Kandinsky.-o

160
8/3/2019 Kandinsky.-o http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 1/160 Kandinsky Punto y línea sobre el plano Contribución al análisis de los elementos pictóricos Paidós Estética 25

Transcript of Kandinsky.-o

Page 1: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 1/160

KandinskyPunto y línea sobre el planoContribución al análisis de los elementos pictóricos

Paidós Estética 25

Page 2: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 2/160

Page 3: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 3/160

Punto y línea sobre el plano

Page 4: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 4/160

1.

3.

4.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

19.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

Paidós Estética

L. Benévolo La ciudad y el arquitecto

R. M. RulkeCartas sobre Cezanne

R. BanhamTeoría y diseño en la primera era de la máquina

R. Amheim El pensamiento visual

H. Wölfflin Renacimiento y Barroco

 A. Garay Las armonías del color

 V. KandinskyGramática de la creación. El futuro de la pintura

M. Brusatin Historia de los colores

O. Schlemmer Escritos sobre arte

R. FryVisión y diseño

E Léger Funciones de la pintura

M. M. Roncayolo La ciudad

P. Francastel La realidad figurativa I. El marco imaginario de la expresión figurativa

P. Francastel La realidad figurativa II. El objeto figurativo y su testimonio en la historia

 V. Kandinsky y E Marc El jinete azul

L. WittgensteinObservaciones sobre los colores

R. AmheimConsideraciones sobre la educación artística

 J. PawlikTeoría del color

 V. Kandinsky De lo espiritual en el arte

 V. Kandinsky Punto y línea sobre el plano

 J. Costa La esquemática

N. PotterQué es un diseñador

E. PanofskySobre el estilo

E. Satué El paisaje comercial de la ciudad

E. Satué El paisatge comercial de la ciutat

 A. C. Danto

 La transfiguración del lugar común

Page 5: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 5/160

 Vasili KandinskyPUNTO Y LÍNEA 

SOBRE EL PLANOContribución al análisis de los elementos pictóricos

Page 6: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 6/160

Título original: Punkt und Linie zu Fläche. Beitrag zur Analyse der malerischen

 Elemente

Primera edición alemana: Munich, Verlag Albert Langen, 1926Traducción del alemán de Roberto EchavarrenEdición francesa publicada por Éditions Denoël, París, con el título de

 Point et ligne sur plan. Contribution á l´analyse des éléments de la peinture

Cubierta de Mario Eskenazi

750.28 Kandinsky, VasiliKAN Punto y línea sobre el plano. - 1ª ed. - Buenos

Aires : Paidós, 2003.168 p. ; 21x15 cm.- (Estética)

Traducción de: Roberto Echavarren

ISBN 950-12-5025-3

I. Título - 1. Pintura-Técnicas

1º edición en España, 1996

1º edición en Argentina, 2003

Quedan rigurosamente prohibidas, sin la autorización escrita de los titulares delcopyright, bajo las sanciones establecidas en las leyes, la reproducción total o par-

cial de esta obra por cualquier medio o procedimiento, comprendidos la reprografía y el tratamiento informático, y la distribución de ejemplares de ella mediante alqui-ler o préstamo públicos.

© 1970 by Éditions Denoël, París© 1996 de todas las ediciones en castellano,

Ediciones Paidós Ibérica SA Mariano Cubí 92, Barcelona

© 2003 de esta edición,Editorial Paidós SAICFDefensa 599, Buenos Airese-mail: [email protected]

Queda hecho el depósito que previene la Ley 11.723Impreso en Argentina - Pringad in Argentina

Impreso en VerlapComandante Spurr 653, Avellaneda, en octubre de 2003Tirada: 1500 ejemplares

ISBN 950-12-5025-3

Edición para comercializar exclusivamente en Argentina y Uruguay 

Page 7: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 7/160

SUMARIO

Prólogo, Max Bill

 AdvertenciaIntroducciónEl puntoLa líneaEl plano básico

 ApéndiceObservaciones posteriores, Max Bill

9

13152149

103133158

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .

7

Page 8: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 8/160

Page 9: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 9/160

PRÓLOGO

E 1926 precó e bro Punto y línea sobre el plano e e-

tor Abert Lge e Much, como tomo 9 e ere e broe Buhu cu reccó otetb Wter Gropu LuMoho-Ng. Se reetó e 1928. E 1947 precó, truco porH vo Reb, como pubccó e Mueum of No-ObjetvePtg, e Nuev Yor, bjo e títuo Point and Line to Plane.

Como K ecró e u mometo e e prefco, etebro e cotucó orgác e u ecrto   De lo espiritual enel arte, reeto e 1952, e u 4ª ecó, e etor Bete,

Ber-Bümpz. Ecrbí pr e ecó u trouccó que, eo eec, e tmbé vá pr et uev ecó e   Punto ylínea sobre el plano. Por eo me mtré quí r guo toobjetvo.

S De lo espiritual en el arte hbí urgo como u mme-to, uo coercoe teórc, Punto y línea sobre el plano ebeu orge e u mor prte tre que K hbí umoe Buhu ee 1922.

Etb prepro pr e tre por u ctv e Mocú.Como membro e eccó rtítc e Comro e Puebo  pr Euccó Popur profeor e Acem e Arte, e1918 fuó e Ittuto e Cutur Artítc. E 1920 fue om-bro profeor e Uver e Mocú. E 1921 fuó Acem e Cec Artítc, e que fue vcepreete.Pero poco epué boó Ru, que e rumbo e goberoe e ámbto cutur hcí mpobe u ctv rtítc -

9

Page 10: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 10/160

10

bre. Etoce, e juo e 1922, Wter Gropu o mó pr er profeor e Buhu ett e Wemr.

  Punto y línea sobre el plano urgó etoce, como compe-o e u gr prte e teorí que K eeñb e

Buhu o etute. E bro ev e ubtítuo «Cotrbucó á e o eemeto pctórco». Se porí eteer ee títuo, porque gu co v má á e o pctórco etr e cueto-e geere e cofgurcó, t como K eeñb eu ce obre o eemeto báco e form.

Cuo e 1925 o metro ecero over Buhuett e Wemr trre Deu, K proguó u c-tv e Buhu e Deu. Cocero u egémo cum-

 peño, prcó e Punto y línea sobre el plano ugurcóe o uevo efco creo por Wter Gropu. Durte etoño, K fue vcerector; guó éoo cuo WterGropu e retró ceó reccó He Meer, poteror-mete Luwg Më v er Rohe. E 1933 e gobero z cerrb Buhu e Deu. Se mtuvo ú ht 1933 ( sic e e org)como ecue prv, bjo reccó e Më v er Rohe, eBer. Tmbé urte ete útmo períoo K coboró,

e e mmo eto e que o hbí hecho ee e comezo e uctv e Buhu. Poco epué e que e cerrr ecue eBerí, K emgró Prí.

Durte eto 10 ño, o etbeco e Puto íe obree po cottuó má o meo e fumeto e u ce, t-to e octr bác e Buhu como e u e «cebre e ptur» rg por é, u epece e etuo mg-tr e ptur bre. Lo trto teórco que K ecrbóetre De lo espiritual en el arte  Punto y línea sobre el plano y des- pués e 1926 etá recogo e e voume coectvo K:ensayos sobre arte y artistas (Etor Bete, 2ª ecó, 1963).

Precmete ho o prece e epec vor que etovor teorí eté pocó e too e que querefretre e. Porque e rte cocreto h epermeto ucoerbe epó e mptu, pero e morí e oco o h go mucho e profu. Eto quzá e eb,

Page 11: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 11/160

11

e prte, que o tee que uchr, como e u mometo, poru etec recoocmeto como pob eprev, que mucho jóvee cue é u cocezu preprcó;poáoe úcmete e eemeto forme etero, e vez e

recoocer etructur teror, e epírtu e e ete uevogéero rtítco.Ape hbrá mejor ectur pr o que buque e e muo

e ptur que o ecrto e u gr metro peor, coe u rc eperec.

Zurch Um, eero e 1955Max Bill

Co ocó e curt ecó e ete bro, h que ecrque fuec e K obre ptur e uetro íh umeto coerbemete. Pero pe e e eto e teorí que e reprouce quí. Et fuec má be procee e obr e u prmer époc romátco-eprev, e que ee-ceó bercó e coor e form objetu, e ecr, te eque crer u reetructurcó. S embrgo, o repreette e

e m «ptur form» ov que e cto e bercó eK fue e comezo e u uev utóom etructurcó  orecó e o recuro gráfco. E cmbo, «ptur for-m» o h ño evoucó e ptur.

Zurch, 1959Max Bill

E bro, pubco por mí,  Kandinsky:  ensayos sobre arte y artistas, pubco e u egu ecó e 1963 e EtorBete, cotee 34 trto ueto recto por K  compet í u ecrto eto ht etoce e e mmetor e u trogí tegr.

Zurch, ovembre e 1963Max Bill

Page 12: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 12/160

Page 13: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 13/160

 ADVERTENCIA 

Cbe cr que e erro e ete bro co-ttue u cotucó orgác e m trbjo teror,  De

lo espiritual en el arte. Debo por o tto vzr e íe trz.

A comezo e guerr mu pé tre mee e Goch, or e go Cotz, eco ee tempo c ecuvme-te temtzr m e rezr eperec práctc corre- poete. De eo có u mter teórco btte bute.

Ete mter permecó rrcoo c urte ez ño,  óo útmmete pue vover ocuprme e é; e hí urgó etebro.

L pregut —ebermete cocret— que pte eurgmeto e cec rtítc obrep e u coecueco ímte e ptur fmete o e rte e geer. Sóoteto r quí gu ccoe: métoo ítco coe-rcó e o vore tétco.

 Wemr 1923Deu 1926

Kandinsky

13

Page 14: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 14/160

Page 15: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 15/160

INTRODUCCIÓN

Too o feómeo e puee epermetr e o moo.Eto o moo o o rbtrro, o que v go feó-

meo etá etermo por turez e mmo o por oe u propee:

eteror-teror.

L ce puee er oberv trvé e crt e u vet-, e moo que u ruo o egue mortguo, o mov-meto e vuev ftme to e, pee trprec

e vro rígo frío, prezc como u er tete, «e otroo».

O e puee brr puert: e e e meto, e profu-z e e «er —e— fuer», e tom prte u pucoeo vv co eto peo. E u permete cmbo, otoo veoce e o ruo evueve hombre, cee vertgomete ce e proto przo. Lo movmetotmbé o evueve e u juego e r e vertce ho-rzote que, por e movmeto mmo, tee hc verreccoe —mch cromátc que e ue epr e to-e grve, gu.

De mmo moo, obr e rte e refej e uperfcee cocec. Pero permece má á e uperfce , u  vez termo e etímuo, eprece ejr rtro. Tmbéquí h u certo crt trprete, pero rígo, fjo, que hcempobe recó rect. Tmbé quí ete pob e

15

Exterior - interior

Page 16: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 16/160

 Análisis

Pintura y 

otras artes

Teoría

En èpocasanteriores

16

 peetrr e obr, prtcpr e e vvr u pucoeco eto peo.

Y uque o e teg e cuet u vor cetífco, que e-

 pee e u mucoo eme, e á e o eemeto rtí-tco e u puete hc pucó teror e obr e rte.L frmcó, ht ho preomte, e que erí ft

ecompoer e rte, que et ecompocó trerí cogo,evtbemete, muerte e rte, provee e gorte ub-etmcó e vor e o eemeto zo e u fuerz prmr.

Co recó vetgcó ítc, ptur ocup,

etre otr rte, u ugr orpreetemete pecur. Lrqutectur, por ejempo, reco por turez co fe práctco, ebó ee e prcpo obteer certo coocmetocetífco. L múc, que eceptuo mrch z otee fe práctco, que ht ho óo fue ecu pr obrbtrct, poee ee hce mucho tempo u teorí, que be cottue u cec u tto moóto, e ecuetre permete erroo. De moo que mb rte, típo

etre í, tee u be cetífc rrefutbe.E que otr rte e ecuetre má o meo e-

t e ete pecto e ebe trbur gro e evoucóczo por c u e e. L ptur h evoucooeormemete e e trcuro e o útmo eceo. No ob-tte, óo recetemete h o ber e ervumbre quempcb u trcoe pccoe. Eto ubc etroe u ctegorí que ege u eme projo e o meo eo que e ve, í como e u objetvo. S ete á erímpobe, tto pr e rtt como pr e púbco, recorrer etp guete.

L ptur e otr époc o etuvo certmete t ev- como ctu e o que ete pecto e refere. Certo coo-cmeto teórco o repoí pregut e ore purme-te técco, er pobe trmtr cert eeñz e compocó—que e trmtí, e efecto— o co. Por útmo, gu

Page 17: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 17/160

17

Historia del arte

1 Por ejemplo: la utilización de las tres supercies primarias como basepara la construcción de un cuadro. Estos undamentos de composicióneran aceptados hasta hace poco en las academias de arte, y tal vez aún

hoy lo sean.2 Véase la importante obra de Ernst Berger: , 5 partes. Georg D.W. Call- wey Verlag, Munich.Desde entonces ha aparecido yna numerosa bibliograía sobre este terna.Últimamente apareció la gran obra del proesor doctor Alexander Eibner:Verlag B. Heller, Munich.3 Muy poco después se editó la obra de P. Signac:

ocoe, refer cocretmete o eemeto, e epec u vor u pccó, er e geer co b por o rtt.1 

De tgu ocoe, ecepcó e recet ecu-vmete técc (be, cogomerte, etc.) —que e o

útmo vete ño fuero e gr prte reecubert que eAem eempeñro u ppe etermte co recó erroo e o coore— práctcmete h o coerv-o ht ho.2 E u hecho otbe que o mpreot, pere que «tu uch cotr e «cemcmo» quro o ú-tmo reto teórco e ptur, frmo que « tureze úc teorí e rte», fuero quee cocetemetecoocro per fumet e u uev cec rtítc.3

U e prcpe tre e recé c cecrtítc erí u á mucoo competo e htore rte e recó o eemeto, cotruccó compo-có, brco ver époc ferete puebo. Dchoetuo e eberí hcer e e mrco e tre pregut: e  procemeto, e rtmo ece e u certo erroo(probbemete rregur u oute, pero que e htor erte gue u íe). L prmer prte e et áre, e á,

mt co e cmpo e cec «potv». L egu prte, turez e erroo, mt co e cmpo foófco.Aquí e cofgur e puto cve: pob e formur eeco repecto erroo humo e geer.

Page 18: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 18/160

Descomposición Notemo e po que e reecubrmeto e ov o-coe correpoete prmer époc e rte óo e pueeevr cbo mete u ruo trbjo que eje e o e temor «ecompocó» o muerte e rte. Y que eeñz

«muert» ce e obr vv t profumete que óoco gr efuerzo e puee cr uz, u efecto o erá«perjuce» vo pr que eté omo por e meo gorc.

L vetgcoe que rv e be uev cec rtí-tc tee o met repoe o tpo e requermeto:

) o requermeto e cec e geer, que ce e

mpuo e ber, ego e ecee práctc: cec «pur»

b) requermeto co repecto equbro e fuerzcreor, que e puee cfcr como tucó cácu-o. E m cec «práctc».

Dch vetgcoe e ebe rezr co epírtu vere-rmete temátco, egú u equem cro, que por ecotr-

mo e u comezo e o preet como u ebuoo bertocuo erroo poteror e mpobe prever.

L prmer pregut ocur e refere, turmete, o ele-mentos artísticos, que o e mter e cotruccó e c obr  vrrá por o tto egú c géero rtítco.

Se ebe tgur o elementos básicos, e ecr, queo o cue u géero rtítco o porí etr.

Lo emá eemeto erá eomo elementos secunda-

rios.E mbo co e ecero evr cbo cfccoe or-

gác.Ete bro trt e o eemeto báco utzo e etp

má prmr e to obr pctórc, o cue ét o e porí quer cr, que cottue emá be e rte gráfco,epeete e ptur.

Hbremo pue, e prmer ugr, e puto.

Dos metas

Elementos

18

Page 19: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 19/160

Camino de lainvestigación

Tema del libro

19

E proceo e e to vetgcó cote:

) e e mucoo eme e c feómeo por epro,b) e opocó e o feómeo etre í: terccó

comprcó; c) e cocuoe geere eucbe e o etpterore.

M objetvo e ete bro e mt omete o pr-mer prte. Pr tercer e mter o cz o e ebetmpoco mprovr.

E eme eberá er ftgomete cro vzr muco-

mete. N má pequeñ tercó, propee efecto e ceemeto ebe ecpr mr tet. Sóo ete cmo e ámcrocópco o coucrá u mp íte que fmete, mu por ecm e o ímte e rte, e eteerá ht «u-» e o «humo» o «vo».

Ét e met prevt, pero ú mu ej.

Lo ímte e preete trbjo e cofgur o óo por m

crec e fuerz, o tmbé e epco. Por eo, et obrcote omete e u trouccó e crácter geer  purmete e prcpo, e que e rge tecó hco eemeto «gráfco» báco:

) «e btrcto», e ecr, o e form re e uperfce que o roe,

b) obre uperfce mter. Efecto e propeebác e ét.

Pero o teror e trtrá pe e e mrco e u ve-tgcó fugz, como teto e etbecer u métoo epecífco pr vetgcoe e cec rtítc e probro e upccó.

Page 20: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 20/160

Page 21: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 21/160

EL PUNTO

E puto geométrco e vbe. De moo que o ebemoefr como u ete btrcto. S pemo e é mtermete, e

 puto e emej u cero.Cero que, embrgo, ocut ver propee «hum-

». Pr uetr percepcó ete cero —e puto geométrco—etá go mor cocó. Hb, u, pero co morreerv.

E uetr percepcó e puto e e puete eec, úco,entre palabra y silencio.

E puto geométrco ecuetr u form mter e ecrtu-

r: perteece eguje gfc eco.E covercó correte, e puto e ímboo e terrup-

có, e o etec (compoete egtvo) mmo tempoe u puete e u otr (compoete potvo). T e e ecrtur u significado intrínseco.

E puto e, emá, e u eteror, mpemete e ee-meto práctco, uttro, que ee ño hemo cooco. Ego eteror e vueve cotumbre ocurece e oo teror e

ímboo.Lo teror que «muro» etro e o eteror.E puto perteece etrecho círcuo e o feómeo cot-

o co u ot trco: muez.E oo e eco coto e pr e puto t etrete

que e mpoe obre to u emá propee.A cu e u eguje moótoo, too o feómeo hb-

tumete trcoe e vueve muo. No oímo má u voz

21

Puntogeométrico

Escritura

Silencio

Page 22: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 22/160

Conmoción

Desde adentro

 Arranque

22

e eco o roe. Ycemo muerto bjo o «práctco-fuco-».

A vece u comocó etrorr o puee cr eeto et hc u recepcó vv. S embrgo, o poc vece

u má bruc cu o ogr covertr e eto et e vvete. L comocoe proveete e exterior (eferme,egrc, preocupcoe, guerr, revoucó) rrumpe co  voec co efecto rgo o corto e e cmpo e o hábtotrcoe. Et rrupcó, empero, o e percb frecuete-mete o como u «jutc» má o meo tempetv.Etoce e mpoe obre too o emá etmeto e eeoe regrer cuto te tem e o hábto trcoe.

L comocoe proveete ee  adentro o e otrotpo. Su cu etá e e hombre mmo etro e é ctú. Ehombre o e u epector trvé e u vet, o que eubc e ce. L vt e oío teto trform mímcomocoe e gre vvec. De to prte fue voce  e muo etero reue. Como u eporor que e tere terrtoro ecooco, hcemo uetro ecubrmetoe o coto. E mbete, comúmete muo, comez e-

 prere e u om c vez má gfctvo. Aí, e vueveímboo o go muerto o muerto reuct.

Nturmete, uev cec rtítc óo porá urgrcuo o go e vuev ímboo e ojo e oío berto  permt tr e eco pbr. ue o e cpz eobervr ebe ejr e pz e rte teórco. Su teto e cuto rte o evrá gú to, te be, ceturá ep-rcó ho etete etre hombre rte. Jutmete o et pero quee ho trt e poer etrá e pbr rte e puto f.

