KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO EUSKADIKO …

1

ZUZENDARITZA NAGUSIA DIRECCIÓN GENERAL

Egilea: Bahetzeko Programaren Zentro Koordinatzailea Osasun Laguntzako Zuzendariordetza Osakidetzako Zuzendaritza Nagusia Isabel Portillo Isabel Idigoras Isabel Bilbao José Luis Hurtado Marga Urrejola Begoña Calvo Arantza Mentxaka Jon Koldobika Hurtado 2015/02/16ko 7.0 bertsioa

KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO EUSKADIKO PROGRAMA

2


Programa hau 2009az geroztik abian diren eta egokitu diren Programaren zenbait prozeduraren ezagutza eta erabilera hobetzeko egin da. Hasi zenetik, hainbat aldaketa egin dira eta protokolo berriak sartu dira pro-zedurak estandarizatzeko eta emaitzak hobetzeko. Dokumentu dinamikoa da eta iradokizunak egin daitezke horren gainean. Are gehiago, ezingo litzateke egin denbora honetan guztian ideiak eman dituzten pertsona eta profesionalen laguntza eskuzabalik gabe. Bide batez, pertsona horien guztien ekarpen eskuzabalei eskerrak eman nahi dizkiet, esparru eta ezagutza ezberdinetatik edizio berri hau egiten la-gundu dute eta. Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Programaren Zentro Koordinatzai-lea Osasun Laguntzako Zuzendariordetza. Osakidetzako Zuzendaritza Nagusia Gran Vía 62 – 4. solairua 48011 Bilbo [email protected] 900 840 070 www.osakidetza.euskadi.eus

3


AURKIBIDEA

1. LABURDURAk ..................................................................................................................................... 4

2. SARRERA ............................................................................................................................................ 6

3. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO EUSKADIKO PROGRAMA ....................................... 15

4. KOLON ETA ONESTEKO MINBIZIA (KOM) BAHETZEKO OINARRIAK ................................................... 21

5. KOM BAHETZEKO PROGRAMAREN HELBURUAK 2015-2016 ............................................................. 31

6. JARDUTEKO ESPARRUA .................................................................................................................... 33

7. BAHEKETAREN PROZEDURA OROKORRA (I. ERANSKINA) ................................................................. 33

8. INFORMAZIO ETA EBALUAZIO SISTEMA ........................................................................................... 38

9. PROIEKTUAREN KUDEAKETA IBILBIDEA............................................................................................ 39

10. BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................ 44

I. ERANSKINA. HERRITARRAK HAUTATZEKO ETA PROGRAMAREN ADIERAZLEAK LORTZEKO IRIZPIDEAK

........................................................................................................................................................ 47

II. ERANSKINA. GONBIDAPENEN PROZEDURA ...................................................................................... 55

III. ERANSKINA. LAGINAK ENTREGATZEA ETA PROZESATZEA ............................................................... 60

IV. ERANSKINA. FIT-EN EMAITZAK KUDEATZEA .................................................................................... 64

V. ERANSKINA. EMAITZA POSITIBOAK KUDEATZEA .............................................................................. 66

VI. ERANSKINA. KOLONOSKOPIAREN EMAITZAK KUDEATZEA .............................................................. 83

VII. ERANSKINA. PROGRAMAREN ALDAERAK....................................................................................... 96

VIII. ERANSKINA. PROGRAMAREN KALITATE IRIZPIDEAK (EUROPEAN COMMISSION, 2010) .............. 117

IX. ERANSKINA. SENTSIBILIZAZIOAREN ETA PRESTAKUNTZAREN PROZEDURA ................................... 118

X. ERANSKINA. PROGRAMAREN JARDUERAREN KALKULUAK ETA ARDURADUN NAGUSIAK .............. 122

XI. ERANSKINA. GUTUNAK ................................................................................................................. 124

XII. ERANSKINA. LAGINAK MANEIATZEA LABORATEGIRA ERAMATEKO ............................................. 139

XIII. ERANSKINA PCCR-REN PLANTILLETARA SARTZEKO ESKULIBURUA .............................................. 143

XIV. ERANSKINA. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAKO PARTE-

HARTZAILEEK TELEFONOZ EGINIKO GALDEREI ERANTZUTEKO ESKULIBURUA (parte-hartzaileentzako

aholkuak) ...................................................................................................................................... 146

XV. ERANSKINA. OTI GABEKO PERTSONEI GONBIDAPENAK EGITEA ................................................... 151

XVI. ERANSKINA. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAREN INGURUKO GO-

RABEHERAK, KEXAK ETA ERREKLAMAZIOAK ................................................................................. 162

XVII. ERANSKINA. ANATOMIA PATOLOGIKOA .................................................................................... 164

XVIII. ERANSKINA. FAMILIAN KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIAREN AURREKARIAK DITUZTEN PER-

TSONEN JARDUTEKO JARRAIBIDEAK ETA POLIPOEN JARRAIPENA ................................................. 189

4


1. LABURDURAK

BA: Bezeroentzako Arreta Gunea

AHA: Arrisku Handiko Adenoma

AGA: Arrisku Gutxiko Adenoma

AEA: Arrisku Ertaineko Adenoma

AVAC: Kalitatearen arabera egokitutako bizi-urteen akronimoa

DATU-B: Datu-basea

EAE: Euskal Autonomia Erkidegoa

PZK: Programaren Zentro Koordinatzailea

KOM: Kolon eta Ondesteko Minbizia

BI: Baimen informatua

KIK: Korporazioko Identifikazio Kodea

CLINIC: Historia Kliniko Birtuala

Alta-DBGM: Ospitaleko alten Datu Basearen gutxieneko multzoa

OZ: Osasun zentroa

POD: Pazienteen Oinarrizko Datuak Lehen Mailako Arretan

EKG: Elektrokardiograma

EUSTAT: Estatistikaren Euskal Erakundea

E-OSABIDE/OSABIDE AP: Pazienteak eta dokumentazio klinikoa

kudeatzeko programa informatikoa

FIT: Gorotzetan ezkutuan dagoen odola detektatzeko test immuno-

kimiko kuantitatiboa

INDEF: Heriotzen Indize Nazionala

LMAUB: Lehen Mailako Arretako Unitate Burua

DBLO: Datuak Babesteko Lege Organikoa

5


LMAM: Lehen Mailako Arretako Medikua

OSAKIDETZA: Euskal Osasun Zerbitzua

OMEGA 3000: laborategien programa informatikoa

ESI: Erakunde Sanitario Integratua

KOMBP: Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Programa

TOE: Tumoreen Ospitaleko Erregistroa

HTE: Herritarren Tumore Erregistroa

RX: X izpiak

OTI: Osasun Txartel Indibiduala

LMAU: Lehen Mailako Arretako Unitatea

6


2. SARRERA

GLOBOCANen1 datuen arabera, kolon eta ondesteko minbizia gizonen artean maiztasun handien duen hirugarren minbizia da (746.000 kasu, kopuru osoaren % 10,0) eta emakumeen artean maiztasun gehien duen bigarrena (614.000 kasu, kopuru osoaren % 9,2) mundo osoan. Kasuen % 55 eskual-de garatuenetan erregistratzen dira. Geografiaren arabera aldaketa dago eragin mailari dagokionez; gizon eta emakumeen artean aldaketa geogra-fiko zabala eta antzekoa dago: eragin tasak eskualdeen arabera 10 aldiz biderkatzen dira. Kalkulatu da al-tuenak Australian eta Zelanda Berrian daudela (44,8ko eta 32,2ko tasa egokituak 100.000 gizon eta emakumeko, hurrenez hurren), eta baxuenak Afrikako mendebaldean (4,5ekoa eta 3,8koa 100.000 gizon eta emaku-meko). Heriotza tasa baxua da (694.000 heriotza, hau da, kopuru osoaren % 8,5). Heriotza gehiago dago gutxiago garatuta dauden herrialdeetan (% 52), eta biziraupen tasa baxua jasotzen da eskualde horietan. Aldakortasun gutxiago dago mundu osoko heriotza tasetan (gizonen kasuan sei aldiz gutxiago eta emakumeen kasuan lau aldiz gutxiago). Bi sexuetako heriotza tasa altuena Europa Erdialdean eta Ekialdean erregistratu da (20,3koa 100.000 biztan-leko gizonei dagokienez, eta 11,7koa 100.000 biztanleko emakumeen ka-suan); baxuena, berriz, Afrikako mendebaldean (3,5ekoa eta 3,0koa, hu-rrenez hurren). 1 eta 2 mapetan ikusten den bezala, eraginaren eta heriotzaren banaketa handiagoa da gehien garatutako herrialdeetan.

1 Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M, Dikshit R, Eser S, Mathers C, Rebelo M, Parkin DM, Forman D, Bray, F. GLOBOCAN 2012 v1.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC CancerBase No. 11 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 2013. Available from: http://globocan.iarc.fr, accessed on 9/February/2015.

7


1 eta 2 mapak.- Kolon eta ondesteko minbiziaren eragina eta heriotza tasa munduan barrena. GLOBOCAN-2012

Espainiako kasuei dagokienez, iturri horren beraren arabera, eragin hori Europan eragin gehien duten 20 herrialdeen artean dago (1 grafikoa), 32.240 kasu berrirekin 2012an, eta 2020rako aurreikusi da kopuru hori 37.229ra igotzea. Heriotza tasari dagokionez, 2012an 14.700 heriotza egon

8


ziren kausa honen ondorioz, eta honetan ere joera da kopuru hori 2020an 16.838 heriotzekin areagotzea. 1a eta ab tauletan ikusten den bezala, alde nabarmena dago gizon eta emakumeen artean.

1 grafikoa.- Tasa altuenak dituzten 20 herrialdeetako eragina eta heriotza tasa egokitua. GLOBOCAN-2012

9


1a taula.- KOMek Espainian duen eraginaren kalkulua. 2012 eta 2020. GLOBOCAN-2012

Urtea Gertakariak izan dituzten kasuen kalkua Gizonak Emakumeak Bi se-xuak

2012

19.261 12.979 32.240

< 65 urte 6.021 3.840 9.861

>= 65 urte 13.240 9.139 22.379

2020

22.426 14.803 37.229

< 65 urte 7191 4.387 11.578

>= 65 urte 15.235 10.416 25.651

Aldaketa demografikoa 3.165 1.824 4.989

< 65 urte 1.170 547 1.717

>= 65 urte 1.995 1.277 3.272

1b taula.- KOMek Espainian eragindako heriotzen kalkulua. 2012 eta 2020. GLOBOCAN-2012

Urtea Heriotzen kalkulua Gizonak Emakumeak Bi sexuak

2012

8.742 5.958 14.700

< 65 urte 1.588 927 2.515

>= 65 urte 7.154 5.031 12.185

2020

10.068 6.770 16.838

< 65 urte 1.902 1.074 2.976

>= 65 urte 8.166 5.696 13.862

Aldaketa demografikoa 1.326 812 2.138

< 65 urte 314 147 461

>= 65 urte 1.012 665 1.677

10 tumore nagusien banaketari dagokionez, Espainian KOMek eusten dio

maiztasun handienarekin agertzen den tumorearen patroiari bi sexuak ain-

tzat hartzen badira (2. grafikoa).

10


2. grafikoa.- Espainian eragin gehien duten 10 tumoreen banaketa.

GLOBOCAN-2012.

Euskadin Minbiziaren biztanleen araberako erregistroa dago, baita heriotza

tasaren erregistroa ere, eta Bahetzeko Programa (2009) abian jarri zen ar-

te, ikusi zuten eragin hori areagotu egin zela, heriotza tasa nolabait egon-

kortu zela eta biziraupen erlatiboa areagotu egin zela. 1986-2008ko datuak2

aztertu ziren.

3. grafikoan ikusten da koloneko minbiziaren eragina eta heriotza tasa

areagotu egin dela (C18 kokalekua) epealdi horretan bi sexuei dagokienez.

2 Osasun eta Kontsumo Saila. Minbizia Euskal Autonomia Erkidegoan: eragina, heriotza tasa, biziarupe-na eta denboraren eboluzioa. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpenen Zerbitzu Zentrala. 2010eko urria. 126 or.

11


3. grafikoa: koloneko minbiziaren eraginaren eta heriotza tasaren ebolu-zioa EAEn

Iturria: minbizia duten biztanleen2 erregistroa.

Ondeste eta sigmoidearen juntaduraren, ondestearen eta uzkiaren minbizia-

ren portaeran (C19-C21 kokalekuak) ikusten da eragina areagotu egin dela

eta heriotza tasak, berriz, egonkortu egin direla (4. grafikoa).

4. grafikoa: ondeste eta sigmoidearen juntaduraren, ondestearen eta uz-kiaren minbiziaren eraginari eta heriotza tasari dagokion eboluzioa EAEn

Iturria: Minbizia duten biztanleen2 erregistroa

Biziraupen erlatiboa (BE) aztertuta (Minbizia duten biztanleen erregis-

troak aztertu du, 1,3 eta 5 urte bitartean behatutakoa eta espero zena oina-

12


rri hartuta), ikusten da gizonen kolonari dagokionez, pixkanaka areagotzen

ari dela. Hala, 1986-1989 epean % 43,3 areagotu da biziraupen erlatiboa

(BE), eta % 57,2 azken epean. Zertxobait txikiagoa (10 puntu) izan da BE-

ren areagotze-maila EAEko emakumeen artean epe berean eta kausa berdi-

nak eraginda: 1986-1989 epean % 44,2 ziren eta azken urteotan, berriz, %

54,3.

5. grafikoa: koloneko minbiziaren biziraupen erlatiboaren eboluzioa EAEn

6. grafikoa: biziraupen erlatiboaren eboluzioa ondeste-sigmoideako junta-duraren minbiziaren arabera EAEn

Iturria: minbizia duten biztanleen2 erregistroa

Era berean, ondeste-sigmoidea juntaduraren eta ondoste-uzkia juntadura-

ren tumoreetan dagoen biziraute tasak gora egin du bi sexuetan, baina gi-

zonen kasuan gehiago areagotu da (22,7 puntu) emakumeekin alderatuta

13


(14,3 puntu). Hala, biziraupen erlatiboa 1986 – 1989 epean % 35,6koa ba-

zen, 2000-2004 epean % 58,2koa izan da gizonen kasuan, eta % 41,1etik

% 55,4ra bitarteakoa emakumeen kasuan epe horietan, hurrenez hurren.

3. taulan ikusten da 2008an (Programa abian jarri aurreko urtea) Euskadin

egon diren minbizia kasu nagusiak. 2004tik kolon eta ondesteko minbizia

bigarren lekuan dago gizonen kasuan.

3. taula: maiztasun handien duten minbizien kokalekuak sexuen arabera. Euskadi 2008

GIZONAK EMAKUMEAK % 20,8 PROSTATA 1 BULARRA % 26,2

% 16,3 KOLON ETA ONDOESTEA (C18-C21)

2 KOLON ETA ONDESTEA (C18-C21)

% 12,7

% 14,9 BIRIKA 3 UMETOKI-LEPOA % 6,1

% 7,7 MASKURIA 4 SISTEMA HEMATOPOIETIKOA % 5,9

% 4,1 URDAILA 5 BIRIKA % 5,2

Iturria: Osasun eta Kontsumo Saila. Minbiziaren eragina EAEn 2008-2009an. Erregistroen eta informazio sanitarioaren zerbitzua. 2013ko urtarrila.

Urte horretako heriotza3 erregistroaren arabera, 798 pertsona hil ziren EAEn

kolon eta ondesteko minbiziaren ondorioz (C18-C21 kokalekuak).

7. grafikoan ikusten da berariazko tasen banaketa, urte horretako adin-

taldeen eta sexuaren arabera

7. grafikoa.- Berariazko tasen banaketa, adinaren eta sexuaren arabera.

2008. x 100.000 biztanle.

3 Osasun eta Kontsumo Saila. Heriotza tasa EAEn 2008an. Erregistro eta informazio sanitarioaren zer-bitzua. 2011.

0

100

200

300

400

500

600

700

25+ 35+ 40+ 45+ 50+ 55+ 60+ 65+ 70+ 75+ 80+ 85+

14


Beste alde batetik, mota hauetako tumoreen eraina esanguratsua da eta

gaixotasunaren4 zamaren gorakada dakar.

Arazoaren garrantzia ikusita, EAEko 2002-2010 Osasun Planak5, EAEn osa-

sun arloan jarduketak egiteko goi-mailako plangintza tresna den heinean,

helburu gisa ezarri zuen Minbiziaren Arloan “1996tik 1998ra bitartean erre-

gistratutako kolon eta ondesteko minbiziaren ondoriozko heriotza tasari

eustea”. 29,5 heriotza izan ziren 100.000 biztanleko (gizonak) eta 14,5 he-

riotza 100.000 biztanleko (emakumeak), horiek denak Europako biztanleria

estandarrari adinaren arabera egokituta.

Alderdi horri dagokionez, duela gutxiko dokumentu batean eginiko ebalua-

zioak honako hau ondorioztatu zuen: “… 1996-1998tik 2009ra bitartean

emakumeen artean kolon eta ondesteko minbiziak eragindako heriotza tasa

% 15,86 murriztu da. Hala, gainditu egin da egonkortzeko ezarri zen helbu-

rua. Hala ere, ez dute lortu gizonen artean kolon eta ondesteko min-

biziak eragindako heriotza tasa egonkortzea; izan ere aurrekoaren epe

berdina aintzat hartuta, % 9,15 areagotu da.”6

8. grafikoa.- Kolon eta ondesteko minbiziaren heriotza tasaren eba-

luzioa Euskadin

4 Bray F, Ren JS, Masuyer E, Ferlay J. Estimates of global cancer prevalence for 27 sites in the adult population in 2008. Int J Cancer. 2013 Mar 1;132(5):1133-45. doi: 10.1002/ijc.27711. Epub 2012 Jul 26.

5 Eusko Jaurlaritzaren Osasun Saila. Osasun Politikak Euskadirako: 2002-2010 Osasun Plana. Eusko Jaurlaritzako Komunikazioen Zerbitzu Nagusia. Vitoria-Gasteiz, 2002. Eskuragarri hemen: www.osanet.net

6 Osasun eta Kontsumo Saila. 2002-2010 Osasun Plana. Osasun Sailaren Osasun Publikoaren Zuzenda-ritza.

2 9 , 1

1 2 , 21 3 , 11 2 , 01 2 , 91 2 , 11 4 , 21 3 , 61 4 , 61 4 , 5

3 2 , 23 1 , 5 3 3 , 1

2 9 , 53 0 , 8

3 3 , 93 1 , 9

3 0 , 8

0

5

1 0

1 5

2 0

2 5

3 0

3 5

4 0

1 9 9 8 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9

M u j e r e s

H o m b r e s

Fuente: Registro de M ortalidad. D irección de Gestió n del Conocim iento y Evaluación. Departamento de Sa nidad y Consum ohttp://www.osasun.ejgv.euskadi.net/r52-20737/es/con tenidos/in form acion/estado_salud/es_5463/mortalidad _c.htm l

1998: M edia trienal 1996-1998

Iturria: minbizia duten biztanleen erregis-

15


3. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO EUSKADIKO PROGRAMA

Helburu estrategiko hori lortzeko proposamenen esku-hartzeak abiapuntu

dituenez, Osasun eta Kontsumo Sailak, Minbiziaren Aholkularitza Batzor-

deak hala proposatuta eta EAEn baheketa proiektua gauzatzeko eratu zen

diziplina anitzetako lantalde batek eginiko dokumentua baliatuz, 2008ko

maiatzean onetsi zen kolon eta ondesteko minbizia goiz detektatzearen bi-

dez biztanlerian baheketa egiteko programa (gure inguruko herrialdeetan

dagoeneko daudenen antzekoak). Hona hemen horren ezaugarriak:

1. Bi urtetik behin gorotzetan ezkutuan dagoen odola detekta-

tzeko probaren (TSOH) baheketa egitea. Test immunokimiko

kuantitatiboa

2. Kolonoskopia osoa (sedazioa eta guzti), kasu positiboak egiaz-

tatzeko.

3. Jomugako biztanleria: 50-69 urte (50-74 urte EB)

4. Lehen mailako arretaren eta arreta espezializatuaren esku har-

tzea.

5. Programaren koordinazioa.

6. Datu klinikoen beste kasu batzuen informazio sistema intero-

peratiboak.

7. Faseka garatzea eta ezartzea.

Programa 2008. urtean planifikatu eta antolatu zen, eta 2009an abiarazi

zen (I. fasea). Horretarako, lehen mailako arretako hiru eskualdeetako 8

osasun zentrok hartu zuten parte (Uribe eskualdea -Astrabudua, Erandio,

Leioa eta Mungia-, Ekialde eskualdea–Pasai Antxo, Pasai San Pedro eta Za-

rautz-,eta Arabako eskualdea –Zaramaga-). Fase honetako emaitzak az-

tertu dira, eta parte-hartze tasa handia eta detektatutako lesioen tasa altua

zegoenez, programaren prozesuak egokitu egin ziren; 2010etik aurrera

EAEn bizi ziren 50-69 urte bitarteko pertsona guztiengana zabaldu zen (II.

fasea), eta behin betiko finkatu zen 2012an. Hala, ia % 100eko estaldura

16


hartu zuen 2014ko lehen hiruhilekoan eginiko lehenengo gonbidapenean

(III. fasea).

17


3.1. Emaitza nagusiak

3.1.1 Estaldura

2014ko lehen hiruhilekoan, lehen gonbidapena jaso zuten herritarren es-

taldura ia % 100ekoa izan zen, eta % 65era bigarren gonbidapenean.

586.700 biztanle kalkulatu dira (Eustat).

9. grafikoa.- Euskadin bizi diren herritarren estaldura

18


3.1.2 Gonbidapenak, parte-hartzea eta detektatutako lesi-

oak

Nabarmentzeko datuak dira, alde batetik, parte-hartze tasa altua, Europako

Gidaren eta antzeko programen7-8-9-10 estandareen gainetik, eta, beste alde

batetik, detektatutako lesioen tasa altua, Europako Gidaren estandareekin

alderatuta (4. taula).

4. taula.- Euskadiko 2009-2013ko kolon eta ondesteko minbiziaren

baheketa egiteko lehen, bigarren eta hirugarren gonbidapenen

emaitza nagusiak parte-hartzaileen txandaren arabera

Baliozko gonbidapenei bu-

ruzko datuak

2009-2013

Lehen gonbida-

pena

N= 551.136

2011-2013

Bigarren gonbida-

pena

N=198.918

2013

Hirugarren

gonbidapena

N=14.642

Europako Gidak

gomendatua

Parte-hartzea % 66,5 % 69,5 % 71,8 % 17-% 90,1 (>%

65)

Positiboak 1. txandan

2. txandan

Edozein txandan

% 7 % 5,5 % 6,4 % 4,4-% 11,1

% 3,9

% 7,1

Kolonoskopia onartzea % 92 % 91,3 % 91,3 % 60-% 93,1

Kolonoskopia osoa % 98,2 % 98,5 % 98,9 >% 95

Detektatutako adenomen tasa

(arrisku baxua eta ertaina eta

altua) 1. txanda

38,43x1.000

(14.085)

26,35x1.000

(3.645)

32,04x1.000

(337)

13,3-22,3 x 1.000

Detektatutako adenoma aurre-

ratuen tasa (arrisku ertaina eta

handia)

28,15x 1.000

(10.332)

18,23x 1.000

(2.523)

21,39x1.000

(225)

--

7 Bakker CK, Jonkers D, Smits K, Mesters I, Masclee A, Stockbrügger R. Participation in colorectal can-cer screening trials after first-time invitation: a systematic review. Endoscopy 2011; 43:1059-1086.

8 Clarke N, Sharp L, Osborne A, Kearney PM. Comparison of Uptake of Colorectal Cancer Screening Based on Fecal Immunochemical Testing (FIT) in Males and Females: A Systematic Review and Meta-analysis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2015;24;1:39–47

9 Lo SH, Halloran S, Snowball J, Seaman H, Wardle J, von Wagner C. Colorectal cancer screening uptake over three biennial invitation rounds in the English bowel cancer screening programme. Gut. 2015; 64;2:282–91.

10 Kapidzic A, Grobbee EJ, Hol L, van Roon AH, van Vuuren AJ, Spijker W, et al. Attendance and Yield Over Three Rounds of Population-Based Fecal Immunochemical Test Screening. The American Journal of Gastroenterology. 2014;109;8:1257–64

19


Baliozko gonbidapenei bu-

ruzko datuak

2009-2013

Lehen gonbida-

pena

N= 551.136

2011-2013

Bigarren gonbida-

pena

N=198.918

2013

Hirugarren

gonbidapena

N=14.642

Europako Gidak

gomendatua

Detektatutako kolon eta on-

desteko tasa

1. txanda

2. txanda

4,08x 1.000

(1.496)

2,29 x 1.000

(317)

2,09 x 1.000

(22)

1,8 – 9,5 x 1.000

1,3 x 1.000

Aurretik jakindako adenoma-

ren balore positiboa

% 60,3 % 52,30 % 52,9 % 19,6-% 40,3

Aurretik jakindako minbiziaren

balore positiboa

1. txanda

2. txanda

% 5,8 % 4,3 % 4,2

% 4,5-% 8,6

% 4

Iturria: KOMen baheketa egiko Euskadiko Programa

5, 6 eta 7 tauletan lehenengo, bigarren eta hirugarren txandako datuak ikus

daitezke gonbidapen urteetan banatuta, lehen mailako unitateen arabera.

Hau da, lehen txanda da lehen mailako arretako unitateari gonbidapena egi-

ten zaion lehen aldia, eta bigarren txanda, gonbidatzen zaion bigarren aldia,

nahiz eta kasu honetan lehen aldiz nahiz bigarren aldiz gonbidapena jaso-

tzen duten pertsonak egon daitezkeen.

5. taula.- 2009-2013ko lehen gonbidapenaren emaitza nagusiak lehen mai-

lako arreta unitateen arabera

Epea Baliozko gonbidapenak

Parte-hartzaileak Arrisku handiko adenoma

KOM inba-ditzailea

2009 32.005 18.609 (% 58,1) 656 75

2010 110.145 72.085 (% 65,5) 1.946 290

2011 92.289 60.301 (% 65,3) 1.597 232

2012 118.644 80.727 (% 69,0) 2.291 308

2013 163.952 113.735 (% 69,4) 3.569 553

1. TXANDA GUZTIRA 514.464 343.839 (% 66,8) 9.974 1.454

20


6. taula.- 2011-2013ko bigarren gonbidapenaren emaitza nagusiak lehen

mailako arreta unitateen arabera

Epea Baliozko gonbida-penak

Parte-hartzaileak Arrisku handiko adenoma

KOM inbaditzai-lea

2011 25.521 17.170 (% 67,3) 294 52

2012 92.672 61.921 (% 68,8) 929 138

2013 107.523 75.280 (% 70,0) 1.543 157

2. TXANDA GUZTIRA 225.716 154.371 (% 68,4) 2.766 347

7. taula.- 2013ko hirugarren gonbidapenaren emaitza nagusiak lehen mai-

lako arreta unitateen arabera

Epea Baliozko gonbidapenak

Parte-hartzaileak Arrisku handiko adenomak

KOM inba-ditzailea

2013 20.651 14.521 (% 70,3) 291 28

3. TXANDA GUZTI-RA

20.651 14.521 (% 70,3) 291 28

Lehen mailako arretaren parte-hartzea funtsezkoa izan da kasu positiboetan egon den parte-hartze eta jarraipen tasa lortu ahal izateko. Nabarmendu behar da Endoskopia Zerbitzuak pixkanaka egokitu egin direla baheketaren jarduerara. Hala, sareko ospitale guztietan egon dira endosko-pia gelak, jarduera handitu egin baita, hain zuzen, 2008ko jarduera basala-ren % 30 baino gehiago. Halaber, endoskopia gelak berrantolatu egin dira: funtsean, digestio apara-tuko espezialistak eta erizaintzako langileak sartu dituzte. 2014/12/31ra arte >37.000 kolonoskopia egin dira KOMen baheketari da-gokionez.

21


4. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA (KOM) BAHETZEKO OINAR-RIAK

4.1 Kolon eta ondesteko minbiziaren bahetzeko beharrezko baldintzak

Kontuan hartu behar da baheketaren programa baten helburua ez dela soi-

lik probak egitea, koordinatutako diziplina anitzetako jarduera mul-

tzoa baizik, denbora jarraipena dutenak eta helburu bateratuak lor-

tzera bideratuta daudenak, hain zuzen, ezarritako kalitatezko irizpide

eta estandarretan oinarritutakoak, etekinak bermatu eta arriskuak murriz-

teko. Hasteko, herritarrei gaixotasunaren baheketari buruzko informazioa

ematen zaie, eta, amaitzeko, baheketan aurkitutako kasu positibo guztien

jarraipena eta tratamendua egiten da.

Baheketa egiteko programa batean, xede den gaixotasunaren seinale edo

sintomarik ez duten herritarren artean proba bat edo gehiago egiten dira,

baina kide horiek ezaugarriren bat azaleratzen dute eta gaixotasunaren ba-

lizko arrisku bat identifikatzen dute (hori hobetu egin daiteke goiz detekta-

tzearen eta tratamenduaren bidez).

Baheketaren helburua da gaixotasuna goiz detektatzea sintomarik gabeko

fasean. Horrela, aplikatzeko eraginkorragoa edo errazagoa izan ohi den tra-

tamenduari bide ematen zaio. Baheketen esku-hartzearen inplementazioa

baloratzeko printzipioak Wilsonek eta Jungnerrek garatu zituzten 1968an11

eta OSNren lantalde batek aldatu eta egokitu zituen 2011an12 :

11 Wilson JMG, Jungner G: Principles and practice of screening for disease. Public Health Papers. Orga-nización Mundial de la Salud 1968.

12 Osasun eta Kontsumo Ministerioko lan taldea. Herritarren baheketari buruzko esparru-dokumentua. 2011 Eskuragarri hemen: www.ministeriosanidad.es

22


Kolon eta ondesteko minbizia bereziki egokia da baheketa egiteko programa

baterako, Wilsonek eta Jungnerrek ezarritako printzipioei eta Osasun Sis-

tema Nazionalak adostutako irizpideei jarraikiz.

2. puntuan adierazi den moduan, gure inguruko osasun arazo oso handia

da, eragiten dituen heriotzengatik. Hala, tratamendua goiz jartzearen ondo-

rioz pronostikoa hobetzen den frogak daude.13

Gaixotasun baten historiari dagokionez, kasuen % 70-80an hesteetako poli-

po (adenoma) batean sortu ohi da, eraldaketa gaiztoren bat izan ondoren

(kartzinoma). Adenoma bat minbizia bilakatzeko batez besteko denbora tar-

tea 10 urte ingurukoa izan ohi da14. Kasu gehienak (% 70) noizbehinkakoak

izaten dira, eta ez dute familiako aurrekaririk.

13 National Institute for Clinical Excelence. Clinical Guideline Colorectal Cancer: the diagnosis and ma-nagement of colorectal cancer: Full Guideline; NICE; 2011

14 Bonelli L. Epidemiology and screening: what’s new? Colorectal Dis. 2015;17:10–4. Accesible en: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/codi.12815/abstract

• Osasunaren arazo larria • Ondo definitutako gaixotasuna, historia natural ezaguna duena • Detekta daitekeen sortze epea • Ezarritako lehen mailako prebentzioko esku-hartzea, kostuzkoa eta eraginkorra • Baheketaren proba: • Erraza eta segurua • Baliozkoa, fidagarria eta eraginkorra • Onargarria • Diagnostikoaren eta tratamenduaren gaineko froga zientifikoa • Sintomak agertu arureko fasean tratamendu eraginkorragoa egotea • Baheketa egiteko programa baten eraginkortasunaren froga • Balizko arriskuen goragoko programaren etekina • Xede den populazioa, ondo definititutakoa • Kostu orekatua • Programa oso onargarria • Aurreikusitako ebaluazioa eta kalitatea

23


1. irudia.- Polipotik minbizia inbaditzailerako eboluzioa

2. irudia.- Adenoma-kartzinomaren sekuentzia

Hasiera batean, mota hauetako lesioek ez dute sintomarik agertzen edo ho-

riek oso urriak dira, eta, 2. irudiko eskemaren sekuentzia honetan ikus de-

zakegu zein bilakaera duen adenoma batek kartzinoma lokalizatua (I. esta-

dioa) bihurtzeko eta ondoren metastasia (IV. estadioa) eragiteko.

Gaixotasunaren historia naturala ezagutzeak ahalbidetzen du goiz detekta-

tzea.

Lesioak infiltratzen diren kartzinoma bilakatzeko eboluzioa

% 70 jatorrian polipoak dira

Iturria: European Guidelines for Quality Assurance in Colorectal Cancer Screening and Diagnosis. First Edition, 2010

24


Baheketa egiteko programa batean kontuan hartu beharreko hurrengo fak-

torea proba edo azterketa egokia da, eta, KOMen kasuan, honako hauek

jotzen dira proba eraginkortzat: kolonoscopia, sigmoidoskopia eta gorozkie-

tan ezkutatutako odola –SOH- (European Guidelines, 201015).

SOH proban polipoen joera odo-jarioa izaten denez, proba eraginkortzat eta

kostuzko proba eraginkortzat jo da, eragina eta heriotza tasa murriztu egi-

ten duelako. Hala, berau inplementatzeko harrera eta bideragarritasun tasa

bat du. Denborak aurrera egin ahala, testek aurrerapenak izan dituzte eta

test immunokimiko kuantitatiboek (FIT) frogatu dute herritarren artean ha-

rrera gehien duten lesio aurreratuetan detektatutako tasa altuagoa dagoe-

la16-17. Hala ere, merkatuan hainbat test mota daude. Batzuetan, zaila da

horien artean konparaketak egitea, eta horien emaitzak µg hemoglobina/g

gorozki18 baliatuz konparatzea ahalbidetzen duten estandarrak ezarri dira.

Duela gutxi eta Minbiziaren aurkako estrategiarekin (2006 eta 2009)

bat etorriz, OSNren Zerbitzuen Oinarrizko Zorroan honako hauek gai-

neratu dira: bi urteko SOHren biztanleen baheketa eta kolonoskopia-

ren diagnostikoaren bidez egiaztatzeko proba, 50 eta 69 urte bitarte-

ko emakume eta gizonentzat19.

15 Segnan N, Patnick J, von Karsa L (eds). European Guidelines for Quality Assurance in Colorectal Can-cer Screening and Diagnosis. 2010 First Edition. Luxembourg: European Commission, Publications Office of the European Union. 2011. 387 pg

16 Van Rossum L, Van Rijn AF, Laheij R, Verbeek AL, Van Oijen MG, Fockens P. Randomized study com-paring the test performance of a guiaiac-based fecal occult blood test with an immunochemical fecal occult blood test for colorectal cancer screening in a screening population. Gastroenterology 2008;135: 82-90.

17 Young GR, Allison J, Cole S, Fraser CG, Halloran SP et al. Advances in Fecal Occult Blood Tests: The FIT Revolution. Dig. Dis. Sci. DOI: 10.1007/s10620-014-3445-3

18 Fraser CG, Allison J, Young GR, Halloran SP, Seaman H.A standard for Faecal Immunochemical TesTs for Haemoglobin Evaluation Reporting (FITTER). Ann Clin Biochem. 2014; 51;2: 301-302

19 Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioa. Estatuko Aldizkari Ofiziala. 269 zk. 2014ko azaroaren 6koa, osteguna; SSI/2065/2014 Agindua, urriaren 31koa, irailaren 15eko 1030/2006 Errege Dekretuaren I, II eta III eranskinak aldatzen dituena (azken horren bidez ezarri da Osasun Sistema Nazionalaren zerbitzu komunen zorroa eta eguneratzeko prozedura. Eskuragarri he-men:http://www.boe.es/boe/dias/2014/11/06/pdfs/BOE-A-2014-11444.pdf

25


Test immunokimikoaren bidez, kopuruen emaitza bat jasotzen da eta horren

bidez posible da sentsibilitatearen eta zehaztasunari dagokionez abiapuntu

onargarri batera egokitzeko. Horrela, detektatzeko tasa onargarria eman

daiteke kasuak egiaztatzeko beharrezkoak diren kolonoskopia kopuruaren

arabera. Are gehiago, munduko adituek proposatzen dute test hau baheke-

tarako erabiltzea eta estandarizatzea20.

Euskadiren kasuan, FIT metodoa aukeratu dute, hots, metodo immunologi-

ko kuantitatiboa. Eskuragarri dauden metodoak alderatu dira: Sentinel® eta

OC-Sensor® 2009-2010ean21. 2010eko bigarren seihilekotik aurrera, OC-

Sensor® erabiltzen da, 20µ/g gorozki abiapuntu izanik, hau da, 100 ng/ml

buffer-en baliokidea.

Baheketa honen diagnostiko proba eta “gold Standard” kolonoskopia optiko

osoa da (heste itsuak ere ikusarazten ditu), sedazioa eta guzti.

Kolonoskopia honek, KOMen baheketa programaren baitan, zenbait konno-

tazio berezi ditu; izan ere, diagnostikoa egiaztatu ahal izateaz gain, lesio

aurreneoplasikoak erauzten ditu, eta horren bidez, epe ertain edo luzera

kolon eta ondesteko minbiziak herritarrengan izango duen eragina eta eka-

rriko duen heriotza-kopurua murriztu daiteke.

Jarraitzen ari garen eskemaren arabera kontuan hartu beharreko hurrengo

puntua baheketa programaren alderdi ekonomikoa da. Hau da, azken ba-

tean programaren bideragarritasuna, eraginkortasunaren araberakoa edo

efikazia zein eraginkortasunaren eta osasun sistemak bere gain har deza-

keen kostuaren arteko oreka.

Goiz diagnostikatzeko programa (baheketa) baten edo prebentziozko edo-

zein neurriren eraginkortasunak proba egiten duten herritarren osasun

20 Allison JE, Fraser CG, Halloran SP, Young GP. Population screening for colorectal cancer means get-ting FIT: the past, present, and future of colorectal cancer screening using the fecal immunochemical test for hemoglobin (FIT). Gut and Liver 2014. DOI: 10.5009/gnl.2014.8.2.117

21 Zubero MB, Arana-Arri, E, Pijoan JI, Portillo I, Idigoras I et cols. Population-based colorectal cancer screening: comparision of two fecal occult blood test. Frontiers in Pharmacolology 2014; 4; 175; 1-8

26


egoeraren hobekuntza esanguratsua dagoela frogatu behar du, eta hori fro-

gatzen ez duen probarekin alderatu behar du. KOMen baheketaren kasuan,

hainbat ikerketak agerian utzi dute horren kostua eraginkorra dela, ezer ez

egitearekin alderatuta22-23.

Gaur egun, COLONPREV ikerketa (Euskadik parte hartzen du) eta SOH eba-

luatzen ari dira kolonoskopiarekin alderatuta. Emaitzak oso onak izan dira

parte-hartzeen tasak eta detekzioa alderatzen baditugu, horien bidez epe

luzera jakin dezakegulako zein den herritarrentzako estrategiarik egokie-

na24.

Sigmoidoskopia eta ez baheketa25 saioak (2010ean argitaratu zen) badirudi

nabarmen murrizten duela heriotzaren eragina. Hala ere, haren egokitasuna

eta gure inguruan ezartzeko aukerak zaila dirudi, daukagun osasun erakun-

deagatik eta profesional nahiz herritarren harreragatik (National Helth Ser-

vicen sigmoidoskopiak erizainek eta/edo familiako medikuek egiten dituzte

eta ez dituzte konpontzen lesio proximalen arazoak).

Ondorioz, egin beharreko baheketa egiteko proba mota aukeratzean, hain-

bat faktorek eragina izango dute; besteak beste, harrerak eta baliabideen

erabilgarritasunak (kostuaren eta eraginkortasunaren analisia).

Programaren xede den herritarrentzako baheketa programaren benetako

eraginkortasuna edo efikazia zenbait faktoreren araberakoa izango da:

• Herritarrek eta osasun arloko profesionalek programarekiko erakus-

ten duten harrera eta atxikimendua dioten harrera eta atxikimen-

dua. Programan erabilitako prozeduren bizkortasunaren eta erosota- 22 Lansdorp-Vogelaar I, Knudsen AB, Brenner H. Cost-Effectiveness of Colorectal Cancer Screening. Epidemiologic Reviews 2011; 1: 88-100, doi:10.1093/epirev/mxr004.

23 Tran B et al. Preliminary Analysis of the Cost-Effectiveness of the National Bowel Cancer Screening Program: Demonstrating the Potential Value of Comprehensive Real World Data. Internal Medicine 2012; 7: 794-800, doi:10.1111/j.1445-5994.2011.02585.x.

24 Quintero E, Castells A, Bujanda L, Cubiella J, Salas D, Lanas A et al. Colonoscopy versus fecal im-munochemical testing in colorectal-cancer screening. N Engl J Med 2012; 366: 697-706

25 Atkin WS, Edwards R, Kralj-Hans I, Wooldrage K, Hart AR, Northover JMA, Parkin DM, Wardle J, Duff SW, Cuzick J, UK Flexible Sigmoidoscopy Trial investigators. Once-only flexible sigmoidoscopy screening in prevention of colorectal cancer: a multicentre randomised controlled trial. The Lancet 2010. 375; 8: 1624-1633.

27


sunaren araberakoak dira: probaren eta diagnostikoaren ondorengo

tratamenduaren harrera.

• Positibotzat jo diren kasuen diagnostikoa eta tratamendua egiteko

zerbitzu espezializatuen erabilgarritasuna.

• Baheketa egiteko programaren estaldura zabala. Baheketaren

proba berau egin dezaketen pertsona guztiengana edo gehienengana

iritsi behar da, eta ez soilik herritarren proportzio batengana. Euro-

pako Gidaren arabera, gutxieneko muga % 45ekoa da, baina egoki-

ena izango litzateke % 65ekoa izatea.

Azken batean, programaren eraginkortasunaren arabera, kostuaren eta

eraginkortasunaren analisiaz gain, baheketaren programan lortutako ete-

kina aztertzen da, eragindako kostuari erreparatuta. Horretarako, bestelako

prozedurekin alderatzen da (lehen mailako prebentzioa, fase klinikoko tra-

tamendua…). Programaren kostua eta etekinaren analisia funtsezkoa da

osasun plangintzaren lehentasunak ezartzeko, eta, gainera, hainbat pro-

gramaren artean zein hartu erabaki daiteke, etekin hobea kostu baxuagoan

dakarrena, alegia. Gaur egun, ikerketa proiektu bat abian da, eta horren

bidez alderdi hori azter daiteke MISCAN26 tresnaren bidez.

