Lankidetza:

Egilea:CEAR - Euskadi (Errefuxiatuei Laguntzeko Euskadiko Batzordea)Erania taldearen ikerketa-lanaProiektuaren zuzendaritza eta testuak: Rosabel Argote

Zuzendaritza artistikoa eta sormenezko idazketa:Los Scribas

Diseinu grafikoa eta ilustrazioa:Jone Zugazaga

Testuaren lehen edizioa:“Ecos de la serpiente”, ©UNESCO Etxea, 2012

Itzulpenak:BAKUN

Eskaerak egiteko:notedejesenredar@cear-euskadi.org945 266 805 / 647 200 959

Edizio-lana: Vitoria-Gasteizen, 2016an2. berrinprimatzea: Vitoria-Gasteizen, 2017an * Argazki-kredituak 132. orrialdean.

jantzideiak

“Moda-kontuetan moda soilik ikusten duena ergel hutsa da”Honoré de Balzac, 1830

1

sarrera

22

33

Intelektual-jendearen artean, modaren gaia ez dago boladan, batere. Horrela hasten du hitzaurrea Gilles Lipovetskyk El imperio de lo efímero liburuan. Aldiz, artista, aktibista, “ar-tibista” eta beste batzuoi (adibidez, kalea az-tertzen dihardugunoi, mundua ulertzeko eta, hala, eraldatu ahal izateko) modak argibide asko eman diezazkiguke, bizi dugun gizarte globalizatu honetaz. Eta beste zerbait ulertzen ere lagundu diezaguke: sistema sozial horrek bertako “ardi beltzentzat” prestatzen dituen “periferia” edo “zoko” baztertuak zer diren eta nola funtzionatzen duten, hain zuzen.

44

Horiek ulertzeko, irudika dezagun sistema sozial bat organismo bizidun bat balitz bezala. Organismo bizidun orok hazteko, garatzeko eta bizirik irauteko behar dituen elementu guztiak ditu bere baitan: digestio-organoak, zirkulaziokoak, arazketakoak, babestekoak, etab. Sistema sozial orok, antzeratsu, hain-bat instituzio ditu (politikoak, ekonomikoak, moralak, sozialak, erlijiozkoak, etikoak…), eta horiek dira sistemaren osagaiak, horiek eli-katzen dute, eta horiek eusten diote zutik.

Bestalde, organismo bizidun orok arna-sa hartzeko zuloak behar ditu. Eta sistema sozialak ere arnasa hartzeko mekanismo eta eremu bat behar du. Eremu hori gabe, sistema horretan bizi direnei irudituko zaie ez dauka-tela lekurik barrenak hustu eta lasaitzeko, aurkakotasunerako eta handik irteteko. Eta klaustrofobiagatik itota, sistema leherraraz-teraino matxinatu daitezke. Horrelako ma-txinadarik ez gertatzeko, sistemak lekutxo bat prestatzen du bere bazterretan, “askata-sun-eremu” gisa, “outsider” eta disidenteak, han behintzat, arnasa hartu eta “aske” senti daitezen. Eremu horretan, uste ustelez era-bateko askatasunekoa dena (Ross Chambers kritikoak “maniobrarako eremu” deitu zion), bertan dabiltzanek, sistemaren barruan dau-

dela jakinda ere, haren kontra maniobratzen saiatzen dira, eta sistema boikotatzen ahal-egintzen. Maniobrarako aukera denboran mugatua da, ordea. Protestek aurreikusi baino garrantzi handiagoa hartzen dutenean (alegia, sistemaren egonkortasuna edo iraupena bera kolokan jartzeraino arriskutsu bihurtzen has-ten direnean), sistema berehala arduratzen da protesta horiek desaktibatzeko mekanismoak sortzeaz.

Horixe gertatzen da modan.

Erreibindikazioko jantziak hasiera batean onartu egiten dira, atsekabe edo haserre indibidual edo sozialaren adierazpide kalte-gabetzat hartzen direlako; baina denboraren joanean gero eta gehiago hedatzen badira, orduan irentsi egiten ditu “modaren merka-tuak”. Hau da, sistemarekiko kritika garratza edota sistemaren kontrako jarrera sinboli-zatzen duten jantzi, kamiseta, bandana, zapi eta abar guztiak hasieran onartu egiten dira, identitate minoritario batzuen sinbolo kalte-gabeak baino ez direlako. Baina gizartean “gehiegi” hedatzen badira, “agerikoegi”bihurtzen hasten badira, orduan sistemak modako osagarri bihurtzen ditu, gauza huts, mezurik gabeko azaleko objektu, eta hasie-

55

ran zeukaten esanahi irreberente hura ken-tzea lortzen duenez, “ardi beltzak” ezaugarri identitario bereizgarririk gabe uzten ditu. Laburbilduz, beraz: sistemak, aurrena, “aska-tasunezko” ameskeria batean bizitzen uzten digu, eta nahi dugun bezala janzten ere bai; baina gero irentsi egiten ditu gure jantziak, eta esanahirik gabe uzten ditu, bere egonkor-tasunerako arriskutsuak izan daitezkeela sumatuz gero.

Hala eta guztiz ere, garrantzitsuena da ikus-tea hori jakiteak ezin eraman gaitzakeela ezkortasunera, pentsatzera “zertarako egin kontra, azkenean irentsi egingo gaitu eta?”. Ezin eraman gaitzake, eta, hain zuzen, ez gaitu eramaten jarrera horretara. Aitzitik, jarrera erresistente eta inkonformista indartu egiten da ohartzean oso denbora-tarte laburra duela bere ekintzek eragiteko ahalmena galdu au-rretik. Hala, denbora-tarte horretan, erresis-tentzia horrek, haize kontra, sisteman nagusi den ordenamenduaren mugak gainditzeari ekiten dio, harantzago joaten saiatzen da, eta hantxe aurkitzen du, muga horiek zeharka-tutakoan, aipatu berri dugun “maniobrarako eremua” (room for maneuver), hain zuzen ere horretarako prestatua: sistema sozial eta kul-tural hori zalantzan jartzeko (eta are sistema aldatzea lortzeko).

Liburu honetan lau adibide ageri dira. Horietatik hirutan, lehen azaldu dugun bidaia hori azaltzen da: protesta jantzi identitariotan gauzatzen denetik modaren industriak jan-tziok xurgatzen dituenerainoko bidaia.