Mete e rrque puto e puto e u etrgohbtu, u propee ctumete eco eger uoo c vez má reco.

Et propee —teoe ter— urge u trotr ee o profuo e u er e rr u fuec efecto

Page 23: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 23/160

obre e hombre, upero c vez co mor fc hbcoe e cotumbre. E reume: e puto muerto e vueve u er vvete.

De etre much pobe mecoo o co-tpo:

1. E puto e evo e u utzcó práctc u uo outtro, por tto ógco:

Ho vo ce.Ho vo. A ceHo vo . Ce

E evete que e egu fre ú e pobe mtree uo e puto co u f práctco: cetucó e objetvo,tec e tecó, oo reobo. E tercer freetr e ccó fgur ógc, o que e puee terpretr comou error e mpret. E vor teror e puto rempgue poru tte e metmete ofoco.

2. E puto e evo fuer e u eto práctco-fuco,queo fuer e ce e fre:

Ho vo ce

E ete co e puto eg teer u mor epco bre etomo uo, e moo que u ceto quere reoc. A pere eo, u voz e ú éb ecrtur que o roe preom.

 A umetr e epco bre reeor e puto, í como

e tmño e éte, mue e oo e ecrtur e putoumet e tez fuerz (fg. 1).

Aí, fuer e ervumbre práctco-fuco, e etbeceu bto ecrtur-puto. E u bceo etre o mu-

Primer caso

Segundo caso

Liberaciónprogresiva

Figura 1

23

Page 24: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 24/160

o que jmá ogrrá eutrzre: eto -út revouco-ro, ecrtur e ve comov por u eemeto etrño frete que o puee crer u recó e epeec.

E puto e h epreo ítmete e u eto hb-tu, qureo u mpuo que e permte tr e u muo otro. Lbero e uborcó o práctco-fuco, co-mez etr como er independiente  u ervumbre eterorevee ervco u prop teror. Éte e e muo e  ptur. E puto procee e choque e trumeto co u- perfce mter, co be. L be puee er e ppe, mer,te, etuco, met, etcéter. L herrmet puee er ápz, pu-zó, pce, pum, guj, etc. Mete e choque be quefecu.

E cocepto exterior  e puto e, e ptur, mpreco. E  puto geométrco vbe evee quí mter, quere e-cermete certo tmño, recubre u eterm uperfce.Aemá cot e certo ímte que o í e queo que oroe. Too eto e obretee prece e prcpo mu e-

co, pero u e eto co mpe e choc co mprecoeque o remte eto boutmete embroro e ctuteorí e rte.

E tamaño form e puto vrí, por tto tmbé vrí e vor o oo retvo e puto btrcto. Exteriormente e puto puee er crcterzo como má pequeñ form ee-met, epreó que reut ee uego ufcete. E fíceñr ímte ecto pr e cocepto « má pequeñ form».

E puto e puee error, vovere uperfce e vert-mete egr cubrr to be o po. ¿Cuá erí etoce froter etre e cocepto e puto e e po?

He quí o cocoe coerr:

) recó e tmño e puto e po b) recó e tmño e puto otr form obre e po.

Choque

24

 Autosuciencia

Concepto

Tamaño

Page 25: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 25/160

Figura 2

25

Cuo u íe eg prece e e po, o que pue  ver como puto e e po e otro moo vcío e eberá, eete co, ctogr como po (fg. 2).

L recó e tmño e e prmero eguo co prece cocepto e puto; vrcoe e ch recó óo e puee evur prommete, que crecemo e epre-ó cutttv ect pr mer.

Me propogo evr e umeto e tmño e puto htu ímte etremo, trpáoo cuo, pr czr u mo-meto e que vó e puto como t eprece e u ugrcomez vvr e po e eto embroro.

Se trt e ete co e mortgur e oo emorotuo, e ber mtzr, r cert mprecó form, oetb movmeto potvo (egtvo e certo co).Tmbé: combtr turez mete btrccó. Hcer  vbrr e bur e o etrecruzmeto ( fuerz tríece o puto o po coverge, e cofue uevmetee epr). E eftv: vover mbvete u form úc,o e, pmr cotrccó e u mge. Et vre compej e form «mím» eemet (puto) gruegú pequeño umeto e tmño u put e fuerz  profu e epreó e form btrct. Mete uerroo ucevo e eto meo e epreó, í como e c-

En el límite

Formasabstractas

Page 26: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 26/160

 pc perceptv e obervor, erá pobe e e futuro for-mur cocepto má preco, evr cbo mecoe máect. L epreó cutttv e voverá e ete eto -evtbe.

L epreó cutttv corre e rego e quer reeg  por eb, cotrrret por e. L fórmu e comou ppe mtmoc e e cu óo moc toor ce.Puee er tmbé u potro que evuev hombre co cez e u brzo protectore. Por otro o, e efuerzo porberre e prmer cocó pr u to ete, pr eetbecmeto e uevo vore , e útmo térmo, e ue- v fórmu. L fórmu muere ebe er reempz por

otr uev.E eguo hecho rrefutbe e que e puto poee u bore

eteror, que eterm u pecto etero.Coero e btrcto (geométrcmete), e puto e

emete pequeño, emete reoo. Dee que e mte-rz, u tmño u mte e vueve retvo. E puto re puee tomr ft fgur; e círcuo perfecto e uceptbe equrr pequeño cuero, o teer otr form geométrc, o

fmete error form bre. Puee er putguo, er- vr e u tráguo; o por u egec e retv mov,trformre e u curo. S tee bore eto, put puee er more o meore, o mteer ver recoe etmño u co otr. Aí, e bore e fuctute pob-e forme e puto o mt (fg. 3).

26

Forma

Expresióncuantitativa y órmula

Figura 3 Ejemplos de ormas puntuales.

Page 27: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 27/160

27

De moo que e tmño fgur correpoete o-o báco e puto o vrbe. Et cpc e vrcó oh e er terpret o como coorcó ter e u turezbác, o como trcó e.

Se ebe tr e que o eemeto e oo perfectmete puro, gmo moocromo, o ete e re. Lo moeemeto «báco o prmro» o o e turez prmtvo compej. Too o cocepto que voc o «prmtvo»e ebe coerr retvmete; por o tto tmbé uetro e-guje «cetífco» o e. No coocemo o bouto.

A comezr e cpítuo, e referec vor práctco-fu-co e puto e ecrtur, crcterzmo éte como u co-

cepto go u mor o meor eco.Coero interiormente, e puto e u afirmación orgá-

cmete g má etrem reticencia. Internamente, el punto es la forma más escueta.Etá repego obre mí mmo. Et prope o pere

uc totmete, u cuo quer form et.L teó e empre cocétrc; e o co e que ter-

 vee emá u teec ecétrc, e etbece u bto

cocétrco-ecétrc.E puto e u pequeño muo, má o meo regurmete

epreo e too o. Su fuó co o que o roe e mí-m, e o co e compet reoez prece o etr. E puto e frm e u to o mfet meor teec epzre e reccó gu, horzot vertc. Tmpo-co vz o retrocee.

Sóo teó cocétrc mfet u f teror coe círcuo; otr cue e refere má be curo.1

E puto e t obre uperfce e frm ef-mete. De t moo repreet  afirmación interna más perma-nente y más escueta, que urge co breve, frmez rpez.

Sonido básico

 Absoluto

Conceptointerior

Tensión

Plano

Denición

1 Sobre las relaciones de orma y color, véase mi artículo «Die Grundele-mente der Form», en Staatl. Bauhaus 1919-1923, Bauhaus-Verlag, Wei-mar-Munich, pág. 26, g. V.

Page 28: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 28/160

Por coguete, tto e eto etero como tero, e puto e e eemeto prmro e ptur e epec e obr«gráfc».2

E cocepto e eemeto e puee eteer e o mer:

como cocepto tero o como etero.Eterormete, c form e bujo o ptur cottueu eemeto.

Iterormete, o e form o teó e e etete oque crcterz o cottue e eemeto.

Y e hecho, o o form eterore que mterz ecoteo e u obr rtítc, o fuerz vv herete form, o e teoe.3

S teoe úbtmete, como por rte e mg, ep-recee o muree, tmbé obr morrí , ver, tocojucó cu e gu form e covertrí e obr e rte.E coteo e u obr ecuetr u epreó e compocó,e ecr, e um teror orgz e teoe ecer ec co.

Ét e prec mpe frmcó tee mor trce-ec: u recoocmeto o egcó ve o óo o rtt

ctue o too o hombre e ete tempo e o ectoretotmete opueto:

) queo que prte e o mter recooce o mter oeprtu

b) queo que o quere recoocer fuer e o mte-r.

28

«Elemento»y elementos

2 Existe una caracterización geométrica del punto a través de O = «origo»,es decir, «comienzo» o surgimiento. El punto geométrico y el pictóricose recubren.El punto es caracterizado como «elemento primario» también demodo simbólico (Das Zeichenbuch, de Rudol Koch, II Aulage, Verlag W. Gerstung, Oenbach a. Main, 1926)3 Véase Heinrich Jacoby: Jenseits von «musikalisch» und «unmusikalisch»,Styttgart, Verlag F. Enke, 1925. Dierencia entre «materia» y energíasonora (pág. 48).

Page 29: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 29/160

29

Pr egu ctegorí o puee etr e rte, por o ttoho eg pbr mm buc u uttutvo pr e.

Yo, por m prte, coero como «eemeto» formber e u teoe como eemeto teó que vve e

e form. Aí o eemeto o btrcto e u eto re e«btrct» form mm. S e hecho fuee pobe trbjrco eemeto btrcto, cmbrí otbemete form ete-ror e ptur cotemporáe. S embrgo, eto o gfc-rí uperfu tot e ptur ctu: ú o eemeto pc-tórco btrcto coervrí u coorcó pctórc e mmomoo que o muce, etc.

L ecuó e movmeto obre ee e po reuce etempo e percepcó e puto u mímo: e eemeto «tem- po» e ecuetr c totmete ecrto e e co e puto,o cu, e certo co epece, tor pebe utzcóe puto e compocó. Éte e emej quí percuó etmbor o tter e tráguo e múc, o e e omo e turez breve pcoteo e pájro crptero.

Aú ho guo teórco e rte eetm mportc

e puto íe e ptur, preteeo ver epro por vejo muro, ht hce poco tempo etete, o cmpo rtít-co e ptur obr gráfc. Pero o ete u rzó interna pr et eprcó.4

Tiempo

Punto en la

pintura

4 El undamento de esta separación es pyramente externo; si una delimi-

tación precisa se tornase indispensable podríamos dividir la pintura enmanual e impresa; podría añadirse las denominaciones: pintura en «blancoy negro» y pintura «cromática», calicaciones que señalan yna dierenciainterna esencial. El concepto «obra gráca» se ha vuelto impreciso; no esraro el caso en qye también se inclyye como «obra gráca» a la acyarela, loque demyestra claramente la conusión reinante en los conceptos en uso.Una acuarela pintada a mano es yn trabajo de pintura o, más claramente,de pintura manyal. La misma acuarela, reproducida litográcamente, esun trabajo de pintura, pero de pintura impresa. Nuestra clasicación indi-caría correctamente el origen técnico de las obras.

Page 30: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 30/160

L cuetó e tempo e ptur e u tem prte, e grcompej. Hce guo ño e comezó emoer, tmbéquí, u muro.5 Ete muro hbí epro ht hor o cmpoe rte: e e ptur e e múc.

L eprcó pretemete cr correct: ptur-ep-co co (po) / múc-tempo e vueve e u eme má m-ucoo (uque ht ho ufcete) úbtmete uo. Decuero co m coocmeto, o prmero e epermetr eu fuero o ptore.6 E ovo e eemeto tempo, que hoe ptur ú e puee obervr, poe e mfeto co-tec e teorí rete, que crece e to be cetífc.No e éte e ugr co pr trtr cuetó in extenso, pero

eeo etcr gu obervcoe que cotrbu u mejorcompreó e eemeto tempor.

 El punto es la mínima forma temporal.

Dee u puto e vt purmete teórco, e puto e:

) u compejo (e tmño form) b) u u crmete eterm,

u recó co e po báco h e cottur, e certo co,u meo e epreó ufcete. Coero e form eque-mátc, e puto puee cottur por í mmo u obr e rte.Et frmcó o e ebe coerr b. Cuo ho e íu teórco (que o poc vece e mmo tempo u ptor«prctcte») tet temtzr o eemeto rtítco -crmo o báco co epec etemeto, e moo e que

30

Tiempo en lapintura

5 Esta iniciativa ue tomada por la «Academia Rysa de Estudios Artísti-cos» de Moscú, en enero de 1920.6 Cuando me adherí denitivamente al arte abstracto, el elemento ti-empo en la pintura encontró su lugar incontestable y desde entonces lohe utilizado en la práctica.

Númerode los elementos

en la obra

Page 31: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 31/160

31

o utzo cho eemeto, etc., urge ecermete tó emímo ecero pr cottur obr.

Et pregut form prte e ht hor ocur teorí ecompocó. Pero tmbé quí e ebe proceer coecuete

equemátcmete, comezo por e prcpo. Ete bro óotet, prte e omero á e o o eemeto forme prmro, etbecer u p e trbjo cetífco motro íerectrce e cec rtítc e geer. L ccoe quí o t óo hto core e u cmo.

E ete eto bormo tmbé cuetó propuet e u puto e ufcete pr cottur u obr e rte. Se preetferete co pobe.

E má mpe cocreto e e co e u puto cetr: e puntoen el centro e u po báco curátero (fg. 4).

E retroceo e o efecto prouco por e po báco c-z quí u gro mámo que como u co o, úco.7 Lboc (puto, po) e vueve unisonancia: e oo e poo e puee tomr retvmete e cuet. E e cmo uo e mpfccó, éte e e útmo po e u ere progreve oucoe toe (e oo mútpe o obe), coecuó e too o eemeto compejo reuccó e

Figura 4

7 Esta observación se expondrá con mayor claridad en el capítulo corre-spondiente al plano básico.

Imagen primaria

Page 32: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 32/160

compocó u eemeto prmro úco. De moo que ete cocottue mge prmr e epreó pctórc.

M cocepto e «compocó» e e guete:

la composición es la subordinación interiormente funcional,

) e o eemeto o b) e cotruccó.

 a la finalidad pictórica completa.

De moo que: cuo u core cottue perfectmete met pctórc propuet, ebe er coero como u compo-có.8 Aquí e core e u compocó.

Be Eterormete coer, ferec etre com- pocoe = objetvo pctórco o comprbe ferecumérc. H ferec cutttv e e co «mge prmre epreó pctórc», e que e eemeto cuttvo eprece por í mmo competmete. A cotrro, cuo vorcó e

u obr tom como ecv u be cuttv, etoce com- pocó requere, cuo meo, bto. Ete co correpoe o ejempo que ubr crmete ferec etre me meo etero e tero. L pur bout bto, bjo e-me teto, o ete: frmcó que e hce quí e po, pr eremotr má ete. De too moo, u compocó cu-ttv óo puee etr e be utzcó e oo mútpe.

E e mometo e que e puto e epz e cetro e  po báco (cotruccó ecetrz), bto e vueve perceptbe:

32

Conceptode composición

8 A esta cuestión va unido un interrogante «moderno» especial: ¿puedeuna obra surgir de un modo puramente mecánico? En los casos deproblemas numéricos muy primitivos, la respuesta ha de ser armativa.

Unisonanciacomocomposición

Base

Construcción

descentralizada

Page 33: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 33/160

33

) oo bouto e puto,b) oo e to, ferete e c co, e po báco.

Ete eguo oo, que e cotruccó cetrz o

 pr verto, e hce hor evete coverte e retvo eoo bouto e puto.U obe e ete puto e e po rá, cro etá, u re-

uto ú má compejo. L repetcó e u meo poeroo pr metr comocó teror , mutáemete, u meoobteer e rtmo prmtvo; ete rtmo e, u vez, u meo obtecó e rmoí prmtv e too rte. Pero prte eto,ebemo coerr o toe: e c ugr e o báco,

 juto co u oo vu, h u pecur cocó ter.Aí, e crcutc pretemete mpe urge coecue-c compej e eper.

L compocó cocret e ejempo o e guete:

Eemeto: 2 puto + po.Reuto: ) oo teror e u puto,

b) repetcó e oo,

c) oc e prmer puto,) oc e eguo puto,e) oo e um e too eto oo.

Por otr prte, eo e puto u u compej (utmño + u form), e fác upoer mre e oo que umutpccó e puto proucrá obre e po, mre que -czrá u cm o puto, e vez e er etfco etre í, preet crecete egu e tmño form.

E e omo puro e turez e o obervr fe-rete grupmeto e puto, etermo empre por uece práctc orgác. Et form ture o peque-ño corpúcuo epece que gur co e puto btrcto(geométrco) étc recó que e pctórco. E ver, emuo etero e porí cocebr como u cogomero cóm-co utoufcete que u vez cot e fto cogomero

Naturaleza

Incrementocuantitativo

Page 34: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 34/160

Page 35: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 35/160

Much vece urge e turez te form como re-uto e frgmetcó e compejo more, e ecr, como prcpo e retoro form geométrc bác. S coer-mo e eerto como u mr e re formo ecuvmete

 puto, vecbe rroor cpc e epzmetoe eto «muerto» puee cur u efecto terror.Tmbé e turez e puto e u ete voco obre

í mmo peo e pobe (fg. 5 6).

Lo puto e ecuetr e to rte, u fuerz te-ror crecerá c vez má e cocec e rtt. Su mport-c o e puee pr por to.

E escultura  arquitectura e puto reut e ter-eccó e vro po: e e térmo e u águo epc mmo tempo e cetro orgro e eo po. Lo po e -rge é e erro prtr e é. E o efco gótco o

35

Otras artes

Formcó e trto, umet 1.000 vece.(Kultur d. Gegenwart, T. III, Abtg. IV, 3, pág. 71).

Figura 6

Eculturay arquitectura

Page 36: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 36/160

Page 37: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 37/160

Y e tgu form e bet etí pote, térmoervo e pot = puto. Correr e put equve r re-go puto por e ueo. E brí, mete to, tmbéevoc e puto. E to e z moer, e puee opoer,

e guo co, cáco to e bet e e eto e queéte cotruí u vertc rect, e tto que e «moero»eterm vece u uperfce petgo cu cco pu-t etá form por cbez, mo o pe, oeo ez eo etbece ez puto má pequeño (p. ej., br Pucc, fg. 9). Tmbé ríg breve mov-zcoe puee er coer como puto. Putucóctv pv, por o tto, e recó co form muc

e puto.

37

Danza

U to e br Pucc. Figura 9

Aprte e o mecoo gope e tmbor tráguo,

o puto e múc e puee obteer mete u eorme

Page 38: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 38/160

 vre e trumeto, epecmete o e percuó, etroe o cue e po ejecut compocoe compet ecuvmete trvé e cofrotcó cotu e mero o o putue.9

38

Figura 10 Equem gráfco e to (e fg. 9).

E e terreo prtcur e ptur cottu por obra gráfica, e puto erro u fuerz utóom co epec -

Obra gráca

9 Co to cr puee etectre trccó má o meo cocete

cete que h ejerco e puto obre certo múco, epecme obre

Brucer, cu «obeoe» h o terpret e pro- fu:

«S be t co (e teré e e efecto e o puto frm etrero) er

u obeó, o e puee ecr embr que fuer u epírtu etrvo

e que í e ferrb o puto; que coozc e crácter e Brucer,

  mu epecmete u mer e bucr revecoe (tmbé e u

etuo e teorí muc) , vertrá e u trccó por u prm-

r, eprovt á meó epc, u hoo gfco pcoógco.

Bucb e to prte o puto terore: e eo mb pr é

mg tue ft e eo e eñb e retoro prmer eeme-

to». Doctor Ert Kurth, Brucer, tomo I, pág. 110, ot, M He e

Verg, Berí.