Michael P. Pignonek27 Australian eginiko ikerketa batek KOMen bi urteko

baheketa programaren erabateko aplikazioaren kostua eta errentagarrita-

suna aztertzen du 50 eta 74 urte bitarteko herritarren artean. Hala, pre-

bentziorao KOMen eta AVACen bidez, 2010ean frogatu zen gorozkietan

ezkutatutako odola detektatzearen bidez bi urteko baheketa erabat ezar-

tzeak KOMek eragindako heriotza tasa murrizten duela, gobernuaren aldetik

inbertsio txikia eginik. Espainiako estatuan, 2003an, KOMen baheketaren

ebaluazio osoa argitaratu zen. Bada, kostuaren eta eraginkortasunaren al-

26 Loeve et al. The MISCAN-COLON Simulation Model for the Evaluation of Colorectal Cancer Scree-ning», Computers and Biomedical Research. 1999; 32: 13-33.

27 Pignone MP, Flicroft KL, Howard K, Trevena LJ, Salkeld GP, St John JB. Costs and cost-effectiveness of full implementation of biennial faecal occult blood test screening program for bowel cancer in Austra-lia. Medical Journal Australia 2011;194:180-185.

28


detik onuragarria zen, eta egun dauden gainerako baheketa programekin

(bularra, cervix, prostata)28 alderatuta, hasierako inbertsioa txikiagoa da.

Baheketaren printzipioekin amaitzeko, eta arrakasta izateko, ziur egon be-

har dugu etengabeko prozesua izango dela, hau da, horrekin jarraitzeko

beharrezko baliabideak ditugula. Euskadin, inbertsioak eta baliabideak

areagotu dira, batez ere endoskopiaren arloan eta KOMen baheketa pro-

grama guztiak abian jartzeko eta jarraipena egiteko giltzarrien arloan.

4.2 Kolon eta ondesteko minbiziaren bahetzeko testuingurua

Baheketa egiteko beharrezko baldintza teorikoak (aurreko puntuan adierazi-

takoak) egon behar zatez gain, baheketaren edozein programa ezartzeko

gomendioak egiteko, aintzat hartu behar dira beste zenbait baldintza, eta

alderdi subjektiboagoak izan arren, garrantzitsuak dira arrakasta lortzeko.

Balore eta lehentasun pertsonalak

Banako mailan, kolon eta ondesteko minbiziaren bahetzeko programak ho-

nako hauei bide eman behar die:

• Onuraren froga argia eta zuzena ematea heriotza tasa murrizteari (hel-

buru nagusia) dagokionez.

• Positibo faltsuak eta horien ondoriozko miaketak gutxiagotzea, horietatik

eratorritako behar ez diren arazoak barne.

• Ziurtatzea pazienteari programan parte hartzeagatik izango dituen ondori-

oen buruzko eta ondoren egingo zaizkion miaketen balizko arrisku eta aban-

tailen inguruko informazio egokia ematen dela ziurtatzea.

• Kontuan hartzea herritarren kultura aniztasuna eta aniztasun etnikoa.

Balore sozial kolektiboak

28 Lopez-Bastida, J et al. Análisis coste-efectividad del cribado del cáncer colorrectal en la población general. Santa Cruz de Tenerife: Kanarietako Osasun Zerbitzua. DL 2010. Colección Informes, estudios e investigación. Ministerio de Sanidad y Consumo. Seriea: Informes de Evaluación de Tecnologías Sanita-rias. SESCS; 2006/23.

29


Gizarte mailan, kolon eta ondesteko minbiziaren baheketa egiteko progra-

mak honako hauei bide eman behar die:

• KOMen eragina eta/edo heriotza kopurua murrizteari dagokionez, herrita-

rrentzat abantaila frogatua dakarrela ziurtatzea.

• Herritar guztientzat eskuragarri eta irisgarri egotea.

• Osasun baliabide egokiak daudela frogatzea eta horien gainean aplikazio

eraginkorra egitea.

• Baheketa programan parte hartzen duten osasun laguntzako hornitzaileen

gaitasuna ziurtatzea.

• Osasun sistemako jardunbide klinikoaren protokoloekin bat etortzea

• Pazienteen jarraipenari eta tratamenduari bide ematea.

Faktore etikoak

Baheketaren programa orok ziurtatu behar du eraginkorra dela eta progra-

maren xede den populazioarengan balizko kalteak baino abantaila gehiago

ekarriko dituela. Hala ere, eta heriotza tasa murriztu izanaren frogak ba-

daude ere, aldez aurretik beti kontuan hartu behar dira kontu etikoak.

Baheketa egiteko programetan, osasun zerbitzu batera jotzen duten pertso-

nak osasuntsu egon ohi dira, eta horien proportzio txiki batek besterik ez

ditu jasotzen abantailak. Era berean, positibo faltsuak diren kasuetan, kal-

tea jasaten dute gaixotasunaren diagnostikoa hartzen duten guztiek, ordura

arte ondo egon direnak.

Abantailaren eta kaltearen arteko loturak garrantzi berezia du baheketa egi-

teko programen inguruan hartutako erabakietan. KOMen baheketan, 3 era-

gin kaltegarri identifikatu dira: positibo faltsuak, negatibo faltsuak eta kolo-

noskopietako eta/edo diagnostiko eta terapiaren prozesuan eragindako ara-

zoak. Gaur egun, alderdi horien inguruko 2 ikerketa proiektu daude mar-

txan, eta helburua da monitorizatu ahal izatea, emaitzak estandarizatu ahal

izatea eta esku-hartzeei lehentasuna ematea.

30


Baheketa programaren onargarritasuna

Onargarritasuna: baheketaren xede diren herritarrek onartu behar dute (oro

har, probaren harreraren araberakoa da: azkarra, erraza eta erosoa), baita

gaixotasunaren garrantziaren inguruan dagoen pertzepzioaren araberakoa

ere. Onarpena parte-hartze mailaren arabera neurtzen da: bertaratzen di-

ren pertsonak/gonbidatutako pertsonak.

Programan parte hartzearen eta bat egitearen alderdi kritikoak

• Gaixotasunaren garrantziaren inguruko pertzepzioa

• Proba egiten bada, lortutako abantailaren inguruko pertzepzioa

• Baheketaren ezaugarriak: banakoak parte hartzeko beharrizan han-

diagoa edo txikiagoa izatea

• Diagnostiko probaren ezaugarriak horren gaineko segurtasuna edo

minaren pertzepzioa bezalako alderdietan

• Aurretiko esperientzia osasun sistemarekin

• Osasun arloko profesionalen esku-hartzea

Osasun arloko desberdintasunarekin lotuta kontuan hartu beharreko alderdi

garrantzitsu bat dago, sakon aztertu beharrekoa; izan ere, emakumeek gi-

zonek baino gehiago hartzen dute parte, gizonek adenoma aurreratuen eta

minbizia inbaditzailaren29-30 diagnostikoa jasotzeko probabilitate gehiago

badituzte ere. Gainera, faktore sozialak (gabeziak) ere kontuan hartu behar

dira, eragin kaltegarria baitute herritarren emaitzen artean, gutxien duten

herritarrak abantaila gutxien jasotzen dituztenak dira eta31.

29 Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Arana-Arri E, Zubero MB, Pijoán JI et al. Principales resultados del programa de cribado de cáncer colorrectal en el País Vasco. Gac Sanit 2013; 27;4: 358-61

30 Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Anara E, Hurtado, JL et. al. Lesiones detectadas en el programa de cribado de cáncer colorrectal en el País Vasco: primera ronda 2009-2011. Gastroenterol Hepatol. 2013;36;5:301-8

31 Christian von Wagner et al. Inequalities in Participation in an Organized National Colorectal Cancer Screening Programme: Results from the First 2.6 Million Invitations in England. International Journal of Epidemiology. 201: 40; 3: 712-18, doi:10.1093/ije/dyr008.

31


5. KOM BAHETZEKO 2015-2016 PROGRAMAREN HELBURUAK

2015. urtetik aurrera, 50-69 urte bitarteko biztanleen ia % 100rengana

(586.700 egoiliar) iristeko helburua lortu ondoren, proposatu da segidako

gonbidapenak egitea parte-hartze tasa areagotzearen bidez, Osasun Pla-

nak32 ezartzen duenaren arabera, eragina eta heriotza tasa murirzteko hel-

buruak lrotzeko. Zalantzarik gabe, espero dute ondorengo gonbidapenetan

detekzio tasak murrizten eta egonkortzen joatea, antzeko programekin33-34

gertatzen den bezala.

5.1 Helburu orokorra

Goiz detektatzea eta erauztea adenoma aurreratuak (arrisku ertaina eta

handia) eta hasierako estadioan dauden minbizia inbaditzaileak, horien era-

gina eta heriotza tasa murrizteko.

5.2 Helburu zehatzak

• 2016an, bigarren txanda % 100era iritsi zen.

• Lehen aldiz gonbidapena jasotzen duten pertsonen > % 68ko parte-

hartzea lortzea.

• Bigarren aldiz eta segidan beste batzuetan gonbidapena jasotzen du-

ten pertsonen > % 70eko parte-hartzea lortzea.

• Gizonen parte-hartzea areagotzea adin talde guztietan.

• Baheketa probaren akatsak < % 1 murriztea.

• Baheketa positiboa izan duten pertsona guztien jarraipena berma-

tzea, galeren tasa < % 5ekoa izanik.

32 Eusko Jaularitza-Gobierno Vasco. Euskadiko Osasun Plana. Euskadirako osasun politikak 2013-2020. Vitoria-Gasteiz, 2013ko abendua. 134 or.

33 Zorzi M, Fedeli U, Schievano E, Bovo E, Guzzinati S, Baracco S, et al. Impact on colorectal cancer mortality of screening programmes based on the faecal immunochemical test. Gut. 2014. DOI: 10.1136/gutjnl-2014-307508

34 Logan RFA, Patnick J, Nickerson C, Coleman L, Rutter MD, von Wagner C, et al. Outcomes of the Bowel Cancer Screening Programme (BCSP) in England after the first 1 million tests. Gut. 2012;61;10:1439–46

32


• Baheketaren kontrako eraginak monitorizatzea eta gutxiagotzea

(hemorragia, zulaketa, arnas depresioa).

o Zulaketaren eragina =< 1: 1.000 kolonoskopia diagnotiko edo

terapeutikoak; =< 1: 500 kolonoskopia polipektomia eta guzti

o Postpolipektomiaren odol-jarioen eragina =< 1:100 kolonosko-

pia polipektomiarekin

• Behar ez bezala prestatuta ez egoteagatik errezitazio tasa % 4ra mu-

rriztea, segurtasuna hobetu eta kostuak murrizteko.

• Kasu positiboetan, kolonoskopiak monitorizatzea, itxaroteko denbora

murrizteko: lehen mailako arretako medikuaren bisita ondoren 30

egun baino gutxiago.

• Gizarteko ezberdintasunak monitorizatzea eta ebaluatzea horiek gu-

txiagotzeko esku-hartzeak diseinatzeko.

33


6. JARDUTEKO EREMUA

Jarduteko esparruari dagokionez, baheketa programaren helburua da siste-

matikoki eta aldizka heltzea Euskadin bizi diren pertsona guztiengana, beti-

ere jomugan dauden biztanleei dagokienez.

Osakidetza berme-emaile duten pertsonak nahiz beste berme-emaile bat

(mutuak eta beste aseguru batzuk) duten pertsonak gonbidatuko dira, eki-

tatea bermatze aldera.

6.1 Jomugako herritarrak

Baheketa programaren jomuga dira KOM izateko arrisku ertaina duten 50

eta 69 urte bitarteko Euskadiko gizon eta emakumeak. Horrek gutxi gora-

behera 586.700 pertsonako biztanleria dakar (Eustat).

7. BAHEKETA EGITEKO PROZEDURA OROKORRA (I. ERANSKINA)

KOMen baheketa egiteko prozedura orokorrean honako jarduketa hauek egiten dira: 7.1 Jomugako herritarrak hautatzea eta araztea Jomugako herritarrak: gonbidapena jaso duten urtean 50-69 urte bitartean

dituzten emakumeak eta gizonak. OSABIDEren basetik aukeratuko dira

Osakidetza berme-emaile dutenen kasuetan, eta OTI EZ duten pertsonek

eginiko zerrenda eta/edo eskaeretatik. (XV. eranskina).

Aukeratu daitezkeen herritarrak: Jomugan dauden emakumeak eta gi-

zonak, programan parte hartzeko gonbidapen eraginkorra jaso dezakete-

nak, gonbidapenaren unean bazter geratzeko irizpide bat ere ez dutelako.

Gonbidapena jaso dezaketen herritarrak: informazioa eta gonbidapenak

bidaltzeko mugatu daitekeen herritar aukeragarriak.

Baliozko gonbidapena: etxebizitza ezezaguna izateagatik itzuli ez diren

gonbidapenak.

34


7.2 Gonbidapena eta FIT igortzea

Gonbidatuak izan daitezkeen pertsona guztien etxebizitza igorriko da gonbi-dapen gutuna. Bertan jasoko dira programari buruzko informazioa, jarraibi-deak eta gorozkien lagina jasotzeko materiala. Horrez gain, Osasun Zen-troan entregatzeko modua ere adieraziko da (II. Eranskina). OTI EZ dutenen kasuan, etxera igorriko da gutun batekin, erreferentziazko

ospitalera lagin bat igortzeko postaz (XV. eranskina)

7.3 FIT entregatzea eta prozesatzea

Parte-hartzaileak: FIT kita euren osasun zentroan prozesatzeko entregatu

duten pertsonak edo OTI EZ dutenen kasuan, kita prozesatzeko igorri duten

herritar aukeragarriak. Parte-hartzailetzat joko dira baldin eta testaren

emaitza baliozkoa bada (positiboa/negatiboa).

Lagina kasuan kasuko Osasun Zentroan jasoko da, eta laborategiko bolan-

tea egiteko eguna izango da programan sartzeko eguna (III. eranskina).

OTI EZ dutenen kasuan, lagina aztertzeko eguna hartuko da kontuan.

Halakorik entregatzen ez bada, gogorarazteko gutuna igorriko da gonbida-

pen gutuna igorri eta 45 egunetara. Kita entregatzen ez badu, ez da parte-

hartzailetzat joko, ezta gonbidapen prozesua baino lehen edo bitartean

parte hartzeari uko egiten badio ere.

Laginak esleitutako erreferentziazko laborategian prozesatuko dira.

7.4 FIT emaitzak kudeatzea

Emaitza guztien berri emango zaie parte-hartzaileei PZKtik igorritako gutun

bakoitzeko eta familiako medikuak ikusiko ditu OSABIDEn (IV. eranskina).

OTI EZ dutenen kasuan, PZKek ikusiko ditu eta ondoren parte-hartzaileei

jakinarazi (gutun bidez egingo da).

Gutunarekin batera, kita ere igorriko da akatsa ematen duen kasuetan.

Akats horiek analisien aurretikoak (lagina galtzea, parte-hartzaileek eta/edo

35


profesionalek detektatutako erabilera desegokia) eta analitikoak (laborate-

gian detektatutakoak) izan daitezke.

Emaitza negatiboen kasuan, gutunean berriz ere parte hartzeko gonbida-

pena egingo zaie 2 urtera, betiere 70 urte baino gehiago ez badituzte, izan

ere, kasu horietan prebentziozko jarduketak bertan behera uzten direla ja-

kinaraziko zaio. (XI. eranskina)

Emaitza positiboa bada, gutunean jakinaraziko zaio parte-hartzaile komeni

dela harremanetan jartzea lehen mailako arretako bere medikuarekin, hark

aginduko baitio kolonoskopia egitea, diagnostikoaren bidez egiaztatzeko.

Parte-hartzaileren batek emaitza positiboa jaso ondoren osasun zentrora

jotzen ez badu 30 egun igaro ondoren, PZKek Lehen Mailako Arretako Uni-

tate (LMAU) bakoitzeko LMAUBi bideratutako zerrenda bat igorri du, talde

bakoitzak erabiltzaileekin komunikazioa antolatu dezan horien egoeraren

berri izateko eta kolonoskopia egingo dela bermatzeko. Pertsona horien

egoera PZKri jakinaraziko zaio (kolonoskopia egiteari uko egitea, kolonos-

kopia sistema pribatuan egitea, gaur egun gaixotasunen bat dutelako proba

egiteko ezintasuna eta abar). Parte-hartzailea aurkitu ezin bada, gutun ziur-

tatua igorriko zaio (jaso izanaren adierazpena eta guzti) programa koordi-

natzen duen zentrotik (PKZ).

Gonbidapena jaso den urtearen amaieran, PKZk mugatuko ditu kolonosko-

piarik gabe detektatutako TSOH positibo guztiak, biztanleria motaren ara-

bera tipifikatzeko. Hala, galeratzat joko dira kolonoskopia egitea posible

izan ez direneko kasuak edo diagnostikoa osatzea lortu ez deneko kasuak

(prestakuntza txarra, osatu gabea, erauzketa partziala eta abar).

7.5 Diagnostikoaren bidez egiaztatzea

FIT emaitza positiboa (>=20µ/g gorozki) lortu duten pertsona guztiei kolo-

noskopia egitea proposatuko zaie, baldin eta norbere familiako medikuaren

arabera kontraindikaziorik ez badago. Hala, historia klinikoa eta egokitzat

jotzen dituen ebakuntza aurreko probak adieraziko ditu, adostasun informa-

tua jasoko du eta erizainari bisita egingo dio, informazio gehiago lortzeko

36


eta kolonoskopia prestatzeko. (V. eranskina). Parte-hartzaileak kanpoan

geratzeko arrazoiren bat izango balu, LMAUko mediku eta erizainen taldeak

PZKri jakinaraziko dio posta elektronikoaren bidez

([email protected])

7.6 Kolonoskopiaren emaitzak kudeatzea

Kolonoskopiaren emaitza negatiboa bada (normala -aurkikuntzarik gabeak, hemorroideak, dibertikuluak, lipomak, melanosia hartzen ditu barne-, polipo hiperplasiko ez zerradunak), Endoskopia Unitateko espezialistak emango du horren berri. PZKtik parte-hartzaileari gutun bat igorriko zaio baheketan 10 urtean sar-

tzeko, baldin eta 69 urte baino gehiago ez baditu. Gutun hori diagnostikoa-

ren prozesua kalitatezko kolonoskopiaren bidez osatuta duten pertsonei

besterik ez zaie igorriko (prestakuntza ona eta osatua eta aurkituta eta az-

tertutako lesioak). (gutuna, XI. eranskina).

Emaitza positiboak kudeatzeko, Europako Gida (2010) jarraituko da eta

Anatomia Patologiko eta Endoskopikoaren taldeen artean adostasuna lor-

tzeko bileren bidez eguneratuko da (XVII eta XVIII eranskinak).

3. irudian ikus daizteke KOMen baheketa egiteko prozedura orokorraren

baitako jarduketa guztiak.

37


3. irudia.- Baheketaren jarduketa fluxua

Jomugako herritarrak aukeratzea

Gonbidapena eta FIT kita + jarraibideak par-te hartu nahi ez dutela adierazi ez badute

OZan FIT entregatzea TSOH prozesatzea la-

borategian

Negatiboa <20µ/g

Akatsa Positiboa =>20µ/g

Kolonoscopia Erreferentziazko Endoskopia Uni-

tatean

2 urtero erre-pikatzea 70 urte-tik behera izate-

kotan

Baheketa ez Ez parte-hartzailea

Ez du parte hartzen

Negatiboa (Normala, hiperpla-siko ez zerradunak)

Positiboa (Adenomak

minbizia, bes-te batzuk)

Europako GPC jarraipe-na eta proto-koloak

10 urteko bahe-keta 70 urtetik beherakoa

Baztertzeko irizpideak aplikatzea

Gutuna eta informazio eskuliburua igortzea

Parte hartzen du

38


8. INFORMAZIO ETA EBALUAZIO SISTEMA

Informazio sistema PZKek garatu du, lankidetza estuan arituz Zuzendaritza

Nagusiko Informatika Zerbitzuarekin eta Osabide-APeko, e-Osabideko, Cli-

nic-eko, Omegako, Tumoreen Ospitaleko Erregistroko eta Tumorea duten

biztanleen Erregistroko arduradunekin, oinarri klinikoen bidez interoperabili-

tateari bide emateko eta kasu guztien trazabilitatea eta jarraipena egiteko.

Jomugako populazioko pertsona bakoitzak fitxa indibidualizatua du, eta ber-

tan, honako hauek daude registratuta: gonbidapenak, bazter utzitakoak,

parte-hartzea/ez parte-hartzea, FITen emaitza, kolonoskopiaren emaitza,

mugaketa, neurria eta lesioen histologia edota TNM eta minbizia inbaditzai-

leen estadioa eta tratamendua. Igorritako gutun guztiak eta esku hartzen

duten zentro guztiak gonbidapen bakoitzean daude jasota.

Ebaluazioaren azken xedea izango da baheketaren programaren eraginkor-tasuna ezagutzea.

Hala ere, hori ez litzateke berehalakoan egingo; izan ere, eraginaren eta

heriotza tasaren beherakada dagoela ikusten da epe ertainean azter daitez-

keen datu-serieetan. Hasieratik egin da etengabeko ebaluazioa (gonbida-

pen, zentro, urte, adin-talde eta sexuaren arabera); izan ere, Osakidetzaren

jabetzakoa den garatutako aplikagarriaren bidez, egiaztatzeko zerrendak

nahiz erregistratzeko berehalako adierazleak lor daitezke. Era berean, mia-

keta masiboa ahalbidetzen du analisi estatitisko xehatua egiteko.

Fitxategi hori aitortuta dago, eta indarrean dauden datuen babeserako

araudiak betetzen ditu.

Lehen Mailako Arretako Unitateek, Erakunde Sanitario Integratuek eta es-

kualdeek edota Europako Gidarekin (2010) bat datozenen sareak eta Minbi-

39


ziaren baheketa egiteko programaren sareak35 aldizkakko ebaluazioak egi-

ten dituzte.

VII. eta VIII. eranskinetan ikus daitezke adierazle nagusiak.

9. PROIEKTUA KUDEATZEKO ZIRKUITUA

Programa hau garatzeko, beharrezkoa da laguntza maila guztiek diziplina

anitzen artean jardunez parte hartzea. Bakoitzak berariazko eginkizunak

ditu helburu hori lortzeko, jarraian adierazi bezala:

9.1 Erantzukizun mailak

Koordinazio zentroa (PZK)

• Osasun arloko profesionalekin koordinazioan aritzea programa gauza-

tzeko

• Proiektuaren dokumentuak eta sentsibilizazio materiala sortzea:

- Programaren berri emateko gutunak

- Parte hartzeko gonbidapen gutunak

- Parte hartzeko gogorarazteko jakinarazpen gutunak

- FITen eta kolonoskopien emaitza negatiboen eta akats teknikoen gu-

tunak

- FITen emaitza positiboen gutunak.

- FITen laginak hartzeko jarraibideak.

- KOMi buruzko informazio eskuliburuak eta kartelak.

35 Minbizia bahetzeko programaren sarea. Eskuragarri hemen: www.cribadocancer.com

40


• Erkidegoan informazioa emateko eta sentsibilizatzeko estrategiak ga-

ratzea jomugan dauden herritarrei zuzenduta, Osasun Sailarekin,

Osakidetzarekin, Alianza contra el Cáncer de Colonekin eta Minbizia-

ren aurkako Espainiako elkartearekin elkarlanean.

• Etengabeko prestakuntza egiaztatua diseinatzea eta ematea, osasun

arloko profesionalei zuzenduta.

• Gonbidapenak antolatzea eta egokitzea, Zerbitzu Erakundeekin eta

Osasun Asistentziaren Zuzendariordetzarekin koordinatuta, kolonos-

kopien kudeaketan atzerapenak saihesteko.

• Datu baseak eguneratuta izatea eta sartzekoak eta bazter uztekoak

kudeatzea, Zuzendaritza Nagusiko Informatika Zerbitzuarekin koordi-

nazioan egin beharreko gonbidapenen arabera.

• Gonbidapenen prozesua monitorizatzea, kudeatzea eta ebaluatzea,

kolonoskopiaren parte-hartzea, positibotasuna eta kalitatea eta kasu

positibo guztien jarraipena.

• Honako hauei buruzko datuak ematea: jarraipena, Osasun Plana eba-

luatzeko emaitzak, kontratua eta programa, memoriak, zerbitzu era-

kundeen kudeaketa eta lehen mailako arreta unitateak.

• Ebauazioa eta ikerkuntza aztertzea

• Kasua positiboen jarraipena.

• Informazio sistema garatzea eta hobetzea, prozesuaren zerrendak eta

trazabilitatea eskuratzeko.

• Ebaluazio plana egitea. Aldaerak proposatzea eta garatzea eta prozesua

ebaluatzeko prozesuak.

• Prozesuak hobetzeko protokoloak egitea hainbat profesional, analista,

hematologo, anestesista, patologo eta lehen mailako arretako mediku

eta erizainekin.

• Kontrako ondorioen jarraipena eta positibo nahiz negatibo faltsuen kon-

trola.

Lehen Mailako Arreta Unitateak

41


• PZKrekin lankidetzan aritzea parte hartzeko gonbidapena jasoko du-

ten jomugako herritarrak sentsibilizatzeko eta informazioa nahiz

aholkuak emaeko. Jomugako herritarren arazketan laguntzea.

• FIT laginak jasotzea eta erreferentziazko laborategira igortzea, proze-

suaren segurtasuna eta trazabilitatea bermatzeko protokoloei jarrai-

kiz. Osasun zentroetatik e-postaren bidez ematea akatsen berri (Kita

egoera txarrean, akatsa identifikazioan eta abar) Koordinazio Zen-

troari.

• FIT positiboen emaitzen inguruan berariazko arreta kontsultan.

- Positiboak: FIT emaitzaren esanahiaren gaineko informazioa eta

kolonoskopiaren miaketa diagnostikoa egiaztatzeko proba gisa.

Adostasun informatua ematea eta sinatzea. Kolonoskopia baino

lehen beharrezkoak diren probak egitea, ASA arriskuaren irizpi-

deei eta parte-hartzailearen berariazko arriskuei jarraikiz.

• Kolonoskopia egin aurreko prestaketa.

- Kolonoskopia prestatzeko informazioa eta erreferentziazko eriza-

nak proba egin aurretik 7 eta 10 egun artean ematea prestakina.

- Prestakinari eta dietari buruzko aholkuak eta informazio orriak

ematea, baita informazio bideoak eskura jartzea ere.

- Kolonoskopiaren hitzordua kudeatzea.

- Kolonoskopia egin ondoren jarraitu beharreko informazioa, go-

mendioak eta aholkuak.

• Probaren emaitzen jarraipena, Endoskopia Unitateekin eta ondo-

rengo protokoloekin koordinazioan. Herritarrei emaitza eta egin beha-

rreko jarraipenaren berri emango zaie.

Arreta espezializatuaren maila

Analisi klinikoen zerbitzua:

• Laginak jasotzeko sistema.

• FIT emaitzak aztertzea eta balioztatzea

42


• Txostena igortzea eta Osabide APri igortzea, lehen mailako arretako

MAP/erizainari nahiz PZKri horren berri emateko.

• PZKn detektatutako gorabehera eta akatsen berri ematea.

• Barneko eta kanpoko kalitate kontrolak.

Patologia digestiboko zerbitzua:

• Diagnostikoa egiaztatzeko proben zitazioa.

• Adostasun informatua jasotzea eta artxibatzea

• Kolonoskopiak egitea

• Diagnostikoa eta tratamendua egiaztatzea (polipoak erauztea).

• Prozesuaren jarraipena egitea.

• PZKri igortzea egindako kolonoskopien zerrenda. Astero igorri da, fa-

xez edo e-posta bidez.

• MAPerako jarraipen gomendioa igortzea anatomia patologikoaren

emaitza ebaluatu ondoren.

• Zabaltzeko proba eta/edo ikerketa berriak behar dituzten kasuen ja-

rraipena egitea.

Anatomia patologikoaren zerbitzua:

• Laginak jasotzea eta aztertzea

• Txostena egitea

• Endoskopia Unitateekin eta Minbiziaren Batzordeekin koordinatzea,

berariazko jarraipenak eta tratamenduak egiteko.

• Berariazko azterketa egitea, protokoloen arabera.

9.2 Sentsibilizazioa eta prestakuntza

Programaren txanda bakoitza hasi baino lehen, berariazko sentsibilizazio

kanpaina egingo da. Horretarako, osasun sistemaren berezko baliabideak

43


eta tokiko komunikabideak nahiz Internet erabiliko dira. PZKek koordina-

tuko du kanpaina osoa. (IX. eranskina)

Prestakuntza lehen mailako arretako unitateetan eta erreferentziazko Era-

kunde Sanitario Integratuetan emango zaie esku hartzen duten langile guz-

tiei. Gutxi gorabehera 60 minutukoak izango dira eta Zuzendaritza Nagusiko

Etengabeko Prestakuntzak egiaztatuko ditu. Horrez gain, on-line prestakun-

tza ere emango da, Zuzendaritza Nagusiko Prestakuntza Zerbitzuarekin ko-

ordinazioan.

9.3 Plangintza eta kudeaketa

PZKek urteko plangintza egingo du eta ondoren Zuzendaritza Nagusiak eta

Osasun Sailak onetsiko dute.

Plangintza Zerbitzu Erakundeetako arduradunekin eztabaidatu eta adostuko da, eta horiek hitzemango dute adostutako urteko helburuak beteko dituz-tela. Kontuan hartu behar da kolonoskopiak egokitu behar idrela une honetan

programan dagoen eskariaren arabera (segidako gonbidapenak); izan ere,

asko jota 36 hilabetera igorri behar zaizkie gonbidapenak aurreko txandan

emaitza negatiboa jaso zuten pertsonei edota tarteko minbiziak ekidi-

teko/gutxiagotzeko asmoz parte hartu ez zutenei.

9.4 Monitorizatzea eta ebaluatzea

PZKek euskarri nahikoa izango du prozesuaren kalitateari loturiko desbide-

ratzeak planifikatzeko, antolazeko, monitorizatzeko, ebaluatzeko eta zuzen-

tzeko.

9.5 Hobekuntzka eta berrikuntza

Abian jarriko dira lan taldeak eta ikerketa taldeak. PZKek koordinatuko ditu,

eta helburua da programaren emaitzak hobetzea eta horren eraginkortasun

eta kontrol handiagoa lortzeko beharrezkoak diren berrikuntzak ezartzea.

Profesionalek nahiz herritarrek oro har eginiko proposamenak kontuan hartu

eta balioztatuko dira.

44


10. BIBLIOGRAFIA

Allison JE, Fraser CG, Halloran SP, Young GP. Population screening for colorectal cancer means getting FIT: the past, present, and future of colorectal cancer screening using the fecal immunochemical test for hemoglobin (FIT). Gut and Liver 2014. DOI: 10.5009/gnl.2014.8.2.117

Atkin WS, Edwards R, Kralj-Hans I, Wooldrage K, Hart AR, Northover JMA, Parkin DM, Wardle J, Duff SW, Cuzick J, UK Flexible Sigmoidoscopy Trial investigators. Once-only flexible sigmoidoscopy screening in prevention of colorectal cancer: a multicentre randomised controlled trial. The Lancet 2010. 375; 8: 1624-1633.

Bakker CK, Jonkers D, Smits K, Mesters I, Masclee A, Stockbrügger R. Participation in colorectal cancer screening trials after first-time invitation: a systematic review. Endoscopy 2011; 43:1059-1086.

Bonelli L. Epidemiology and screening: what's new? Colorectal Dis. 2015;17:10-4. Accesible en: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/codi.12815/abstract

Bray F, Ren JS, Masuyer E, Ferlay J. Estimates of global cancer prevalence for 27 sites in the adult popu-lation in 2008. Int J Cancer. 2013 Mar 1;132(5):1133-45. doi: 10.1002/ijc.27711. Epub 2012 Jul 26.

Clarke N, Sharp L, Osborne A, Kearney PM. Comparison of Uptake of Colorectal Cancer Screening Based on Fecal Immunochemical Testing (FIT) in Males and Females: A Systematic Review and Meta-analysis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2015;24;1:39–47

Christian von Wagner et al. Inequalities in Participation in an Organized National Colorectal Cancer Screening Programme: Results from the First 2.6 Million Invitations in England. International Journal of Epidemiology. 201: 40; 3: 712-18, doi:10.1093/ije/dyr008.

Eusko Jaurlaritzaren Osasun Saila. Euskadirako Osasun Politikak: 2002-2010 Osasun Plana. Eusko Jaur-laritzako komunikazioen zerbitzu zentrala. Vitoria-Gasteiz, 2002. Eskuragarri hemen: www.osanet.net

Osasun eta Kontsumo Saila. Minbizia Euskal Autonomia Erkidegoan: eragina, heriotza tasa, biziraupen tasa eta eboluzioa denboran. Eusko Jaurlaritzako Argitalpenen Zerbitzu Zentrala. 2010eko urria. 126 or.

Osasun eta Kontsumo Saila. Heriotza tasa EAEn 2008an. Erregistroen Zerbitzua eta osasun arloko infor-mazioa. 2011.

Osasun eta Kontsumo Saila. 2002-2010 Osasun Planaren ebaluazioa. Osasun Sailaren Osasun Zerbitzu Publikoko Zuzendaritza.

Eusko Jaularitza-Gobierno Vasco. Euskadiko Osasun Plana. Euskadiko 2013-2020rako Osasun Politikak. Vitoria-Gasteiz, 2013ko abendua. 134 or.

Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M, Dikshit R, Eser S, Mathers C, Rebelo M, Parkin DM, Forman D, Bray, F. GLOBOCAN 2012 v1.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC CancerBase No. 11 [Inter-net]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 2013. Available from: http://globocan.iarc.fr, accessed on 9/February/2015.

Fraser CG, Allison J, Young GR, Halloran SP, Seaman H.A standard for Faecal Immunochemical TesTs for Haemoglobin Evaluation Reporting (FITTER). Ann Clin Biochem. 2014; 51;2: 301-302

Osasun eta Kontsumo Ministeriorko lan taldea. Biztanleriaren baheketari buruzko esparru-dokumentua. 2011. Eskuragarri hemen: www.ministeriosanidad.es

Kapidzic A, Grobbee EJ, Hol L, van Roon AH, van Vuuren AJ, Spijker W, et al. Attendance and Yield Over Three Rounds of Population-Based Fecal Immunochemical Test Screening. The American Journal of Gas-troenterology. 2014;109;8:1257–64

Lansdorp-Vogelaar I, Knudsen AB, Brenner H. Cost-Effectiveness of Colorectal Cancer Screening. Epide-miologic Reviews 2011; 1: 88-100, doi:10.1093/epirev/mxr004.

45


Lo SH, Halloran S, Snowball J, Seaman H, Wardle J, von Wagner C. Colorectal cancer screening uptake over three biennial invitation rounds in the English bowel cancer screening programme. Gut. 2015; 64;2:282–91.

Loeve et al. The MISCAN-COLON Simulation Model for the Evaluation of Colorectal Cancer Screening», Computers and Biomedical Research. 1999; 32: 13-33.

Logan RFA, Patnick J, Nickerson C, Coleman L, Rutter MD, von Wagner C, et al. Outcomes of the Bowel Cancer Screening Programme (BCSP) in England after the first 1 million tests. Gut. 2012;61;10:1439–46

Lopez-Bastida, J et al. Análisis coste-efectividad del cribado del cáncer colorrectal en la población gene-ral. Santa Cruz de Tenerife: Servicio Canario de Salud. DL 2010. Colección Informes, estudios e investi-gación. Ministerio de Sanidad y Consumo. Seriea: Informes de Evaluación de Tecnologías Sanitarias. SESCS; 2006/23.

Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioa. Estatuko Aldizkari Ofiziala. 269 zk. 2014ko azaroa-ren 6koa, osteguna; SSI/2065/2014 Agindua, urriaren 31koa, irailaren 15eko 1030/2006 Errege Dekre-tuaren I, II eta III eranskinak aldatzen dituena (azken horren bidez ezarri da Osasun Sistema Nazionala-ren zerbitzu komunen zorroa eta eguneratzeko prozedura. Eskuragarri he-men:http://www.boe.es/boe/dias/2014/11/06/pdfs/BOE-A-2014-11444.pdf

National Institute for Clinical Excelence. Clinical Guideline Colorectal Cancer: the diagnosis and man-agement of colorectal cancer: Full Guideline; NICE; 2011

Pignone MP, Flicroft KL, Howard K, Trevena LJ, Salkeld GP, St John JB. Costs and cost-effectiveness of full implementation of biennial faecal occult blood test screening program for bowel cancer in Australia. Medical Journal Australia 2011;194:180-185.

Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Anara E, Hurtado, JL et. al. Lesiones detectadas en el programa de cribado de cáncer colorrectal en el País Vasco: primera ronda 2009-2011. Gastroenterol Hepatol. 2013;36;5:301-8

Portillo I, Idigoras I, Ojembarrena E, Arana-Arri E, Zubero MB, Pijoán JI et al. Principales resultados del programa de cribado de cáncer colorrectal en el País Vasco. Gac Sanit 2013; 27;4: 358-61

Quintero E, Castells A, Bujanda L, Cubiella J, Salas D, Lanas A et al. Colonoscopy versus fecal immuno-chemical testing in colorectal-cancer screening. N Engl J Med 2012; 366: 697-706

Minbizia bahetzeko programaren sarea. Eskuragarri hemen: www.cribadocancer.com

Segnan N, Patnick J, von Karsa L (eds). European Guidelines for Quality Assurance in Colorectal Cancer Screening and Diagnosis. 2010 First Edition. Luxembourg: European Commission, Publications Office of the European Union. 2011. 387 pg

Tinmouth J, Kennedy EB, Baron D, Burke M, Feinberg S, Gould M, et al. Colonoscopy quality assurance in Ontario: Systematic review and clinical practice guideline. Can J Gastroenterol Hepatol. 2014 May;28(5):251–74.

Tran B et al. Preliminary Analysis of the Cost-Effectiveness of the National Bowel Cancer Screening Pro-gram: Demonstrating the Potential Value of Comprehensive Real World Data. Internal Medicine 2012; 7: 794-800, doi:10.1111/j.1445-5994.2011.02585.x.

Van Rossum L, Van Rijn AF, Laheij R, Verbeek AL, Van Oijen MG, Fockens P. Randomized study compa-ring the test performance of a guiaiac-based fecal occult blood test with an immunochemical fecal occult blood test for colorectal cancer screening in a screening population. Gastroenterology 2008;135: 82-90.

Wang A, Hoda KM, Holub JL, Eisen GM. Does level of sedation impact detection of advanced neoplasia? Dig Dis 2010; 55;8: 2337-2343

Wilson JMG, Jungner G: Principles and practice of screening for disease. Public Health Papers. Organi-zación Mundial de la Salud 1968.

Winawer SJ, Zauber AG, Fletcher RH, Stilman JS, O’Brien MJ, Levin B et al. Guidelines for colonosco-pysurveillance alter polipectomy: a consensus update by the US Multi-Society Task Force on Colorrectal-Cancer and American Cancer Society. Gastroenterology 2006; 130;6:1872-85. Zorzi M, Senore C, Da Re

46


F, Barca A, Bonelli LA, Cannizzaro R, et al. Quality of colonoscopy in an organised colorectal cancer screening programme with immunochemical faecal occult blood test: the EQuIPE study (Evaluating Qua-lity Indicators of the Performance of Endoscopy). Gut. 2014 Sep 16

Young GR, Allison J, Cole S, Fraser CG, Halloran SP et al. Advances in Fecal Occult Blood Tests: The FIT Revolution. Dig. Dis. Sci. DOI: 10.1007/s10620-014-3445-3

Zorzi M, Fedeli U, Schievano E, Bovo E, Guzzinati S, Baracco S, et al. Impact on colorectal cancer morta-lity of screening programmes based on the faecal immunochemical test. Gut. 2014. DOI: 10.1136/gutjnl-2014-307508

Zubero MB, Arana-Arri, E, Pijoan JI, Portillo I, Idigoras I et cols. Population-based colorectal cancer screening: comparision of two fecal occult blood test. Frontiers in Pharmacolology 2014; 4; 175; 1-8

47


I. ERANSKINA. HERRITARRAK SAILKATZEKO ETA PROGRAMAREN ADIERAZLEAK LORTZEKO IRIZPIDEAK

JOMUGAKO HERRITARRAK AUKERATZEA

Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) bizi diren emakumeak eta gizonak,

gonbidapena egin den urtean 50-69 urte bitartean dituztenak eta lehen

mailako arretako medikuarekin (LMAM) Lehen Mailako Arretako Unitateetan

(LMAU), bertan egingo baita Kolon eta Ondesteko Minbiziaren Baheketa egi-

teko Programa (KOMP).

EAEn Osabideko datu basea erabiliko da, eta horrek barne hartzen ditu

modu batean edo bestean osasun sistemarekin harremana izan duten per-

tsona guztiak. OTIren (Osasun Txartel Indibiduala) oinarria baino zabalagoa

da.

2014. urteaz geroztik, biztanleen baheketa Osakidetza berme-emailetzat ez

duten pertsonenganaino zabaldu da. Hala, bertarako sarbidea dago bera-

riazko prozedura baten bidez (ikusi XV. eranskina).

Kalkulatu da Osabiden jasota dagoen jomugako biztanle kopurua (erroldatu-

takoen artean) % 97tik gorakoa dela.