Adibideetan lehenak Bronx, Harlem edo Valle-caseko gazteak dakarzkigu gogora, eta haien bandanak, haien rap edo hip hop musika, haien galtza erori eta jertse zabalak. Lauro-geita hamarreko hamarkadaren hasieran, alabaina, moda isil-gordean barruraino sartu zitzaien, erakusleihoak kiroletako XL jertsez bete ziren, eta rapa zirkulu komertzialetan sartu zen.

Bigarren adibidea AEBek eta aliatuek 2003an Irak inbaditzearen aurka mundu osoan sor-tutako protestekin lotuta dago. Kamuflajeko jakak gerra haren ikurretako bat izan ziren, harik eta, mundu osoko antimilitaristek kriti-katua, modaren industriak jantzi hura kontsu-moko objektu bihurtu zuen arte.

Hirugarren adibideak 2007-2008ko udazken-negu garaira garamatza (Israel Gazan inoizko erasorik gordinenak egiten hasi zen garai berera), orduan pasareletara

66

eta modako nahiz bihotzeko aldizkarietara igo zirelako kufiyak, palestinarren zapiak. Ordura arte, kufiyak palestinar herriarekiko elkartasunaren ikur izan ziren, eta bat-batean, hamaika pertsona ospetsuk zeraman lepoan: David Beckham, David Bisbal, María Dolores de Cospedal… Oraingo bertsio kustomizatuak, hainbat kolore eta neurritan, lapurtu egin zien, ehunka aktibistari (identitate kolekti-bo gero eta handiagoa baitzuten, politikoki mehatxu izateraino), beren protestaren iku-rra, ordura arte balio izan ziena elkar identi-fikatzeko, talde moduan indartzeko eta beren kontestazio soziala gizartean ageriko egiteko.

Laugarren adibidea hijab edo belo islamikoari buruzkoa da. Hijaba zapi bat baino gehiago da; emakume musulmanen ilea eta lepoa es-taltzeko erabiltzen den zapi huts bat baino as-koz gehiago. Hijaba identitate-sinbolo bat da. Baditu hainbat esanahi, irreberenteak batzuk, tradizionalak zenbait, eta argi eta garbi haien alde agertzen dira emakume asko, esanez beraiek hala nahi dutelako (gehien-gehienak) eta harrotasunez erabaki dutela beloa janztea. Batzuetan, hijaba janztea er-lijiozaletasun pertsonalaren adierazpena da (moja katolikoen abituko burukoa bezala). Beste batzuetan, hijaba janztea aldarrikapen

feminista bat da, emakume-objektuari ezar-tzen zaizkion inposizioen kontrakoa (Euro-pan XX. mendeko laurogeiko hamarkadan zeharo boladan ibili ziren jertse handi eta soineko zabal haiek bezala, gizonen begira-daren eta emakumeen gorputzaren arteko parapeto moduan diseinatuak). Gertatzen da, zenbaitetan, hijaba janztea betebehar sozial edo familiar baten ondorio izatea –betebehar sozial baten ondorio den bezala (jakinaren gainean edo oharkabean onartua) Mendebal-deko emakumeek igerilekuan edo hondartzan bularrak estaltzea, eta gizonek ez, ordea–. Gehien-gehienetan, dena den, hijaba aldarri-kapen kultural bat egiteko oposiziozko ikur bat da; batik bat, kultura islamikoa nolabait gutxiesteko edo baztertzeko jarrera dagoen lekuetan. Halakoetan, gizartean ageriko bihurtzeko baliabide gisa erabiltzen dute emakumeek hijaba, bai eta kultura asimilazio-nista hegemonikoari aurka egiteko ere, hain dago joera hori hedatua Iparraldeko herrial-deetan. Hijaba izango ote da, palestinarren zapia, raperoen galtzak eta beste hainbat jantzi bezala, kustomizatzen hurrena? Zenbait arrasto ikusita, hala dirudi, eta arrasto horie-tako batzuk jasotzen ditu liburu honek.

Martínez Barreiroren hitzetan: “indibidual-tasunaz eta identitateaz ari garenean, eta modak eta janzkerak betetzen duen paperaz, garrantzi handikoa da ohartzea identitateek zentzu sozial bat dutela. Baliteke gizaba-nakoak ‘nabarmendu’ nahi izatea, baina beste zerbait ere nahi du: talde baten barruan ‘mol-datu’, talde batekin ‘bat etorri’” (99. or.). Modak eta globalizazioak dituen ondorioetan azken bat aipatu nahi dugu sarrera honetan: homogeneizazio kulturala. Janzkerak sekula ez dira orain bezain antzeko izan. Gaur egun-go gizarte interkomunikatu honetan, identita-teak, jantzien eta osagarrien bidez adieraziak, etengabe aurrez aurre jarriak daude super-merkatu kultural erraldoi batean. Eta horre-kin, liburu honetan bildutako lau adibideen azpian dagoen ideiara gatoz berriro: mundu-mailako merkatuak (modaren industriak, oraingoan) aldarrikapen identitarioak homo-geneizatzeko daukan boterea.

Hitz batez, kultura globalaren industriak, gero eta gehiago, sinbolo kulturalek eta bizitzeko erek “bat egitea” dakar. Mundu-mailako merkatuaren diskur-tsoaren azpian, ikuspegi horren arabe-ra, utopia negatibo bat datza. Izan ere, mundu bakarra ari da sortzen, baina ez

77

Baina itzul gaitezen Lipovetskyrengana. Soziologo frantses horren esanetan, modaren alderdi garrantzitsuenetako bat indibidual-tasunaren gorespena da. Eta postmodernita-tearen ezaugarriek indibidualtasuna goresten dute, sistema kontsumistaren muina den aldetik. Gauza guztietan nagusia eta lehena nia izanik, indibiduoak, gizabanakoak, bere mezuak sortzen ditu, eta bere moda, bere-bereak, moda irekia. Produkzio-sistema guztiz iragankorra sortzeaz gain, objektuak subjektua pertsonalizatzen du, eta subjektuak bere burua islatuta ikusten du objektuan. Horri Vicente Verdúk “sobjektu” deitzen dio; kustomizatzea, pertsonalizatzea, edo azken finean, identitatea ematea.