Page 39: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 39/160

tez: e trumeto mter pret et fuerz vr po-be e epreó, que cue mutpc e form  tmño, trform e puto e u ete e umerbeoore.

39

Procedimiento

Figura 11.A 

Figura 11.B

Strecher u. C

  )   

              e e E e e     )

 Quinta Sinfonía de Beethoven (primeros compases).

Lo mmo, truco puto.

Lo mmo, truco puto.

Et pobe o uceptbe e cfccó empe-o como be crcterítc epecífc e procemeto grá-fco.

Page 40: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 40/160

40

Figura 11.C

Figura 11.D

      

in der Coda

          

               

     fII

  

    Str. + Hols

Horner + Trp.Pause

  

   

        )                       ) )                                                  )    

> > > p )

>pfz{

        (    (

Lo mmo, truco puto.

E eguo tem truco puto.10

10E et truccoe he recbo vo u e eñor Drector

Geer e Múc, Frz v. Hoe, o que e grezco cormete.

Page 41: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 41/160

Lo procemeto gráfco típco o:

) e gufuerte e epec put ec,b) ogrfí

c) togrfí.

L ferec etre eto tre procemeto e hce ev-ete e recó prouccó e puto.

E  aguafuerte puee ogrr, por u turez, e puto egromímo co mor fc. Por e cotrro, e gr putobco omete como reu-to e more efuerzo fe-

rete truco.E co e  xilografía e totmete opueto: e pequeño

 puto bco ege óo u puz; e puto gre egro, ecmbo, requere efuerzo tecó.

E litografía o fce terore e oc e e-fuerzo eprece.

Tmbé e ferec etre í pobe e correccóe o tre procemeto: e grbo o mte correccó,

 ogrfí óo bjo cert cocoe, e togrfí e mt.De et comprcó e o tre procemeto ebe reutr

cro que técc tográfc ebó er ecubert epué e otr o, e ver btte recetemete: fc oe puee czr efuerzo. Por otr prte, fc e rezcó correccó o crcterítc que corre-poe uetr époc. E preete e u trmpoí hc e «mñ», óo co ee crácter puee er cepto co pz teror.

Ngu ferec tur ebe permecer e uperfce,o que e-be coucr o profuo, teror e objeto. L pobe técc v-z e form t práctc cocetehc u met como por u o o hce pobe e vmter (beto, eó, etre, pojo) o «eprtu» (obr e rte,Prcpo mor, métoo cetífco, e rego).

Auque ferec eterore etre o feómeo, comoetre pt, o hg precer t tto que u fe

41

 Aguauerte

 Xilograía

Litograía

 Atmósera

Raíz

Page 42: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 42/160

terore quee ocut, u cuo te feómeo e pre-ete epector e u mer cofu, puee embrgo,e be u necesidad interior , er reuco u mm ríz.

Por ete cmo e prec e vor e ferec que, e u

be, empre o úte fu, pero que e u trtmetouperfc puee tomr eb vegz, egero mo-truo tture. Ete mpe hecho e oberv crmete e ecmpo má etrecho e rte gráfc. L compreó erróee ferec etre c uo e o procemeto meco-o h couco obr frecuetemete úte chocte.Lo utore o m que, eurec como cácr e uez,h pero fcut e umergre e o profuo e co,

í oe bjo cácr eteror e ecuch pucoe. Loepect gráfco e go XIX e eorguecí meuo eu cpc e mtr u grbo pum mete o proce-meto e ogrfí, o u ogrfí co procemeto to-gráfco. Te trbjo óo puee er cfco e tetmo pupertt. E cto e go, e chrro e puert, e roe perro, pee que e puee mtr co e voí, o e puee vorr como repreetcó rtítc.

E mter herrmet e o tre procemeto gráfco v tu-rmete prejo co ece e rezr tre c-rctere ferete e puto.

Como mter, e puee utzr empre e ppe. Sóo e com- portmeto e c herrmet epecífc e e c co ee-cmete ferete. Por ete motvo urgero o tre proce-meto gue ú ho coeteo.

De o tto tpo e gufuerte, e uo ho co prefe-rec e e mo e put ec, que rmoz epecmeteco tmófer preuro- ctu , por otro o, tee e cráctercortte e precó. E ete co e po báco puee perm-ecer totmete bco, ceo í profu eftvme-te mrco o puto íe. L guj trbj co egur eorme ecó peetr co vouptuo e pch. E puto urge e prcpo egtvo, mete u cort prec puz e pch.

Extravíos

Funcionalidad

Material

Herramienta

y surgimientodel punto

42

Page 43: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 43/160

L guj e met putguo —frío.L pch e e cobre o —cáo.L tt e etee e grue cp obre pch e t formque, er mp, e puto ce mpe tur e e eo e

cr.L preó e pre e eorme. L ám evor e ppe, pe-etráo-o voetmete. E ppe peetr e meore rre-gure rrc tt e e. Proceo pote quecouce u compet fuó e coor co e ppe.Aí urge e ete co e pequeño puto egro: eemeto pctórco prmro.

• XilografíaL herrmet: cuch e met —frío.L pch: mer (p. ej., e boj) —cá.E puto e ogr e t moo, que e trumeto o o toc;

o roe como u foo u fortez ‘ ebe cure e o e-oro.

Pr que e puto pue cer, ebe er voo, rrco, e-truo too u cotoro.

L tt e trbue obre uperfce co u roo, e tform que cubr e puto eje bre u cotoro. Y e mere puee ver crmete futur cop.

L preó e pre e uve: e ppe o ebe peetrr e heur, o permecer e uperfce. E pequeño pu-to o etá etro e ppe o que e et obre éte. E hechoe frmre etro e po que- reego u fuerz te-rore.

• LitografíaL pch: per, too mreto efo —cá.L herrmet: pum, tz, pce, cuquer objeto má o me-

o guo, co uperfce e cotcto e ferete tmño ,fmete, u ceror mu fo (técc erográfc). Mámver, mám uct.

L tt e et v uperfc. Su cotcto co

43

Page 44: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 44/160

  pch e mu gero e puee qutr fácmete mete ejo: pch recuper u eto e vrg.

E puto prece tte: rpímo, gú efuerzo, pér e tempo —mpemete u cotcto gero uper-

fc.L preó e pre e fugz. E ppe tom cotcto co   pch e moo ferete refej mpemete o ugrefecuo.

E puto e et t vmete obre e ppe, que o ríu mgro que evte e vueo.

De moo que e puto e et:— e e gufuerte: etro e ppe,

— e ogrfí: etro obre e ppe,— e togrfí: obre e ppe.Aí e ferec u e otr rte gráfc tmbé í

e etre-cruz etre í.Aí quere e puto, que empre permece como t, fe-

rete pecto , co eo, ferete epreoe.Et útm obervcoe perteece tem epec e

  facturas.

Se etee por «fctur» e tpo e recó eteror e oeemeto etre í co e po báco. Obervo equemátc-mete, ete tpo e recó epee e tre fctore:

) e crcterítc e po báco, que puee er o, ru-goo, po, pátco, etc.,b) e tpo e herrmet, pue e pce comúmete utz-o ho e ptur puee er uttuo por otr herrme-t,c) e moo e pccó e mter, que puee er vo,compcto, puteo, efumo, etc., egú cotec e tt. De hí v-re e gutcoe, coorte, et-céter.11

10No e pobe trtr quí ete tem e form etev.

Factura

44

Page 45: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 45/160

45

Au e e mto cmpo e puto e ebe teer e cue-t pobe e fctur (fg. 12 13). E ete co, per e o reuco ímte e má pequeño e o ee-meto, o ej e teer mportc ver form

e prouccó, que e oo e puto vrí egú ét.

De moo que ebe tomre e coercó:

) e crácter e puto cocoo por herrmet em-  pe u re-có co uperfce e pccó (e eteco pch),

Compejo cetr e puto bre.Figura 12

Page 46: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 46/160

b) e crácter e puto e u form e recó co uperf-ce e pccó eftv (e ete co e ppe),c) e crácter e puto e u epeec e crcterít-c e uperfce receptor eftv (e ete co ppe o,

gruo, ro, ápero).

Cuo e ecer u grupcó e puto, o tre comecoo e verá compco por e tpo e prouccó, e ét rectmete m-u o retvmete mecác (proce-meto erográfco).

Por upueto, to et pobe tee u ppe má

mportte ú e ptur; ferec rcrá quí e cue e mter, que ofrece má ft pobe efctur que e e etrecho cmpo e rte gráfc. Pero u eete etrecho cmpo cuetoe referete fctur coer- v to u gfccó. L fctur e u meo pr czr uf e ebe terpretr pcr como t. E otr pbr: fctur o ebe ctur por í mm, o que ebe ervr ee compocó (f) tto como c uo e o emá eeme-

Puto gre formo por puto pequeño (técc erográfc).

46

Figura 13

Page 47: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 47/160

47

to (meo). De otro moo precerí u oc teror e cu e meo e mporí f. Lo eteror e erro- por ecm e o teror: mermeto.

E ete co e puee precr u e ferec etre rte

«fgurtvo» btrcto. E e prmero, e oo e eemetoe í mmo e ecuetr veo, reprmo. E e rte btrctoe ogr u oo peo, ecuberto. Precmete e pequeño puto puee r u tetmoo cutbe e eo.

E e terreo e obr gráfc «fgurtv» h grboque e com-poe ecuvmete e puto (como ejempo e puee mecor u fmo «Cbez e Crto»), oe étomu u íe. Iubemete e trt e u pccó -

correct e puto, que éte, ometo o fgurtvo eb-t u to, etá coeo u pobre emetec.12

E e rte btrcto e por obreeteo que, ee e puto e vt e compocó, í como por motvo práctco,  puee er ecero u proce-meto. Preetr evec eecero.

Too o quí epreo obre e puto, e térmo mu ge-

ere, perteece á e puto cerro e í mmo eeto e repoo. Vrcoe e t-mño mpc tercoe eu er retvo e í mmo. E ete co e puto e erro porfuer e í mmo, fuer e u cetro, o que cu mu-có retv e u teó cocétrc.

Puee hber, embrgo, otr fuerz que o e org etroo fuer e puto. Et fuerz e rroj obre e puto, que fe-rro po, e ve rrco epzo e otr reccó éte.De ete moo que metmete qu teó cocé-trc e puto, éte, por tto, ej e etr. Surge etoce uuevo ete, co v epeete bjo ee prop. E íe.

 Arte Abstracto

Fuerza

desde dentro

Fuerzadesde uera

12 Caso totalmente dierente es cuando una supercie se descompone enpuntos debido a razones técnicas, como sucede en la zincograía, en la quees inevitable la subdivisión en puntos mediante la retícula. El punto nodesempeña aquí un papel independiente sino que será intencionadamentereprimido en la medida en que la técnica lo permita.

Page 48: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 48/160

Page 49: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 49/160

LA LÍNEA 

L íe geométrc e u ete vbe. E trz que ej e puto movere e por o tto u proucto. Surge e movme-

to etrure e re-poo tot e puto. Hemo o u to e oetátco o ámco.

L íe e bout antítesis e eemeto pctórco prmro:e puto. E u eemeto ervo o ecuro.

L fuerz que provee e eteror que trform eOrge puto e íe vrí: ver e íe epee eúmero e et fuerz e u combcoe.

S embrgo, to fuerz prouctor e íe pueereucre e eftv o:

) fuerz úc b) o fuerz:

’) co efecto úco o cotuo e mb fuerz ter-te b’) co efecto mutáeo e mb fuerz.

IACuando una fuerza procedente del exterior  epz e puto

e cuquer reccó, e geer e prmer tpo e íe; rec-có permece vrbe íe tee proogre ef-mete.

Se trt e rect, que e u teó cottue   forma más simple de la infinita posibilidad de movimiento.

Origen

Recta

49

Page 50: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 50/160

He eco uttur pbr «movmeto», e uo co-rrete, por «teó». E cocepto correte e emo vgo  ev cocuoe correct, que u vez provoc otrometeo termoógco. L «teó» e fuerz pre-

ete e e teror e eemeto, que port t óo u prtee «movmeto» ctvo; otr prte etá cottu por «reccó», que u vez etá eterm tmbé por e «mo- vmeto». Lo eemeto e ptur o hue mteree movmeto, que e hce preete bjo e pecto e:

) teó,b) reccó.

Et cfccó cre, emá, u be pr tgur eeme-to e tpo vero, como por ejempo e puto íe. E putoetá cottuo ecuvmete por teó, que crece e rec-có gu. L íe comb, cotrro, teó reccó. Sco repecto rect tomármo omete e cuet u teó,o porímo ferecr u horzot e u vertc. De m-mo moo, zr e coor veremo que guo e eo óo e

ferec etre í por reccó e teoe.1H tre tpo e rect, e que erv otr vrte:

1. L form má mpe e rect e horzot. E per-cepcó hum correpoe íe o po obre e cu e

1 Cofrótee, por ejempo, ecrpcó e mro e zu e Über

Getge er Kut, Bete-Verg, Ber, T ecó, 1963, pág. 89, 91

92. L utzcó cuo e o cocepto tee mport-c obre too zmo «form e e bujo», o que éte e e pecto pátco e

que reccó eempeñ u ppe ecvo. Lmetbemete, e to

rte, ptur poee termoogí meo ect, o cu crecet

fcute e u trbjo cetífco much vece o tor mpobe. Pr

empezr ee e verero comezo, u ccoro termoógco e co-

có pebe. Areeor e 1919, e Mocú, hubo e t eto u

tettv que o h o, metbemete, ht e mometo reuto

tgbe. Quzá e mometo o er toví e ecuo.

50

Page 51: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 51/160

hombre e ergue o e epz. L horzot e por tto be protector, frí, uceptbe e er cotu e ttreccoe obre e po. Su fr chtmeto cottu- e e too báco e et íe, que poemo efr como

    forma más limpia de la infinita y fría posibilidad de moimiento.2. E perfecto opueto e et íe e vertc, que form co

e águo recto; tur e opoe chte, e cor uttue frío: e o cotrro e u eto tto etero como tero. L vertc e, por tto,   forma más limpia de la infinita y cálida posi-bilidad de movimiento.

3. E tercer tpo e rect e go, que, equemátcmete, eepr e águo gue e terore. Su teec hc mb

e equvete, o cu eterm u too teror: - reuó equ- vete e frío cez. O e,   forma más limpia del movimientoinfinito y templado (fg. 14 15).

51

Tpo báco e íe geométrc.

Equem e tpo báco.

Figura 14

Figura 15

Page 52: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 52/160

52

Eto tre tpo o form má pur e rect e t-gue etre í por tempertur:

L rette rect o óo evcoe more o meore

e goe. L ferete teec hc e frío o c-ez eterm u to o oo terore (fg. 16).Aí urge etre e rect, que e orgz e toro u

 puto e cotcto comú.

Et etre e puee vover má má e, e moo que tereccoe forme u cetro, e e cu e cottu u puto

que prezc crecer. E u eje e toro cu e ez íeu obre otr urge u uev form: u po co crfgur e círcuo (fg. 17 18).

Obervemo e po que ét e u prope epec e í-e: u poer e formr po. Ete poer e eterorz e mooemejte cuo u p, co u bore ccoo obre terr, v creo u uperfce p. Pero íe tmbé puee for-mr u po e otro moo, e o cu hbremo má ete.

Temperatura

Formaciónde planos

Figura 16

Movmetofto.

) form frí

b) form cá,

c) form cáo-frí

Form má pur e  pobee movme-to fto

Equem e evcoe e tempertur

Page 53: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 53/160

53

L ferec etre go pur rette goe,que be porímo mr rect bre, e tmbé u ferece tempertur, por o que rect bre, uc egrá uequbro e frío cor.

Aí coer, o u po rect bre e puee or-er co repecto u cetro comú (fg. 19) o fuer e cetro(fg. 20) por o que e cfc e o tpo:

4. L rect bre crete e equbro:) cetre, b) cétrc.

Fgur 17: Coecó.

Fgur 19: Rect brecetre.

Círcuo como reuto e coecó.

Rect brecétrc.

Figura 18

Figura 20

Page 54: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 54/160

L rect bre cétrc o prmer e poeer u f-cut epec que etbece u certo premo etre e ocoore «cromátco» ( bco egro). E epec e  amari-llo e azul ev e í teoe opuet: e vce retroceo.

L rect purmete equemátc (horzot, vertc, go-, e epec, o prmer) erro u teó obre e po motrr teec gu eprre e é. E rectbre, epec-mete e cétrc, e ot u recó mábre co e po; etá meo fuo co é prece guje-rero. Et íe o que má e ej e puto fjo e u- perfce, que e prtcurmete h boo e repoo.

E e po corto o mto, coeó bre e pobt

óo e e co e que íe o toque o ímte etero equé, pecto obre e cu me eteeré co mor eteme-to e e cpítuo eco «po báco».

De too moo, ete cert f etre teoe e rect bre cétrc o coore «cromátco». L recoeture etete etre o eemeto «pctórco» «gráf-co», t como ht certo puto co-ocemo ho, tee m-  portc precbe pr futur teorí e compo-có.

Sóo por ete cmo e puee egr epermeto ecto e co-truccó, e eb que ebemo trver e otrbjo e bortoro e voverá má teue meo ofocte.

Cuo rect equemátc —e prmer ugr hor-zote vertce— ufre u eme e u propee cro-mátc, urge turmete u comprcó co e bco eegro. Aí como eto o coore (que e -m cromátco, que ho, poco cortémete, mmo cooro) o eco-o,tmbé o o o rect meco. E mbo co e o-o e e-cuetr reuco u mímo: e eco o t vez uc mperceptbe murmu-o. Bco egro que fuer e gm e coor,2 tmbé horzot vertc ocup u ugr

Colores:amarillo y azul

Blanco y negro

2Vée Über Getge er Kut, oe ego egro como

ímboo e muerte bco como e cmeto. De mmo moo

  puee frmre co rzó e horzot e vertc: chte

54

Page 55: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 55/160

epec etre íe, que e u pocó ce-tr o rrepetbe permece por o tto otr.

S emmo e bco e egro bjo e pecto e tempe-rtur, comprobmo que e bco e má be cáo que e e-

gro o o e e bouto: u teror e cuetobemete frío.No e vo ec cromátc v e bco egro (fg. 21):

U eto, tur, ezmeto ee rrb hc bjo (fg. 22).

De moo que e bco egro e tgue o eemetoe tur profu, o que permte etfcro como ver-tc horzot.

Ho e í, e hombre e ve requero pu por e ete-

tur. Muerte e cer; cmeto e poere e pe, cmr, movere,

e útm tc, ceer. Sutetcó —erroo. Pvo-ctvo.

E recó co eo: femeo-mcuo.

55

bco mro rojo zu egro Figura 21

Figura 22

Page 56: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 56/160

ror, o teror etá muerto pr é. Éte e e útmo gro ee eceo, e útmo po e u cejó . T ugr emb e otro tempo «bmo»; hor e m cu-e-c,«ecerro». E hombre moero buc pz teror, eore-

co como etá por e eteror. Ete etremo obgo repegueobre ootro mmo org cotrt teec hc horzot-vertc. L coecuec ógc ubguete erí uteec ecuete pre hc e egro-bco, por que ptur h tomo prto e ferete ocoe. Pero fuó e horzot-vertc co e bco-egro etá ú por proucre. Cuo eto uce e eco teror erá etocetot, úcmete e etrépto eteror curá e muo.3

Te fe, que o ebe eteere como vore pur-mete uívoco o óo como preo terore, cotrueu curo como e guete:

  Forma del dibujo. Forma pictórica.  Rectas: Colores primarios:

) horzot, egro,

b) vertc, bco,c) go, rojo (o gr, o vere),4

) rect bre. mro o zu.