Jomugako herritarrak: Eremu geografiko jakin batean bizi diren eta gonbidapenaren urtean 50-69 urte bitarte betetzen dituzten emakumeak eta gizonak. LMAMaren bidez egingo da LMAUetan, bertan gauzatuko baita programa. Aukeratu daitezkeen herritarrak: Baheketa programan parte hartzeko gonbidapen eraginkorra jaso deza-keten jomugako biztanleetako emakumeak eta gizonak. Hau da, gonbida-penaren unean erabat edo behin betiko bazter uzteko inolako irizpiderik ez duten pertsonak izango lirateke. Aukeratu ezin diren herritarrak:

48


Gonbidapena egiteko unean bazter geratzeko irizpideren bat betetzen duten jomugako herritarren arteko emakumeak eta gizonak:

• Heriotza: Automatikoki detektatuko da INDEF eta OSABIDE kargan. Halaber, profesional eta erabiltzaileen informazioaren bidez detekta-tutako da. Erabat baztertzea

• Diagnostikatutako KOM: AS400 kargan zuzenean detektatuko da (diagnostiko nagusian edo bigarren mailakoan 1530-1548 kodeak di-tuztenak. Minbizia dutenen ospitaleko eta/edo populazioaren erregis-troak, C18-C21. M %%%3 kodeekin). Horrez gain, profesional eta erabiltzaileen informazioaren bidez ere detektatuko da. Erabat baz-tertzea

• Koagulopatia larriak dituzten pazienteak. Profesional eta erabiltzai-leen informazioaren bidez detektatutako da. Aldi baterako baztertzea. (ebaluatzeko dago)

• Kolektomia totala duten pazienteak. 458 prozedura nagusian eta/edo bigarren mailakoetan. Halaber, profesional eta erabiltzaileen informa-zioaren bidez detektatutako da. Erabat baztertzea

• Gaixotasun terminala/itzulezina. Profesional eta erabiltzaileen infor-mazioaren bidez detektatutako da. Erabat baztertzea

• Familian arrisku handiko aurrekariak dituzten eta jarraipena jasotzen duten parte-hartzaileak, azken 5 urteetan kolonoskopia eginda dute-nak. Profesional eta erabiltzaileen informazioaren bidez detektatutako da. Aldi baterako baztertzea.

• Ikerkuntzaren baitako ikerketan dauden parte-hartzaileak. Ikerketa-ren datu baseetatik abiatuta detektatuko da. Aldi baterako bazter-tzea. Dagokionean egingo da gonbidapena, protokoloaren arabera.

• Une hartan gaixotasuna izatea. Profesional eta erabiltzaileen informa-zioaren bidez detektatutako da. Aldi baterako baztertzea.

• Kolonoskopia/sigmoidoskopian parte hartzen dutenak, < 5 urte egini-koak. Automatikoki detektatuko da Osabideko datu basearen arabera. Data jaso beharko da. Halaber, profesional eta erabiltzaileen informa-zioaren bidez detektatutako da. Data jaso beharko da. Aldi baterako baztertzea.

• Programan jarraipena duten parte-hartzaileak (positiboak + kolonos-kopia). Programako datuetatik abiatuta. Aldi baterako edo behin be-tiko bazter uztea eta aurkikuntzari jarraipena egitea.

• FIT bat egin duten parte-hartzaileak, emaitza negatiboa jasotzen du-tenak < 30 hilabetean. Gehienak programaren baitakoak izango dira. Profesionalak edo erabiltzaileak ere eman dezake horien berri. Data jaso beharko da. Aldi baterako baztertzea.

49


• Baheketan FIT+ emaitza duten parte-hartzaileak, ondoren adierazten digutenak digestiboko espezialista jarraipena egiten ari dela (kolo-noskopia eta guzti). Data jaso beharko da. Aldi baterako baztertzea.

• Bizilekuz aldatzea, EAEtik kanpo. Erabat baztertzea

• EAEko osasun arloak birkokatzea. Aldi baterako baztertzea.

Gonbidapena jaso dezaketen herritarrak: Gonbidapenak bidaltzeko mugatu daitekeen herritar aukeragarriak. Gutun hori itzuli egiten bada, EUSTATen beste helbide bat bilatu eta gutuna igorri behar da (11_14 ereduko gutuna), eta gutun hori ere itzultzen bada, bazter geratuko da, helbide ezezaguna izateagatik. Kitarekin batera gutuna itzul-tzen bada, bazter geratuko da, helbide ezezagunagatik. Aldi baterako bazter uztea. Gonbidatu ezin diren herritarrak:

Bizilekuarekin loturiko arrazoiak tarteko, aurkitu ezin denean. Ondore eragi-

leei dagokienez, gonbidapen gutuna itzulita da, eta Eustaten bidez ezin izan

da beste moduren baten bidez aurkitu. 2. gutuna ere igorri da (11_14 ere-

duko gutuna) Eustaten aurkitutako beste helbide batera, eta hori ere itzuli

dute.

• Bizilekuz aldatzea, EAEtik kanpo. Erabat baztertzea

• EAEko osasun arloak birkokatzea. Aldi baterako baztertzea (dagokio-

nean gonbidatuko dira, gaur egun bizi den zonaldera gonbidapena

egiten den heinean).

• Helbide ezezaguna. Aldi baterako baztertzea.

Parte-hartzaileak: Kita bere osasun zentroan entregatu duen eta gonbidapena jaso dezaketen

biztanleen artean dagoen pertsona, haren emaitza baliozkoa bada (positi-

boa/negatiboa). Data jaso beharko da.

• 1. txandako hasierako parte-hartzailea.

• Lehen txandan gonbidapena jaso eta parte hartu duen per-

tsona.

50


• Baliozko testa duen parte-hartzailea: parte-hartzearen emai-

tzak test positiboa edo negatiboa irakurtzea eragin duenean.

Ez parte-hartzailea: (hurrengo txandan jasoko dute gonbidapena)

• Biztanleriaren artean gonbidapena jaso dezakeen pertsona, gogora-

razteko gutuna igorri denetik 45 egunera bere osasun zentroan kita

entregatu ez duena.

• Gonbidapen gutuna, kita edo gogorarazteko gutuna euren LMAUn

itzultzen duten pertsonak edo PZKen parte hartzeko asmorik ez du-

tela jakinarazten duten pertsonak. Norbere burua baztertzea.

• Testaren emaitzean AKATSA jaso duen parte-hartzailea, beste kit bat

igorri ondoren emaitza positiboa edo negatiboa ez duena.

Galerak: Gonbidapen prozesuan programan parte hartu duten (kita entregatu dute) arren, diagnostikoaren prozesua amaitu ez duten pertsonen kasuan, TSOH + eta akatsa sortzen da nagusiki.

• Kolonoskopia egiteari uko egitea. Aldi baterako baztertzea (hurrengo

txandarako beste gonbidapen bat). • Helbide ezezaguna edo aurkitzen ez dena, TSOH + baten ostean Osa-

sun Zentroan, Eustaten eta beste datu base batzuetan aktiboki bilatu ostean. Aldi baterako baztertzea (hurrengo txandarako beste gonbi-dapen bat).

• Bizilekuz aldatzea, EAEtik kanpo. Hurrengo txandarako erabat bazter-

tzea.

• Programan hiltzea. Erabat baztertzea

• Programan diagnostikatutako gaixotasuna, kolonoskopia egitea era-

gozten duena. Aldi baterako baztertzea. • Sistema pribatuan txosten eskuragarririk gabe eginiko kolonoskopia,

bilaketa aktiboa egin ostean eta TSOH + gutun ziurtatua igortzea, erabiltzaileak jaso izanaren agiria eta guzti. Aldi baterako baztertzea. (hurrengo txandan jasoko dute gonbidapena).

• Behin betiko emaitzarik gabeko kolonoskopia: prestaketa txarragatik, egiteko zailtasunengatik edo parte-hartzailea ez bertaratzea hori osa-tzera. Aldi baterako baztertzea. (hurrengo txandan jasoko dute gon-bidapena).

51


• RETRASA COLONOren berri ematen badu eta 12 hilabete baino ge-hiago igaro badira horiek egin gabe, GALERAtzat joko da, eta bazter uzteko arrazoia izango da: “Une hartan gaixotasuna izatea”. Aldi ba-terako baztertzea. Hurrengo txandan egingo da gonbidapena, gonbi-dapena baino lehen halakorik egin ez bazaio.

• TSOH+ pertsonarekin harremanetan ezin jartzea eta erabiltzaileari

gutun ziurtatua eta jaso izanaren agiria duena igorri ostean. Aldi ba-terako baztertzea. Hurrengo txandan berriz ere egingo da gonbida-pena.

52


HURRENGO TXANDETAN JOMUGAKO HERRITARRAK AUKERAT-

ZEA

Hurrengo txandetako herritarrak aukeratzeko, hau da, berriz ere eremu ge-

ografiko horretatik igaroko gara. Kontuan hartuko dira honako hauek:

a) Herritar berriak sartzea (50 urte baino gehiago bete dituztenak edo

eremu horretara migratu duten 50-69 urte bitartekoak).

b) Aurreko txandan parte hartu duten eta parte hartu ez duten herrita-

rrak.

c) Azken txandako galerak, gonbidapena egin baino lehen kolonoskopia

zein pertsonak egin duen aztertzeko.

FIT POSITIBOA IZAN DUTEN PERTSONEN JARRAIPENA

Kolonoskopian behin betiko emaitza duten pertsonak:

FITen emaitza positiboa duten pertsonei kolonoskopia osoa, optikoa eta se-

dazioduna aginduko zaie, diagnostikoa egiaztatzeko.

Kolonoskopia batek behin betiko emaitza duela ulertuko da lesio bat baz-

tertu/diagnostikatu denean (larritasun gehien duena ematen da).

Egoera hori beti ez da gertatzen lehen kolonoskopian, eta, batzuetan, beha-

rrezkoa da errepikatzea (prestaketa txarragatik, tolerantzia txarragatik, le-

hen kolonoskopiako exeresisen zailtasunagatik). Beste batzuetan, diagnos-

tikoa egiaztatzeko beharrezkoa da proba ez hain sentibera egitea (adibidez,

kolono birtuala). Gure kasuan, kolonoskopia optikoa egin ezin bada, parte-

hartzailearen aldi bereko patologiak tarteko (gehienetan), gure gain hartuko

dugu proba alternatibo hori behin betiko emaitza gisa programari begira.

Hala ere, datu basean, argi eta garbi bereiziko da proba bat bestetik.

53


Herritarrei aplikatu beharreko irizpideak Aldez aurretik gonbidapena jaso ez duten pertsonen kasuan, lehen txanda

izango da

Aldez aurretik gonbidapena jaso duten pertsonen kasuan, euren bigarren

txanda izango da, edo hurrengo txanda.

Guztiei aplikatuko zaizkie aukeratu edo gonbidatu daitezkeen herritarren-

tzako irizpide berberak.

Parte-hartzea neurtzeko

• Lehenengo txandako hasierako parte-hartzea: Hasieran gonbi-

datutako eta lehen gonbidapenean parte hartzen duen pertsona. Ha-

sierako parte-hartzea ez dena kontrakoa izango litzateke.

• Hasierako parte-hartzailea bigarren gonbidapena edo ondo-

rengoa jaso duena: Aurreko txandetan gonbidapena jaso arren, le-

hen aldiz parte hartzen duen pertsona.

• Segidako parte-hartzaile erregularra: segidako txandetan gonbi-

dapena jaso eta parte hartu duen pertsona.

• Segidako parte-hartzaile irregularra: aurreko txandan gonbida-

pena jaso eta parte hartu ez duen baina aurretiko beste txanda ba-

tean parte hartu duen pertsona.

• Ez parte-hartzailea: gonbidapena jaso dueneko txandan eta

gonbidapenak jaso dituen beste txanda batean ere parte hartu

ez duena.

Baheketaren prozesu horretan, honako hauek dira aukerak:

54


GAKOAK:

SR – Ondorengo erregularra.

SIR – Ondorengo irregularra.

IS – Hasierako ondorengoa.

P1 – 1. txandako parte-hartzailea.

P2 - 2. txandako parte-hartzailea.

P3 – 3. txandako parte-hartzailea.

1. txanda 2. txanda 3. txanda

55


II. ERANSKINA GONBIDATZEKO PROZEDURA

Programari buruzko informazio gutunak igortzea

Lan hori PZKetik egingo da eta programaren parte hartzeko aukeratu dai-

tezkeen herritarrei gonbidapena igorri aurreko prozesua izango da (gutxie-

nez 30 egun lehenago).

Urteko plangintzaren arabera erabakiko da erakundeekin gonbidapenak

igortzen hastean.

PZKek jakinaraziko die LMAUei eta erakunde zerbitzuei (laborategia, endos-

kopia, anatomia patologikoa) gonbidapenak igortzen hasi direla, gutxienez

15 egun lehenago. Aukera daitekeen herritarren datu basea eta kasuan ka-

suko arrazoiak tarteko bazter utzi diren herritarrena. E-postaz jakinaraziko

zaie, ondoren mediku eta erizain kupoaren arabera banatzeko. Kupo horrek

balioztatu eta araztuko du, herritarrak sartzeko eta bazter uzteko ahalegi-

nen arabera.

Banatzeko materiala nahiz bazter utzitakoak jasotzeko edukiontzia eta kar-

petak kanpainaren hasieran igorriko dira LMAU eta OZ bakoitzera. Esku har-

tzen duten LMAUei jakinaraziko zaie euren oinarrizko eremura gutunak igo-

rri baino lehen eta ondoren, astebete lehenago.

Aukera daitekeen populazioa hautatu ondoren, banan-banan eta masiboki

igorriko da:

1. Bazter geratzeko gutuna, azken 5 urteetan kolonoskopia egin du-

ten pertsonak eta tumorea dutenen erregistroan egoteagatik ja-

rraipenean gonbidapenik jasoko ez dutenak. (XI. eranskina)

2. Programaren eskuliburua, Osasun Arloko sailburuak sinatutako in-

formazio gutunarekin batera. Bertan jasoko dira programaren

56


doako telefono-zenbakia eta posta elektronikoa, baita programa-

ren webgunerako sarbidea ere (XI. eranskina).

Irudia.-1

57


3. Argi eta garbi adieraziko da parte ez hartzeko borondatea eta au-

kera dutela.

Programaren Zentro Koordinatzaileak (PZK) jasoko ditu deien arrazoiak, eta

jasotako eskaerak kudeatuko ditu.

Itzulitako (% 10) eta bazter utzitako guztiak aztertuko dira, programaren

dau baseak araztu eta hobetzeko.

2. Gonbidapen gutunak eta materiala igortzea

Informazio gutunak igortzeko 20 eguneko epearen ondoren egingo da eta

parte ez hartzeko nahia agertu ez duten pertsona guztiei eta “itzuli gabeak”

jasota dutenei igorriko zaie.

OZek erabili gabeko "kita" jasotzeko eta parte-hartzaileen laginak jasotzeko

sistema bat izango dute. Programaren Zentro Koordinatzailetik (PZK) igo-

rriko dira kitak jasotzeko karpetak eta bazter uzteko gutunak.

Postaz igorriko dira:

1. Gonbidapen gutuna. Bertan jasoko dira igorpen-paketearen barra-

kodea duen pegatina, doako telefono-zenbakia, posta elektronikoa eta

webgunerako sarbidea eta “kita” identifikatzeko argibideak. “Kita” non

utzi daitekeen adieraziko da, parte hartu nahi duten edo ez gorabe-

hera (XI. eranskina).

2. Laginak jasotzeko jarraibideen eskuliburua.

58


Iru-

dia.2

3. Laginak plastikozko poltsa batean jasotzeko “kita”.

4. Barra-kodea duen etiketa. Bertan jasoko da KIK eta izen-abizenak ba-

koitzak hodian itsasteko.

PZKek proba egin aurretik beharrezko material guztia izango ditu. Berau igortzeko enpresa esleipendunari helaraziko zaio, gutun eta igorpen mota-ren datu base zehatzarekin batera.

Osasun Zentroetan, kitak eskura egongo dira, erabiltzeko arazoak izan di-

tuztenentzat. (XII. eranskina)

59


PZKek gogorarazteko gutun bat igorriko die (kitik gabekoa) gonbidapen gu-

tuna igorri eta 45 egun igaro ondoren parte hartu ez dutenei. (XI. erans-

kina)

60


III. ERANSKINA LAGINAK ENTREGATZEA ETA PROZESATZEA

FIT laginak entregatzea eta prozesatzea

• Gonbidatutako pertsonak osasun zentroan entregatu ahal izango du

kita irekita dagoen ordutegian eta/edo laginak jasotzeko zirkuitua da-

goen lekuetan. OZa PACekin batera badago, bertako profesionalekin

adostea nola jasoko diren laginak.

• Osasun Zentroen martxan jarriko dute jasotzeko eta erreferentziazko

laborategira igortzeko gailua, ondoren prozesatu eta aztertzeko.

LMAUn kalitatearen kontrol sistema bat ezarriko da.

• Parte-hartzaileak ez du hitzordurik eskatu behar, laginak entregatu

baino ez. Aldez aurretik etiketak jarriko dizkio, Programaren edukion-

tzi berezian, Bezeroentzako Arreta Gunean jarrita (BAG). Hori BAGen

gune batean jarri beharko da, ikuskatu behar duten langileek ikus-

teko moduan, bero iturritik eta eguzki-argitik urrun.

FIT laginak egitea

OZan nahiz erreferentziazko laborategian egiten den ekintzen multzoa da.

Laginak jasotzea eta laborategira igortzea

1. OZak laginak jasotzeko zirkuitua prestatuko da, horren bidez behar

bezala identifikatzeko eta laborategira igortzeko.

2. OZ guztiek izango dute jomugako herritarren datu basea, azkar aur-

kitzeko parte hartuko duten pertsonak.

3. Ontziak ondo identifikatuta egongo dira. Goizeko eta arratsaldeko

txanda amaitzean, jasotako laginak osasun zentroetako hozkailuetan

gordeko dira, jaso ondorengo egunean prozesatzeko. Garrantzitsua

da hotz-kateari eustea.

4. "Kit”-aren pegatinak barneko bolantea sortuko du OsabideAPn barra-

kodea irakurtzean. (XII. eranskina)

5. Eskaera lehen mailako arretako mediku (LMAM) bakoitzari eskatuko

zaio, horren eskatzaile gisa.

61


6. Akatsak dituzten kiten kasuistika jasoko da (etiketak, behar ez be-

zala irekitzea eta ixtea), eta PZKri jakinaraziko zaio egunero, parte-

hartzaileari gutun akastunaren berri emateko (kit berria eta barra-

kodea duen etiketa barne).

7. Laborategira igorriko dira kasuan kasuko pertsonak OZan utzi eta 24

ordu igaro baino lehen, gainerako laginekin batera. Eskualde eta ESI

bakoitzaren ziurkuitura egokituko dira. Laginak hozkailuan egongo

dira laborategira igorri baino lehen.

Osabide APren bolantea sortzen denean, programan sartu dela ulertuko da

(data eta parte-hartzea). (XII. eranskina)

Laginak laborategian prozesatzea 1. Laborategien arteko fase aurreanalitikoa Laginak erreferentziazko ospitaleko biokimikako laborategietako unitate au-

rreanalitikora (lehen mailako arretakoak) iritsiko dira, igortzeko ohiko sis-

temaren bidez:

− Laborategian, osasun zentrotik sortutako bolante birtualak, barra-

kodeak irakurri ondoren, laginak atzituko dira.

− Datuak Osabide APtik Omega 3000ra irauliko dira OZko gainerako

datuekin batera. Aurreanalisien langileek egingo dute, emaitza atera

eta balioztatu ondoren. Osabiden programaren inguruko bi DBP

egongo dira: bat emaitza kualitatiborako (POSITIBOA, NEGATIBOA

edo AKATSA), eta, beste bat emaitza kuantitatiborako (ng/ml). Bi

DBP horiek elkarrekin lotuta egongo dira Omega 3000ren bi probekin.

Arlo honetako langileek programaren laginak aztertuko dituzte, biokimikako

taldearen racketan eskura jarriko ditu eta hozkailuan gordeko ditu hurrengo

egunera arte (egun horretan prozesatzen ez baditu), susmo klinikoen ondo-

rioz eskatutako gorozkietako ezkutuko odolaren laginekin batera. Egun ho-

rretan igorriko dira laborategira igorritako gorozkien laginak.

2. Analisi fasea

62


Laginak biokimikako laborategiko automatizazio arloan horretaz arduratzen

den taldeak prozesatuko ditu.

Automatizazio arloko langile teknikoek hornituko dituzte erreaktiboak eta

taldearen karga, baita barneko kalitatearen kontrola ere. Egunero, bi kon-

trol maila prozesatuko dira (altua eta baxua), emaitzen kalitatea berma-

tzeko. Kontrol horien balorazioa automatizazio arloko fakultatiboek egingo

dute.

Laginen emaitzak on-line pasatuko dira analizatzailetik laborategiko sistema

informatikora (Omega 3000), hala datu kuantitatiboak nola kualitatiboak.

Emaitzak biokimikako laborategiko langile fakultatiboek balioztatuko di-

tuzte, eta horiek erabakiko dute beharrezkoa den errepikatzea, diluzitzea

edo bazter uztea. Prozesu hori egiten denean, data hori TSOH emaitzaren

data gisa hartuko da.

3. Analisi ondoko fasea

Balioztatutako emaitzak on-line igorriko dira automatikoki Omegatik Osa-

bide APra.

Akastun laginen eta tipifikatutakoen kausa guztiak balioztatu egingo dira.

PZKra igorriko dira gorabehera guztiak.

Emaitza kuantitabibo bat lortuko da (ng/ml) eta beste bat kualitatiboa (PO-

SITIBOA, NEGATIBOA, AKATSA), PZKtik nahiz lehen mailako arretako medi-

kuaren bidez ikusteko moduan.

63


64


IV. ERANSKINA FIT EMAITZAK KUDEATZEA

FITen emaitzak jakinaraztea

Emaitza negatiboak (<100 ng/ml) gutunen bidez jakinarazten zaizkie (XI.

Eranskina) PZKtik parte-hartzeei. Horietan, jaso egingo da bi urte barru be-

rriz ere KOMPeko gonbidapena egingo zaiola jomugako herritar izaten ja-

rraitzen badu. Programatik kanpo geratu dela jakinaraziko dugu 70 urtetik

gorakoa bada gonbidapena egiten den unean.

Emaitza positiboak (>= 100 ng/ml) gutunen bidez jakinarazten zaizkie

parte-hartzaileei (XI. eranskina) PZKtik. Lehen mailako arretako medikuak

(LMAM) modu bereizian ikusiko ditu, kasuak gal ez daitezen (berariazko

alarma Osabide APn egiteko dauden eginkizunetan). Gutunean jakinara-

ziko zaie LMAMrekin hitzordua eskatzen duten pertsonei. OZra joan ezean,

lehen mailako arretako medikuak nahiz erizainak telefonoz harremanetan

jarriko dira parte-hartzailearekin. Ondoren, PZKri jakinaraziko zaio kudea-

ketaren emaitza: bazter geratzea, sistema pribatuan kolonoskopia egitea,

kolonoskopia egiteari uko egitea. Horiek aurkitu ezean, PZKek gutun ziurta-

tua igorriko du, jaso izanaren agiria eta guzti.

65


Laginean akatsa ematen badu, beste gutun bat eta kita igorriko da, PZKek

berriz ere egiteko (XI. eranskina).

Lehen mailako arretako medikuak (LMAM) pazientearen historia klinikoa

irekitzean jakingo du testaren emaitza (FIT) positiboa dela. Honako elka-

rrizketa hau agertuko da:

“BAI” aukera “sakatzean”, automatikoki jakinaraziko zaio PZKri pertsona

horrek dagoeneko harremana izan duela LMAMrekin, emaitza positiboa izan

delako eta hark baheketaren kolonoskopia eskatu duelako.

“BAI" sakatu behar da soilik pertsonek kolonoskopia egitea onartu

dutenean; izan ere, horren berandutzea momentu honetatik eskura-

garri dagoen 1. hitzordura bitartean zenbatuko da.

Norbaitek kolonoskopia egiteari uko egingo balio edo une hartan egitea era-

bakiko balu edota berau beste osasun sistema batean egingo balitz, PZKri

jakinaraziko litzaioke [email protected] helbidera.

66


V. ERANSKINA. EMAITZA POSITIBOAK KUDEATZEA

1. Osasun zentroa OZ bakoitzaren bezeroentzako arreta gunetik emango zaie hitzordua lehen

mailako arretako medikuarekin baheketa dela-eta deitzen zaion pertsona

orori.

Lehen mailako arretako medikuaren bisitan:

- TSOHen emaitzari buruzko informazioa emango du. Horreta-

rako, pertsonak lasaituko ditu.

- Kolonoskopia egitea (sedazioa eta guzti) proposatuko dio, ospi-

taleratu gabe.

- Aurretiaz beharrezkoak diren proba guztiak adieraziko dizkio,

osasun erakunde bakoitzak bideratzen duen berariazko proto-

koloaren arabera.

- Adostasun informatua jasoko du –Osabide APn eskuragarri

dago-, baita osasun erakunde bakoitzari dagozkionak ere.

Proba bideratzeko bolantea egingo du, paperean edo birtualki.

- Erizainari igorriko dio (kolonoskopia egin baino 8/10 egun le-

henago), prestaketari buruzko aholkuak emateko (pertsona

bakoitzaren ezaugarrietara egokituta), libratzekoak emateko

eta kolonoskopiaren hitzordurako egokitzeko. Horrez gain, ja-

sotako informazioa frogatuko du. Erizainak, era berean, kolo-

noskopiaren ostean jarraitu beharreko aholkuak jasotzen di-

tuen orria emango dio.

Kolonoskopiak kontraindikaziorik badu, Endoskopia Zerbitzuari jakinaraziko

zaio, beste diagnostiko proba bat egin dezan, hainbat ospitaleetako proto-

koloari jarraikiz. [email protected] helbidearen bidez emango

da egoera horren berri.

Pertsonen historia klinikoari dagokionez, Osabide APn jasoko dira aurrekari

kirurgikoak, presentzia patologiko kronikoak, alergia ezagunak, plaketa-

antiagreganteen bidezko tratamenduak, ahoko antikoagulatzaileak eta/edo

ahoko burdina eta sedanteen edo hipnotikoen ohiko kontsumoa. Jarduketa

guztiak jasota geratuko dira. Datu horiek kolonoskopia bideratzeko bolan-

67


teak kopiatu behar dira, proba egingo duten endoskopiak errazago azter-

tzeko.

Erizainak bisita egingo du kolonoskopia egin baino 8/10 egun lehenago.

Bisita horretan, informazio pertsonalizatua eman, zalantzak argitu eta egin

beharreko prestaketa azalduko zaio, norberaren hesteetako erritmoaren

arabera edota elikagaien gustuen arabera eta kolonoskopiaren hitzordua

zein ordutan den kontuan hartuta. Kolonoskopia prestatzeko txantiloian ja-

soko da libratzekoak hartzeko ordutegia. OZak izango ditu programareko

aurreikusitako prestakinak. Bisita hori bera aprobetxatuko da proba egin

ondorengo altarako aholkuak berrikusteko. Horrez gain, Endoskopia ere-

muan ere entregatuko dira, bisita egin ostean. (VI. eranskina).

Jardunbide klinikoaren gidei eta arrisku faktoreak detektatzekotan dauden

protokoloei helduko zaie. Era berean, Osabide-APn ere eman daitezke hain-

bat dieta eta menu.

Osabide APn jasoko dira, parte-hartzailearen historia klinikoan, onartu ez

izanaren arrazoiak. Onartzen bada, kolonoskopiara (diagnostikoaren

baheketa) bideratzeko bolantea egingo da, 90057 prestakinarekin.

Programatik kanpo geratu direla edo bertan parte hartzeari uko egin diotela

detektatzen bada, LMAMek PZKri jakinaraziko dio posta elektronikoaren bi-

dez ([email protected]), galerak murriztu eta monitorizatzeko.

Oro har, ez da beharrezkoa errutinazko ebakuntza aurrekoa egitea, beraz,

hemogramaren eskaerak, koagulazioaren azterketak, EGC eta/edo toraxa-

ren Ixa Izpiek historia klinikotik lortutako datuak, miaketa fisikoa eta bide-

ratzeko protokoloak hartuko dituzte oinarri. Eskatu beharreko probak

LMAUko erreferentziazko Endoskopia Unitatearekin hitzartutako bideratze-

protokoloen araberakoak izango dira.

Gaur egun bolumen gutxiko bi motatako prestakinak erabiltzen ditugu

proba egin baino lehen (Citrafleet® eta Moviprep®). Bata zein bestea erabil

daiteke, hesteetako peristaltikoaz gain (DULCOLAXO®). Citrafleet® kon-

traindikatuta dago gaitz hauek dituzten pazienteentzat: giltzurrunetako gu-

txiegitasuna, hiperparatiroidismoa, metabolismoko nahasteak (fosfo-

68


roa/kaltzioa), gibeleko gaixotasun aurreratua (ascitis, edemak, gibel-

giltzurrunetako sindromea).

Libratzekoak Zerbitzu Erakundeetako Farmazia Zerbitzuan eskatu behar

dira.

KOLONOSKOPIA EGIN AURREKO EKINTZAK Erreferentziazko ospitaleetako Endoskopia Unitateekin hitzartutako protoko-logiak jarraituko dira alderdi hauei dagokienez:

- pazienteak bideratzea - proba osagarriak - berariazko agiriak - antikoagulazio eta antiagregaziorako jarraibideak

Osasun ZeOsasun ZeOsasun ZeOsasun Zen-n-n-n-troatroatroatroa

Zentro KoordinaZentro KoordinaZentro KoordinaZentro Koordinat-t-t-t-zaileazaileazaileazailea

Endoskopia Endoskopia Endoskopia Endoskopia unitateaunitateaunitateaunitatea

ParteParteParteParte----hartzaileahartzaileahartzaileahartzailea EmaitzaEmaitzaEmaitzaEmaitza (+)(+)(+)(+)

LMAko medikua-rekin hitzordua

Medikuaren bisita Informazioa

HC CI

Erizainaren bisita kolonoskopia

egin baino 8/10 egun lehenago Informazioa eta

prestaketa

Kolonoskopia egitea

Parte-hartzailearen emaitzen berri ematea

LMAra laginak igortzea

Kolonoskopiara-ko hitzordua

Kolonoskopia Kolonoskopia Kolonoskopia Kolonoskopia noiz onartu dennoiz onartu dennoiz onartu dennoiz onartu den

Parte-hartzearen kontrola

Emaitzen kontro-la

Kasuen kontro-la +

Emaitzen gutu-na -

Kasuen jarrai-pena

Emaitzak +

LMAren analisiak eta emaitza

Atzerapenen kontrola

Kasuen jarrai-pena

69


KOLONOSKOPIA BAINO LEHEN

ARRISKUAK ETA MEDIKA-ZIOA AZTERTZEA

ANTIAGREGATZAILEAK/ ANTIKOAGULATZAILEAK HARTZEA

KOLONA ONDO PRESTATUTA EGOTEA ZIURTATZEA

Koordinazio protokoloa

Jarraibideak

70


CONSENTIMIENTO INFORMADO COLONOSCOPIA. PROGRAMA DETECCIÓN PRECOZ CÁNCER

COLORRECTAL

(Pazientearen identifikazioa)

KOLONOSKOPIARAKO BAIMEN INFOR-MATUA. KOLON-ONDESTEKO MINBIZIA GOIZ DETEKTATZEKO PROGRAMA

A. INFORMAZIOA EMAN DIZUN MEDIKUAREN IZENA: …..…………………………………………………..Data: ………………. “Odol ezkutua gorozkietan probaren emaitza positiboa izan da, hau da, zure kasuan odol-zantzuak antzeman dira. Hori ger-tatzen denean, “kolonoskopia” bat egitea aholkatzen da, lesio onak nahiz gaiztoak baztertzeko edo baieztatzeko. Kasu erdie-tan kolonoskopiaren emaitza normala izango da. Gainerakoetan, polipoak eta beste lesio batzuk diagnostikatu eta tratatu daitezke. B. KOLONOSKOPIAREN GAINEKO INFORMAZIOA

• Kolonoskopia miaketa bat da, heste lodi barrena ikusten duena. Pertsona bere ezkerraldearen gainean etzanda, hodi

mehe eta malgu bat sartzen da uzkitik barna, muturrean kamara bat duela. • Proba ospitaleko endoskopia-eremuan egiten da sedazioarekin mina kontrolatzeko. Ez dago ingresatu beharrik. • Gehienetan polipoak aurkitzen dira, eta horrelakoetan polipoak kentzea aholkatzen da aztertu ahal izateko eta lesio

gaiztoak edo aurre-gaiztoak saihesteko. Horretarako, bisturi elektriko batez lotu eta mozten dira, interbentzio kirurgiko zailagoak saihestearren. Polipoak kentzean, ez da minik sentitzen.

• Egin daitezkeen bi proba posibleak hauek dira: “Enema opakoa kontraste bikoitzarekin” eta “Kolonoskopia birtuala”. Bi proba horiekin ez dira lesio guztiak ikusten eta ezin da biopsiarik egin. Kolonoskopia da, gaur egun, koloneko minbizia detektatzeko probarik eraginkorrena.

C. ONURAK: • Proba hori gorozkietan odol ezkutuaren emaitza positiboa aurkitu ondoren egitean, goiz detektatzen da lesio aurre-

gaiztoa edo gaiztoa, eta tratamendu goiztiar egoki bat egin daiteke. D. MOLESTIAK ETA ARRISKUAK: • Proba ez da erosoa, baina orokorrean jasangarria. Handitua eta bihurritzeak eragiten ditu, baina ordu gutxitan desager-

tzen dira gasak kanporatzean. • Arazo gutxi izaten da, eta gehienetan arinak eta pasakorrak, hala nola mina, zorabioa edo okadak. • Hemorragia edo heste-zulaketak ez dira hain ohikoak eta larriak. • Arazoak izan daitezkeela uste bada, ingresaturik segituko duzu baloratu ahal izateko eta dagozkion neurriak hartzeko. • Arazo horietako batzuk kolonoskopia egin eta egun batzuetara ager daitezke. Sabeleko min handia, sukarra edo gorozki

belzkarak badituzu jarri zaitez harremanetan zure medikuarekin edo joan zaitez Larrialdietako Zerbitzura.

• ………………………………………………………………………… zure egoera klinikoa dela eta, honako arazoak izateko arriskua areagotu edo azaldu daiteke:……………………………………………………………………………………………………………………

E. AZKEN AZALPENA: Proba hau egiteko, kolonak garbi egon behar du; horretarako, kontsultan ematen dizkizugun prestatze-azalpenak segitu behar dituzu. Halaber, probak dirauen bitartean arazoak saihestearren, baraurik egon behar duzu proba egin baino 6 ordu lehenagotik. F. ADIERAZTEN DUT: • Medikuak prozeduraren alde onak eta txarrak azaldu dizkidala. Gainera, badakit proba egiteko baimena edozein mo-

mentutan baliogabetu dezakedala. • Ulertu dut jasotako informazio guztia eta egoki iritzitako galdera guztiak egin ahal izan ditut. Ondorioz, nire baimena ematen dut KOLONOSKOPIA egiteko.

KO

LO

NO

SK

OP

IA E

GIT

EK

O B

AIM

EN

INFO

RM

AT

UA

. KO

LO

N-O

ND

ES

TE

KO

MIN

BIZ

IA G

OIZ

DE

TEK

TA

TZ

EK

O

PR

OG

RA

MA

Pazientearen sinadura

Izena ................................................................Informazioa eman duen medikuaren sinadura

Izena ................................................................Proba egin duen medikuaren sinadura

71


(Identificación del paciente)

CONSENTIMIENTO INFORMADO PARA COLONOSCOPIA. PROGRAMA DETECCIÓN PRECOZ CÁNCER COLORRECTAL

A. NOMBRE DEL MEDICO QUE LE INFORMA: …..…………………………………………………..Fecha: ………………. El resultado de la prueba de “sangre oculta en heces” ha sido positivo; es decir, en su caso se han detectado indicios de san-gre. Cuando esto ocurre está indicado realizar una “Colonoscopia” para descartar o confirmar lesiones tanto benignas como malignas. En casi la mitad de los casos el resultado de la Colonoscopia será normal. En los demás casos se pueden diagnosti-car y tratar tanto pólipos como otras lesiones. B. INFORMACION SOBRE LA COLONOSCOPIA

• La colonoscopia es una exploración que permite visualizar el interior del intestino grueso. Con la persona tumbada sobre

su lado izquierdo, se introduce por el ano un tubo delgado y flexible con una cámara incorporada en su extremo. • La prueba se realiza en el área de endoscopias del hospital, con sedación para controlar el dolor. No se precisa ingreso. • Los pólipos son el hallazgo más frecuente, en cuyo caso está indicado su extirpación para analizarlos y descartar o diag-

nosticar lesiones malignas o premalignas. Para ello se enlazan y cortan con un bisturí eléctrico, evitando en muchas oca-siones intervenciones quirúrgicas más complejas. Esta extracción no es dolorosa.

• Las dos pruebas alternativas posibles son el “Enema opaco con doble contraste” y la “colonoscopia virtual”. Estas dos pruebas no permiten visualizar todas las lesiones ni realizar biopsias. La colonoscopia es actualmente la prueba más eficaz para la detección del cáncer de colon.

C. BENEFICIOS: • Someterse a esta prueba, tras un resultado de sangre oculta en heces positivo, supone detectar de forma precoz una

lesión premaligna o maligna y efectuar un tratamiento precoz adecuado. D. MOLESTIAS Y RIESGOS: • La prueba es incómoda, pero en general tolerable. Suele provocar hinchazón y retortijones, que desaparecen en pocas

horas con la expulsión de gases. • Las complicaciones son poco frecuentes. Las más frecuentes son leves y pasajeras como dolor, mareo, o vómitos. • Menos frecuentes y graves son la hemorragia o la perforación intestinal. • Si se sospechan complicaciones, permanecerá ingresado para su valoración y la aplicación de las medidas oportunas. • Algunas de estas complicaciones pueden ocurrir varios días después de la colonoscopia. Si presenta síntomas como dolor

abdominal importante, fiebre o heces negruzcas, póngase en contacto con su médico o acuda al Servicio de Urgencias.

• Debido a su situación clínica de …………………………………………………………………………, pueden aumentar o aparecer riesgos o complicaciones como…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

E. COMENTARIO FINAL: Para realizar esta prueba, el colon debe hallarse limpio; para ello debe seguir las instrucciones de preparación que le facilitamos en la consulta. Así mismo, para evitar complicaciones durante la prueba, debe estar en ayunas desde al menos unas 6 horas antes de su realización. F. DECLARO: • Que he sido informado/a por el Médico/a, de las ventajas e inconvenientes del procedimiento. También sé que en cual-

quier momento puedo revocar mi consentimiento para realizar la prueba. • He comprendido la información recibida y he podido formular todas las preguntas que he creído oportunas.

En consecuencia, doy mi consentimiento para la realización de la COLONOSCOPIA.

CO

NS

EN

TIM

IEN

TO

INFO

RM

AD

O C

OLO

NO

SC

OP

IA. P

RO

GR

AM

A D

ETE

CC

IÓN

PR

EC

OZ

CÁ

NC

ER

CO

LO

RR

EC

TA

L

Firma del paciente

Nombre ................................................................Firma del medico responsable de la informa-ción

Nombre ................................................................Firma del medico que realiza la prue-ba

72


PREPARACION COLONOSCOPIA - MOVIPREP®

FECHA : dd/mm/aaaa HORA: hh:mm La colonoscopia es una técnica para visualizar el interior del colon. Para tener una buena vi-sión del colon es imprescindible que esté limpio, para ello siga rigurosamente las si-guientes indicaciones:

� En los 5 días previos a la prueba no debe de tomar ningún medicamento que contenga Hierro.

� 3 días antes de la prueba tome los alimentos abajo indicados. Si usted es muy estre-ñido inicie la dieta 5 días antes de la prueba.

� Haga DIETA LIQUIDA el día anterior a la prueba.

- PUEDE TOMAR

- Pasta y arroz

- Huevo sólo en tortilla y cocido

- Sopa de sémola o de verduras filtrada

- Carnes y pescados hervidos y a la plancha

- Jamón de York y pavo

- Galletas sin fibra y pan tostado

- Leche y productos lácteos sin fibra. Quesos duros

- Mantequilla y aceite en poca cantidad

- (2 cucharadas)

LIQUIDOS CLAROS PERMITIDOS: Zumos sin pulpa, caldos filtrados y desgrasados, infusiones, café (todo lo que desee). Bebidas sin gas (Aqua-rius, Isostar, Gatorade, etc. a excepción de los diabeticos)

NO PUEDE TOMAR - Frutas (especialmente con semillas: Kiwi,

fresa) fresca o en conserva

- Verduras enteras

- Legumbres

- Patatas, féculas

- Carnes ,pescados y huevos ni fritos ni en salsa

- Embutidos grasos

- Nueces, almendras, cualquier otro tipo frutos secos

- Dulces, bollería, pastelería, chocolate

- Bebidas con gas

• 24 horas antes de la prueba tome 2 comprimidos de DULCOLAXO®

• disuelva el contenido del sobre A Y B en un recipiente con 1 litro de agua,

agítelo hasta que el polvo esté disuelto y tómelo en 1-2 horas. Beba además medio li-tro de los líquidos de los permitidos.

• 4 horas antes de la prueba (A las ) disuelva otro sobre A y B en otro litro de agua. Seguidamente tome este preparado con al menos medio litro más de los líqui-dos claros permitidos.

73


• A partir de que termine de beber lo indicado, 2 horas antes de la prueba, (Desde las ) NO podrá ingerir ningún alimento sólido ni líquido (tampoco agua) hasta después de la exploración.

• Si usted tiene nauseas, consulte con su enfermera

• A los 30-60 minutos del inicio de la toma tendrá deposiciones cada vez más lí-quidas, durante 1-2 horas hasta después de tomar todo el preparado. Las últimas de-posiciones deben ser color claro “como orina”.

• Es conveniente que venga al Hospital con un acompañante. Es muy importante que no olvide traer firmado el Consentimiento Informado que le entregó su médico.

• No traiga las uñas pintadas, dado que interfiere con el control de sus constantes durante la colonoscopia.

• La colonoscopia durará aproximadamente 45 minutos. Después se quedará 1 ho-ra en observación.

• Si usted toma anticoagulantes orales coméntelo con su Médico ó Enfermera de su Centro de Salud.

Observaciones: Tiene a su disposición en el siguiente enlace : https://www.youtube.com/results?search_query=preparacion+para+colonoscopia+OSAKIDETZA un video informativo que puede serle útil para realizar la preparación para realizarse la colonoscopia.