Indibidualismo nartzisistarekin batera, ordea, komunitate-ikuspegia ere badago. Horren erakusgarri garbiena, Michel Maffesolik El tiempo de las tribus lanean erabilitako kontzeptua hartuz, hiri-tribuak dira. Gaur egungo paradigma estetikoan, jantzi-moten nahaske-tak, hamaika koloretako ileek edota arropa retroa berrerabiltzeko moduak zementu-funtzioa betetzen dute, norbera besteekin elkartzeko bidea dira.

8

askotarikotasuna onartzen duen mundu bat, norberaren eta bestearen askotariko-tasun pluralista eta kosmopolita onartzen duen bat, baizik eta guztiz kontrakoa, merkataritzako mundu bakar bat.(Martínez Barreiro, 201. or.).

Gogoeta honen hasieran, maniobrarako auke-rak edo tarteak aipatu ditugu, eta horiexekin amaituko dugu. Izan ere, arnasbide horietan zehar baliarazi dezakegu gure protesta. Gure testu honekin interpelatu egin nahi dugu, eta, aldi berean, mezu garbi bat transmititu ere bai: bestelako mundu bat posible dela, gure janzkerak gure armak direla.

Oraingo mundu hau eraldatzea lortzeko, ala-baina, begirada kritikoa izan behar dugu,nahitaez, eta aniztasuna onartu (lehen esan-dako “norberaren eta bestearen askotarikota-sun pluralista” onartu, hain zuzen). Alde bate-tik, aniztasuna onartzeko ariketa hori belarria giza eskubideetan jarrita egiten badugu, maniobrarako tarte horietara jotzen amaituko dugu, seguru, eskubide horiek urratzen edo oztopatzen direnean horren kontra ekiteko. Bestetik, aniztasunari dagokionez, bizi dugun gizarte hau asimilazionista da zeharo, eta des-

berdin direnak batera bizitzeko aukera gutxi uzten du. Ruiz Vieytezek honela ohartarazten gaitu: “besteek baino eskubide gehiago ditue-lako ustean eta besteak definitzen inor temat-zen ez bada, orduan denek ahal izango dute, askatasun osoz, nork bere burua definitu eta, zer diren edo zer izan nahi duten, horixe izan. Bi gauzak korrelatiboak baitira: nork bere burua definitzeko askatasun erabatekoa eta besteak definitzeko debeku erabatekoa (182-83. or.). Eta “definitu” aditzaren ordez “jantzi” aditza jartzen badugu, ondorioa garbia da: besteei zenbait arropa debekatzen badizkiet, ezin aldarrika dezaket neu nik nahi bezala janzteko askatasuna. Ezin aldarrika dezaket halakorik nire eskubideetan oinarrituta, ezin esango baitut badudala eskubidea, giza es-kubidea, nire nortasuna libreki garatzeko(adibidez, gorputz-adierazpideen bidez, hala nola orrazkera, piercing edota zapi baten bidez), edota badudala eskubidea diskrimina-ziorik ez jasateko (nire sexu-orientazioagatik, jatorri kulturalagatik, erlijioagatik…) edota badudala eskubidea, giza eskubidea, identita-te indibidual eta kolektibo bat izateko.

Eskubide horien urraketak salatzeak hartzen du gaur egun sistema asimilazionistari aurka egiteko eta maniobrarako eremua. Eta eremu

9

horretan gaudenok zera eskatzen dugu hertsi-ki: giza eskubideak ardatz eta oinarri hartuta bideratu daitezela desberdintasun kultural eta identitarioen kudeaketan egiten diren po-litika publikoak. Alde batetik, “zelula sozialak” nola funtzionatzen duen ikusita, pentsatzekoa da gure diskurtso erreibindikatiboa, artez edo moldez, berriro ere xurgatu eta irentsi egingo duela sistemak, bere statu quoa iraunarazteko mehatxu gertatzen zaionean. Beste alde ba-tetik, ordea, higatze/ahultze/lapurtzeko une hori iritsi arte, ahalik eta etekinik handiena aterako diogu daukan indarrari.

Eta bitartean, gainera, maniobrarako beste eremu batzuk esploratzen jarraituko dugu, eremu berriak, ea non isur eta zabaldu dit-zakegun irudi gehiago, hitz gehiago, aurkako-tasuneko diskurtso gehiago, harik eta noizbait lortuko den aldaketa soziala behin betiko mamitzea eta gaur egungo gizarte honetako asimilazionismoa orban beltz ilun bat baizik izango ez den gizakiaren eta kulturarenbilakaeraren historian.

10

11

jantzideiak

12

Gizartea zelula baten antzekoa da, alderdi biologikotik.Organismo bizidun bat da, eta bere baitan dauzka

behar dituen osagai guztiak, hazteko,garatzeko, bizirauteko eta betikotzeko.

13

zelula

Zelulak hainbat organo dauzka bere baitan: digestiokoak, zirkulaziokoak, arazketakoak…

14

(digestio-organulua)

(mantenugaiak eta hondakinak gordetzeko organoa...)

15

mintzabi geruzaz osatua:

barrukoa eta kanpokoa

Arnasketarako organoak ere badauzka.

16

Zulo moduko batzuk dira, eta zelularen osagaiek haietan zehar arnasten dute oxigenoa,zelula inguratzen duen mintzeko geruza baten eta bestearen artean gordeta dagoena.

17

Mintz horren kanpoko geruza da zelulak babesteko duen organo nagusia.

18

Ehun sendo-sendo bat da, zulorik gabea, solidoa eta ia zeharkaezina, eta zelula beti egonkor egon dadin, babestu egiten du kanpoko mehatxu arrotzetatik, eta isolatu egiten du, kanpotik inbasiorik ez gertatzeko.

19

Sistema sozial orok zelula batek bezala funtzionatzen du.

20

Esan diezaiogun, hortaz, zelula soziala edo gizartea.

21

Zelula sozialak ere badauzka organuluak: aparatu politiko, ekonomiko, militar eta judizialak, instituzio moral, sozial, erlijiozko eta etikoak, komunikabideak…

22

Horiek dira zelula sozialaren osagaiak; horiek elikatzen dute; horiek eusten diote zutik.

23

Zelula sozialak babesteko duen organoa bere mintz ia zeharkaezina da.

