Kontsumo Arduratsuaren Gida - berrigasteiz.com · Aurkezpena Produkzio- eta kontsumo-moduei...

KONTSUMOARDURATSUAREN

GIDA

3

KONTSUMOARDURATSUAREN

GIDA

VITORIA-GASTEIZ, 2009

Argitaraldia: 1.a 2009 urtarrilaAle-kopurua: 2.000 ale

© Euskal Autonomia Erkidegoko AdministrazioaIndustria, Merkataritza eta Turismo Saila

Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaServicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz

Internet: www.euskadi.net

Testua, diseinua eta maketazioa: Ortzadar, S.L

Imprimateka: Gráficas Varona, S.A. c/ Newton, 22. Parcela 55. Pol. Ind. El Montalvo I - 37008 Salamanca

ISBN: 978-84-457-2863-5

Lege-gordailua. Vi. 1-2009

Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaularitzako Liburutegi Nagusiaren Katalogoan aurki daiteke:

http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka

Aurkezpena

Produkzio- eta kontsumo-moduei dagokionez diferentzia handiak daudenmundu batean bizi gara. Herrialde industrializatuak iraunkorrak ez diren pro-dukzio- eta kontsumo-moduengatik bereizten diren bitartean, garapen-bide-an dauden herrialdeetan, askotan, ez dituzte elikaduraren eta osasunarenoinarrizko beharrak betetzen.

Publizitateak bete beharreko premia berriak ditugula eta arrakasta izateko“azken modan egon” behar dugula sinetsarazi digu. “Erabili eta botatzearenkultura” batean bizi gara, eta bertan, kontsumoa handiagotzeko produktuenbizitza erabilgarria mugatzen da eta guztia segituan zaharkituta geratzen da.

Gaur egungo gizartean kontsumo arduragabeari eta publizitate-mezueijarraitzeko arriskua dago; horiek gehiegizko zorpetzea ekar dezakete. Etxekoekonomietan “gainzorpetze” hori saihesteko honako hau egin beharko dugu:gure aukeren gainetik bizitzen ez saiatu, gastuak eta diru-sarrerak kontrolatu,bazter daitezkeen premiarik gabeko gastuak identifikatu, eta jasotzen dugunpublizitatearekin arduratsuak izan.

Kontsumitzaileak eta erabiltzaileak gure kontsumo-ekintzen arduradunakgara, jasotzen ditugun produktuekin eta zerbitzuekin modu kritikoan jokatubehar dugu, gure eguneroko ekintzen ingurumen-eragina murriztu behardugu, bidezko baldintzetan egin eta merkaturatu diren produktuen kontsu-moa lagundu eta tokiko produktuen kontsumoa bultzatu behar dugu, tokikoekonomia sustatzeko modu gisa eta iraunkortasunerako berme gisa.

Erakundeak, produkzio-enpresak, kontsumitzaileak eta erabiltzaileak tres-na ekonomikoen eta arau-tresnen erabilera eraginkorrean inplikatu behargara, gizarte-ekitatea lortzeko eta gure ingurumena errespetatzeko eta babes-teko.

Hori guztia dela-eta, Eusko Jaurlaritzako Kontsumo eta IndustriaSegurtasuneko Zuzendaritzatik egokitzat jo da Kontsumo Arduratsuaren Gidahau argitaratzea. Gida horren bitartez, kontsumo etiko, iraunkor eta solidarioabultzatu nahi da biztanleen artean eta momentu oro gure kontsumo-ekintzeneragin soziala, ekonomikoa eta ingurumenaren eragina kontuan hartuz gaiaklandu nahi dira.

ANA AGIRRE ZURUTUZAIndustria, Merkataritza eta Turismo sailburua

5

Hitzaurrea

Kontsumo Arduratsuaren Gida honekin pertsonekin eta ingurune natura-larekin errespetuzko kontsumo-ohituren garapena erraztu nahi da, hausnar-ketaren, informazioaren eta ekintzara igarotzeko jarraibideen bitartez.

Gida hau helduei bideratuta dago, hala ere, gure arreta familia-eremuanfinkatzen dugu, familian bertan eskuratzen baitira bizitzan zehar mantendukoditugun ohitura eta balio gehienak. Izan ere, segur aski familian bertan dutejatorria adingabeen ohitura kontsumista askok.

Familiak emandako heziketa erabakigarria da, nagusiena ez esateaga-tik. Oso garrantzitsua da txikitatik kontsumo arduratsu eta kritikoa bultzatukoduen eta bizi-kalitatearekin eta garapen iraunkorreko ereduarekin lotuko denheziketa bat garatzea, eguneroko ekintzetan islatuta.

Gaur egungo gaikako bloke interesgarri batzuetan sakontzea planteatzendugu, lehenik eta behin horren inguruan hausnartzea eta ondoren horren ara-bera jardutea ahalbidetuko digun informazio fidagarria emanez. Kontu horienerabileraren inguruan ohiko bizitzan aplikatzeko ideia erabilgarriak proposa-tzen ditugu.

1. PUBLIZITATEA, kontsumoaren gizartea-ren zerbitzura dagoen tresna.

2. JOLASAK, JOSTAILUAK ETA BIDEOJO-KOAK, aisialdiko kulturaren eta aisialdikontsumistaren artean.

3. ELIKADURA arduratsua. Elikatzeak ez dubeheak eta goiak irenstea esan nahi.

4. KONTSUMO IRAUNKORRA, giza ekintza-ren eta planetaren arteko oreka.

5. TELEFONIA ETA INTERNET, komunika-ziorako erraztasun berriak.

Publizitatearen barruan informazioa eta kon-bentzitu nahia bereizten ikastea eta publizita-te-baliabideei inguratzen dien guztia ezagu-tzea, modu horretan kontsumitzaileek eta era-biltzaileek hautaketa arduratsuagoak eta kriti-koagoak egin ditzaten..

Hautaketa bat egiterako garaian kontuanhartu beharreko elementuak ezagutzea etasolidaritatearen, segurtasunaren eta ingurume-narekiko errespetuaren ikuspegitik jostailueneta bideojokoen erabilera arduratsua egitea.

Elikadura osasungarria eta kalitatezkoa gara-tzea erraztuko diguten alderdi horiek identifi-katzea, baita irizpide sozialen eta ingurumen-irizpideen arabera elikagai-produktuen hauta-keta arduratsua egitea ere.

Bete beharreko jarraibideak ezagutzea, gureeguneroko ekintzak pertsonekin eta ingurunenaturalarekin errespetuzko kontsumo-ohiture-tan bilaka daitezen.

Beharrezko informazioa edukitzea hautaketaarduratsua eta teknologia berrien erabileraseguru eta iraunkorra egiten ikasteko.

7

Aurkibidea

PUBLIZITATEA, kontsumoaren gizartearenzerbitzura dagoen tresna

JOKOAK, JOSTAILUAK ETABIDEOJOKOAK, aisialdiko kulturaren eta aisialdikontsumistaren artean

KONTSUMO IRAUNKORRA, giza ekintzareneta Planetaren arteko oreka

TELEFONIA ETA INTERNET, komunikaziorakoerraztasun berriak

ELIKADURA ARDURATSUA.Elikatzeak ez du beheak eta goiak irenstea esan nahi

9

11

25

43

61

79

PublizitateaPublizitateaPublizitatea

PUBLIZITATEA,kontsumoaren gizartearen zerbitzura dagoen tresna

11

PUBLIZITATEARI buruzkoBAIEZTAPEN batzuk

Publizitatea kontsumitzaileen zerbitzura dagoen tresna batda. Nolanahi ere, enpresek komunikazio-sistema gisa erabiltzen dute, etasistema horren bitartez mezuak bidaltzen dituzte helburu komertzialgarbiarekin: beren produktua saltzea eta onura ekonomikoak lortzea.

Publizitatea baliagarria da kontsumitzaileak produktu edozerbitzu bat ezagutzeko, baita horren ezaugarriak ere.Horretaz gain, jomugan duen jendearen jarrera eta portaeretan era-gitea du helburu.

12

PUBLIZITATEA: gauzei edo gertaerei buruzko berriak hedatzeko edo zabaltzekoerabiltzen den bitarteko multzoa.

(Espainiako Hizkuntza Akademiaren Hiztegia erakundearen definizioa).

¡3

3

¡

“Masa-komunikabideak erabiltzen ditugunok ematen diogu itxura gizarteari,eta gizarte hori arrunt bihur dezakegu edo zakartu. Baina hezi ere egin deza-kegu.

William Bernbach, publizista

“Gaur egun, publizitatearen bitartez ez digute produktua

saltzen, gauza ukiezinak saltzen dizkigute, familiari,maitasunari, edertasunari, arrakastari eta abarri buruz hitz

egiten digute eta SENTSAZIOEN, SENTIMENDUEN ETAABARREN BITARTEZ SALTZEN DIGUTE

BIZIMODUA

Publizitatearen helburua informatzea da.Nahiz eta gaur egun INFORMAZIO PUBLIZITATEAK ia lekurik ez izangure gizartean eta nagusitzen dena PERTSUASIO PUBLIZITATEA izan.

Bi osagaiek, hots, INFORMAZIOAK ETA PERTSUASIOAKosatzen dute publizitate-iragarki bat.Alabaina, hainbat iragarkik osagai informatibo handiagoa dute osagaipertsuasiboa baino eta alderantziz.

13

PUBLIZITATEA, kontsumoaren gizartearen zerbitzura dagoen tresna

3

3

3Aurrerapen teknologikoei esker publizitatea gero etaoriginalagoa eta sortzaileagoa da.Aurrerapen teknologiko horri berari esker irudiak manipula eta alda dai-tezke, batzuetan errealitatea desitxuratuz.

Produktu edo zerbitzubaten ezaugarriei buruzko

informazioa ematen du

Premia eta bizimodu berriaksortzea helburu dutenmezuak bidaltzen ditu

• Benetan hainbeste produktu behar al ditut zoriontsu izateko?

• Ba al dakit zein diren nire kontsumoaren ondorioak?

• Nire ahalbideen gainetik gastatzen al dut?

• Gauza al naiz publizitatea alde batera utzita erabakitzeko?

• Nola ekoizten dira erosten ditudan produktuak?

• Ba al dakit zer giza baldintzatan eta lan-baldintzatan ekoiztudiren?

• Produkzio-jarduerek nola eragiten diote enpresak kokatuta dau-den ingurumen-inguruneari?

Publizitateak kostu garrantzitsuak ditu gure gizartearentzat.Gizarte- eta ingurumen-arloko ondorio garrantzitsuak dituen kon-tsumorantz bultzatzen gaitu.

• Iraunkorrak ez diren produkzio- eta kontsumo-moduak.

• Familien gainzorpetzea.

• Baliabide naturalen ustiapena.

• Kutsadura.

• Gizarte-desberdintasunak.

• Lan-esplotazioa.

Publizitateak funtsezko garrantzia du gure erostekoerabakietan.Publizitateak gero eta informazio gutxiago ematen digu produktueiburuz. Kontsumitzen dugunari buruzko hautaketa arduratsuagoakegiteko, lehendabizi informazioa bildu behar dugu.

14

3

3

...mundu osoan 200 milioi haurrek baino gehiagok lan egitendutela eta beren garapen mental, fisiko eta emozionalerakokaltegarriak diren zereginak gauzatzen dituztela?.

Lanaren Nazioarteko Erakundearen (LNE) datuak

Ba al zenekien...

Ba al duzu ERANTZUNIKgaldera hauetarako?

Zenbait esaldik gai horri buruzko gogoeta egiten lagunduko digute...

15


...50eko hamarkadan egunean 20 iragarki ikusten zituen per-tsona batek egun batean edozein formatutan ikusi zituen ira-garkien erdiak baino gehiago gogoratzen zituela? Gaur egun,ordea, egunean 100 iragarki ikusten dituen pertsona batek ezdu egunean zehar aurkitu duen publizitatearen % 2 ere gogo-ratuko.

“Saturazioa eta publizitatearen eraginkortasuna”, Eduardo Madinabeitia, 2005

Ba al zenekien...

“ Iparraldeko herritarrek ez dakite nondik datozen haiek kontsumitzen dituztenproduktuak eta ez dakite zenbat kostatzen zaigun guri, pobreoi, produktuhoriek ekoiztea.

Rigoberta Menchu, Bakearen Nobel Saria

““

Naturak nahikoa eskaintzen digu guztion premiak asebetetzeko, baina ezguztion gutizia asebetetzeko.

Gandhi“

“Dendetara eta gure etxeetara heltzen diren produktu asko eta asko garapen-bidean dauden herrialdeetan produzitzen dira, multinazionalentzat lan-eskuamerkeagoa delako han… Kontsumo iraunkorrak justizia soziala defendatubehar du eta oinarrizko giza eskubideak, eskubide sozialak eta ekonomikoakerrespetatu.

“Kontsumo iraunkorrerako heziketa-eskuliburua”, www.youthxchange.net

“ “

KONTSUMO ARDURATSUAKPUBLIZITATE MEZUAK

ere zalantzan jartzen ditu

“ Publizitateak, telebistak, telefoniak, teknologia berriek, Internetek, datu per-tsonalen intimitateak eta abarrek gizartearentzako oso positiboa edo oso-osomehatxagarria izan daitekeen ingurune bat osatzen dute. Gure esku dago.

Komunikazioaren Erabiltzaileen Elkartea

“

16

Oinarrizko premiakditu eta ez du ahalduena bainogehiago erosten.

“Badakizu hornagoela eta ezdizut gogorarazibehar existitzennaizela”

Publizitate-mezuakgero eta sotilagoakdira.

“Badauzkat tresnak publizitateakritikoki aztertzeko”

Ia ez du produktuakalderatzeko aukerarik,eta produkturen baterosten badu beharduelako egiten du.

“Nire produktua edo zerbitzua zein den gogoraraztendizut eta nireezaugarriakdeskribatzen dizkizut”

Erosteko aukerakbiderkatu egitendira etapublizitatea guinbaditzenhasten da.

“Eskaintzen ari natzaizunada hoberena, eros nazazu!”

Produktuak etazerbitzuak eskaintzenzaizkio eta premiaksortzen zaizkio, nahizeta ondasun edozerbitzu horrenbeharrik ez izanbenetan.

“Ezin zara ni gabeegon pozik bizitzekoeta zure burua autoerrealizatua edo gizarteratuasentitzeko”

Publizitatea gure entretenimenduaren zati da, batez ere telebista-entre-tenimenduarena; publizitatea ikustea gustatzen zaigu, baita gogora-tzea eta horri buruz hitz egitea ere, eta gure kultura eta hizkuntzaarrunta osatzen du.

Baina EZ AHAZTU KONTSUMO ARDURATSUAK HONAKOHAU ERE ESKATZEN DUELA:

Iristen zaizun publizitateari buruzko gogoeta egitea eta hura aztertzea.Informazioa lortzea publizitatean azaltzen diren produktuen atzeandagoenari buruz: ekoizteko moduari buruz, produktu horiek egi-ten dituztenen giza eskubideak errespetatu ote diren…Zure erosketak benetako premien arabera egitea.

***

EKINTZARA PASATZEKO iradokizunak:

PUBLIZITATE MEZUAK eta GIZARTEAK aldi bereko bilakaera izan dute.

JANARI-DENDA

17


Lilura zaitez PUBLIZITATEAREKINeta aztertu atzean dagoena, hots,

publizitatearen ELEMENTUAK

Zenbat eta hobeto ezagutu PUBLIZITATE ESTRATEGIAorduan eta errazagoa izango zaigu harekiko kritikoak izatea.

PERTSONAIAK

Protagonistarik gabe, garrantzitsuena produktua edo zerbitzua da.

Protagonistarik baldin badago, publizitatearen helburu denjendeak dituen ezaugarrien antzeko ezaugarriak izango ditu.

Pertsona bat baino gehiago badaude, produktu edo zerbitzuhorren irudi soziala eskaini nahi digute.

FF

EHR

AD

INA

PERTSO

NAIAK

SEXUAMEZUA

MUSIKA ETA SOINU

AKO

LO

REA IKUSP

EGIAK

ADINA

BNormalean, produktu horrek jomugaduen jendearen adin bertsua izaten dute prota-gonistek.

Kotoiak ez du engainatzen Tenn“

“

Ni ez naiz inozoa Mediamarkt“

“Just do it NIKE“

“

MEZUA, MARKA, LOGOTIPOA

, Orain jada ez da informatzailea.

, Askoz sinpleagoa da mezu motibagarri, labur eta adierazgarri bat bidal-tzea publizitatea jasoko duenak ideia beregana dezan.

, LOGOTIPOA edo MARKA agertzea bakarrik mezua emateko eta produk-tua gogoratzeko oso modu zuzen eta sinplea izan daiteke, produktuakberak hartzen baitu balio erantsia. Produktua bigarren mailan gera daite-ke.

bArtikuluaren hartzailea oso zabalabada, protagonista erakargarriak eta adinertainekoak azaltzen dira.

BAdingabeak eta haurrak azaltzen direneansentimenduak eransten dira (xumetasuna, garbita-suna, segurtasuna eta abar). Oso maiz erabiltzenda elementu hori sentsazio positiboak emateko.

SEXUA

Sarriago erabiltzen da deigarria gertatzen delako eta gizonak erakartzendituelako, baldin eta gizonak badira helburu; emakumea ordezkatzendu emakumeak dituenean helburu; eta azken erabiltzaileak adingabeak

diren kanpainetan emakumea erabiltzaileak amaren paperarekin identifi-ka daitezen erabiltzen da.

Ez da hain maiz erabiltzen, bai, ordea, soinua duen publizitateko off-eko ahotsetan. Seriotasuna, lasaitasuna, efikazia, indarra, aurrerape-

na, modernotasuna eta abar ekartzen du gogora.

18

F

D

19


...marketing-kanpainen lorpen garrantzitsuenetako bat gizar-teak produktuaren izena markaren izenarekin nahas dezan lor-tzea dela? Gure gizartean badaude horrelako hainbat kasu:moldeko ogia, aluminio-papera, esneari botatzeko txokolate-hautsa, makilari itsatsita dagoen gozokia, eta abar.

Ba al zenekien...

argitasuna, freskotasuna, lasaitasuna

irrika, estimulazioa

misterioa, dotoretasuna

poza, dinamismoa

dinamismoa, kemena, erakargarritasuna

lasaitasuna, freskotasuna, oreka

KOLOREAK

, Sentsazio-sortzaileak

SOINUA, MUSIKA

, Oso garrantzizkoa da musika edo soinua entzu-ten ari denarengan sentsazioak sorrarazteko.

, Musika-estiloa guztiz bat etorriko da helburuden kolektiboarekin.

, Marka jakin bat duen produktu bat aukeratzea GIZARTE IDENTIFIKAZIO-KO MODU bat da; kasu horretan, publizitatearen eraginak egin du berelana

Hainbat formula daude gure baimenik gabe sartzen denPUBLIZITATE HORI SAIHESTEKO / KONTROLATZEKO:

Datuak Babesteko Espainiako Agentziak eskumena du eskatu ezdiren eta posta elektroniko bidez edo antzeko komunikabide elektroni-koen bitartez jasotzen diren jakinarazpen komertzialak bidaltzeko debe-kua errespetarazteko.

www.agpd.es

20

Bannerrak Internauta sartzen den orrian azaltzen diren publizitate-irudiak. Pantailaren ertzetan azaltzen dira eta horien gai-nean klik egiten denean saltzailearen (pertsona edoenpresa) Webgunera sartzen da.

Pop-upak Bat-batean azaltzen diren eta nabigazio-barrarik ezduten leiho txikiak.

Interstizialak Normalean Web-orri bat ixten dugunean edo Web-orribatean sartzen garenean azaltzen diren iragarki soinudu-nak eta bizidunak. Pantaila osoa hartzen dute eta ezdago horiek saihesteko inolako aukerarik.

Spama Helbide elektronikoko kontua duen orok eskatu ez duenpublizitatea. Posta elektroniko gisa iristen da eta iragar-kia egin duen pertsonak edo enpresak bere ondarea edozerbitzua iragartzen du.

Publizitatea euskarri askotan oinarritzen da.

Eta azken urte hauetan, INTERNET publizistentzat abantaila asko dituen eus-karria da:

3Komunikabide merkea.