56

3 Cabe esperar una uerte reacción rente a dicho exclusivismo, perono en orma de huida hacia el pasado, como hoy quieren algunos. Elpasado como reugio es una concepción que, con variantes, ha infuidosobre la pintura durante los últimos decenios: las épocas preeridas han

sido sucesivamente: Grecia «clásica», el Quattrocento italiano, la Romatardía, el arte «primitivo», los Alte Meister de Alemania, d arte iconográ-co ruso, etc.; en Francia, un modesto dirigirse de hoy a ayer, contrari-amente a rusos y alemanes, que avanzan con relativa decisión hacia lasmás «proundas proundidades». El uturo aparece como vacío rente alhombre moderno.4 El rojo, el gris y el verde son comparables en diversos sentidos: rojoy verde orman la transición entre el amarillo y el azul; el gris, entre elnegro y el blanco, etc. Esto corresponde a la teoría de los colores. Paramayores aclaraciones véase Über das Geistige in der Kunst.

Page 57: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 57/160

E preo go —rojo— e quí mpemete euc-o, que emotrcó et e erto o evrí máá e o ímte e ete bro. Dremo omete que e rojo5 etgue e mro e zu por crcterítc e ture

frmemete obre e po; e bco e egro, por teebucó teror, o e teó. L go por u o, ferec e rect bre, tmbé e cooc ecmeteobre e po; ferec e horzot vertc, poee umor teó.

E puto e repoo, ubco e e cetro e u po cur-o, h o efo como uto e puto po, mgetot bác e epreó pctórc. U fgur má compej

erí cotru por vertce horzote cruzáoe ce-trmete obre u po curo. Amb rect, como hecho, o úco otro ete vvo, pueto que o coocerepetcó. Depeg u fuerte oo que jmá e porá p-gr totmete repreet í e   sonido o tono primario de lasrectas.

Et cotruccó, por tto, e expresión lineal primaria ocompocó e (fg. 23).

57

5 Véase Über das Geistige in dar Kunst, págs. 71-73.

Rojo

Figura 23

Sonido primario

Page 58: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 58/160

Cote e u equátero vo e cutro curo, o que form má prmtv e vó e u po equemátco.

L um e teoe cot e e eemeto e repoofrío e eemeto e repoo cáo, o e oce e tot. De

moo que e po que v e u fgur equemátc putu u fgur equemátc e e ogr e vrtu e u umetoorpreete e o meo: prtr e u oo úco e eeorme to hc oce oo. Eto oce etá por u prteformo por cutro oo e po o e íe, o ee. L combcó h upco eto e oo.

Ete ejempo, que perteece teorí e compocó, ecto quí co tecó e poer e evec o efecto re-

cíproco e o eemeto mpe e u combcó eemet,e oe epreó «eemet» e muetr como u coceptompreco, eátco retvo. Lo que o eeñ que o e cofác fjr u mte o compejo utzr ecuvmete oeeme-t. Pero pee eo, eto epermeto obervcoeofrece e úco meo e egr be e o ete pctórcoque tervee e compocó. Ete métoo pc cec«potv». Pee er egermete octrro, h ogro e

 prcpo crer u ore eteror ú ho, co u e u gu-o á, cercre o eemeto prmro. De t moo h preeto f-oofí u mter rco oreo, que tre otempro proucrá uev í-te. E mmo cmo ebe em- preer cec rtítc e geer, pr o cu eberá reco-r, ee e comezo, o eteror co o teror.

Durte put trcó e horzot hc í-e cétrc bre, e rmo frío e v toro c vez mácáo ht qurr fme-te u cert c rmátc.Pero e too moo e rmo prevece: too e cmpo e rect e írco, o que e epc por ccó e u fuerz ete-ror úc. Lo rmátco mpc, emá e oo e e-zmeto (e e co mecoo, o cétrco), e etrépto echoque, por o cu o ecer por o meo o fuerz etto crácter.

Lirismo

y dramatismo

58

Page 59: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 59/160

L ccó e o fuerz e e terreo e íe e puee re o moo:

) o fuerz ctú efecto tero, por epro,

b) mb fuerz ctú efecto mutáeo jut.

E cro que e eguo proceo e má tempermet por otto má cáo, e epec porque ete proceo e puee pree-tr tmbé como reuto e much fuerz epr.

Coforme eto crece rmtzcó, ht que f ur-ge íe purmete rmátc.

Aí, e cmpo e íe ecerr gm tot e oo,

ee e frío rmo e comezo ht e cáo rmtmo ef.

Por upueto, c mge e muo eteror e teror pue-e eprere e íe, e u epece e truccó.6

Lo reuto correpoete o ctegorí te-ch o:

   Fuerzas:   Resultados:

 Punto ) o ter, íe quebr,b) o mutáe. íe curv.

59

Traducción lineal

6 Además de las traducciones intuitivas deberían realizarse en este sentidoexperimentos planicados de laboratorio. Sería aconsejable, a este respec-

to, examinar cualquier enómeno susceptible de ser traducido, ante todoen relación a su contenido lírico-dramático, para buscar después, en la cor-respondencia lineal, una orma adecuada al caso. Aparte de esto, el análisisde las traducciones ya existentes podría aclarar notablemente la cuestión. Enla música se encuentran abundantes traducciones de este tipo: «imágenes»musicales que traducen enómenos de la naturaleza, ormas musicales apli-cadas a obras de otras artes, etc. El compositor ruso A. A. Schenschin harealizado notables tentativas en este sentido: Années de pèlerinage, deLiszt, que se reere al Pensieroso, de Miguel Ángel y al Sposalizio deRaael.

Page 60: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 60/160

IB Líneas quebradas o angulares.Y que quebr e compoe e rect, cfcmo

e e grupo I, etro e éte e ctegorí B.

L íe quebr urge e ccó e o fuerz, e cuero proceo guete (fg. 24):

IB 1.

L form má mpe e íe quebr cot e o prte eger por o fuerz cu opocó e cocetre u oo choque. Ete pro-ceo mpe couce embrgo etbecer u mportte ferec etre rect quebr:e ét urge u cotcto mucho mor co e po, ev e ígo e po. E po etá por urgr quebr cottueu puete. L ferec etre umerbe quebr e-  pee ecuvmete e mptu e o águo, egú o

cu e puee ubvr e tre grupo equemátco:

) co águo guo –45°b) co águo recto –90 °c) co águo obtuo –135°

Quebradas

Figura 24

 Angulo

60

Page 61: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 61/160

L rette o gu u obtu típc, vergeo e típc egú u grucó gur. De moo que tre prme-r quebr e e puee gregr u curt, o equemátc:

) co águo bre,

e oe et quebr e eberá eomr quebr bre.E águo recto e úco e u me óo mofc u -

reccó. Sóo puee hber cutro águo recto que e toque:  e por o vértce, for-mo í u cruz; o por u overgete, urgeo etoce po rec-tgure, cuo comá comú e e curo.

L cruz horzot-vertc e compoe e u rect cá u frí: o e o pocó cetr e horzote vertce.De hí tempertur frío-cá o cáo-frí e águo recto,que epee e u reccó, obre o cu o eteeremo e ecpítuo eco «po báco».

Otr ferec etre quebr mpe o og-tu e c egmeto, crcutc ét que mofc otbe-mete e oo báco e te form.

E oo bouto e form epee e tre co-coe vrí e guete mer:

61

Longitudes

Figura 25

Sonido absoluto

Page 62: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 62/160

) oo e rect co vrcoe meco(fg. 25),b) oo e teec hc u teó má o meo gu- (fg. 26),

c) oo e teec hc u meor o mor coqute po (fg. 27).

Figura 26

Figura 27

Trisonancia

62

Eto tre oo puee formr u troc pur. Perotmbé e puee utzr e form vu o e o, o queepee e cotruccó gob. Nguo e o tre puee ertotmete emo, o que uo u otro e mporá e t for-m que o rette pe erá ecucho.

De o tre águo típco, e má objetvo e e águo recto,que e tmbé e má frío. Dve e po curo ectmetee cutro prte.

E águo co mor teó e e guo tmbé e má cá-o. Frcco e po ectmete e ocho prte.

L mpcó e águo recto prouce mucó e teó hc ete, umeto e cmbo teec coqutr e po.

Page 63: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 63/160

63

Pero et vorc e verá, embrgo, fre por e hechoe que e águo obtuo o etá e cocoe e vr ec-tmete to uperfce: cbe e e po o vece ej u prte e 90° coqutr.

De moo que et tre form correpoe tre oovero:

) o frío cotroo,b) o guo ummete ctvo, c) o torpe, éb pvo.

Eto tre oo, por o tto eto tre águo, u

hermo truccó gráfc e obr rtítc:

) o guo ummete ctvo e pemeto (vó),b) o frío coteo e ejecucó mgtr (rezcó), c) e etmeto e tfccó ecó e prop

eb, u vez fz obr.

Ate hbmo e cutro águo recto que form u cu-

ro. Auque recoe co o eemeto pctórco óo  poemo epoer quí mu brevemete, o poemo ejr e -cr correcó etete etre íe quebr o coore.

Lo frío-cáo e curo u turez evetemete p-forme, eñrá metmete hc e rojo, coor que repre-et u termeo etre mro zu ev e í cuee frío-cez. No e vo prece t frecuetemete e cur-o rojo. No e por o tto e too jutfco e pr-emoe águo recto co e coor rojo.

Bjo e tpo ) e quebr e ebe etcr u águo e- pec que e ecuetr etre e águo recto e guo: u águoe 60° (recto –30° guo +15°). Cuo o e te águo e  jute por u bertur, formrá u tráguo equátero co 3águo guo ctvo que crá hc e amarillo7

3 sonidos

Líneas quebradas

y el color

7 Véase Über das Geistige in des Kunst, pág. 99, g. II

Page 64: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 64/160

De moo que e águo guo tee coorcó ter mr.E águo obtuo pere c vez má u c e grevo,

guo cáo, por eo etá ejmete recoo co u í-e eprovt e águo, cu, como e crá má ete,

org tercer form bác equemátc e uperfce: e cír-cuo. Y pv e águo obtuo, c etete teóhc ete, e ete águo u teue coorcó zu.

Otr correpoec puee tmbé eñre: cutomá guo e e águo, tto má e cerc mámo e cor,  revé, e cor mue putmete brre e águorecto rojo, vovéoe c vez má má frío, ht prcóe águo obtuo (1501. Ete útmo e típcmete zu, co-

tee u preetmeto e curv, e u curo uteror prece ecírcuo como met f.

Ete proceo e puee eprer gráfcmete e guetemoo:

Reuto etoce:

AV  B BV  . . . . . mro, Águo guo.AIV  B BIV  . . . . . rjo.AIII B BIII . . . . . rojo. Águo recto.AII B BII . . . . . voet.AI B BI . . . . . zu. Águo obtuo.

64

Figura 28 Stem e o águo coore típco

Page 65: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 65/160

65

Me e o águo

30º

60º

90º

120º

150º

180º

Figura 29

Plano y color

Figura 30

E guete to e 30° cottue e po e quebr rect:

ABC …. egro. Horzot.

Do que o águo ombro puee, e u erroo po-teror, co-vertre e po, recoe etre íe, po co-or urge por í o. De moo que preetmo cotucó indicación esquemática de las correlaciones de línea-plano-color:

  Quebradas: formas primarias: colores primarios:

  ángulo agudo amarillo

Page 66: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 66/160

águo recto rojo

águo obtuo zu

Figura 31

Figura 32

S et correcoe, tmbé terormete meco-, e cumpe, etoce e puee formur guete co-

cuó: o oo propee e o compoete proucee certo co u um e propee que o coce coquéo. E otr cec tmbé e cooce ete tpo e c-o, por ejempo e químc: um reuc u compoeteo coce vece co que urge e combcoe e eocompoete.8

T vez e eo co tropezmo co u e ecooc, cumprecó prete vueve equívoc. Por ejempo:

8 En la química se emplea en este tipo de casos, en vez del signo deigualación, el signo que indica correla-ciones. Mi propósito es ex-aminar las correlaciones «orgánicas» en los elementos de la pintura. Aún en los casos en que no es posible demostrar las identidades, esdecir, undamentarlas completamente, he de seña-lar mediante esosindicadores las relaciones internas: No hay que temer en estos casosni siquiera los erro-res posibles: a menudo la verdad se alcanza gra-

cias al error.66

Page 67: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 67/160

9 El origen del círculo será descrito en el análisis de la curva: ataquey resistencia claudicante. El círculo, en todo caso, constituye un casoespecial entre las tres ormas primarias: las rectas carecen de la ca-pacidad de construirlo.

  Línea Color En relación a la temperatura y la luz

Horzot Negro = zuVertc Bco = mro

Dgo Gr, vere = rojo

  Plano Componentes Suma que dalos terceros primarios

horzot goTráguo mro

egro= azul   rojohorzot vertc

Curo rojoegro=zu bco= amarillo

  tensiones (como compoete)Círcuo9 ctv: amarillo 

 pv: rojo zu

Aí, um tre cocó u umo ecero pr e equ-bro, pero que ftb e t e o compoete. L práctcrtítc corrobor et upuet reg, e moo que u pture bco egro, que cot e íe puto, quere gre-gr e po (o o po) u equbro má evete: o peomá gero requere otro má peo. Et ece e hcetoví má otbe e e co e ptur cromátc, too r-tt o be perfectmete.

Te coercoe obrep e objetvo prmro e etvetgcó, que e etbecer reg má o meo ect. De -mr mportc me prece etmur cuó e métoo teó

Línea y color

Po

  Compoete

67

Page 68: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 68/160

68

Lo métoo e á e rte gue eo ht hor b-tte rbtrro e ve teño meuo e u crácter em-o pero. E e futuro e h e trzr u cmo má ecto má objetvo que pobte u bor coectv e cec e rte.

Aquí, como e cuquer otro cmpo, teec o teto  peroe coerv u crcterítc prop, que c cuóo puee rezr u bor potv poe e juego fuerzque e o prop. Precmete por eo, e u teec prt-cur, e etre vr, que o tere e ete mometo. Aquí á h urgo e e ttuto e rte que trbje e cueroco u p, e que e verá proto rez e tto píe.Puee frmre que u cec e rte etbec obre u be

mp h e teer ecermete crácter terco; puee erút, pero o ufcete, formur u teorí e rte ecuvmeteeurope. E ver que ferec coe mprme u e-o ferec e o proucto e rte; por ejempo, e egro utouetro e bco uto e o cho.10 Mor opocó o e po-be coegur e cuto etmeto e o coore: o co-cepto«bco egro», como opueto co u eto preco, o e-

Método

Institutosinternacionales

de arte

10

Estas dierencias, que requieren una observación exacta —no sóloen relación a «nación» sino también en cuanto a raza—, podrían esta-blecerse sin mayores dicultades si la investigación se llevase a cabo deorma exacta y planicada. Pero en cuanto a los detalles, que a menudoadquieren una importancia inesperada, se encontrarán a veces obstácu-los inevitables: las infuencias que recuentemente actúan sobre los de-talles en los comienzos de una cultura conducen, en ciertos casos, aimitaciones exteriores, con lo cual oscurecen el desarrollo posterior. Porotro lado, en el curso de una labor planicada, los enómenos pura-mente exteriores no se deben tomar demasiado en cuenta; incluso en

este tipo de trabajo teórico pueden quedar descartados, lo que no seríaposible, por supuesto, desde una posición exclusivamente «positivista».También en estos casos «simples», la posición unilateral no lleva sino aconclusiones unilaterales. Sería simple suponer que un pueblo es coloca-do «casualmente» en una determinada posición geográca que habrá dedeterminar su ulterior desarrollo. Igualmente insuciente sería suponerque las condiciones políticas y económicas, que surgen por último delpueblo mismo, deban determinar y dirigir su uerza creadora. La metade una uerza creadora es interior, de modo que esa interioridad no sepuede extraer solamente de la corteza de lo exterior.

Page 69: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 69/160

69

tre ootro t ocorro como e e «ceo terr». Puee e-cubrre, em-brgo, u f mu rrg, uque tete,etre mbo coore opue-to: mbo gfc eco. De quíurgrá co uz que o permt u-mr ferec etre ch-

o europeo. Nootro, crto, epué e meo e cr-tmo cocebmo muerte como u eco eftvo, o mábe, como o he cho e otr prte, como u «gujero f-to»; cotrro, o cho, pgo, cocbe e eco como umometo prevo eguje uevo o «cmeto».11

Lo «co» e ho u cuetó ubetm, o be trtee u puto e vt mermete eteror uperfc-ecoóm-co, por o que u pec-to egtvo e ve fuertemete etco,

ocuto totmete o emá. Pero e jutmete o emá, oe o teror, o eec. Dee ete útmo puto e vt, ume coe o cotturí u oc o u coo-c. Co to probb tmbé e ete co, pretemete eperz, e rte —por e cmo e cec— cocete ovoutrmete prtcprá e moo rmozor. L rezcóe e e o ttuto tercoe e rte puee cotturu preámbuo pr eo.

IB 2L form má mpe e íe quebr puee compcre

mete e grego e gu otr o prmtv ete-te. E te co, e puto o recbrá uo o vro mpuo, que por mpfccó o provee o e o fuerz que e ter.E tpo equemátco e et íe pogoe etá repreeto poregmeto e gu ogtu, cooco formo águo rectoetre í. De ete moo e umerbe cojuto e íe pogo-e e mofc egú o reccoe:

) trvé e combcoe e águo guo, recto, obtuo bre,

b) trvé e ferete ogtue e o egmeto.

Líe quebr

compej

11Véase Über das Geistige in des Kunst , pág. 95 y 96.

Page 70: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 70/160

U íe pogo puee, por tto, cotr co o egme-to má ver-o, ee o má mpe o má compejo.Sum e águo obtuo e o gue, o e o egue,que e quebr e águo g uo e o gue o egue,

o cue u vez e vueve quebrr e águo guo o rec-to, etc. (fg. 33).Cuo cot e o egmeto gue et íe zgz-

guete cotrue u rect mov. S preet form pu-tgu ú tur por tto vertc; o e cmb,rom, teerá hc horzot, uque to e mte-g, per e formcoe ecrt, ft pob-e movmeto e rect.

Cuo fuerz que geer u águo umet e moo re-gur, e á-guo crece tee cubrr e po ecrbeo ucírcuo. E preteco e íe e águo obtuo, e curv e círcuo o e omete eteror, o e turez tríe-c: pv e águo obtuo, u recó cucte coe mbete o ev more profuzcoe que cume mám utoprofuzcó: e círcuo.

Curvas

Figura 33 Líe bre pogo.

70

Page 71: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 71/160

IICuo o fuerz ejerce mutáemete u ccó obre e

 puto, e t moo que u e fuerz v upero e preó otr, cotte e vrbemete, urge u íe curv cuo

tpo báco e

 a) cura simple

E prope, e trt e u rect que h o ev e ucmo trvé e u preó ter cotte: cuto mor e  preó, má cerr e curvtur e rect mor e epz-meto hc fuer fmete cu e cerrre í mm.

L ferec tríec etre rect rc e e úmero form e teoe: rect poee o teoe prec  prmtv que eempeñ u ppe mportc e e co e curv, cu teó prcp ctú o-bre e rco (tercer te-ó, opuet otr o e má fuerte to) (fg. 34). Aeprecer guez e águo, u fuerz tto mor v que-o pro, ét, be meo grev, e e cmbo má permete. U cert rrefeó juve e refej e e águo,

metr e rco emuetr por e cotrro u eergí mur cocete e í mm.

L murez, to compet eátc e curv o ev ver como o verermete opueto e rect (upto íe quebr e ete ppe). L geercó e curv, que operu tot egcó e o recto, ev guete frmcó:

Figura 34

 Antagonismode líneas

Teoe e rect e curv.

71

Page 72: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 72/160

la recta y la cura constituyen el par de líneas fundamental-mente antagónicas (fg. 35).

L quebr ebe er coceb como u ete termeoetre mb: cmeto-juvetu-murez.

Metr rect e u compet egcó e po, curvcotee e í u germe e po. S be rrb fuerz ep-z puto bjo coco-e ferete, curv crecete vue-

 ve tre o tempro u puto e prt. E f e prcpo ecofue eprece ttáemete ejr hue-.