24

Zelula soziala babesteko eta kanpoko mehatxuetatik isolatzeko, mintz hori eraikitzen da haren inguruan, hesiekin, kontzertinekin, harresiekin, fisikoak edo sinbolikoak, eta erabat itxita eta blindatuta geratzen da.

25

Itxita geratze horrek, ordea, klaustrofobia eragin diezaieke zelula sozialaren barruan bizi direnei.

26

Eragin dezake, hain zuzen, kaiola itxi baten barruan daudela jakitun itolarria sentitzen dutenak matxinatzea, ihesbide bila. Matxinatze horrek sistema leherraraz dezake.

27

Halakorik ez gertatzeko, zelula sozialak, bizirauteko beste estrategia batzuekin batera, “oxigenoz” betetako eremu bat izaten du bere baitan, zelularen barruko edozein osagai “errebelde” hara joan ahal izan dadin arnasa hartzera.

Mintzaren bi geruzen artean dago eremu hori.

28

Sistemak berak prestatzen du, “askatasun”-eremu gisa, eta aurka dauden taldeak eta disidenteak zulobatzuetan zehar iristen dira hara: “irten” egiten dira zuloetan zehar, aske sentitzeko egarriz

eta sistema eraldatzeko minez.

Sistemak arnasteko zuloak dauzkanean, herritarrek badute,

gutxienez, irudipena, ustea,

irten eta sardaitezkeela, aske direla.

29

Aurkakotasun-eremuan daude:

_bizitzeko eraalternatiboak

_antisistemak_familia-eredu

ez konbentzionalak_erosi gabeko grafitiak

_identitate minoritarioak

30

Liburu hau eremu horri buruzkoa da.

31

Batzuek aurkakotasun-eremua deitzen diote, transgresiokoa; arnasa hartzeko eremua.

Maniobrarako eremua ere esaten zaio, eremu horretatik aukera baitago,azpilanean, maniobrak egin eta sistema astintzeko,

32

eta are eraldatzeko.

33

34

Ikus dezagun maniobrarako eremu hori,bertan izan diren okupa batzuen bitartez.

Azken urteotan espazio horren okupak izan dira denak, eta beren gorputzak erabili dute horretarako:

gorputza, eta beren janzkera identitarioak eta moda.

35

36

37

1.adibidea80-90eko

hamarkadak

38

Goazen denboran atzera, 80-90eko hamarkadetara.

39

Garai hartan, eremu “okupatu” horretara gazte askok jo zuten, hamaika bazterretakoak (Bronx, Harlem, Vallecas…), gizartearen aurkako beren kritika garratza husteko, raparen bidez.

Gazte haien kritika garratza ez zen hutsala, ez horixe. Horregatik, aurkakotasuna erakusten ari ziren talde haiek sendotzen hasi zirenean, identitate sozial (eta are politiko) zehaztuegia izaten, taldeegi bihurtzen,

orduan… sistema larritu egin zen.

Agerikoago bihurtzen hasi ziren. Elkar identifikatzen zuten.

40

Sistema erne jarri zen, ikustean mehatxu bat izan zitezkeela gizartearen egonkortasunerako.

41

42

Boterea zutela eta mehatxu izan zitezkeela 1992an geratu zen agerian. Harrigarria zen, baina Los Angelesko bi kale-bandak (Bloods-ak, gorriz jantzi ohi zirenak, eta Crips-ak),

historikoki aurkariak, su-etena adostu eta proposamen politiko bati ekin zioten, bat eginda.

Herritar batekgrabatutako bideoangarbi ageri ziren lau poliziaRodney King taxi-gidaribeltza jipoitzen, bainaepaimahaiak, ia zinpekoguztiak zuriak zirela,absolbitu egin zituenlau poliziak.

Bloods-en eta Crips-en indar politikoak positiboki kutsatu zituen AEBetakobeste hainbat leku.

43

Proposamen horren barruan, hiriko alderdi politikoak eta polizia salatu eta demandatu zituzten bi bandek, elkarrekin, Rodney King auziagatik.

Halako kale-banda “politikoek” bai gizartean eta bai politikoki gero eta garrantzi eta eragin handiagoa zutela eta, sistemak bere mekanismoak aktibatu zituen, mehatxua xurgatu eta neutralizatzeko.

Eta mekanismoetako bat moda da.

44

Moda, isil-gordean, talde haien ikur identitarioez jabetu zen.Ikurrei identitate-esanahi guztia kendu zien, afro edo latino izatearen zentzuz hustu, eta moda-modako oinarrizko jantzi bihurtu zituen: gisa berean ageri ziren orduko musika-izarrak, eta haien fanak, milioika.

Rapa musika-industriaren

zirkuitu komertzialetan

sartu eta modan jarri zen.

Abestiaren hitzek gero eta balio gutxiago

zuten.

45

Hiri-tribuhorietako

neska-mutilekjada

ezin zutenelkar identifikatu.

Berenidentitate-ikurra

neutralizatutazegoen.

46

Erakusleihoak halako jantziez bete ziren: bandanak, baggy pants-ak eta kiroletako XL jertseak.

47

Jende guztiak zeramatzan halakoak. Mugimendu sozial antolatu gisa eratzen hasiak zirenak ezaugarri bereizgarririk gabe uztea lortu zuen, hala, sistemak.

48

Sistemak haien aurkakotasun-eremua irentsi zuen.

49

50

51

2. adibidea2003. urtea

Antzeko zerbait gertatu zen berriro 10 urte geroago, 2003an,

52

Irakeko gerra hasi zenean

53

54

Mugimendu antimilitarista, ordura arte maniobrarako-eremu aski kontrolatu batean zeukatena, hazten eta hazten hasi zen; sistemarentzat jada “arriskutsua” zen.

Milioika manifestarik aurkakotasunerako eta maniobrarako eremua hartu eta okupatu zuten, gerraren kontra eta sistemaren nukleoak emandako argudio tranpatien kontra.

55

Mugimendu antimilitaristak herritarrei dei egiten zien, komunikabideetako albistegietan egunero-eguneroematen zituzten irudien aurrean sentiberatasuna galdu ez zezatela eskatuz; gerra-uniformez jantzitako

gizon-emakumeek Abu Ghraibeko espetxean preso islamistak nola bortxatzen eta zapaltzen zituzten.

