&*%! $3(! 4*! 566! *(7*/'*(!!!!!!!!!!!!!!

4'8*)*%&*(!4*!$#%&'(0!!!

!" 1(&3%!*$7#)*%&#4#(!/-%! +-(!(#+&#$-%&*(9!/-%! +-(! '%(*/&-(!:-;#!<!/-%! +-(!'%(*/&-(!7#+-0!

!

!" !=.#%4-! +#! $#%&'(! )*+','-(#! >.'*)*! /#?#)! (*! >.*4#! >.'*&#! /-%! +#(! $#%-(!!;.%&#(!/-$-!('!*(&.@'*)#!)*?#%4-9!7-)!*(-!+*!++#$#%!#(A0!!

!

!" =.#%4-!*%/.*%&)#!#!(.!@A/&'$#!+#!#,#))#!8.*)&*!<!*$7'*?#!#!4*@-)#)+#0!!!

!" !=.#%4-! +#! 7#)*;#! *(&3! .%'4#! *%! *+! #/&-! 4*! +#! )*7)-4.//'B%! +#! :*$C)#!!!!!/-,*!+#!/#C*?#!4*+!$#/:-!<!*$7'*?#!#!4*@-)#)+#0!

!

!" "#(! $#%&'(! 4*! ,)#%4*(! 4'$*%('-%*(! /-$*%! '%/+.(-! +#,#)&';#(9! )#$#(! <!!73;#)-(9!#(A!/-%(',.*%!$3(!7)-&*A%#(!7#)#!7-%*)!$3(!:.*@-(0!!

!

!" "#(! :*$C)#(! 7-%*%! 4*! D0666! -! 50666! ! ! :.*@-(! *%! +#(! --&*/#(! >.*! (-%!!!!!C-+(#(!4*!*(7.$#!4-%4*!(*!!,.#)4#%!+-(!:.*@-(0!

!

!" "#!$#<-)!7#)&*!4*!*(&#!*(7*/'*!7#(#!*+! '%@'*)%-!*%!*(&#4-!4*!:.*@-! !<!%#/*%!*%!7)'$#@*)#0!

!

!" =.#%4-!+#!+#)@#!!(#+*!4*!+#!$*$C)#%#!<#!*(&3!4-&#4#!4*!7#&#(!!#%&*)'-)*(!!7#)#!/#?#)0!!

!

!" !!!"#!$#<-)!7#)&*!4*!*(&#!*(7*/'*!(*!*%/.*%&)#%!*%!+#(!)*,'-%*(!&)-7'/#+*(0!

!!!!!!!!!!!"#"$#%&'()#(!!

*#*+$%,!!!!!!-.!/012!.3405!67!.58!12391.78:!

(+*%',!!!!!!!;1<36!=1.18!>5?@A3B1:!

-;#*%'#($,!!=12!C14.5:!

!!!!!!!!!!!!>3D7.!%B75!E:913.1!

a m a r a b e r r i s a r e a

t x i n k o r t a b i d e g o i a n

a rm i a rma 1 9

!"#$"%&'$(")*!!

!!$+,-*./0/1*2,3.,-1*405*"#$%!&'('"!)*+%,*"*#-!./#!+.00*#-!.0#1%+%(2!!

67*/,89:8:.-*90-08**

!

!

!

!

!

!

!

!

!!!!

;.,<.* %.<.0*

=,.<*$7* >0-,<.*

a m a r a b e r r i s a r e a

2 0 a rm i a rma

a m a r a b e r r i d o n o s t i a

1. Elurrez egin, eguzkiaz desegin2.Gora igotzeko, behera jeisteko, izango duzu etxean bat segu-ru asko.3.Lehen etxea du mahaztia, gero ahoan ederra, baina gehiegi hartu eta seguru mozkorra

Igarkizunak

Egilea: María Gurruchaga

A L I R O G L U A P

N E W K B J N Z B A

A R z I U Z M Ñ J N

T U U N F A D A M T

U V B T A T Ñ E S E

G Z E A E P H R U R

N I S R O Z M G L A

A R U B A S K I Z O

R L W E C J B T X J

O H R Z S L K P N TEgilea: Xabier Eizagirre

Arauak: Goitik behera, beheratik go-ra, diagonalean, ezkerretik eskuinera eta eskuinetik ezkerrera, 7 bazapizti bilatu behar dituzu

Gaia: bazapiztiak

Hizki zopa

A

1

2

3

4

5

6

gurutzegramaGoitik behera A=Balantzak markatzen duena.