3Hartzaile kopuru mugaezinengana iristen da aldi berean.

INTERNETEKO publizitatea modu askotan iristen zaigu, eta SAREAN mugitzenbagara, komeni zaigu bide horiek zein diren jakitea.

PUBLIZITATEA SAREARENbitartez sartzen da gure etxeetan

Zenbat eta zorpetze handiagoa, orduan etaFINANTZA PUBLIZITATE gehiago

Kontsumo-maila handitzeak, interes-tasak igotzeak eta etxebizitza garesti-tzeak eragin dute ZORPETZE-mailak askotan jasanezinak izatea familia asko-ren ekonomientzat.

Horregatik, azken bolada honetan FINANTZA ARLOKOPUBLIZITATE ASKO EGITEN ARI DIRA. Publizitate horrekgure zorpetze-ahalmena hobetzeko aukera saltzen digugure kredituak batuz eta kreditu azkarrak eginez.

Kredituak bateratzeko aukera ez da berria. Bankuek,aurrezki-kutxek eta kreditu-kooperatibek, beren bezero

zordunek ez ordaintzeko izaten duten arriskuen aurre-an,beren bezeroei betidanik eskaini izan dizkiete itun-dutako ordainketa-baldintzak aldatzeko alternatibak;

alternatiba horiei esker bezeroek beren zorrei aurre egin ahal izateko.

Nolanahi ere, gaur egun ikusi dugu finantza-publizitate askoren atzean ete-kin ugari lortuko direla hitzematen duten enpresa berri asko dagoela, etaaskotan, enpresa horiek kaltegarriak izan daitezke gure ekonomiarako;gutxiago hilean, baina guztizko zorpetze handiagoa eta urte gehiagotan.Horretaz gain, EZ DIRA FINANTZA ERAKUNDEAK benetan; horregatik, berenlana ez du Espainiako Bankuak kontrolatzen. FINANTZA BITARTEKO soilakdira, eta, gainera, komisio handiak kobratzen dituzte.

Espainiako Bankuak gainbegiratzen dituen kreditu-erakundeek nahitaezegon behar dute ofizialki erregistratuta.

Erakunde bat Espainiako Bankuak zaintzen ote duen jakiteko:Espainiako Bankua. Banku Bezeroaren Ataria.www.bde.es

Finantza-publizitatearen aurrean:Kontu handiz ibili banku-zerbitzuak egiteko bitarteko baimen-du gisa iragartzen diren eta benetan baimenduta ez dauden era-kundeen publizitatearekin (osatu gabeko helbideak eta banku-su-kurtsalei ez dagozkien telefono-zenbakiak erabili ohi dituzte).Hainbat banku-erakundetako produktuak aztertu eta alderatu.Eskatu ulertzen ez duzun oro argitzea.Bilatu zure ahalmen eta premietara gehien egokitzen den pro-duktua.Zalantzarik izanez gero, ahalegindu kontsumo-bulegoetan

aholkamenduak jasotzen.

21


...kreditu azkarrekin erakunde tradizionalek kobratzen dituzteninteresak baino 5 aldiz handiagoak diren interesak kobratzendirela?

Ba al zenekien...

*

***

Kontaktu tfnoa.: 222 22 22 22

22

Muga batzuk LEGEAK ezartzen ditu

[ 34/1988 Legea, azaroaren 11koa, Publizitate Lege Orokorra. Bidegabekopublizitatea saihesteko oinarrizko printzipioak ezartzen ditu.

[ 34/2002 Legea, uztailaren 11koa, informazioaren gizartearen eta merkatari-tza elektronikoaren zerbitzuei buruzkoa. Honako debeku hau arautzen da:posta elektroniko bidez edo komunikazio elektronikoko bestelako bitarte-ko baliokide batez publizitate- edo sustapen-jakinarazpenik bidaltzekodebekua, baldin eta horien hartzaileek aldez aurretik eskatu ez badituzteedo horietarako baimen argirik eman ez badute. Era berean, publizitatehau jasotzen duten pertsonek edozein unetan emandako baimena balio-gabetzeko duten eskubidea aipatzen da.

[ 22/1999 Legearen ( 89/552/EEE Zuzentaraua —Mugarik gabeko Telebistaizena eman ohi zaio— Espainiako ordenamendu juridikoan txertatzenduena) atal batean adingabeak publizitatetik babesteari buruzko arauakematen ditu. Arauak hainbat printzipio ezartzen ditu irudien edo mezuenbidez adingabeei kalte moral edo fisikoa egitea saihestearren.

[ Merkataritza Elektronikoaren eta Marketingaren Espainiako Elkartearen(FECEMD) Robinson Zerrenda. Robinson Zerrendan izena emanez gero,jasota geratuko da ez dugula ezein enpresatako zuzeneko publizitaterikjaso nahi gure datu pertsonalekin.

Beste muga batzuk, publizitatearen profesionalek ezartzen dituz-te Kode Deontologikoen errespetuaren bitartez

[ Merkataritza Komunikazioaren Autoerregulaziorako Elkartea. Bere eginki-zun nagusien artean Publizitate Jokabiderako Kodeak egitea dago,www.autocontrol.es, hala nola:

u Publizitate Jokabiderako Kodea; horren helburua publizitate-etikarekikoerrespetua eta publizitatea jasotzen dutenen eskubideak betetzen otediren zaintzea da, betiere alde batera utzita interes profesionalen defentsa.

Publizitateak gure kulturan gero eta eragin handiagoa duenez gero,kontrolatu egin behar da, bai lege-arloan, bai gizarte-arloan nahiz arloprofesionalean.

PUBLIZITATEAK MUGAK ditu

23


u Haurrentzako Publizitaterako Kode Deontologikoa, Jostailu FabrikatzaileenEspainiako Elkarteak hartu zuena.

Eta beste batzuetan, gizarteak berak jartzen ditu abian publizita-tea eta komunikabideak kontrolatzeko gailuak

[ Komunikazioaren Erabiltzaileen Elkartea. Irabazi-asmorik gabeko erakun-dea, komunikabideak erabiltzen dituztenen (komunikabide horien bitartezhedatzen diren mezuen hartzaileak diren eta mezu horien protagonistakizan litezkeen aldetik) eskubideak defendatzen ditu. Elkarte horren web-orrian Publizitatearen Behatokia aurki dezakegu, esaterako.

www.auc.es

[ Kontrapublizitatearen aldeko mugimenduak. Kontra-publizitatea publizitatea kritikatzeko mugimendu batda. Hainbat erakundek ezarritako sistema kritikatu nahidute, baita publizitatea erabiltzen duten enpresa handieta multinazionalak ere. Publizitate-enpresek erabiltzendituzten teknika berak erabiltzen dituzten enpresahorien zeregina eta eragina zalantzan jartzeko. “Mezuaaldatu egiten dute iragarkiek inola ere esaten ez dutenhura esateko”.

www.adbusters.orgwww.letra.org/consumehastamorir.org

(Ekologistak Martxan Elkartea)

...ADBUSTERSek urtero mota honetako kanpainak sustatzendituela Kanadan: “Ezer ez erosteko eguna” edo “Telebista itzal-tzeko astea”? Hemengo “Autorik gabeko eguna” edo “Mugi-korrik gabeko eguna” kanpainen antzekoak dira.

Ba al zenekien...

Publizitatearen aurkako kanpaina

FACUA

24

PUBLIZITATEAREN tratamendua,HEZIKETA-KONTUA

Haurrak MERKATU ERAKARGARRIAK dira publizitate-agentzientzat,zeren nahiz eta erosteko ahalmena txikia izan, sentimenduen bitartezfamilia konbentzitzeko ahalmen handia baitute.

Prozesu horretan, GURASOEK ETA HELDUEK, orokorrean, erantzukizun handiadute.

Zer?: Publizitate-mezuaren barnean informazioa eta pertsuasioa bereiztenirakatsi behar diegu gure adingabeei. Publizitatearen pertsuasio-asmoa atze-maten ikasi behar dute, hau da, ikasi behar dute iragarkiak saltzeko asmozbakarrik sortu dituela norbaitek.

Nola?:• Garrantzizkoa da telebistan normalean ikusten dituzten PROGRA-

MAK ETA IRAGARKIAK FAMILIAN IKUSTEKO ETA HORIEI BURUZ HITZEGITEKO DENBORA HARTZEA.

• Esaiozu zure semeari edo alabari ZUREKIN JOATEKO DENDARA nahiduen objektua benetan nolakoa den ikus dezan. Aprobetxatu eros-ketak egiten ari zaren unea KONTSUMOAN HEZTEKO: alderatu pro-duktuak, irakurri etiketak, hitz egin eta azter ezazue zergatik erostenduzuen produktu bat ez beste bat.

• Hitz egin zure semearekin edo alabarekin kontsumitzen dituztenPRODUKTUETAN (gozokiak, patata frijituak eta abar) AZALTZENDEN PUBLIZITATEARI ETA INFORMAZIOARI buruz.

• Aztertu zure semearekin edo alabarekin PUBLIZITATE IRAGARKIETANERABILTZEN DIREN ELEMENTUAK. Ezarri harremanak iragarki batenelementuen artean (pertsonaiak, eszenak eta abar) eta ahalegindupublizitatean erabiltzen diren estereotipo batzuk atzematen.

• Lagun iezaiezu kontura daitezen zein diren MARKA JAKIN BAT AUKE-RATZEKO arrazoiak.

• Lagun iezaiezu BALIOESTEN arropak beren prestazioengatik erosibehar direla eta EZ BAKARRIK PUBLIZITATEAREN ETA MODEN ERA-GINAGATIK.

• HEZI BALOREETAN OINARRITUTA, hala nola errespetuan, elkartasu-nean, askatasunean eta antzeko baloreetan oinarrituta; era horretanerabaki arduratsuak hartzen eta gure inguruneko ondasunak etabaliabideak erabiltzerakoan autonomia izaten lagunduko diezu, bes-teekiko elkarreragin horretan “bidezkoa” zer den azpimarratuz.

...5 edo 6 urteko haur batek ez dituela publizitatea eta beste edo-zein motatako informazioa bereizten, eta ez duela ulertzen hareneragina edo asmoa; eta analisirako, sintesirako eta kritikarakoahalmena 10 edo 12 urte inguru dituenean garatzen dela erabat?

Ba al zenekien...

Jokoak, Jostailuak eta Bideojokoak

JOKOAK, JOSTAILUAKETA BIDEOJOKOAK,

aisialdiko kulturaren eta aisialdikontsumistaren artean

25

Jokoak, Jostailuak eta BideojokoakJokoak, Jostailuak eta Bideojokoak

Jostailuak milioika urtez geroztik hona existitu dira, etaherrien kultura- eta gizarte-zirkunstantzien emaitza dira.3

JOKOARI eta JOSTAILUEI buruzkoBAIEZTAPEN batzuk

JOKOA gure kontsumo-gizarteak joko batzuekin jolastekogure esku jartzen duen euskarria da. Hala ere, jostailuak hori baino askoz gehiago dira.

26

JOKOA jarduera bat da, eta horren bitartez, neska-mutilak modudibertigarrian inguruan duen munduko ohiturak ezagutu eta barneratzen ditueta bere berdinekin harremanetan jartzen ikasten du.

JOLASTEKO gaitasuna bultzatzeak garapen egokiari laguntzen dio.

¡3

¡

• Adingabeek jolasteko materialak erabiltzea historiako kultura-ohitura iraun-korra da.

• Jostailua haurren jokoaren bitarteko-objektua da. Giza talde baten gizarte-bizimoduen adierazpena.

• Jostailua haurtzaroan jolasteko eskubidea garatzeko aukera ematen duentresna da.

• Jolasteko eskubidea eta denbora ezabatzeak ondorio larriak ditu adinga-been garapenean eta etorkizunean helduak direnean izango duten portae-ran.

• Haurren garapen mentala, fisikoa, emozionala eta soziala ahalbidetzenduen pribilegiozko tresna da.

• Jostailuak komunikaziorako eskubidea bultzatzen du, gizakiaren gara-pen indibidual eta sozialerako baliagarria delako.

• Haurren fantasia, irudimena eta sormena garatzeko fun-tsezko tresna da.

• Pertsonaren garapenaren adin eta aro guztientzakojostailuak daude. Familia-bizitza aberasten du, diberti-mendua, alaitasuna eta komunikazioa ekartzen ditue-

lako.

“Jostailuen funtsezko garrantzia”,AEFJ, Jostailu Fabrikatzaileen Espainiako Elkartea

Horregatik, kontuan izan behar da

JOSTAILU BATez dela soilik garatutako herrialdeetan aurkitzen, eta ezta zibilizazioa-ren aro modernoan bakarrik ere.

ez dela soilik erosita eskura daitekeen gauza bat.

pertsona guztien (adingabeak zein helduak) garapenaren mesedera-ko eskubidea dela.

edozer gauza jostailu bihur daitekeela, irudimena besterik ez dabehar. Egiazkoa edo irudimenezkoa izan daiteke, formen, koloreenedo materialen garrantzia bigarren mailara pasatzen da.

3

****

27

JOKOAK, JOSTAILUAK ETA BIDEOJOKOAK, aisialdiko kulturaren eta aisialdi kontsumistaren artean

Publizitateak oso jostailu erakargarri eta interesgarriakaurkezten ditu, eta haurrek horiek izan nahi dituzte.Hala ere, publizitate-mezu batzuetan zoriontasuna edo dibertimenduajoko asko izatearekin nahasten da, eta, are gehiago, jostailuen irudiokerra eta gezurtia ematen digute.

3

SormenaAdiskidetasuna

Hobetzeko nahiaIngurumenarekiko kontzientzia

Asmamena

Jostailu bat jolas- eta hezkuntza-balioaren arabera aukeratubeharko litzateke. Hala ere, erantzukizuneko beste irizpide batzuk kontuan hartu beharditugu; izan ere, jostailua gure haurren garapenerako eta ikasketarakobaliabide bat da.

• Ingurumena errespetatzen duenjostailua

• Jostailu segurua

• Adinari egokitutako jostailua

• Balio positiboak dituen jostailua(ez sexistak, ez belikoak)

• Bidezko baldintzetan egindakojostailua

15 euroeta jolasteko trebetasun

handia

• Jostailu batzuk hartzaileak izango diren haurren adin bereko hau-rrek fabrikatzen al dituzte?

• Ba al dakit jostailuak zein baldintzetan fabrikatzen diren?

• Jostailuak egiten dituzten fabriken jarduerak zein ondorio ditukokatzen diren tokiko ingurumenean?

• Ba al dakigu egiteko edo paketatzeko erabili diren materialakingurumena errespetatzen duten?

• Haurrek eskatzen dituzten jostailu guztiak behar al dituzte beharbezala garatzeko?

• Jostailu segurua al da?

• Zein balio indartzen ditu jostailua jasotzen duen haurrarengan?

• Jostailua baliabide unibertsala, soziala eta gardena dela aintzathartuta, zergatik sortzen ditu hainbeste desoreka?


28

MUGARIK GABEKO TELEBISTA Zuzentarauak adierazten duenez, jos-tailuen publizitatearen eta telesalmentaren kasuan, “ezin da nahasme-nik sortu ez jostailuen ezaugarriei dagokienez, ez segurtasunari dagokio-nez, ezta haurrak jostailu horiek minik hartu gabe edo besteei minik emangabe erabiltzeko behar dituen ahalmenari eta gaitasunei dagokienez ere”.

Publizitateak informazioa ematen digu;hala ere, gomendatzen da iragarkiak

etxeko txikienekin komentatzea, jostailuaaukeratu aurretik dendeetara joatea eta daukagun informazioa jostailua

benetan denarekin konparatzea.

...aztertutako jostailu-iragarkien % 61,5ek balioespen negati-boa izaten dutela, nahasgarriak, sexistak edo etikoki gaitzesga-rriak direlako.

“Jostailuen publizitatea 2006”, Andaluziako Ikus-entzunezko Batzordea

Ba al zenekien...

Gure joko- eta jostailu-kontsumoa arduratsua izan dadin, merkatu-ko eskaintza zabalaren barruan, hartzailearen nahiez gain edo jos-tailuaren estetikaz gain, beste faktore batzuk hartu beharko ditu-gu kontuan.

Zergatik begiratzen da jostailuan kanpoko itxura bakarrik?

Gure eskuetan dago PERTSONAK ERRESPETATZEN DITUZTEN ETA

SOLIDARIOAK DIREN JOSTAILUAKaukeratzea

29


...Gobernuak berak egindako propagandaren arabera, Guatema-lan enpresa ekoizle batek, ordu bakoitzeko 0,58 euro ordainduz,langileak aurki ditzake; Hondurasen orduko 0,41 euro ordainduz;Nikaraguan 0,39 euro ordainduz; Costa Rican 0,75 euro; ElSalvadorren 0,47 euro; eta Panaman 5 zentimo ordu bakoitzeko.Txinan jostailuak ekoizten dituzten fabrikei buruz egindakoazterlan batek adierazi duenez, jostailu baten azken prezioaren% 0,4tik % 5,5era bitartekoa da langile soil baten soldata.Hortaz, langile batek 7 egun baino gehiagoko soldata beharkodu modan dagoen jostailu bat erosteko.

“Jostailuen kontsumo arduratsua sustatzeko 10 arrazoi”,IDEAS, Iniciativas de Economía Alternativa y Solidaria

Ba al zenekien...

LANEKO EGOERAK jostailu-fabrika batzuetan dramatikoak izan daitezke.

“Juguetes de miseria” titulua duen txosten batean abusuzko praktika batzuksalatu zituzten herrialde garatuenentzat jostailuak ekoizten dituzten fabrike-tan.

• Nahitaezko lana asteko zazpi egunetan.

• Egunean 18 edo 20 ordurainoko lanaldiak (astean 130 ordurainokoak).

• Ezarritako gutxieneko zenbatekoaren azpiko soldatak.

• Kasu askotan ez daude legezko kontratuak, ezta aseguru sanitarioa etagizarte segurantza ere.

• Sindikatuak debekatuta daude.

• Ikuskatzaileek galderak egiten badizkiete gezurra esateko hertsatu, meha-txatu eta derrigortu egiten dira langileak.

• 15 egun libre urtean, asteburuak eta jaiegun nazionalak barne.

• Hogei pertsonek lo egiteko gela bat partekatzen dute.

Nacional Labor Committeewww.nlcnet.org/article.php?id=467

Kontsumitzaile arduratsu gisa, jokaera onen kreditazio hau zein enpre-sek duten ikus dezakegu www.icti-care.org Web-orrian, eta gizarte-eta ingurumen-arloko arazoekin gehien konprometitutako fabrikaksusta eta sari ditzakegu, horien jostailuak erosiz.

Gure eskuetan dago JOSTAILUSEGURU bat aukeratzea


Helburu horrekin sortu zen ICTI KODEA:

Jostailu Industrien Nazioarteko Kontseiluak egindako jokaera onen kodea; jostailuak bidezko moduan, era seguruan eta osasungarrian

eta ingurumena errespetatuz ekoiztea sustatzen duten erakunde edo enpresei emango zaie bakarrik.

LANESKUA: Legez ezarritako gutxieneko adinetik beherako langilerik ezdute izango, lan-ordutegiek legez itundutakoa zorroztasunez betekodute, langileen lan-eskubide guztiak errespetatuko dituzte…

LANTOKIA: Instalazioek eta makineriak Legez itundutako mugak bete-ko dituzte; larrialdietarako asistentzia medikoa izan behar da; eta, lan-gileentzako alojamendua baldin badago, bizigarria izateko funtsezkooinarrizko baldintzak bildu beharko ditu…

INGURUMENA: Fabrika ekoizleek ingurumena babesteari buruzko toki-ko legedi osoa bete beharko dute.

30

Abusuzko baldintza horiek saihesteko, jostailu horiek alde baterautzi eta beren produktuak modu etikoan eta giza eskubideak etalangileen lan-eskubideak errespetatuz egiten dituztenak bakarrikerosteko aukera dugu.

...Euskal Autonomia Erkidegoak guztira 1.170 jostailu baztertuedo suntsitu ditu 2007. urtean, adingabeentzat arriskutsuakzirelako.

www.kontsumo.net

Ba al zenekien...