56

Orduan, eraso militar latzenetako bat egin eta gero (Irakeko gerrak urte luzez iraun zuen), jantzi-dendetako eta boutiquetako erakusleihoak militarren gisako arropaz bete ziren:

kamuflajeko jantziak, galtza kakiak, trintxerako txamarrak…

57

58

Kalea kamuflajez jantzi zen. Modan zegoen.

59

Soldatu izanda, edo soldadu-jantzian joanda, jada inork ez zuen susmo txarrez begiratzen, alderantziz baizik.

Sistemaren azpikeria bat zirudien:erresistentzia anestesiatzeko eta desaktibatzeko

jokaldi makur bat.

60

61

Mezu antimilitarista,hein batean bederen,

irentsi egin zuen sistemak.

62

63

3. adibidea2007-2008

Sistemaren jokabide horren beste adibide bat palestinarren zapia edo kufiya izan zen.Ekar dezagun gogora. 2000n, Bigarren Intifada hasi da. Israelek, orduan, are eraso bortitzagoak egiten ditu Gazan.

Palestinaren aldeko mugimendua areago sumindu eta mobilizatzen da.

64

Haien identitate kolektiboa, politikoki mehatxu bihurtzen hasia, beste sektore batzuetara hedatu da.Palestinaren aldeko aktibismoa hazi egin da, eta hazten jarraitzen du hurrengo urteetan.

65

Arriskuaren aurrean, sistemak erreakzionatu egin du. Kufiyak moda-pasareletara igo dira.

66

Ustekabe galanta pasareletan: Nicolas Ghesquière

diseinatzaileak (Balenciaga moda-markakoa)

kufiyak sartu ditu 2007-2008ko

udazken-negu bilduman.

Palestinarren zapiak moda-aldizkarien azalean eta bihotzeko prentsan daude berehala.

67

Palestinaren aldeko mugimendua bere iraultzaren ikurrik gabe geratu da.

68

69

Ikur haren bidez identifikatzen zuten elkar, talde moduan indartzeko balio zien, eta beren kontestazio soziala gizartean ageriko egiteko ere bai.

70

Une horretan, jada ezin bereiz zitekeen nork zeraman palestinoa aktibismoz eta nork estetika hutsez.

71

Sistemak, beste behin, jantzi identitario baten balio sinbolikoa lapurtu zuen.

7272

Israelen jokabideaeta nazioarteko immobilismoa salatu nahian kufiya erabiltzen zutenen espazioa, espazio okupatu hura, neutralizatuta geratu zen,sistemak irentsita.

72

73

74

75

4. adibideaGAUR EGUN

76

Orain artegertatutakoak ikusita, ez al zaizu iruditzen

hijabaizango dela, laster kustomizatzen

hurrena?

77

78

Orain arte, belo islamikoa erabiltzen zuten emakume asko berenkomunitate musulmanaren eremu pribatuan bizi ziren.

79

Sistemari ez zitzaion mehatxu gertatzen emakume horiek, identitate minoritarioak ziren heinean, arau hegemonikoei kontra egiten dien eremu hori okupatzea.

Emakumeek belo islamikoa jantzi nahi dutela etxean, meskitan edo BildotsarenEguneko ospakizunetan,

“hor konpon haiek eta beren sumisioa!”, bota zuen sistemak.

80

Baina hijaba darabilten emakume musulmanak ...

81

... eremu publikora irten ziren.Eta, gaur egun, gero eta agerikoagoak dira gizartean.

82

Gero botere handiagoa dute sistemari kontra egiteko beren jarreran.

8383

Ahots propioarekin jarduten dute, eta aktibismo horri esker,garrantzi handiko eragile bihurtzen ari dira, gero eta gehiago, gaur egungo sare politiko eta sozialean.

84

Belo islamikoa daramatenak jada ez dira “emakume gajoak, matxismo islamikoarenaginduetara men daudenak”. Belo islamikoa jada ez da emakume koitaduz osatutako minoria sozial baten ikur.

85

86

Emakume askok beren identitate kulturala aldarrikatzeko daramate beloa, eta ez erlijioagatik. Errebeldiagatik daramate; munduari entzunarazteko, oihuka esateko, ez dutela behar

inork emantzipa ditzan, badakitela hori beren kasa ere egiten.

87

Eta emakume horien aldarrikapenek gero eta indar handiagoa dute, gero eta garrantzi politiko handiagoa hartzen ari dira.

88

Gero eta agerikoagoak eta gero eta garrantzi politiko eta sozial handiagokoak bihurtzen ari direla eta,sistemak babeserako bere organuluak aktibatu ditu.

89

Baina organulu horiek ez dute lortu “mehatxua” isilaraztea (aitzitik, giza eskubideen defentsarakohamaika eragileren ahotsa esnarazi dute, eta laster salatu dute haien jarduna).

90

Organulu horiek porrot eginda, sistemak bere mekanismoetan sotilena aktibatu du: moda.

91

Moda hasia da dagoeneko beloaz jabetzen. Hasia da beloa osagarri estetiko eder bihurtzen, oraingoz soilik emakume musulmanentzat, baina agian laster, oso laster, jende guztiarentzat. Ikusiko ote dugu era

guztietako emakumeak, eta gizonak, zernahi ideologia, jatorri eta erlijio-sinesmenetakoak, hijaba jantzita?

92

Ez dakigu. Baliteke. Bien bitartean, gure esku dagoena entzutea da, eta erantzutea,herritar kritiko gisa, hijabari buruzko komentario eta diskurtsoei, ofizialei nahiz bestelakoei.

93

94

95

Eta amaitzeko...

11 gogoeta

Janzkera orokesanahi bat du.

Jantziaren markak, estiloak, diseinuak, jantzia egiteko erabilitako ehunak... informazioa ema-ten dute jantzia soinean daraman pertsonari buruz (haren hiri-tribua, ideologia politikoa, ahalmen ekonomikoa, erlijio-sinesmena, gus-tu estetiko, musikal eta kulturalak...).

Hortaz, jantzien funtzioa babesa ematea, apaintzea eta lotsagatik estaltze hutsa baino askoz harago doa.

Jantzien funtzio nagusia bereiztea da.