Surge í e po má etbe má etbe mmo tem- po: e círcuo (fg. 36).12

72

Figura 35

Plano

12 Una desviación regular del círculo es la espiral (g. 37): la uerzaque opera desde el interior supera uniormemente a la exterior. Laespiral es, de este modo, un círculo que racasa uniormemente. Ahora

bien, es necesario observar, y especialmente desde un punto de vistapictórico, una dierencia mucho más esencial: la espiral es una línea,mientras que el círculo es un plano. Esta dierencia, sumamente im-portante para la pintura, no tiene validez para la geometría: . ademásdel círculo, ésta designa como líneas curvas también a la elipse, la lem-niscata y otras ormas planas similares. El término aquí usado, «curva»,tampoco pertenece a la exacta terminología geométrica, la cual, desdesu punto de vista, tiene la necesidad de esta-blecer clasicaciones enbase a órmulas, clasicaciones que en ese sentido se vuelven irrel-evantes para la pintura: parábola, hipérbola, etc.

Page 73: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 73/160

Pero rect ecoe etre u otr propee, e útmtc, e profumete ocuto eeo e egerr u p-o, covrtéoe í e u ete má eo, má cerro e ímmo. L rect puee egerr u po, pero, ttmetee curv, que puee hcero prtr e o mpuo, e-cettre. Sóo que e ete uevo po, e comezo e f o ecofue ejr hue, o que o etectbe e tre u-gre. L uec bout e to rect e too águo e eco e curv tee u cotrprt e e co e rect, puee e po por e egero h empre tre íe (rect)  tre águo, íce que eñ e tgomo etre o otpo e po prmro. De ete moo cho po e opoecomo

73

Figura 36 círculo naciente Espiral naciente Figura 37

Figura 38

 Antagonismo

respecto al plano

el par de planos fundamentalmente antagónicos (fg. 38).

E pr e po fumetmete tgóco.

Page 74: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 74/160

Hemo ego mometo e que reut ógco etbecer recoe etre o tre eemeto pctórco que, be coteec cofure e práctc, o teórcmete epr-be: íe-po-coor.

Rect, Tráguo, AmroCurv. Círcuo. Azu1er  par 2do par 3er  par 

Tres pares de elementos originariamente opuestos.

L btrct coform ee que u rte, e ete co

ptur, e cpz e mteer, puee comprre regu-r que e mfet e turez, que e mbo co—rte turez—, ofrece hombre u pcer mu epec.Dch regur btrct correpoe tmbé, tríe-c-mete, to emá rte. Lo eemeto mejo por ecutur rqutectur13 o epce, e múc, ooro,e z, ámco, e poeí, verbe,14 ecet quee o muetre uz e mer mr que e o cofrote

—eemeto eemeto— e o referete u cue etrí-ec e tríec, m por mí toe o oo.

Tb como ebor e ete ecrto e hbrá e o-meter poterormete rguroo eme, cbe eperr que cofrotcó e et tb prtcure é por reuto, eútm tc, u o tb reum.

L frmcoe b e eb, erz e tucó, obg r o prmero po por eero prohb-o. Pero eb óo porí coucr e et crcut-c evcoe pegro, reboe que óo co u e

74

Otras artes

Tres parejasde elementos

13 La identidad de los elementos básicos en la escultura y en la arqui-tectura explica parcialmente la victoriosa absorción de la escultura porla arquitectura.14 La denominación dada por mí de dos elementos básicos de lasdierentes artes debe ser considerada provisional. Pero los conceptoscorrientes no son menos nebulosos.

Page 75: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 75/160

u trbjo ítco ecto e puee evtr. Mete méto-o correcto e15 pobe u vce retvmete eguro.

E vce ogro trvé e trbjo temátco requere Dccoro put formcó e u termoogí , por f,

e u ccoro que reú eomcó e o eemetortítco, o que e u erroo poteror evrí crecóe u «grmátc». Fmete h e eucre u teo-ríe compocó que obrepe o ímte e rte prtcu-re que e refer rte como u too.16

E ccoro e u eguje vvete o e gú ete pe-trfco, que ufre cotu mofccoe: gu p-br eprece, otr e mrcht, urge uev pbr,

otr vee e egu etrjer, etc. U grmátc e rte prece ho, embrgo, ombromete pegro.

Cut má fuerz cotrctor, ter, opere o-bre Po e puto, tto má reccoe, tto mor úmeroe egmeto egue, tto má compejo erá o poegero. L vrcoe o gotbe (fg. 39).

75

15 Éste es un claro ejemplo de la necesidad de la aplicación simultáneade la intuición y d cálculo.16 Véanse las claras exégesis en Über das Geistige in der Kunst y en miartículo «Über Bühnenkomposition», en Der Blaue Reiter , Verlag Pi-per, Munich, 1912.

Page 76: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 76/160

Dgo eto pr crr ferec que ete etre íe quebr curv.

Too o po que ebe u orge curv, u cuou vrcoe o gotbe, o pere jmá certo pre-

teco, be mu ejo, co e círcuo, o que too eve í teoe crcure (fg. 40).ue toví por mecor gu pobe e v-

rcó e curv.

II. 2.U curv compc u ou puee cotr:

) e rco e círcuo geométrco, ob) e egmeto bre, oc) e ferete combcoe e mbo.

Eto tre tpo compree to form e curv. Aguoejem-po rtfc et reg.

Curv geométrcmete ou:ro e gu tmño: terc uforme e preó po-

tv egtv. Curo horzot co teoe rejmetoterte (fg. 41).

Figura 40

Onduladas

76

Page 77: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 77/160

77

Curv bremete ou:epzmeto e teror co mm eteó horzot:

) eprece e pecto geométrco,b) preó potv egtv e ter rregurmete;

prmer preom ecmete obre egu (fg. 42).

Curv bremete ou:e crecet o epzmeto. Luch tempermet etre o fuerz. L preó potv empuj hc u tur mu eev-

(fg. 43).

Curv bremete ou: vrcoe e et útm:

Figura 41

Figura 42

Figura 43

Page 78: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 78/160

78

) cumcó tee hc zquer. E eérgco tque e preó egtv e rechzo,

b) co cetucó e tur mete e egrometoe íe —éf (fg. 44).

Curv bremete ou:tr e prmer ceo e reccó zquer, bruc , ec te-ó hc rrb hc erech. Rejmeto crcur hc zquer. Cutro o e ore eérgcmete e u reccó

que v ee zquer feror erech uperor17 (fg. 45).

Figura 44

Figura 45

13 Sobre los sonidos «derecha», «izquierda», y las tensiones correspondi-entes nos extenderemos en el capítulo dedicado al «plano básico».Los eectos de derecha e izquierda se pueden examinar sosteniendo ellibro ante un espejo. Arriba y abajo, colocando el libro al revés.La «imagen refejada en el espejo» y «ponerse de cabeza» son hechos to-davía bastante misteriosos, de gran importancia para la teoría de la com-posición.

Page 79: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 79/160

79

Curv geométrcmete ou:opuet prmer, tmbé geométrcmete ou (fg. 41):ceó pur co tím evcoe hc erech e zquer.E úbto ebtme-to e o couce u mor te-

ó vertc. Ro e bjo rrb: 4, 4, 4, 2, 1 (fg. 46).

E o ejempo cto, o tpo e crcutc prou-ce e reuto:

) combcó e preoe ctv pv,b) coccó e oo recco.A eto o fctore e to e e puee gregr

tovíc) e éf e íe mm.

E éf e íe e u progrevo o epotáeo umeto omu-có e e groor (e íe). U ejempo uttue r-g epccoe:

Figura 46

Resultados

Énasis

Page 80: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 80/160

80

E egrometo, epecmete e e co e u rect cort,etá e re-có co e puto e erroo: tmbé quí que repuet terrog-có: «¿cuáo muere íe, e

qué mometo urge e po?». ¿Cómo porí cotetre  pregut: «óe term e río óe comez e mr?».

Figura 47 Figura 48 La misma con uniorme disminucióndel énasis, y consiguiente aumentode la tensión ascensional.

Línea geométricamentecurva en ascensión.

Figura 49

Línea y plano

Éf epotáeo e u curv bre.

80

Page 81: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 81/160

81

L froter o vg movez. Aquí too epee e proporcó, como tmbé e e co e puto: o retvomue borr ht mpre-có e oo e o bouto.L ocó e o ímte e etee mucho mejor e práctc

que ee u puto e vt purmete teórco.18

E «egr o ímte» cottue u poeroo meo e epreó, gg-teco e ver (e útm tc u eemeto), co mr compocó.

Ete recuro muetr u cert vbrcó e o co e gu- epre-v e o eemeto prcpe, port u certotur e ríg tmófer e cojuto puee, u empe-o co egercó, coucr refmeto c repeete. E

c co h que remtre e too moo eb.De mometo prece mpobe etbecer u cr fere-

ccó etre íe po; quzá ebo etp ú embro-r e que e ecuetr ptur, quzá ebo turez prop e mutbe e ete rte.19

U fctor ooro prvtvo e íe etá cottuo por:

) rt eterore e íe,

eterm prcmete por e rrb mecoo éf.E te co, o bore eterore e íe e puee e-

teer u vez como o íe eterore epeete, o que embrgo tee u vor má teórco que práctco.

L cuetó e cofgurcó eter e íe o recuer- e mmo tem pteo co repecto puto. L cofor-mcó , et, egrr, reoe, eterm pro-

18 Algunas ilustraciones del apéndice son un ejemplo elocuente.19 El procedimiento de «llegar al límite» se extiende naturalmente mu-cho más allá de la cuestión de los límites entre línea y plano, y cubrelos restantes elementos de la pintura y su aplicación. Por ejemplo, esteprocedimiento se aplica mucho más ampliamente en relación a loscolores y proporciona innitas gamas. Opera también en relación alplano básico, el cual, junto con los restantes medios de expresión, obe-

dece a reglas y leyes de la teoría de la composición.81

Page 82: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 82/160

  propee que e mgcó evoc ecoe tác-te; ebo eto cuetó e o ímte etero e í-e o e ebe ubetmr, quer ee u puto e vt purmete práctco. Trtáoe e íe, pobe e

evocr ecoe tácte o mucho má vr que e eco e puto: puee hber, por ejempo, rt e íeet, et e o reo, rt rot e et-, rt rot e reo, etc.

To et vrte e puee utzr e o tre tpo eíe: rect, quebr curv, c uo e o o mte utrtmeto ferete.

III.E tercer útmo tpo e íe e proucto e comb-

có e o o prmero tpo, por o que ebe recbr e ombree íe comb. L v-rte e etbece egú tur-ez e o egmeto que form:

) combinada geométrica, cuo prte que compoeo ecuvmete geométrc,

b) combinada mixta, cuo o egmeto geométrco egreg otro bre; c) combinada libre, cuo o egmeto o ecuvmete bre.

S e hce co omo e ferete propee eterm- por teoe terore, e em o proceo ecrecó, fuete prmr e to íe e reuce la fuerza.

E choque e fuerz co mter trouce e ét o vvete, que e epre e teoe. E eemeto, reuto ree trbjo e fuerz obre mter, e interioridad epre- e teoe. L íe e e co má cro mpe e ete proceo cretvo, que e repte co regur permte, por otto u ect regur pccó, e moo que composi-ción o e má que u exacta y regular organización, e forme teoe, e   fuerzas ias ecerr e o eemeto.

82

Líneas combinadas

Fuerza

Composición

Page 83: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 83/160

83

Número

Complejos

de líneas

To fuerz ecuetr e útm tc u epre-ó trvé e úmero, o que e m epreó cutttv. Sbe o teror o ej e er ht ho u frmcó má beteórc, o por eo e ebe ejr e o; ctumete crecemo

e pobe e mecó que etrá cce e mo eu tempo futuro. A prtr e etoce to compocó teráu correpoete epreó cutttv, be t vez ét erefer prcpo omete e «equem báco» (e com- pocó) u compejo more. E reto e cuetó e p-cec; putmete rá eo pobe ecompocó eo compejo more e otro c vez meore uboro.Sóo coqutr epreó cutttv e voverá ítegr-

mete re teorí e compocó, cuo ebozo formu-mo ho. Dee hce me e ño cert recoe mu mpe,u u epreó umérc, e h utzo e r-qutectur,múc, tmbé poeí (ejempo: Tempel des Salomo), pero recoe e mor compej o h czo ht ho uepreó cutttv. Operr co recoe umérc mperepoe teec ctue e rte. U vez uper et et- p, erá ecero utzr recoe umérc má compej.20

E teré por epreó cutttv recooce o rec-coe: teórc práctc. E prmer tee e ppe mámportte coform co ee, e egu co-form co u f, o e fuco. L e e ore,egú ete eguo co, f propueto, trvé e o cu obr cz u c mám: tur.

Ht hor íe vue h o cfc egúu propee. Lo tto moo e pccó e mútpe í-e u eterm compocó u efecto recíproco, or-ecó e íe bjo u grupo e íe o bjo u com- pejo e íe, o cuetoe que correpoe compocó  obrep m propóto ctu. S embrgo, utzré guoejempo ete repecto, que turez e íe vu-e tmbé e puee utrr trvé e eo. Veremo cotu

20Véanse las claras exégesis en Über das Geistige in der Kunst , pag. 130

Page 84: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 84/160

có guo grupmeto e e que, ejo e er ehutvo,c pe e cmo hc cotruccoe má compej.

 Algunos ejemplos simples de ritmo:

Fg. 50. Repetcó e u rect co tertv e o peo.Fg. 51. Repetcó e u quebr.

Fg. 52. Repetcó métrc e u quebr, cotruccó e u po.Fg. 53. Repetcó e u curv.Fg. 54. Repetcó métrc e u curv, formcó repet e po.Fg. 55. Repetcó rítmc cetr e u rect.Fg. 56. Repetcó rítmc cetr e u curv.Fg. 57. Repetcó e u curv bre cetu por otr curv com

 pñte.Fg. 58. Repetcó métrc e u curv.

84

Page 85: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 85/160

E co má mpe e ect repetición e u rect -tc gue: e rtmo prmtvo (fg. 59) o tc progre-vmete more, e umeto uforme (fg. 60), o t-c egue (fg. 61).

E prmer tpo preet u repetcó que tee por objetvoe mpe refuerzo cutttvo, como por ejempo e múc,cuo e oo e u voí e reforzo por otro voe.

E eguo tpo ñe u refuerzo cuttvo, o que e mú-c correpoe repetcó e o mmo compe co te-rrupcoe progrevmete more, o cuo et repetcó e e po, o que mofc cuttvmete fre. 21

Repetición

Figura 62

Cotrpocó e u curv u quebr. L propeee mb permte e fortecmeto e oo.

21 La repetición por instrumentos dierentes, pero de idéntica sonori-dad debe considerarse como cualitativa en cuanto al colorido.

85

Page 86: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 86/160

86

E tercer tpo e má compco, e rtmo e má compejo.Co quebr, epecmete co curv, o po-

be combcoe mucho má compej.E mbo co (fg. 63 64) e oberv umeto cutt-

tvo cuttvo, que poee embrgo u cert burtercope trvé e cu e hce oír o írco obre o r-mátco. Pr e propóto opueto (preomo e o rmátcoobre o írco) ete tpo e epzmeto o e ufcete.

Te compejo e íe, epeete e í mmo, pue-e er uboro otro more, o que u vez tegreu compocó e má vt proporcoe, o mmo queuetro tem or, que e óo u puto e uvero.

Figura 64

Curv cocurrete.

Dvergete.

Page 87: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 87/160

Page 88: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 88/160

88

E órgo e e í mmo u típco trumeto e, emmo moo que e po e típcmete putu.

E pobe frmr que e e cmpo e múc íe pro- porco gm má mp e recuro eprevo. Se compor-

t quí, e mmo moo que e ptur, tempor epc-mete.23

Cómo e mfet e epco e tempo e mb rtee u cuetó vá por í mm, que co u tcoeh evo t vez u eger gut; e cocepto tem-  po-epco h queo e ete moo ecevmete eproetre í.

Lo gro e fuerz e oo, ee e pmo for-

tmo, e puee eprer trvé e guez crecete oecrecete e íe. L mpreó e mo obre e rcocorrepoe pemete preó e mo obre e ápz.E epecmete terete eñr, e ete eto, que o-t-có muc correte ho e í o e má que u comb-có e ferete puto íe. E tempo o e etectbee ete tem má que por meo e coor e o puto (obco o egro ecuvmete, o que mpc u ecoomí

e meo) e úmero e co (íe). L tur oo-r tmbé e me emete cco horzote form ube. Lm tecó e-trem cocó ecez e etomeo gráfco, que o cpce e trmtr o feómeoooro má compejo, co mor tez, ojo eperto (erectmete oío). Dch propee reut mu te-tor pr otr rte, e tur que tmbé pturo z eté búque e u prop «ot». E etcuetó óo u cmo e pobe: frgmetcó ítc

23 Para medir la intensidad sonora se emplea en ísica un aparato es-pecial que proyecta mecánicamente la vibración sonora sobre unasupercie, dando al sonido musical orma gráca exacta. Lo mismosucede con el color. En ciertos casos importantes, la ciencia artísticautiliza precisas traducciones grácas como material para el método desíntesis.

Page 89: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 89/160

89

e o eemeto báco pr egr fmete u epreógráfc prop.24

E danza too e cuerpo, e z moer c eo,trz íe e epreó mu ít. E brí «moero» e

mueve e e ecero co-forme íe ect, que e tro-uce e compocó e u z como eemeto eece(Shroff ). E cuerpo e brí e e too mometo, hte put e o eo, u compocó e (Pucc). Lutzcó e íe o e u veto e z moer; voe e bet cáco, too o puebo trbj e u z, ec etp e erroo, co íe.

No he trto e portr prueb co referec ppe e

, íe e et rte: cotruccó e e epco e, ecer-mete vez, u cotruccó.

Serí e teré e rqutectur u etuo trvé e h-tor e íe, mmo u truccó purmete gráfce cotruccoe. Dch bor e rezrí prtr e com- probcó foófc e recó etre fórmu- gráfc tmófer eprtu e époc coer. L retrccó, e -ch truccó gráfc, u puro juego horzot-vertc, e e

que prte uperore e efco rí coqut e epco,erí etp f e et vetgcó. E prcpo e cotruc-có ecrto ebe egre etoce como u terc e o prcpo frío cáo o cáo frío, coforme cetucó e horzot o vertc. Ete prcpo h creo e poco tempo

Danza

Escultura,

arquitectura

24 Las relaciones entre los medios pictóricos y los medios correspondi-entes a otras artes, y nalmente con los enómenos de otros «mundos»,

se indican aquí sólo de manera muy sumaria y supercial. Especial-mente las «traducciones» y sus posibilidades —la traducción o tras-posición de diversos enómenos a sus correspon-dientes ormas lin-eales (grácas) y de color (pictóricas)— requieren un estudio prolijode la expresión lineal y del color. En principio debemos admitir quecada enómeno, correspondiente a cualquier mundo, es «traducible»(trátese de una tormenta, J. S. Bach, la angustia, un proceso cósmico,Raael, el dolor de muelas, un enómeno o vivencia «baja» o «alta»).Lo peligroso sería acatar solamente la orma exterior y descuidar elcontenido.

Page 90: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 90/160

90

u ct e obr mportte (Gropu [Aem], Ou[Ho], Corbu-er [Frc], Meoff [Ru], etc.).

E rtmo e vero e epre e rect curv u vrte re-gure puee egre gráfcmete co ecttu; e trt e

metro e vero. Aemá e me rítmc e ogtue, e  vero erro, vrtumete er ecmo, u íe meó-c e ceo cí, teó rejmeto e form vrbe, que teó rejmeto que epecmete refero co-teo. L evcó co repecto íe meóc regur e- pee e rector ( eo co má gre bert, í como e múc vrcó e potec oor —forte po— e-  pee e térprete). L ft e prec-ó e íe meóc

muc o e t pegro pr u vero «terro» (trco).E u mu pegro cuo e trt e u poem btrcto,  pueto que ect etermcó e o vore e tur repre-et quí u eemeto eec. Pr et mo e poeíhbrí que etbecer u tem e ot que cr íe etur co mm precó e tem e otcó muc. L

Equem e u veero. Cotruccó e co fe e movmeto.(Cuerpo e brco veme.)