31


Zer egin dezake kontsumitzaile arduratsu batek erosiduen jostailuak segurtasuneko gutxieneko baldintzak

betetzen dituen jakiteko?

Garrantzitsua da bermatzea jokoek eta jostailuek hartzaileentzakosegurtasuneko eta osasuneko baldintza onenak dituztela.

3 Legeak ezartzen dituen segurtasuneko gutxieneko baldintzei buruzinformatu.

3 Dendetan aurkitzen ditugun jostailu ez seguruak nabarmendu.

Legeak esaten duenaren arabera, jostailu bat honako hau da: “14urtez azpiko haurrek jokatzeko erabil ditzaten berariaz sortu direnproduktuak”. Eta, honako hauek adierazi beharko dituzte enbalajean,etiketan edo liburuxkan:

[ Produktuaren izena eta marka.

[ Enpresa ekoizlearen edo inportatzailearen izena eta helbidea.

[ Argibideak, oharrak, eta instalazioaren inguruko gomendioak, erabi-lera eta mantentzea, maneiua, manipulazioa, arriskugarritasun- edosegurtasun-baldintzak, betiere informazio hori produktuaren erabi-lera egokia eta segurua egiteko beharrezkoa bada.

[ Gehieneko potentzia, elikatze-tentsioa eta energia-kontsumoa apa-ratuaren ohiko funtzionamenduan energia elektrikoa erabiltzenduten produktuen kasuetan.

[ CE ikurra (araudi nazionalaren arabera segurtasuneko eskakizunakbetetzen direla adierazten duen Ziurtagiria).

OHAR OHIKOENAK36 hilabetetik beherako adingabeentzako jostailuak: honakoohar hau adieraziko dute: “Ez da komenigarria hogeita hamaseihilabetetik beherako adingabeentzat” edo “Ez da komenigarriahiru urtetik beherako adingabeentzat”.

Txirristak, zabuak, uztaiak, trapezioak eta euskarrien gaineanmuntatutako jostailuak: erabilera-jarraibideak izango dituzte etaaldizkako berrikuspenak egiteko beharra azpimarratuko dute.

Jostailu funtzionalak: helduentzako beste aparatu batzuen funtzio ber-berak dituzten jostailuak edo erreplikak dira, eta, beraz, ez dute hona-ko ohar hau adieraziko: “Erne! Helduen zaintzapean erabili behar da”.

,

,

,

Erabat debekatuta dago CE ikurrarekin nahas daitezkeen markaketa inskripzioak jartzea jostailuetan.Hala ere, ez digu % 100ean bermatzen produktu horrek legezkoaraudia betetzen duela; izan ere, FALTSIFIKATUTAKO LOGOTI-POAK aurki ditzakegu.

Jostailu kimikoek edo substantzia arris-kutsuak dituzten jostailuek honako

hauek adieraziko dituzte:

• Jarraibideak edo erabilera-moduak.• Kontuan hartu beharrekoak.• Gerta daitezkeen istripuentzako lehen

laguntzak.• “Oso gazteak diren haurren eskueratik

gorde”.Patineteak eta gurpil-patinak: gutxienez honako ohar hau agertukoda: “Erne! Babes-ekipo batekin erabili behar da”.

Jostailu nautikoak: honako inskripzio hau izango du: “Erne! Zutik etazaintzapean egon daitekeen uretan erabili behar da bakarrik”.

Legeak 24 volt baino gutxiagoko bideojokoak jostailu gisa onartzendituen arren, bideokontsolen edo joko-makina eramangarrienmoduko aparatuak eta jokoak dituzten telefono mugikorrak ezdira jostailutzat hartu behar.


Zalantzaren bat sor dezakeenean, eskuragarri ditugun bitarteko guztiekin EGIAZTATU beharko dugu

JOSTAILUA ARRISKUTSUA IZAN DAITEKEEN.

• Edozein jostailu erosi aurretik, erosi nahi ditugun jostailuek kontsu-mitzailearentzat arriskuren bat sor dezaketen egiazta dezakegu.

• Tokiko dendara joan gaitezen, arreta pertsonalizatua ematen duenkonfiantzazko dendara. Tokian bertan egindako jostailuek askozhobeto erantzuten diote “gure neurriko” eskaerari.

• Produktuaren enpresa ekoizleari edo inportatzaileari buruzko infor-mazio gehiago eska diezaiogun saltzaileari.

• Hobe da enpresa ekoizlea edo inportatzailea zein den jakitea, nahidugun produktuak itundutako kontrolak pasa dituen egiaztatzeko.Horren ospea berme gehigarria izan daiteke.

• Jostailua azter dezagun: ertzak dituen begiratu, piezen formak etatamainak aztertu, pieza-kopurua, pinturaren kalitatea, etab.

Eta, hala ere, zalantzak baditugu, NON INFORMA GAITEZKE?

Eusko Jaurlaritza: www.kontsumo.netKontsumoko Institutu Nazionala: www.consumo-inc.es/Seguridad/home.htmEuropar Batasuna:http://ec.europa.eu/consumers/dyna/rapex/rapex_archives_en.cfm

32

,

,

,

Gure eskuetan dago INGURUMENA errespetatzen

duen JOSTAILU bat aukeratzea

Gaur egun, jostailuei ematen zaien bizi laburra eta horien materialen kalitateadela-eta, denbora luzez iraun dezakete.

Baina, besteak beste, modek aurreikus daiteken honako amaiera hau izangoduen ondasun bat bihurtzen dute jostailua: zabor-ontzia. Hala ere, bigarrenbizitza izan dezakete, edo baita hirugarrena ere.

Honako 3 hauek jostailuetan ere aplika daitezke:

33


• Jostailuarentzat beharrezkoak ez diren elementu gehigarriguztiak saihets ditzagun.

• Pilarik gabe funtzionatzen duten jostailuak erostea eta bateriakargagarriak erabiltzen dituztenak sustatzea.

• Eskaintzak dituzten jostailuei buruz hausnartzea, erosketarenbenetako beharra desitxura dezaketelako.

• Jokoen eta jostailuen gehiegizko paketatzea saihestea.

• Opariak erositako paperarekin paketatzeko aukera saihesteaeta bilgarri originalagoak eta birziklatuak erabiltzea.

• Erabiltzen ez ditugun eta egoera onean dauden jostailuakbehar ditzaketen pertsonen artean banatuko dituztenGKEetan edo erakundeetan eman ditzakegu.

• Jostailuak trukatzeko esperientzia asko daude, batez ere egu-berrietan udal osoan edo eskolan egiten direnak. Informa zai-tez, parte har ezazu edo zure inguruan antzeko zerbait egiteasusta ezazu.

• Gogora ezazu jostailu elektronikoak ez direla zabor organi-koen zein plastikozkoen edukiontzian bota behar. Inguru-menarentzat arriskutsuak izan daitezkeen metalak eta materialelektronikoak dituzte. Garbiguneetan, Puntu Garbietan edotokiko biltzeko udal-zerbitzuetan utzi behar dira.

• Irudimena erabil dezagun! Jostailuak guk geuk egin ditzake-gu. Gainera, gero erabiliko dugun jostailu dibertigarri bat egi-tearen motibazio-osagaiak prestakuntzako eta hezkuntzakoezaugarri asko dituen ariketa bihurtuko du “etxeko jostai-luak” egiteko jarduera.

• Gure liburutegietan, ludoteketan edo Interneten informazioasko aurki dezakegu, printzipioz ezertarako balio ez dutenmaterialak berriz erabiliz jostailuak egiteko moduari buruz.

MURRIZTEA

BERRERABILTZEA

BIRZIKLATZEA

RECICLAR

BIDEOJOKOEI buruzko mitoak

34

...bideojokoen ohiko erabiltzailearen adina 20tik 30era bitarte-koa dela, eta astean sei ordu inguru ematen dituela jokoan. 14urtetik beherako seme-alabak dituzten gurasoen erdiak bainogehiagok jada bideojokoak erosi dizkiete.

ADESE, Aisia Softwarearen Banatzaile eta Editoreen Espainiako Elkartea

www.adese.es

Ba al zenekien...

BIDEOJOKOA pixkanaka gure etxeetan eta ohituretan txertatzen den

produktua da.Erreminta, eta EZ JOSTAILU,

positiboa izan daiteke BETIERE KONTUZ ERABILTZEN BADUGU

[ Bideojoko bat jostailu bat daEz dago bideojokoa jostailutzat hartzen duen berariazko legerik, eta,beraz, ez da halakotzat hartu behar. Bideojokoa aisialdia dibertitzen etajolasten igarotzeko erreminta bat da (ikus-entzunezko entretenimendura-ko elementua); baina, horrek ez du esan nahi jostailua denik! Izan ere, ezda egin jostailu gisa erabilia izateko.

Jostailu dibertigarriak egin ditzagun.www.unicef.org/colombia/pdf/juguetes.pdf

Eskulanak.http://www.dibujosparapintar.com/

Tresnak sortu.www.solohijos.com/musica/html/creacion/home.php

Paperezko figurak.http://pagina.de/papiroflexia

Txotxongiloak.www.titerenet.com/archivo/taller-de-marionetas/

35


[ Bideojokoak joko hezitzaileak diraBideojokoen helburu nagusia entretenitzea da. Hezteari dagokionez, hel-buru horrekin iragartzen eta saltzen diren beste material didaktiko batzukditugu.

[ Bideojokoek ergeldu egiten dute, eta gaitasuneneta trebetasunen garapena oztopatzen duteBideojokoek ez dute ahalegin fisikorik eskatzen eta denbora oso luzez per-tsona bat entreteni dezakete. Horrek ez du esan nahi gaitasunak garatzenez direnik! Honako gaitasun hauek, esaterako: manipulaziorako trebetasunhandiagoa, espazioaren eta denboraren antolamendu hobea, zehaztasunhandiagoa, arrazoi konplexuagoak, kontzentrazioa, asmamena eta haus-narketa handitzea…

[ Bideojokoak haurrentzat diseinatuta daudeBideojoko bakoitzak adin-tartea asko mugatzen duten ezaugarri batzukditu. Printzipioz, bideojoko guztiak helduek erabil ditzakete, eta, beraz, ezdira haurrentzat edo nerabeentzat bakarrik. Hala ere, bideojoko askorenedukiak arriskutsuak izan daitezke adin-tarte batzuentzat, eta, beraz, horriburuzko gomendioak kontuan hartu behar ditugu.

[ Interneteko jokoak ez dira bideojokoakBideojokotzat har daitezke, dinamikak aldatu gabe mantentzen direlako.Aldatzen den gauza bakarra euskarria da. Horregatik ezin gara lasaitu, aregehiago, horietatik asko ordaindu beharreko lineak izan daitezkeela kon-tuan hartzen badugu.

[ Bideojokoen mundua oso araututa dago legez Alderantziz. Bideojoko edo bideokontsola bat zer den, nola merkaturatubehar diren, ontzien formatuek edo etiketek nolakoak izan behar duten etaabar zehazten duen legerik ez dago. Hutsuneak daude horri dagokionez.Hutsune batzuk bideojokoen ekoizleen eta editoreen elkarteek konpontzendituzte (etiketak eta bideojokoaren edukia, adibidez), baina beste batzukbeste motatako lege, arau edo errege-dekretuei egokitu behar zaizkie.

PEGI KODEAAUTOERREGULAZIOKO KODEAk, bideojokoak editatzen dituzten

enpresek autoinposatuak, marrazkien bitartez informazio osointeresgarria ematen digu, jokoaren edukiak adin-tarte jakin

batzuentzat egokiak diren jakiteko.Informazioa eta piktogramak argi agertuko dira bideojokoaren

karatularen aurreko zein atzeko aldean.Erosi nahi dugun bideojokoak piktograma horiek ez dituenean,bideojokoa editatu duen enpresa PEGI kodeari atxiki ez zaiolakogertatzen da hori. Hala ere, hori oso kasu gutxitan gertatzen da.

Adinei buruzko gomendioak.

HIRU URTETIK GORAKOENTZATGOMENDATUA

ZAZPI URTETIK GORAKOENTZATGOMENDATUA

HAMABI URTETIK GORAKOENTZATGOMENDATUA

HAMASEI URTETIKGORAKOENTZATGOMENDATUA

HEMEZORTZI URTETIKGORAKOENTZATGOMENDATUA

Edukiei buruzko erreferentziak.

HIZKERA ITSUSIAJokoak hitz potoloak dauzka

DISKRIMINAZIOADiskriminazioa errazdezaketen irudiak edomaterialak dauzka

DROGAKDrogen erabilera aipatu edoerakusten du

BELDURRAHaurrak izutu edo ikararazditzake

JOKOAKJokoa sustatzen dute edojolasten irakasten dute

SEXUAGorputz biluziak, sexu-portaerak edota sexu-aipamenak ageri dira.

INDARKERIAIndarkeriazko irudiak dauzka

36

ERNE!Kaleko saltzaile bati bideojoko baten kopia bat erosten badiogu edobideojokoa Internetetik deskargatu badugu, kontsumitzailearentzakoarriskutsua izan daiteke, enpresa banatzailearen oharrak eta gomendioak ezdakizkigulako.

t

BIDEOJOKOAREN HEZKUNTZA-BALIOAREN bila

Beste edozein joko-modalitateren moduan, bideojoko batek gaitasun batzukgaratzea eta jolasaren barruko berezko balio batzuk barneratzea dakar.

Bideojokoak ez dira kaltegarriak, nola erabili behar diren jakin behar dabakarrik. Inoiz ez genioke utziko gure seme-alaba nerabeari kotxe bat autobi-dean gidatzen. Hortaz, zergatik ez dugu interesik jartzen bideojokoen edukieieta balioei dagokienez, behar diren gaitasunak izan gabe kotxe bat gidatzeabezain desegokiak edo desegokiagoak badira?

Adinei eta edukiei buruzko gomendioak kontuan hartzen ez baditugu,gure adingabeak astakerien eraginpean jartzeko arriskua dugu, esatebaterako lotsarik gabe pertsona bat nola torturatzen duten ikustea, edojatorria, kultura edo azal-kolorea dela-eta jendea nola iraintzen dutenikustea.

Honako hauek adibide batzuk dira

Bideojokoek ez dute ondoriorik adingabeengan. Horrela balitz eta adingabe-ak ginenean makina mamarrojaleak gugan ondorioak izan bazituen, orainleku ilunetan nora ezean ibiliko ginatekeen, pilula magikoak jaten eta erritmoelektroniko errepikakorrak entzuten.

Kristian Wilson, Nintendoren bozeramailea

““

“Su-ahalmen boteretsuko armategi handi batekin kalte suntsitzaileak eragiten ditu”Dead to Rights

“Asmamena erabil ezazu, odol erraza beti da gustukoa, baina estilo handiko hiltzaile batek irudimen handiko modu bat bilatzen du norbait automobilarekinharrapatzeko, gainetik pasatzea ez da nahikoa”Carmaggedon

“Lurraldeko Jaunak tortura bakar bat jasan dezake (…) sufrimenduko

agonia-garrasiak plazer handiz entzungo dituzu”

Guardián de la Mazmorra

37


38

EKINTZARA PASATZEKO IRADOKIZUNAK:

BIDEOJOKOEKIN lotutako KONTSUMO ARDURATSUA ere egin daiteke.

Erosteko unean:

• Erosi nahi duzun jokoa adinerako egokia den egiazta ezazu.

• Bideojokoak bultzatzen dituen balioak eta edukiak hezkuntzarakoegokiak diren begira ezazu.

• Arretaz irakur ezazu etiketa eta egiazta ezazu bideojokoak eskatzendituen ezaugarriak etxean dituzuenekin bat datozela.

• Taldean jokatzea sustatzen duten bideojokoak sari itzazu, bai lanki-detzakoak edo kooperaziokoak, bai lehiaketakoak, sareko partidenbitartez, WIFI konexioen bitartez, etab.

• Tokiko dendara joan zaitez, bertan arreta pertsonalizatua aurkitukobaituzu, eta izan ditzakezun zalantzak konponduko dituzte.

• PEGI kodea azal iezaiezu, eta haiek bazter ditzatela beren adinerakoegokiak ez diren jokoak, horien balio edo edukiak direla-eta.

Jolasterakoan:

• Bideokontsolak edo ordenagailuak leku komunetan jar itzazu, jolas-ten duen pertsona bakarrik ez uzteko.

• Taldeko jolasa bultza ezazu, eta baita txanden eta partiden bitartezantolatzea ere.

• Jolaserako espazio egokia izan ezazu, pantailen gutxieneko distan-tziak, soinuaren bolumena edo aulkiaren jarrera osasunarentzat arris-kutsuak izan ez daitezen.

• Jolas-orduak muga itzazu, betebeharrei lehentasuna emanez (etxekoedo eskolako zereginak).

• Jolas-denbora atsedenaldiekin tarteka ezazu. Jarraibide horiek mar-katuz, arauak ohitura osasuntsuak bihurtuko dira.

EDUKI NEGATIBOAK % % EDUKI POSITIBOAK

Irabazi 98 0 Ez dago galtzailerik

Mendekua 30 18 Justizia

Indarra 81 10 Solidaritatea

Indarkeria 84 16 Elkarrizketa eta hausnarketa

Emakumearen rol 98 2 Gizonen eta emakumeen estereotipatuak arteko

Gizona indartsua- emakumea 98 2 Samurtasuna eta zaintzaederra

Ideologia eta bideraturiko politika 76 2 Gizarte-kritika

Gainerakoak etsaiak dira 83 2 Aniztasuna balioesten da

“Sexu-desberdintasuna bideojokoen analisian”, CIDE Emakumearen Institutua

39


• Jolasean daudenean haiekin egon zaitez, ager daitezkeen zalantzakedo arazoak konpondu eta artatzeko.

• Taldean edo jende gehiagorekin jolasteak dituen abantailak eta ber-tuteak erakuts itzazu. Beste pertsonekiko harremanetarako erremin-ta nagusia ez bihurtzea zaindu.

• Parkean edo beste jarduera batzuk egin ditzaketen lekuetan bideo-jokoekin jolastea saihets ezazu.

• Jokoa saihets ezazu familia-bileretan, bazkarietan, etxeko lanak egi-ten dituztenean edo urtebetetzeetan.

Kontzeptu berri bat: EGUBERRIETAN OPARI GEHIEGI

jasotzen dituzten haurrak

Eguberrietan telebista-iragarkiek, gure postontzietako propagandak edo gureirratietako sketchek inguratzen gaituzte.

Jostailua garai jakin batzuetan erosten dugu batez ere, eta publizitateak bada-ki une horiek nola bilatu eta adingabea nola sinestarazi zoriontsua izateko jos-tailu hori erosi behar duela.

Egun zehatz horietan hezkuntza-ahaleginak bikoiztu behar ditugu etapublizitatearen biktima inkontzientea izan daitekeen uneetan adingabe-ari lagundu behar diogu.

Jokabide horien bitartez OPARI GEHIEGI JASOTZEN DITUZTEN ADINGABEAKsortzen ditugu.

3 Diruaren eta jostailuen balioaren kontzeptu argirik gabe.3 Ahaideek denbora gutxi dute haurrari arreta emateko, eta haurraren

behar erreal eta irreal guztiak betetzen dituzte.3 Ahaideek ez dute jostailua kontuan hartzen, eta eskatzen zaiena eros-

ten dute, besterik gabe.3 Ikasitako jarrera bat barneratzen dute, eta ez hezitako jarrera bat.

3 Xantaia emozionalak egiten dizkiete berenahaideei.

3 “Ez” erantzuna jasotzen badute, beren hel-burua lortu arte kasketak ohikoak dira.

3 Ez dakite zein jostailu dituzten, ezta nongorde dituzten ere.

3 Jostailu berrienari edo modan dagoenaribakarrik egiten diote jaramon.

3 Dituzten jostailu guztietaz harrotzen dira.

40

JOKOARI APLIKATUTAKO HAMAR MANAMENDU

JOKOAREN HEZKUNTZAK garrantzi berezia izango du,adingabeentzat duen garrantziaz jabetzen garelako.Horien garapena, nagusiki, jokoaren mende dago, eta ezdiegu pribilegio hori kenduko.