74


KOLONOSKOPIA PRESTAKETA - MOVIPREP®

PROBAREN EGUNA : ORDUA:

Kolonoskopia kolona barrutik ikusteko teknika bat da. Kolona ongi ikusteko, garbi egon be-har du nahitaez. Eta horretarako, jarraitu zehatz-mehatz jarraibide hauek:

� Proba aurreko 5 egunetan, ez duzu burdina daukan medikamenturik hartu behar.

� Proba aurreko 3 egunetan, behean ageri diren elikagaiak hartu behar dituzu. Idorra bazara, hasi dieta proba baino 5 egun lehenago.

� Egin DIETA LIKIDOA probaren bezperan. HAR DEZAKEZU EZIN DUZU HARTU - Pasta eta arroza - Arrautzak tortillan eta egosita - Semola-zopa edo barazki iragaziak - Haragia eta arraina, plantxan edo egosia - York-eko urdaiazpikoa eta indioilarra - Zuntzik gabeko gailetak eta ogi txigortua - Zuntzik gabeko esnea eta esnekiak. Gazta

gogorrak - Gurina eta olio gutxi - (2 koilarakada) - ONARTUTAKO LIKIDO ARGIAK: Mamirik

gabeko fruta, koipegabetutako salda ira-gaziak, infusioak, kafea (nahi beste).

Gasik gabeko edariak (Aquarius, Isostar, Gatorade, etab… diabetikoentzat izan ezik)

- Frutak (batez ere hazidunak: Kiwi, ma-rrubia), freskoak edo kontserban

- Barazkiak osorik - Lekaleak - Patatak, fekulak - Haragiak, arrainak eta arrautzak ez fri-

jituak ez saltsan - Hestebete gantzadunak - Intxaurrak, almendrak, bestelako

fruitu lehorrak - Gozokiak, opilak, pastelak, txokolatea - Gasdun edariak

• Proba baino 24 ordu lehenago, hartu DULCOLAXO® kompirmitu 2 • , nahastu A zorrotxo bateko eta B zorrotxo bateko edukia litro bat ure-

tan, eragin iezaiozu hautsa disolbatu arte, eta edan 1-2 orduko epean. Horrez gain, edan baimendutako likido argiaren litro erdia.

• Proba baino 4 ordu lehenago, ( etan) nahastu beste bi zorrotxo, A eta B,

litro bat uretan. Jarraian, edan prestakin hau, baimendutako likidoen litro erdi gehiagorekin, gutxienez.

• Agindutakoa edan ostean (proba baino 2 ordu lehenago), EZINGO duzu eli-kagai solidorik ez likidorik hartu (ezta urik ere) miaketa ostera arte.

• Goragalea baduzu, zure erizainari galdetu. • Hartzen hasi eta 30-60 minutura, gero eta gorozki likidoagoak egingo dituzu

prestakin guztia hartu eta 1-2 ordu pasatu arte. Azken gorozkiak argiak izan behar dira “pixaren kolorekoak”

• Komeni da Ospitalera lagun batekin etortzea. Ez ahaztu zure medikuak emandako Baimen Informatua zuk sinatuta ekarri behar duzula.

• Ez pintatu azazkalak, zure konstanteak kolonoskopian zehar kontrolatzea eragozten baitu.

• Kolonoskopiak, gutxi gorabehera, 45 minutu irauten du. Gero, ordubetez behaketan geldituko zara.

75


• Ahoko antikoagulatzaileak hartzen badituzu, esaiozu zure Osasun Zentroko medikuari edo erizainari.

OHARRAK: Esteka honetan bideo informatibo bat ageri da, eta, agian, kolonoskopiarako prestatzen lagunduko dizu: https://www.youtube.com/results?search_query=kolonoskopiarako+prestaketa+OSAKIDETZA

1.- Zabaldu poltsa gardenetako bat eta atera A eta B zorrotxoak

2.- Bien edukia (A eta B) bota litro bateko ontzi batean

3.- Gaineratu litro bat ur ontzian

4.- Nahasi harik eta hautsa erabat disolbatu arte eta soluzioa argitu edo apur bat uhertu arte. Horrek 5en bat minutu iraun dezake.

76


PREPARACION COLONOSCOPIA - CITRAFLEET®

FECHA DE LA PRUEBA :

12-feb-2015 HORA: 15:00 La colonoscopia es una técnica para visualizar el interior del colon. Para tener una buena vi-sión del colon es imprescindible que esté limpio, para ello siga rigurosamente las si-guientes indicaciones:

� En los 5 días previos a la prueba no debe de tomar ningún medicamento que contenga Hierro.

� 3 días antes de la prueba tome los alimentos abajo indicados. Si usted es muy estre-ñido inicie la dieta 5 días antes de la prueba.

� Haga DIETA LIQUIDA el día anterior a la prueba.

PUEDE TOMAR NO PUEDE TOMAR - Pasta y arroz

- Huevo sólo en tortilla y cocido

- Sopa de sémola o de verduras filtrada

- Carnes y pescados hervidos y a la plancha

- Jamón de York y pavo

- Galletas sin fibra y pan tostado

- Leche y productos lácteos sin fibra. Que-sos duros

- Mantequilla y aceite en poca cantidad

- (2 cucharadas)

- LIQUIDOS CLAROS PERMITIDOS: Zu-mos sin pulpa, caldos filtrados y desgra-sados, infusiones, café (todo lo que desee).

Bebidas sin gas (Aquarius, Isostar, Gato-rade, etc.. a excepción de los diabeticos)

- Frutas (especialmente con se-

millas: Kiwi, fresa) fresca o en conserva

- Verduras enteras

- Legumbres

- Patatas, féculas

- Carnes ,pescados y huevos ni fritos ni en salsa

- Embutidos grasos

- Nueces, almendras, cualquier otro tipo frutos secos

- Dulces, bollería, pastelería, chocolate

- Bebidas con gas

• 24 horas antes de la prueba tome 2 comprimidos de DULCOLAXO®

• El dia de la prueba, a las ( ... ) , disuelva 1 sobre de CITRAFLEET® en un vaso grande de agua, seguidamente tome lentamente de 1 litro y medio a dos litros de los líquidos claros permitidos.

77


• 4 horas antes de la prueba (A las ... ) disuelva el otro sobre de CITRAFLEET®

en un vaso grande de agua. Seguidamente tome lentamente de 1 litro y medio a 2 litros de los líquidos claros permitidos ( en las próximas 2 horas)

• A partir de que termine de beber lo indicado, 2 horas antes de la prueba, (Desde las ... ) NO podrá ingerir ningún alimento sólido ni líquido (tampoco agua) hasta después de la exploración.

• Si usted tiene nauseas, consulte con su enfermera

• A los 30-60 minutos del inicio de la toma tendrá deposiciones cada vez más lí-quidas, durante 1-2 horas hasta después de tomar todo el preparado. Las últimas de-posiciones deben ser color claro “como orina”.

• Es conveniente que venga al Hospital con un acompañante. Es muy importante que no olvide traer firmado el Consentimiento Informado que le entregó su médico.

• No traiga las uñas pintadas, dado que interfiere con el control de sus constantes durante la colonoscopia.

• La colonoscopia durará aproximadamente 45 minutos. Después se quedará 1 ho-ra en observación.

• Si usted toma anticoagulantes orales coméntelo con su Médico ó Enfermera de su Centro de Salud.

Observaciones: Tiene a su disposición en el siguiente enlace : https://www.youtube.com/results?search_query=preparacion+para+colonoscopia+OSAKIDETZA un video informativo que puede serle útil para realizar la preparación para realizarse la colonoscopia.

78


KOLONOSKOPIA PRESTAKETA - CITRAFLEET®

PROBAREN EGUNA : ORDUA:

Kolonoskopia kolona barrutik ikusteko teknika bat da. Kolona ongi ikusteko, garbi egon behar du nahitaez. Eta horretarako, jarraitu zehatz-mehatz jarraibide hauek:

� Proba aurreko 5 egunetan, ez duzu burdina daukan medikamenturik hartu behar.

� Proba aurreko 3 egunetan, behean ageri diren elikagaiak hartu behar dituzu. Idorra bazara, hasi dieta proba baino 5 egun lehenago.

� Egin DIETA LIKIDOA probaren bezperan.

HAR DEZAKEZU EZIN DUZU HARTU

- Pasta eta arroza

- Arrautzak tortillan eta egosita

- Semola-zopa edo barazki iragaziak

- Haragia eta arraina, plantxan edo egosia

- York-eko urdaiazpikoa eta indioilarra

- Zuntzik gabeko gailetak eta ogi txigortua

- Zuntzik gabeko esnea eta esnekiak. Gazta gogorrak

- Gurina eta olio gutxi (2 koilarakada)

- ONARTUTAKO LIKIDO ARGIAK: Mamirik gabeko fruta, koipegabetutako salda iragaziak, infusi-oak, kafea (nahi beste). Gasik gabeko edariak (Aquarius, Isostar, Gatorade, etab… diabetiko-entzat izan ezik)

- Frutak (batez ere hazidunak: Kiwi, marrubia), freskoak edo kontserban - Barazkiak osorik - Lekaleak - Patatak, fekulak - Haragiak, arrainak eta arrautzak ez frijituak ez saltsan - Hestebete gantzadunak - Intxaurrak, almendrak, bestelako fruitu lehorrak - Gozokiak, opilak, pastelak, txokolatea - Gasdun edariak

• Proba baino 24 ordu lehenago, hartu DULCOLAXO® kompirmitu 2.

• nahastu zorrotxo bat CITRAFLEET® basokada handi bat uretan, eta ja-

rraian, hartu poliki onartutako likido argien litro eta erditik bi litrora.

• Proba baino 4 ordu lehenago, ( etan) nahastu beste zorrotxoa CITRAF-LEET® basokada handi bat uretan. Jarraian, hartu poliki onartutako likidoen litro eta erditik bi litrora (hurrengo bi orduetan).

79


• Agindutakoa edan ostean proba baino 2 ordu lehenago, ( etatik) EZINGO duzu elikagai solidorik ez likidorik hartu (ezta urik ere) mia-

keta ostera arte.

• Goragalea baduzu, zure erizainari galdetu.

• Hartzen hasi eta 30-60 minutura, gero eta gorozki likidoagoak egingo dituzu prestakin guztia hartu eta 1-2 ordu pasatu arte. Azken gorozkiak argiak izan behar dira “pixaren kolorekoak”

• Komeni da Ospitalera lagun batekin etortzea. Ez ahaztu zure medikuak emandako Baimen Informatua zuk sinatuta ekarri behar duzula.

• Ez pintatu azazkalak, zure konstanteak kolonoskopian zehar kontrolatzea eragozten baitu.

• Kolonoskopiak, gutxi gorabehera, 45 minutu irauten du. Gero, ordubetez behaketan geldituko zara.

• Ahoko antikoagulatzaileak hartzen badituzu, esaiozu zure Osasun Zentroko medikuari edo erizainari.

OHARRAK: Esteka honetan bideo informatibo bat ageri da, eta, agian, kolonoskopiarako prestatzen lagunduko dizu: https://www.youtube.com/results?search_query=kolonoskopiarako+prestaketa+OSAKIDETZA

80


Kolonoskopiaren sedazioa

Gastroenterologiako Espainiako Elkarteak eginiko dokumentu adostuan jasotako gomendioak

erabiltzen dira erabili beharreko sedazioari eta analgesiari dagokionez (Gastroenterol Hepatol,

2006). Hona hemen gomendio horiek:

• Sedazio edo analgesia baliogabea: inolako medikamenturik erabiltzen ez denean.

• Azaleko sedazioa: berariaz endoskopistak egiten duena (normalean bentzodiazepinak

eta/edo opiazeoak erabiltzen dira).

• Sedazio sakona: endoskopistaz gain, osasun arloko beste profesional bat behar be-

zala trebatuta dagoenean eta medikamentuak (propofol eta/edo opiazeoak) emateaz

eta pazientea monitorizatzeaz arduratzen denean.

• Anestesia: medikamenduak emateaz eta pazienteak monitorizatzeaz arduratzen den

profesionala anestesiologiako espezialista denean. Beharrezkoak dira intubazio orotra-

kealaren teknikak.

Kolonoskopiaren sedazioak areagotu egiten du intubazio zekala egitea eta polipoak detek-

tatzea (3. mailako ebidentzia). Era berean, frogatuta dago sedazio sakona modu esangu-

ratsuan lotuta dagoela neoplasia aurreratuak detektatzeko probabilitate handiagoarekin, se-

dazio moderatuarekin alderatuta. Alde hori estatistikoki aldagi anitzekoa36 da. Mina baheketa

egiteko kolonoskopian parte hartzeko oztopo nagusietako bat izaten da (2c ebidentzia mai-

la) (Jover, R AEG, 2010).

Amerikako Anestesiologiaren 2011ko Gidaren arabera, egokia da gutxienez prozedura abia-

razi baino 2 ordu lehenago likido argien baraua egitea, betiere anestesia orokorra, lokala edo

sedazioa beharrezkoa denean. Hartutako likidoen bolumena baino garrantzitsuagoa da hartu-

tako likido mota bera. Zehazki, ura, pulparik gabeko fruta-zukua, salda iragaziak eta gantzik

gabekoak, edari karbonatatuak, tea eta kafe beltza izango dira (mugarik gabe har daitezke).

Ez da alkoholik edan behar.

36 Wang A, Hoda KM, Holub JL, Eisen GM. Does level of sedation impact detection of advanced neoplasia? Dig Dis 2010; 55;8: 2337-2343

81


Hitzorduaren kudeaketa Osasun Zentroetako BAGetik kudeatuko da AS400/eOsabiden kolonoskopia egiteko hi-

tzordua, baheketa egiteko proba gisa, hots, “90057 diagnostikoa bahetzeko kolonoskopia”

prestatzeko berariazko agenda.

Zentro koordinatzailea

LMAMrekin harremanetan jarri eta 30 egun igarota kolonoskopiarako hitzordurik jaso ez

den kasu guztiak PZKtik monitorizatuko dira informazioa jasotzeko eta parte-hartzailearekin

lehen mailako arretako bere mediku eta erizainaren bidez harremanetan jartzeko. LMAUra

igorriko dute kolonoskopiarik gabeko kasu positiboen zerrenda, eta ondoren mediku kupo ba-

koitzari helarazi zaio.

Endoskopien unitatea

Nola egin:

1. Ospitaleak berariazko agendak izango ditu baheketa egiteko hitzordua duten pertsonekin.

Ahal den heinean, ez dira nahastuko sintomak dituzten pazienteekin.

2. Kolonoskopiak egiteko zirkuitu bat gaituko da, eta horren baitan ondorengo sendatzea

sartuko da.

3. Endoskopien erizainak egiaztatuko du pertsonak CIrekin bertaratzen direla eta behar be-

zalako prestaketa egin dutela.

4. Endoskopistak, kolonoskopia egin baino lehen, proba honekin lotuta pazienteari buruz

duen informazioa egiaztatuko du, baita egindako prestaketari eta arrisku faktoreei buruz

ere.

5. Kolonoskopia osoa egingo da (heste itsura heldu arte).

6. Kolonoskopia egin ostean, pertsona sendatu arte beharrezko denbora egongo da, ospita-

leratu gabe.

7. Jarduera hori egingo duten endoskopistek esperientzia egiaztatua izango dute, Digestio

Zerbitzuko buruak bermatuta.Zientzia erakundeek37 ezarritako kolonoskopiaren kalitate

irizpideei helduko zaie.

9. Ospitaleko instalazioak erabiliko dira, goizeko edo arratsaldeko txandan, baheketa egiteko

berariazko agendetan.

37 Tinmouth J, Kennedy EB, Baron D, Burke M, Feinberg S, Gould M, et al. Colonoscopy quality assurance in Ontario: Systematic review and clinical practice guideline. Can J Gastroenterol Hepatol. 2014 May;28(5):251–74.

82


10. Kolonoskopiarako sedazioa egingo da eta zentro bakoitzaren zirkuituetara egokituko dira.

11. Lehen kolonoskopia egiteko data atzerapenak kalkulatzeko erabiliko da. Bilaketa aktiboa

egingo da kolonoskopia egin ondorengo 30 egunera arteko arriskuak aztertzeko.

12. Interpretazio okerraren, kolonoskopia osatu gabearen eta abarren kasu guztiak erregis-

tratuko dira, eta kasu horietan, beste hitzordu bat emango da.

13. Kolonospiako arazo guztiak erregistratu egingo dira, hori egin eta 10 egunera historia kli-

niko osoa aztertu ondoren.

14. PZKri jakinaraziko zaio astero unitateak eginiko kolonoskopiak, programaren baitan dau-

denak edo akats baten ondorioz prestaketako beste kode batekin hitzordua zutenak moni-

torizatzeko.

15. Beste hitzordu bat beharrezkoa bada (prestaketa txarra, kolonoskopia birtuala), Endos-

kopia Unitateak kudeatuko du.

83


VI. ERANSKINA. KOLONOSKOPIAREN EMAITZAK KUDEATZEA

1. Emaitzei buruzko informazioa

Endoskopistak jakinaraziko ditu emaitzak eta horien arabera jarraitu beharreko ibilbidea, ko-

lonoskopia amaitu ostean. Egiaztatutako diagnostikoa eta kolonoskopiaren emaitza LMAko

medikuak igorriko ditu barne postaz, eta txostena eskuragarri egongo da Global Clinic-en.

Kolonoskopiaren emaitza arruntak edo nahaste onberak dituztenak parte-hartzaileari

jakinaraziko zaizkio proba amaitzean, baita gutun bidez ere PZKtik proba egin eta 15 egu-

nera.

Polipo eta adenoma guztiak erauzi egingo dira eta Anatomia Patologikora igorri aztertzeko.

Berariazko jarraipena aginduko zaio emaitzen arabera, eta ondoren dagokion LMAMri igorriko

zaizkio. Endoskopiaren txostenean jasoko da, Global Clinic-en eskuragarri egoteko.

Patologia neoplasiko gaiztoen kasuan, pazienteak lehentasunez berariazko kontsultategietara

bideratuko dira, eta kolon-ondesteko minbiziaren ospitaleko arreta ibilbidea egingo du.

Kolonoskopia ondorengo jarraipenak Europako JKGn (2010) oinarrituta egongo dira.

PZK zentro koordinatzailean kodetuko dira kolonoskopia guztiak.

Kolonoskopia egiteko bideratzen diren kasu guztietan, honako hauek monitorizatuko dira:

Lehen Mailako Arretako medikuarekin bisita egin zenetik igarotzen den denbora, kolonosko-

piaren eskaera eta PZKek egitea kontratu-programaren konpromisoak ebaluatzeko.

Prestaketaren puntuazioa Aronchickek aldatutako eskalaren arabera

• Egokia: kolon hutsa eta garbia edo likido argiaren presentzia

• Hala-moduzkoa: likido iluna edo gorozki erdi-solidoen kopuru txikiak.

• Txarra: gorozki erdi-solidoak eta solidoak.

Kolonoskopia bat kodetzeko datuak

84


Osasun Zentroa: KIK: Izen-abizenak FN: Sexua:

Miaketaren luzapena: 1. Kolonoskopia osoa

2. Kolonoskopia osatu gabea

3. Ez aplikagarria

Miaketaren iraupena: 4. Zenbaki esparrua, minutuetan Prestaketaren kalitatea: 1. Egokia 2. Hala-moduzkoa 3. Txarra 4. Ez aplikagarria

Sedazioa/analgesia: 1. Sedaziorik ez

2. Azaleko sedazioa

3. Sedazio sakona

4. Anestesia orokorra

5. Ez aplikagarria

Berehalako zailtasunak: 0. Ez

(ez baztertzaileak) 1. Hemorragia

2. Zulaketa

3. Arnas gutxiegitasuna

4. Bihotz-arnaseko geldialdia

5. Heriotza

6. Beste batzuk

7. Ez aplikagarria

Aurkikuntza endoskopikoak: 0. Normala/aurkikuntza ez esanguratsuak

1. Polipo ez neoplasikoak

2. Arrisku gutxiko adenomak

3M. Arrisku ertaineko adenomak

3A. Arrisku handiko adenomak

4. Lehen mailako beste baten metastasia

5. Kartzinoma

6. Patologia esanguratsu ez neoplasikoa

7. Ez erabakigarria

8. Ez aplikagarria

Jarraipena: 0. Jarraipenik ez. FIT 10 urte <60 urte

0A. FIT 5 urte

1. Kolonoskopia 10 urte

2. Kolonoskopia 5-10 urte

3. Kolonoskopia 5 urtean

4. Kolonoskopia 3 urtean

5. Kolonoskopia 1-2 urtean

6. Kolonoskopia < 1 urte

85


7. Kontsulta espezializatuaren jarraipena

8. Ez aplikagarria

2. KOLONOSKOPIAREN BIDEZ TSOH+ KASUAK KO-DETZEKO IRIZPIDEAK

PROZEDURA OROKORRA Baheketa egiteko kolonoskopia duten pertsona gehienek baheketaren prestazioa dute, baina batzuei baliteke beste prestazio bat sartu izana edo kolonoskopia zentro pribatu ba-tean egin izana. kasu guztietan: 1. Kasu bakoitza kodetu arte 10 egun itxaron behar dira, Anatomia Patologikoa izatea bermatzeko eta zailtasunak dituzten kasuak detektatzeko. 2. 45 egunetan kasu guztiak aztertzea:

• Kolonoskopia osatu gabea • Kolonoskopia partziala (biopsiak hartzea, beste kolonoskopia bat egin behar izatea). • Arazo bat detektatu zen (ospitaleratzea, larrialdiak) Anatomia Patologikoa aztertzean.

LUZERAREN ARABERA

1. OSATUA endoskopistaren asmoa HESTE ITSURA iristea izan denean (intubazio ze-kala) eta lortu denean. Horretarako, zehaztu egin behar da honako hauek ikusi direla:

• Ondestea • Kolon sigmoidea • Ondoko kolona • Zeharkako kolona • Goranzko kolona • Heste itsua

2. OSATU GABEA endoskopistaren asmoa HESTE ITSURA iristea izan denean eta lortu EZ denean.

• Estenosi onbera, begizta bat, • aurretiazko kirurgia abdominal edo ginekologikoaren ondoriozko estutasuna. • Pazientearen tolerantzia faltagatik

3. EZIN DA APLIKATU

86


• Endoskopistaren asmoa izan denean EZ iristea heste itsura, SIGMOI-

DOSKOPIA egin nahi duelako 2. edo ondorengo txandan, polipekto-miaren ondoren mukosa aztertzeko, koloneko beste tarte batetik poli-poak kendu nahi dituelako eta abar.

• HESTE ITSURA iristen ez denean PRESTAKETA TXARRAREN ondo-rioz

• HESTE ITSURA iristen ez denean KOLONAREN NEOPLASIA BUXA-TUAREN ondorioz

• HESTE ITSURA iristen ez denean KOLITIS LARRIAGATIK SEDAZIOA Baheketa egitkeo kolonoskopiaren sedazioa, berez, sakona da. Arraroa da anestesia oroko-rra ematea edo ez sedatzea. PRESTAKUNTZAREN ARABERA Aronchicken sailkapenean oinarritutako irizpideak aplikatzen ditugu:

• EGOKIA: kolon hutsa eta garbia edo likido argiaren presentzia. Gorozki likidoak bal-dintza badaude, ia erabat xurgatzea lortzen da. Txostenean deskribatuta egon behar du.

• HALA-MODUZKOA: likido iluna edo gorozki erdi-solidoen kopuru txikia. Lesio arrun-tak baztertu dira.

• TXARRA: Gorozki erdi-solidoak Kolonoskopia batean “lesiorik aurkitzen ez bada” (patologia esanguratsurik gabe edo polipo hiperplasikoekin), prestaketa erregular baten bidez berriz programatu behar da lesioaren arabera xedatutako denbora baino lehen (jarraipena laburtu). Prestaketa TXARRA bada, argi utzi behar da aurkikuntzak EZ ERABAKIGARRIAK direla eta berriz programatu behar direla. Prestaketa mota ezagutzen ez badugu, eremuan EZ APLIKAGARRIA jarriko dugu. Esate bate-rako: OSPITALEA, BESTE BAT EDO PRIBATUA. ARAZOAREN ARABERA Ez dira bazter uztekoak izango eta eremu hori beteko da kolonoskopia egin eta 10 egunera beteko da, gutxienez arazoen % 80 detektatu ditugula bermatze aldera (ospi-taleratzea, larrialdiak). Arazo guztiak dira programaren baitan estuki zaintzekoak. Be-raz, kasu guztiak identifikatuko dira. 1. Hemorragia digestiboa: > 24 orduko ospitaleratzea eta/edo hemotransfusioa duten pertsonak. 2. Zulaketa: erradiologia-proba batean peritoneoan airea detektatzen bada eta trata-mendu kirurgiko edo medikuaren bidez ospitaleratu behar bada.

87


3. Arnas gutxiegitasuna, miaketa geraraztera behartzen duena. Az-tertu behar da neurri hori estandarizatu daitekeen, beti ez baita txostenetan ager-tzen.

4. Bihotz-arnaseko geldialdia. 5. Heriotza. Berehala jakinarazi behar zaio Zentro Koordinatzaileari (PZK). 6. Beste arazo batzuk. Fitxaren oharretan zehaztuko dira, berriz sailkatzeko eta horien es-tandarizazioa aztertzeko. Proba bertan behera geratzera behartzen duen edozein gorabe-hera. Oharretan jasoko da, pazientearen fitxan. Arazorik egon dela zehazten ez bada, zentro pribatuetan eginiko kolonoskopien kasuan be-zala, EZ APLIKAGARRIA jarriko da. Esaterako: OSPITALEA, BESTE BAT EDO PRIBA-TUA. KOM/adenoma kirurgiaren loturiko ondorengo interbentzioetan ez da arazorik erregistratuko. Horretarako, berariazko azterketa egingo da. AURKIKUNTZAK Pertsona bakoitzak aurkikuntza erabakigarri bat izan behar du. Hau da, kolonoskopia behin betikoa ez den kasu guztietan, kasuak “itxi” egin behar dira FITen diagnostikoa amaitu dela egiaztatzeko ziurtasunik ez badago. Beti esleituko da lesio larriena. Endoskopistaren eta patologoaren artean neurria dela-eta ezadostasunik badago, Anatomia Patologikoaren txostenaren neurria hartu da erreferentzia-tzat, polipo zatikatuen kasuan izan ezik, kasu horretan endoskopiaren txostenean deskribatu-takoa erabiliko baita. 0. Normaltasuna: Kolonoskopiaren txostenean zehazten da ez dela aurkikuntza patologiko-rik egin edo hemorroideak edo dibertikuluak baino ez direla aurkitu. Melanosis coliren kasuak ere sartuko dira. 1. Polipo hiperplasikoak: Anatomia Patologikoaren txostenean daude deskribatuta. Baztertu egin behar da edozein osagai adenomatoso eta/edo zerradun dagoela. Po-lipo mota zehazten ez bada, kasua itxi gabe geratuko da, harik eta behin betiko baloratzen den arte. 2. Arrisku Gutxiko Adenomak: (1-2 < 10 mm, adenoma tubularra, maila baxuko displa-siarekin). Kolonoskopian osatzen ez diren 5 mm-tik beherako polipoak ere tipifikatuko dira. 3M. Arrisku ertaineko adenomak: Egoera hauetakoren bat gertatzen denean: 1-4 ade-noma edo adenometako bat >=10 mm denean edo osagai bilotsu edo tubulo-bilotsuren bat duenean, edo displasia handia dagoenean edo polipo zerradun ez hiperplasikoak. Sendatu ez diren > 5mm-ko polipoak ere sartuko dira. 3A. Arrisku handiko adenomak: 5 adenoma baino gehiago edo horietakoren batek >=20 mm neurtzen duenean. 4. Lehen mailako beste baten metastasia. Lehen mailakoa kolonekoa ez denean baina kolonean metastasia aurkitzen den kasuetan erabiliko da. 5. Kartzinoma. Beste azpiegitura batzuetan iragazte-maila ezberdinarekin submukosa inba-ditzen duen lesioa. Kasu horietan, beeti zaintza estua egin beharko da, behin betiko sailka-

88


tzeko.

89


6. Beste patologia batzuk: Oro har, aurkikuntza horiek hesteetako gaixotasun inflamato-rioarekin lotuta daude (ultzeradun kolitisa, Crohn-en gaixotasuna). Digestiboko espezialista batek jarraipena egin behar die. Hemen sartuko dira poliposiak: hiperplasiko proximalak (go-ranzko kolona) badira, 5 baino gehiago badaude eta horietako 2 > 10 mm badira. Baita > 20 polipo badaude. Arreta espezializatuaren jarrapena beharko duten patologiak ere sartuko dira. Baita genetika- eta herentzia-ikerketa behar dutenak ere. Poliposiaren kasuan, soilik arrisku handiko adenomak badaude tipifikatuko da 3A gisa. 7. Ez erabakigarria: TSOH+ duen eta behin betiko diagnostikorik ez duen pertsona. Osatu behar diren kolonoskopia guztiak, prestaketa txarra dutenak eta sailkatzean zalantzak eragi-ten dituztenak. BEHIN BETIKOAK ETA JARRAIPENA egin beharrekoak izango dira baldin eta: EZ APLIKAGARRIA bada, Unitate honetako KOMPen txanda amaitutzat jotzen dugunean. Ho-rrela, hurrengo proban TSOH egiteko gonbidapena egin ahal izango diogu. BESTE PROBA BATZUK Hainbat arrazoi tarteko (pazientearen patologia, kolonaren ezaugarriak eta abar), ezinezkoa denean kolonoskopia optikoa egitea AEra bidera daiteke TAC, Enema Opakua eta sarriago Kolonoskopia Birtuala egitera. Proba horietako bat ere ez da orain arte “gold standard”-tzat jo; beraz, patologikoa ez bada ere, momentu jakin batean behin betiko proba optikoa be-harko du.

90


AURKIKUNTZEN JARRAIPENA

1. Lesioen jarraipena egiteko eskema orokorra:

0. Normaltasuna: baheketatik kanpo geratzea 10 urtera arte.

1. Polipo hiperplasikoak: baheketatik kanpo geratzea 10 urtera arte.

2. Arrisku gutxiko adenomak (1-2 < 1cm, adenoma tubularra, maila baxuko displasiare-

kin).Lehen Mailako Arretako medikuak jarraipena egitea eta 5 urteren buruan FIT errepika-

tzea. PZKren gutuna jasoko dute.

3. Arrisku ertaineko adenomak (3-4 adenoma edo adenoma horietako bat >=1cm izatea,

osagai bilotsuren bat izatea edo maila handiko displasia izatea). Lehen Mailako Arretako me-

dikuak jarraipena egitea eta 3 urteren buruan kolonoskopia errepikatzea.

91


4. Arrisku handiko adenomak: >=5 adenomak edo horietako batzuek >=2cm neurtzea.

Arreta Espezializatuaren jarraipena eta 1 urteren buruan kolonoskopia errepikatzea.

5. Beste patologia batzuk (hesteetako gaixotasun inflamatorioa): kontsulta espezializatua.

- Poliposi hiperplasikodun lehen mailako ahaideren bat duen pazienteak sigmoide-

oaren polipo hiperplasiko proximalak baditu (kopurua edozein izanik ere).

- >30 polipo hiperplasiko (edozein neurritakoak) kolonean barrena hedatuta. Ba-

nakako jarraipena.

Azalpena:

Adenomek aldaketa displasikoen sorta dute, eta horien izena duela gutxi aldatu da. Hala, le-

hen displasia arina, moderatua, larria eta kartzinoma in situ izendatzen ziren bitartean, gaur

egun, displasia larria eta kartzinoma in situ izendapenak maila handiko displasiaren baitan

daude; displasia arina eta moderatua berriz, maila baxuko displasiaren baitan (XVII.

eranskina).

KOM duen paziente ororen kasuan izango da pazientearen estadifikazioa, ahal dela TNM eta

Dukesen sailkapenari jarraikiz (XVII. erasnkinean dago zehaztuta).

2011tik aurrera, Europako jardunbide klinikoaren gidan (European Commission, 2010) aplika-

tuko dira. Arrisku baxuko adenomaren kasuan, 5 urteren buruan FIT egiteko gonbidapena

egingo da.

92

ERAKUNDE ZENTRALA

ORGANIZACIÓN CENTRAL

3. ENDOSKOPIA UNITATEAN ETA ALTA EMATEAN ERIZAINTZAREN ERREGISTROA EGITEKO IRIZPIDE NAGUSIAK Erizaintzako erregistroak osasun arretaren funtsezko alderdiak dira. Pazientearen his-toria klinikoaren baitan daude, eta horrek zenbait ondorio eta erantzukizun maila pro-fesionalean eta lege mailan: praktikan jarri behar dira beharrezko irmotasun zientifi-koarekin, horien kalitatea bermatzeko. Jaso ditzakeen datu motak ziurtatu egin behar du edukiaren konfidentzialtasuna, eta, beraz, informazioaren xede den pertsonaren intimitatea ere bai. Derrigorrezkoa da eboluzio klinikoaren datu guztiak erregistratzea, bai eta ospitaleratzetik alta hartu arte pazienteak duen erantzuna ere. Oinarrizko gomendioak: Honako hauek jasoko dituzte:

informazio objektiboa, beharrezkoa eta zehatza Modu irakurgarri eta argian idatzi Laguntza zerbitzuarekin aldi berean

KOLONEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMA 1—Aurrez onartzea

• Pazientearen identifikazio datuak egiaztatzea 2--Anamnesia • Historia klinikoan honako hauei buruzko aurrekariak egiaz-

tatzea: - alergiak, diabetesa, hipertentsioa, Epoc - kirurgia abdominala eta ginekologikoa - aurretiko endoskopiak - nahasteak koagulazioan - ohiko tratamendua: antiagreganteak eta antikoagulatzaileak

burdina antsiolitikoak eta antidepresiboak

• Egiaztatu Endoskopiaren eta Sedazioaren Baimen Informatua ezagutzen duen eta sinatu duen

3--Miaketa egin bitartean • Irispide benosoarekin eta arnasbidearekin loturiko guztia erregistratzea • Proba egin bitartean arazorik egon den erregistratzea:

- arnas-depresioa - bradikardia - mina - hemorragiak - zulaketa

4--Miaketa egin ondoren • Anatomia Patologirako igorriko laginek honako datu hauek

jasotzen dituztela egiaztatzea: - pazientearen filiazioa eta identifikazioa - pazienteari buruzko informazio kliniko esanguratsua - azterketa endoskopikoaren aurkikuntza - endoskopian hartutako laginak: - ontzi bakoitza behar bezala identifikatuta eta zenbatuta

93

ERAKUNDE ZENTRALA


• Lagin endoskopiko edo ontzi bakoitzean, egiaztatu zer adie-razten duen:

- kokapena - lagina hartzeko erabilitako teknika - diagnostikoa egiteko biopsia den edo lesio baten erauzketa den - erauzketaren kasuan, ea osatua, osatu gabea edo zatikatua den - lesioaren morfologia - lesioaren neurria

5--Sendatzen jarraitzea

Aldretearen eskala aplikatu (atala: anestesia ostean etxerako alta emateko indi-zea)

6--Jarraibideak alta ematean

Idatziz aurkeztea altaren jarraibideak eta erregistratzea

94

ERAKUNDE ZENTRALA


4. KOLONOSKOPIA EGIN ETA ALTA EMAN ONDORENGORAKO GO MENDIOAK Kolonoskopia heste lodiko lesioak detektatzeko egiten den proba diagnostiko bat da. Prozedura egitean polipoak aurkitzen dira sarritan, eta erauzi egiten dira. Kolonosko-piaren konplikazioei aurrea hartzeko, arretaz irakurri orri hau, eta bertan jarritakoari jarraitu. Zer edo zer ez baduzu behar bezain behar ondo ulertu, galdetu mediku edo erizainei, ospitaletik irten aurretik. Ez zalantzarik izan horretarako. PROBA BUKATUTAKOAN, HAU SENTI DEZAKEZU:

• Distentsio abdominala, haizeak botatzeko beharra, h antura edo sabelaldeko arran-pak . Horiek guztiak proban sartutako aireak sortzen ditu, eta ondoeza arintzeko, haizeak bota egin behar dira.

• Odola uzkitik , baldin eta poliporen bat erauzi badizute. • Logura , proban erabilitako lasaigarriengatik. • Buruko min arina eta ondoez orokorra .

HURRENGO 24 ORDUETAN:

• Kolonoskopia egin ondoren, ez gidatu autorik eta ez lanik egin makina astunekin. Era berean, ez sinatu dokumenturik eta ez hartu erabaki garrantzizkorik. Izan ere, lasaigarriek zure ahalmena gutxitu dezakete, bai kontzentratzeko, bai eta erreakzionatzeko ere.

• Ez edan alkoholik . Alkohola eta lasaigarriak nahasiz gero, kaltegarria izan liteke zure osa-sunarentzat.

• Atseden hartu eta ez egin esfortzurik. Kolonoskopia egitean baliteke polipoak atera izana. Egon atsedenean, hesteak bere onera etor daitezen eta odoljariorik izan ez deza-zun.

• Hasi apurka ohiko dieta egiten. Hasieran likidoak e dan, eta ondo toleratuz gero (ez gorakorik, ez sabelaldeko minik), janari solido big unak jan . Saihestu janari oso onduak edo oso koipetsuak, bai eta haziak dauzkatenak ere. Ez hartu edari gasdunik.

LARRIALDIETARA JO BEREHALA, HONELAKO SINTOMAK IZANE Z GERO:

• ARNASA HARTZEKO ZAILTASUNA. • ONDOEZ OROKORRA. • ZORABIO LARRIAK, AHULTASUNA EDO BIHOTZEKO ERRITMO AZELERA-

TUA. • SUKARRA EDO HOTZIKARAK. • ETENGABEKO EDO ALDIZKAKO ODOLJARIOA, ARINTZEN EZ DENA EDO

UGARIA. • SABELEKO MIN LARRIA. • GORAGALE ETA GORAKO LARRIAK. • JATEKO EZINTASUNA. • MINA EDO GORRITASUNA SERUMA JARRI ZIZUTEN LEKUAN.

GOMENDIO PERTSONALIZATUAK

95

ERAKUNDE ZENTRALA


RECOMENDACIONES AL ALTA TRAS REALIZACIÓN DE COLONOS COPIA La colonoscopia es una prueba diagnóstica cuyo objetivo es detectar lesiones en el intestino grueso. Es frecuente encontrar pólipos que serán extirpados durante el pro-cedimiento. Para prevenir las posibles complicaciones de la colonoscopia debe usted leer atentamente esta hoja y seguir las pautas que se le indican. No dude en consultar al equipo médico y de enfermería antes de abandonar el Hospital todo lo que no le haya quedado suficientemente claro. UNA VEZ FINALIZADA LA PRUEBA USTED PUEDE SENTIR

• Distensión abdominal, necesidad de expulsar gases, hinchazón o calambres ab-dominales. Esto se debe al aire insuflado en la prueba, por lo que es muy impor-tante su expulsión para aliviar sus posibles molestias.

• Sangrado rectal leve si le han extirpado algún pólipo. • Cierta tendencia al sueño, por los sedantes utilizados tras la prueba. • Ligero dolor de cabeza y malestar general.

DURANTE LAS SIGUIENTES 24 HORAS

• No conduzca un automóvil ni trabaje con maquinaria pesada después de la colonoscopia. Tampoco debe firmar documentos ni tomar decisiones importantes ya que los sedantes pueden interferir con su habilidad para con-centrarse o disminuir su capacidad de reacción.

• No beba bebidas alcohólicas. La combinación de alcohol y sedantes puede afectar negativamente a su salud.

• Repose y no haga esfuerzos. Durante la colonoscopia pueden haberle extir-pado pólipos y debe descansar para que se recupere su intestino, evitando el sangrado.

• Vuelva a su dieta habitual de manera gradual. Comience tomando líqui-dos y si los tolera bien (sin vómitos ni dolor abdominal) tome alimentos sólidos blandos , por lo que debe evitar alimentos muy condimentados o muy grasos, así como aquellos que contengan semillas. Evite también las bebidas gaseosas.