96

1

Zer informaziozabaltzen dutezure jantziekzuri buruz?

Janzkera ez da kontu pertsonaledo pribatu bat, baizik eta auzi sozial bat

izan ere, geure buruabesteen aurrean nola aurkezten dugun

eta besteek nola ikusten gaituztenezartzen du.

97

Gobernuek betidanik sartu izan dutemuturra jantzi-kontuetan.

Gobernuek historian zehar janzkera arautu duten uneei erreparatuta, argi dago gobernuek gizarte-itxura kontrolatzeko kezka etengabea dutela.

• 1766an, Esquilachek, Karlos III.aren mi-nistroak, kapa luzeak debekatu zituen, eta kartzela eta isunak ezarri zituen zigor gisa. Kapen azpian herri xeheak armak ezkutat-zen zituela argudiatu zuen. Halaber, hiru puntako kapela erabiltzea inposatu zuen, pertsonen aurpegia ageriago uzten zuelako.

• XX. mendeko 50eko urteetan, Estatu Ba-tuetan modan jarri ziren motorzaleen la-rruzko jakak. Marlon Brandok (Basatia fil-mean) eta James Deanek (Kausarik gabeko errebeldea filmean) jarri zituzten modan. Jaka hori errebeldiaren eta protestaren sinbolo bilakatu zen, eta, Estatu Batuetako ikastetxe askotan, horrelako jakak erabilt-zea debekatu zuten.

• Hainbat mendetan, arropak adierazten zuen pertsonak zer ziren: printze edo prin-tzesak, nekazariak, aristokratak edo kle-roa.

• 1276tik 1285era artean, Petri Handia erregeak dekretu bat onartu zuen, bere mendeko guztiak bizarra moztera behar-tzen zituena.

• 1509tik 1547ra artean, Henrike VIII.aren erregealdian, erregeak eta haren familiak soilik jantz zitzaketen jantzi moreak, eta zaldunen mailatik beherako inork ezin zuen eraman jantzi urdinik edo karmin-kolore-korik.

• XVII. mendean, Japonian, lege bat onartu zuten, nobleei eta samuraiei soilik ematen ziena zetazko jantziak erabiltzeko baime-na.

2

98

• 1966an, nor ez da oroitzen Mao Zedon-gen janzkeraz Txinako Herri Errepublika aldarrikatu zuen egunean: galtza lasaiak eta lau patrikako alkandora botoidun luzea, 1966an hasitako Iraultza Kulturala markatu zuen uniformetasunaren sinboloa.

Ba al duzugobernu batekjanzkera legezarautu duenekobeste kasurenbaten berri?

99

Ikus dezagun mutur sartze horrek zer eragin izan duen emakumeengan; izan ere, emakumearen gorputzaeta jantziak betidanik izan dira gizartean eztabaidagai,bai eta hainbat legeren jomuga ere.

Joana Arc-ekoa, heretikoa izateagatik ez ezik, gizon baten antzera janzteagatik ere epaitu zuten.

70eko urteetara arte, Espainiako estatuan dik-taduraren moralak bikinia galarazia zuen. Badaude emakumeei bikinia jantzita izatea-gatik isuna jartzen ari diren polizien argaz-kiak. (Debekua bertan behera utzi zuten, bai, baina noiz eta gobernuari komeni izan zi-tzaionean Torremolinos, Benidorm eta beste zenbait hiri punta-puntako helmuga turistiko bihurtzea).

Orain, emakumeak hondartzan jantzita egotea dago galarazita. Badaude emakumeei soinean gorputz osoko bainujantziak eramateagatik isuna jartzen ari diren polizien argazkiak.

Garai batean, 80ko urteetan, emakumeek go-nak baztertu zituzten, eta, haien ordez, gal-tzak janzten hasi ziren. Galtzen konkistaren bidez, ordura arte gizonenak soilik izan ziren eremuen konkista aldarrikatu nahi zuten.

Gaur egun, emakumeak gona feminitatearen jantzi sinboliko gisa berreskuratzen ari dira. Bereizketaren sinbolo hori berreskuratzen ari dira, eta manifestazioetako ikur bilakatzen.

3

100

1993ra arte, AEBko senatuko emakume sena-tariek ezin zuten galtzarik jantzi.

Gaur egun ere, emakume kongresista batzuek uko egiten diote kongresuko saioetara gonare-kin edo soinekoarekin joateari.

2011ko urtarrilean, Kanadako polizia ba-tek, Michael Sanguinettik, segurtasun zibi-lari buruzko konferentzia batean esan zuen emakumeek puta bezala ez janzten saiatu beharko luketela sexu-erasoen biktimak ez izateko. Emakumeen plataforma batek Slut Walk edo ‘puten martxa’ antolatu zuen adie-razpen horiei erantzuteko. Martxa horretan, emakume guztiek jantzi zituzten minigonak edo gona motzak.

Harrezkero, ehunka martxa antolatu dira kon-tinente guztietako herrialde ugaritan, lelo ho-nen pean: «Ez esan guri nola jantzi behar du-gun; esan gizonei gu ez bortxatzeko». Martxa horietan, emakumeek gona motzak eta estuak janzten dituzte, poliziak emandako aholkuei aurrez aurre aurka eginez.

2012an, Frantziako Berdintasuneko minis-troari, Cécile Dufloti, oihu egin zioten beste alderdi politiko bateko kideek hemizikloan, lore estanpatuzko soineko bat eraman zue-lako Frantziako Asanblea Nazionalera.

Soineko hori Denis Brunak antolatutako «Te-nue correcte exigée, quand le vêtement fait scan-dale» (‘Eskatzen den janzkera egokia, janzkera eskandalu-iturri denean’) erakusketaren kata-logoan sartu dute, politikan oraindik ere da-goen matxismoa salatzeko

Zure ustez,zein izan da debeku

eta debeku altxatze horienbenetako helburua?

101

Emakumearen gorputzari eta janzkerari buruzko legeen segida honetan, orain burkiniaren txanda da.

Burkinia 2000. urtean diseinatu zuen jatorriz libanoarra den Aheda Zanetti australiar disei-natzaileak. Gaur egun, ez dute musulmanek soilik erabiltzen. Jantzi hori erabiltzen duten emakumeen % 40 judu ortodoxoak, mor-moiak eta hinduak dira, bai eta erlijio-sines-menik ez duten emakumeak ere, jantzi hori hondartzan eguzki-izpietatik babesteko auke-ratzen dutenak.