Ezkerretik eskuinera 1=Futbolean erabiltzen duguna. 2=Fruta bat. Azkeneko letra alfabetoan. 3=Animali batzuk dutena atzeko aldean. 4=20garren letra alfabetoan. Mutil baten izena. 5=Liburuetan agertzen dena. 6=Bigarren nota musikala. Baietz hitzaren antonimoa.

Egilea: Nahia Arregui

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 2 1

z e s t o a z e s t o a

ZESTOA HERRI IKASTETXEA

Jon Ander Lopetegi

(L.H.2)

1.

2.

5. 3.

4.

7.

8.

6.

9.

1.- Se juega con la mano.

2.-Hay un arbitro y

todos corren.

9.- Son muchos

juegos y sobre

todo se corre.

8.- Se juega moviendo manos y pie en

el agua.

3.- Carreras de motos.

4.- Hay dos porteros y

cinco jugadores en

cada equipo.

5.- Se juega con dos

canastas.

6.- Se juega con la

raqueta.

7.- Se juega tirando

de la cuerda.

a m a r a b e r r i s a r e a

2 2 a rm i a rma

h a r r i b e r r i d o n o s t i a

!!

!" #" $ %" &" '" (" )" )" *"

+" *" ," -" ." /" +" 0" '" 1"

#" 2" -" 3" ." 4" ." '" 1" !"

'" )" -" 5" -" 6" &" -" !" ("

*" 7" *" &" -" 2" 2" (" 3" *"

&" 8" -" !" /" *" 0" +" %" *"

." '" %" 9" 9" -" 0" *" &" %"

%" 1" *" 9" :" *" 9" !" %" ;"

'" %" 5" %" 9" %" ;" 9" -" 0"

*" :" *" 6" ." %" &" %" 5" -"

"

"

"

"

"

"

"

"" "

5<=><"/?@ABC=DE"

9<C?>D"7<FG?"

"

"

"1- It’s a fruit and a colour. 2 5

3 4

1

7

6

2- It’s the first day of the week.

3- It’s a fruit. It can be red,

green and yellow.

4- A small fruit.

5- A yellow fruit.

6- It’s the last day of the week.

7- A month. "

*HI<B":<JD?K

a m a r a b e r r i s a r e a

a rm i a rma 2 3

l a n d a k o d u r a n g o

!"#$%%&'()*"&+&"$',$-"&.#/'0/'+$#1$/'2$13&'45""#$'

a m a r a b e r r i s a r e a

2 4 a rm i a rma

amara berri sareaEtorkizuna

GorlizSan Frantzisko

Mundaka

Allende Salazar

Okondo

Etxaurren

Landako

Larrea

Harri Berri

Amara Berri

Zestoa

Zumaia

ZelaietaZabalarra

Mª Reina

Txinkorta

Ondarreta

Urdaneta

Murumendi

B I Z K A I A

ALLENDE-SALAZAR LHI

Gernika-Lumowww.allendesalazar.com

MUNDAKA LHI

[email protected]

SAN FRANTZISKO LHI

Bermeowww.bermeo.sanfrantzisko.org

ETORKIZUNA IKASTOLA

Abanto-Zierbanawww.etorkizunaikastola.org

GORLIZ LHI

Gorlizwww.gorlizkoikastetxea.org

LANDAKO ESKOLA

Durangowww.landakoeskola.org

ZABALARRA LHI

[email protected]

LARREA LHI

Amorebieta-Etxanowww.amorebieta-larrea.org

ZELAIETA LHI

Abadiñowww.zelaieta.org

G I P U Z K O A

AMARA BERRI LHI

Donostiawww.amaraberri.org

HARRI BERRI-OLETA LHI

Donostiawww.harriberrioleta.org

MARÍA REINA ESKOLA

Donostiawww.mreinassplanalfa.es

MURUMENDI LHI

Beasainwww.murumendi.org

ONDARRETA LHI

Andoainwww.ondarretaikastetxea.org

TXINKORTA IP

[email protected]

URDANETA LHI

Ordiziawww.urdanetaikastetxea.org

ZESTOAKO HERRI ESKOLA

[email protected]

ZUMAIAKO HERRI ESKOLA

[email protected]

A R A B A

ETXAURREN IKASTOLA

Zuhatza-Aiarawww.etxaurrenikastola.org

OKONDO HE

Okondowww.okondoeskola.org