ACUDA A URGENCIAS INMEDIATAMENTE SI TIENE ALGUNO DE ESTOS SÍNTO-MAS

• DIFICULTAD PARA RESPIRAR. • MALESTAR GENERAL. • MAREOS SEVEROS, DEBILIDAD O RITMO CARDIACO ACELERADO • FIEBRE O ESCALOFRÍOS. • SANGRADO CONTINUO O INTERMITENTE QUE NO CEDE O ES ABUN-

DANTE • DOLOR ABDOMINAL SEVERO. • NAUSEAS Y VÓMITOS SEVEROS • INCAPACIDAD PARA ALIMENTARSE. • DOLOR O ENROJECIMIENTO EN LA ZONA EN LA QUE LE COLOCARON EL

SUERO. RECOMENDACIONES PERSONALIZADAS

96

ERAKUNDE ZENTRALA


VII. ERANSKINA PROGRAMAREN ALDAERAK IZEN ALDAKORRA DESKRIPZIOA BALOREAK DATU PERTSONALAK POSTA DATUAK KOKAPEN SANITARIOA GUTUNAK BIDALTZEKO

Izen-abizenak 1. abizena 2. abizena KIK OTI NANa jaiotze data Sexua Kalea Ataria Bis Blokea Eskailera Solairua Atea PK telefono zk. Probintzia Udalerria Herria Eskualdea LMAko medikuaren kodea LMAko medikuaren izena Osasun zentroa Baztertutakoen gutuna Informazio gutuna + eskuliburua Jarraibideen gutuna + kita Kita bidaltzeko Kita entregatzeko gogorarazpena FITen emaitza positiboa FITen emaitza negatiboa FITen emaitza akastuna Kolonoskopiaren emaitza negatiboa

Testua Testua Testua Katea Katea Katea Eguna 0 Gizona 1 emakume Testua Orokorra Osabideren kodeak Osabideren kodeak Osabide Osabideren kodeak Kargaren eguna Adin tartea: 0. 50-54 urte 1. 55-59 urte 2. 60-64 urte 3. 65-69 urte Eguna Eguna Eguna Eguna Eguna Eguna Eguna

97

ERAKUNDE ZENTRALA


Partaidetza Entregatzea/FIT prozesua Kolonoskopia Kolonoskopiaren emaitza Anatomia patologikoa Kolonoskopia birtuala Lesioen jarraipena 5. kar-tzinomaren kasuan

Kita igortzea Lagina jasotzea FITen emaitza FITen emaitza FITen balioa Behin betikoa Egitea/ez bertaratzea/ezeztatzea Hitzorduaren erregistroa Hitzordua Behin betiko diagnostikoa Ospitale zentroa Endoskopia Miaketaren hedadura Miaketaren iraupena Prestaketaren kalitatea Sedazioa/analgesia Arazoak (ez baztertzaileak) Aurkikuntzak Jarraipena Egitea Biopsia Balorea Behin betiko diagnostikoa Zentroa Proba Mota Emaitza Neurria Topografia Morfologia T

Eguna Eguna Eguna Positiboa/negatiboa/akatsa (Ng./ml) Bai/ez Eguna Eguna Eguna Bai/ez Osabideren kodea Eguna Osatua/osatugabea/ez aplikagarria (minutuak) Egokia/hala-moduzkoa/txarra/ez aplika-garria Sedaziorik ez/sedazio sa-kona/azalekoa/ez aplikagarria Bai/ez Hemorragia (Bai/ez) Zulaketa (Bai/ez) Arnas-depresioa (Bai/ez) Bihotz-arnaseko geldialdia (Bai/ez) Heriotza (Bai/ez) Beste batzuk (Bai/ez) Ez aplikagarria (Bai/ez) 0. Normala/aurkikuntzarik ez Esanguratsuak. 1. Polipo ez neoplasikoak 2. Arrisku gutxiko adenomak 3M. Arrisku ertaineko adenomak 3A Arrisku handiko adenomak 4. Lehen mailako beste baten metastasia 5. Kartzinoma 6. Esanguratsua, ez neoplasikoa 7. Ez erabakigarria 8. Ezin da aplikatu 0. Jarraipenik ez/FIT 10 urteren buruan < 60 urte 0A. Kolonoskopia/FIT 5 urteren buruan 1. Kolonoskopia/FIT 10 urteren buruan 2. Kolonoskopia/FIT 5-10 urteren buruan 3. Kolonoskopia/FIT 5 urteren buruan 4. Kolonoskopia/FIT 3 urteren buruan 5. Kolonoskopia/FIT 1-2 urteren buruan 6. Kolonoskopia/FIT < 1 urte 7. kontsulta espezializatua 8. Ezin da aplikatu Eguna Zenbakia SNOMED kodea Bai/ez Osabideren kodea Eguna Kolonoskopia birtuala/Enema opa-koa/TAC/beste batzuk Normala/patologikoa/ez erabakigarria Alfanumerikoa

98

ERAKUNDE ZENTRALA


Polipoak

M N Estadioa Ezberdintze maila Lehen tratamendua Tratamendu mota Ospitale zentroa Tratamendu laguntzailea Kopurua Sendatutakoak Neurria kokapena Histologia

Alfanumerikoa Alfanumerikoa Alfanumerikoa Alfanumerikoa 0/I/IIA/IIB/IIC/IIIA/IIIB/IIIC/IVA/IVB /ez zehaztuta edo adierazita Ondo / Moderatua / Gutxi edo txarto / Ez bereizia edo anaplasikoa / ez zehaztuta edo adierazita Eguna Tratamendurik gabe / Kirurgia / Kimiote-rapia / Erradioterapia / Endoskopia erra-dikala / Beste terapia batzuk / Sintoma-duna Osabideren kodea BAI/EZ

99

ERAKUNDE ZENTRALA


Ebaluazio adierazleak Egitura ebaluatzeko adierazleak Adierazlea Algoritmoa Informazio itu-

rria

informatutako profesionalen % Gutxienez 1 saiotan parte hartu duten pro-fesionalen kopurua / Unitateko profesiona-len kopurua / OZ / Zerbitzua

Plantilla

Laguntza erregis-troa

Programan erabilitako baliabideen %

Giza baliabideak, ekipamenduak, materialak

Programan erabilitako baliabideen kopurua / aurreikusitako baliabideak

Kontratazioa

Giza baliabideen zuzendaritza

Prozesuaren adierazleak Adierazlea Algoritmoa Informazio iturria

Baliozko gonbidapenen % Populazioa/aukeratu daitezkeen herri-tarrak

Posta itzulketak

Jakinarazpenak

Baliozko test prozesatuen % Behin betiko FITen biztanleak (positi-boa edo negatiboa) / Kita entregatu duten pertsonen kopurua

Osabide AP

Gorabeherak

FIT positiboen emaitzak dituzten pertso-nen %

FIT positiboen emaitzak dituzten pertsonen kopurua / Behin betiko FIT duten pertsonen kopurua

Omega-Osabide AP

Guztira egindako kolonoskopien kopurua Programan guztira egindako kolonos-kopien kopurua

eOsabide/As400

Kolonoskopien tasaren % Egindako kolonoskopia kopurua guz-tira/ FIT (+) zuten parte-hartzaileei azken emaitza gisa egindako kolonos-kopien kopurua * 100

eOsabide/As400

Kolonoskopien % emaitzen arabera: Kolonoskopia egin duten pertsonen kopurua emaitza larrienaren arabera / Kolonoskopia eta FIT (+) duten per-tsonen kopurua * 100

Global

SNOMED

Kolonoskopia osatuen % Heste iritsita egin diren kolonoskopien kopurua / Programan guztira egin-dako kolonoskopien kopurua * 100

Global

Arazoen % Edozein arazo izanda egin diren kolo-noskopien kopurua / Sigman egin diren kolonoskopien kopurua * 100

Global

Egin diren kolonoskopien % arazo mota-ren arabera (hemorra-gia/zulaketa/heriotza/beste batzuk)

Egin diren kolonoskopien kopurua, arazo motaren arabera / Programan guztira egindako kolonoskopien kopu-rua * 100

Global

Aurkikuntzaren bat izan ondoren jarrai-penean dauden pertsonen %

Aurkikuntzaren ondorioz jarraipenean dauden pertsonen % / Kolonoskopia egin duten pertsonen kopurua * 100

Global

100

ERAKUNDE ZENTRALA


Antolakuntzaren adierazleak Adierazlea Algoritmoa Informazio

iturria

Parte-hartzaileen % > 10 egun emai-tza igortzeko

Emaitza igorri den egunean dauden parte-hartzaileen kopurua-gutunaren data >10 egun/parte-hartzaile guztiak

KOMPen pro-grama, Osabide

Parte-hartzaileen % > egun kolonos-kopia egin arte

1. kolonoskopia egin dutenen parte-hartzaile kopu-rua-LMArekin harremana >30 egun/1. kolonoskopia egin zen egunean zeuden parte-hartzaile guztiak

eOsabide

5 aurkikuntza endoskopikoa izan zu-ten parte-hartzaileen % > tratamen-dua hasi eta 25 egunera

1. tratamenduan egondako kasuen kopurua-kolonoskopiaren data (5 aurkikuntza) >30 egun / 5 aurkikuntza zuten parte-hartzaileen kopuru osoa

eOsabide

Atzerapenak (P25, Mediana, eta P75) TSOH (+) eta 1. tramenduaren artean KOM

Atzeratutako egunen kopurua/parte-hartzaileen kopurua

KOMEen pro-grama

Adie-

raz-leak Emailtzak

Adierazlea Algoritmoa Informazio iturria

Estaldura Lehen txandan gonbidatutako pertsonak / jomugako herritarrak * 100

KOMEen programa

Dektektatutako minbizi inbaditzailea-ren tasa

5 aurkikuntzako kasu kopurua / kita entregatu duten parte-hartzaileen kopuru osoa * 1000

KOMEen programa

Detektatutako arrisku handiko ade-nomen tasa

3A aurkikuntzako kasu kopurua (kita entregatu dutenak) * 1000

KOMEen programa

Detektatutako arrisku ertaineko adenomen tasa

3.M aurkikuntzako kasu kopurua (kita entregatu dutenak) * 1000

KOMEen programa

Detektatutako arrisku txikiko ade-nomen tasa

2 aurkikuntzako kasu kopurua / parte-hartzaile guztiak (kita entregatu dutenak) * 1000

KOMEen programa

Detektatutako polipo ez neoplasi-koen tasa (aurkikuntza 1)

1 aurkikuntzako kasu kopurua / parte-hartzaile guztiak (kita entregatu dutenak) * 1000

KOMEen programa

I eta II estadio aurreratuan dauden pertsonen tasa

KOMen kasu kopurua I eta II estadioetan / parte-hartzaileen kopurua (kita entregatu dutenak) * 1000

KOMEen programa

KOMen I eta II estadioan dauden pertsonen %

5 aurkikuntza izan duten kasuen kopurua eta I eta II estadioen balorean jarraipena egin behar dutenak / 5 aurkikuntza izan duten pertsonen kopurua * 100

KOMEen programa

TSOHren balio iragarle positiboa KOM/AAR/AMR/ABR kasuen kopurua / TSOH positiboa izan duten pertsona guztiak * 100

KOMEen programa

Minbiziaren balio iragarlea 5 aurkikuntza izan dutenak guztira / TSOH positiboa eta kolonoskopia egin duten pertsonak guztia * 100

KOMEen programa

Arrisku handiko adenomen balio iragarlea

3A aurkikuntza izan duten kasuak / TSOH positiboa eta kolonoskopia egin duten pertsonak guztia * 100

KOMEen programa

TSOHen parte-hartzearen tasa: Behin betiko baliozko emaitza (positiboa zein negatiboa) duten eta kita entregatu duten pertsonen kopurua / bali-ozko gonbidapenak guztia * 100

KOMEen programa

Gogorarazpen gutunaren parte-hartzearen %

Gogorarazteko gutuna jaso duten pertsoak, TSOH (+edo-) / gogorarazpen gutuna dutenen eta kita entregatu dute-nen pertsonen kopurua * 100

KOMEen programa

Atzerapenak (p25, ertaina eta p75) TSOH+ eta KOMen lehen tratamenduaren artean P25 P50 P75 Diagnostikoa ematen atze-ratutako egunak

Atzerapena tratamenduan

Atzeratutako egunak guz-tira

101

ERAKUNDE ZENTRALA


Kolonospien onarpenaren % TSOH positiboaren emaitza izanik

Kolonoskopia eginda duten pertsonen kopurua / TSOH positiboa duten pertsonak guztia * 100

KOMEen programa

Baztertutako kolonoskopien tasa Kolonospia egiteari uko egiteagatik baztertutako pertso-nen kopurua / TSOH positiboa duten pertsonen kopurua * 100

KOMEen programa

Gogobetetze adierazleak Adierazlea Algoritmoa Informazio iturria

Programaren hasieran jasotako informa-zioarekin pozik dauden pertsonen %

Oso egokia / egokia / ez oso egokia / desegokia

Inkesta

Programaren jarraipenarekin pozik dau-den pertsonen %


Inkesta

Kolonoskopia egin arte itxaron duten denborarekin pozik dauden pertsonen %


Inkesta

Profesionalek emandako tratuarekin pozik dauden pertsonen %


Inkesta

Parte-hartzaileei bidaliko informazioare-kin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Kolonoskopiak egiteko denborarekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Kolonoskopia ondorengo jarraipenarkein pozik dauden profesionalen % (medi-kuak/erizainak)


Inkesta

Herritarren parte-hartzailearekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Programaren Zentro Koordinatzaileak emandako prestakuntza eta informazi-oarekin pozik dauden profesionalen %


Inkesta

Programari buruzko alderdien arretarako denborarekin pozik dauden profesiona-len %


Inkesta

102

ERAKUNDE ZENTRALA


KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO OSASUN SISTEMA NAZIONALAREN PROGRAMAREN SAREAREN ADIE-RAZLEAK (2011KO AZAROKO ADOSTASUNA) 1.- INFORMAZIOA: Webgunea: www.cribadocancer.org Estandarizazioaren eta alderagarritasunaren garrantzia aintzat hartuta, atal honetan deskribatzen dira OSNeko baheketa sarean erabilitako adierazleak eta ezaugarriak.

Comunidad Autónoma

Año de inicio de programa <=2006 2007 2008 2009 2010

Población diana 50-69 años de edad (n)

Población diana actual (n)

Cobertura actual (%)

Año de inicio de programa

Cohorte de edad de población diana <=2006 2007 2008 2009 2010

Población diana 50-69 años de edad (n)

Población diana de la cohorte actual (n)

Cobertura actual (%)

Test de cribado

Periodo de uso del test de cribado (Fechas:desde-hasta)

Test de cribado actual

Periodo de uso del test de cribado actual (Fechas:desde-hasta)

Desde:

Hasta:

2.- Test de cribado

3.- Periodo del que se dispone y facilita información

1.1.- Para comunidades con ampliación geográfica (edad 50-69 años)

1.2.Para comunidades con ampliación por cohorte de edad

1.- Datos Generales (a 31 de diciembre 2010) Datos Anuales

1. Datu orokorrak

Fitxategiko lehen orria. Hiru ataletan jasotzen du kolon eta ondesteko minbizia prebe-

nitzeko programari buruzko informazio orokorra:

a) Herritarrak eta hedadura:

datuak zutabe batean jartzen dira programaren datu orokorretarako (ebaluaketa

egiten den urteko eta aurreko urteetako abenduaren 31n eguneratzen dira)

103

ERAKUNDE ZENTRALA


• Programa hasi den urtea: kolon eta ondesteko minbizia prebenitzeko pro-

gramaren hasiera urtea, pilotajea barne.

• 50-69 urteko jomugako herritarrak (n): EINen erregistratutako pertso-

nak (gizonak eta emakumeak), 50 eta 69 urte bitartekoak eta autonomia er-

kidegoan bizi direnak ebaluazioa egiten den urteko abenduaren 31n.

• Jomugako herritarrak (n): EINen erregistratutako pertsonak (gizonak eta

emakumeak), 50 eta 69 urte bitartekoak eta autonomia erkidegoan bizi dire-

nak ebaluazioa egiten den urteko abenduaren 31n.

• Programako jomugako populazioa (n): Ebaluazioa egiten den urteko

abenduaren 31n Autonomia Erkidegoko adin taldeko herritarrak (gizonak eta

emakumeak), indarrean dagoen txandan gonbidapena jaso ditzaketenak, ko-

lon eta ondesteko minbizia prebenitzeko programaren adin eta bizilekuaren

irizpideen arabera (Autonomia Erkidego gehienek lurraldeko zati bat edo he-

rritarren kohorte bat besterik ez dute sartzen; horregatik, aldaera honetan

sartu dugu gaur egun programan sartutako dagoen populazioaren aldaera).

Heriotzek ez dute jomugako populazioaren baitan sartzeko irizpidea, eta, be-

raz, bazter geratzeko arrazoietatik kanpo daude. Txanda indarrean dagoen

bitartean gertatzen diren heriotzak ez dira sartuko hurrengo txandarako jo-

mugako populazioan.

o Jomugako herritarren bazterketak: Populazioaren mugimendua pro-

zesu aktiboa da, erkidego bakoitzak txanda batean ezagutu dezakeena

modu eta une ezberdinetan, antolaketaren arabera. Programaren bahe-

keta egin behar ez duten pertsonak baztertzeko arrazoiak adostu dira,

hain zuzen, aukeratu daitezkeen herritarrak argitzeko eta karakteriza-

tzeko:

a. kolon eta ondesteko minbizia duten pertsonak

b. Kolonoskopiaren bidez jarraipena egin behar duten pertso-

nak, arrisku handiko aurrekariak dituztelako (polipo adenomato-

soak, hesteetako gaixotasun inflamatorioa eta kolon eta ondesteko

minbiziarekin loturiko ahaideen sindromeak), dokumentuen bidez

egiaztatua. Aipatutakoaren frogarik ez badago, baheketaren pro-

graman sartu beharko dira.

c. Gaixotasun terminal itzulezina duten pertsonak

104

ERAKUNDE ZENTRALA


d. Kolektomia duten pertsonak

e. 5 urtetan aldi baterako baztertuta geratzea: Kolonoskopia

egin duten baheketako parte-hartzaileak.

f. Aztertu ez direnak ez dira bazter geratzeko modukoak

• Programan aukeratu daitezkeen herritarrak (n): Kolon eta ondesteko

minbizia prebenitzeko programaren jomugako herritarrak, bazterketak argitu

ondoren.

• Gaur egungo hedadura (%):

Programako jomugako populazioa / Programaren xede den populazioa (n) x

100

b) Baheketaren testa:

• Baheketaren testa: Programaren hasieran erabilitako testa

• Baheketaren testa erabiltzeko epea: • Testa erabiltzeko epea (noiztik/noiz arte), data.

• Gaur egungo baheketa testa: Gaur egungo baheketa testa. Baldin eta

erabilera epearen laukitxoa bete behar izateko aldaketa bat sortu bada. Kon-

tuan hartu behar da bi test motak bat egin dezaketela denboran.

• Gaur egungo baheketaren testa erabiltzeko epea: Testa erabiltzeko

epea (noiztik/noiz arte), data.

c) Zein epe dagoen eta informazioa ematea:

Hori gai aldakorra da; izan ere, helburua programa hasieratik 2010era arteko in-

formazioa izatea bada ere, eskuragarri dagoen informaziora egokitu eta eguneratu

besterik ez da egin behar.

105

ERAKUNDE ZENTRALA


2.- DIMENTSIOAK

Ebaluazioa egiten den urteko abenduaren 31n programa abian jarri zenez geroztik,

informazioa honela banatuta:

Urtea:

Ebaluazioa egiten den urteko abenduaren 31n egindako gonbidapen guztiei dagokien

informazioa gaineratzen da (gonbidapenak, parte-hartzaileen kasuan; soilik pertsona

bat hartuko da kontuan). 2006. urtea baino lehenagoko informazioa 2006ko informa-

zioaren baitan sartuko da. 2007ko, 2008ko, 2009ko eta ondorengo urteetako informa-

zioa emango da.

Adina:

“European guidelines for quality assurance in colorectal cancer screening and diagno-

sis - First edition”ek gomendatzen du adina erregistratu behar dela gonbidapena egi-

ten den uneko pertsonaren adin gisa (hedadura/parte-hartzea neurtzeko) edo bahe-

keta egiten den unean (baheketaren emaitzak neurtzeko).

Kolon eta ondosteko minbizia bahetzeko programaren Espainiako sarean gomenda-

tzen da adina erregistratzea honako kalkulu hau kontuan hartuta:

Hedadura eta parte-hartzea neurtzea: pertsonaren adina kalkulatuko da:

• Entregatutako (edo jasotako) testerako: Jaiotze dataren eta testa entregatu

edo jaso den egunaren arteko aldea. Horren araberakoa izango dira gainerako pro-

zesu- eta emaitza-adierazleak.

• Entregatu gabeko testeterako: Jaiotze dataren eta txandan jasotako lehen gon-

bidapenaren arteko aldea.

Prozesuaren neurketa eta emaitzak: Testa entregatu edo jaso den egunean duten

adina eta saio batean adin kategoria berean erregistratzen diren pertsonen baheketa-

ren emaitza. Emaitza, kolonoskopia, tumore eta abarren datu guztiak.

Txanda bakoitzeko behin zenbatuko dira pertsonak, hala zenbakitzailean nola izenda-

tzailean.

106

ERAKUNDE ZENTRALA


5 adin talde hauetan banatu dira: • 50-54 urte

• 55-59 urte

• 60-64 urte

• 65-69 urte

• 69 urtetik gorakoak

• 50-69 urte (kalkulu automatikoa)

• 50 =>69 urte (kalkulu automatikoa)

50 eta 69 urtekoak ez diren bestelako populazioa barne hartzen duten programek eu-

ren adin tarteari dagozkien laukitxoak besterik ez dituzte beteko.

Adibideak:

- 2008an gonbidapena jaso eta 2009an testa entregatzen duen pertsona. Izendatzai-

lea eta zenbakitzailea 2009an zenbatzen da.

- Lehen aldiz gonbidapena 2008an jasotzen duena eta 2009an gogorarazpena jaso-

tzen duena eta parte hartu gabe jarraitzen duena. Kasu horretan, izendatzailea zenba-

tuko da, eta zenbakitzailea 2008an.

- 2008an test positiboa izanik 2009an kolonoskopia egin duen pertsona. Kasu horre-

tan, 2008an sartuko dira bere datuak.

• Sexua: informazioa emakume, gizon eta bi sexuen arabera sartzen da.

• Baheketaren tipologia (gonbidapenean nahiz parte-hartzean eragiten duen di-

mentsioa)

• Lehen gonbidapenaren hasiera

Baheketaren programan pertsonak sartzeko lehen gonbidapena, txanda edozein

izanik ere.

• Hasierako bigarren edo ondorengo gonbidapenak:

Programan inoiz parte hartu ez duen pertsona bati programan sartzeko eginiko

bigarren edo ondorengo gonbidapena.

• Ondorengo erregularra:

baheketa programaren aurreko txandan parte hartu zuen pertsonak jasotako

gonbidapena.

• Ondorengo irregularra:

107

ERAKUNDE ZENTRALA


baheketa programaren aurreko txandan parte hartu ez zuen baina egungo gon-

bidapena baino lehen beste txandaren batean parte hartu zuen pertsonak jaso-

tako gonbidapena.

Baheketaren tipologiaren bidez kalkulatzeko, erabaki da 30 hilabete erabiltzea

gonbidapen eta/edo parte-hartze bat ondorengo irregulartzat hartzeko denbora

atzerapen gisa.

• Ezezaguna:

Badakite hasierakoa eta sailkatu gabekoa dela (hasierakoa lehen gonbidape-

nean eta hasierakoa bigarren edo ondorengo gonbidapenetan), badakite sail-

katu gabeko ondorengoa dela (ondorengo erregularra eta ondorengo irregula-

rra) edo ez dakitenean zein baheketa motakoa den (hasierakoa edo ondoren-

goa).

• Test mota

• Kimikoa (guayaco)

• Immunologiko kualitatiboa

• Immunologiko kuantitatiboa

• Beste batzuk. Zehaztu.

3.- PARTE-HARTZEA

Personas Invitadas

Personas con test válido (exploradas)

Tasa de participación personas con test válido

(Personas con test válido/Personas Invitadas*100)

Personas con test inadecuados

Tasa de participación personas con test inadecuado

(Personas con test inadecuado/Personas Invitadas*100)

Personas con test

Tasa de participación personas con test

(Personas con test /Personas Invitadas*100)

PARTICIPACIÓN

Gonbidatutako pertsona kopurua:

Gonbidatutako pertsonak dira aukera daitezkeen herritarrak, programaren antolaketa-

rekin adostuta baheketarako gonbidapena jaso dutenak. Igorritako gonbidapen guz-

tiak ez dira jasotzen.

108

ERAKUNDE ZENTRALA


Baliozko gonbidapenak dituzten pertsonen kopurua: Pertsona bakoitzeko gonbi-

dapen bat hartuko da kontuan, eta ez dira kontuan hartuko txanda berean eginiko

gogorarazpenak.

Herritarretatik irizpide hauetakoren bat betetzen duten pertsona hauek sartuko dira:

- Sartzeko irizpideak: Datu baseetan (errolda eta/edo osasun txartela) agertzen ez

ziren pertsonak eta baheketaren arrazoiak tarteko sartu behar direnak (adina

eta/edo bizilekua).

Herritarren artean kanpoan geratuko dira irizpide hauetakoren bat betetzen duten

pertsonak:

- Baztertzekoko irizpideak: Kolon eta ondesteko arrisku handiko familia-

aurrekariak (ezagutzen badira eta pertsona berariazko jarraipen protokoloan ba-

dago). Kolon patologiako aurrekari pertsonalak dituztenak, kolonoskopiaren jarrai-

pena beharrezko izan dezaketenak (adenomak barne) eta gaixotasun terminala edo

ezintasuna dutenak. Uneoro kanpoan geratuko dira adierazitako bizilekukoak ez di-

renak (etxebizitzako akatsak), adina identifikatzeko akatsak, datuen bikoiztasunak

eta heriotzak.

- Aldi baterako irteerak: aurreko 10 urteetan eginiko kolonoskopiak (baldin eta

kolonoskopia osatua izan zela badakigu) edo aurreko 5 urteetan eginikoak (baldin

eta osatua izan zela badakigu).

Aukeratu daitezkeen herritarrei gonbidapenak igorri bitartean, baliozkoak ez diren

gonbidapenak sor daitezke. Itzulketarik egotekotan, gonbidapenak ez dira baliozkotzat

joko. Baliozko gonbidapenak itzulketak kanpoan utzitak eginiko gonbidapenak dira.

Osasuntsu dauden eta kanpoan geratzeko irizpiderik ez duten pertsonek adierazten

badute koloneko minbizia prebenitzeko tratamendua egiten ari direla eta aztertu egin

dutela edo eurek hala erabakita programan parte hartu nahi ez dutela adierazten du-

tenak EZ dira baja emateko arrazoi izango. EZ dira PARTE HARTZAILEAK. Begirunez,

gonbidapenetan gogorarazpenak saihesteko mekanismoak ezar daitezke. Kasu bakan

batzuetan, zenbait pertsonak txandaz txanda eskatu ondoren eta idatziz jasotzen ba-

dute parte hartu nahi ez dutela, "baja" eman ahal izango dute hitzorduaren ondorioe-

tarako. Oso salbuespeneko kasua da, baina EZ parte-hartzaile izaten jarraituko dute.

109

ERAKUNDE ZENTRALA


Baliozko testa duten pertsonak: Aurrekoen artean, baheketa testa egin eta emai-

tza positiboa edo negatiboa izan duten pertsonen kopurua. Ez dira kanpoan geratuko

miatutzat jo eta testa programatik kanpo egiten duten pertsonak.

Baheketa motaren araberako parte-hartzea

- 1. hasierako gonbidapena: lehen aldiz programarako gonbidapena jasotzen duten

pertsonak. Testa egiten badute, parte-hartzaile gisa sartuko dira lehen gonbidape-

nean

- Hasierako 2. edo ondorengo gonbidapenak: beste txanda batzuetan gonbidapena

jaso baina testa egin ez zuten pertsonak. Testa egiten badute, parte-hartzaile gisa

sartuko dira lehen aldiz bigarren edo ondorengo gonbidapenean.

- Ondorengo erregularra: - testa egiteko gonbidapena jaso baino gehienez ere 30 hilabete lehenago progra-

man miatutako pertsonak.

- Ondorengo erregularra: testa egiteko gonbidapena jaso baino 30 hilabete lehenago

programan miatutako pertsonak. Ez dira aurreko miaketatzat hartu behar tarteko

azterketak (guayacoren testerako).

Pertsona bakoitzeko gonbidapen bat hartuko da kontuan (ez dira kontuan hartuko

txanda berean eginiko gogorarazpenak).

Segidako bi txandetan parte-hartzaile izatea eta hala ere tarteko 30 hilabete gaindi-

tzea gerta daiteke. Kasu horretan, ez da ondorengo erregulartzat hartu behar, irregu-

lartzat baizik.

Hedadura tasa: 100 X baliozko gonbidapenak / (jomugako populazioa eta kanpora-

tzeak)

Autonomia Erkidegoko lurralde osoan gutxienez gonbidapen bat jaso duten jomugako

herritarren ehunekoa da. Adina jaiotze dataren eta hitzorduaren egunaren arteko alde

gisa kalkulatzen da.

• Izendatzailearen jomugako herritarrak programaren datu basean autonomia er-

kidego osorako erreferentziako adin talde gisa sartzen dena da. Modu osaga-

rrian behartzen du datu baseen araberako populazio arrazoi bat ematera.

• Bazterketetatik zenbakitzailea eta izendatzailea kendu dira.

110

ERAKUNDE ZENTRALA


Jarraian proposatutako adierazleetarako, adina kalkulatzen da jaiotze dataren eta testa en-

tregatzean dagokion gonbidapenaren egunaren artean dagoen alde gisa (azken hori epe jakin

batean ebaluatzen da eta behin baino gehiagotan hartu dute parte).

Baliozko testa duten parte-hartzaileen kopurua: Miaketa egin duten pertsonen

kopurua edo baheketa testa egin duten pertsonak. Baztertuta geratuko dira testa en-

tregatu duten pertsonak. Ez baliozkotzat sailkatu dira eta txanda berean ez dute en-

tregatu baliozkotzat sailkatutako test berria. Ez dira sartuko miatutzat jo eta testa

programatik kanpo egiten duten pertsonak.

Parte-hartzearen tasa:

100 X baliozko testa duten parte-hartzaileak / baliozko gonbidapena duten

pertsona guztiak.

Parte-hartzea testa (baliozkoak eta ez baliozkoak) jaso edo entregatu duten pertsonen

kopurua da, zehazki, ebaluazio epeko gonbidapenei dagokienez (x 100). Epearen bai-

tan dago egin diren lehen gonbidapenek jasotzen duten informazioa.

Baheketaren parte-hartzeari dagozkion adierazleak kalkulatu ahal izateko, urtebeteko

tartea utzi behar dugu, hain zuzen, pertsonak eta programaren antolakuntzak eran-

tzuteko denboran atzeratzearen ondorioz sortzen den gutxiegizko kalkulua zuzen-

tzeko; zailak dira aurreikusteko (6 hilabeteko gogorarazpenak parte-hartzaile ez dire-

nentzat, urteko azken hilabeteetan jasotako gonbidapenak…)

Akats teknikodun testak edo test desegokiak dituzten pertsonen kopurua:

arrazoi teknikoengatik aztertu ezin izan diren testa duten pertsonak, nahikoak izan ez

direlako edo beste edozein arrazoirengatik errepikatu egin behar dela, nahiz eta ge-

roago, txanda berean, baliozko beste bat entregatu duen.

Akats teknikoen edo desegokien tasa: 100 X akats teknikodun testak edo test de-

segokiak dituzten pertsonen kopurua / parte-hartzaileak.

Jarraian adierazitako adierazleen adina honela kalkulatzen da: emaitza positiboa duen testa

entregatzen denean dagokion gonbidapenaren dataren eta jaiotze dataren arteko aldea. Epe

bat ebaluatzen denean, diagnostiko eta tratamendu jarduera guztiak eta test positibo batetik

eratorritako emaitzak test horri egotzi behar zaizkio, nahiz eta ebaluatutako epetik kanpo egin.

111

ERAKUNDE ZENTRALA


4. BAHEKETAREN PROZESUA

Personas exploradas (Personas con test válido)

Personas con test positivo

Tasa personas test positivos(Personas con test positivos/Personas exploradas*100)

Personas con colonoscopia indicada

Personas con colonoscopia realizada

Colonoscopias completas realizadas

Tasa personas con aceptación de colonoscopia(Personas con colonoscopia realizada/Personas con colonoscopia indicada*100)

Tasa de colonoscopia completa realizada(Personas con colonoscopia completa realizada/Personas con colonoscopia realizada*100)

Personas con complicaciones

Tasa de personas con complicaciones en colonoscopia

(Personas con complicaciones en colonoscopia/Personas con colonoscopia realizada*100)

PROCESO

Baliozko testaren bidez miatutako pertsonen kopurua: Baheketaren testa egin

eta emaitza positiboa edo negatiboa izan duten pertsonen kopurua. Hasierako miake-

tekin ondorioztatzen da miaketa guztiak egiten direla lehen aldiz (lehen gonbidape-

nean edo bigarren edo ondorengo gonbidapenetan). Ondorengo miaketa irregularrak

dira programako aurreko miaketarekiko 30 hilabete baino gehiagoko denbora tartea

dutenak.

Test positiboen tasa: 100 X test positiboa duten pertsonak / baliozko testetan parte

hartu duten pertsonak. Testean emaitza positiboa (kimikoa zein immunologikoa) du-

ten pertsonen kopurua. Pertsona bati test bat baino gehiago egin bazaizkio, behin ba-

karrik zenbatuko da. (Bat etorri beharko luke kolonoskopia egitearekin, kontraindika-

ziorik ez badago).

Agindutako kolonoskopia kopurua: Kolonoskopia optikoa egiteko agindua jaso du-

ten pertsonen kopurua. Hau da, test positiboa duten pertsonak baina kolonoskopia

optikoa baztertzeko irizpideren bat betetzen ez dutenak.

112

ERAKUNDE ZENTRALA


Egindako kolonoskopia kopurua: kolonoskopia optikoa egiteko agindua jaso duten

pertsonen kopurua. Beraz, barne hartzen ditu edozein arrazoirengatik osatu gabetzat

jotzen direnak.

Beste osasun zentro batean eginiko kolonoskopiak sartuko dira txostenik badago.

Onartutako kolonoskopien tasa: 100 X kolonoskopia duten pertsonak / (kolonos-

kopia egiteko agindua jaso duten pertsonak).

Kolonoskopia osatuen tasa: kolonoskopiak eginda dituzten pertsonak, zuzenean

balbula ileozekalera iristen direnak.

Kolonoskopia osatuen tasa pertsonei egiten zaien lehen kolonoskopiaren bidez kalku-

latuko da, nahiz eta proba bat baino gehiago izan; hau da, bat baino gehiago izateko-

tan, hasierako kolonoskopiaren emaitza erregistratzen da (kolonoskopia osatu gabe

osoa errepikatu egin behar baita osatua lortu ahal izateko).

Arazoak dituzten pertsonak

Kolonoskopia egin eta 30 eguneko edo gutxiagoko epean heriotza eta/edo endospko-

piari egotz dakizkiokeen bestelako arazo larriak (ondorengo 30 egunetan ospitalera-

tzea transfusioa edo zulaketa behar duen hemorragia larriren baten ondorioz) edota

sindrome bagala edo peritonitisa izaten dutenak.

Arazo larritzat jotzen dira honako hauek eragiten dituztenak: heriotza, zulaketaren

ondorioz ospitaleratzea, hemorragia edo transfusioa egin beharra. Kolonoskopia igaro

eta 30 egun edo gutxiagoko epean.

Jaso beharreko informazio garrantzitsua da, baina korapilatsua. Informazioaren ba-

lizko iturriak aztertuko dira (CMBD-altak, larrialdia, bilaketa aktiboa, telefono bidezko

inkesta eta abar), irizpideak definitu eta kolonoskopien ondoriozko arazoen erregistro

sistemak ahalbidetzeko.

Kolonoskopian arazoak izan dituzten pertsonen tasa.

Kolonoskopian arazoak dituzten pertsonak / Kolonoskopia eginda duten pertsonak

*100

5. DETEKTATUTAKO LESIOAK

DETEKTATUTAKO LESIOAK

Miatutako pertsonen kopurua (baliozko testa duten pertsonak)

113

ERAKUNDE ZENTRALA


Kolonospia negatiboa duten pertsonak

(Kolonospia negatiboa duten pertsonak / Kolonoskopia miaketa egin duten pertsonak * 100)

Edozein adenoma duten pertsonak (Adenoma aurreratua duten pertsonak eta arrisku baxuko adenoma duten pertsonak) Minbizia detektatuta duten pertsonak

Edozein adenoma duten pertsonen tasa (Edozein adenoma duten pertsonak/miaketa egin duten pertsonak x 1000) Arrisku baxuko adenoma duten pertsonen tasa (Arrisku baxuko adenoma duten pertsonak/miaketa egin duten pertsonak x 1000) Arrisku baxuko adenoma duten pertsonen tasa (Arrisku ertaineko adenoma duten pertsonak/miaketa egin duten pertso-nak x 1000) Arrisku handiko adenoma duten pertsonen tasa (Arrisku handiko adenoma duten pertsonak/miaketa egin duten pertsonak x 1000) Minbizia duten pertsonen tasa (Edozein adenoma duten pertsonak/miaketa egin duten pertsonak x 1000) Adenomak eta minbizia duten pertsonen tasa (Edozein adenoma duten pertsonak/miaketa egin duten pertsonak x 1000)

Baliozko testa duten pertsonak

Baheketaren testa egin eta emaitza positiboa edo negatiboa izan duten pertsonen ko-

purua. Hasierako miaketekin ondorioztatzen da miaketa guztiak egiten direla lehen

aldiz (lehen gonbidapenean edo bigarren edo ondorengo gonbidapenetan). Ondorengo

miaketa irregularrak dira programako aurreko miaketarekiko 30 hilabete baino gehia-

goko denbora tartea dutenak.

Kolonospia negatiboa duten pertsonak

Kolonoskopiako emaitzetan adenoma (edozein motatakoa) edo minbizi gisa identifi-

katu diren lesiorik diagnostikatuta ez dutenak.

Kolonospia negatiboa duten pertsonen tasak

Kolonospia negatiboa duten pertsonak / Baliozko testak dituzten pertsonak * 100

Europako Gidak barne hartzen ditu edozein motatako lesioren gutxieneko adierazleak

(ez soilik adenomak), baina ez du zehazten zein lesio mota (hiperplasia, adenomati-

sis…) Ez da sartu adierazle hori, harik eta Baheketa Sarean definitu eta adosten ez

den arte. Horren baitan dago "edozein motatako lesio" kontzeptua.

2011tik aurrera, adenoma aurreratuak banakatuta jasotzen dira: arrisku baxuko, era-

tineko eta handiko adenomak. 2011 baino lehen, jasota zeuden bezala utziko dira:

arrisku baxuko adenomak eta adenoma aurreratuak edo arrisku handikoak.

114

ERAKUNDE ZENTRALA


Detektatutako minbizia inbaditzaileen kopurua: gutxienez minbizia inbaditzaile

bat detektatuta duten pertsonen kopurua. Pertsonak zenbatzen dira, eta ez minbizien

kopurua. Beraz, pertsona bati bi minbizia edo gehiago detektatzen bazaizkio (hainbat

polipotan), behin bakarrik zenbatuko da.

Adenomen sailkapena kolonoskopiaren txostenaren eta anatomia patologikoaren bidez egin

behar da; izan ere, zenbaitetan, kolonoskopiaren bidez arrisku handiko polipotzat jo litezke eta

ondoren anatomia patologikoak ez egiaztatu.

Detektatutako arrisku handiko pertsonen kopurua: Arrisku handiko adenomen

irizpideren bat betetzen duten aurkikuntzak dituzten pertsonen kopurua.

20 mm-ko edo gehiagoko adenoma edo >= 5 adenoma txiki.

Detektatutako arrisku ertaineko pertsonen kopurua: 3 edo 4 adenoma edo gu-

txienez >= 10 mm-ko eta < 20 mm-ko adenoma bate do adenoma bilotsu bat (> %

20) edo arrisku handiko displasia.

Detektatutako arrisku baxuko pertsonen kopurua:

adenomak dituzten eta aurreko irizpideren bat betetzen ez duten pertsonen kopurua.

< 3 adenoma eta bata eta besteak txikiak (< 10 mm) edo mukosan maila baxuko ne-

oplasia eta adenoma tubularrak dituena.

10 mm baino gutxiagoko 3 adenoma gutxiago daudenean.

Adierazle horiek elkarrekiko baztertzaileak izango dira. Beraz, pertsona bakoitza horietako ba-

ten baitan bakarrik egongo da. Minbizitik gertuen dagoen taldeari egotziko zaio (minbizia inba-

ditzailea, arrisku handiko adenoma, arrisku ertaineko adenoma eta arrisku baxuko adenoma).

Edozein adenoma duten pertsonen tasa.

Minbizia inbaditzailea duten pertsonen tasa: 1.000 X minbizi inbaditzailea duten

pertsonen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileak.

Detektatutako arrisku handiko adenomen (AHA) tasa: 1.000 X arrisku handiko

adenoma duten pertsonen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileak.

115

ERAKUNDE ZENTRALA


Detektatutako arrisku ertaineko adenomen (AEA) tasa: 1.000 X arrisku ertai-

neko adenoma duten pertsonen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileak.

Adenomak eta minbizia duten pertsonen tasa: 1.000 X edozein adenoma eta

minbizi duten pertsonen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileak.

DETEKTATUTAKO TUMOREAK. Estadioa

DETEKTATUTAKO TUMOREAK. Estadioa Miatutako pertsonen kopurua (baliozko testa duten pertsonak) Detektatutako minbiziak, guztira

I. estadioan detektatutako minbiziak, guztira

II. estadioan detektatutako minbiziak, guztira

III. estadioan detektatutako minbiziak, guztira

IV. estadioan detektatutako minbiziak, guztira

Estadio ezezagunean detektatutako minbiziak, guztira

I. estadioko minbizien ehunekoa (I. estadioko minbiziak / Detektatutako estadio ezaguneko minbiziak x 100) II. estadioko minbizien ehunekoa (II. estadioko minbiziak / Detektatutako estadio ezaguneko minbiziak x 100) III. estadioko minbizien ehunekoa (III. estadioko minbiziak / Detektatutako estadio ezaguneko minbiziak x 100) IV. estadioko minbizien ehunekoa (IV. estadioko minbiziak / Detektatutako estadio ezaguneko minbiziak x 100)

DETEKTATUTAKO TUMOREAK. Estadioa – TNMren ara-bera

Estadioa Neurria (T) Metastasi gangliona-

rrak (N)

Distantziako metasta-

sia (M)

0 Tis N0 M0

I T1 N0 M0

T2 N0 M0

IIA T3 N0 M0

IIB T4 N0 M0

IIIA T1-T2 N1 M0

IIIB T3-T4 N1 M0

IIIC Edozein T N2 M0

IV Edozein T Edozein N M1

116

ERAKUNDE ZENTRALA


Estadio aurreratuetan detektatutako minbizien tasa (TNM): 1.000 X estadio aurreratuan minbizia inbaditzailea duten pertsonen kopurua / baliozko testa duten parte-hartzaileak, biak azterketa egiteko epean.

BALIO IRAGARLE POSITIBOA

Tis ez da sartuko minbizi gisa, adenoma gisa baizik. Neurriaren arabera, arrisku han-diko, ertaineko eta/edo baxuko adenomen atalean sailkatuko dira. TNMren sailkapen estadioa erregistratzeko erabiliko da. Horrela ez bada, erabilitako

TNM sailkatzeko bertsioa zehaztu beharko da.