Figura 65

Page 91: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 91/160

91

 pob o ímte e poeí btrct e u cuetó e-c. Lo eguro e que e rte btrcto ecet e u formmá prec que e rte fgurtvo, co repecto cu form efrecuetemete e mportc ecur. Me he refero

mm ferec cuo hbé e puto. E puto e —eco.E e   arte de la ingeniería e técc ítmmete g- Técc co é, íe quere u mportc c vezmor (fg. 65 66). L torre Effe e Prí h o e prmerteto, que o ep, e ejecutr co íe u e-fco um-mete eevo: íe h termo por ecur po.”25

Equeeto e u crguero motor. Figura 66

25 Un caso particular, y muy importante en la técnica, es la aplicaciónde la línea como expresión cuantitativa gráca. El trazado automáticode líneas (que se utiliza también en las observaciones meteorológicas),

es una descripción precisa y gráca de un aumento o disminuciónde uerzas. Esta descripción permite reducir al mínimo el uso de losnúmeros: la línea establece parcialmente cantidades. Los diagramasque resultan pueden examinarse rápidamente y son accesibles tambiénal proano (g. 67).El mismo método —crecimiento lineal que indica un desarrollo oun estado momentáneo— viene siendo empleado desde hace años enla estadística, de modo que los diagramas, ejecutados manualmente,suelen resultar aburridos y pedantes. El método también se usa enotras ciencias (por ejemplo la «curva de luz en astronomía»).

Page 92: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 92/160

92

L coeoe o toro o, e et cotruccoe -ee, pu-to. Et cotruccoe e íe puto o e efec-tú obre po, o e e epco (fg. 68).26

Rectfccó e u curv eéctrc e Physik in graphischen

 Darstellungen, e Fe Auerbch, Verg Teuber.

Torre e roemó, vt ee bjo (foto Moho-Ng).

Figura 67

Figura 68

26 Un caso ilustrativo es el de una especial construcción técnica: lospostes dispuestos para la conducción de uerza eléctrica (g. 69). Pro-ducen la impresión de una «selva técnica», similar a la selva natural depalmas y coníeras. La construcción de tales postes utiliza exclusiva-mente los elementos básicos del dibujo: línea y punto

Page 93: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 93/160

93

L obr «constructiistas» e o útmo ño o e gr prte,epecmete e u form prmtv, «pur» o btrct co-truc-có e e epco, ut práctc, o que ferec et obre e geerí que o obg tur e e cmpo e «rte

 puro». L pccó eérgc, fuerte etocó e íe co o-t putue, e mu otbe e et obr (fg. 70).

Constructivismo

Figura 69

Figura 70

Boque e máte

U ó e epocó cotructvt e Mocú, 1921.

Page 94: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 94/160

94

L pccó e íe e turez e rc profu. Sóou vetgor, u cetífco, porí evr cbo u etuo o-bre ete mportte tem. Epecmete voo pr e rtterí vertr ht qué puto e reo epeete e tu-

rez pc o eemeto báco: qué eemeto prece, qué propee poee e qué moo e comb.L ee e compocó e turez e ofrece rtt

o pr er mt, que turez tee u fe pro- p, o pr er cofrot co e rte.

E ete mometo ecvo pr e rte btrcto, e pobeetectr e turez e prcpo e utpocó, por uo, otro o prcpo cotrro etre í: e prcpo e p-

remo e prcpo e tgomo, como he eño e eco e combcoe ee. L ee í e-ct, queete epeetemete e o cmpo e rte e tu-rez, coucrá e útmo térmo eteer e tegr ecompocó e uvero querá corrobor epeece c cu e u ore tétco uperor: eteror + te-ror.

Ete puto e vt e h hecho cro ht hor t óo pr

e rte btrcto, e cu h recooco u erecho ebere o pretee pore e cácr eteror e o feómeo tur-e. S be e cácr eteror puee etr e e rte «fgurtvo» ervco e o objetvo terore, o e ebe ovr que jmá teror e u reo porá proectre ítegr-mete e eteror e otro. L íe prece e turez e u fíe feómeo e o reo mer, veget m. L form-có equemátc e o crte (fg. 71) e u pur cotruccóe (por ejempo o crte e heo).

L pt, e u erroo ee em ríz (h-c bjo) ht e to (hc rrb),27 e b e puto íe(fg. 73), o que e e poteror erroo couce compejo e í

Naturaleza

27 La inserción de las hojas alrededor del tallo se eectúa de maneraregular, que se puede expresar mate-máticamente (expresión cuantita-tiva), y en ciencia se ha utilizado un diagrama en espiral (g. 72) que sepuede comparar con la espiral geométrica (gura 37).

Page 95: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 95/160

95

e cotruccoe e íe utóomo, como por ejempo tr-m e hoj o ecétrc cotruccoe e o po (fg. 74).

Figura 71

Fgur 72: Equem e pocó e hoj. (Cooccó e hojucev e e to.) «Epr bác » (K. . G., Bot. Te,T. III, Abt. IV/2).

«Trqut», crte e form cpr. «Equeeto e u crt»(Doctor O. Lehm: De eue Wet er f üge Krte,

Lepzg, 1911, S. 54/69.)

Fgur 73: Movmeto ttoro e vegete mete «fgeo»(K. . G., T. III, Abt. IV/3, S. 165).

Page 96: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 96/160

96

E orgáco trzo e e rm prte empre e m-mo prcpo báco, uque e epree e má vr com-bcoe (por ejempo, e e co e o árboe, e beto, hguer, pm ter o o má eoqueco compejo e vero tpo e pt trepor). Mucho compejo  preet form cr, ect, geométrc, que recuer -temete cotruccoe e hombre o que que, como terñ, o obr e me. Otr, e cmbo, o e tpo«bre», e ecr, e compoe e íe bre, o geométr-c. L fjez ecttu o que por certo ecu, tebe, e epre e u moo ferete (fg. 76). Igumete, e

ptur btrct mbo moo e cotruccó coete.28

Ete preteco —porí mre tmbé «et»— eu eocuete ejem-po e coeoe etre ee e rte

Estructurageométrica

o suelta

Fgur 74: For e cemt. (Foto Ktt Both, Buhu.)

28 El hecho de que la construcción exacta y geométrica en pintura par-ezca tan importante en estos últimos años tiene doble causa: 1) la nec-esaria y natural utilización de los colores abstractos en la «súbitamente»despierta arquitectura, que ordena el color de acuerdo con un objetivototal, actitud que había sido preparada inconscientemente por la pintura

Page 97: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 97/160

97

turez. S embrgo, e te co o ebe etrere fcoecuec: ferec etre rte turez o rc e ee fumete o e e mter que utz c u queetá oreo e ee. L prope-e fumete e o

ferete mtere o ebe er ete: e co-oco ee-meto báco e turez, céu, e ecuetr e perme-te movmeto, metr que e eemeto báco e ptur, e puto, ecooce e movmeto, e quetu.

Figura 75Trzo e e u reámpgo.

«pura», que centró su juego en la horizontal-vertical; 2) la necesidad de ret-roceder a las uentes, buscando lo elemental no sólo en lo elemental propi-amente dicho, sino en la estructura elemental de las cosas. Esta tendenciase pone de maniesto uera del arte, más o menos en todos los terrenos, y así se va congurando la imagen del hombre «nuevo»: el paso de lo prima-

rio a lo complicado, que a la corta o a la larga será completado con totaldeterminación. El arte abstracto, que se ha vuelto autónomo, se somete eneste aspecto a la «ley natural» y se ve obligado, como otrora la naturaleza,a pasar desde las ormas simples hasta las organizaciones más complicadas.El arte abstracto construye hoy organismos artísticos más o menos pri-marios, cuyo desarrollo posterior es considerado por el artista actual de unmodo aún indeterminado, pero que lo llena de esperanzas en cuanto al u-turo. Los que dudan del uturo del arte abstracto deben ser comparados alos anbios, los cuales, muy distantes de los vertebrados evolucionados, norepresentan en absoluto el resultado nal de la creación sino su comienzo.

Page 98: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 98/160

98

Lo equeeto e ferete me muetr vr co-truccoe ee e u evoucó ht form má eev, ehombre. Et vrco-e o ej que eer e cuto «beez» orpree má má por u rquez. Lo má or-  preete e e hecho e que o to e jrf tortug,e hombre pez, e eefte rtó, o o o vrco-

e obre e mmo tem que ft moe e or-g to e u prcpo úco. L fuerz creor e tee eterm ee ture, que ecrt o ecétrco. Lee ture e ete tpo o o etermte e e co erte, pr e cu ví e o ecétrco permece bre bert.

E eo crece prtr e mo e mmo moo que urm urge e troco, e ecr, egú e prcpo e progrevoerroo prtr e cetro (fg. 77). E ptur u íe pue-e etr cooc «bremete», uborre tot, gurr recó eter co e cetro: uborcó e etpo tero. Ete hecho mpe o e ebe ubetmr.29

Estructura temática

 Arte y naturaleza

Figura 76 Tejo cojutvo «Sueto» e rt. (K. . G., T. III, Abt. IV, S. 75.)

29 Los estrechos límites de este trabajo no permiten considerar estas cues-tiones sino a vuelapluma, pues corresponden a la teoría de la composición. Aquí se señalará tan sólo que los elementos provenientes de distintos ter-renos de creación son idénticos, y que las dierencias aparecen en el mismomomento de la construcción. También aquí los ejemplos presentados sólodeben ser considerados como tales.

Page 99: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 99/160

99

L ferec fumet e f o, má ectmete,e procemeto pr ogrr ch f, que fe, e útm tc e e rte e turez, mm corepecto o hombre.

De to form e uo e otro terreo e coejbecofur cácr co uez.

Co repecto o meo, rte turez gue cmoferete tte etre í, uque mbo tee u f ú-co. E ecero crfcr mámo et ferec.

C tpo e íe buc o meo propo que e perm-

t czr u prop form, e ver e moo má ecoóm-co: efuerzo mímo pr u reuto mámo.

L propee mtere e obr gráfc, e que h-bmo e e cpítuo correpoete puto, e remte e gee-r íe, que e prmer coecuec tur e puto: uejecucó fác e e gufuerte (epecmete mete corro-ó), co profu peetrcó e íe, u bor cuo fíc e ogrfí, u v uperfc e togrfí.

Creo e teré eteerme e gu obervcoe co re-có eto tre procemeto técco obre u gro e po- pur.

Por u ore:

) ogrf —po, como reuto má fác,b) gufuerte —puto, íe,c) togrfí —puto, íe, po.

Figura 77

Obras grácas

Equem e etrem e u vertebro.

Epoete e etructur cetr.

Page 100: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 100/160

100

Má o meo í e eco e teré rtítco por o eemeto  u correpoete procemeto.

1. Depué e u rgo tempo e urero teré por ptur

e pce, coguete ubetmcó (e mucho co ete-có) e o meo gráfco, e epertó repetmete e teré por o ovo, e epec por ogrfí em. L ogrfífue coer e u prcpo como u rte meor promovmrgmete, ht que, erroáoe má má, empre tru-fte, o cmeto tpo epecífco e rtt gráfco emá.Má á e otr coercoe, ete hecho e ecuetr etrech-mete recoo co e po, e cu, e e époc precmete,

requere pe tecó: e u époc e po e e rte, o e urte e po. E po, e meo e epreó má mportte e  ptur e etoce, coqutó tmbé ecutur, que e vovóecutur e po. Ho e í e cro que ee eto e errooczo hce uo tret ño e ptur c mmo tempoe ecutur, repreetó etoce 1 u cocete mpuo hc rqutectur. De hí e mecoo crecmeto úbto e rtee cotruccó?30

E tur que ptur h teo que vover ocupre euevo e u otro recuro prcp: íe. Eto uceó ( úu- cee) e form e u e-rroo orm e o meo epre-vo, u evoucó trqu que vz por í mm, o que eu prcpo fue cocebo como revoucó, crtero que mu-choteórco comprte toví ho, obre too frete utzcóe íe btrct e ptur. E me e que e rte b-trcto e recooco por eo teórco, utzcó e íe e obr gráfc e prob; pero utzcó e mm íe e ptur e coer ttur por tto mbe. Tm-bé ete co e u ejempo ecreceor e cuto cofuó ecocepto: queo que e fácmete eprbe, que e eberí

Línea enla pintura

 Xilograía

30 Un ejemplo del ructíero infujo de la pintura sobre otras artes. Unainvestigación sobre este tema llegaría seguramente a sorprendentes descu-brimientos en la historia del desarrollo conjunto de las artes.

Page 101: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 101/160

31 La exclusión del color, por ejemplo, o al menos la reducción del mismoa su sonido mínimo, en cierto número de trabajos cubistas.

101

coerr por epro, e cofuo (rte, turez), revé,o que gur etrech recó (e ete co ptur obr gráf-c), e cuomete epro. L íe e vor por eo comou eemeto «gráfco», que o puee er utzo co propóto

«pctórco», per e que o puee er ecotr gu -ferec eec etre obr gráfc pctórc, ferec queeto teórco erí competmete cpce e etbecer.

2. L técc e  aguafuerte ege u peetrcó frme e emter mu epecmete e trzo e íe eg: por etrzoe fue etrío e vejo cjó e reerv. L búque cre-cete e form eemete ebó co-ucr ecermete íe má eg que, coer btrctmete, repreet

etre íe u oo bouto.Por otr prte, mm pttu hc o prmro tre cogo

otr coe-cuec: e empeo o má euo pobe e u mte form tot, co ecuó e otr mt.31 E e gufuerte,epecmete e tom e cuet fcute pr utz-có e coor, mtcó pur form e bujo reut epe-cmete tur, técc e vueve por tto epecí-fcmetee bco egro.

3. L litografía, útmo ecubrmeto e íe e o pro-cemeto gráfco, egur e u mejo mor uct etc.

U epec fcut e ejecucó, u u c e-tructbe oez e pch, correpoe pemete «epí-rtu e uetro tempo». E puto, íe, e po, e cotrtebco-egro, o trbjo e coor: too e puee re-zr co mor ecoomí. L uct e e trtmeto e perto-gráfc, e ecr, fc e mpregcó mete cu-quer herrmet c mt pobe e correccó(epecmete emcó e o ectore efectuoo, o que ogrfí e gufuerte cept), fc- cogue-te e ejecutr o trbjo u ecto p precocebo (e e-

 Aguauerte

Litograía

Page 102: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 102/160

102

cr eperec), correpoe e mor me ecectu, o óo eteror, o tmbé teror.

Fmete, e e cmo ógco hc o eemeto prmro, como ob-jetvo prc e ete bro, e ecero utrr prope-

e e puto. Aú quí poe togrfí u rco procemeto uetr pocó.32

Puto = repoo. Líe = teó ter móv, c e mo- vmeto. Ambo eemeto = cruzmeto, combcoe, quecottue u eguje propo, trmbe co pbr. Lecuó e o «greete» que e-orece ocurece e o-o tero e ete eguje, pret epreó pctórc morbreve precó. Y form pur poe uetr pocó e

coteo vvete.

32 Mencionemos todavía que los tres procedimientos tienen un valor social

y mantienen una relación particular con las ormas sociales. El grabadoes ciertamente de naturaleza aristocrática: sólo se pueden producir muy pocos ejemplares de buena calidad, que además son siempre dierentes,de modo que cada copia es única. La xilograía es más rentable y másuniorme, pero sólo excepcionalmente permite la aplicación del color.La litograía, por el contrario tiene la capacidad de producir copias ennúmero ilimitado y del modo más rápido por procedimientos meramentemecánicos, y se acerca a través del empleo del color, cuyas posibilidadesestán en perpetuo desarrollo, al cuadro pintado a mano, y constituye encierto sentido un sustitutivo del cuadro. De este modo aparece con clari-dad la naturaleza democrática de la litograía.

Page 103: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 103/160

103

EL PLANO BÁSICO

Por po báco e etee uperfce mter m re-

cbr e coteo e obr.Será eomo co etr PB.E PB equemátco etá mto por 2 íe horzote 2

 vertce quere í, e recó mbete que o roe, uet epeete.

U vez ecrt crcterítc e horzote e vertce, e oo báco e PB urge por í mmo: o ee-meto e frío repoo o eemeto e cáo repoo o o

oo obe e repoo que eterm e queto = objetvooo e PB.

L prepoerc e u u otr e et prej, e ecr, echo egero o e to egero e PB, eterm e c co  prepoerc e frío o e cor e e oo objetvo. De t mooo eemeto o e tú e temo e u tmófer má omeo frí ete eto o porá er jmá totmete eutrzo por u certo úmero e eemeto cotrro; éte e u hecho que

o e ebe ovr. Poe uetr pocó, por certo, mu-ch pobe e compocó: u grupcó, por ejempo, e te-oe ctv hc o to obre u PB frío (formto cho), rm-tzrá má o meo compocó, pueto que hbcó ejerceu cotrfuerz epec. E má, evmo te hbcoe máá e certo ímte, puee egr proucr ecoe peo  ht toerbe.

L form má objetv e PB equemátco e e curo: mbo

Concepto

Pares de líneas

Cuadrado

Page 104: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 104/160

104

bo pre e íe-ímte poee u oo gumete fuerte. Frío cor etá retvmete eutrzo.

U combcó e PB má objetvo co u eemeto úco,que ev e í tmbé mor objetv, tee por reuto u

frío gu muerte, que puee ver como u ímboo. No e vouetro tempo h o ejempo emejte.Pero u combcó «competmete» objetv e u eeme-

to «competmete» objetvo co u PB «competmete» obje-tvo, ebe er tom e u eto retvo. L objetv bouto e porá czr jmá.

Y eto epee o óo e turez e o eemeto o,o tmbé e mm turez e PB, e cu e ecbemete

mportte e ebe teer e cuet como u hecho epeetee mor o meor fuerz eprev e rtt.

Ete hecho e, por otr prte, fuete e eorme pobee compocó.

Lo to mpe que eucmo cotucó rve e fu-meto o techo.

C PB equemátco orgo e cruce e o horzote o vertce tee por coguete cutro o. C uo e eto

cutro o erro u oo competmete propo que v máá e o ímte e repoo cáo frío. H empre, por o tto,u oo eguo que e oc oo prmro e repoo cáoo frío que e h vrbe orgácmete go tucóe íe = froter.

L pocó e mb íe horzote e uperor e feror. Ltucó e mb vertce e erech e zquer.

C er vvete como t, cuo e PB, tee u rrb ubjo que mtee etre í u recó coco perm-ete. Eto puee epcre prcmete como u occóo trferec e m obervcoe prop tem e PB. Peroebe ceptre que ete hecho poee ríce má profu: eer vvete. Et frmcó puee or etrñ u o rtt.H que upoer embrgo que c rtt e cpz e perc-br «reprcó» e toví toco — t vez coce-te— PB que é e ete re-pobe —má o meo cocete

Naturalezadel PB

Sonidos

 Arriba y abajo

Page 105: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 105/160

105

mete— frete ee ete, cuo mejo rrepobe tee go e cr-me. E rtt «teme» PB be co cuát coecuec «fe-c» cept e PB o eemeto ecuo e ore ecuo. Eteorgmo prmtv, pero vvete, e trform trvé e u mejo

correcto e u orgmo uevo, eutte, o prmtvo, o coto propee e u orgmo e-rroo.E «arriba» evoc mge e u mor otur, u ecó

e gerez, e bercó fmete bert mm. De et tre propee reco etre í, tee c cu u eperec prop.L «otur» eg e. Cuto má e cerc ímte uperore PB, tto má ego prece o po mímo vue.

L «gerez» ev u umeto e t prope teror: o

 po mí-mo vue o óo e v epro progrevme-te, o que c cu pere u peo , e mm me, u poer eutetcó.