Gure adingabeekin jolasteak LEHENTASUNA izango du,eta, beharrezkoa izanez gero, betebehar bat izango da.Egunak eta asteak egituratuko ditugu (eskolako eta esko-laz kanpoko betebeharrak), aisialdian jolasteko denborautziz. Era berean, egiten ari diren beste ekintza batzuekinbateragarria ez denean jolastea saihestuko dugu, honakoekintza hauekin esaterako: jatea, etxeko lanak egitea, loegitea…

JOLASTEKO DENBORA bada, beste gauzen gainetikerrespetatuko dugu, telebista ikustea, mp3an musika entzutea edo antzeko beste denborapasak nahiago dituz-ten uneetan jolastera bultzatuz eta probokatuz.

Jokoak, jostailuak eta bideojokoak beren adinerako hainegokiak eta bereziak izango dira, non horiekin munduaaztertzeko EZINBESTEKO ERREMINTA bat egingodugun. Aberastasuna ez dago sobera; aberastasuna joko-aren, jostailuaren edo bideojokoaren egokitasunean aur-kitzen da.Denda espezializatuetara joan gaitezen, gustatzen zaizkienjostailuak ikusteko eta agian katalogoan zein telebistanagertzen ez diren beste batzuk aurkitzeko.

Ez zaitez zure seme-alabek behartuta sentitu, haiekin den-bora gutxi pasatzen duzula pentsatzeagatik. Horrelakorikpentsatzen denean, pertsona helduek normalean erosiegiten dute beren hutsegitea konpentsatzeko. Hau ez dahorrela izango, gure seme-alabekin jolasteko denbora gor-detzera behartu behar garelako, eta JOSTAILU ONENAAMAREN EDO AITAREN KONPAINIA dela ikusiko dugu,eta hori ezin da erosi.Neurriz opari dezagun.

1

3

5

2

4

41


Joko, jostailu eta bideojoko guztiak ahal den egoera one-nean gorde behar dira, altxorrak edo bitxiak balira bezala.TXUKUNTASUNA ETA GARBITASUNA. Adingabeakmantentze-lan honen zati aktiboa izango dira, eta jolas-prozesuaren ezinbesteko jarduera gisakoa izango da.

GARAPEN BIDEAN DAUDEN HERRIALDEETAKO HAU-RREK egindako jostailuei buruz informatuko zara etahoriek erostea saihestuko duzu. Gainera, jokoa edo jostai-lua behar ez dugunean, jolasteko benetan beharko dutenpertsonengana iritsiko dela zainduko duten elkarteei edoerakundeei emango diegu.

Garrantzitsua da jolasean haiekin egotea. Ez daukagu aitzakiarik gure seme-alabekin ez jolasteko. Jolastetiklibratzeko egia ez den zerbait esateak ez du balio. HAIEKIN GOZA DEZAGUN.

Joko edo jostailu bakoitzari lotutako ezaugarriak une orojakin behar ditugu. KALITATEZKO JOSTAILUAK, ETABATEZ ERE JOSTAILU SEGURUAK aukera ditzagun. CEikurra eta etiketatu egokia duela egiazta dezagun. Arretazirakur ditzagun jarraibideak eta dagokion oharrak. www.jugueteseguro.coop web-orrian adinen araberakojostailuen proposamenak aurki ditzakezu.

Jokoaren, jostailuaren edo bideojokoaren bertute onenaPARTEKA DAITEKEEN LANKIDETZAKO JOKO KOMUNI-TARIOA bihur daitekeela da. Taldeko jokoa bultza deza-gun, eta gainerako pertsonekin harremanetan jartzekogaitasun gehigarri horrekin horni ditzagun jokoak.

Bizitzeko niretzat behar beharrezkoak diren jostailu txikiak eta handiak bilduditut nire etxean. Jolasten ez duen adingabea ez da adingabea, baina jolas-ten ez duen pertsona helduak betirako galdu zuen bere barruan bizi zen etapremiazko izango den adingabea.

Pablo Neruda

““

7

9

8

10

6

Kontsumo iraunkorraKontsumo iraunkorraKontsumo iraunkorra

KONTSUMO IRAUNKORRA,giza ekintzaren eta Planetaren

arteko oreka

43

44

KONTSUMO IRAUNKORRAK tresna ekonomikoen eta arau-tresnen erabilera era-ginkorra, gizarte-egokitasuna eta ingurumenarekiko errespetua ekartzen du.

Finean, produkzio-enpresek, enpresa banatzaileek, Administrazioak, eragileikertzaileek eta kontsumitzaileek konponbide bideragarriak bilatzea gizarte-,ingurumen- eta ekonomia-arloko desoreketarako.

¡3

3

¡GAUR EGUN KONTSUMITZEKO ditugun MODUEI buruzko

BAIEZTAPEN batzuk

Ondasun eta/edo zerbitzu batzuk erabiliz, giza premiakasebetetzeko ahaleginak egiten ditugu.Nolanahi ere, gure gizarteak gaur egun kontsumitzeko dituen moduenezaugarria KONTSUMISMOA da, hau da, BETI BEHARREZKOAK EZ DIRENondasunak eskuratzeko, gastatzeko edo kontsumitzeko joera dugu.

Gehiegizko eta kontrolik gabeko kontsumoa herrialde industrializatu eta aberatsetan egiten da, HERRIALDE POBREETAN, ordea, PERTSONEK,

BATZUETAN, EZ DITUZTE EZTA ELIKADURAREN,

OSASUNAREN,SEGURTASUNAREN

ETA ANTZEKOENINGURUKO

OINARRIZKO PREMIAK ERE

BETETZEN.

Gure INGURUNE NATURALAK behar dugun oro ematendigu.Bai kontsumitzen ditugun produktuak fabrikatzeko, bai zerbitzuak era-biltzeko (ura, elektrizitatea, garraioa eta abar) lehengaiak behar ditugu,hala nola mineralak, ura, landareak eta abar. Horiek guztiak naturakematen dizkigun baliabideak dira.

Jakin behar dugu gure BALIABIDE NATURALAK mugatuak direla etabaliabide horiek berriz sortzeko Lurrak behar duen erritmoa bainoerritmo azkarragoan kontsumitzen ditugula.

“ Ezin dugu Natura engainatu, baina ados jar gaitezke harekin.

Albert Einstein

“

Gure gizarteari esker kontsumo-ondasun ugari lor ditza-kegu.Era berean, gure bizimoduak eta kontsumitzeko moduak ERABILI ETABOTATZEKO KULTURArako joera du, eta kultura horretan gero etaugariagoak dira erabilera bakarreko eta gehiegizko bilgarriak dituztenproduktuak.

Gure kontsumismoak IRAUNKORRAK EZ DIREN KONTSUMO ETA PRODUKZIO JARRAIBIDEAK sortzen ditu.

AZTARNA EKOLOGIKOA: pertsona bakoitzak kontsumitzendituen ondasunak produzitzeko eta sortzen dituen hondakinakxurgatzeko behar den lursailen kopurua, hektareatan, neurtzenduen adierazlea.

Informazio gehiagorako:“Euskal Autonomia Erkidegoko Aztarna Ekologikoa”www.ihobe.net

Hazkunde ekonomikoak eta baliabideen erabilerak ez dute zertanlotuta egon.

IRAUNKORRA EZ DEN KONTSUMOA herrialde garatuetangertatzen da

45

KONTSUMO IRAUNKORRA, giza ekintzaren eta Planetaren arteko oreka

3

3

...planetan bizi diren pertsona guztiek EAEko kontsumo-jarrai-bide berak jarraituko balituzte biologikoki produktiboa denPlanetaren azalerak gaur egun duguna baino 2,5 handiagoaizan beharko lukeela?

“Euskal Autonomia Erkidegoko Aztarna Ekologikoa”, 2005

Ba al zenekien...

...Amerikako iparraldean eta Europan bizi diren pertsonen %12 munduko kontsumoaren % 60ren erantzule dela?

“Munduko egoerari buruzko txostena, 2004”, Worldwatch Institutua

Ba al zenekien...

Nolanahi ere, iraunkorra ez den kontsumoaren ingurumen- eta gizarte-arloko ondorioek PLANETA OSOAN ERAGITEN DUTE.

Gogoratu behar dugu ingurune naturala ez delaegungo belaunaldien ondare esklusiboa, ezta

kontsumo-gizartea garatzen duten herrialdeena ere.

46

“Garapen iraunkorra pertsonen egungo premiak asebetetzen dituena da,etorkizuneko belaunaldiek beren premiak asebetetzeko duten gaitasunaestuasunean jarri gabe.

“Brundtland txostena”, 1987

“


• Nire erosketak egiazko premiak oinarri hartuta egiten al ditut?

• Ba al dakit zein diren gehiegizko produkzioaren gizarte-arloko(gizarte-desberdintasunak, lan-ustiapena eta abar) eta inguru-men-arloko ondorioak?

• Nahitaezkoa ez den kontsumoa gutxitzeak hobetu al dezake pla-netaren bizi-kalitatea?

• Energia aurrezteko jarraibideak eta baliabideak aplikatzeakaurrezte ekonomikoa sustatzen du. Hazi al gaitezke ekonomikokigure baliabide naturalak alferrik galdu gabe?

• Nire ustez sor al nezake benetan sortzen ditudan hondakinakbaino hondakin gutxiago?

...Planetako garapen iraunkorra oso mehatxatuta dagoelamunduko biztanleriaren bosten batek arduragabe kontsumi-tzen duelako, horren ondoriozko baliabide naturalen gehiegiz-ko ustiaketarekin?

“Zero Pobrezia plataformaren aldarrikapena”

Ba al zenekien...

“ Lurra ez da gure gurasoen jaraunspena, gure seme-alaben mailegua baizik.

Indiar atsotitza

“

“Bi segundotik behin futbol-zelai baten pareko baso-eremu bat botatzen da.

Ingurumen Ministerioa, 2005“

“IRAUNKORTASUNAK ELKARTASUNA ekartzen du,

bai beste herrialde batzuekikoa, bai etorkizuneko belaunaldienganakoa.


47


Mendebaldean 4.000 milioi dolar gehiago gastatzen ditu itsas bidaietangarapen-bidean dauden herrialdeetan ura edangarri bihurtzen baino.

“Munduko egoerari buruzko txostena, 2004”, Worldwatch Institutua“

“

Benetako gizarte-aurrerapena ez da premiak handitzea, baizik eta nahitagutxitzea; baina horretarako apalak izan behar dugu.

Mahatma Gandhi“

“

IRAUNKORTASUNA, erantzukizun-kontua

Iraunkorrak ez diren gure kontsumo-jarraibideek produktuen pro-dukzio masiboa eragiten dute, eta horrek ingurumena asko honda-tzea eragiten du.

Ingurumenaren hondatze hori denok ezagutzen dugun errealita-tea da

Deforestazioa Lurzoruakhondatzea

Itsasoak etaibaiak kutsatzeaeta itsasokofauna eta floradesagertzea

Euri azidoaeta lurraberotzea

Lurra babestenduen ozono-geruzahondatzea

Zura lortzekoeta produk-ziorako eta kontsu-morakoaziendaren-tzako bazka-eremuak sortzekozuhaitz gehiegi botatzea.

Substantziakimiko gehiegi erabiltzea,kontrolikgabeko hondakinakuztea etalurra berritzekozikloak ezerrespetatzea etengabeustiatzendelako.

Hondakinakbotatzea, kutsadura eta arrantzarengehiegizkoustiaketa.

Ibilgailueketa fabrikekgas kutsatzaileakbotatzea.

Batez ere erabili etabotatzekoproduktuak(edalontziaketa platerak,esaterako)aerosolentza-ko latazkopropultsatzai-leak eta disol-batzaileakfabrikatzekoerabiltzen direnkonposatuakbotatzea.

ARRAZOIAK

ALDAKETA KLIMATIKOA ere, neurri handi batean, gas kutsatzaile-ak botatzearen ondoriozko ingurumen-eraginak bizkortu duena,egunez egun atzematen ari garen zerbait da:

3 Tenperaturen igoera

3 Itsasoaren mailaren igoera

3 Muturreko gehieneko tenperaturetako egunak maizago izatea

3 Euriak gutxitzea...

48

...honako hauek direla aldaketa klimatikoaren ondorioz eskual-de bakoitzean epe motzean sortuko diren arrisku nagusiakhonako hauek direla?:• Afrika: nutrizio desegokia igo egingo da uztak gutxitzearen

ondorioz.• Asia: gaixotasun batzuekin lotutako heriotza-tasa hazi egin-

go da uraren zikloak aldatu egingo direlako.• Europa: kontinentearen hegoaldean arriskuak igo egingo

dira bero-boladen eta baso-suteen ondorioz, eta iparraldeanuholde-mehatxuen ondorioz.

• Latinoamerika: gosea hazi egingo da produkzioak gutxitzea-ren ondorioz.

• Ipar Amerika: bero-boladen maiztasuna, intentsitatea etairaupena hazi egingo da.

Ba al zenekien...

Oso kontsumista den gizarte batean ondasunen kontsumitzaile etazerbitzuen erabiltzaile garen aldetik, GURE ESKU, HOTS, GUREEGUNEROKO ERRUTINAREN ESKU DAGO BIZITZEKO ETA INGURU-MEN ETA GIZARTE ARLOKO KONTSUMORAKO JARRAIBIDE IRAUN-KOR BATZUK SUSTATZEA.

Gure ingurune naturala bizitzarako nahitaezko elementua da.Iraunkorra ez den gure kontsumoa bideratu behar dugu, eta ongizateaeta oreka lortu behar ditugu gure eskura dauzkagun baliabidenaturalez gehiegi baliatu gabe eta ahalik eta hondakin gutxien sortuz.

Kontsumitzaileok eta erabiltzaileok dugu KONTSUMO IRAUNKORRAgauzatzeko GAKOA:

Gure kontsumoa MURRIZTEA, benetako premietan oinarrituta.

INGURUMENA GEHIAGO ERRESPETATZEN DUTEN produk-tuak eta zerbitzuak SUSTATZEA.

BERRIZ ERABILTZEA ETA BIRZIKLATZEA.

***

Erosi, kontsumitu eta bota. ZENBAT ETA GUTXIAGOORDUAN ETA HOBETO

ZER EROSI erabakitzerakoan.

Lehendabizi,BENETAN BEHAR DUGUNARI

buruzko GOGOETA EGIN BEHAR DUGU

Eta hortik aurrera:

, Ahal den neurrian, erosketa egiteko autoz egiten den ibilbideaLABURTU EGIN BEHAR DUGU. Aukeratu erosketa hurbil dauden den-detan egitea.

, Supermerkatuetan ematen dizkizuten plastikozko zorroen erabileraGUTXITU BEHAR DUGU. Erabili oihalezko poltsak edo erosketetarakoorgatxoak.

, Ahal den neurrian, EZ DUGU EROSI BEHAR erabili eta botatzeko pro-dukturik (latak, paperezko ezpainzapiak eta mukizapiak, plastikozko eda-lontziak, platerak, mahai-tresnak, eta abar).

, GEHIEGIZKO PAKETATUA SAIHESTU BEHAR DUZU, eta ahal duzunean,erosi produktua soltean, edo bestela, gehiegizkoak ez diren eta erraz bir-zikla daitezkeen materialez eginak dauden ontzietan (papera, kartoia,beira) dauden produktuak erosi. Saihestu ahalik eta gehien poliestirenohedatuko plastikoak eta erretiluak (ez dira berreskuragarriak).

, Ahalik eta gehien GUTXITU BEHAR DITUGU NAHITAEZKOAK EZ DIRENESTRAK: opariak, 2X1...

BENETAN BEHAR EZ DUGUN PRODUKTUBAT EROSTEN BADUGU, HONDAKIN

bihurtuko da epe laburrean.

, INGURUMENA GEHIAGO ERRESPETATZEN DUTEN produktuak etazerbitzuak SUSTATU BEHAR DITUGU. Ingurumena errespetatzen duten protokoloak betetzen dituzten enpresekziurtagiriak lortzen dituzte. Ziurtagiri horiek bermatzen digute produktueneta zerbitzuen bizitza-zikloan oinarrizko irizpideak ezarri direla kontsumo-aren eragina txikiena izan dadin ingurumenerako.

49


3

50

Ziurtapen horiek identifikatzeko, IKURRAK bilatu behar ditugu ETIKE-TAN. Hona hemen zenbait adibide:

ZUREZKO PRODUKTUAK. Enpresa ekoizleakingurumenerako baso-kudeaketa iraunkoronargarria, sozialki onuragarria eta ekonomiko-ki bideragarria sustatzen du.

APARATU ELEKTRIKOAK. Monitore, ordenagai-lu, sistema eragile, eskaner, fotokopiagailu etafax-aparatuetarako. Energia aurrezteko sistemabat dute, eta sistema horri esker, aparatu horiekatseden-egoeran egon daitezke erabiltzen ezdirenean denbora-tarte jakin bat igarotakoan.

ETXETRESNA ELEKTRIKOAK. Energia-eragin-kortasunari buruzko informazioa ematen digute(energia-kontsumoa, ur-kontsumoa eta abar).Prestazio berak emanez, energia gutxiago kon-tsumituko duen eta eraginkorragoa izango denetxetresna elektrikoa aukeratzen lagunduko digu.

EHUNGINTZA PRODUKTUAK. Ehungintza-pro-duktuen eraldaketa-prozesu osoan, azken erabil-tzailearengana iritsi arte, produktu horietansubstantzia kaltegarririk ez izatea bermatzendu.

Europako Batasunaren Ikur Ofiziala, produktua-ren produkzioak ingurumena ahalik etagehien errespetatu duela aitortzen duena.

Produktuen edo zerbitzuen bizitza-zikloakiraun duen bitartean ingurumenean eragintxikiena izan duten produktuak edo zerbitzuakbereizteko bereizgarria: erabilitako lehengaiak,diseinua, fabrikazioa, erabilera eta erabilgarrita-sunaldia amaitu osteko deuseztatzea.

51


KONTSUMOAK irauten duen bitartean.

Batez ere,BEHARREZKOA DENA SOILIK ERABILI BEHAR DA

eta AURREZTEKO JARRAIBIDEAK APLIKATU BEHAR DIRA

, AHALIK ETA GEHIEN MURRIZTU BEHAR DA ondasunen kontsumoa etazerbitzuen erabilera (ura, argia, garraioa eta abar).

, LORTUTAKO ONDASUNAK OPTIMIZATU ETA ZAINDU BEHAR DIRA,horrekin denboran iraun dezaten lortuko dugu. Produktuaren bermeei,konpontzeko zerbitzuari eta gutxieneko zaintzei buruzko informazioa lor-tzen badugu, produktuek baldintza hobeak izatea, denbora gehiagoirautea eta gutxiagotan ordeztea lortuko dugu.

Bota aurretik, BERRERABILI.

BERRERABILTZEAEROSKETA BERRI BATEN ALTERNATIBA

gisa

Edukiontzira botatzen ditugun material edo produktuetako askok bigarrenerabilera bat izan dezakete, jatorrizkoaren berdina edo desberdina. Produk-tuak edo horien ontziak berriz erabiltzeko modu asko daude:

, Berriz erabil daitezke. Esate baterako, ontziak, botilak edo poltsak berrizerabiltzea.

, Jatorrian zuen erabilera ez den beste erabilera bat eman diezaiekegu.

, Produktu bat berriz erabili ahal izango duten beste pertsona, erakundeedo elkarte bati oparitu edo utz diezaiokegu. Esate baterako, liburutegi,ostatu, talde kultural, ongintzazko elkarte bati eta abarri.

, Maileguan eman dezakegu. Norbaiti eska diezaiokegu produktu batuztea erosi beharrik ez izateko.

, Alokairua. Alokairuak lehen kalitatezko produktuak bermatzen dizkigudenbora jakin baterako.

, Bigarren eskuko produktuen dendetara sal dezakegu.

Azkenik, BIRZIKLATZEA.

BIRZIKLATZEA, AZKEN AUKERA

beti

3

3

3

52

Erosten ditugun produktuetan azaltzen diren sinbolo askok birziklapenariegiten diote erreferentzia. Honako informazio hau ematen dute:

Ontzi birziklagarria.