I. estadioan detektatutako minbizien ehunekoa

I. estadioko minbizia duten pertsonak / Estadio ezagunean detektatutako minbiziak x

100

II. estadioan detektatutako minbizien ehunekoa

II. estadioko minbizia duten pertsonak / Estadio ezagunean detektatutako minbiziak x

100

III. estadioan detektatutako minbizien ehunekoa

III. estadioan minbizia duten pertsonak / Estadio ezagunean detektatutako minbizia

guztiak x 100

IV. estadioan detektatutako minbizien ehunekoa

IV. estadioan minbizia duten pertsonak / Estadio ezagunean detektatutako minbiziak x

100

BALIO IRAGARLE POSITIBOA VPP adenoma (Arrisku baxuko/ertaineko/handiko adenomak dituzten pertsonak / Kolonoskopia eginda duten pertsonak)

VPP edozein adenoma (Detektatutako adenomak dituzten pertsonak / Kolonoskopia eginda duten pertsonak)

VPP minbizia Minbizia detektatuta duten pertsonak / Kolonoskopia eginda duten pertsonak

Edozein adenoma detektatuta duten pertsonak / Kolonoskopia eginda duten pertsonak

117

ERAKUNDE ZENTRALA


VIII. ERANSKINA PROGRAMAREN KALITATE IRIZPIDEAK (EUROPEAN COM-MISSION, 2010)

Adierazlea Onargarria Desiragarria

Gonbidapena % 95 >% 95

Parte-hartzearen tasa: >% 45 >% 65

TSOH desegokiaren tasa <% 3 <% 1

Testa egin eta emaitza jaso arteko denbora >% 90 15 egun baino gutxiago

Kolonoskopia adierazteko tasa % 90 >% 95

TSOHren diagnostikotik (+) kolonoskopia egin ar-teko denbora

>% 90 31 egun baino gutxiago


Kolonoskopia osatuen tasa: >% 90 >% 95

Behin betiko kolonoskopiaren eta tratamenduaren arteko denbora tartea


CCR-en baheketa programaren baitan dauden en-doskopistek egin beharko luketen prozeduren kopu-rua

300

>300

Programan identifikatutako biopsioa eta lesioen ehunekoa (formatuaren arabera jakinarazi behar dira)

>% 90

Identifikatutako neoplasiaren maila handiko displa-siaren (AAR) tasa, baheketa programaren kolonos-kopiako patologiaren bidez erregistratuta

<% 5

Identifikatutako neoplasiaren maila handiko displa-siaren (AAR) tasa, baheketa programaren patolo-giaren bidez erregistratuta

<% 10

118

ERAKUNDE ZENTRALA


IX. ERANSKINA SENTSIBILIZAZIO ETA PRESTAKUNTZA PROZEDURA

Aurrekoa:

1. Osasun Zentroetan banatzeko kartelak egitea

2. Liburuxkak egitea, programaren ezaugarriak eta barnean dituen probak aintzat

hartuta. Horiek postaz igorriko zaizkie parte-hartzaileei, eta eskuragarri egongo

dria osasun zentroetan.

3. Internet. Liburuxken informazioa eta horri buruzko aplikazioa eskuragarri

egongo da Interneten (www.osakidetza.euskadi.eus/colorrectal eta

www.osakidetza.euskadi.eus/kolondesteko) eta berariazko jabariarekin.

4. Erabiltzaile eta profesionalentzako doako informaziorako telefonoa. 900 840

070, erantzungailua eta guzti.

5. Posta elektronikoaren kontua, horien berri eman eta zalantzak argitzeko. pre-

[email protected]

6. Esku hartzen duten profesional guztiekin saioak egitea, programaren ezauga-

rriak eta ibilbideak azaltzeko. Gutxienez 1 erantzukizunekin eta 1 OZko eta

erreferentziazko ospitaleko; horren bidez bideratuko dira tartean dauden guz-

tiak (medikuak, erizainak, erizain laguntzaileak, administrariak eta egokitzat jo-

tzen diren pertsonak).

7. Esku hartzen duten udaletan dagoen material informatikoaren banaketa. Hi-

tzaldiak kultur etxean.

8. Berariazko saioak osasun zentroetako erizain eta laguntzaileekin, FIT laginak

prozesatzeari buruz eta kolonoskopiaren prestaketari buruz. Prestakuntza sai-

oak bertaratzen diren pertsonentzako prestakuntza denbora gisa egiaztatuko

dira.

9. On-line prestakuntza jasotzeko aukera PZKP-rako Osakidetzako Intraneten gai-

tutako prestakuntza plataforman.

Bitartean:

10. Informazio gutunak dituzten liburuxkak igortzea

11. Liburuxken aukera eta OZen kita

12. Profesionalekin saioak, informazioa egokitu eta hobetzeko.

119

ERAKUNDE ZENTRALA


Prestakuntza

HELBURUAK.

Helburu estrategikoa

Lehen Mailako Arretako Unitateetako eta ospitaleko erreferentziako zentroetako

profesionalek kolon eta ondesteko minbizia goiz detektatzeko programa ezagutzea -

baita lortutako emaitzak ere- eta berau martxan jartzean eta jarraipena egitean

parte hartzea lortzea.

Helburu zehatzak

Ezagutzea:

o Kolon eta ondesteko minbiziaren oinarri epidemiologikoak

o KOMPerako sortutako ibilbideak, baliozkoak.

� FIT+ laginak hartzeko eta prozesatzeko ibilbideak

� FIT +en emaitzak kudeatzea:

• Baimen informatua,

• Historia klinikoaren datuak: Ohiko botikak (antikoagula-

tzaileak, antiagreganteak), aurrekari pertsonalak eta fa-

miliakoak

• Aurreoperatorioa, hala badagokio.

� Kolonoskopiarako prestaketa

� Kolonoskopiaren emaitzak kudeatzea: Aurkikuntzen sailkapena

eta lesioen jarraipena, Europako Gida 2010eko irizpideen eta

EAEko Osasun Sistema Nazionalaren (OSN) Baheketa Sareko

Adituen Taldearen akordioaren arabera.

Garatzea: Programa abian jartzeko eta jarraipena egiteko gaitasunak, herritarren

part—hartzea ziurtatzeko eta kasu positiboak behar bezala kudeatzeko.

Profesionalak inplikatzea monitorizazioan eta programaren ebaluzioan, kalitatea

bermatzeko.

Profesionalak inplikatzea hobekuntza arloetan, ebaluazioan eta ikerketan, kolon

eta ondesteko minbizia prebenitzeko jardunbide egokiak eta ezagutzak sustatzeko.

Prestakuntzaren garapena:

1.- Epidemiologia, programaren oinarriak. Prozesua eta lortutako emaitzak.

120

ERAKUNDE ZENTRALA


2.- Laginak maneiatzea, kasu positiboak kudeatzea eta kolonoskopiara bideratzea.

Kolonoskopiarako prestaketa.

3.- LMAUk eta Zerbitzu Erakundeak emaitzak erakustea. Adinaren eta sexuaren ara-

bera alderatzea.

4.- LMAUn gonbidapenak planifikatzea.

Egiaztapena

Saioak etengabeko prestakuntza gisa egiaztatuko ditu Osakidetzako erakunde zentra-

lak, PZK-ko teknikariek emandako saio gisa.

Prestakuntzaren metodologia:

• Azalpen teorikoak

• Power-Point, bideoak eta programaren dokumentazioa erabiltzea

• PZKren apligarriko laginak erabiltzeko simulazioa, Osabidek sortutakoa PZKPren

laginak kudeatzeko.

• Saio bakoitzaren ebaluazioa eta ebaluazio orokorra Zerbitzu Erakundeekin

txanda amaitzean.

121

ERAKUNDE ZENTRALA


122

ERAKUNDE ZENTRALA


X. ERANSKINA. PROGRAMAREN JARDUERAREN KALKULUAK ETA ARDURADUN NAGUSIAK

URTEKO GONBI-

DAPENAK PLANI-

FIKATZEA (2., 3.

eta 4. txanda)

Sareko

batez

besteko

kopurua

Lehen mailako

arretako zere-

gin nagusiak

Zentro Koordina-

tzailearen eginki-

zun nagusiak

Arreta espezializatua

Jomugako biztanle-

ria

250.000 Kanpainari bu-

ruzko informa-

zio orokorra eta

iraupena

Osabide eta beste

iturri batzuk aukera-

tzea. Zuzendaritza

Nagusiko Informa-

tika prozesua balioz-

tatzea

Aukeratu ezin dire-

nak araztea (% 8)

20.000 Aukeratu dai-

tezkeen eta

aukeratu ezin

diren pertsonak

baloratzea

Datu baseak eta

OZen/gonbidatuen

informazioa Bazter-

tzeko gutuna igor-

tzea

Gonbida daitezkeen

herritarrak

230.000 Bazterketak eta

ez parte-

hartzaielak jaso-

tzea

Gonbidapen gutuna

igortzea

Baliozkotutako gon-

bidapenen (% 97)

223.100 OZen jasotzea

Gutuna igortzea (kita

eta informazio libu-

ruxka barne). Aurre-

tiaz bilatzea baliozko

helbidea

Laginak aztertzea eta baliozta-

tzea

Parte-hartzea (FIT

emaitza positi-

boa/negatiboa)

158.401 Kitak ematea

gogorarazpen

gutunen kasuan

Emaitzeak edo aka-

tsak jasotzen dituz-

ten gutunak igortzea

Positiboak 8.395 Kontrola Kasua positiboen

jarraipena

Baheketaren agendak antolatzea

Lehen Mailako Arre-

tako medikuen bisi-

tak (% 92)

7.724 Kolonoskopiaren

informazioa,

baimena, eska-

era

Bisitaren kontrola.

Bisitarik ez dagoen

kasuetan bilaketa

aktiboa egiteko ze-

rrendak igortzea

Kolonoskopiaren

hitzorduak kudea-

tzea

7.724 90057 hitzor-

dua- dx bahe-

keta

Itxarote zerrendako

kontrola

Baheketaren hitzorduak ematea

Lehen mailako arre-

tako bisitak (% 92)

7.724 Informazioa,

dieta, presta-

kuntza, kolonos-

kopia ondo-

rengo aholkuak

Kasuen jarraipena Kolonoskopiaren ordua ematea

Kolonoskopia egitea 7.724 Kasu guztiak kode-

tzea

Kolonoskopia, erresekzioa, lagi-

nak hartzea

Polipo eta biopsien 5.407 Kasu osatu gabeen Anatomia patologikoaren anali-

123

ERAKUNDE ZENTRALA


URTEKO GONBI-

DAPENAK PLANI-

FIKATZEA (2., 3.

eta 4. txanda)

Sareko

batez

besteko

kopurua

Lehen mailako

arretako zere-

gin nagusiak

Zentro Koordina-

tzailearen eginki-

zun nagusiak

Arreta espezializatua

erresekzioa KOM (%

70)

jarraipena egitea sia

Kolonoskopia ondo-

rengo gomendioak

5.407 Gomendioen

araberako per-

tsonentzako

informazioa

Kasu guztiak kode-

tzea eta arazoak

monitorizatzea

Kolonoskopiaren eta anatomia

patologikoaren txostenaren ara-

bera eginda

Kasu negatiboen eta

hiperplasikoen in-

formazioa (% 30)

2.317 Gomendioen

araberako per-

tsonentzako

informazioa

Kasu negatiboetan

gutuna igortzea

Kolonoskopia negatiboari bu-

ruzko informazioa

Behin betiko dx ga-

beko kasuen bila-

keta aktiboa

672 Kolonoskopiari

uko egiteari eta

kolonoskopia

beste sistema

batean egiteari

buruzko infor-

mazioa

Kodetzea. Bilaketa

aktiboa

Kasu osatuen eta beste proba

batzuen informazioa

Minbizi inbaditzai-

leen jarraipena (ko-

lonoskopien % 4)

309 Informazioa

ematea eta ja-

rraipena egitea

Kodetzea eta jarrai-

pena egitea

Kasuen jarraipena

Arrisku gutxiko ade-

nomen jarraipena (%

15)

1.159 Gomendioen

araberako in-

formazioa

5 urte barru gonbi-

dapen gutuna igor-

tzea

Gomendioen araberako infor-

mazioa

Arrisku ertaineko

adenomen jarrai-

pena (% 20)

1.545 3 urte barru

kolonoskopia

eskatzea

Datu baseak guru-

tzatzea eta lehen

mailako arretara eta

ospitalera igortzea

Kontrol baheketarako hitzorduak

ematea

Arrisku handiko

adenomen jarrai-

pena (% 20)

1.545 1 urte barru

kolonoskopia

eskatzea

Kontrola Kontrol baheketarako hitzorduak

ematea

124

ERAKUNDE ZENTRALA


XI. ERANSKINA GUTUNAK

• n11_01: Gonbidapen gutuna

125

ERAKUNDE ZENTRALA


n11_14 Bigarren helbidea

126

ERAKUNDE ZENTRALA


• n11_13: Baztertutakoen gutuna

127

ERAKUNDE ZENTRALA


• n11_02: Jarraibideen gutuna + kita

128

ERAKUNDE ZENTRALA


• n11_03: Gogorarazteko gutuna

129

ERAKUNDE ZENTRALA


• n11_04: tsoh-en emaitza negatiboa dutenentzako gutu na

130

ERAKUNDE ZENTRALA


• n11_05: tsoh-en emaitza positiboa dutenentzako gutu na

131

ERAKUNDE ZENTRALA


n11_06 Tsoh-en emaitzan akatsa dutenentzako gutuna

132

ERAKUNDE ZENTRALA


n11_07: tsoh-en emaitza negatiboa duten eta adinaga tik baja eman behar dutenen-tzako gutuna

133

ERAKUNDE ZENTRALA


• n11_08: Kolonoskopian emaitza negatiboa izan duten eta adinagatik baja eman behar dutenentzako gutuna.

134

ERAKUNDE ZENTRALA


• n11_09 Kolonoskopia emaitza negatiboa izan dutenent zako gutuna

135

ERAKUNDE ZENTRALA


• Carta Kolonoskopia pribatua egin dutenentzako gutun a

136

ERAKUNDE ZENTRALA


137

ERAKUNDE ZENTRALA



• Gonbidapen gutunarekin batera igorri beharreko trip tiko informa-tiboa

138

ERAKUNDE ZENTRALA



• “OTI PAZIENTEENTZAKO” jarraibideen diptikoa

139

ERAKUNDE ZENTRALA



XII. ERANSKINA - LAGINAK MANEIATZEA LABORATEGIRA IGORTZEKO

SELECCIONAR “ENFERMERIA” Y EL CS DONDE ESTEIS ACTUAL MENTE

PODEIS ENTRAR PINCHANDO EL ICONO Ó POR T. PENDIENTESDE LA BARRA DE MENU

140

ERAKUNDE ZENTRALA



SELECCIONAR EL CS DESDE DONDE VAIS A MANDAR LAS MU ESTRAS

141


PINCHAR EL ICONO CCR

• Desde el botón CCR del formulario actual de extracciones, se accede a nuevoformulario donde se podrán introducir las peticiones de CCR . Únicamente este tipo de peticiones , el resto se registrarán con el procedimiento actual.

REGISTRO DE PETICIONES DE CCR EN OSABIDE

Se accede a nuevo formulario:

• Desde este formulario, se lee el CIC de la muestra con el lector de códigos de barras y se va añadiendo el registro.

• Del mismo modo, y con un ‘enter’ del teclado , se puede añadir el CIC a mano.• Si el CIC leído , no existe en Osabide o no tiene los datos correctos , se mostrara

en color ROJO � No se generara su petición.• Si se desea eliminar algún CIC , seleccionar registro y suprimir.• Con el botón de ‘guardar ‘, se generan TODAS las peticiones ( volante y num.

petición según algoritmo ) asociadas a los CICs introducidos y se pasan a extraídos.

• Si no se da al botón de guardar , no se genera ninguna petición. Mismo funcionamiento que en las analíticas actuales.

142


• Mientras se generan TODAS las peticiones , se muestra la barra de progreso.

• Al finalizar , en el mismo formulario se presentan todos los datos:

• Estos registros se encuentran extraídos y no se pueden modificar

• Si se desea añadir mas CIC , se pueden añadir según el proceso comentado.

Se accede a nuevo formulario:

• Desde este formulario, se lee el CIC. de la muestra con el lector de códigos de barras y se va añadiendo el registro.

• Del mismo modo, y con un ‘enter’ del teclado sobre el campo CIC, se puede añadir el CIC. a mano. (Cuando se pulsa el enter aparece con una flechita ese campo).

• Si el CIC. leído , no existe en Osabide o no tiene los datos correctos , se mostrara en color ROJO � No se generara su petición.

• Si se desea eliminar algún cic , seleccionar registro y suprimir.• Con el botón de ‘guardar ‘, se generan TODAS las peticiones ( volante y num peticion según

algoritmo ) asociadas a los CICs introducidos y se pasan a extraídos.• Si no se da al botón de guardar , no se genera ninguna petición. Mismo funcionamiento que en

las analíticas actuales.

• NO OLVIDARSE DE PONER CIC PUNTO SI HUBIESE QUE AÑAD IRLO A MANO

143


XIII. ERANSKINA PZKPren TXANTILOIETARA SARTZEKO ESKULIBURUA

“H. KLINIKOA” "KLIKATU” BEHAR DUGU:

“H. KLINIKOA SORTU” AUKERATUKO DUGU

144


PANTAILA HAU AGERTUKO DA:

PERTSONAREN DATUAK SARTU ETA BI ALDIZ “KLIKATU” BEHAR DUGU:

145


“TXOSTENAK” IKONOA AUKERATUKO DUGU:

146


PANTAILA HAU AGERTUKO DA. “TXANTILOIAK” ZABALDU ETA DOKUMENTUA AURKITUKO DUGU:

DOKUMENTUA AUKERATU ETA INPRIMATU.

XIV. ERANSKINA. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PRO-GRAMAKO PARTE HARTZAILEEK TELEFONOZ EGINIKO GALDEREI ERAN-TZUTEKO ESKULIBURUA (parte-hartzaileentzako gomendioak)

KITA NOLA ERABILI: US

• Jarraitu liburuxkaren argibideak.

• Egiten duzun edozein gorozkiren lagina jaso dezakezu. • Ez duzu laginik jaso behar baldin eta txizarekin edo komuneko likidoarekin

nahastuta badago. • Ez jaso ezer gorozkietan odola dagoela ikusten baduzu.

• Ez duzu inolako dietarik egin behar edota ohiko tratamendua utzi behar go-

rozkiak jasotzeko.

• Kita hondatu edo zikintzen bada, beste bat eska dezakezu zure osasun zentroko hitzorduen gunean.

• KITa identifikatzeko barra-kodea duen beste pegatina bat behar baduzu, jar zaitez harremanetan zentro koordinatzailearekin, osasun zentroetan ezin bai-tizute halakorik eman.

147


• Gorde identifikazio lagina poltsatxo batean hozkailuan, gehienez ere 3 egun.

• Entregatu lagina zure osasun zentroan AACn aurkituko duzun edukiontzian sar-tuta, asteko edozein egunetan eta jendearentzako arreta ordutegian.

• Testaren emaitza gutunez iritsiko zaizu etxera, gehienez ere 2 asteko epean. Hala ez bada, deitu Zentro Koordinatzailera.

• Itsatsi barra-kodea kitean eta ez poltsatxoan.

TSOH (+)-en KASUAN:

- Probaren emaitza postaz iritsiko zaizu. Hitzordua eskatu beharko duzu zure LMAMrekin emaitza (+) horren berri emateko. LMAMak esango dizu egiaz-tatzeko froga gisa hesteen miaketa egin dezakezula. Erizainak azalduko dizu nola prestatu kolonoskopiaren probarako. Baimen informatua eta egiaztatzeko proba egiteko jarraibideak emango zaizkizu.

- Emaitza (+) dela-eta kezkatuta deitzen baduzu: “proba horretan emaitza posi-tiboa izateak ez du esan nahi tumore bat duzunik, baina bai lehen mailako arre-tako zure medikuaren kontsultara joan behar duzula. Bertan, testaren emaitza-ren berri emateaz gain, egiaztatzeko proba egitea proposatuko dizute”.

KOLONOSKOPIAK EGITEA:

- Kolonoskopiarako edo zure Osasun Zentroko anestesistarengana joateko hitzordua emango dizute.

- Kolonoskopia egiteko, beharrezkoa da baimen informatua sinatuta ekartzea eta

lagun batekin etortzea.

- Zorrotz beteko dira proba prestatzeko emandako jarraibideak.

- Proba amaitzean, endoskopistak jakinaraziko dizu lesiorik aurkitu den edo ez.

- Kolonoskopian aurkikuntzarik egin bada → lesioak erauzi eta anatomia patolo-gikora igorriko dira aztertzeko. Handik 15 egunera hitzordua eskatu zure LMAMrekin.

ANATOMIA PATOLOGIKOAREN EMAITZA:

- LMAMri iritsiko zaio ≈ 2 astetan

- Eskatu hitzordua zure LMAMrekin emaitzari buruz hitz egiteko

- Lesio gaiztorik baldin badago: lehentasunez espezialista batengana bideratuko zaituzte

N QUE C ONSISTE EL PROGRAMA ZERTAN DATZA PROGRAMA?

148


- 50 eta 69 urte bitarteko gizon eta emakumeei zuzendutako osasun pro-grama da.

- Gorozkietan ezkutatutako odol-kopuru txikiak (gizakiek itxura batean ez

dituzte ikusten) detektatzean datza.

- Proba hau 2 urtetik behin egiten da emaitza negatiboa denean.

- Helburua da lesio aurre-gaiztoak eta gaiztoak hasierako faseetan eta goiz dete-ktatzea.

- Lesio horien tratamenduari goiz ekitean, murriztu egiten dugu gaiztoak izatera

iristeko probabilitatea.

- Programa hau ezarri da kolon eta ondesteko minbiziak eragin ditzakeen heriot-za kopurua murriztu -edo are gehiago, prebenitu- dezakeen egiaztapena oinarri hartuta, minbizi aurreko polipoak deuseztatzen dira eta.

- Pertsonen bizi-kalitatea hobetzea.

149


ZER DA KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA? ZER DA KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA?

- Kolon eta ondesteko minbizia hesteetako polipo baten bidez kolon eta on-desteko hormen barnealdean (HESTE LODIAK ere esaten diegu) garatzen den gaixotasuna. Denborak aurrera egin ahala, handitu egin daiteke, gehiegi hazi, edota gorputzeko beste leku batzuetara ere heda daiteke. Prozesu honek 10 ur-te iraun dezake gertatu arte.

- Kolon eta ondesteko minbizia da minbizietan ohikoena herrialde garatuetan.

- Euskadin, urtero 1.700 kasu detektatzen dira: emakumeetan ohiko bigarren

tumorea da (lehenengoa bularretako minbizia), eta bigarrena gizonen artean (prostata da lehenengoa).

ZEIN DIRA KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIAREN SINTOMAK?

▪ Hesteen erritmoa aldatzea.

▪ Uzkitik odola ateratzea ageriko arrazoirik gabe. ▪ Sabeleko min handia. ▪ Koskor bat sabelean.

Minbizia gehienak “isilak” dira; horrexegatik egiten dugu gorozkietan ezkutatutako odolaren proba hau, goiz detektatzeko. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITU DAITEKE?

Minbizia izateko arriskua txikiagoa da bizitza osasuntsuko ohiturak dituzten pertsonen artean. Beraz, hona hemen gure gomendioak:

▪ Ez kontsumitu alkoholik eta tabakorik.

▪ Egin ariketa fisikoa.

▪ Argal egon. ▪ Barazki eta fruta asko dituen dieta. ▪ Saihestu haragi gorri gehiegi jatea.

NORK DU KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA?

• Ez dago arrazoi zehatz jakinik kolon eta ondesteko minbizia izateko. Edozein etnia, arraza edo adin-taldeko gizon eta emakumek dute kolon eta ondesteko minbizia izateko arriskua.

• Arriskua areagotu egiten da adinak aurrera egin ahala. Gutxi gorabehera gaixotasun hau duen jendearen % 90ek 50 urte baino gehiago ditu.

150


• 50 urte baino gehiagoko herritar gehienek gaixotasun hau izateko arriskua du-

te. Kolon eta ondesteko minbizia garatzeko arrisku handiagoa izan dezakezu familian minbizia horren aurrekaririk baduzu edo zeure historia pertsonalean kolon eta ondesteko minbizirik / hesteetako gaixotasun inflamatoriorik baduzu.

ZERGATIK PARTE HARTU BEHARKO ZENUKE KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO PROGRAMA BATEAN?

ZERGATIK PARTE HARTU BEHARKO ZENUKE KOLON ETA ONDESTEKO MINBI-ZIA BAHETZEKO PROGRAMA BATEAN?

• Kolon eta ondesteko minbizia denbora tarte luzean garatu eta egon daiteke, seinalerik edo sintomarik nabaritu gabe. Baheketa da kolon eta ondesteko min-bizia lehen estadioetan detektatzeko modu bakarra, tratamendua eraginkorra-goa eta ez horren traumatikoa delako. Behaketan polipoak (lesio aurre-gaiztoak) ere detekta daitezke. Horiek erauzi egin daitezke minbizi-lesio gisa garatu baino lehen, eta, beraz, kolon eta ondesteko minbizia prebenitzen dute.

• Urtero, EAEn, KOMen 2000 kasu inguru egoten dira, eta 900 pertsona baino gehiago gaixotasun horren ondorioz hiltzen dira.

CA¿QUE ZEIN TEST ERABILTZEN DIRA KOLON ETA ONDESTEKO BAHEKETA EGITEKO?

GOROZKIETAN EZKUTATUTAKO ODOLAREN TESTA (TSOH): Test hau oso gara-tuta dago eta zure etxean egin dezakezu: gorozkien lagin bakar jaso, etiketa jarri eta Zentro Koordinatzaileak emango dizun barra-kodea itsatsi behar duzu. Ondoren, zure OZan (administrazio gunean) aurkituko duzun edukiontzian utzi, eta aztertu egingo dute. KOLONOSKOPIA: 12 mm-ko tutu malgua eta argiduna. Uzkitik sartzen da kolon osoa miatzeko. Proba hau egiteko, hesteak oso garbi egon behar du. Horretarako, dieta berezi bat egin eta OZko zure erreferentziazko erizainak emango dizun prestakina hartu behar duzu. Ez da ohikoa arazorik egotea (esate baterako odol-jarioa eta zula-keta), baina, hala ere, kontuan hartu behar da gerta daitezkeela. Gutxi gorabehera 1 hilabeteko da kolonoskopia egiteko (sedazioa eta guzti) txarote-zerrenda.

- Beste aukera bat izan daiteke digestioko espezialistek aztertzea.

151


XV. ERANSKINA. OTIrik EZ DUEN PERTSONAK GONBIDATZEA

BAZTERTUTAKO PERTSONAK:

Hainbat bide daude PZK-k baztertutako parte-hartzaileen datuetarako sarbidea izate-

ko:

- Lehen mailako arretako medikuek baztertutako parte-hartzaileei buruz ematen

diguten informazioa eta baztertuak izateko arrazoiak. Informazio hori PZKra

igorriko da posta elektronikoaren bidez. [email protected]

- Pazientea bera, programaren gonbidapena jasotzen duenean, Zentro Koordinat-

zailearekin harremanetan jartzen da, e-posta edo telefono-deien bidez.

(900.840.070)

- Pazienteek eurek gutunak itzultzen dituzte eta adierazten dute EZ dutela parte

hartu nahi. Osasun Zentroetatik astean behin helarazten dizkigute.

OTIrik EZ DUTEN PERTSONAK - OTIrik ez duten zenbait pertsonak programaren gonbidapena jasoko dute; izan ere,

euren datuak baliteke eguneratuta ez egotea. Erabiltzaile horiek zentro koordinatzaile-

ra deitu eta OTIrik ez duten paziente gisa alta emango diete. Aldez aurretik egiaztatu-

ko dute azken txandatik (halakorik egotekotan) 24 hilabete igaro direla.

• OTIrik ez duten eta arrazoi horregatik sartutako ez daudenen kasuan,

horien izen-abizenak, jaiotze data, NANa eta helbidea erregistratuko dira.

PZKn “TISik EZ” duten pertsona gisa erregistratuko dira, eta pertsona

horiekin harremanetan jarriko dira gonbidapena egiteko.

• OTIrik ez duten pertsonek programaren berri badute eta bertan alta

emateko deitzen badute. Horretarako, galdetegi bat igorriko zaie posta

elektroniko bidez.

• Laginak Gurutzetako Ospitalean aztertuko dira.

152


153


“OTI EZ” DUTEN PERTSONENTZAKO GUTUNAK

• Jarraibideak + “OTIrik EZ” kita (gutun honekin bate ra, laborategiko helbidea dakarren gutun-azala erantsiko da)

154


• GUTUNAREKIN BATERA ERANTSITAKO GUTUN-AZALA, POSTONTZIAN ENTREGATZEKO KITA ETA GUZTI:

155


• TSOHen emaitza negatiboa izan duten “OTIrik EZ” per tsonentzako gutuna

156


• TSOHen emaitza positiboa izan duten “OTIrik EZ" per tsonentzako gutuna (gu-

tun eredu honekin batera, kolonoskopiari buruzko in formazioa dakarren gu-tuna erantsiko da)

157


• PAZIENTEAK KOLONOSKOPIAREN BOLANTEA ITZULTZEKO GUTUNA:

158


• TSOHen emaitza negatiboa duten eta adinagatik baja eman behar duten “OTI-rik EZ” pertsonentzako gutuna

159


Kolon eta ondesteko minbizia bahetzeko Euskadiko Programa

160

• Gonbidapen gutunarekin batera doan informazio tript ikoa (OTI eta OTIrik EZ)


161

• “OTIrik EZ PAZIENTEENTZAKO” argibideen diptikoa


162

XVI. ERANSKINA. KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA PREBENI-TZEKO PROGRAMAREN INGURUAN IZANDAKO GORABEHERAK, KEXAK ETA ERREKLAMAZIOAK


163

• Hona hemen izan diren gorabehera ohikoenak:

- Kitak ez dira edukiontzi egokian utzi. Zentro Koordinatzaileari

jakinarazi, akatsa egon dela jakinarazteko gutuna igortzeko.

- Identifikatu gabe utzi den kita. Baztertu egin behar da, ezin

delako erabiltzailea identifikatu.

- Kit zikina, gehiegizko lagina sartu delako. Zentro Koordinatzai-

leari jakinarazi, akatsa egon dela jakinarazteko gutuna igor-

tzeko.

Osasun zentroetan izaten diren gorabeherak Programaren PZKri helarazten

zaizkio, normalean bi modu hauen bidez:

- Programaren doako telefonoaren bidez.

- Programaren posta elektronikoaren helbidearen bidez.

• Kexak eta iradokizunak kudeatzea.

- Erreklamazioak jasotzea.

- PZKPren zentro koordinatzailean erregistratzea.

- Berau aztertzea.

- Horren arrazoiaren arabera:

o Zentro koordinatzailetik bertatik kudeatu eta erantzuten da edo

o Zerbitzu Erakundera igortzen da dagokion bezala kudeatu eta

pazienteari erantzuna emateko.


164

XVII. ERANSKINA. ANATOMIA PATOLOGIKOA

KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA PREBENITZEKO PROGRAMAN DAUDEN LESIOEN BERRI EMATEKO KALITATE GIDA AURKIBIDEA

1. SARRERA 2. LAGINAK ANATOMIA PATOLOGIKOAREN ZERBITZURA IGOR-

TZEA 3. LAGINAK ANATOMIA PATOLOGIKOAREN ZERBITZUAN MANEI-

ATZEA 4. LESIOEN DESKRIBAPENA 5. TXOSTENAK ETA KODETZEA 6. LYNCH SINDROMEA BAHETZEA ANATOMIA PATOLOGIKO LA-

GUNTZA ERRUTINAN 7. BIBLIOGRAFIA

KOORDINAZIOA: ISABEL PORTILLO VILLARES PZKPren ZENTRO KOORDI-NATZAILEA LANTALDEA: ARRINDA YEREGUI, JOSE MARI BIDASOAKO OSPITA-LEA ARBIDE DEL RIO, NAGORE BASURTUKO OSPITALEA ATARES PUEYO, BEGOÑA TXAGORRITXU AUO BARREDO SANTAMARIA, INMACULADA GALDAKAO-USANSOLOKO OSPITALEA CATON SANTAREN, BLANCA SANTIAGO AUO DE MIGUEL HERRAN, EDUARDO GALDAKAO-USANSOLOKO OSPITALEA HURTADO MENDOZA, JOSE LUIS ARABAKO ESKUALDEA IDIGORAS RUBIO, ISABEL PZKPren ZENTRO KOORDI-NATZAILEA LARZABAL ARAMBERRI, JOSE MIGUEL DONOSTIAKO OSPI-TALEA MALO DIEZ, PALMIRA TXAGORRITXU AUO PEREDA MARTINEZ, ESTHER DEBAGOIENEKO OSPITALEA RAMIREZ RODRIGUEZ, M. MAR SAN ELOY OSPITALEA RODRIGUEZ GONZALEZ, JUANA M. MENDAROKO OSPITALEA SAIZ RUIZ DE LOIZAGA, MARTA ZUMARRAGAKO OSPITALEA


165


166

1. SARRERA Ahal den heinean Kolon eta Ondesteko Minbizia Bahetzeko Programako pro-zedurak eta txostenak estandarizatu behar direnez, Osakidetzako sareko anatomia patologikoko espezialistak gonbidatu zituzten. Helburua zen Kolon eta Ondesteko Minbiziaren Bahetzeko Europako Kalitateko Gidan jasotako gomendioak jarraituz eskuratutako ebidentzia zientifikoaren eta jardunbide egokien bidez parte hartzea dokumentu hau egiten. Hona hemen helbu-ruak:

• Identifikazio prozesuak, laginen erabilera eta emaitzen informazioa hobetzea.

• Lesioen diagnostikoari eta pronostikoari buruzko ezagutzak adostea eta horien berri ematea.

• Lesioen diagnostikoa eta pronostikoa egin ondoren hartutako erabaki klinikoetan laguntzea.

Azken dokumentu horretan eztabaidak onartzen dira eta hobekuntzak sar daitezke. Azken batean, helburua da baheketan parte hartzen duten pertso-nen jarraipena hobetzea. Hori dela eta, ezinbesteko laguntza izango da di-gestiboko espezialistentzat zein tumoreen batzordeentzat eta familiako me-dikuentzat. Lehenik eta behin, erauzitako lesioen diagnostikoak jasoko dituzte. Nolanahi ere, prozesua kalitatekoa izan dadin fase guztietan, ezinbestekot-zat jotzen da laginak Anatomia Patologikoaren zerbitzura igortzea, prozesu osoa behar bezala egin dadin. Horrexegatik, zenbait prozesutan lan egin dute, kalitate irizpideak kontuan hartuta, emaitzarik onenak lortzeko. 2. LAGINAK ANATOMIA PATOLOGIKOAREN ZERBITZURA IGORTZEA AZTERKETA ANATOMO-PATOLOGIKOA EGITEKO ESKAERAN JASO BEHARREKO DATUAK 1.- Pazientearen filiazioa eta identifikazioa. 2.- Pazienteari buruzko informazio kliniko esanguratsua. 3.- Azterketa endoskopikoan eginiko aurkikuntzak (endoskopiaren txosten osoa sar daiteke). 4.- Endoskopia egin bitartean hartutako laginak:

• Lesio bat baino gehiago egotekotan, erabili ontzi bat bakoitzarentzat. Ontzi bakoitza behar bezala identifikatuta eta zenbatuta egongo da.

• Endoskopiaren lagin/ontzi bakoitzetik honako hauek adieraziko dira: o Kokapena. o Lagina hartzeko erabilitako teknika: biopsia puska-

kentzaileetan (hotzak, beroak), polipektomia snare-rekin (hot-za, beroa), mukosa-erauzketa endoskopikoa eta abar.

o Diagnostikoa egiteko biopsia den edo lesio baten erauzketa den. Erauzketaren kasuan, ea osatua edo osatu gabea den.


167

o Lesioaren morfologia. o Lesioaren neurria.


168

3. LAGINAK ANATOMIA PATOLOGIKOAREN ZERBITZUAN MANEI-ATZEA

3.1 LAGINAK JASOTZEA

1. Etiketak ondo jarrita daudela egiaztatzea, baita ontzietako identifika-zioa ere.

2. Paziente bakoitzari biopsia zenbaki bakarra ematea eta jasotzen diren ontziak beste lagin-zenbaki ematea.

3.2 DESKRIBAPENA ETA TAILAKETA Patologoek egingo dituzte, edo bestela behar bezalako prestakuntza duten teknikariek, zerbitzu bakoitzaren ohituren arabera.

1. Biopsiak: lagin guztiak deskribatu eta sartuko dira.

2. Polipektomiak:

a. Deskribapen osoa, pedikulurik dagoen edo ez adierazita. b. Milimetrotan neurtzea, pedikulua alde batera utzita. c. Komeni da polipoak tailatzea euslea osatuta dagoenean, ez za-

tikatzeko. d. Ertza identifikatzen bada, margotu tinta txinatarrez. e. Ardatzaren erditik hautatu polipoa eta lehen mozketa horren

sekzio paralelo eta eszentrikoak egin, 3 mm inguruko lodiera-koak.

f. Ardatz tailatua barne hartzen duten blokeen mozketak eskatu (serieetan eginda).

3. Azpi-mukosen eszisioak:

a. Kartoi, kortxo edo antzeko material batean zabaldu eta orra-tzen bidez itsatsiko dira.

b. Lesioa diametro handienean deskribatuko da. c. Ertzak tinta txinatarrez markatu. d. Lesio osoa sartuko da.


169

4. LESIOEN DESKRIBAPENA. DIAGNOSTIKOEN KATEGORIAK 4.1 NORMALA Histologia arrunta eta aurkikuntza zehaztugabeak hartzen ditu barne (mu-kosa erreaktiboa, espero ez zen hantura, neurrizko aldaketak, lesio oso txikia, kongestioa eta abar) 4.2 ADENOMAK 4.2.1 Adenoma arruntak Adenomak lesio neoplasikoak dira, definizioz displasikoak, eta, beraz, gaiztoak izan daitezke. Kolon eta ondesteko minbizia guztien % 75-80k adenomak dituzte oinarrian, baina adenomen gutxieneko kopuru txiki batek besterik ez du minbizia garatzen (% 5 edo gutxiago). Badirudi adenoma batek minbizia garatzeko 7-10 urte inguru behar dituela. Garatzeko arriskua are azkarragoa da adenoma aurreratuen kasuan. Adenoma aurreratua da maila handiko displasiadun adenoma bat (1 cm baino handiagoa) edo ade-noma erabat bilotsua. Adenomek APC bialelikoaren aktibazio falta agertu ohi dute. Horrek kromo-somen egonkortasun falta eragiten du eta segidako gertaera genomikoak izaten ditu, esaterako KRAS eta TP53 mutazioak. Mikroskopikoki adenomek kripta tubularrak erakutsi ohi dituzte, zuzenak eta zelula displasikoez estalita, erdigune luzatu eta hiperkromatikoarekin. Honela sailkatzen dira: tubularrak, tubulo-bilotsuak eta bilotsuak, osagai tubula eta bilotsuen inguruko proportzioaren arabera, “% 20ko araua”ri ja-rraikiz:

• Adenoma tubularra: gutxienez % 80 tubularra. • Adenoma tubulo-bilotsua: gutxienez % 20 bilotsua. • Adenoma bilotsua: gutxienez % 80 bilotsua.

Polipoen edo zatikatutako lesio txikien biopsietan, osagai bilotsu bakar bat identifikatzen bada, “gutxienez tubulo-bilotsu” gisa sailkatzen da. Bilotsuen artean, forma hauetakoak izan daitezke: Bilotsu klasikoak (luzeak eta meheak), palmatutako biloak (multzokatuta eta adarkatua) edo bilo la-burtuak, hau da, diagnostikoetan zailtasun handiagoak ematen dituztenak. Zalantzarik izatekotan, hobe da bilo aldaketaren gaindiagnostikoa egitea, batez ere adenoma txikien (<1cm) kasuan. Egitura bilotsuek, sarritan, osagai muzinosoak izan ohi dituzte: urdailaren azaleko epitelioaren antzeko ezaugarriak dituzte horiek. Katalogatzen zailak diren lesioetan presentzia izatean, errazagoa izaten da histologia bilotsua-ren diagnostikoa egitea.

1. irudia.- Adenoma tubularra: polipoaren % 80 baino gehiago patroi tubularra da.


170

2. irudia.- Adenoma tubulo-bilotsua Biloek polipoaren % 20-80 adierazten dute.

3. irudia.- Adenoma bilotsua: polipoaren % 80k baino gehiagok biloak izaten dituzte.

4. irudia.- Epitelio muzinosoa, biloen kasuan ezaugarri izaten dena.

Adenomak, displasiaren definizio gisa, maila baxu edo handiko displasiaren arabera mailaka

diatezke.

• Maila baxuko displasiaren baitan, honako kategoria hauek daude: displasia arina

eta moderatua, maila baxuko neoplasia intraepiteliala eta maila handiko neoplasia

intraepiteliala.

• Maila handiko displasiaren baitan, honako kategoria hauek daude: displasia larria,

kartzinoma in situ, kartzinoma intramukosoa, maila handiko neoplasia intraepite-

liala eta maila handiko neoplasia mukosoa.

Maila handiko displasia diagnostikatzen da egituran dauden nahasteengatik, aldaketa zitologi-

ko egokiekin batera. Egiturako aldaketak gutxi handituta daudenean nabarmendu daitezke.

Zehazki, guruinen konplexutasuna, gemazio irtenak eta bahe papilar intraluminalen itxura kri-

biformea eta/edo irtena. Hona hemen maila handiko displasiaren ezaugarri zitologikoak: zelu-

len polaritatea galtzea, epitelioaren hiru laurdenetan ausaz hartutako erdiguneen estratifika-

zioarekin, erdigune nabarmen handituak, sarritan kromatina sakabanatuarekin eta nukleolo

irtenarekin, ezohiko mitosiaren figurak eta apoptosi ugari.

Garrantzitsua da egiturazko eta zitologiako aldaketen presentzia egotea, hain zuzen, kasuan

kasuko displasiak maila handikotzat katalogatzeko; izan ere, maila baxuko displasien kasuan

adenometan egiturazko aldaketak egon daitezke, baita atipia zitologiko nabarmena ere maila

baxuko displasia duten adenomen azaleko epitelioan, seguruenik traumatismoen ondorioz.

5. irudia.- Maila baxuko displasia.

6. irudia.- Maila baxuko displasia.