Por e cotrro, to form e cert peez g e peo -ture e prte uperor e PB. L ot e o peo quere u o-o má fuerte.

L «bert» prouce mpreó e «movmeto» mávo,1 teó jueg má bremete. E «ceo» o «cí»

g e te. L retención se reduce a un mínimo.E «bjo» prouce efecto totmete cotrro: coecó,

 peez, gzó.Cuto má o cercmo ímte feror e PB, má

epe e vueve tmófer, má cerco e tú o peque-ño po mímo, metr que form more má pe- o oport co meo efuerzo. Dch form pere  peo, ot e o grve mue u oo. L «ceó»e vueve má fíc; form prece egjre co voec  c e puee oír e rumor e frccó. Efuerzo hcí rrb

 Arriba

 Abajo

1 Conceptos como «movimiento», «ascenso», «caída», etc., son torna-dos del mundo material. Respeto al pictórico se deben entender comotensiones dentro de los elementos, que a través de tensiones del PBson modicadas.

Page 106: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 106/160

106

«cí» fre hc bjo. L bert e «movmeto» e  ve má má mt. L retecó cz u gro mámo.

L propee e horzote uperor e feror, que jutform boc e má etremo tgomo, puee er ú for-

tec co propóto e «rmtzcó» mete cert coce-trcó e form pe- bjo e ger rrb. L preó e teoe e mb reccoe reut í otbemete fortec.

A cotrro, pr eutrzr prcmete ch propee,e puee utzr e procemeto opueto: coocr form pe- rrb ger bjo. O be, cuo e quere mofcr reccó e teoe, ét e puee rgr e rrb bjo o vcever. De ete moo e prouce tmbé u equbro retvo.

Et pobe e puee preetr equemátcmete:

peo e form 21. Caso: «rmtzcó» arriba

Peo e PB 24

4:8

peo e PB 4 abajopeo e form 4

8peo e PB 2

2. Caso: «equbro»  arriba peo e form 46

6:6peo e PB 4abajopeo e form 2

6

Page 107: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 107/160

107

E e upoer que e e futuro e ecotrrá verer pob-e e mer o feómeo cto co gr ecttu. M fórmuomer erá pobemete correg. Pero o procemeto e meu-r e que ootro poemo o toví emo prmtvo. E -

fíc mgre ho cómo, por ejempo, e peo e u puto c vbee pue eprer umércmete. Co má rzó, o que e cocepto«peo» o correpoe peo mter, o que epre má be fuerz teror o, e uetro co, teó teror.

L pocó e mb vertce mítrofe e erech e z-quer. Se trt e teoe cuo oo teror etá eterm-o por e repoo cáo que e uetr mgcó etá re-co co e ceo.

Aí, mbo repoo frío e greg o eemeto cáo que, ee u prcpo, o puee er vto como étco.

L guete cuetó e tepoe: ¿qué o e PB h eteere por erecho por zquero repectvmete? E o ere-cho e PB erá, e ver, e opueto zquero vcever (comoe cuquer otro er vvo). S í fuer remete, porímo pro-  ectr uetr crcterítc hum obre e PB e ete mooefr mbo o e mmo. L morí e o hombre h e-

rroo mejor u coto erecho, que e h vueto por tto emá bre, metr que e zquero e má hbo epeete.

Co repecto o o e PB ocurre embrgo o cotrro.L «izquierda» e PB epert e e u mor otu-

r, ecó e gerez, bercó , fmete, bert. L propee e «rrb» e repte competmete. L fere-c prcp rc omete ‘e e gro e que et prope-e e mfet. L «otur» e «rrb» cooce ube-mete u mor gro e bert. A «zquer» h mo-re eemeto e e, pero ferec co e «bjo» e  per e too gre. Tmbé e cuto gerez, «zquer»e ve uper por «rrb», uque e peo e «zquero» e, embrgo, mu feror e comprcó co e e «bjo».Ago mr ocurre tmbé co bercó, bert e vemá retrg «zquer» que «rrb».

Derecha eIzquierda

Izquierda

Page 108: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 108/160

E gro e que et tre propee vrí co recó «zquer», e moo que e prouce u crecetmeto e eee e cetro hc rrb u mucó hcí bjo, e e e- pec mportc, pue o z-quero e tñe o cotg e «rr-

b» o e «bjo» egú u gro e prom- et íe,formo águo e crg ferete e o tereccoe. Ebe ete hecho e puee etbecer u preo co o hombre,cu ber-t umet co e ceo, pero, e ver, por e cot-o erecho.

Tmbé puee mtre que ete preo e mmo tempou crtero e fereccó etre o tpo e ere vvete. Du-rte ejecucó e PB e competmete epeete e rtt,

etá uo é, e moo que e rve como u epece e epejo, ee cu e coto zquero e vueve e erecho vcever. Por eoo cocbo PB como u frgmeto e trbjo termo, oomete como u be obre cu obr ebe er ejecut.’ 2

De mmo moo que «zquer» e PB etá ter-mete g co e «rrb», «erech» e cotucóe «bjo»: cotucó e mmo ebtmeto. L coe-có, peez, gzó mue, pero teoe choc,

 per e too, co u opocó mor, má epe ur que «zquer».

Pero, gu que «zquer», et retec e ve eo ectore: e meo hc bjo crece pere fuerz hc rr-b. Aquí e ebe etbecer e mmo fujo e o águo que eeñó e e co e «zquer».

A o coto e oc u ecó epec, que e ebecrr trvé e propee ecrt. Et ecó tee

108

2 Aparentemente este enómeno se repite con relación a la obra termi-nada, y tal vez no sólo con relación al artista, sino también al even-tual observador; debe admitirse que el artista es también un observadorvir-tual, que se convierte en observador pleno rente a obras de otrosartistas. Tal vez este punto de vista quede aclarado a través de la com-probación de la imposibilidad real de comportarse de un modo comple-tamente objetivo rente a la obra de arte; la subjetividad no puede ser jamás separada completamente.

Derecha

Literalmente

Page 109: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 109/160

109

u bor «terro», que ecoe u vez má profuo prete-co co rte tt, que e erz profumete e e cmpotot e rte, e geer e epírtu. Et ecó e reutoe o o úco tpo e movmeto humo, e cu, per e

má ferete combcoe, e mtee empre bro.E movmeto hc «zquer», hc bert, e umovmeto e tc. E hombre e ej e u cotoro cot-o, e ber e o hbtu que pe obre é petrfc u mo- vmeto, repr profumete. Em-pree u «vetur».L form que rge u teoe hc zquer o u«vetur», e «movmeto» e et form g progrev-mete e te rpez.

E movmeto hc «erech» e u retoro hc c.Ete movmeto e ue u certo cco u f e e re- poo. Cuto má hc «erech», meo brte má etoe vueve e movmeto, metr que teoe hc ereche empequeñece, pobe ámc o c vez mámt.

S hemo e utzr u epreó «terr» pr referro «rrb» «bjo», e mpoe como ecer occó

ceo terr.L cutro froter e PB e preet í:

Secuencia Tensión «Literario»

) rrb hc e ceo,b) zquer hc tc,c) erech hc c,) bjo hc terr.

Et recoe o e ebe tomr pe e etr , mu pr-tcurmete, o e ebe creer que coco e e com-  pocó. Su objetvo e mpemete preetr teoe ePB e u moo ítco, vover cocete, o cu, que oep, o h uceo ht hor e form cr, pee er e

Page 110: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 110/160

u eemeto e mor mportc e futur teorí e com- pocó. Sóo e po eñré que et propee orgác e  po o vá tmbé pr e epco, uque o cocepto«epco te o hombre» «epco reeor e o hom-

bre», per e u etrecho preteco, mfet cert fe-rec. Cottue u cpítuo prte.E too co, e cercmeto cuquer e o cutro mte

e PB epert cert retec que efee tegr ePB co repecto muo eteror. Por eo promcó e uform u ímte ucumbe u fujo epecífco, que quereecv mportc e compocó. L retec que ofrecee ímte vrí omete e gro, egú e coto e que e trte.

Gráfcmete e repreet í:

110

Figura 79

Figura 78

Epreó eteror e curo, cutro águo e 90° c uo.

Fuerz e retec e o cutro o e curo.

O be fuerz e retec puee trucre te-oe eco-trr u epreó gráfc e e epzmetoe águo.

Page 111: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 111/160

111

A comezo e ete cpítuo, e curo fue mo form má«obje-tv» e PB. S embrgo, e á poteror h motro cocr que objetv ebe eteere empre e eto retvo  que e bouto e czbe. E otr pbr: e repoo competo

correpoe omete puto e tto permezc o. L hor-zot o vertc poee u repoo, por ecr í, cooreo, quee cor e frío e ebe efocr ee u puto e vt cromátco. Demoo que e curo o e puee ecrbr como u form coor.3

Etre form e po e círcuo tee má que gu otr repo-o cooro, porque e e reuto e o fuerz que ctú e umoo empre equbro o cooce voec e águo. Por eoe puto cetr e águo e e repoo má competo e puto que

o etá o.Como e h cho, e PB ofrece o pobe prmore

e cuto utetcó e o eemeto:

) o eemeto etá cooco e t moo que fuerz e ooe PB, ob) e ecuetr t ueto e u recó co e PB que éte, por íecro, eprece, o eemeto «fot» e e epco, que o

cooce ímte preco (obre too e cuto profu).

E rzometo e mbo co correpoe teorí e co-truccó e compocó. E eguo co ( qucó e PB)e puee epcr omete e recó co propee ter eo eemeto o: e retroceo vce e o eemeto forme proog e PB hc ete (hc e epector) hc trá (pr-táoe e epector), e moo que e PB e etee e mb rec-coe como u coreó. Lo eemeto e coor poee et vrtu et me.4

3 No en vano el parentesco del cuadrado con d rojo es tan claro:cuadrado-rojo.4 Véase Über das Geistige in der Kunst .

Page 112: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 112/160

Figura 80

Formatos

Epreó teror e curo; águo e 60°, 80°, 90°, 130°.

Cuo trvé e PB curo e trz u go, étform u águo e 45° co horzot. Cuo e PB e vue-

  ve rectgur, ete águo umet o mue. L gomfet u teec crecete hc vertc o hc ho-rzot. De cuero co eto e vueve u propo me-ore teoe (fg. 81).

Aí urge o mo to rgo formto, que e pturfgurtv tee e geer u gfco purmete turt e epreocup e u teó teror. Dee cem e p-tur e quere ocó e que e formto to e propo pr

e retrto e rgo pr e pje. Et oco-e tuvero u c-meto e Prí e í e eportro Aem.

E evete que meor evcó e go, o e e me-or e teó, e horzot o e vertc e ecv e e rtee compocó e epec e e rte btrcto. To teo-e e form vue obre e PB quere etoce uevreccoe e coore feretemete. Pero tmbé o compejoforme reut preoo hc rrb o ete-o o rgo. Uefortu eeccó e formto e po puee tr-formr ubue ore e u cótco eore.

Nturmete e etee quí por ore o óo cotruccó«rmóc» mtemátc, e que too o eemeto etá pue-to egú reccoe ect, o tmbé cotruccó egú e prcpo e tgomo. Eemeto que tee hc rrb e pue-e «rmtzr» mete e formto rgo, por ejempo, co o cu

repreó e poe obre e tpete.112

Page 113: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 113/160

Eje goe

Teoe ee e cetro.

113

Etée o que tecee como u cor e e cmo h-c teorí e compocó.

E puto e tereccó e mb goe eterm e ce-tro e PB. L vertc horzot que cort ete cetro ve PB e cutro zo prmr: c u tee u rotro ferete.To e toc co u put e e cetro «ferete», e cuem teoe e reccó go (fg. 82).

Lo úmero 1, 2, 3, 4, repreet fuerz e retec e obor-e; , b, c, , eg cutro zo prmr.

De ete equem reut guete coecuec:Zo : teó hc 1 2 = combcó e mám otur.Zo : teó hc 3 4 = mám retec.De ete moo zo preet e mámo tgomo.Zo b: teó hc 1 3 = retec moer hc rrb.

Zo c: teó hc 2 4 = retec moer hc bjo.

Figura 81

Figura 82

 Antagonismos

Otras tensiones

Page 114: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 114/160

114

L zo b c gur etre í u tgomo moero ej recoocer fácmete u preteco.

E combcó co fuerz e retec e o boree po e u equem e trbucó e peo (fg. 83).

L combcó e mbo fctore e ecv repoe  pregut, ¿cuá e goe —bc o — e «rmóc» cuá «rmóc»? (fg . 84).5

E tráguo bc e ecmete má vo que e trá-

guo b, obre e cu ec; b ejerce u fuerte preó grvt obre bc. L preó e cocetr epecmete obree puto , por o que go quere e prec u mo- vmeto que eví e puto uego tmbé prtr ecetro. Compr co teó trqu cb, teó ee turez má compej; reccó purmete goe greg u toró hc rrb. Amb goe e pueecrcterzr e guete moo:

cb: teó «írc»,: teó «rmátc».

Et eomcoe e ebe eteer t óo como fe

Figura 83

Peso

Contenido

Dtrbucó e peo.

5 Véase g. 80: el eje desviado hacia d ángulo superior derecho.

Page 115: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 115/160

115

6 Sería importante examinar distintas obras de estructura diagonal enrelación al tipo de diagonal y su relación interior con el contenidopictórico. Yo he aplicado, por ejemplo, la estructura diagonal de distin-tas maneras, lo que más tarde se me ha hecho consciente. Basándomeen la orma dada arriba podría denir del siguiente modo la «Com-posición I» (1910): estructura cb y da con enérgica acentuación de cb;la columna vertebral del cuadro.

ch cor e reccó hc e coteo teror. So puete e o etero o tero.6

De too moo puee repetre: c ugr e PB e v-u, co voz coor propo.

E á e PB que he evo cbo e u ejempo emétoo cetífco que e ebe utzr pr cotruccó e jove cec rtítc. (Éte e u vor teórco.) Lo mpeejempo o cotucó utr e cmo e u pc-có práctc.

Figura 84

Figura 85

Método

Diagonal «armónica».

Diagonal «inarmónica».

c

c

b

b

Page 116: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 116/160

116

U form gu mpe, que repreet trcó e e po, que reúe por o tto propee e m-bo, e cooc obre e má «ob-jetvo» PB. ¿Cuáe o coecuec?

Surge o pre e tgomo:E prmer pr (I) cottue u ejempo e mámo tgo-mo, que form e zquer etá rg hc mí-m retec, form e erech hc mám.

AI. Pocó vertc

«repoo cáo».

II. Pocó horzot

«repoo frío».Figura 87

 Aplicación

 Antagonismos

Figura 86

Paralelismoexterior

E eguo pr (II) cottue u ejempo e tgomomoero, que mb form etá rg hc má mo-er retec u te-oe forme pe e ferecetre í.

E mbo co form e reco co e PB e u moomr, o que org u premo eteror, que quí o que e

h tomo e coercó o o bore e PB o u teo-e ter.

Page 117: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 117/160

117

U combcó eemet e o teror co teó -ter requere reccó go, co o cu urge e uevoo pre e tgomo:

Eto o pre e tgomo e ferec etre í comoo o pre terore e A.

• ArribaL form e zquer etá rg hc e águo e me-

or retec, form e erech etá rg hc e águ-o e mor retec, e moo que e opoe co e mámotgomo.

• AbajoAí, que cr rzó por que mb form e fgur

feror cottue u tgomo éb.L f e o pre bjo A bjo B cocue e ete moo.

Lo útmo o ejempo e u premo teror, pueto terorque form comprte reccó e teoe teroree PB. 7

Figura 88

Figura 89

BI. Posición diagonal«inarmónica».

BI. Posición diagonal«armónica».

 Antagonismos

Paralelismointerior

7 En I. las ormas corren en la misma dirección que las tensiones normalesdel cuadrado, en II, corren en dirección de la diagonal armónica.

Page 118: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 118/160

118

Eto cutro pre prouce etoce ocho pobe -tt e pocoe tu obre e po o eco e o profuo, pocoe bác obre cue uev reccoe  prcpe e form puee er uperpue-t, permece-

o e e cetro o ejáoe e tt reccoe. Pero, porupueto, tmbé prmer pocó bác puee ejre ecetro, e cetro puee er perfectmete euo; e úmero e pobe e cotruccó e mto. L tmófer te-ror e époc e có , fmete, e recó o oítem terore, e coteo e pero, eterm eoo báco e «teec» e compocó. Et cue-tó obrep e mrco e ete ecrto quí óo e meco,

  que e útm éc, por ejempo, o e o cocé-trco u vez o e o ecétrco tuvero repec-tvmeteu ceo pr uego vover ecer. Eto epeó e vercu-, que e prte etuvero g repreetcoe emometo, pero que tmbé, co frecuec, e vero g   profu ecee. Prtcur-mete e ptur o cm-bo e «teó» fuero coecuec e, eeo e vorr ePB, e prcó e frmr u etec.

L «moer» htor e rte e ebó hber ocupoetmete e ete tem, que obrep froter e cuetoe purmete pctórc e recó co e cu mucho puto e htor e cutur porí er cro. E etepecto ho í e h co uz mucho eemeto que h-t hor hbí permeco ocuto.

L recoe etre htor e rte «htor e cu-tur» ( que correpoe tmbé e cpítuo obre cutur)e puee equemtzr e tre puto:

) e rte e ubor époc;) o be époc poee u coteo fuerte cocetro

e rte fuerte cocetro correpoe voec tempo,o

b) époc e fuerte, pero e coteo frgmetro, e rteéb e ubor frgmetcó;

Composición.Construcción

Historia del Arte

Historia y tiempo

Page 119: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 119/160

119

b) e rte e opoe époc por tt cu epre po-be prohb por ch époc;

c) e rte obrep froter e que époc quer cof-ro port e coteo e futuro.

Nótee e po que correte e uetro í que e refere etructur bác coce co o prcpo mecoo. Lo«ecétrco» e rte ecéco merco e u ejempo ecreceore pccó e eguo prcpo. L reccó ctu cotr e rte«puro» (por ejempo cotr «ptur e cbete») o reprofumete que e e greg, correpoe puto b) e pr-mer prcpo. E rte btrcto e ber e preó e t-mófer

ctu, por o que correpoe grupro bjo e prcpo c).De ete moo e etee mpreoe que prcpo reu-

tb efbe o, e otro co, go competmete buro: ecuv utzcó e horzot-vertc o reut jutfcbe,como tmbé e ímo prece buro. Puee reutr orpree-te que mbo feómeo, hbeo co ectmete mmo tem- po, e ecuetre e u cotrccó vbe. E evtr cuquerotro prcpo e cotruccó vo horzot-vertc, coe

muerte rte «puro», omete o «práctco-fuco» pueevre: e tempo eterormete fuerte, pero terormete ete-gro, eví e rte e u fe term co u epeec: putob) e. prcpo ). E ímo tet refejr etegrcó ter-, pereo e coecuec o prcpo báco e rte, etrcpcto pr etbecer otro: puto b) e prcpo ).

Eto poco ejempo tomo ecuvmete e uetro tempo,h o cto co e propóto e utrr evtbe coeoeque pregut por form e e rte tee co formcoe cu-ture, e ecr, cuture.8

Ejemplos

Problemade la orma

y la cultura

8 La «actualidad» se compone de dos partes undamentalmente divergen-tes: callejón sin salida y umbral, con uerte preponderancia de la primera.El predominio del tema del callejón excluye el uso del término «cultura»:la época es enteramente acultural, pero algunos gérmenes de cultura u-tura aparecen aquí y allá: tema del umbral. Esta disarmonía temática es el«signo» de «hoy», que constantemente se impone a la observación.

Page 120: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 120/160

120

Figura 90 Obtcó co ugec. L curv o uet. L retec e zquer éb. Dee erech, cp egro.