Material birziklagarriz produzituta dago, eta enpresaproduktoreak ehuneko bat ordaintzen du hondakinakkudeatzeko sistemekin kolaboratzeko.

Ontzi birziklagarria. Erdiko zenbakiak eta siglek adierazi-ko digute produktuek zer material plastikoz eginak dau-den. Zenbat eta txikiagoa izan zenbakia, orduan etahandiagoa izango da produktuaren birziklagarritasun-balioa; 1 zenbakia da gehien birzikla daitekeena, eta 7zenbakia gutxien birzikla daitekeena.

Produktu horiek guztiak birziklagarriak izan arren, birziklatzeko leku egoki batean uzten ez badira,

ondorioak antzeko ezaugarriak dituzten baina ikur horiek ez dituzten produktuek eragiten dituzten ondorioak

bezain larriak izango dira.

Ondoren, TAULA bat azalduko da; hor zehazten da non utzi behar den hon-dakin bakoitza BIRZIKLATZEKO edo kudeatzeko, eta gure ekintzekin ekolo-gia- eta ingurumen-arloko zer onura lortzen ditugun:

...1.000 kilo egunkari-paper birziklatzeak 2.500 kilo karbonodioxido atmosferara isurtzea eragozten duela, 17 zuhaitz sal-batzen dituela eta zabortegi batean hiru metro kubikoko ere-mua aurrezten duela?

http://servicios.elcorreodigital.com/ekoplaneta/

Ba al zenekien...

1

PET

53


EDU

KIO

NTZ

IAZ

ER B

AI?

ZER

EZ

?N

OLA

KU

DEA

TZEN

DA

?

ETA

ZER

ON

UR

A D

ITU

?- J

anar

i-hon

daki

nak

- Etx

eko

hond

akin

org

anik

oak

- Kor

txoa

, kon

pres

ak, g

azak

, lot

ura

itsas

korra

k et

a ab

ar

- Egu

nkar

iak

eta

aldi

zkar

iak

- Pro

paga

nda

inpr

imat

ua- G

alle

ta-k

axak

, arra

utzo

ntzia

k et

a ab

ar- P

aper

ezko

pol

tsak

- Esn

e-, a

rdo-

, zuk

u-te

trabr

ikak

eta

aba

r- E

dari-

lata

k, k

onts

erba

-lata

k et

a ab

ar- P

otoe

n ed

o jo

gurta

ren

esta

lki m

etal

ikoa

k- U

r-, o

lio-,

lixib

a-, d

eter

gent

e-, x

anpu

-bot

ilak

eta

abar

- Jog

urte

n on

tzia

k- P

last

ikoz

ko p

olts

ak- P

olie

span

ezko

erre

tilua

k- F

ilm-p

aper

a, z

ilarre

zko

pape

ra

- Pun

tu b

erde

a du

ten

beira

zko

ontz

i guz

tiak

- Edo

zein

kol

oret

ako

beira

zko

botil

ak- K

osm

etik

o- e

ta p

erfu

me-

flask

oak

- Kon

tser

ba-fl

asko

ak

- Pila

k- E

txeko

obrak

, obr

a-hon

dakin

ak, lu

rrak,

errau

tsak,

altza

riak e

ta ab

ar- I

bilg

ailu

en e

ta fr

ijitu

en o

lioak

- Apa

ratu

elektr

ikoak

, etx

etre

sna e

lektri

koak

, bate

riak e

ta ab

ar- B

onbi

llak,

fluo

resz

ente

ak e

ta a

bar

- Txa

tarra

, bizi

klet

ak, h

arra

skak

, ant

enak

eta

aba

r- C

Dak

, DVD

ak e

ta a

bar

- Pila

k- F

rijitu

en o

lioak

- Etx

etre

sna

elek

triko

han

diak

, altz

aria

k et

a ab

ar- L

ixib

a, d

isolb

atza

ilea,

pro

dukt

u to

xiko

ak e

ta a

bar

- Erra

diog

rafia

k- H

erbi

zidak

, pla

gizid

ak e

ta a

bar

- Pila

k- I

bilg

ailu

en o

lioak

, olio

a al

datz

ean

- Apa

ratu

ele

ktrik

oak,

ber

riak

eros

tean

- Etx

etre

sna

elek

triko

ak, a

para

tu b

erri

bat e

rost

ean

- Bon

billa

k, fl

uore

szen

teak

eta

aba

r- S

enda

gaia

k- P

neum

atik

oak

- Inp

rimag

ailu

en ti

ntak

- Pap

era,

bei

ra, o

lioak

, pla

stik

oak,

ele

ktro

nika

et

a ab

ar

- Tet

rabr

ikak

- Pix

oiha

lak

- Pap

er p

last

ifika

tuak

, ezk

ozta

tuak

edo

met

aliza

tuak

- Pla

stik

ozko

jost

ailu

ak- S

ukal

deko

tres

neria

, bal

deak

, bib

eroi

ak, f

ruta

-kax

aet

a ab

ar- L

atak

ez

dire

n m

etal

ezko

obj

ektu

ak: m

ahai

-tre

snak

, lat

a-ire

kitz

ekoa

, iru

diak

, er

rem

inta

k et

a ab

ar

- Kris

tala

k- A

teet

ako,

aut

oeta

ko e

ta le

ihoe

tako

kris

tala

k na

hiz

beira

k et

a ab

ar- B

onbi

llak

eta

fluor

esze

ntea

k- B

eiraz

ko g

auza

k: ed

alont

ziak,

pitxa

rrak,

kopa

k, iru

diak e

ta ab

ar

- Etx

eko

zabo

rrak

- Oih

alak

- Pin

tura

k, b

erni

zak,

diso

lbat

zaile

ak, a

eros

olak

eta

aba

r- S

enda

gaia

k et

a er

radi

ogra

fiak

- Osp

itale

tako

eta

enp

rese

tako

hon

daki

nak

- Pap

era

eta

karto

ia- B

eira

- Pla

stik

ozko

ont

ziak

- Hon

daki

na e

zin iz

ango

da

utzi

prod

uktu

hor

i sa

ltzen

ez

den

dend

etan

.

Zabo

rtegi

an u

ztea

. Hon

daki

n ho

rien

hartz

itua

elek

trizit

atea

sor

tzek

o er

abilt

zen

da,

biog

asar

en b

itarte

z.

Bild

utak

o pa

pera

eta

kar

toia

sai

lkap

en-p

lant

etar

a bi

daltz

en d

a, e

ta p

lant

a ho

rieta

nm

ater

iale

n ar

aber

a be

reizt

en d

a ko

ntsu

mitz

eko

eta

pape

r-ind

ustri

an b

irzik

latz

eko.

Pape

r birz

ikla

tua

prod

uzitz

eko

pape

r ber

ria p

rodu

zitze

ko b

aino

% 6

0 ur

gut

xiag

o et

a%

75

emisi

o gu

txia

go b

ehar

da.

Gai

ka b

ildut

ako

hond

akin

ak o

ntzia

k sa

ilkat

zeko

hur

bile

n da

goen

pla

ntar

a bi

daltz

endi

ra, e

ta h

an m

ater

iale

n ar

aber

a be

reizt

en d

ira b

irzik

lape

n-en

pres

etar

a bi

daltz

eko.

Plas

tiko

birz

ikla

tuek

in m

ater

ial b

erria

k eg

iten

ditu

zte,

hal

a no

la h

odia

k ed

o ed

ukio

ntz

iak;

alu

min

iozk

o la

tek

berri

z er

e la

tak

egite

ko b

alio

dut

e (%

95

emisi

o gu

txia

go s

ortu

z); a

ltzai

ruzk

o la

tak

altz

airu

-fabr

iket

ara

bida

ltzen

dira

; eta

tetra

brik

etat

ik

pape

rare

n %

100

ber

resk

urat

zen

da z

elul

osa

fabr

ikat

zeko

.

Trat

amen

du-p

lant

etan

bei

ra z

ikin

a ga

rbitu

, birr

indu

eta

mat

eria

l des

egok

ieta

tik e

taer

abili

eta

bot

atze

ko m

ater

iale

tatik

ber

eizt

en d

a, e

ta o

ntzi-

fabr

iket

ako

azke

n bi

rzik

la-

tze-

proz

edur

arak

o eg

okitz

en d

a. F

abrik

a ho

riek

ardu

ratu

ko d

ira k

iskal

kina

lortz

eaz

(bei

ra b

erre

skur

atua

, kut

saga

bea,

gar

bia

eta

birri

ndua

). Bi

rzik

latz

eko

proz

esua

kisk

al-

kina

urtz

eare

kin

eta

botil

a be

rriak

fabr

ikat

zear

ekin

osa

tzen

da.

Hon

daki

nak

Gar

bigu

netik

hai

nbat

zen

trota

ra b

idal

tzen

dira

lant

zeko

eta

birz

ikla

tzek

o.Et

xeko

obr

etat

ik a

tera

tzen

dire

n ob

ra-h

onda

kine

n, e

rraut

sen,

enb

orre

n et

a ga

iner

ako

hond

akin

en k

asua

n, h

orie

k gu

ztia

k za

borte

gi k

ontro

latu

etar

a er

amat

en d

ira h

an

uzte

ko.

Udal

aren

edo

man

kom

unita

tear

en z

erbi

tzua

den

ez g

ero,

bild

utak

o ho

ndak

inak

ho

ndak

in h

orie

k ku

deat

zen

ditu

zten

enp

rese

tara

bid

alik

o di

ra b

irzik

la d

itzat

en.

*Bilt

zeko

hon

daki

nak

alda

tu e

gin

daite

zke

udal

errie

n ar

aber

a. U

dale

kin

jarr

i beh

arda

har

rem

anet

an h

onda

kina

k uz

teko

leku

a, o

rdut

egia

eta

zer

hon

daki

n ut

z da

iteke

enja

kite

ko.

Saltz

eko

gune

etak

o ar

dura

dune

k ku

deat

u et

a bi

dalik

o du

te h

onda

kin

hori

beha

r den

leku

etan

birz

ikla

tzek

o.

GA

RBIG

UN

E

UD

AL

BILK

ETA

BILK

ETA

SA

LTO

KIA

N

URA, nahitaezko baliabidea Gizateriarentzat

UraGizateriarentzako baliabide beharrezkoenetako bat da.

Halaber, gehien erabili eta alferrik galtzen den baliabideetako bat da.

Aplikatu URA AURREZTEKO JARRAIBIDEAKItxi kanila bizarra kentzen, platerak garbitzen edo hortzak garbitzenari zaren bitartean.

Ez hartu inoiz bainurik (premia fisikoaren edo osasun-premiarenkasuan izan ezik) eta erabili dutxa beti.

Ontzi-garbigailua eta arropa-garbigailua beteta daudenean erabili.

Landareak ur birziklatuarekin ureztatu iluntzean edo eguna hastean.Eguzki-galdatan ureztatzen baditugu, ura oso erraz lurrun-duko da.

Landareak ureztontziz ureztatu, ez mahukaz. Errazagoerregulatuko dugu bota nahi dugun ur kopurua etalandare batetik bestera ez da urik alferrik galduko.

Aurreikuspen meteorologikoek euria egingo duela esanbadute, ez garbitu autoa eta ez ureztatu landareak.

...EAEko biztanle bakoitzak 140 litro ur kontsumitzen dituelabatez beste egunean? Hau da, 51.100 litro urtean (3 edo 4 zis-terna-kamioi biztanle bakoitzeko).

“Ur-hornidurari eta ur-tratamenduari buruzko inkesta”, INE, 2005

Ba al zenekien...

Munduko sei pertsonatik batek ez du edateko ura lortzeko aukerarik, etaedateko ez den ura kontsumitu izanak eragiten du herrialde pobreetakogaixotasunen eta heriotzen % 80.

Euskal Fondoa, Euskal Lankideen Tokiko Erakundeen Elkartea

“ “

****

54

*

*

55


Eduki INSTALAZIOAK BALDINTZA ONETAN

Berrikusi hodien eta tutuerien zigilatzeak.

Jarri aparatu errazak ura erregulatzeko:

• Aginte bakarreko txorrotak kaniletan (tenperatura errazagoerregulatzeko).

• Kanilen muturrean egurasbideak (Ur gutxiago erabiltzen dute,baina indar berarekin).

• Gailuak tangetan (beharrezkoa baino ur gehiago ez erabiltzeko).

Etxean aplika daitezkeen teknologiei buruzko ideia gehiago honakohelbide honetan:www.eraecologica.org/revista_04/ahorrar_agua.htm

Urak bere bidea jarraitzen dugure etxeetan erabili ondoren.

Baldintzarik hoberenetan itzultzeaez da higiene-kontua soilik,

ingurumena errespetatzeko modu bat da.

Itzuli ura GARBIEz bota hondakin toxikorik hustubideetatik.

Erabili detergente, xaboi, lixiba eta abar biodegradagarriak.

Ez bota inoiz hondakinik komunontzitik.

ENERGIA, bizi-korrontea

Gizartearen aurrerapenak energia-eskaera berriak ere ekarri ditu.

Munduan kontsumitzen den energia asko eta askoetxeko erabileragatik da

Ur guztia ez da ohitura txarrengatik alferrik galtzen,ur horretako asko instalazioak ez zaintzeagatik galtzen da.

**

***

56

...ERAIKIGARRITASUN IRAUNKORRAK energia-eraginkortasunaareagotu dezakeela eta beren iraunaldian (eraikuntzarakomaterialak eta osagaiak lantzeko lehengaiak erauztetik hasitaeraikinak eraitsi eta haien materialak balioztatu edo zabortegibatean uzten dituzten arte) eraikinek izango dituzten inguru-men-inpaktuak murriztu ditzakeela, eta, horrela, aldaketa kli-matikoaren aurka egiten dela benetan?

“Etxebizitzen eraikigarritasun iraunkorrari buruzko gida”, Eusko Jaurlaritza

Ba al zenekien...

Aplikatu ENERGIA AURREZTEKO JARRAIBIDEAK

Erabili argi naturala ahal duzun guztietan.

Argitasuna dagoenean eduki pertsianak eta gortinak irekita.

Erabili kontsumo txikiko bonbillak.

Itzali erabiltzen ari ez zaren argiak eta aparatu elektrikoak.

Ez utzi piztuta telebistaren stand-by edo egonean egoera.

Ahalegindu hortzak garbitzeko eskuila elektrikorik ez erabiltzen.

Hormetan kolore argiak erabili, argi gutxiago behar izateko.

Garbitu hozkailuaren eta izozkailuaren hondoak, eta ez ireki behin etaberriz horien ateak. Hozteko gainesfortzuek energia-kontsumoa han-ditzea eragiten dute.

Zure etxeko energia-kontsumoa kalkulatzeko:Energia-kontsumoaren testa (Ikasgela Didaktikoa)www.eve.es

Guk erabiltzen dugun elektrizitatea, neurri handi batean,

berriztagarriak ez diren energietatik dator.

Aukera ezazu ENERGIA BERRIZTAGARRIAK erabiltzea

Elektrizitatea hornitzen digun konpainiarekin kontrata dezakegukontsumitzen dugun energiaren % 100 energia berriztagarriareniturriek sortzea.

Gure etxebizitzen kanpoaldean lekua badugu, energia kantitatetxikiak sortuko dituzten eguzki-plakak edo haize-errota txikiak jarditzakegu.

*

*

*

*******

57


BALIABIDE ARKITEKTONIKOAKenergia aurrezteko

Jarri leiho bikoitzak barruko tenperatura ez galtzeko.

Jarri toldoak leihoetan eta balkoietan.

Zigilatu ondo ateak korronterik ez izateko.

Leihoak eta hormak zure klimatologia kontuan hartuta orientatu.

Jarri plaka termikoak etxeko ura berotzeko.

Zure etxebizitzaren maila bioklimatikoaren ebaluazioa egiteko:www.casabioclimatica.com

GARRAIOA modu arduratsuan erabiltzea,ibilgailua iraunkortasunera bideratuta

Biztanleria hiri-inguruneetan hazteak eragin du garraioaren erabilera ere handitzea

...EAEn ia norberaren ibilgailu bat dugula bi biztanle bakoitze-ko eta egunean 6.087.600 joan-etorri egiten direla?

“Euskal Autonomia Erkidegoko mugikortasunari buruzko azterlana”, 2007

Ba al zenekien...

*****

Garraioak bizi-kalitatea handitzen du, baina, halaber, kutsaduraren iturri

handienetako bat da3CO2-ren isurketa handiak, Lurraren berotze globala eta berotegi-

efektua eragiten dutenak.

3Euri azidoa eragiten duen nitrogeno oxidoen isuria.

...1990. urtetik aurrera, CO2-ren isurketak ia % 85 hazi direla?

“Ingurumenaren aldetik Iraunkorra den Kontsumoari buruzko Euskal Plana (2006-2010)”

Ba al zenekien...

GARRAIO PUBLIKOA erabiltzearen abantailak [ Leku gutxiago behar du askoz pertsona gehiago garraiatzeko.

[ Azkarrago eta ibilgailu pribatuekiko lehentasunez ibiltzeko errei pro-pioak ditu.

[ Errepide-zirkulazio gutxiagori eragiten dio, eta, ondorioz, kutsadura etaauto-ilara gutxiago daude.

[ Aparkalekurik behar ez duenez gero, denbora eta diru asko aurrezten da.

[ Garraio pribatua baino askoz seguruagoa da.

GURE MUGIKORTASUNEAN ERANTZUKIZUNA HARTZEA

Ahal duzun guztietan, zure bidaiak oinez egin.

Erabili kutsagarriak ez diren garraiobideak, hala nola bizikleta.

Erabili garraiobide publikoak.

Partekatu autoetako bidaiak.

Azken finean, ingurumenarekiko errespetuaren, ariketaren, osasunaren eta gastu ekonomikoa murriztearen aldeko

apustua egingo duzu.

Bidaia bat egiteko ibilgailu pribatua partekatzeko zerbitzua:www.compartir.org

• Biztanleriaren % 16,3 soilik joaten dela lanera garraiobidepublikoan.

• Ia % 34,7 ibilgailu pribatuan joaten dela lanera.• Beste ibilgailu alternatibo batzuk, hala nola bizikleta, oso

gutxi erabiltzen direla?

“Ingurumenaren aldetik Iraunkorra den Kontsumoari buruzko Euskal Plana (2006-2010)”

Ba al zenekien...

****

JOAN-ETORRIA IRAUNKORRA izan dadin Euskadin

“EUSKADIKO GARRAIO PUBLIKO ETA KOLEKTIBOARI BURUZKOINFORMAZIOAREN ATARIA”Web-orrien bilatzailea, hor EAEn barrena egin daitezkeen joan-etorriakantola daitezke, garraiatzeko modurik iraunkorrenen erabilerari lehen-tasuna emanez, eta norberaren ibilgailuari erabilera iraunkorra eman

58

59


Eguneroko betebeharrak direla medio norberaren ibilgailuaerabili behar badugu nahitaez, AHALEGINAK EGIN BEHARDITUGU, gutxienez, BEHAR BEZALA GIDATZEKO.

[ Ahalik eta martxarik luzeenean eta bira txikitangidatu behar dugu. Zenbat eta bira gehiago, orduaneta kontsumo handiagoa; hortaz, zenbat eta lehena-go sartu goragoko martxa, orduan eta txikiagoa izan-go da kontsumoa.

[ Zirkulazioaren abiadura ahalik eta modurik berdin-tsuenean eduki behar dugu. Bat-bateko azeleratzerik egiten ez

badugu, ez dugu ez bat-bateko balaztadarik egin behar izango, eztahorien ondoriozko bira-igoerarik ere, eta horretaz gain, ez dugu erregai

gehiago kontsumituko.

[ 60 segundotik gorako geldialdia egingo dugula uste badugu, motoreaitzaltzea komeni da.

[ Ez eraman beharrezkoa ez den kargarik. Eta karga horien lekualdaketanahitaezkoa bada, ahaleginak egin behar ditugu ibilgailu barruan garraia-tzeko eta pisuak orekatuta eramateko, ekipaje-tokiak edo kanpoko elemen-tuak saihestuz.

...ekipajea gaizki banatuta eramateak edo ekipajeak ekipaje-tokietan garraiatzeak erregaiaren kontsumoa % 39raino igo-tzea eragin dezakeela?