Kroeber Mendebaldeko emakumeengaueko jantziei buruzko ikerlan bat egin zuen

etnologo bat izan zen. Agerian jarri zuen jantzi horien estetikakpendulu antzeko bati jarraitzen diola.

50 urtero, pendulu hori mutur batera edo bestera iristen da,gehienezko soiltasunetik gehienezko oparotasunera pasatuz.

Zure ustez, zer unetan gaude gaur egun?

4

102

Zure ustez,burkinia

debekatzearen alde daudenakorobat

al daude facekiniadebekatzearen alde?

Beti uste izan nuen Frantzian,eta Europan oro har,

errespetatu egiten zirelagizabanakoaren askatasunak...Ez dut ulertzen nolatan galaraz

daitekeen zerbait janztea,inori kalterik ez dio egiten eta»,

esan du Li gazteak.

“Facekinia ”(burkiniaren antzeko jantzia, Txinakohondartzetan eguzkiak jotzea nahi ez duten bainulariek erabiltzen dutena)

103

Burkiniaren kontrako zentsurak gobernu-erregulazioen, janzkeraren kontrolen eta hijaba edo belo islamikoaerabiltzeko debekuen testuinguruan kokatzen dira.

5

104

Baina, ba al zenekien hijaba eraman ahal iza-tea giza eskubide bat dela, Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean eskubidetzat jasota dagoena? Aldarrikapen horren 18. artikuluan esaten denez, «pertsona orok du pentsamendu-, kontzientzia- eta erlijio-aska-tasunerako eskubidea; eskubide horren bar-nean sartzen da [...] norberaren erlijioa edo si-nesmena bakarka nahiz taldean, jendaurrean edo pribatuan [...] azaltzeko askatasuna».

Badaude pentsamendu- eta erlijio-askata-sunarekin lotutako beste eskubide batzuk, nahi dugun janzkera aukeratzeko eskubidea-rekin lotura estua dutenak:

• Nortasuna libreki garatzeko eskubidea (gorputz-adierazpideen bidez balia dezake-gu eskubide hori, hala nola orrazkera baten

bidez, piercing baten bidez edo zapi baten bidez).• Diskriminaziorik ez jasateko eskubidea (sexu-orientazioagatik, jatorri kulturalaga-tik, erlijioagatik eta abarrengatik). • Identitate indibidual eta kolektibo bat iza-teko eskubidea.

Sistemak hijaba zentsuratzen du; izan ere, giza eskubide bat dela onartu arren, sistemaren aburuz, giza eskubide hori ezin da mugarik gabe erabili. Esate baterako, ikastetxe batean eskubide hori ikastetxearen araudiaren kontra badoa (ikastetxeak eskubidea du ikasleek nola jantzi behar duten ezartzeko), eskubideek talka egiten dute, eta talka horiek hainbat mo-tatako epaien bidez ebatz daitezke.

Ba al zenekien 2017an Palman emakume musulman batek bere enpresa salatu zuela bere lanpostuan hijaba eramaten uzten ez zio-lako eta epaitegi batek arrazoia eman ziola? Epaile andrearen arabe-ra, konpainiaren neutraltasuna eta laikotasuna zaintzeko argudiopean egindako debekuak herritar horren erlijio-askatasuna urratzen zuen.

105

Zure ustez,zerk izan behar du lehentasuna:

erlijio-identitatea librekiadierazteko eskubideak ala

ikastetxe batek pertsona bakoitzaren identitate-berezitasuna

debekatzeko duen eskubideak?

Zentsuratu egin beharko al litzateke pertsona baten jatorri kulturala edo klase ekonomikoa agerian jartzenduten jantziak erabiltzea, jantzihoriek desberdintasuna adierazten

dutelako?

Eta orain identitatea agerianjartzen duten jantziak debekatzen

baditugu, nola defendatu ahalko dugu bihar, gure identitatea janzten duten

jantziak erabiltzea debekatzensaiatzen badira?

IKUS DITZAGUN BI ADIBIDE:

Ba al zenekien Espainiako estatuan hijaba eskolan erabiltzeari buruzko epai bat bakarrik dagoela? «Najwa Malha» kasua da. Najwa Malha ikasle musulman bat da, 2010ean –16 urte zituela– beloa erabiltzen hasi zena. Astebetez bai-no gehiagoz Alarcóneko José Cela de Pozuelo institutuko bisita-gelara joatera behartu zuten, institutura beloarekin joateagatik. 2013ko apirilean, Madrilgo Justizia Auzitegi Gorenak ikastetxeari eman zion arrazoia. Auzitegiaren ustez, kasu horretan, ikastetxearen barne-araudiak nagusitu behar zuen, zeinak hauxe ezartzen baitzuen 32. artikuluan: «eraikinaren barruan, ezin da erabili txapelik edo burua estaltzen duen beste jantzirik».

Gure askatasun indibidualei dagokienez,zenbateraino egiten diegu uko askatasun horiei?Eta nori ematen diogu hijaba edobeste edozein jantzi erabil dezakegun edoez erabakitzeko boterea?

Prest al zeundeke historian izandako lorpene-tan atzera egiteko eta zuk nahi duzun janzkera identitarioa erabiltzeko duzun oinarrizko es-kubidea mugatzea onartzeko?

Askatasun indibidualen eremu horretan atze-ra eginez gero (gizarte osoaren onerako izan-go delakoan), nork izango luke zer jantz de-zakegun eta zer ez erabakitzeko eskumena?

Aske sentituko al zinateke zer jantz dezake-zun eta zer ez inposatuko balizute?

Hipotetikoki, zilegitzat joko al zenuke, esate baterako, erabakiko balute (ez planteamendu feminista batetik, baina bai oro har ikuspegi

humanistatik) hondartzetan ezinbestean la-rru gorritan egon behar izatea eta polizia-bri-gada batek horretara behartzea eta isunak jartzea soinean edozein jantzi izanez gero?

Emakumeen jantzi islamikoei buruzko haus-narketara itzuliz, nork esan dezake librea-goak garela soineko sexy batekin hijab ba-tekin baino?