Pero tmbé eeo eñr que tettv e ervr e rtee form cuture, ecoómc, poítc, geográfc otr  purmete «potv» o porá proucr jmá reutoehutvo; te métoo o empre utere. Sóo re-coo cuetoe forme e o o cmpo eño, teeo e cuet e coteo eprtu, e pobe etbecer íe ect etre e ppe retvo uboro que tee cocoe «potv» queo que epee e rte mmo;

cocoe potv o o eterm-coe, o, e rgor,meo pr u f.

No óo o vbe cocebbe ete, o tmbé o vbe  o co-cebbe. No ecotrmo ho e e umbr e u tem-  po, e e ecó que pro-grevmete e hue e profu-. De too moo ho preetmo e qué reccó ebebucr uetro pe e ecó guete. Y ét e vcó.

Page 121: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 121/160

121

A per e to prec e eto cotrro, e hombrectu o e cotet co o etero. Su mr e f, u oío e vueve má fo, crece u eeo e ver oír o tero e o etero.Sóo por eo etmo e co-coe e percbr pucoe -ter e u er ecoo moeto como e e PB.

L pucoe e PB e vueve b mutote cuoe eemeto má mpe e trouco e e PB.

U curv bre compuet e o o hc u o etre hc e otro, tee, ebo groor e etremo uperor,u «rotro» tozuo, term e u o c vez má ébrg hc bjo.

Obstinación en tensión más rígida.Las curvas más duras.La resistencia de la derecha con uerza.

 A la izquierda, «aire» despejado.

Figura 91

Sonido relativo

Page 122: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 122/160

Figura 92

Derecha-izquierda Abajo-arriba

Plano sobre plano

Premo teror e oo írco.Coopercó co teó ter «rmóc».

Et íe urge ee bjo g u epreó outec vez má eérgc ht «tozuez» e u groor mámo.¿ué ucee co tozuez cuo e rge hc zquer  Mego hc erech?

E vetgcó e o efecto e «rrb» «bjo»,e út coocr e ejempo: cbez bjo, pue e ector o pueehcer. E «coteo» e íe cmb e u moo t totque e vueve rrecoocbe: tozuez eprece ejr hue

  e reempz por u teó trbjo. Lo cocetro hepreco, too etá e u proceo e etermcó, eever. A o-br hc zquer e cetú mpreó eever, hc erech e trbjoo efuerzo.9

Sobrepo o ímte e m ecrto, he e coocr obree po o u íe o otro po, e cu, embrgo, o eotr co que e eto teror e teó e PB. E curoorm, epzáoe obre e PB.

9 Es aconsejable, en experimentos semejantes, dejarse llevar por la prim-era impresión, ya que el descubrimiento se silencia con rapidez, dejandoel campo abierto a otras construcciones imaginativas.

122

Page 123: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 123/160

Figura 93

Relación con

el límite

Premo teror e oo rmátco.Cotrfgur e teó teror «rmóc».

E recoe e form co o bore e PB, tcetre form o bore tee u ppe mu mportte. Urect mpe e ogtu vrbe e cooc e o pocoeobre e PB (fg. 94 95). E e. prmer po e ecuetr eg-, bre. Su cercmeto bore e pret u te-ó evete  e umeto hc erech rrb, ebo o cu teóe etremo feror e ebt (fg. 94).

E e eguo co choc co e bore pere metme-

te u teó hc rrb, por o que teó hc bjo u-met go efermzo, c eepero, e poe e mfeto(fg. 95).10

E otr pbr: trvé e cercmeto bore e PB,u form g e teó ht que e teó, e e mometoe cotcto co e bore, eprece úbtmete. De otro moo: cercí bore e PB umet e oo «rmátco» e cotruccó , cotrro, mor tc e bor-e, e

cercmeto cetro e to form e cotruccó, e pret u oo «írco». Nturmete, et reg o eque-mátc; trvé e otro meo cz vece peo vor, pero tmbé puee quer eech. Pero o empre má omeo efectv, o que ubr u vor teórco.

10 La tensión aumentada y el hecho de adherirse al borde superior hacenque la línea, en el caso 2, parezca más larga que en d caso 1.

123

Page 124: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 124/160

124

Fgur 94 Fgur 95

Lrmo ecoo e cutro íeeemete: epreó petrfc.

Drmtzcó e o mmo eemeto:compco e epreó pptte.

Figura 96

Figura 97

Page 125: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 125/160

125

Aguo ejempo cr e gr me o co típco e etreg. Apccó e o ecétrco:

Dgo cetr. Horzot-vertc cetr.

Dgo e mor teó. Teoe equ-br e horzot vertc.

Competmete cetr. Dgo fortec por u repetcó. Retecó e oo rmá-tco e e puto e cotcto uperor. L etruc-

tur cetr rve quí propóto e umetre oo rmátco.

Lirismodramático

Figura 98

Figura 99

Cuo, por ejempo e o co cto, rect o reem- pz por curv, um e o oo umet e tre et-o: c curv mpe poee, como e jo e e cpítuo obre íe, o teoe e que reut u tercer. Cuo vrcurv o puet cotucó formo u íe ou,c o prtcur e curv mpe e preet co u treteoe , e correpoec, um e teoe e mu-tpc progrevmete. De ete moo recoe e c o

Page 126: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 126/160

co o bore e PB compc um co oo má fuerteo má ébe.11

E comportmeto e o po obre e PB e tem prte.

L cotte reg proporco quí mtee compet vez e c reccó e que e ebe etur ete temepec.

Ht hor hemo coero omete e PB curo. Lotr form curáter o reuto e umeto o e mor peez e pr horzot o e pr vertc. E e prmer co te-rá prmcí e repoo frío, e e eguo, e cáo, que por u-

 pueto eterm e etr e oo báco e PB. Lo que tee o to o que e etee o rgo o típo. L obje-tv- e curo eprece tot e PB e ve om por u teó prc que, má o meo ube, ejerce u fujoobre too o ee-meto tuo obre e PB.

No o ovemo e mecor que eto o tpo e ce-tucó o e turez má compc que e curo. Ee formto cho, por ejempo, e bore uperor e má rgo que

o coto, í urge more pob-e e bert pro eemeto (tuo obre e PB), o que, embr-go, quemortguo por breve e ogtue tere. E e for-mto to ucee o cotrro. E otr pbr, e eto co obore o mucho má epeete uo e otro que e e coe curo. Precerí que e cotoro e PB eempeñ u ppe  que u preó eteror e ejerce obre fgur. Aí, e e coe formto to, teec teror hc rrb e ve compeme-t por u preó eteror que e ejerce obre mbo coto.

Otr vrcoe e PB e ogr trvé e águo obtuo guo e combcoe mu ver. Nuev pobe ur-ge: que e águo uperor erecho e efrete, por ejempo, oeemeto e u moo etmute o má be reprevo (fg. 100).

126

Regularidad

Otras ormasdel PB

 Ángulos desiguales

11 Algunos de tales casos se presentan en las composiciones del apéndice.

Page 127: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 127/160

Puee re tmbé otro PB mutgure, pero que e u-bor e útm tc u form bác o, por o tto,óo co má com-pco e ch form bác, por o que o eecero eteere co mor ete e eo (fg. 101).

Lo águo puee mutpcre ememete vovere e-toce c vez má obtuo ht eprecer competmete: eete co e po e vueve crcur.

PB etmute reprevo (puteo).

PB mutgur compco.

Fgur 100

Fgur 101

Éte e u co mu mpe mmo tempo mu compe-  jo, obre e que tego tecó e ocuprme gú í co e-temeto. Aquí ré t óo que tto mpc como compej e ete tpo e po provee e u ft e águ-

o. E círcuo e mpe porque preó e u bore, e com127

Page 128: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 128/160

comprcó co form rectgure, etá ve: fere-c o o t prouc. E compejo porque e «rrb» eez cotrobemete hc zquer erech, e zquer erech hc «bjo». Se trt t óo e cutro puto que co-

cetr e í e oo e o cutro o e curá-tero, o quetutvmete reut mu cro.Eto puto o 1,2,3 , 4. L opocó etre eo, como e e

curáte-ro, e guete: 1-4 2-3 (fg. 102).

1

2 3

4

Figura 102

E ector 1-2 e, ee rrb hc zquer, u mtcó put progrev e «bert» mám, que ezre por e ector 2-4 e vueve má ríg, ht que e curo e cír-

cuo que competo. E cuto te-oe e o cutroectore, coerv u vez o cho e recó te-oee curo. E círcuo berg, e eftv, mm teóteror que hemo ecuberto e e curo.

Lo tre po báco (tráguo, curo, círcuo) o -turmete mfetcoe e movmeto pfco e puto. Cuo trvé e ce-tro e círcuo e cruz o -goe u e u etremo por horzote vertce, eobtee, como frm A. S. Puh, be e cfr rábc  romác (fg. 103):

128

Page 129: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 129/160

129

AD = 1ABCD = 2

ABECD = 3ABD+AE= 4

etc.

A

C

B

D

E

Tráguo curo e e círcuo como fuete prmtve cfr rábc romác. (A. S. Puh, Werke,

S Peterburgo, Aeoff, 1855, tomo V, pág. 16.)

Figura 103

Aquí ecotrmo etoce:

) ríce e o tem umérco, cob) ríce e form rtítc.

S et f profu e re, cofrm uetro preet-meto e que hecho que prece uperfcmete coeó

etre í poee embrgo u orge comú. Ho, e epec, ece e ecotrr ríce comue o prece pzbe. T-e ecee o vee fumeto, pero requere efuerzo  pereverte cr uz. L ecee o e tureztutv. Tmbé e cmo hc bercó e tutvo. Lo que  vee epué e u uó rmoo e tucó cácuo: u otro e bt í m-mo e etp poterore.

Dee e círcuo uformemete comprmo, que tmbé

  prouce e óvo, pmo hc po bre, águo, peroque obrep tmbé form geométrc bác (como form compej e po gure). Tmpoco quí vríemo form bác o recoocbe trvé e mácompc.

Too o que e h cho e moo geer obre e PB ebe erequemtzo rguromete, como cceo teoe tero-re que ejerce u ccó ee e po.

Page 130: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 130/160

E PB e mter, urge e u eborcó purmete m-ter epee e turez e e eborcó. Comoe h cho te, e ofrece tto tpo e fctur: ,áper, gru, puzte, brte, opc fmete

uperfce pátc, que

) í b) cetú fuertemete, e combcó co o eemeto,

o efecto terore e PB.

Nturmete propee e uperfce epee emoo ecuvo e propee e mter (tto t-

  po e te, etuco trto e -ver form, ppe, per, vro, etc.), e trumeto utzo e etrez co quee mejo. L fctur, e que o e puee hbr quí coe-temeto, e, como cuquer otro meo e epreó,u pob prec, pero embrgo eátc úct, quee puee utzr e o moo prcpe:

) fctur trz juto co o eemeto u cmo preo  o po e u moo fumetmete etero, o beb) e pc e prcpo e cotrccó, e ecr, e ut-z e cotrpocó eteror co o eemeto, metrque o po ter-mete.

E o mtce etre et o reccoe rc pob-e e vrcó.

Mter e trumeto ebe er coero o óo ecuto eborcó e uperfce mter, o tmbé erecó eborcó e o eemeto que e tú obre euperfce, o que correpoe etermete cmpo e teoríe compocó.

S embrgo, e e mportc eñr u cmo hc te pobe, o que to form e eborcó te -c puee ervr o óo cotruccó e po mte-

Factura

130

Page 131: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 131/160

Page 132: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 132/160

vano he caracterizado al espacio que surge de la desmaterial-ización como «indenible»: su proundidad es en última instan-

cia ilusoria, y por lo tanto no susceptible de ser medida con ex-actitud. El tiempo en dichos casos se vuelve intemporal, es decir,no se puede expresar cuantitativamente, y existe por lo tantosegún una modalidad bastante relativa. La proundidad ilusoriaes, por otra parte, desde un punto de vista pictórico, real, y re-quiere en consecuencia cierto tiempo, si bien inconmensurable,para la prosecución de los elementos ormales que navegan haciala proundidad. En resumen: la metamorosis del PB material enun espacio indenible proporciona la posibilidad de aumentode las medidas temporales.

132

L ecrt teoe e PB e mtee e form mácompej tr u teoe e po emterzo e- pco efbe. L e pere u rgor. Cuo e puto e prte correcto reccó h o be eeg, e czrá e f co

 petu.E propóto e u vetgcó teórc e:

) ecotrr o vvete,b) vover perceptbe u pucó, c) etbecer ee e v.

De ete moo mfetcoe e o vvete —como feóme-

o -o e u combcoe— e ve reu. Perteece foofí, que e bor e íte e e má to eto, cr coecuec fe.

Ete trbjo couce revecoe terore e me e que c époc e o otorg.

Propósitode la teoría

Page 133: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 133/160

 APÉNDICE

Page 134: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 134/160

134

Iutrcó 1 (Puto).Teó frí hc e cetro.

Page 135: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 135/160

135

Iutrcó 2 (Puto).Proceo e oucó (go - u).

Page 136: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 136/160

136

Iutrcó 3 (Puto).Nueve puto e ceó (cetucó e go - por e peo).

Page 137: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 137/160

137

Iutrcó 4 (Puto).Equem e puto e horzot-vertc-go pr u cotruccó e bre.

Page 138: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 138/160

138

Iutrcó 5 (Puto).Lo puto egro bco como vore eemete e coor.

Iutrcó 6 (Líe).Lo mmo e form e.

Page 139: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 139/160

139

Iutrcó 7 (Líe).Co puto e e ímte e po (1924).

Page 140: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 140/160

140

Iutrcó 8 (Líe).Peo cetuo e bco egro.

Page 141: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 141/160

141

Iutrcó 9 (Líe).L íe eg e otee te peo puto.

Page 142: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 142/160

142

Iutrcó 10 (Líe).Cotruccó gráfc e u prte e «Kompoto 4» (1911).

Page 143: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 143/160

143

Iutrcó 11 (Líe).Cotruccó e e «Kompoto 4» —ceó vertc-go.

Page 144: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 144/160

144

Iutrcó 12 (Líe).Cotruccó ecétrc, oe o ecétrco e cetú por e po cete.

Page 145: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 145/160

145

Iutrcó 13 (Líe).Do curv e recó co u rect.

Page 146: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 146/160

146

Iutrcó 14 (Líe).E formto cho fvorece teó tot e form vue e poc teó.

Page 147: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 147/160

147

Iutrcó 15 (Líe).Curv bre rg hc u puto.

Cooc e curv geométrc.

Page 148: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 148/160

148

Iutrcó 16 (Líe).Líe ou bre co éf —pocó horzot.

Page 149: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 149/160

149

Iutrcó 17 (Líe).L mm íe ou co compñmeto e íe geométrc.

Page 150: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 150/160

150

Iutrcó 18 (Líe).Compejo mpe homogéeo e gu íe bre.

Page 151: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 151/160

151

Iutrcó 19 (Líe).E mmo compejo compco por epre bre.

Page 152: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 152/160

152

Iutrcó 20 (Líe).Teoe cotrteoe goe co u puto que uce

u cotruccó eteror pucoe terore.

Page 153: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 153/160

153

Iutrcó 21 (Líe).Boc: teó frí e rect, teó cá e curv, rgez

hc otur, ceó hc efccó.

Page 154: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 154/160

154

Iutrcó 22 (Líe).Vbrcó e coor e u compocó equemátc ogr mete

u mímo e coor (egro).

Page 155: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 155/160

155

Iutrcó 23 (Líe).Recó teror e u compejo e rect co u curv (zquer-ere-

ch) pr e curo «Schwrze Dreec» (Triángulo negro, 1925).

Page 156: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 156/160

156

Iutrcó 24 (Líe).Etructur horzot-vertc co go tgóc teoe e puto.

Equem e curo «Itme Mtteug» (Comuccó ítm, 1925).

Page 157: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 157/160

157

Iutrcó 25 (Líe).Etructur e e curo «Keer Trum Rot» (Pequeño ueño e rojo, 1925).

Page 158: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 158/160

158

OBSERVACIONES POSTERIORES

E be pobe que má e u ector coere que ete broh pero u vor e guo pecto, obre too e o refe-

rete u termoogí u efcoe. Evetemete, hcetret ño, cuo too queo obre o que má tre e creóu teorí etb ú e e gu, o er pobe ver e-crbre eto e ver cuetoe t como hor poemo hcer-o, tr eceo e cuó; emá, mucho cocepto úo hbí o efo t como o coocemo ctumete.

E propo K, e o c vete, ño guete  pubccó e ete bro, h mofco u teorí reefo o

cocepto que utz. Ete cmbo etre 1912 1944 e puee percbr eeo u obr Essays über Kunst und Künstler (Bete,Ber, 1963).

E efecto, e et útm ecó hbrí o pobe ptr termoo-gí o tempo que corre. S embrgo, eto hbrío equprbe u ffccó e obr, u cuo quzámá e u cocepto, tmbé e e e-to que K e , ehbrí hecho má comprebe (o meo ucept-be e mter-

 pretcoe). A per e et mtcoe, que e mor o meorme rc e u cuetó güítc, ete bro tee u gr vor ctu. L cottcoe eece, obre too, por ejempo, reco co trbucó e peo etro e o po,uc e h etuo ecrto e mer t cotuete.

K o cuó guo ámbto e teorí e for-m e u etuo; guo puto o repoí u temper-meto u ecee. Por ete motvo e coejbe compe-

Page 159: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 159/160

159

tr ectur e  Punto y línea sobre el plano co otr obr obre teorí e crecó, obre too co Die Harmonie der Formen ,e gr fíco Whem Otw (Lepzg, 1922), que cottueu terete prmer etuo e u teorí e form eeme-

te. Otr ectur coejbe e   Pdagogisches Skizzenbuch, ePu Kee, pubco e 1925 como eguo bro e Buhu.Por otr prte,   Das bildnerische Denken, e Pu Kee, que p-rece e 1956 co u revó e Jürg Sper, recoge e má equet pág mor prte e portcó e Pu Kee teorí e form e crecó. Et obr e pr cuquer pero tere e teo-rí práctc e ptur t m- precbe como o ecrto e K. Igumete, ec-

tur e Lehrbuch der Harmonik, e H Ker, porí brr ucmo gú que otro etuoo, í como Paintings, Sculptures Reflections, e George Vtorgeroo (Nuev Yor, 1948), ofre-ce u prmer cerc-meto o má recete probem. Etobr preet tt e co ferete termoogí ; por otto hbrá que teer preete u mtcó, e que egu  vout o empre e mueve uíoo, e ecr, tm-béquí erá ecer u ectur crítc u metcó que óo

í evrá ector uevo coocmeto.

Zurch, 1955, 1959, 1964 MAX BILL

Page 160: Kandinsky.-o

8/3/2019 Kandinsky.-o

http://slidepdf.com/reader/full/kandinsky-o 160/160

Aparecido en 1926, Punto y línea sobre el plano es la continuación orgánica de otro texto de

Kandinsky también publicado por Paidós, De lo espiritual en el arte, y debe su origen, en su

mayor parte, a la tarea que su autor había asumido en la Bauhaus desde 1922. En efecto,

tanto en su pintura como en sus ideas estéticas, Kandinsky mostró siempre una personalidad

absolutamente vanguardista y provocadora de acaloradas polémicas. Y, en este sentido, la

presente obra es uno de sus trabajos fundamentales, ya que, a la par que una esclarecedora

contribución al análisis de los elementos esenciales del quehacer pictórico, constituye unaaportación básica a la búsqueda de un método genérico para las investigaciones de las cien-

cias artísticas. El libro, finalmente, también revela a Kandinsky como un artista apasionado

y siempre deseoso de explicar y explicarse las razones primeras y más profundas de esa

extraña y singular aventura que es la creación artística. Vasili Kandinsky (1866-1944) ocupa

un lugar privilegiado en la historia del arte contemporáneo, como promotor e impulsor del primer 

movimiento decisivo del arte abstracto. De entre sus obras, y además de las ya mencionadas,

Paidós ha publicado también La gramática de la creación. El futuro de la pintura y El jinete azul ,

el célebre almanaque del que también fue responsable Franz Marc.