Ba al zenekien...

BEHAR BEZALA GIDATZEAgarraio pribatua modu iraunkorragoan erabiltzeko modu bat da.

Behar bezala gidatzeko jarraibideei buruzko informazio gehiagorako:www.eve.es

ahal izateko beste baliabide batzuk aurkitzen lagun dezake (aparkalekugomendatuak, ibilgailua partekatzea eta abar).www.garraioak.ejgv.euskadi.net

Garraio publikoaren erabilera iraunkorra izateko eta EAEn daudenBidegorrien ibilbideak zein diren jakiteko. Joan-etorrien antolatzailea www.nondik-nora.net

MODU IRAUNKORREANkontsumitzen ere IKASTEN da

Kontsumo iraunkorraren alorrean hezten badugu,ERRESPETUA sustatzen dugu.

Ingurumenarekiko errespetua eta beste herrialde batzuekiko eta etorkizuneko belaunaldiekiko errespetua.

Prozesu horretan, GURASOEK ETA HELDUEK, orokorrean, erantzukizun han-dia dute.

Zer?: Gure adingabeei erakutsi behar diegu kontsumo arduratsua egiten etaingurumena errespetatzen duen kontsumoa egiten, gure eguneroko ekintzekingurune naturalean, beste herrialde batzuetan eta etorkizuneko belaunaldieibegira duten eragina modu kritikoan balioetsi behar dute.

Nola?:

• Lehenik eta behin, IZAN ZAITEZ EREDU. Adingabeak hezi dituztenpertsonen jarduteko moduak errepikatuko dituzte etorkizuneanadingabe horiek.

• Erakuts iezaiozu BENETAN BEHAR DUENA BAKARRIK KONTSUMITZEN.

• LAGUN IEZAIOZU gehiegizko kontsumoak zer ondorio dituenJABETZEN.

• Eskuratzen dituen objektuak ondo zaintzeko jarraibideak emaniezazkiozu, objektu horien bizitza erabilgarria luzatzen erakutsiz.

• Esan iezaiozu ZUREKIN JOATEKO DENDARA eta erakuts iezaiozuerosketa iraunkorragoa egiten. Esate baterako, eraman zuen poltsa(supermerkatuko plastikozko poltsa gutxiago erabiltzeko), ez erosigehiegi enpaketatuta dauden produktuak, ez erosi erabili eta bota-tzeko produkturik, irakurri etiketak (bilatu ingurumena errespetatzenduten produktuak)...

• Ohitu ezazu ZABORRIK EZ SORTZERA.

• Erakuts iezazkiozu objektuak BERRIZ ERABILTZEKO aukerak. SORME-NA sustatzeko modu bat da.

• Ohitu ezazu ZABORRA BEREIZTERA eta dagokion tokian uzten BIRZI-KLATZEKO. Lagun iezaiozu hondakinak biltzeko zentroetara.

• HEZI EZAZU HONAKO BALIO HAUEK OINARRI HARTUTA: errespe-tua, elkartasuna, askatasuna eta abar; era horretan, gure ingurunekoondasunak eta baliabideak erabiltzeari dagokionez erabaki ardura-tsuak hartzen lagunduko diozu.

60

Telefonia eta InternetTelefonia eta InternetTelefonia eta Internet

TELEFONIA ETA INTERNET,komunikaziorako erraztasun berriak

61

62

Komunikazio-sistemek bilakaera handia izan dute azken urteetan.

¡3

3

3

¡TEKNOLOGIA BERRIEI buruzkoBAIEZTAPEN batzuk

Gizakia gizartean bizi da eta komunikatzeko beharra du.Behar horrek komunikazio-prozesua errazteko tresna gero eta sofistika-tuagoak bilatzera bultzatu du.

Komunikabide berriek harremanetarako modu tradizionalak ordezkatudituzte, eta giza elkarreraginerako modu berriak sortu dira.

Teknologia berrien bilakaera oso bizkorra izan da.Teknologia berriak ia konturatu gabe ezarri dira gure bizi-ohituretan,eta gure egunerokotasunerako behar-beharrezko tresnak bihurtudira.

Teknologien bilakaera azkarrak pertsonen ezagutzak gainditu ditu askotan.

TEKNOLOGIA gizateriaren aurrerapenerako tresna izan da.Informazio eta Komunikazioko Sistemen Teknologia gizarte garatuenbeharrekin batera hazten da.

Baina teknologiaren garapen hori ez da modu berean aldatzen lekuguztietan, eta gizarte-desberdintasun eta ekonomia-desberdinta-sun handiak sortzen ditu.

...Espainiako Estatuko lehen telefonoa 1880. urtean instalatuzela? Mende bat geroago, 1983. urtean, lehen telefono mugi-korra merkaturatu zen, eta interneteko lehen konexio ofiziala1990an izan zen.

Ba al zenekien...

63

TELEFONIA ETA INTERNET, komunikaziorako erraztasun berriak

Teknologia berriek ingurumeneko eragina murriztenlaguntzen dute.Garraioa, salmenta-puntuak, eta abar murrizten laguntzen dute, etahorrek, era berean, hain kutsakorrak ez diren merkataritza-moduakgaratzea ahalbidetzen du.

Nolanahi ere, balio eta ohitura berriak hartzera ere bultzatzen gaituz-te, balio eta ohitura horiek geure benetako beharrak ahaztea eragindiezagukete, eta beraz, gizarte-eragin eta ingurumen-eragin negati-boak dituen gehiegizko produkzioa susta dezakete.

Teknologia berriei esker, zerbitzuen eta produktueneskaintza handiagoa eduki dezakegu.GURE KONTSUMO MAILA AREAGOTZEA ere errazten dute.

Batzuetan, teknologiaren bilakaera-prozesu biz-kor horretan, ez dugu denborarik egunean

egoteko, produktu berrien ezaugarri etaegiteko guztiei dagokienez. Horrek, asko-tan, beharrak baino gehiago, berritasu-nak eta apetak eragindako kontsumoa

sortzen du.

3

3

Hainbat herrialdetako biztanle gehienek energia elektrikorik ez dute-nez, eta gainera, gehienak analfabeto edo erdianalfabetoak direnez,zaila da herrialde horietan interneten zabalkuntzari buruz hitz egitea.

...garapen-bideko herrialdeak, oraindik ere, oso atzean daude-la herrialde garatuekin alderatuz, Informazio eta Komunika-zioko Teknologiei dagokienez? Telefonia mugikorra da herrial-de horietan erabilera hirukoiztu duen teknologia bakarra azkenbost urteetan.

“Informazioaren Ekonomiari buruzko 2007-2008 txostena”, Merkataritzari eta Garapenari

buruzko ONUren konferentzia, UNCTAD

Ba al zenekien...

64


• Noizbait hausnartu al duzu herrialdeen arteko desberdintasuneiburuz, teknologien bilakaerari dagokionez?

• Elkarrekin aurrera egin al dezakegu?, batera alda al gaitezke?

• Egunero erabiltzen ditugun teknologia guztiak benetan beharrez-koak direla uste al dut?

• Teknologia berriek eskaintzen dizkiguten aukera guztiak baliatu,eta aldi berean, teknologia horiek modu arduratsu eta kritikoanerabili al ditzakegu?

• Hondakin elektronikoak baztertzerakoan ingurumenarekiko joka-bide arduratsuari eusten al diot? Behar den tokira botatzen alditut?

“Mila gauza aurrera doaz. Bederatziehun eta laurogeita hemeretzik atzeraegiten dute. Horixe da garapena.

Henry F. Amiel

“

“

Teknologia berrien agerpenak erosoagoa egiten du gurebizitza.Horixe da publizitateak eta modak adierazten digutena.

ADIERAZTEN DIGUTENEZ, lan egiteko, autoan bidaiatzeko, kalera irte-teko, gure lagunekin egoteko, eta abar, teknologiak behar ditugu.

Ez dugu ahaztu behar erraztasun horiek ez dietela geure benetakobeharrei itzal egin behar.

Teknologia berrien eragin positiboaERABILERA ARDURATSU ETA KRITIKOARI

esker lortzen da


EZ AHAZTUhobetzearren aldatzeko eta aurrera egiteko eskubideak

ez duela aberririk, Gizateria osoaren eskubidea baita

3

65


...telefono mugikorra gaur egun gehien erosten den gaienartean dagoela? Ordenagailua da hurrengoa.

““Produktu elektronikoen, mugikorren, eta ordenagailuen erosketa-ohiturei buruzko azterketa”, Eusko Jaurlaritza, 2008

Ba al zenekien...

Besteen beharrak gehiago sentitzen ditugunean, guk geuk behar gutxiagoditugu.

Doris Lessing“

“

Herri bat zibilizatzea herri horri behar berriak sentiaraztea baino ez da.

André Gide“

“

AURRERAPEN TEKNOLOGIKOAK MODU ARDURATSUANERABILTZEAK HONAKO HAU ESAN NAHI DU:

Erosi baino lehen gogoeta egitea.

Beharretan oinarritzea, eta ez moda jakin batean.

Merkatuko eskaintza guztiak aztertzea eta benetako beharreihobeki egokitzen zaiena aukeratzea.

Gastua murriztea.

Erabilera murriztea.

Arriskuak saihestea.

TELEFONIA MUGIKORRA gure kontsumo-ohituretan eta EKONOMIAN

sartzen da. Zain dezagun gure SAKELA

• Telefono mugikorra erosterakoan, kontuan izan HORTIK GUTXIRAZAHARKITUAK GERATZEN DIRELA GUZTIAK.

• SOILIK BEHARREZKOA DENEAN erabil ezazu mugikorra.

• EZ ezazu LUZAROAN HITZ EGIN beharrik ez baduzu.

• Kontratuko ORDUTEGI MERKEENEAN egin ezazu deia.

• Mugikorra zure zerbitzuan dagoen gaia denez, zure beharrei errazerantzun behar die.

******

TXARTELEKO EDO KONTRATUKO telefono MUGIKORRA aukeratzerakoan,kontuan har ezazu nola erabiliko duzun:

, TXARTELEKOA: Mugikorra gutxi erabili behar baduzu, eta soilik aurkitze-ko moduan egon nahi baduzu. (Deiak garestiagoak dira, baina ez dakonexio-kuotarik edo hileko kuotarik ordaindu behar).

, KONTRATUKOA: Sarri erabili nahi baduzu.

Kontratuari dagokionez, hainbat motakoak izan daitezke. Hala ere, erosibaino lehen, ESKAINTZAK KONPARA ITZAZU:

• Gehien komeni zaizuna aukera ezazu, zure beharretara eta ekono-miara egokituko baita.

• Kontuan har ezazu kontratatutako zerbitzuak zein ordutegitan erabi-liko dituzun gehien.

KONTRATU IDATZIA exijitu ezazu beti.

• Arreta handiz irakur ezazu.

• Zalantza guztiak argi itzazu.

• Kontratua eta publizitatea gorde itzazu. Erreklamazioa egin nahibaduzu, baliozkotasuna dauka horrek.

Kontratuak hainbat premisa bete beharko ditu (abenduaren 29ko 44/2006Legea, Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Babesa Hobetzekoa), BAJA EMATEAerabakitzen badugu, prozesu hori zaila izan ez dadin.

• Baja emateko prozesuari buruzko informazio argia. Baja-eskaerajasota gera dadin, gomendagarrienak honako hauek dira: posta ziurta-tua, faxa, burofaxa eta posta elektronikoa. Baja-eskaera telefono bidezegiten bada, ez zaizu ahaztu behar eskaeraren erreferentzia-zenba-kia eskatzea eta idaztea. Arazoren bat badugu, erreferentzia-zenbakihorrek balioko digu egiaztagiri gisa.

• Edozein unetan eman daiteke baja.

• Behar baino lehenagoko bajagatik neurriz kanpoko zigorrik ez.

FAKTURA, gastua kontrolatzeko bide batHilaren amaieran telekomunikazio-operadorearen faktura iristen zaigunean,honako hau galdetzen diogu gure buruari:

Zer dela-eta gastatu dugu hainbeste diru hilabete honetan?Gehienetan, telefono mugikorra gehiegi eta behar ez dugunean

erabiltzen dugu.

66

...iraute-klausularik badago, kontratuan ezarritako epea amai-tzeko geratzen den denboraren proportzioan kobratu behar-ko da dagokion zehapena.

Ba al zenekien...

Begira ezazu fakturaHorri esker, egindako gastuari buruzko hausnarketaegin ahal izango duzu, eta kontratu mota aldatzekoaukera kontuan hartu, behar izanez gero.

Kontuz tarifikazio osagarriko zerbitzuekin!!Tarifa handiagoko telefono-zerbitzuak.

Tarifikazio osagarriko zenbakiak:

• Pertsona helduei zuzendutako zerbitzuek ezin izango dute 30 minu-tu baino gehiago iraun, denboraldi hori pasa ondoren deia automati-koki moztuko baita.

• Adingabekoei zuzendutako zerbitzuen kasuan, tutore edo tutoreenbaimena duenaren berri izan behar dute zerbitzua ematen dutenenpresek, eta gainera, ezin izango dute 8 minututik gorako iraupenaeduki deiek.

• Mota horretako deien kostua bereizirik adierazi beharko da fakturan.

TARIFIKAZIO OSAGARRIKO DEIEN GAITASUNGABETZEA

eskatzeko aukera ere badugu.

Kasu horretan, eskatutako deskonexioa gauzatu beharko du konpainiaoperadoreak gehienez 10 eguneko epearen barruan. Deskonexioa epehorren barruan gauzatzen ez bada, deskonektatzea eskatu dugun zer-bitzuaren kostuak operadoreak ordainduko ditu.

C.S.S.T.A. Tarifikazio Osagarriko Zerbitzuak GainbegiratzekoBatzordeak tarifikazio osagarriko zerbitzuak emateko Jokabide Kodeabete dadin zaintzen du.

Informazio gehiago izateko:Industria, Merkataritza eta Turismo MinisterioaKontseiluak, aholkulariak eta batzordeakwww.mityc.es

3

3

803 Soilik pertsona helduentzat diren zerbitzuak.

806 Aisialdiko eta denbora-pasako zerbitzuak.

807 Profesionalentzako zerbitzuak (abokatuak, psikologoak,medikuak...).

907 Interneten bidez sar zaitezke telefono horietara.

67


Kontuz SMS Premium deritzenekin!Lehiaketetan parte hartzeko, melodiak, logoak, pantaila-babesleak eta abarjaisteko SMS-zerbitzuek, SMS arruntek baino kostu handiagoa badute.

Zerbitzu horiek ematen dituzten enpresek honako baldintza hauek betebehar dituzte:

• Zerbitzua eskatzeko elkarren segidako 2 mezu edo gehiago bidaltzeaez exijitzea.

• Eskatu ez diren mezuak ez bidaltzea geroago.

• Baja emateko prozedura errazak jartzea.

Zerbitzu horietatik edozein unetan deskonektatzeko eskubidea daukagu, aldez aurretik enpresa operadoreari eskatzen badiogu.

68

LEHEN ZENBA- Zerbitzua ematen duen enpresak PREZIOA doako mezua bidali beharko du,KIAREN HASIERA:

honako informazio honekin:

2 ≤ 1,2 € Enpresa hornitzailearen izena, zerbitzu mota eta prezioa.

3 1,2 < prezioa ≤ 6 € Enpresa hornitzailearen izena,

79 ≤ 1,2 € zerbitzu mota, prezioa eta zerbitzua

99 ≤ 6 €berresteko gonbidapena.

* Botazio, lehiaketa, eta abarren kasuan... (hau da, eduki jakin bat bidaltzea eskatzen ez denean)zerbitzua ematen duen enpresak doako mezua bidali beharko du, eskatutako jardunaren emaitzariburuzko informazioarekin.

3

Telefoniako enpresa operadorearekin ditugun GATAZKAKKONPONTZEKO:

1. Bezeroarentzako arreta-zerbitzua, operadoreak berak duenaZerbitzu horren bitartez gatazka konpontzea lortzen ez bada, dagokionerreklamazioa aurkeztuko da zerbitzu horretan bertan, gehienez HILA-BETEKO epean gatazka hasi zen unetik zenbatzen hasita.

Erreklamazioaren espediente-zenbakia hartzea ez ezazu ahaztu

HILABETEKO epean operadorearen erantzunik jasotzen ez badugu,edota emandako erantzunak gogobetetzen ez bagaitu, honako haue-tara jo dezakegu:

2. KIUBetara, Kontsumoko Lurralde Ordezkaritzetara, eta Kontsu-mitzaileen eta Erabiltzaileen ErakundeetaraEntitate horiek, BITARTEKOTZAREN bidez, alderdiak adostasunera iritsidaitezen saiatuko dira. Operadorearen erantzunak gogobetetzen ezbagaitu, erantzun hori jaso eta 3 HILEKO epea izango dugu erreklama-zioa jartzeko honako hauen aurrean:

Gidatzean ez ezazu erabili telefono mugikorra, eta honako hauGOGOAN IZAN

Gidatzean telefono mugikorra erabiltzea DEBEKATZEN DU legeak.“Esku libreko” aukera ez dago debekatua,

baina gidatzean hori erabiltzea ere arriskutsua da,zera egiaztatu baita, kontzentratzeko gaitasunakbehera egiten duela, eta beraz, arau-hausteak

egiteko eta istripuak eragiteko arriskuahandiagotzen duela.

, TELEFONO MUGIKORREN EMISIOEK Intentsitate handiko ekipo elektroni-koetan interferentziak sor ditzakete. Deskonektatzeko eskaerei kasuegin, batik bat hegazkinetan eta ospitaleetan.

, Deirik jasotzea espero ez baduzu, telefono mugikorra ez ezazu utzi piz-tuta gauean. Itxarondeia dagoenean ere telefono mugikorrak emisio irra-ti-elektrikoak igortzen ditu.

69


Ba al zenekien......gidatzean telefono mugikorretik hitz egiteak zirkulazio-istripuaizateko arriskua 5-10 aldiz handiagotu dezakeela?

Automobilaren Europako Komisarioa, CEA

3. Kontsumoko Arbitraje Sistema

4. SETSI Informazioaren Gizarterako eta Telekomunikazioetako Es-tatuko Idazkaritza

www.mityc.es/Telecomunicaciones/

Kontsultei eta erreklamazioei buruzko informazio gehiago izannahi baduzu:Eusko Jaurlaritzaren Kontsumo eta Industria Segurtasuneko Zuzendaritzawww.kontsumo.net

Telefonoak eta ordenagailuak MODUARDURATSUAN ERABILTZEAK badauka

LOTURARIK OSASUNAREKIN ere

Internetek komunikatzeko, harremanak izateko, erosteko, informazioa partekatzeko,

eta abarrerako aukera zenbatezinak eskaintzen ditu...

Operadoreek interneterako sarbidea izateko hainbat modu eskaintzen dituzte,

sarbide-abiadura eta tarifa ezberdinekin.

70

, Estaldura ona dagoenean erabil ezazu telefono mugikorra. Telefonoenarteko distantzia zenbat eta txikiagoa izan, bi telefonoek igorri beharduten potentzia txikiagoa da, eta beraz, emisio irrati-elektrikoetarako era-ginpea ere txikiagoa izango da.

Informazio gehiago izateko:Zientzia eta Teknologia MinisterioaInstalazio irrati-elektrikoei eta eraginpe-mailei buruzko informazio-zerbitzuawww.mityc.es

, Babes-iragazkia duten kalitatezko pantaila MONITOREAKeros itzazu. Irudiek dir-dir egiteak begiak nekatu eta burukomina eragiten du.

, TEKLATUA ordenagailuaren altuera berean jar ezazu.Jarrera txarrak saihestuko dituzu horrela.

, EKAITZ ELEKTRIKORIK BADAGO, ez ezazu ordenagailua erabili.Deskargarik gerta daiteke.

, Jarrerarekin edo ikusmenarekin lotutako arazoak saihesteko, EZ ZAITEZLUZAROAN EGON ordenagailuaren pantailaren aurrean. 45 minutuegon ondoren, komenigarria da atseden hartzea.