171

7. irudia.- Maila handiko displasia. Egituraren nahasmendu nabarmena eta atipia zitologikoa.

Txosten anatomopatologikoaren diagnostikoan honako hauek agertu behar dira: adenoma mota (tubularra, tubulo-bilotsua edo bilotsua), neurria (neu-rtu taillatzean) eta maila handiko displasiaren presentzia, halakorik egote-kotan. Ertz kirurgikoa aztertu ahalko balitz, adierazi adenomen aldaketak eragiten ote dion. Deskripzio mikroskopikoa patologo bakoitzak nahi bezala egin daiteke. Ho-rietan, beste termino batzuk aipa daitezke maila handiko displasia izenda-tzeko (esate baterako, kartzinoma in situ eta abar). 4.2.2 Adenoma ez polipoideak edo lauak Adenomak makroskopikoki pedikulatuak (zurtoin labur edo luzearekin) izan daitezke. Adenoma sesilak polipoideak edo ez polipoideak izan daitezke. Adenoma ez polipoideak edo lauak lesio displasiko ez irtenak dira. Zenbait egilek ohiko mukosaren lodiera edo altueraren bikoitza baino gutxiago duen adenoma gisa definitzen dute, 2,5 mm baino gutxiagoko altuerarekin eta diametro/altuera kozientea 2koa edo gehiagokoa duena. Zaila da endos-kopian antzematea. Oro har, plaka gorrixka txikien moduan agertzen dira (oso gutxitan izaten dute 1 cm-ko diametroa baino gehiago). Ertzak zertxobait goratuta eta horietako batzuk erdigunean sakonunea dute. IIa (lesio zertxobait goratuak), IIb (erabat lauak) eta IIc (sakonunea dutenak) azpitipoetako neoplasiaren diagnostiko endoskopikoari dagozkio, Pariseko sailkapenekoak. Histologikoki egitura ia beti tubularra izaten da. Lesioaren erdigunean, be-reziki sakonunea badu, tubulo neoplasikoek mukosaren lodieraren zati bat edo osoa hartzeko joera dute, eta txikiagoak dira, elkarren artean tarte gu-txiago dute eta horietako zenbait adarkatuta daude. Kanpoalderago, erra-dioa edo alboko hedadura hazteko patroiarekin bat eginez, tubulo displasi-koek mukosaren azaleko zati bat besterik ez hartzeko joera dute. Horrek ahalbidetzen du adenomaren ertzak txarto mugatuta egotea eta endos-kopian errazago erauzi ahal izatea. Badirudi maila handiko displasia eta kartzinoma maizago agertzen dela adenoma ez polipoideetan, batez ere sakonuneak dituzten adenometan, eta, bereziki, erdiguneko sakonunea alboko lesioaren erdia baino sakonagoa bada. Kartzinoma lauak eta txikiak izango lirateke (<1 cm), hondar-adenomarik gabekoa (“novo kartzinomak”). Akats molekularra ez da ade-noma klasikoarena bezalakoa. Hala adenoma lauek nola kartzinoma lauek KRAS eta APC mutazioen maiztasun gutxi izaten dute, eta, horren aldean, TP53 mutazioen proportzio handia. Hala ere, ez dago argi mendebaldeko herrialdeetan lesio horien eragina eta eboluzioa zein den. Beraz, beharrez-koa da azterketa gehiago egitea bereizmen handiko kromoendoskopia eta/edo endoskopia erabiliz. Eztabaida handia dago adenoma ez polipoideek minbiziaren screening-ean duten garrantziari buruz, bereziki Japongoak ez diren populazioetan. Ba-


172

dirudi adenoma ez polipoideak ez direla horren sarri agertzen Europan eta Ipar Amerikan, eta adenoma ez polipoide gehienak adenoma txikiak izaten direla, aldian behin hazi egingo direla eta adenoma polipoide handi bilaka-tuko direla, eta ez osagai biologiko ezberdina. Adenoma ez polipoideak ebaluatzen dituen patologoaren eginkizuna izango da egiaztatzea adenoma bat dela eta displasia mailakatzea.

8. irudia.- Adenoma ez polipoidea.

9. irudia.- Degenerazio adenokartzinomatosoa adenoma ez polipoide batean.

4.3 LESIO ZERRADUNAK OMEk onartzen du gaur egun lau polipo zerradun mota daudela. Honela sailkatzen ditu:

• Polipo zerradun ez displasikoak: o Polipo hiperplasikoa o Polipoa / adenoma zerradun sesila

• Polipo zerradun displasikoak:

o Polipoa / adenoma zerradun sesila, displasia zitologikoarekin o Adenoma zerradun arrunta

4. 3.1 Polipo hiperplasikoak Sintomarik gabeko lesioak dira, sarritan kolonaren azterketa endoskopikoak egitean halabeharrezko aurkikuntza gisa identifikatzen direnak. % 90 baino gehiago ondeste-sigman aurkitzen dira, eta, oro har, 5 mm baino gutxiagokoak dira. Adinean aurrera egin ahala, areagotu egiten da horiek agertzeko aukera. Hiru mota ezarri dira:

• Mikrobesikular motakoa (sarriena). • Globet zelula asko dituen motakoa. • Muzina gutxi duen motakoa (itxurarik arraroena).

Azpi-sailkapen horrek praktikan ez dirudi garrantzi handirik duenik. Gainerako lesioekin batera, azaleko eta kriptako zerradun ingurua dute, baina ez dute polipo zerradun sesilean ikusitako egiturarik edo ezohiko pro-liferaziorik, ezta ohiko adenoma zerradunean dauden aldaketa displasikorik ere.


173

Hona hemen zenbait gertaera bereizgarri:

• Kriptak goiko erdialdean baino ez dira zerradunak. • Normalean, kripten azpialdearen herena estua izaten da eta ugaritzen

diren zelula kolumnarrak ditu (heldugabeak), neurri txikikoak eta hi-perkromatikoak. Mitosiak arraroak dira eta oinarrian egon ohi dira.

• Kriptak azaleran zabaltzen dira pixkanaka. • Epitelioan ez dago aldaketa displasikorik.

Nahiko sarritan agertzen badira ere, oso baxua da kartzinoma garatzeko arriskua. Beraz, hasiera batean ez dute eragiten baheketaren programan, baldin eta oso ugariak edo neurri handikoak ez badira (10 mm-tik gora-koak). Goranzko kolonetako edo poliposi hiperplasikoaren lehen mailako banakoetan polipo handien (10 mm-tiko gorakoak) edo polipo hiperplasi-koen kasuan, baztertu egin beharko litzateke poliposi hiperplasikoa.

10. irudia.- Polipo hiperplasikoa (handitze txikia).

11. irudia.- Polipo hiperplasikoa. Zerradun azalera eta ugaritzen den zati basala.

4.3.2 Polipoa / adenoma zerradun sesila

Lesio lauak edo gutxi goratutakoak izaten dira, eta ondoko mukosaren kolo-re berekoak. Beraz, sarritan zaila da endoskopioaren bidez detektatzea. Gainera, txarto definitutako ertzak izaten dituzte. Beraz, makroskopikoki ematen dutena baino handiagoak izan daitezke. Sarritan, muki geruza batez estalita egoten dira. Normalean, goranzko kolonean egon ohi dira, eta neurria 0,5 cm-koa izan ohi da. Nahasmendu morfologiko bereizgarriak dituzte ugaritzeko eta egitura desi-txuratzeko ezohiko joera dutelako. Hona hemen gertakari bereizgarri batzuk:

• Zerradun fenomeno azentudunak. • Kripten adarkatze nabarmena. • Azalera eta kripten oinarria zerraduna izatea. • Kripten oinarria zabaltzea. • “T” alderantzikatu edo “L” itxurako kriptak, muscularis mucosae-ren

aldi bereko hazkuntzarekin. • Berezko lamina oso gutxi kripten artean. • Sasi-inbasioaren maiztasun handiagoa.


174

• Zenbat eta gehiago handitu, zitoplasma eosinofilikoak egongo dira (ohiko adenomen itxura basofiloagoaren itxuran ez bezala). Kripte-tan, oinarrian zein azaleran, zelula kolumnarrak, globet zelulak eta fenotipo fobeolar gastrikodun zelulak ikus daitezke.

• Mota hauetako lesioan objektiboki esan daiteke atipia zitologikoa da-goela (serie txikietan banatzea, zertxobait handitutako erdigune be-sikulosoak, nukleoa). Hala ere, ezin da displasiaren seinale klasikorik edo “formalik” ikusi.

Duela gutxira arte aintzat hartu diren lesio onberen kasuan, gaur egun ba-dakigu kolon eta ondesteko kartzinomara eralda daitekeela "kartzinogene-siaren bide zerraduna" deiturikoaren bidez. Bide epigenetikoa da, “ohiko bidearen” alternatiba gisa (adenoma-kartzinoma klasikoaren sekuentzia). Kolon eta ondesteko kartzinoma guztien % 20-30era arteko erantzuletzat jotzen da. Molekulen eta histologiaren arteko harremana ezartzen bada, bi azpi-mota aitortu dira. Ondoen ezarritako itxura “bide zerradun sesila” da. BRAF proto-onkogenean dagoen mutazio goiztiarra da bereizgarria; izan ere, CpG () irlen fenotipo metilatzailea agertzen du, eta ezegonkortasuna dago MLH-1 metilazioaren bigarren mailako mikrosateliteetan (IMS). Bide honen lesio aurre-neoplasiko nagusia pólipo/adenoma zerradun sesila da. Normalean kolon eta ondesteko kartzinomak sarriago agertzen dira kolon proximalean. Bigarren itxura baten “bide zerradun alternatiboa” ezaugarria da KRAS pro-to-onkogenean mutazioa eta fenotipo estuagoa (CIMP-Low) egotea. Lesio aitzindaria uste dute ohiko adenoma zerraduna izango litzatekeela. Polipo zerradun sesilen arrisku biologikoa ondo ezarrita ez badago ere, az-ken datuen arabera paziente horiek minbizia izateko duten arriskua ohiko adenomak dituzten pazienteen antzekoak dira. Beraz, lesio horiek antzeko neurriko adenomak bezala maneiatu beharko lirateke. Gaur egungo ebiden-tziak adierazten du polipo zerradunek erresekzio osoa eta zaintza endos-kopikoa behar dutela, hain zuzen, eraldaketa neoplasikoa izateko arrisku handiagoarekin loturiko faktoreetan oinarrituta; besteak beste, neurria (> o = 10 mm), loturazko displasiaren presentzia, diziplina anizkoiztasuna eta kokapen proximala.

12. eta 13. Irudiak.- Polipo zerradun sesila. Egiturazko nahasmendu bereizgarriak:

Kripta osoari eragiten dion zerra itxura eta bere oinarria handitzea eta adarkatzea.

Zerradun lesio handiek edo kolonetik hurbileko sigmoideek lotura izan de-zakete, hainbat ikerketaren arabera, ohiko adenomak agertzeko arriskua handitzearekin, hala modu sinkronikoari nola metakronikoari dagokionez.


175

Horrez gain, kolon eta ondesteko kartzinoma izateko arriskua handitzeare-kin ere dago lotuta. Zerradun lesio anizkoitz, proximal eta neurri handikoen kasuan ere beha-rrezkoa da “zerradun poliposiaren sindromea” baztertzea. Ezaugarri kliniko-patologiko bat da, hain zuzen, kolon eta minbiziko kartzinoma izateko arriskua areagotzearekin lotuta. OMEk definitzen du zenbait irizpide zehatzekin; besteak beste:

• Gutxienez kolon sigmoidesetik hurbileko zerradun bost polipo. Horie-tako bi 10 mm-koak edo gehiagokoak izango dira.

• Kolon sigmoidesetik hurbileko zerradun polipoen edozein kopuru fa-milian (lehen mailako ahaideak: gurasoak, anai-arrebak eta seme-alabak) sindrome horren aurrekariak daudenean.

• Edozein neurritako hogei polipo baino gehiago daudenean kolonean barrena sakabanatuta.

Paziente horiek eta horien ahaideek diziplina anitzeko ebaluazioa behar dute kolon eta ondesteko kartzinomaren arrisku handiko unitateetan. 4.3.3 Polipoa / adenoma zerradun sesila, displasia zitologikoarekin Polipo zerradunen gutxieneko batek bakarrik garatzen ditu ageriko displasia zitologikoaren guneak. Lehen polipo misto hiperplasikoak/adenomatosoak esaten zitzaien. Komeni da terminologia berria erabiltzea; izan ere, adieraz-ten du polipo zerradun sesilak lesio aurreratuagoak bilakatu direla. Displasia duten polipo zerradun sesilak lesio heterogeneoak dira. Displasia “adenomatosoa” edo “ez adenomatosoa” izan daiteke. Displasia “adenomatosoa” oro har epitelio zerradun ez displasikotik ondo mugatuta egoten da. Foko displasikoak adenoma tubular eta/edo bilotsu arrunten ondorio izan daitezke edo ohiko adenoma zerradun baten antzeko fokoak egon daitezke. Displasia “ez adenomatosoa” edo displasia “zerraduna” duten polipoek poli-po zerradun sesilaren egitura agertzen dute, baina zelula epitelialak displa-siko argiak dira. Zelulak zilindro edo kubo itxurakoak dira, zitoplasma eo-sinofiloarekin eta erdigunea borobila eta bilotsua du, erdigune irtenarekin. Maila handiko displasia adierazten dute. Kartzinoma goiztiar inbaditzailea izan ohi duten polipo zerradun sesil gehienetan ikusten da.


176

14. irudia.- Displasia “adenomatosoa” displasia duen polipo zerradun seilarekin (ertzeko eskui-

naldean).

4.3.4 Adenoma zerradun arrunta

Lesio arraroak izaten dira. Ohikoagoak dira 60-65 urte bitarteko emakumeen kasuan eta oro

har ezkerreko kolonean egoten dira (goranzko kolonean dauden lesioek sarritan adenoma

displasia zerraduna agertzen dute polipo zerradun sesila).

Ohi baino handiagoa izatea, papilarra izatea edo proiekzio bilotsu digitoformeak eta egitura

zerradun irtena izatea da bereizgarria.

Hona hemen mota horietako lesioen ezaugarri ohikoak:

• Kripten zerradun patroi irtena.

• Azaleko epitelioko itxura mikropapilarra.

• Zitoplasman aldaketa eosinofiliko irtenak dituzten zelulak.

• "Marka” edo gertaera bereizgarria izaten da displasia aldaketa mordoa egotea, poli-

poaren maila guztietan atipia eta seriazio nuklearra izanik (azalera epiteliala barne.

15. irudia.- Adenoma zerradun arrunta. Zerraduna eta irtena eta azalera mikrokapilarra.

16. irudia.- Adenoma zerradun arrunta. Displasia atipiarekin, seriazio nuklearra eta zitoplasma

eosinofilo bereizgarriak.

4.3.5 Polipo zerradun sailkaezinak Diagnostiko hori baztertu egin beharko genuke, kasu batzuetan lagina pro-zesatzeko tresnagatik, patroi bat baino gehiago edo zailtasun handiagoko lesioak gainjarri direlako.


177

Kasu horietan, beti ahalegindu behar dute ahalik eta ahalegin handiena egi-ten eta gutxienez lesioa displasikoa den edo ez zehazten, ondoren izan ditzakeen izaera terapeutikoetara. Horretarako, lesio zerradun sailkaezina-ren terminoa erabiliko da, displasia izan edo ez. 4.4 BESTE POLIPO BATZUK Polipo inflamatorioak, plipo gazteak, Peutz-Jeghers polipoak, Cronkhite-Canada sindromearen polipoak, kartzinoideak, lipomak, leiomiomak, GIST eta abar.

17. irudia.- Tumore kartzinoideare adibidea.

4.4.1 Minbizi-polipoa (adenokartzinoma goiztiarreko polipoa, Pt1) Adenokartzinoma inbaditzailea duen polipoa da, eta kolon eta ondesteko submukosaren barruan muscularis mukosaren bidez zelula neoplasikoen inbasio gisa definitzen da. Epitelio adenomatosoen sasi-inbasiotik berezi behar da, bihurdura fenome-noen bidezko polipoen submukosaren baitan, sarritan sigman ikusten den bezala.

18. irudia.- Adenomakartzinomadun polipo goiztiarra (Pt1). Submukosaren infliltrazioa.

19. irudia.- Sasiinbasioko fenomenoak, polipoaren ardatzean muki putzu handiak dituena.

Pt1 tumoreak Haggit sistemaren (lesio pedikulatuetarako) edo Kikuchi sis-temaren (tumore sesilak) bidez azpiestadifika daitezke. Ehuna zatikatuta edo txarto bideratuta badago ezin da egin. Kikuchi sistema soilik erabil dai-teke berezko muskularra badago.


178

Txosten anatomopatologikoaren diagnostikoan honako hauek agertu behar dira: kartzinoma mota eta maila, inbasio baskulo-linfatikoaren presentzia edo presentziarik eza eta ertz kirurgikoarekiko tartea. Kartzinoma maila tumorean dagoen mailarik altuena da, kontuan hartu ga-be inbasioaren frontearen histologia. Gutxi ezberdindutako kartzinoma baten presentzia, zehazki, inbasio bas-kulo-linfatikoarena edo erresekzio ertzeko tartea sakona denean, 1 mm-koa edo txikiagokoa, polipo erresekzioaren ondoren beste tratamendu bat beha-rrezkoa den adierazgarri da.

4.5 KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA 4.5.1 Minbizi motak

1. maila: submukosaren inbasioa, baina polipoaren burura soilik

mugatuta

2. maila: inbasioa polipoaren leporaino zabaltzen da

3. maila: inbasioa pe-dikuluaren edozein aldetan

4. maila: pedikulutik haragoan doan inbasioa, baina baina muskuluaren

beraren gainean.

1. irudia.- Haggitt-en inbasio mailak kartzinoma polipoideetan

2. irudia. – Kikuchiren submukosaren infiltrazio mailak.

sm1 sm2 sm3


179

Kolon eta ondesteko minbizi gehienak adenokartzinomak dira. Tumo-

re epitelialen artean, mukosaren muscularisean sartzen direnak baino ez dira kokapen horretan gaiztotzat jotzen. Paneth-en zelula sakabanatuak, zelula neuroendokrinoak edo foko txiki ezkatatsuak bereiztea bateragarria da adenokartzinomaren diagnosti-koarekin. Kolon eta ondesteko tumoreen sailkapen histologikoak, WHOrenak, hainbat azpimota histologiko ezartzen ditu kartzinomen artean:

ADENOKARTZINOMA ADENOKARTZINOMA KRIBIFORMEA, KOMEDOI MOTAKOA HEZUR MUINEKO KARTZINOMA KARTZINOMA MIKROKAPILARRA ADENOKARTZINOMA MUZINOSOA ADENOKARTZINOMA ZERRADUNA ZELULA KARTZINOMA ERAZTUN ZIGILUAN KARTZINOMA ADENOESKATATSUA ZELULA FUSIFORMEEN KARTZINOMA KARTZINOMA EPIDERMOIDEA KARTZINOMA DESBERDINDU GABEA

Adenokartzinomak berdindu egiten dira guruinaren osagaiaren eta bere proportzioaren arabera, zertxobait edo oso gutxi ezberdinduta. Bigarren au-kera bat da maila baxuko (ondo eta zertxobait ezberdinduta) eta handiko (oso gutxi ezberdinduta eta bereizi gabeko kartzinomak) sailkapena egitea. Guruin-osagaiaren ehunekoa tumorea lautzeko erabil daiteke: G1 ONDO EZBERDINDUA Guruin osagaiaren %

>95

MAILA BAXUKOA

G2 ZERTXOBAIT EZBER-

DINDUA

Guruin osagaiaren %

50-95

MAILA BAXUKOA

G3 OSO GUTXI EZBER-

DINDUA

Guruin osagaiaren %

>50

MAILA ALTUA

G4 KARTZINOMA DES-

BERDINDU GABEA

Guruin osagaiaren %

>5

MAILA ALTUA

Koloneko tumore gaizto ohikoena ondo edo zertxobait ezberdindutako ade-nokartzinoma da. Definizioz, eraztun zigiluko kartzinomak eta adenokartzi-noma muzinosoak gutxi ezberdindutakotzat jotzen dira (maila altua). Hezur muineko kartzinomak oso gutxi ezberdindutakotzat edo sailkatu gabekotzat sailkatu behar dira.

Kolon eta ondesteko tumore epitelialen artean, kartzinoideak (ondo ezber-dindutako neoplasia endokrinoak) eta tumore misto kartzinoide-adenokartzinomak daude.


180

20. irudia.- Maila baxuko adenokartzinoma.

21. irudia.- Maila handiko adenokartzinoma.


181

4.5.2 TNM eta estadioak TNMk, kolon eta ondesteko minbizien kasuan, sailkatzeko beste sistema batzuek baino zehaztasun gehiago ematen ditu. Dukesekin bateragarria da eta zehaztasun handiagoa ematen du pronostikoak azpimultzo ezberdinen arabera identifikatzean. DEFINIZIOA: Lehen mailako tumorea (T) TX Lehen mailako tumorea ezin da ebaluatu T0 Ez dago lehen mailako tumorearen ebidentziarik Tis Kartzinoma in situ: intraepiteliala edo berezko laminaren inbasioa (1) T1 Tumoreak submukosa inbaditzen du T2 Tumoreak berezko muskulua inbaditzen du T3 Tumoreak azpiserosoa edo ondeste nahiz kolon inguruko ehunak (ez

peritonealizatuak) inbaditzen ditu. T4 Tumoreak zuzenean inbaditzen ditu beste organo edo egitura batzuk

eta/edo erraietako peritoneoa zulatzen du. T4a Tumoreak erraietako peritoneoa zulatzen du T4b Tumoreak zuzenean inbaditzen ditu beste organo edo egitura batzuk (2) Oharrak:

(1) Tis-en baitan daude guruineko mintz basalaren barruan (inraepitelia-la) edo berezko laminan (intramukosoa) sartutako zelula neoplasi-koak, submukosaren baitako muscularis mucosaeren bidez zabaldu gabe.

(2) T4b zuzenean inbaditzearen baitan dago serosaren bidez kolon-ondesteko beste organo edo segmentu batzuk inbaditzea. Mikros-kopioarekin aztertuz egiaztatzen da, edo kokapen retroperitoneala edo azpiperitoneala duten tumoreetarako, beste organo edo egitura batzuen inbasio zuzena, euren hedapenaren arabera, hedadura mus-kularretik harago. Tumorea makroskopikoki beste organo edo egitura batzuei itsatsita badago, ct4b gisa sailkatuko da. Hala ere, tumorerik antzematen ez bada atxikidura mikroskopikoan, sailkapena pT1-3 izan beharko litza-teke, hormaren inbasio mailaren arabera.

Nodulu erregionalak (N) NX Guruin linfatiko erregionalak ezin dira ebaluatu N0 Ez dago metastasirik guruin linfatiko erregionaletan N1 Metastasia 1-3 guruin linfatiko erregionaletan N1a Metastasia 1 guruin linfatiko erregionalean N1b Metastasia 2-3 guruin linfatiko erregionaletan N1c Tumoreen biltegiak (sateliteak) subserosan edo ondeste nahiz

kolon inguruko ehun ez peritonealizatuetan. Metastasirik gabe guruin linfatiko erregionaletan (1)

N2 Metastasia 4 guruin linfatiko erregionaletan edo gehiagotan N2a Metastasia 4-6 guruin linfatiko erregionaletan


182

N2b Metastasia 7 guruin linfatiko erregionaletan edo gehiagotan Oharra

(1) Tumoreen biltegiak (sateliteak) zelula-tumoreen habiak edo no-duluak dira, makro zein mikroskopikoak. Kolon eta ondeste inguruko gantz-ehunetan egon ohi dira, hondar-guruin linfatikoaren ebiden-tziarik gabe. Tumorearen hedadura etena, bena-inbasioa adieraz de-zakete hedadura extrabaskularrarekin (V1/2) edo erabat ordeztutako guruin linfatikoa (N1/2). Tumoreen biltegiak T1 edo T2 lesioetan an-tzematen badira, orduan ez da T sailkapena aldatu behar, baina no-dulua(k) N1c gisa jakinarazi behar d(ir)a. Nodulua guruin linfatikotzat jotzen bada, tumoreak erabat ordeztuta-koa (oro har inguru lau baten presentziagatik), guruin linfatiko positi-bo gisa jakinarazi beharko litzateke, eta ez satelite baten moduan. Nodulu bakoitza banan-banan zenbatu beharko litzateke guruin linfa-tiko gisa amaierako pN zehaztapenean.

Distantziako metastasia (M) M0 Ez dago distantziako metastasirik M1 Distantziako metastasia M1a Organo batean (gibela, birika, obarioa, guruin linfatiko ez erre-

gionala(k)) sartutako metastasia. M1b Metastasia organo batean baino gehiagotan edo peritoneoan

Estadioak

Estadioa T N M Dukes MAC

0 Tis N0 M0 - -

I T1

T2

N0

N0

M0

M0

A

A

A

B1

IIA T3 N0 M0 B B2

IIB T4a N0 M0 B B2

IIC T4b N0 M0 B B3

IIIA T1-T2

T1

N1/N1c

N2a

M0

M0

C

C

C1

C

IIIB T3-T4a

T2-T3

T1-T2

N1/N1c

N2a

N2b

M0

M0

M0

C

C

C

C2

C1/C2

C1

IIIC T4a

T3-T4a

T4b

N2a

N2b

N1-N2

M0

M0

M0

C

C

C

C2

C2

C3

IVA Edozein T Edozein N M1a - -

IVB Edozein T Edozein N M1b - -

Oharra: cTNM sailkapen klinikoa da, pTNM sailkapen patologikoa. “y” aurrizkia tratamendu

laguntzaile baten (ypTNM) ondoren sailkatutako minbiziak dira. Erantzun patologiko

osoa duten pazienteak ypT0N0cM0 dira, eta 0 edo I taldeko estadioaren antzekoak

izan daitezke. “r” aurrizkia gaixotasunik gabeko tarte baten ondoren berreritze (rTNM)

bat izan duten minbizietarako erabiltzen da. *Dukes B pronostiko taldeen onena

(T3N0M0) eta txarrenaren (T4N0M0) osaera da, Dukes C bezala (edozein TN1M0 eta

edozein TN2M0). MAC Astler Coller sailkapenaren aldaketa da.


183

5. TXOSTENAK ETA KODETZEA Garrantzitsua da aurrerapausoak ematea ebaluazio xehatua egitea ahalbi-detuko duen txosten baten bidez. Ahalik eta erabakigarriena izango da de-tektatutako lesioei eta horien diagnostikoei dagokienez. Txostenean honako hauek jasoko dira:

o Pazientearen identifikazio datua, eskaera unitatea eta mediku eskat-zailea.

o Jatorria adierazi behar da, kasu honetan, kolon eta ondesteko minbi-ziaren baheketa.

o Lesio guztien deskripzio xehatua. o Laginaren identifikazioa. o Neurria. o Lesio mota. o Kokapena. o Deskribapena. o Morfologia. o Diagnostikoa.

SNOMED kodeak gaur egungo azterketan ere erabiltzen jarraituko dute, oso informazio iturri garrantzitsua baitira lesioak aurkitu eta ebaluatzeko, hala Anatomia Patologikoak nola ospitaleetako eta biztanleen tumoreen erregis-troak. Gaur egun erabiltzen diren eta aztertu daitezkeen kode guztiak sartzen ditugu; izan ere, ospitale bakoitzak zenbait aldaketa sartu ahal izan ditu. Lesio bakoitzaren kodeak: T eta M T67000 KOLONA, NE T67100 HESTE ITSUA T68000 ONDESTEA, NE T67995 EZKERREKO HEMIKOLONA T68010 ONDESTEKO MUKOSA T68920 ONDESTEA ETA BAGINA T68950 ONDESTE ETA KOLON SIGMOIDEA T69000 UZKIA, NE T67010 KOLONAREN MUKOSA T67040 KOLONAREN BEREZKO MUSKULUA T67060 APENDIZE EPIPLOIKOA T67100 HESTE ITSUA T67200 GORANZKO KOLONA T67400 ZEHARKAKO KOLONA M72040 POLIPO HIPERPLASIKOA, NE M82110 ADENOMA TUBULARRA, NE M82630 ADENOMA TUBULOBILOTSUA, NE M82611 ADENOMA BILOTSUA, NE M74000 DISPLASIA, NE


184

M74006 DISPLASIA ARINA, NE M74007 DISPLASIA MODERATUA, NE M74008 DISPLASIA LARRIA, NE M81402 ADENOKARTZINOMA IN SITU, NE M81403 ADENOKARTZINOMA, NE M81443 HESTEETAKO ADENOKARTZINOMA, NE M82100 POLIPO ADENOMATOSOA M82130 ADENOMA ZERRADUNA M82401 KARTZINOIDEA, NE M84803 ADENOKARTZINOMA MUZINOSOA (KOLOIDEA), NE M84903 ZELULEN ADENOKARTZINOMA ERAZTUN ZIGILUAN, NE M83230 ADENOMA MISTOA (erabili poliporako / adenoma zerradun sesila, displasiarekin.)

LYNCH SINDROMEA BAHETZEA ANATOMIA PATO-LOGIKO LAGUNTZA ERRUTINAN KOLON ETA ONDESTEKO NAHIZ ENDOMETRIOKO KARTZINOMA guztien gainean egiten da, betiere definitutako zenbait irizpide betet-zen badituzte. Horretarako, TEST IMMUNOHISTOKIMIKOA egiten da, hain zuzen, DNA bereizten duten geneen bidez kodetutako 4 proteinen (MLH-1, MSH-2, MSH-6, PMS-2) adierazpena baloratzeko. Era berean, bi kartzinometarako jarduketa algoritmo bereizleak ezarri dira.

A. KOLONEKO KARTZINOMEI dagokienez, Bethesen lehen hiru

irizpide hauetakoren bat betetzea (1 TAULA):

1. ≤ 50 urteko pazienteak. 2. Kolon eta ondesteko kartzinoma duten pazienteak, horien adi-

na gorabehera, baldin eta modu sinkroniko edo metakronikoan kolon eta ondesteko kartzinomak edo Lynchen Sd-ekin loturiko beste tumore batzuk (ikusi -1* taula)

3. Mikrosateliteen ezegonkortasun handiarekin loturiko fenotipo histologikodun kolon eta ondesteo minbizia duten < 60 urteko pazienteak (ikusi -1** taula).

IHQ EMAITZA (MLH-1, MSH-2, MSH-6, PMS-2). KOMen ALGORIT-MOA (2 TAULA)

1. NORMALA: markatzaile guztietan gordetako tindaketa

nuklearra. 2. Tindaketa nuklearraren falta MLH-1en (bakarrik edo

PMS-2rako tindaketa faltari lotuta). • Aldian behingo kartzinomak baztertzeko (% 10

MLH-1 genearen sustatzailearen hipermetilazioa-gatik): B-RAF mutazioa egiten da txosten bat igorri baino lehen. Hona hemen bi emaitza posi-bleak:


185

o B-RAF mutatua. Noizean behingo kartzi-noma da. Ez du azterketa gehigarririk

behar.

o B-RAF mutatua. Azterketa osagarriak behar dira. Adierazi txostenean: “Balora-

zio osagarriaren adierazpena. Gomen-

datzen da pazientea Kontsulta Gene-tikara bideratzea”

3. Kontserbatutako MLH-1en tindaketa nuklearra eta tindaketa nuklearraren falta gainerako edozein mar-katzailerentzat (MSH-2, MSH-6, PMS-2)

o Adierazi txostenean: “Balorazio osagarriaren

adierazpena. Gomendatzen da pazientea Kontsulta Genetikara bideratzea”

1-TAULA: Bethesdaren irizpideak. Bethesdaren irizpideak.

LYNCen SD baheketa (IHQ/IMS) kolon eta ondesteko tumoreetan 1 Kolon eta ondesteko minbizia diagnostikatuta duten ≤ 50 urteko pazienteak. 2 Adina gorabehera, modu sinkroniko edo metakronikoan kolon eta ondesteko tumoreak edo

Lynchen Sd-ekin loturiko beste tumore batzuk (*) dituzten pazienteak 3 Mikrosateliteen ezegonkortasun handiarekin loturiko fenotipo histologikodun (microsatellite-

high histology) kolon eta ondesteo minbizia duten < 60 urteko pazienteak (**). 4 Familian (lehen mailako ahaidetasuna) kolon eta ondesteko minbizia edo Lynchen Sd-rekin loturiko

beste tumoreren bat diagnostikatuta duen ≤ 50 urteko senide bat (gutxienez) duten pazienteak. 5 Kolon eta ondesteko minbizia edo Lynch-en Sd diagnostikatuta duten familiako 2 kide, edozein

adinekoak eta lehen edo bigarren ahaidetasun mailakoak. * Horren baitan dauden kolon eta ondesteko, endometrioko, urdaileko, obarioko, pankreako, ure-

terreko eta giltzurrunetako pelbiseko, traktu bilialeko eta burmuineko (glioblastoma Turcot-en Sd-n) tumoreak; sebo-guruinetako adenoma eta Muir-torreko sd-ko Keratoakantomak eta heste meharreko kartzinoma.

** Linfozitosi intratumoraldun tumoreak, erreakzio linfoide peritumoral Crhron-like, bereizkuntza muzinosoa edo eraztun zigiluko zeluladuna edota hezur muinekoa.


186

2. TAULA: AP-BAHEKETA ALGORITMOAK KOLON ETA ONDESTEKO KAR-TZINOMAN

B. ENDOMETRIOKO KARTZINOMEI buruz, betiere irizpide hau-etakoren bat betetzen badute:

1. ≤ 60 urteko pazienteak. 2. Endometrio kartzinoma duten pazienteak, euren adina gora-

behera, betiere modu sinkroniko edo metakronikoan koloneko edo obarioko (lotura handia zelula argiko kartzinomarekin) kar-tzinoma edo Lynchen Sd-rekin loturiko beste tumorea batzuk (1 TAULAKO 2. Irizpidearen baliokidea*) dituztenak

IHQ EMAITZA (MLH-1, MSH-2, MSH-6, PMS-2). CEren ALGORIT-MOA (3 TAULA)

1. NORMALA: IHQ markatzaile guztietan gordetako tindaketa nuklearra.

2. Tindaketa nuklearraren falta MLH-1en (bakarrik edo PMS-2rako tindaketa faltari lotuta). • Balorazio klinikoa eta/edo azterketa osagarriak behar ditu

noizean behingo kartzinomak baztertzeko (MLH-1 gene sus-tatzailea ez dagoelako aktibo, hipermetilazioagatik)


187

• Adierazi txostenean: “Balorazio osagarriaren

adierazpena. Gomendatzen da pazientea

Kontsulta Genetikara bideratzea” 3. MLH-1en tindaketa normala eta tindaketa nuklearraren

falta gainerako edozein markatzailerentzat (MSH-2, MSH-6, PMS-2)

• Azterketa genetikoa agintzea esparru germinalean. Adie-razi txostenean: “Balorazio osagarriaren adierazpe-

na. Gomendatzen da pazientea Kontsulta Gene-tikara bideratzea”

3. TAULA: ENDOMETRIOKO KARTZINOMARI BURUZKO AP-BAHEKETARAKO ALGORIT-MOA


188

ERREFERENTZIA NAGUSIAK American Joint Committee on Cancer. Staging Manual. Ed: Byrd, DR, Comp-ton CC, Fritz AG, Green FL, Trotti A. Colon and Rectum. Chapter number 14. Springer, 2010 ICC (International Union Against Cancer. TNM classification of malignant tumours. Ed: Sobin L, Gospodarowicz M, Wittekind, C. Seventh edition. Wiley-Bacwell, 2009. NHS Cancer Sreening Programme. Reporting Lesions in the National Health Service Bowel Screening Progamme. Guidelines from the Bowel Cancer Screening Programme. Pathology group. 2007. disponible en www.cancerscreening.nhs.uk. Odze R, Goldblum JR. Surgical Pathology of the GI Tract, Liver, Biliary Tract, and Pancreas. Saunders Elsevier. Second edition, 2009. Riddell RH, Peters RE, Williams GT, Sobin LH. Atlas of Tumour Pathology. Tumours of the intestines. In Rosai J, Sobin LH, eds. Third series. Fascicle 32 AFIP, 2003. Bosman FT, Carneiro F, Hruban RH, Theise ND, eds. WHO Classification of Tumours of the Digestive System. Lyon, France: IARC; 2010. Piotti KC, Yantiss RK. Sessile serrate polys of the colorectum: Pathologic features and clinical implications. In: Lewin D. Gastrointestinal Polys. Pa-thology Case Reviews. 2013; vol 8, number 2: 81-86. Sabela Carballal, Leticia Moreira y Francesc Balaguer. Pólipos serrados y síndrome de poliposis serrada. Cirugía Española 2013; 91(3): 141-148.


189

XVIII. ERANSKINA JARDUKETA LERROAK FAMILIAN KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA AURREKARIAK ETA POLIPOEN JARRAIPENAK DITUZTEN PERTSONEKIN

Lantaldeak:

Carlos Sola – Osasun Arretako zuzendariordea

Mari Luz Almendral: Goierri-Urola Garaiko ESI

Fidencio Bao – Barakaldo San Eloy ESI

Isabel Bilbao – Kolon eta ondesteko minbizia bahetzeko koordinazioa

Luis Bujanda - Donostiako Unibertsitate Ospitalea

Juan Carrascosa - Goierri-Urola Garaiko ESI

Carlos Enciso - Arabako Unibertsitate Ospitalea

Luis Eraña - Arabako Unibertsitate Ospitalea

Maite Escalante - Arabako Unibertsitate Ospitalea

Javier Fernández – Barrualde-Galdakao ESI

Inés Gil - Donostiako Unibertsitate Ospitalea

Marisa Goyeneche – Bidasoako ESI

Anaiansi Hernández – Barakaldo San Eloy ESI

Jose Luis Hurtado – Arabako eskualdea

Isabel Idígoras – Kolon eta ondesteko minbizia bahetzeko koordinazioa

Unai Martin – UPV-EHUko Soziologia Saila

Eduardo Millán – Osasun Arretako Zuzendariordetza

Enrique Ojembarrena – Gurutzetako Unibertsitate Ospitalea

Pedro Otazua – ESI – Debagoiena

Francisco Polo – Basurtuko Unibertsitate Ospitalea

Eva Zapata – ESI – Debabarrena

Leire Zubiaurre – Debabarreneko ESI

Koordinazioa:

Isabel Portillo – Kolon eta ondesteko minbizia bahetzeko koordinazioa

Aurkibidea Orrialdea

1. Sarrera 3


190

2. Familiako kideei KOM goiz detektatzeko probak

agintzeko eskema orokorra

3. Familian minbizia dagoen sumoen kasuetan lehen mai-

lako arretak jarduketa plana egitea

5. Endoskopiaren txostena: jardunbide egokien irizpideak

6. Kolonoskopia ondorengoaren jarraipena

7. Polipo zerradunak (2014ko abendukoa, berria)

8. Bibliografia

I. eranskina: Baheketa zenbat senidek egin behar duten

kalkulatzea

II. eranskina: Bibliografia aztertzeko metodologia

5

6

10

10

15

19

21

25


191

1 1. Sarrera

Lan hau jarraian adierazitakoak ezartzeko beharrari erantzuteko egin da:

1. EAEko irizpide komunak familian kolon eta ondesteko minbiziaren

aurrekariren bat izateagatik informazioa eta/edo arreta eskatzen du-

ten pertsonei arreta emateko.

2. Probak agintzeko irizpideak (gorozkietan ezkutatutako odo-

la/kolonoskopia), familian kolon eta ondesteko minbiziaren aurreka-

riak dituzten pertsonen arrisku mailaren arabera.

3. Genetika kontseiluko kontsulta berezietara bideratzea agintzeko iriz-

pideak.

4. Kasu guztietan, kolonoskopia osteko jarraipena egiteko irizpide

egokiak.

Ez dira kontuan hartu familian polipo/herentziako osagairik gabeko adeno-

men aurrekariak, hain zuzen, 2009ko Jardunbide Klinikoen Gidan agertzen

direnak (Castell et al, 2009). Hala ere, bertan jasotako gomendioak bete

dira eta lehen zeudenak eguneratu egin dira, ebidentzia berriagoak daude-

lako.

Taldeak lehentasunezkotzat jotzen du arrisku ertaina dutenak (50-69 urte)

Biztanleak Bahetzeko Programan sartzea, baheketa oportunistak saihesteko

eta ezberdintasunak murrizteko.

Hona hemen dokumentu honen helburua:

- Kolonoskopien egokitasun tasa handitzea.

- Familian aurrekariak dituzten pertsonenganako arreta hobetzea.

Bertsio hau eskuragarri dagoen ebidentzia zientifikoan eta profesionalen

arteko adostasunean dago oinarrituta.


192

Kontuan hartu behar da Osakidetzan kolonoskopia anbulanteen eskaerak

gaur egun 4 jarraibidetan zerrendatuta daudela:

- Biztanleen baheketa: 10.500 kolonoskopia/urte.

- Baheketa osteko arrisku handiko eta ertainekoen jarraipena: 1 urtean

kolonoskopien % 20 (2.100) eta 3 urtean kolonoskopien % 20

(2.100).

- Sintomatologia – Lehen Mailako Arretatik eta digestiboko espezialis-

tetatik bideratuta.

- Polipo/minbiziaren jarraipena - hainbat ospitale zerbitzuetatik bide-

ratzea (digestiboa, kirurgia, onkologia nagusiki).

- Familiako aurrekariak – aldakorra, edozein zerbitzu klinikotik eta

lehen mailako arretatik bideratuta. (% 5 herentziakoa eta % 26

arrisku handiarekin kaltetutako familiarekiko ahaidetasunaren arabe-

ra.

Azken kasu horretan, pazienteak irizpide zehatzik gabe bideratzen dituzte,

nagusiki kolonoskopia bat egitera, gehienetan aurretiaz arrisku aurrekariek

duten garrantziari buruz anmnesirik egin gabe. Gainera, kolon eta ondeste-

ko minbizia denez ohikoena eta gure inguruan bizi itxaropena gero eta han-

diagoa denez, oso litekeena da familian aurrekariak aurkitzea. Hori bai, he-

rentziazko minbiziak guztira minbizien % 5 inguru dira, eta ez dago ebiden-

tziarik esateko kasu horietako gehienak modu egokian bahetzeko estrate-

giaren etekina jasotzen dutela (Pérez-Segura et al, 2011).