, Saia zaitez ordenagailuaren osagaien irekiguneetan gauzakirik ez sar-tzen. Suterik edota zirkuitulaburrik gerta daiteke.

, Matxurarik baduzu, zerbitzu teknikora deitzea da onena. Ordenagailuarenbarrua manipulatu behar baduzu, ez ezazu ahaztu aurretik sare elektri-kotik deskonektatzea eta osagaiak hoztu arte itxarotea.

INTERNET, KOMUNIKAZIORAKO ETAINFORMAZIORAKO MODU BERRIA

Interneterako sarbidea izateko modu ohikoenak

TSK edo OinarrizkoTelefonia SareaTonu bidezko konexioa,telefono-linearen bitar-tez.

ADSLLinea digital bidezko ko-nexioa, telefono-seinalekonbentzionala eta in-terneterako konexioabereizten dituen iragaz-ki baten bitartez.

ZUNTZ OPTIKOAHarizpi formako uhin era-maile baten bitarteko ko-nexioa. Uhin eramailehori, normalean, beiraz-koa izan ohi da, eta ar-gizko seinaleak igortzenditu, telefono-linea tradi-zionala alde batera utzita.

* Konexioaren abiadura desberdina izan daiteke, eskainitakoaren edota zerbitzuaren enpresa-hornitzailearekin kontratatutakoaren arabera. ADSL bidezko konexioetan eskaintzen dena kon-tuan hartuz, datuak jaisteko abiadura igotzekoarena baino handiagoa izan ohi da.

ONGI INFORMA ZAITEZeta zure behar eta interesetarako hobekien

datorkizuna aukera ezazu.

Interneterako sarbidea izateko modu berria

TELEFONO MUGIKORRAREN BITARTEZ

GSM GPRS HSDPA

Interneterako sarbidea izateko modu berezi bat

SATELITE MUGIKORRAREN BITARTEZ

Kable edo ADSL bidezko interneterako sarbide-rik ez dagoen lekuetan ohikoa da, esaterako,landa-eremuetan.

71


Datuak satelite bidez jais-ten edo igortzen badira.

Igorpena linea tradizio-nalaren bitartekoa bada.

Batez ere, horietako zerbitzuren bat KONTRATATZEA erabakibaino lehen, beharrezkoa da honako hauek KONTUAN HARTZEA:

• Zerbitzu hori zenbateraino BEHAR DUGUN,

• Zertarako ERABILI nahi dugun,

• erabiltzeko ORDUTEGIAK

• eta eskaintzen dizkiguten TARIFAK.

ARRETAZ jokatzen badugu,KONEXIO HOBEA izango dugu

KOMUNIKAZIORAKO MODU berri horrek, era berean,ARRISKU ETA IRUZUR BERRIAK dakartza

Ikas ezazu ezagutzen eta atzematen

Batez ere, ZURE DATU PERTSONALAK babes itzazuINTERNETEN datu pertsonal ugari ibiltzen dira, baldin eta:

• Web orri batean izena ematen baduzu.

• Sarearen bitartez erosketarik egiten baduzu.

• Zerbitzu bat kontratatzen baduzu.

• Txatak, harremanetarako orriak eta antzekoak erabiltzen baidituzu.

Kontu handia izan behar dugu

Ezagutzen ez dituzun pertsonei EZ IEZAIEZU ZURE DATU PERTSO-NALAK EMAN. Eta are gutxiago pertsona hori foro ireki batekoabada.

Datu pertsonalak SOILIK PROTOKOLO SEGURUAK dituzten le-kuetan eman itzazu. Egiazta ezazu Web guneak pribatutasun-politikaduela eta pertsona edota entitate arduradunaren izena eta helbidea,eta datu pertsonalak biltzeko helburua adierazten direla.

BEHAR-BEHARREZKOAK DIREN DATUAK eman itzazu soilik.

Zenbakidun edo letradun PASAHITZAK aukera itzazu. Automatikokieskaintzen dizkizutenak dira seguruenak, igartzeko zailenak baitira.Aldian-aldian pasahitza aldatzea ere komeni da. Eta batez ere, INOIZERE EZ iezaiozu pasahitza inori ere eman.

Informazioaren Gizartearen esparruan Internet bidezko datuen babesa-ren kultura sortzen laguntzeko, Datuak Babesteko EspainiakoAgentziak hainbat GOMENDIO sortu ditu; gomendio horietan, gaur

72

*

*

**

73


egun Sarean agertzen diren arrisku nagusiak aztertzen dira, eta arriskuhorien eraginak prebenitzen saiatzeko hainbat jarraibide zerrendatzendira.

www.agpd.esDatuak Babesteko Euskal Bulegoak ere datu pertsonalak eta bizitzapribatua babesteko garrantzia jakinarazten digu herritarroi, nahiz etaerakunde horren lege-konpetentziak euskal herri-administrazioetarainoiritsi soilik, eta ez enpresa pribatuetaraino.

www.avpd.es

Segurta itzazu SAREAN EGINDAKO EROSKETAK [ Internet bidezko erosketak egiteko BIDE SEGURUA bila ezazu

SSL protokoloa erabiltzen duten Web Orriak. Ingelesezko sigla horiek“konexio seguruko geruza” esan nahi dute.

Hartzaileari bidean inolako manipulaziorik izan gabe iritsiko zaizkionarenbermea edukiko dugu horrela.

Nola ezagut ditzakegu SSL protokoloa erabiltzen duten web orriak?

– Helbide-barran, helbidea hasten denean, honako letra hauek azaldubeharko dira: https). ”S” hizkia azaltzen bada, orrialde hori seguruadela esan nahi du.

– Hala eta guztiz ere, segurtasun handiagoa eskaintzen digun beste adie-razle bat ere badago. Interneten ibiltzeko erabiltzen den programan,nonbait, GILTZARRAPO BATEN irudia azaldu behar du. Saguarekinklik egin gabe seinalatzen badugu, “SSL Segurtasuna” argibidea ager-tuko zaigu.

[ Arriskurik gabeko ORDAINKETA segurtatu ezazu.

Onena produktua helbidera iristean eta JASOTZEAN ORDAINTZEA da.Hainbat Web orrialdek aurretik ordaintzea eskatzen dute, hau da, banku-transferentziak edota TXARTEL BIDEZKO ORDAINKETAK egitea.

– Soilik Internet bidezko erosketak egiteko kreditu-txartel esklusiboaerabil ezazu, erosketa hori egiteko beharrezkoa den zenbateko zeha-tzarekin.

Informa zaitez zure bankuan

– Egiaztagiri guztiak inprima eta gorde itzazu.

“CONFIANZA ONLINE” BEREIZGARRI PUBLIKOABereizgarri horren bitartez, autoerregulazio-sistemabatera atxikitako enpresak bereizi ahal izango ditugu,eta horrek, beraz, enpresa horiek merkataritza elektronikoko eta publi-zitate interaktiboko jardueretan kode etikoei eta erantzukizunekoei eus-ten dietenaren segurtasuna ematen digu.

www.confianzaonline.org

Iruzurrak identifika itzazu. PHISHING-akHorrelako iruzurrezko Web-orriak Web-orri originaltzat aurkezten dira(normalean bankutzat), erabiltzaileak identifikazio-izena eta pasahitza sar di-tzan. Datu horiek iruzurrezko ekintzak gauzatzeko erabil daitezke.

HORRELAKO IRUZURRAK SAIHESTEKO:

ZURE BANKUAREN HELBIDEA gordetzeko ohitura har ezazu(eta gogokoetan gehitu ezazu).

EZ EZAZU BILATZAILERIK ERABILI zure bankuko web orrialdera sartzeko (horrela errazagoa baita iruzurreko Web orrialde batean erortzea).

Gainera, honako hauek ere komeni dira:

• SSL protokoloa duela egiaztatzea.

• Anti-phishing programak instalatzea.

INGURUMENEAN kalterik sortzenez duen aurrerapen TEKNOLOGIKOA

74

Ba al zenekien......kalkuluen arabera, munduan hondakin elektronikoen % 11baino ez dela birziklatzen? Gainerako % 89a legez kanpokozabortegi edo hondakindegietara doa.

TBS Industries

Teknologiaren etengabeko aurrerapen bizkorrareneraginez, produktu elektriko eta elektroniko ugariberehala zaharkituak geratzen dira.

Horrelako produktuak gero eta gehiago kontsu-mitzen direla kontuan hartuz, gero eta HONDA-KIN gehiago sortzen dira.

Ez dugu ahaztu behar produktu horiek hainbat metal etalehengai dituztela, eta horiek hondakin bihurtzean, oso toxikoak direla.

Mota horretako HONDAKIN GUTXIAGO sortzeko

SOILIK BENETAN BEHAR DITUGUN PRODUKTU ETA ZERBITZUAKEROS DITZAGUN, modari edota publizitateari jaramonik egin gabe.

BERRERABILTZEKOErabiltzen ez ditugun ordenagailuak, egoera onean badaude,

GKEetan edo ERAKUNDEETAN eman ditzakegu. Behar ditzaketenpertsonei emango dizkiete ordenagailu horiek.

Ezagutzen dituzun GKEetan informa zaitez.

BIRZIKLATZEKOMota horretako produktu elektriko eta elektronikoen ENPRESA

HORNITZAILE batera eraman dezakegu, hondakin horiekkudeatzeko erantzukizuna baitute horrelako enpresek, eta produktuenbizitza erabilgarria amaitzen denean, tratamendu-zentro eskudunetara

eramaten baitituzte.

GARBIGUNEETAN, PUNTU GARBIETAN EDOTA BILTZEKO UDAL ZERBITZUETAN utz dezakegu

75


Ba al zenekien......Kontsumitzaileen Erakundeen Munduko Federazioak (CI fe-derazioak) zainketa indartzeko eskatu diela gobernuei, gara-pen-bideko herrialdeetan hondakin toxiko gehiago botatzeagalaraz dezaten? Esate baterako, kalkuluen arabera, hilerobigarren eskuko milioi erdi ordenagailu iristen dira Nigeriara,eta horietako % 25 baino ez dabil.

Iturria: www.ocu.org

TELEFONIAREN ETA INTERNETENtratamendua, HEZIKETA

KONTUA

Gero eta adingabe gehiagok erabiltzen dituzte telefono mugikorrak eta Internet, eta gainera, gero eta gazteago hasten dira.Horietako gehienak ez dira teknologia horiek erabiltzeak

dakarren gastuaren eta arriskuen jakitun.

Pertsona helduon ERANTZUKIZUNA da TEKNOLOGIA BERRIAK MODUARDURATSUAN ETA SEGURUAN ERABIL DEZATEN SUSTATZEA GUREADINGABEEN ARTEAN.

TELEFONO MUGIKORRA da adingabeek eta nerabeek gehien eskatzenduten oparietako bat.

Publizitatea gero eta gehiago zuzentzen da kolektibo horretara.

Baina adingabe eta nerabeentzat teknologia berriek ez dute soilik komunika-tzeko balio. Deiak egiteaz eta SMSak bidaltzeaz gain, argazkiak ateratzendituzte, musika-tonuak jaisten dituzte, jolasean ibiltzen dira...

GURE ADINGABEKOEK TELEFONO MUGIKORRA EDUKITZEA ERABAKITZERAKOAN, BEHARREZKOA DA ADINA

ETA HELDUTASUNA KONTUAN HARTZEA.

Telefono mugikorra modu arduratsuan erabil dezaten sustatzeko proposamenak:

• TELEFONO KONPAINIEN ESKAINTZA GUZTIAK BEGIRATZEA GUZ-TION ARTEAN, beren beharretara hobekien egokitzen dena zein denbalioztatzen ikas dezaten.

• Mugikorrarekin GASTATZEN DUTENAREKIKO ERANTZUKIZUNAKEMATEA adingabeei, hau da, gastuaren zati bat ordaintzeko eskatzea.

• BILTZEKO ZENTRO BAT EDO PUNTU GARBI BAT BISITATZEA, etaerabiltzen ez dituzten aparatu elektronikoak bertan uztea.

• Gure adingabeek MUGIKORRAREKIKO MENDEKOTASUNA eduki-tzea saihestea. Kultura-jardueretan, kirol-jardueretan, eta abarretanparte hartzera animatzea...

76

Ba al zenekien......Euskadin, 15 urte edo gehiagoko herritarren artean, % 64,7ketxean ordenagailu pertsonala duela? Biztanleriaren tartehorretan, % 52,3k Interneterako sarbidea dute, eta %92,3ktelefono mugikorra.

“Informazioaren Gizarteari buruzko 2007ko Inkesta”, EUSTAT

• Telefono mugikorra erabiltzeko SEGURTASUN NEURRIAK AZALTZEA.Esaterako, errepidea zeharkatzen ari direnean mugikorra ez erabil-tzea, mugikorra itzaltzea hala exijitzen duten lekuetan...

• Telefono mugikorrarekin egindako grabaketen bitartez BESTE PER-TSONEI MEHATXATZEAREN, BELDURRARAZTEAREN ETA JAZAR-TZEAREN ONDORIOEI BURUZ OHARTARAZTEA. Laburbilduz, BES-TEEKIKO ERRESPETUA EDUKI DEZATEN HEZTEA.

• GOGORARAZTEA NORBAITEK BELDURRARAZTEN EDO MEHATXA-TZEN BADITU, berehala JAKINARAZTEKO ZALANTZARIK EDO BEL-DURRIK EZ IZATEA.

Gure adingabekoei INTERNETEN modu arduratsu eta seguruan nabigatzenlagundu ahal izateko, informatikako zenbait ezagutza edukitzeko ahaleginakegin behar ditugu. PRESTATZEN has gaitezen.

KZgune deritzenak dituzte hainbat udalerrik, eta helduei zuzendutakoprestakutza eskaintzen da horietan, teknologia berrietako prestakuntza,hain zuzen ere.

Informazio gehiago izateko:www.kzguneak.net

Internet modu arduratsuan erabil dezaten sustatzeko proposamenak:

• Ordenagailuan segurtasun IRAGAZKIAK jartzea, eta beraz, zenbaitWeb orrietarako sarbidea mugatzea.

• Internet erabiltzen ematen duten denbora MUGATZEA.

• SAREAN dauden arriskuei buruz OHARTARAZTEA.

• Zein Web-orrialde diren seguruak eta zein ez ADIERAZTEA.

• Datu pertsonalak eta oro har nortasuna babesteko modua zein denAZALTZEA. Ez dute datu pribaturik eman behar, esaterako, izena,helbidea, edota ikasten ari diren ikastetxea.

• Arraroa edo ezatsegina den zerbait ikusten edo sumatzen duteneanABISATU EGIN BEHAR DUTELA OHARTARAZTEA.

• Adingaberen bat arriskuan egon daitekeenaren susmorik badago,dagokion agintaritzarekin harremanetan jartzea komeni da.

• Adingabekoei edota nerabeei zuzendutako TXATEKIN kontuz ibili.Guztiak ez dira seguruak. Hainbat txatek eskaintzen duten anonimo-tasunaren eraginez, txat horiek arrisku-iturriak izan daitezke, norta-suna faltsutzen duten pertsonak baitaude, eta beraz, pederastekin,prostituzio-sareekin, gaizkileekin, eta abarrekin lotutako arriskuakezkutatzen dituzte...

• Sareak eskaintzen dituen aukerak aprobetxatzen IRAKASTEA.

Internet ere HEZKUNTZA BALIABIDE BAT da.Teknologia garapenerako eta ezagutzarako erabilgarria den baliabide gisa erabiltzen ikasi beharko dute gure adingabeek.

77


78

Interneterako ere ADINAK daude...

Informazioa bilatuz gozatzen duten adina da hori. Informa-zioa aurkitzeko tresna ona da Internet. Une egokia da adin-gabeek Interneten emandako denbora eta denboraldi horre-tan pertsona helduak adingabeekin egoteko denbora neur-tzeko; egokia da adin horretako haurrei adieraztea Internetondo erabiltzen duten pertsonak eta gaizki erabiltzen dute-nak daudela, beste hainbat testuingurutan bezala.

Adin-tarte horretako nerabe gehienek ordenagailua eta In-ternet erabiltzeko teknika menderatzen dutela kontuan har-tuz, horiek erabiltzeko arauak bete ditzaten azpimarratubehar zaie (motak, denbora, eta sarbidearen iraupena); legezkanpoko eta delituzko edukiei, eta horien ondorio penaleiburuzko legedia azaltzea komeni da, eta baita adin horretakogazteek jaisten dituzten gauzen edukia ezagutzea ere.

Adin horretan, garrantzitsua da gure adingabeek Internetiematen dioten erabileraren jarraipena egitea, jarraipen soilabada ere. Sareari erabilera helduagoa ematera animatzekogaraia da hori: zinemako sarrerak eta treneko edo hegazki-neko txartelak ateratzea, liburuak erostea... Kasu askotan,gaztearen beraren familiarentzat edo ingurukoentzat inte-resgarriak izan daitezkeen gauzak dira.

“Infancia, juventud e Internet. Nociones básicas y principios para su buen uso”, 2004, Lan eta Gizarte Gaietarako Ministerioa

8-11 urte bitartean

12-14 urte bitartean

15-18 urte bitartean

E likadura Arduratsua

ELIKADURAARDURATSUA,

elikatzeak ez du beheak eta goiak irenstea esan nahi

79

E likadura ArduratsuaE likadura Arduratsua

3

3

ELIKADURARI buruzkoBAIEZTAPEN BATZUK

Elikagaiek energia eta nutrienteak ematen dizkigute etagero eta handiagoa da eskaintza, bai kopuruan bai etaaniztasunean ere.Horregatik da gero eta garrantzitsuagoa kontsumitzen ditugun elika-gaien osaera ezagutzea.

Horren inguruko informazioa jaso behar dugu eta ETIKETA informa-zio-iturri ona izan daiteke.

Gaur egungo bizimoduak baditu hainbat aliatu: prestatuta-ko elikagaiak eta janari azkarra, adibidez.Lanak, familia-bizitzak, teknologia berriek... azkarregi bizitzera bultza-tzen gaituzte eta ez digute oinarrizko gauzetarako denborarik uzten,hala nola, egoki jateko. Jatea bigarren toki batera pasa da. Pixkanaka-pixkanaka mahaiko ohitura onak galtzen ari gara eta ez gara jabetzengure seme-alabei elikaduraren inguruan okerrak diren ohiturak transmi-titzen dizkiegula.

Funtsezkoa da ondo eta denetarik jatea, gure bizimodua denadelakoa izanik ere.

Elikagai mota ugari gure eskura.Gaur egun, edozein elikagai lor dezakegu urtaroa edo jatorria edozeindela ere.

Aurrerapen hauek gure bizi-kalitatea hobetzen dute, baina zaila da epeertainean irautea eragiten dituzten kostuengatik: ingurumenean, ener-giaren kontsumoan eta garraioan.

80

“Lurrean desnutrizio kronikoa jasaten duten pertsonen kopurua 2015erakoerdira jaisteko eskatzen digu Erromako deklarazioak... “Gutako bakoitzak onenaemanez gero, uste dut ezarritako helburua lortu eta gainditu ahal izangodugula”

(Elikaduraren inguruko Munduko Goi Bileraren Presidentea)

¡3

¡

...FAOren ustez aurrerapausorik egiten ez badugu, 2010. urte-rako munduan 680 milioi bat pertsona goseak egon daitezke-ela, eta horietatik 250 milioi Afrikan?

Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeawww.fao.org

Ba al zenekien...

3

81

ELIKADURA ARDURATSUA, elikatzeak ez du beheak eta goiak irenstea esan nahi

Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) uste du gaixotasun guztien1/3 ingurumen-arrazoiek eragindakoa dela eta arrazoien artean elika-duraren inguruko ohiturak daude. Eta zenbateko hori % 40ra igo dai-teke haurtzaroan.www.who.int

OMEk janaria osasuntsu eta ziur prestatzeko arau batzuk proposatzen ditu:

11. Higienikoki landutako elikagaiak aukeratzea.12. Elikagaiak sukaldean ondo prestatzea.13. Prestatutako elikagaiak berehala kontsumitzea.14. Prestatutako elikagaiak kontu handiz gordetzea.15. Prestatutako elikagaiak berriz ere ondo berotzea.16. Elikagai gordinak eta prestatuak kontaktuan egotea saihestea.17. Eskuak maiz garbitzea.18. Sukaldeko gainazal guztiak garbi-garbi edukitzea.19. Elikagaiak eta sukaldea intsektuen, maskoten eta gainerako anima-

lien eskura ez egotea.10. Ur tratatua erabiltzea ziurra izateko.

Dieta osasuntsu batek ere badakar elikadura nahikoa egoteapertsona guztientzat.Dieta osasuntsua elikadura-ekoizpen iraunkorrarekin erabat uztar daite-ke. Horrela, adibidez, planetako biztanle bakoitzak nahikoa elikagaieduki lezake herrialde garatuetan haragi gutxiago eta barazki gehiagojango bagenu.

Gure osasunaren zati handi bat gure esku dago.Elikagaiak aukeratzean eta elikaduraren inguruko ohituretan jardundezakegu gehien gure osasuna eta ingurumenari eusteko.

...badaudela elikagaiak gure mahaietara iritsi arte hainbat kon-tinente zeharkatu dituztenak? Adibidez, Ipar Itsasoko arraineiesker lortutako proteina duten irinak Tailandiaraino garraiatzendira arrain-haztegietan ganben kumeei jaten emateko etaazkenik, Europan saltzen dira.

Ba al zenekien...

310x10 m. 10x10 m.

500 Kg. 12.000 Kg.

Elikadurak funtsezko lotura ezartzen du gizakiaren eta pla-netaren artean.Egoki elikatzea garrantzitsua da gaur egun gure osasunari eustenlaguntzen digulako.

Nolanahi ere, beharrezkoa da ELIKADURA OSASUNTSURAKO joerazgain, ELIKADURA IRAUNKORRERAKO joera ere edukitzea, naturaeta animalia-ongizatearekiko errespetuan oinarritua.


82

Gorpuz guztiaren osasuna urdailaren bulegoan lantzen da.

Miguel de Cervantes

“

“3

Hainbat GKEk Nekazaritza Politika BERDE eta BIDEZKObaten aldeko apustua egiten dute:

Natura-baliabideei eutsiko dien ekoizpen arduratsua.

Elikadura ziurra, osasuntsua eta elikagarria pertsona guztientzat.

Elikadura-katea moztea eta ekoizpena kontsumora hurbiltzea.

Ekoizpen-metodo tradizionalak eta tokiko eta eskualdeko pro-duktuak zaintzea.

Nekazaritza iraunkorraren benetako kostua islatuko duten pre-zioak, nekazariek bidezko lansaria jaso dezaten.

Bidezko baldintzak, batez ere garapen-bidean dauden herrialde-entzat.

Amigos de la Tierra Europawww.tierra.org

• Zer dago elikagai baten ekoizpenaren atzean?

• Produktu guztiak naturatik datozela jakinda, ez al gara izadiagehiegi ustiatzen ari?

• Landare gehiegi landatzea edo bereizi gabeko arrantza eta ehizaez al dira gaurko ogia eta biharko gosea?

• Zer informazio daukagu kontsumitzaileok elikagaiaren ezauga-rriak ezagutzeko?

******

Kontsumitzaile arduratsu gisa, argi eduki behar dugu ekoizpen-tokitik kon-tsumo-tokirainoko distantzia zenbat eta motzagoa izan, orduan etaONURA handiagoak lortuko ditugu ingurumenari eta gure gizartearidagokionez.

83


EKINTZARA PASATZEKO IRADOKIZUNAK:

Ziurtatu zer SALTOKITAN erosten duzun.

Eskuratu TOKIKO PRODUKTUAK. Tokiko ekonomia sustatzen etaingurumena errespetatzen lagunduko duzu.

Kontuan hartu JATORRI-DEITURA duten produktuak.

Kontsumitu GARAIAN GARAIKO PRODUKTUAK eta baztertu inguru-menarekiko ekoizpen-prozesu bortitzak.

Saihestu HELDU GABE DAUDEN PRODUKTUEN kontsumoa.

Informatu ELIKAGAI TRANSGENIKOEI buruz eta erabaki.

Kontuan izan NEKAZARITZA ETA ABELTZAINTZA EKOLOGIKOTIKdatozen produktuak.

SALTOKIAREN garrantzia

, Saihestu kontrol sanitarioak betetzen ez dituzten saltokiak. , Joan arreta pertsonalizatua duen tokiko eta konfiantzazko dendetara., Begiratu enbasea egoera onean dagoen ala ez. Egoera onean ez bada-

go, osasun aldetik ez da komeni produktu hori eskuratzea., Produktuak behar bezala zaindu behar dira saltokietan: Saihestu eguz-

kitan dauden esnekiak, tenperatura baxuetan ez dauden arrainak, oskolahautsita edo odol-arrastoak edo lumak dauzkaten arrautzak, eta abar.Infekzioak eta gaixotasunak eragin ditzakete.

, Irakurri erosiko duzun produktuaren etiketa eta informatu haren osaerariburuz.

, Kalkulatu kontsumituko duzun elikagai galkorren gutxi gorabeherakozenbatekoa, beharrezkoak ez diren erosketak saihesteko.

*******

- Landatzearekiko eta produktuak heltzearekiko errespetua.- Toki-beharretara gehiago egokitzen diren landatze eta

negutegiak.- Enbalaje eta gehiegizko enpaketatua gutxiago behar

izatea.- Garraiatzeko distantzia gutxiago eta CO2ren kutsadura

gutxiago.

- Tokiko ekonomiaren garapena.- Lana sustatzea eskualde-eremuan.- Azpiegituretan eta gizarte-zerbitzuetan zerga eta mozki-

nen inbertsioa.- Ohitura eta kulturei eutsi eta garatzea.

Ingurumenarenikuspegitik

Gizartearen ikuspegitik

JATORRI DEITURADUTEN PRODUKTUAK,

kalitatea ziurtatua

, Zorte handia dugu, izan ere gure herrialdean kalitatehandiko bertoko produktuak dauzkagu, munduosoan estimatuak.

, Elikagai horiek barietate bakarrak dira eta gure lurral-dean dauzkagun baliabide eta klima-baldintzetanbaino ezin dira lortu.

Produktu horiek beste tokietan hain estimatuakbadira, zergatik ez ditugu guk ere hainbeste edo

gehiago estimatzen eta kontsumitzen?

84

TOKIKO PRODUKTUAK,gertutasuna, abantaila

, Tokiko eta eskualdeko produktuak kontsumitzeak ura eta energia nabar-men aurreztea ekarriko du beharrezkoak ez diren garraiatzeak saihestenbaitira.

, Aukeratu ahal izanez gero, tokiko produktuak kontsumitzean sortzen ditu-gun mozkin ugariagoez jabetu behar dugu.

...kolpekatutako, zapaldutako, puztutako edo herdoildutakolatak elikadurari dagokionez kutsadura-iturri izan daitezkeela?

Enbaseak egoera onean ez badaude, onenasaltzaileari ezbehar horren berri ematea dakonpontzeko beharrezkoak diren neurriak jarditzan.

Ba al zenekien...

...herrialde garatu bateko pertsona baten ohiko dietak 17 aldizpetrolio gehiago behar duela tokiko elikagaietan oinarritutakodietak baino?

Ba al zenekien...

85


...Euskadin jatorri-deitura duten 5 produktu dauzkagula?: Ara-bako txakolina, Bizkaiko txakolina, Getariako txakolina, ArabarErrioxako ardoa eta Idiazabalgo gazta.

Ba al zenekien...

Beste bereizgarri batzuk ere badauzkagu:

Eusko Label www.euskolabel.net-ek EAEn ekoizten, eraldatzenedota lantzen diren eta batez besteko kalitate orokorra gainditzenduten nekazaritza-elikagaiak identifikatzeko balio du.

Behi-haragia, baserriko arrautza, baserriko oilaskoa, esne-ko arkumea, hegaluzea eta hegalaburra, esnea, eztia,Arabako patata, Gernikako piperra, Ibarrako piperminak,Euskal Herriko tomate eta babarrunak. Eusko Label etike-

tarekin batera Etiketa Gorri batekin identifikatuko ditugu.

Letxugak, kiwiak, udareak, sagarrak, porruak, intxaurrak,hurrak, zerbak... Euskal Baserri markaren adibideak dira.Ustiapen txikiak nahiz baserriak dira, zapore eta kalitatearidagokionez emaitza onak lortzen dituztenak. “Euskal

Baserri” etiketarekin identifikatzen dira.

GARAIAN GARAIKO PRODUKTUEKIN, denbora

gure elikaduraren eta ingurumenaren alde dago

, Mantenugai-ekarpen ona eskaintzen dute biltzeko garaian ezaugarri orga-noleptikoak bere horretan mantentzen baitituzte (usaina, zaporea, testu-ra...).

, Baldintza-klimatiko egokitan eta ekoizpen-ziklo arrunta azkartu gabe haz-ten dira. Horrela lurra agortzen duen laborantza intentsiboa saihesten daedo negutegiak jartzea eta ingurumenari hainbeste kalte egitea.

Lehentasuna garaian garaiko produktuen kontsumoa da eta horrela elikagai prozesatuak saihesten dira eta horrek

ingurumenaren arriskurako eragiten duena (gehiegizko ontziratzea,elikagai horien prestatze- eta banaketa-kateei lotutako gehiegizko

energia-kontsumoa)

Stockholm-eko Ituna 120 herrialdek sinatu zuten eta horien arteandago Espainiako Estatua; helburua kutsatzaile organiko iraunkorrak era-biltzeari uztea da, hala nola, pestizida eta herbizidak...

, Gizakiok egiten ditugun astakerien arteanugaldu ahal izateko oraindik hazi ez direnelikagaien kontsumoa dago (animalia- etalandare-elikagaiak). Elikagai horiek osoaraututa daude, hainbat tokitan legezkanpo saltzen jarraitzen badute ere.

, Eta gainera, animaliarentzat arriskuak era-gin ditzake behar baino lehenago hartuta ugaltzeko aukera galtzen baitu, etaberaz, espezieak bizirik jarraitzeko aukera.

Horrelako produktuak aurkitzen baditugu, ez ditzagun eskuratu!Egokiak direnak baino ez aukeratu. Kontsumitzaile

arduratsu gisa, dagokion agintaritzan salatzeko betebehar morala dugu.

Adi TRANSGENIKOEI,gizakiok kontsumitzeko

ERALDATUTAKO elikagaiak

, Elikagai transgenikoa laborategi batean aldatu duten elikagaia da; helbu-rua gehiago ekoiztea da.

86

...Espainiako Estatuan Natura Babesteko Guardia ZibilarenZerbitzuak (SEPRONA) 2006. urtean heldu gabe zeuden 225tona arrain aurkitu zituen.

EFE Agentzia

Ba al zenekien...

legatzak

sardinak

HELDU GABE DAUDEN PRODUKTUAK, hots:

“arrain txikiak, ez, eskerrik asko”

Gutxienez eduki behar duen neurria…

, Elikagai transgenikoek aurka daudenak eta defendatzaileak dituztela kon-tuan izan gabe, kontsumitzaileok genetikoki eraldatutako organismoak(GEO) ezagutzeko eta kontsumitu nahi ditugun ala ez erabakitzeko esku-

bidea daukagu.

Beraz, gizakiok irentsiko ditugun eta genetikokieraldatu dituzten elikagai guztiak ETIKETATUAN

adierazi beharko dira.

Gutxienez osagaien % 0,9 genetikoki eraldatutakoproduktu edo osagai batena izan edo bertatikeratorria bada, honako hau adierazi behar du:

“GENETIKOKI ERALDATUTAKO …ANOINARRITUTA EKOIZTUA”.

Informazio gehiago nahi izanez gero, begiratu Greenpeacek sortutakoELIKAGAI TRANSGENIKOEN GIDA GORRI ETA BERDEA.

www.greenpeace.org/espana/reports/gu-a-roja-y-verde

NEKAZARITZA ETAABELTZAINTZA EKOLOGIKOTIK

eratorritako produktuak

Euskal Autonomia Erkidegoan nekazaritza eta abeltzaintza ekologikoek2092/91 Europar Araudian bildutako gutxieneko ekoizpen-, kontrol- eta ziur-tapen-baldintzak bete behar dituzte; era berean Eusko Jaurlaritzaren 229/96Dekretuak ere arautzen ditu. Nolanahi ere, nahitaezkoa da funtsezko ezauga-rri gisa ekoizpenean metodo eta produktu naturalak baino ez erabiltzea.

87


...Espainiako Estatuan 2007. urtean genetikoki aldatutako75.000 arto-hektarea hazi zituztela? Horrek gutxi gorabehera75.000 futbol-zelairen balioa du.

www.greenpeace.org

Ba al zenekien...

...Eusko Jaurlaritzak Euskal Autonomia Erkidegoan debekatuegin dituela gizakiontzako edo animalientzako elikagai trans-genikoen laboreak? Gaur egun, Euskadik ez dauka elikagaitransgenikoen ekoizpen-hektarea bakar bat ere eta EuropakoTransgenikoetatik Libre dauden Eskualdeen Sarean dago.

http://genet.iskra.net/es

Ba al zenekien...

****

*

ABANTAILA handiak dituzte:

Landa-garapen iraunkorra sustatzen dute.

Ongarrien edo pestiziden erabileran murrizketa handiak aplikatzendituzte.

Ez dute erabiltzen genetikoki eraldatutako organismorik.

Haien helburua ahalik eta kalitate organoleptiko handiena mantent-zea da. Hau da, zaporea, usaina edo kolorea ahalik eta naturalena etabenetakoena izatea.

Lurzoruaren eta uraren kutsadura saihesten dute.

Animalien ongizatea errespetatzen dute.

Produktu ekologikoak kontsumituz oreka ekologikoari eta ingurunearen orekari eusten laguntzen dugu.

88

Elikagai ekologikoek ospe handia dute komunikabideetan ingurumena-rekiko errespetua dela-eta. Elikagai horien bizi-zikloak errespetatzendituzten landatze, heltze eta bilketak kalitate ezin hobea duten elikagaibihurtzen dituzte.

EKOLOGIKO GISA IRAGARTZEAK ETEKIN HANDIAK DITU.IBIL GAITEZEN KONTU HANDIZ!

Produktu ekologikoek baino ezin dituzte “eco” edo “bio” labur-durak erabili. Benetakoak ez diren“bio”-en inguruan informaziogehiago nahi izanez gero, www.vidasana.org web-orria bisitadezakegu.Egiaztatu Etiketa Ekologikoa daukala eta etiketa hori dagokion Auto-nomia Erkidegoak onartu duela. Informazio gehiago nahi izanezgero, Espainiako Nekazaritza Ekologikoaren Sozietatea daukagu.

www.agroecologia.net

Nekazaritza ekologikoa” etiketa “Nekazaritza ekologikoa” etiketaEuskadi Europar Batasuna.

Eta gogoratu! Edozein zalantza edukiz gero, produktuarenetiketan datu guztiak aurki ditzakegu.

*

*

*

Hainbat erakunde solidariok bidezko merkataritzaren funtsezko hamararauak onartu dituzte:

, Desabantaila duten ekoizpen-taldeentzat aukerak sortzea.

, Gardentasuna eta antolamendu demokratikoa.

, Bidezko kontratuak egitea eta epe luzerako izatea.

, Ekoizten dutenentzat bidezko prezio eta soldatak ezartzea.

, Genero-berdintasuna praktikatzea.

, Haurren lan-ustiapenaren aurka borrokatzea eta hezkuntzarako eskubide-aren alde egitea.

, Lan-baldintza duinak ziurtatzea.

, Gaitasunak eskuratzeko aukera ahalbidetzea eta desabantilaeko egoeranekoizten dutenei laguntzea.

, Bidezko merkataritzaren ideiak zabaltzea.

, Ingurua babestea ingurumenarekiko ekoizpen arduratsuen bitartez.

Beraz, BIDEZKO MERKATARITZATIK eratorritako elikagaiak eta beste produktu batzuk erostea KONTSUMO ARDURATSU

ETA IRAUNKORRAren alternatiba bat da.

89


BIDEZKO MERKATARITZA,ZIRKUITU LUZEA, baina bidezkoa

BIDEZKO MERKATARITZA merkataritzako truke-harreman bere-zia da, elkarrizketan, gardentasunean eta errespetuan oina-rrituta dago eta nazioarteko merkataritzan berdintasun han-diagoa bilatzen du. Garapen iraunkorra lortzen laguntzen du,

merkataritza-baldintza hobeak eskaintzen ditu etaekoizpen-enpresa txikien eta langile marjinatuen esku-bideak ziurtatzen ditu, batez ere Hegoaldekoenak.

I.F.A.T. Bidezko Merkataritzaren Nazioarteko Elkartea.

OHIKO MERKATARITZA

BIDEZKO MERKATARITZA

BITARTEKO MULTINAZIONALAK

KOOPERATIBA BIDEZKO MERKATARITZAKO

DENDA

DENDA

90

ELIKADURA HEZKUNTZAda oinarrizko lehenengo urratsa

ELIKADURA ARDURATSUBATERANZKO BIDEAN

Osasun eta Kontsumo Ministerioak 10 aholku argitaratu ditu haurren arteanELIKADURA OHITURA ARDURATSUAK ezartzeko; oso kontuan hartzekoaholkuak dira:

1. Elikagai-aniztasunaDietan zenbat eta elikagai-aniztasun handiagoa izan, orduan eta bermehandiagoa elikadura orekatua izateko eta behar diren nutriente guztiakedukitzeko.

2. Karbono-hidrato asko dituzten elikagaiak kontsumitzeaZerealak (ogia, pasta, arroza, eta abar.), patatak eta lekaleak elikadura-ren oinarria izan behar ditu.

3. Koipeak bai, baina beharrezkoak baino ezKoipeek egunean jaten dugunaren % 30 ez gainditzea aholkatzen da.

4. Proteinak kalorien ekarpen gisaProteinek (haragiak, arrainak, arrautzak, lekaleak, fruitu lehorrak...) guz-tizko kalorien % 10-15 eman behar dute eta animalia-jatorrikoak etalandare-jatorrikoak nahastu behar dira.

5. Elikagai “berdeak” egun osoanFruta, barazki eta ortuari gehiago jan behar da egunean. Egunean gu-txienez 5 anoa kontsumitzea aholkatzen da.

6. Ez gaitezen hain gozozaleak izan!Azukre sinple ugari dituzten produktuak neurriz kontsumitzea, halanola, gozokiak, gozoak eta freskagarriak.

...1996an BIdezko Merkataritzako Erakundeen Estatu Koordi-nakundea eratu zela? Produktuak inportatzen dituzten erakun-deak nahiz saltzen dituzten dendak dira Koordinakunde horrenkide. Bidezko Merkataritzako erakundeak, kontsumitzaileenbabesarekin, aktiboki inplikatuta daude ekoizle-enpresen babe-sean, sentsibilizazioan eta nazioarteko merkataritza konbentzio-nalaren arauak eta praktikak aldatzeko kanpainaren garapenean.

www.comerciojusto.org

Ba al zenekien...

7. Alda dezagun pixka bat gure gastronomiaGatza gutxiago kontsumitzea eta iododun gatzaren erabilera sustatzea.

8. Ur bedeinkatuaEgunean litro bat edo bi litro ur edatea.

9. Eguna oso indartsu hasteak duen garrantziaEsnekiz, zerealez (ogia, galletak, gosaltzeko zerealak...) eta frutez osa-tutako gosaria egin beti. Horrela, goiz erdian hain elikagarriak ez direnelikagaiak kontsumitzea saihesten edo murrizten da eta ikastetxeanerrendimendu fisiko eta intelektuala hobetzen da.

10. Laguntzea, aldaketak errazteko moduaFamiliako kide guztiak inplikatzea elikadurarekin zerikusia duten jardue-ra guztietan: erosketak egitea, asteko menua erabakitzea, elikagaiakprestatu eta sukaldatzea, eta abar.

91


Salneurria: 8 €

Kontsumo Arduratsuaren Gida - berrigasteiz.com · Aurkezpena Produkzio- eta kontsumo-moduei...

Documents

Transcript of Kontsumo Arduratsuaren Gida - berrigasteiz.com · Aurkezpena Produkzio- eta kontsumo-moduei...