Are gehiago, egile horiek horri heltzeko eskema hau proposatzen dute:


193

1. irudia.- KOMen jarduteko eskema

2. Familiako kideei KOM goiz detektatzeko probak agintzeko eskema

orokorra

Gure kasuan, kontuan hartuta lantaldeak gai honen inguruan duen espe-rientzia, erabakien multzo hori laburbildu da, eta honako hauek ekarriko lituzteke:

a) KOM duten familiakoen adina zehaztea. b) Ámsterdam I/II-k edo Bethesdak aztertutako irizpideen arabera

zehaztea herentziazko minbizia eta/edo minbizia genetikoa baldin ba-da.


194

c) Arrisku moderatua dagoen kasuetan kolonoskopia/SOH-ren urratsak eta hasteko adina ezartzea.

2. irudia.- Baheketaren algoritmo orokorra

FAMILIAN KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHET-

ZEKO ESTRATEGIAREN ALGORITMOA

Familiako historia KOMi dagokionez

Poliposia (FAP), poliposiekin loturarik ez duen herentziazko KOM,

poliposi hiperplasikoa baztertzea

Hurbilen dagoen

familia ahaidetasuna 1

1. maila 2. maila 3. maila

Kaltetutako familiakoen

kopurua

≥2 1

Kaltetutako familiakoen

kopurua

1

Diagnostikoaren adina

<60 urte ≥60 urte

≥2

Kolonoscopia/ 5 urte (40 urterekin hasi) 2

Biztanleen screeninga BI URTEAN BEHINGO SOH (40 urterekin hasi)

Biztanle Screeninga

BI URTEAN BEHINGO

SOH (50 urterekin hasi)

1 1. mailako ahaidetasuna duten familiakoak (gurasoak, seme-alabak), 2. mailakoak (aitona-amonak, izeko-osabak eta ilobak); 3.

Mailakoak (birraitona-amonak eta lehengusu-lehengusinak). 2 Baheketa 40 urterekin hastea edo kaltetuta dagoen familiako gazteenaren diagnostikoaren adina baino 10 urte lehenago (gertatzen

den lehenengoa).


195

3. Lehen Mailako Arretatik Jarduketa Plana bideratzea familian minbiziaren sumoren bat dagoen kasuetan

KOMen inguruko familia-historiak baldintzatu egiten du gaixotasuna izateko

arriskua, herritarrek oro har izaten duten arriskua baino gehiago. Izan ere,

talde hetereogeno horren baitan daude arrisku moderatua eta handia duten

zenbait banako. Horiek bereizi egin behar dira (familiako KOMen arriskua

estratifikatuta).

3.1 Herentziazko minbiziaren susmoa (KOMen % 5)

Ezer baino lehen, herentziazko eta/edo oinarri genetikoko sindromeak baz-

tertu behar dira, sarritan agertzen diren honako hauen kasuan bezala: Lyn-

chen sindromea, familiako polipsis adenomatosoa, MYH genearekin loturiko

poliposia eta poliposi zerraduna. Kasu horiek guztiak digestio aparatuko

kontsultetara bideratuko dira, azterketa osoa egiteko. Protokoloa betet-

zeko eta kasu horiek behar bezala jarraitzeko, hainbat adierazle ezarri dira

Osasun Sistema Nazionalean aplikatu beharreko jarraipen urratsak uler-

tzeko eta aztertzeko (Serra et al, 2009).

Susmoen irizpideak:

Lynch sindromea (HNPCC), tumoreen gaineko ikerketa molekularra adie-

razita:

Ámsterdam I/II motako irizpideak (irizpide guztiak bete behar dira):

- Gutxienez kolon eta minbizia edo HNPCCrekin loturiko tumoreren bat

(endometrioa, heste meharra, ureterra, giltzurruneko pelbisa) duten

hiru pertsona.

- Senideetako batek lehen mailako ahaidetasun-maila du beste biekiko.

- Gutxienez kaltetutako 2 belaunadi segidan.

- Gutxienez 1 kasu 50 urte bete baino lehen diagnostikatuta.

- Familiako poliposi adenomatosoaren diagnostikoa baztertzea.


196

- Neoplasien histologia egiaztatzea.

Aztertutako Bethesdaren irizpideak (irizpideetako batzuk bete behar di-

ra):

- 50 urte bete baino lehen kolon eta ondesteko minbizia diagnostikatu-

ta izatea. Proposatu da azterketa histokimikoak aztertzea < 60 urte

dituztenen kasuan.

- Kolon eta ondesteko minbizi sinkroniko edo metakronikoa edo kolon

eta ondesteko minbizia eta HNPCC*-rekin loturiko tumore bat, adina

zein den gorabehera.

- Kolon eta ondesteko minbizia (MSI-H** tumorearen histologiarekin)

60 urte bete baino lehen.

- Kolon eta ondesteko minbizia eta lehen mailako familiako bat edo

gehiago HNPCCrekin loturiko tumoreren batekin, 50 urte baino lehen

diagnostikatuta.

- Kolon eta ondesteko minbizia eta lehen edo bigarren mailako familia-

ko bat edo gehiago HNPCCrekin loturiko tumoreren batekin, diagnos-

tikoa zein adinetan egin den gorabehera.

* HNPCCrekin loturiko tumoreak: kolon eta ondestekoa, heste meha-

rrekoa, urdailekoa, pankreakoa, behazun-bideak, endometrioa, obarioa,

pelbisa, giltzurrunak, SNC (normalean gliomak; Turcot-en sindromea),

azala (sebo-adenomak eta Keratoakantomak; Muir-Torreren sindromea).

**Tumorean infiltratzen diren linfozitoak, Crohn-like erreakzioa, muzino-

saren diferentziazioa, eraztun zigiluan edo hezur muinean dauden zelu-

lekin.

Poliposi adenomatosoaren susmoa. Oro har, > 10 polipo diagnos-

tikatuta dituen pazientea da.

Poliposi zerraduna/hiperplasikoaren sindromearen susmoa

Osasunaren Mundu Erakundearen (2010eko OME) azken sailkapena-

ren arabera, mota honetako diagnostikoen ezaugarritzat jotzen dira

aurkikuntza hauetako edozein: a) 5 polipo hiperplasiko (PH) edo


197

gehiago egotea kolon sigmoidetik hurbil. Horietako 2k 1 cm-tik gora-

koak izan behar dute; b) lehen mailako familiako kide batek kolon

sigmoidetik hurbil dauden polipo hiperplasikoen edozein kopuru izatea

edo c) kolon osoan barrena sakabanatutako edozein neurritako > 20

polipo hiperplasiko egotea.

3.2 Herentziazkoa eta genetikoa ez den familiako minbiziaren

susmoa (% 26)

Lehen eta bigarren mailako familiakoak baino ez dira kontuan hartuko (Tay-

lor et al, 2010), 2. irudiko eskemari jarraikiz.

1. Zein adinetan egin den KOMen diagnostikoa

2. KOMen ondorioz kaltetutako senide kopurua

Lehen mailako senideak (LMS): gurasoak, anai-arrebak eta seme-alabak

Bigarren mailako senideak (BMS): aitona-amonak, izeko-osabak, ilobak

Hirugarren mailako senideak (HMS): lehengusu-lehengusinak eta birraitona-

amonak

Kolonoskopia Lehen Mailako Arretan aginduko zaie LMS < 60 urteko 1 du-

ten pertsonei diagnostikoa egiteko adinean edo LMS < 60 urteko 2 diagnos-

tikoa egiteko adinean. 40 urterekin edo 10 urterekin hastea adierazitako

kasua baino lehen.

SOHk Lehen Arretan 40 urtetik aurrera egitea aginduko litzateke 1 LMS <

60 urte edo 2 BMS baldin badituzte.

Biztanleen SOH baheketa gainerako kasu guztietan agindu behar da (%

69)


198

SIGN Gidak (2011) hainbat kategoria proposatzen ditu kaltetutako senide

maila eta kopuruaren arabera, eta, herentziazkoak ez diren kasuetan, ez

lirateke 50 urte baino lehenago egin behar. Hori egiteko batez besteko adi-

na 75 urtekoa da. Gida horretan, era berean, arrisku handiko kasuetan ja-

rraitu beharreko urratsak ematen dira, adibidez, gure inguruko KOM-AHK

kasuetan (Arrisku Handiko Kontsultak).


199

4. Pazienteak kolonoskopia egitera bideratzea FAMILIA DELA-ETA KOLONOSKOPIA ESKATZEKO BALDINTZAK (PI-

LOTATZEKO PROPOSAMENA)

KOLONOSKOPIAREN ESKAERA:

• KOM DUEN LEHEN MAILAKO 1 SENIDE * < 60 URTEKOA • LEHEN MAILAKO 2 SENIDE, EDOZEIN ADINEKOAK

*Lehen mailakoak: anai-arrebak, gurasoak eta seme-alabak.

*Bigarren mailakoak: Aitona-amonak, izeko-osabak eta bilobak.

Familiako medikua: Osasun zentroa:

Pazientearen izen-abizenak:

Adina: KIK/HC OSPITALEA:

Telefono-zenbakiak (mugikorra eta finkoa):

Alergiak: Antiagreganterik edo sintrom hartzen duzu?

Eskaera-data:


200

Zein senide izan dituzu koloneko minbiziarekin eta zein adinetan izan zuten?

Kolonskopiarik egin al zaie aldez aurretik? Bai □ Ez □

Azken kolonoskopiaren data (erantsi kolonoskopiaren eta anatomia patolo-

gikoa txostena):

Aurkitutako lesioak – adierazi dagokiona:

□ Lehen kolonoskopia 40 urtetan. Aurkikuntzak:

□ Ondorengo kolonoskopiak. Adina eta aurkikuntzak:

□ Aurretiaz kolonoskopia normala egin zuten

5 urtera errepikatu

Eransi (derrigorrezkoa):

- Kolonoskopia egiteko baimen informatua, medikuak eta pazienteak bete eta sinatutakoa.

- Pazienteari kolonoskopiarako prestakuntza ematea (Citrafleet edo Moviprep), proba nola prestatu eta egokitzeko informazioa.

Barne postaz igorri hona:

Endoskopia Digestiboen Idazkaritza


201

2.5. Endoskopiari buruzko txostena: jardunbide egokien irizpideak

Endoskopiari buruzko txostena kalitate ezbaidaezineko ebaluazio tresnatzat

jotzen da. Honako hauek jasoko dira bertan: agindua, prestakuntzaren kali-

tatea, intubazio zekala, egindako miaketa, teknika mota, erretiratu arte iga-

ro den denbora, erauzitako polipoak (kopurua, neurria eta morfologia) eta

berehalako arazoak.

Baheketa egiteko Kolonoskopiaren Jardunbide Klinikoaren Gidan definituta-

ko parametroak jarraitu behar dira (Jover, 2011). Hala, proposatu da iru-

diak sartzea. Minbiziaren baheketa egitkeo estatuko sareak 2012an eginiko

urteko bileran, irizpide horiek sinatu zituen eta lantalde bat osatuko du arlo

horretan aurrerapausoak emateko (http://www.cribadocancer.com).

6. Kolonoskopia ondorengo lesioen jarraipena

Bibliografian bilaketa egin zen aztertzeko kolonoskopia ondorengo jarraipe-

nak, familian aurrekaririk egotekotan (herentziazko kasuak alde batera utzi-

ta), tarteko arriskua duten herritarren artean baheketa egiteko erabilitako

jarraipenaren antzekoa egin behar zen.

Kontsultatu diren eta eguneratuago dauden gidetan (Europea, 2010; SIGN,

2011; New Zealand, 2012) bestelako jarraipenak egitea proposatzen dute

kasu hauetako kolonoskopietan aurkitutako adenometarako; izan ere, dis-

plasien kopuruak, neurriak, morfologiak eta mailak baldintzatzen du etor-

kizunean KOM garatzeko arrisku handiagoa.

Oinarrizko eskema 2. eta 3. irudietan jarri da ikusgai.

3 faktore kontuan hartu behar dira jarraipena egiteko kolonoskopia bat

agintzean:

a) Lotura duen komorbilitatea

b) Egon daitezkeen zailtasunak


202

c) Pazientearen adina. Kontuz maneiatu behar da 75 urtetik aurrera,

arrisku handiagoa dago eta.

Kolonoskopia ondorengo jarraipenaren helburua da lesio metakronikoak

goiz detektatzea (% 30-40) eta tarteko minbizia murriztea (% 2,8).

2 3. Irudia.- KOMen diagnostikoa

Kolon-ondesteko adenoma Polipektomia endoskopikoa

Kartzinoma inbaditzai-lea

pT1 estadioa eta pronostiko ona egiteko

irizpideak 1

Adenoma sesila, neurri handikoa 3

Kirurgia Kolonoskopia + biopsiak

3 hilabetera 2

Kolonoskopia + Biopsiak 3-6 hilabetera

Kolonoskopia osoa eta Europako Gida jarrai-tzeko prestakuntza

egokia

si

bai

bai Ez

ez bai

ez

1 Pronostiko ona egiteko irizpideak: erresekzio libreko tartea, inbasio baskular eta linfatikotik ondo edo zertxobait bereizitako kartzinoma 2 Polipo sesilen kasuan, erresekzio kirurgikoa aztertu behar da 3 Nagusiki erresekzio zatikatua behar dutenak


203

Baheketa sarean proposatzen da Europako Gidarekin eta 5 urtetara SOHen

arrisku baxua aurkitzen jarraitea, betiere, gidak zehazten duen bezala,

lehen kolonoskopia behar bezala egin bada. Honako hauek dira kalitate iriz-

pide garrantzitsuenak: kolona garbitzea, intubazio zekala eta aurkitutako

polipo guztiak erauztea.

4. irudia.- Adenomen jarraipena 10 adenoma baino gehiago badaude (edozein neurrikoak): ERREPIKATU 3 URTE BAINO LEHEN KOLONOSKOPIA ETA BAZTERTU FAMILIAKO

SINDROME POLISPOSIKOA

SEGUIMIENTO TRAS EXTIRPACIÓN DE ADENOMAS. UE 2010

COLONOSCOPIA1

RIESGO MEDIO

3-4 ADENOMAS PEQUEÑOSÓ AL MENOS UN PÓLIPO ≥ 10 mm

Y < 20 mmÓ ADENOMA VELLOSO

Ó DISPLASIA DE ALTO GRADO2

BAJO RIESGO

1-2 ADENOMAS Y AMBOS PEQUEÑOS

( < 10 mm)Y TUBULARES Y DISPLASIA DE

BAJO GRADO2

ALTO RIESGO

≥ 5 ADENOMAS PEQUEÑOSO AL MENOS UNO ≥ 20 mm

AB C

3 años 1 AÑO4

Dependiendo resultado

- COLONOSCOPIA NEGATIVA ~ COLONO 5 AÑOS-2 COLONOS NEGATIVAS ~ VOLVER A CRIBADO- ABR Y RIESGO MEDIO ~ COLONO 3 AÑOS- AAR ~ COLONO ≤ 1 AÑO

Dependiendo resultado

- COLONO NEGATIVA, ABR, Y RIESGO MEDIO ~ COLONO 3 AÑOS

- 2 COLONOS NEGATIVAS ~ COLONOEN 5 AÑOS

- AAR ~ COLONO al 1 AÑO

1- LA COLONOSCOPIA DEBE DE SER COMPLETA PARA ASIGNAR EL RIESGO.2- CRITERIOS ADICIONALES DEL FACULTATIVO.3- OTRAS CONSIDERACIONES: EDAD, HRA FAMILIAR, LIMPIEZA COLONICA Y EN EXTENCIÓN DE LA EXPLORACION4- COLONOSCOPIA CONFIRMACIÓN EN BUSQUEDA DE LESIONES PERDIDAS

Rutina cribado3

SOH en 5 años


204

10 adenoma baino gehiago (edozein neurrikoa) – Digestiboko kontsultara igortzea / KOM-AHK Ondestean mikropolipo hiperplasikorik badago / kolonoskopia normala ba-da: 10 URTE ONDOREN ERREPIKATU. Polipo zerraduna angelu esplenikotik hurbil daudenak (> 1 cm): 3 URTE ONDOREN KOLONOSKOPIA ERREPIKATZEA (kasu horiek arrisku ertaineko adenomatzat jotzen dira). JARRAIPENEKO KOLONOSKOPIA AGINTZEKO IRIZPIDEAK

Endoskopia Unitateek jarraipen urratsak eman behar dituzte lesioen arabera

eta endoskopiaren txostenean bertan gomendatutako proposamenen arabe-

ra, hori dena Anatomia Patologikoak baloratuta. Hori kontsulta ez pre-

sentzialen bidez egin daiteke, unitateak zehazten dituen profesionalen bi-

dez.

Kolonoskopiaren "behin betiko txostena”ren bidez, emandako jarraipen

urratsak baliatuta, paziente horien gehiengoari jarraipena egingo dien

Lehen Mailako Arretako medikuak (horrek egingo die batez ere jarraipena)

txostena eman eta banan-banan azalduko dizkien jarraipen urratsak.

Proposatzen da jarraipen kolonoskopia hauek eskatzean, parametro horiek

jasotzen dituzten kontsulta arteko zenbait dokumentutan egin ahal izatea

(Lehen Mailako Unitateen eta ospitaleen artean pilotatzeko):


205

POLIPOAK DITUZTEN PAZIENTEEI KONTROL KOLONOSKOPIA ES-

KATZEA (Pilotatzea)

AURRETIKOAK

Familiako medikua: Osasun zentroa:

Pazientearen izen-abizenak:

Ospitaleko NH:

Telefono-zenbakiak (mugikorra eta finkoa):

Alergiak: Antiagreganterik edo sintrom hartzen duzu?

Eskaera-data:

Azken kolonoskopiaren data (erantsi kolonoskopiaren eta anatomia patolo-

gikoa txostena):

Aurkitutako lesioak – adierazi dagokiona:

□ Arrisku handiko adenoma (≥ 5 adenoma txiki edo horietako bat gu-

txienez ≥20mm-koa)

Errepikatu 1 urte ondoren

□ Arrisku ertaineko adenomak (2-4 adenoma txiki edo ≥10mm-ko bat

edota osagai bilotsuren bat edo maila handiko displasia).


206

Errepikatu 3 urte ondoren

□ Arrisku gutxiko adenomak (1 edo 2 polipo, < 10mm-koak, tubula-

rrak, maila baxuko displasiarekin) – baheketara itzuli: TSOH 5 urte

ondoren

Eransi (derrigorrezkoa):

� Kolonoskopia egiteko baimen informatua, medikuak eta pazienteak bete eta sinatutakoa.

� Pazienteari kolonoskopiarako prestakuntza ematea (Citrafleet edo Moviprep), prestatzeko informazioa eta guzti.

Barne postaz igorri hona:

Endoskopia Digestiboen Idazkaritza


207

JARDUTEKO URRATSAK LESIO ZERRADUNETAN (2014ko abenduan eguneratuta) DEFINIZIOA.

Histologikoki, bigarren mailako kripta barneko geruzan tolesturak egoten dira zelula apostosian. SAILKAPENA Polipo hiperplasikoak (PH)

Polipo zerradun sesila (PZS) Adenoma zerradun arrunta (AZA) Poliposia zerradunaren sindromea (PZS)

Polipo hiperplasikoak (PH):

Lesio zerrandun gehienak dira (% 80-90). Oso lesio ohikoak dira en-doskopian eta gutxi goratutako lesio baten moduan identifikatu dira. Nor-malean, < 5 mm-koa, zurbila edo zurixka, edo inguratzen duen mukosaren antzeko kolorekoa. Ugariak izaten dira eta nagusiki ondestean eta kolon sigmoidean egoten dira. “Zerradun hortz”en zelula aldaketek berariaz krip-taren goiko eta erdiko zatian izaten dute eragina. Hiru azpitipo histologiko bereiz daitezke: mikrobesikularra, zelula kaltziforme asko dituena eta mu-zina gutxi dituena. Azpitipo mikrobesikularra gaizto izateko arrisku handia-gorekin lotu bada ere, gaur egungo datuak eztabaidagarriak dira eta ez da-go justifikatuta horien diferentziazioa. Polipo zerradun sesila (PZS)

PHen ostean, lesio zerradun ohikoena da (% 15-20) eta lesio aurre-neoplasiko garrantzitsuena da kartzinogenesiaren bide zerradunean. Endos-kopikoki lesio lau edo gutxi goratutakoen moduan agertzen dira, 5 mm-tik gorakoak, eta normalean muki geruza batez estalita, eskuineko kolonean. Zaila izan daiteke identifikatzea. Histologikoki kripta handituta eta modu desordenatuak hazita agertzen da. PHak ez bezala, zerraren hortzak behealdean agertzen dira. Kriptak muscularis mucosaeekin paraleloan haz-ten dira T alderantzikatu edo L itxuran. Adenoma zerradun arrunta (AZA)

Ez da oso ohikoa (% 1-6), pedikulatuta egon ohi da eta gehienetan ezkerreko kolonean. Lesio horiek tipifikatzean, aldakortasun handia dago behaketen artean eta ohikoa izaten da "second look" delakoan berriz sailkatzea. Beste alde bate-tik, adenometan aldaketak dituzten lesio misto zerradunak ere badaude, eta horrek zail egiten du tipifikatzea. Jarraipenaren ondorioetarako, adenomat-zat jotzen dira. Poliposia zerradunaren sindromea (PZS).


208

Gaur egun, diagnostikoa irizpide kliniko endoskopikoen arabera egi-

ten da. OMEren definizioaren arabera, PZSren diagnostikoa irizpide haueta-koren baten presentziak ezartzen du: a. Gutxienez kolon sigmoidesetik hurbileko zerradun 5 polipo. Horietako 2 10 mm-koak edo gehiagokoak izango dira. b. Kolon sigmoidesetik hurbileko zerradun polipoen edozein kopuru familian (lehen mailako ahaideak: gurasoak, anai-arrebak eta seme-alabak) sindro-me horren aurrekariak daudenean PZSn. c. Edozein neurritako 20 polipo baino gehiago daudenean kolonean barrena sakabanatuta.

PZSn polipo zerradun ugari daude, eta jakina da KOM garatzeko aurrejoera dagoela. Benetako eragina ezezaguna da, baina herritarren baheketa egiteko azterkek kalkulatzen dute honako hau dela eragina: 1/3,000 sigmoidoskopia. Baheketa gorozkietan ezkutatutako odolaren bidez egiten bada, positiboen eragina honela kalkulatzen da: 1/151 eta 1/294. Familiako adenoma poliposiaren kasuan ez bezala, honetan ez dago lesio gastroduodenalak edo kolonez kanpoko neoplasiak izateko arrisku handia-gorik. PZSren diagnostikoa egiteko adina adenomen familiako poliposia baino berankorragoa da, 50-60 urte bitartean egin ohi da. Frogatu da lotura argia dagoela erretzeko ohiturarekin.

Gaur egun ez dakite zein aldaketa genetikok eragiten duten, baina familiaren osagaia begi bistakoa da. Hala, PZSren pazienteen % 50era bi-tartekoek KOMen familiako historia izaten dute tartean eta KOM izateko arriskua lehen mailako senideen kasuan 5 aldiz aldiagoa izaten da herrita-rrekin oro har alderatuta. PZSen erabilera enpirikoa da eta honako hauek hartzen ditu barne: polipoen erresekzioa, endoskopiaren bidez zaintzea eta eta kontseilu genetikoa. KO-Men bat aurkitzen denean, gomendatzen da ondesteko ileoaren anastomo-sia dagoenean kolektomia osoa egitea. Kirurgiaren ostean, gomendatzen da errektospien bidez begiratzea 6-12 hi-lero ondesteko muinoia aztertzeko. Polipo anitzak agertzen badira, jokabi-dea erreserzio endoskopiko osoa egiteko aukeraren araberakoa da. Hori po-sible bada, gomendatzen da 1-2 urtero egitea zaintzeko kolonoskopiak. Ha-la, polipo guztien erreserzioa egingo da, edo gutxienez > 3-5 mm-koena. Hala ez bada, polipoak ezin badira erabat lehortzen, neurriagatik edo kopu-ruagatik, edota ezin bada endoskopiaren bidez jarraipen egokia egin, on-desteko ileoaren anastomosia dagoenean kolektomia osoa egiteko aukera aintzat hartu behar da. Familiakoek KOM izatearen ondoriozko arriskuari dagokionez, gomendatzen da baheketa kolonoskopiak egitea lehen mailako familiako guztiei (gu-rasoak, anai-arrebak, seme-alabak) 35-40 urtetik aurrera edo kasurik gaz-teenaren adina baino 5 urte lehenago. Gomendatzen da 5 urtero egitea zaintza endoskopiak. Tarte horiek aldatu egingo dira polipoak detektatzen badira. ZAINTZA TARTEAK LESIO ZERRADUNETAN HISTOLOGIA NEURRIA KOPURUA KOKAPENA URTEEN


209

TARTEA Polipo hiperpla-sikoak

<10 MM EDOZEIN ONDESTE-SIGMA

10

Polipo zerradun sesila

<10 MM EDOZEIN EDOZEIN 5

Polipo zerradun sesila

>=10 MM EDOZEIN EDOZEIN 3

Polipo zerradun sesila, DISPLA-SIAREKIN

EDOZEIN EDOZEIN EDOZEIN 3

Adenoma zerra-dun arrunta

EDOZEIN EDOZEIN EDOZEIN 3

Poliposia zerra-dunaren sindro-mea

OMEren irizpi-deen arabera



1

PZS DIAGNOSTIKATUTA DUTEN PAZIENTEEN FAMILIAKOEI JARRAIPENA. Poliposi zerradunaren sindromea duten pazienteen familiakoen artean, 35-45 urterekin edo kasu gazteenaren adina baino 5 urte lehenago, eta 5 urte-ko tarteekin.


210

I. eranskina.- Baheketa egin behar duten senide kopuruaren kalkulua

EAEn ez dugu familiakoen erregistrorik, eta horietara iristeko goiz detek-

tatzeko aholku/probaren estrategia erabili beharko genuke. Beraz, kalkulu

bat egin da 2010eko baheketako (2010/01/01etik 2010/12/31ra bitartean

detektatutako minbiziak) eta EUSTATen eta EINen tauletan jasotako datue-

tan oinarrituta. Azken ondorengoen taulak, errolda historikoak eta errolda.

1 eta 2 tauletan azter daiteke diagnostikatutako KOMen kasu bakoitzeko

kalkulatuta.

HONA HEMEN 2010. URTERAKO BAHEKETA EGITEKO ADINEAN DAUDEN

PERTSONEK IZANGO DITUZTEN ANAI-ARREBA KOPURUAREN KALKULUA

(ANAI-ARREBEN ORRIA):

- Lehenik eta behin euren jaiotze urtea kalkulatzen da (B zutabea)

- Urtero egoten diren jaiotzeen protagonista diren amen belaunaldi na-

gusia identifikatzen da eta ama protagonista horiek azkenik izan zi-

tuzten seme-alaben kopurua kalkulatzen da (C zutabea).

-

- Zuzenketa bat egin da ez sartzeko jada ondorengoak izan zituzten

amak (D zutabea).

- 1 kentzen da ikusteko zenbat anai-arreba izango lituzteken (E zu-

tabea).

- Heriotzaren zuzentzailea aplikatzen da (2010ean bizirik geratzen di-

renak kohorte bakoitzean jaio zirenen artean, esate baterako:

1960,1959…) (F eta G zutabeak).

- Migrazio zuzentzailea aplikatzen da (kalkulatu da adin hori dutenen %

40 beste erkidego batzuetako immigranteak dira eta euren anai-

arreben erdiek baino ez zuten eurekin batera migratu), eta adin ba-

koitzeko bizirik dauden anai-arreben kopurua lortzen da.

- Batez besteko haztatuak (H zutabearen amaieran) aztertu beharreko

anai-arreben gutxi gorabeherako kopurua adierazten du (batez beste


211

0,99 anai-arreba bizi EAEn baheketa egiteko adinean dagoen pazien-

te bakoitzeko).

- K eta L zutabeak 2010eko baheketan kolon eta ondesteko minbizia

detektatu ostean aztertuak izan beharko luketen anai-arreben kopu-

ruaren adibideak dira (kalkulatzen da data horretan detektatutako

282 minbizia kasuetan 268 anai-arreba aztertu beharko lira-

tekeela).

1. taula.- Anai-arreba kopuruaren kalkulua

A B C D E F G H I J K L

2010

edades de cribado

año nacimiento

Generación de mujeres protagonistas de la natalidad en ese momento Hermanos

corrector mortalidad

Número de hermanos vivo por paciente

Población total

casos cáncer 2010

nº de hermanos a los que valorar

50 1960 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,71717544 1,34455324 1,07564259 33868 36429,8632 2 2,15128518

51 1959 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,71717544 1,34455324 1,07564259 32664 35134,7895 6 6,45385553

52 1958 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,71717544 1,34455324 1,07564259 32209 34645,3721 6 6,45385553

53 1957 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,69278134 1,29881943 1,03905554 30742 31942,6455 3 3,11716663

54 1956 2,58990076 2,87478984 1,87478984 0,69278134 1,29881943 1,03905554 29559 30713,4428 7 7,27338881

55 1955 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,69278134 1,26884178 1,01507342 28449 28877,8238 12 12,1808811

56 1954 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,69278134 1,26884178 1,01507342 28423 28851,4319 10 10,1507342

57 1953 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,66838725 1,22416354 0,97933083 28212 27628,8814 11 10,7726391

58 1952 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,66838725 1,22416354 0,97933083 26539 25990,4609 14 13,7106316

59 1951 2,55091747 2,8315184 1,8315184 0,66838725 1,22416354 0,97933083 26975 26417,4492 13 12,7313008

60 1950 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,66838725 1,20205459 0,96164367 27644 26583,6777 12 11,5397241

61 1949 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,66838725 1,20205459 0,96164367 28368 27279,9077 17 16,3479425

62 1948 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,6345451 1,14119151 0,9129532 26194 23913,8962 27 24,6497365

63 1947 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,6345451 1,14119151 0,9129532 25644 23411,772 18 16,4331577

64 1946 2,52111743 2,79844035 1,79844035 0,6345451 1,14119151 0,9129532 26290 24001,5398 13 11,8683917

65 1945 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,6345451 1,1805463 0,94443704 24668 23297,373 18 16,9998668

66 1944 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,6345451 1,1805463 0,94443704 23630 22317,0473 21 19,8331779

67 1943 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,6345451 1,1805463 0,94443704 20075 18959,5736 27 25,4998002

68 1942 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,60070295 1,11758431 0,89406745 19020 17005,1629 29 25,927956

69 1941 2,57699174 2,86046084 1,86046084 0,60070295 1,11758431 0,89406745 21034 18805,8147 16 14,3050792

540207 532207,925 282 268

Media

ponderada 0,98519257 (promedio de hermanos vivos en la CAPV por cada persona cribada)

corrector de migraciones, estimamos 0,40 son de fuera CAV y de estos 50% de sus hermanos vive en la CAV, por 0,8 (primer ajuste)Aviso: infraestimamos porque es la descendencia media

del total de mujeres, se aplica un corrector de 1,11 porque estimamos que el 10% no tienen hijos


212

HONA HEMEN 2010. URTERAKO BAHEKETA EGITEKO ADINEAN DAUDEN

PERTSONEK IZANGO DITUZTEN SEME-ALABA KOPURUAREN KALKULUA (2.

taula):

- Lehenik eta behin euren jaiotze urtea kalkulatzen da (B zutabea).

- Jaiotze dataren arabera, guztira dituzten seme-alaben kopurua kalku-

latzen da (gizonei eta emakumeei kopuru berbera egozten zaie) (C

zutabea).

- Amatasunaren batez besteko adina kalkulatzen da (D zutabea) eta

zein urtetan izango lituzketen ere kalkulatzen da (E zutabea).

- Heriotza kopuruaren zuzentzailea kalkulatzeko, honako hau egiten

da: 2010ean adin hori duten bizidunen kopurua zati jaio ziren urtean

izandako jaiotze kopurua (K zutabea).

- Zuzentzailea aplikatu eta 2010ean EAEn bizirik zeuden seme-alaben

kopurua ateratzen da bidez 1000 eginda (L zutabea).

- Batez besteko haztatua egitea da (N zutabearen amaiera): EAEn 1,7

seme-alaba baheketa egin duen pertsona bakoitzeko.

- O zutabean bizirik dauden seme-alaben batez besteko adinak ager-

tzen dira.

- Taularen beheko aldean, bizirik dauden seme-alaba horien adinaren

araberako banaketa kalkulatu da.

- Adibide gisa, kalkulatu da 2010eko baheketan zein izango litzatekeen

minbizia diagnostikatuta izango luketen seme-alaba bizidunen kopu-

rua (R eta S zutabeak). Diagnostikatutako 282 kasuek kalkulatu da

496 seme-alaba bizidun izango lituzketela (gutxi gorabehera

1,76 seme-alaba kasu bakoitzeko, batez beste 34,5 urtekoak).

Kalkulu horiek 2 faktoreren arabera sailkatu behar dira: lehen mailako se-

nideen minbiziaren adina eta 60 urtetik beherakoekin azterketa histokimi-

koak egiteko aukera, herentziazko arriskua baztertzeko.


213

2. taula.- Seme-alaben kopuruaren kalkulua

A B C D E F K L M N O P Q R S T U

2010

edades de cribado

año nacimiento del hipotético paciente

Descendencia final: número de hijos por cada 1000 mujeres según año nacimiento de la mujer

Edad media a la maternidad

Año medio a la maternidad

Asignamos el corrector de mortalidad dela generación de:

Corrector de mortalidad

Número de hijos vivos y en la CAPV por cada 1000 personas

Personas en 2010 por edad

Edad media a 2010

casos cáncer 2010

nºhijos vivos

edad media a 2010

50 1960 1.566,60 27,76 1.988 1.986 0,990199 1551,244784 34087 52877,28096 22 1.175.991 2 3,10 22,24 69,00

51 1959 1.566,60 27,76 1.987 1.986 0,990199 1551,244784 32811 50897,89262 23 1.182.867 6 9,31 23,24 216,31

52 1958 1.566,60 27,76 1.986 1.986 0,990199 1551,244784 32390 50244,81856 24 1.217.934 6 9,31 24,24 225,61

53 1957 1.566,60 27,76 1.985 1.986 0,990199 1551,244784 30802 47781,44184 25 1.206.004 3 4,65 25,24 117,46

54 1956 1.566,60 27,76 1.984 1.986 0,990199 1551,244784 29722 46106,09748 26 1.209.824 7 10,86 26,24 284,93

55 1955 1.845,41 27,14 1.982 1.981 0,915741 1689,921096 28527 48208,37911 28 1.343.085 12 20,28 27,86 564,97

56 1954 1.845,41 27,14 1.981 1.981 0,915741 1689,921096 28495 48154,30163 29 1.389.733 10 16,90 28,86 487,71

57 1953 1.845,41 27,14 1.980 1.981 0,915741 1689,921096 28348 47905,88323 30 1.430.470 43 11 18,59 29,86 555,07

58 1952 1.845,41 27,14 1.979 1.981 0,915741 1689,921096 26651 45038,08713 31 1.389.875 14 23,66 30,86 730,11

59 1951 1.845,41 27,14 1.978 1.976 0,830431 1532,488688 27013 41397,11692 32 1.318.912 13 19,92 31,86 634,73

60 1950 2.204,08 27,61 1.978 1.976 0,830431 1830,340034 27796 50876,1316 32 1.647.878 12 21,96 32,39 711,42

61 1949 2.204,08 27,61 1.977 1.976 0,830431 1830,340034 28462 52095,13806 33 1.739.457 17 31,12 33,39 1.038,96

62 1948 2.204,08 27,61 1.976 1.976 0,830431 1830,340034 26238 48024,46182 34 1.651.561 27 49,42 34,39 1.699,53

63 1947 2.204,08 27,61 1.975 1.976 0,830431 1830,340034 25698 47036,07821 35 1.664.607 31 18 32,95 35,39 1.165,96

64 1946 2.204,08 27,61 1.974 1.976 0,830431 1830,340034 26195 47945,7572 36 1.744.746 13 23,79 36,39 865,88

65 1945 2.419,02 28,31 1.973 1.971 0,745121 1802,463271 24757 44623,58321 37 1.637.239 18 32,44 36,69 1.190,38

66 1944 2.419,02 28,31 1.972 1.971 0,745121 1802,463271 23708 42732,79924 38 1.610.599 21 37,85 37,69 1.426,63

67 1943 2.419,02 28,31 1.971 1.971 0,745121 1802,463271 20096 36222,3019 39 1.401.441 27 48,67 38,69 1.882,91

68 1942 2.419,02 28,31 1.970 1.971 0,745121 1802,463271 19116 34455,8879 40 1.367.554 22 29 52,27 39,69 2.074,65

69 1941 2.419,02 28,31 1.969 1.971 0,745121 1802,463271 20964 37786,84002 41 1.537.547 4 16 28,84 40,69 1.173,48

Media 1710,62068 541876 920410,2787 28867324 100 282 495,89 34,52 17.115,70

Media ponderada hijos1,69856255

Estimando que la probabilidad de prueba positiva es igual en todas las edades

=< 30 años 43%

31-35 31%

36-40 22%

> 40 4%

1,76 Media ponderada de hijos vivos entre los diagnosticados de cáncer tras cribado en 2010

495,9 Nº de hijos vivos de los pacientes dx de CCR epor cribado en 2010

34,5 Edad media ponderada de los hijos que tendrían los dx de CCR por cribado en 2010


214

II. ERANSKINA - Bibliografia aztertzeko metodoa Metodologia:

Europar Batasuneko 2010eko Gida (2008ko abendura bitarteko bibliografia aztertzen du) eta kolon

eta ondesteko minbizia prebenitzeko 2009ko gida (2008ko urrira bitarteko bibliografia aztertzen du)

ezarri dira erreferentziazko gida gisa; beraz, aurreikusi da azterketa egitea 2009tik aurrerako ar-

tikuluetan bilaketak eginez, zehazki, Embase, Medline, Cochrane, Health Technology Assessment,

ACP Journal Club eta NHS Economic Evaluation Database datu baseetan. Horrez gain, elkarte zienti-

fiko nagusien webguneetan bilatuko da.

Datu baseetan bilatzeko estrategia (OVID): Datu-basea: Ontzia <1980 to 2011 Week 35> Bilatzeko estrategia: -------------------------------------------------------------------------------- 1 colon adenocarcinoma/ or colon carcinogenesis/ or colon cancer/ or colon carcinoma/ or colon ade-noma/ (54022) 2 rectum cancer/ or rectum carcinoma/ or rectum adenoma/ (19998) 3 colorectal tumor/ or colorectal adenoma/ or colorectal carcinoma/ or colorectal cancer/ (78593) 4 screening/ or cancer screening/ (100106) 5 disease surveillance/ or sentinel surveillance/ or SURVEILLANCE.mp. (110680) 6 FOLLOW-UP.mp. (801852) 7 FAMILY.mp. (616638) 8 1 or 2 or 3 (139300) 9 5 or 6 (900619) 10 4 and 7 and 8 and 9 (338) 11 limit 10 to yr="2009 - 2012" (114) 12 from 11 keep 9,15-19,22-25,43,45-48,50,52,54,68-69,73,96,99-100 (24) *************************** Datu-basea: Ovid MEDLINE(R) <1948 to August Week 4 2011> Estrategia de búsqueda: -------------------------------------------------------------------------------- 1 Adenoma/ or adenoma.mp. (63784) 2 neoplas$.mp. (1922523) 3 colon.mp. or Colon/ (127860) 4 rectum.mp. or Rectum/ (46035) 5 rectal.mp. (76396) 6 colorectal.mp. (74020) 7 cancer.mp. or Neoplasms/ (920249) 8 1 or 2 or 7 (2044286) 9 3 or 4 or 5 or 6 (251948) 10 8 and 9 (146805) 11 Rectal Neoplasms/ (30793) 12 Colonic Neoplasms/ (54156) 13 Colorectal Neoplasms/ (44359) 14 10 or 11 or 12 or 13 (159386) 15 screening.mp. (296388) 16 Family/ or family.mp. (590459) 17 familial.mp. (78411) 18 16 or 17 (646978) 19 follow-up.mp. (733229) 20 Population Surveillance/ or surveillance.mp. (108384) 21 19 or 20 (830573) 22 14 and 15 and 18 and 21 (424) 23 limit 22 to yr="2009 -Current" (84) 24 from 23 keep 2,5,18,20,32,36,39,43-44,49-50,56,61,66,79,83 (16) *************************** Datu basea: EBM Reviews - Cochrane Database of Systematic Reviews <2005 to August 2011>, EBM Reviews - ACP Journal Club <1991 to July 2011>, EBM Reviews - Database of Abstracts of Reviews of Effects <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - Cochrane Central Register of Controlled Trials <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - Cochrane Methodology Register <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - Health Technology Assessment <3rd Quarter 2011>, EBM Reviews - NHS Economic Evaluation Database <3rd Quarter 2011> Bilatzeko estrategia: -------------------------------------------------------------------------------- 1 COLON.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (4171)


215

2 RECTUM.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (2124) 3 RECTAL.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (5033) 4 COLORECTAL.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (5824) 5 CANCER.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (46562) 6 NEOPLAS$.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (38039) 7 ADENOMA.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (854) 8 ADENOMA$.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (1259) 9 SCREENING.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (14737) 10 SURVEILLANCE.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (3032) 11 FOLLOW-UP.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (91850) 12 FAMILIAL.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (1279) 13 FAMILY.mp. [mp=ti, ot, ab, tx, kw, ct, sh, hw] (12294) 14 1 or 2 or 3 or 4 (13057) 15 5 or 6 or 7 or 8 (59872) 16 10 or 11 (93620) 17 12 or 13 (13287) 18 9 and 14 and 15 and 16 and 17 (91) 19 limit 18 to yr="2010 -Current" [Limit not valid in DARE; records were retained] (20) 20 from 19 keep 14-17 (4) ***************************

KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO EUSKADIKO …

Documents

Transcript of KOLON ETA ONDESTEKO MINBIZIA BAHETZEKO EUSKADIKO …