Pentsa dezagun Mendebaldean gaur egun itxura fisikoagatik dagoen presio sozialean. Pentsa dezagun publizitateak ezartzen dituen edertasun-ereduen zaman (argaltasuna, azal beltzarana edo zuria, Europakoak edo Asiakoak garen…). Pentsa dezagun emakume

6

106

askok orratz-takoien gainean pairatzen duten diktadura estetikoan. Horiek baloratzean, ezin al ditugu erabili tradizio musulmanen agindu patriarkalak kritikatzeko erabiltzen ditugun gaitzespen-argudio berak?

Nork esan dezake libreagoak garela bikini bat erabiltzen badugu, burkinia erabiltzea erabakitzen badugu baino? Azken urteetan, Mendebaldeko gero eta emakume gehiago ari dira bainujantzia erabiltzen; izan ere, bikinia arbuiatzen dute (bai eta, oro har, emakumea-ren gorputzaren estetika sexya ere), iruditzen baitzaie bikiniak objektu bihurtzen dituela eta janzkeran dauden betiereko asimetria sexis-ten sinboloa dela.

107

7

108

Janzkeraren arloko inposizioen kontrakoerrebeldiaren ildo beretik, emakumeok, oro har(ez emakume musulmanek bakarrik), pentsatzeko eta erabakitzeko eskubidea aldarrikatzen dugu.Mona Eltahawy Egiptoko kazetari ezagun bat da, musulmana, argi eta garbi liberala, 16 urterekin beloa jantzi eta 25 urterekin kendu zuena. Monak azaltzen duenez, «emakume musulman batzuek erlijio-apaltasunagatik erabiltzen dute beloa; beste batzuek, beren identitate islamikoaren lekukotza emateko; beste batzuek, jantziak erosten eta ilea apain-tzen dirurik ez gastatzeko; beste batzuek, ere-mu publikoetan libre eta bakarrik sentitzeko, […] eta beste batzuek, Mendebaldearen kon-trako militantzia politiko gisa».

Beste kazetari bat, Azadeh Moaveni, «Lips-tick Jihad» liburuaren idazlea, modak erre-sistentzia gisa duen balioaz mintzo da.

Malala Yousafzaik Bakearen Nobel Saria jaso zuen 2014an, 17 urte zituela, Pakistan-go nesken hezkuntzarako eskubidea defenda-tzeagatik, terrorista talibanek bere aurka eta bere familiaren aurka egiten zituzten etenga-beko erasoei aurre eginez. Behin, tiro egin zio-ten, eta ia hil egin zen.

Emakume musulmanek belo islamikoa edozein arrazoigatikeramateko eskubidea aldarrikatzen dute, hala nola emakumeen

modari buruzko agindu sexisten gaitzespenaren sinbologisa erabili nahi dutelako.

Malala Youysajzai

109

Malala Yousafzairen kasuan,

posible al da talibanei aurka egiteagatik

erakutsitako ausardia, garra eta kemenagorestea, eta,

aldi berean, hijabaarduragabeki zeramala

aurresuposatzea,ezin zelako haren

erabakia izan hijabaeramatea?

Emakumeak oro har.beren kabuz pentsatzeko

gaitasuna aldarrikatzen dute.

Sistemaren aurka egiteko eremua,irreberentziarako, transgresiorako eta maniobrarakoa, hainbat emakumek ere okupatu dute,diskurtso feministen OBJEKTU izateari aurka egin nahi eta beren burua SUBJEKTU diskurtsibo gisa eratu nahian, beren ahotsaren jabe.

8

110

Ekialde Ertaineko emakume fotokazetarien lehen taldea

(rawiya.net) 2009an sortu zen, Mendebaldeko estereotipoen aurka

egiteko eta beste ikuspegi bat ikusarazteko. Talde horrek Rawiya

izena jarri dio bere buruari: ‘historia kontatzen duen emakumea’ esan nahi

du arabieraz.

“LISTEN”

Newsha Tavakolian artista iraniarraren proiektua. La Caja Blanca.

111

HAIETAZhitz egin beharrean,HAIEKIN hitz egiten

duzunean edoHAIEI entzutendiezunean haiek

ateratako argazkietatik hizketan ari zaizkizula, zer kontatzen dizute?

“LIKE EVERYDAY” Shadi Ghadirian artista iraniarra.

Modak (batzuetan nahita, batzuetan nahi gabe) talde identitario boteretsuek sistema-ri egiten dizkioten mehatxuak neutralizatzen jarraituko du. Baina beti egongo da irrebe-rentziarako, oposiziorako eta transgresiorako eremu bat, eremu horretatik ekinez gizartea aldatzeko.

PARISEKarl Lagerfeld diseinatzaileak,

2015eko udaberri-udako bilduma aurkeztu zuenean, manifestazio

feminista bat simulatu zuen. Manifestazio horretan, modeloek

eslogan feministak esaten zituzten, eta feministen sektore batek

salatzen duen estetikahiperfeminizatu eta sexy batekin

bat datozen jantziak zeramatzaten.

112

Trump-en kontrakomartxa feminista

Moda gorabehera (edo modari esker),beti egongo da maniobrarako eremu batsistemaren bazterretan:eremu horretatik, sistema aldatzen saia gaitezke.

9

113

INDIAMahila Morcha, Bharatiya Janata Alderdiko (BJP) kidea, 2013ko urriaren 8an ministroaren egoitzaren aurrean egindako protesta baten buru izan zen. Emakumeek bindia zeramaten: emakume hinduek kopetan jartzen duten puntua, hirugarren begia adierazteko; hots, jakinduria ezkutua biltzen duen seigarren txakra.

Bindia moda-joera bilakatzerakoan (horixe gertatu zen, besteak beste, Beyoncé Cold Playren bideoan soinean jantzi hindu tradizio-nal bat zuela agertu ostean), gauza bihurtzen da, arinkeriaz hartzen da eta osagarri gisa merkaturatzen da Mendebaldean.

Imajina al dezakezuetorkizuneko

egoeraren bat, non«fashion system»delakoak gaur eguntransgresorea den

identitate-elementuren batbereganatu eta gauza

bihurtuko baitu?

Kreatibitatea eta kreAKTIBITATEA,aktibismoa eta ARTibismoa, ezinbestekoak izango dira sistemaren josturetan barrena nola sartu asmatzeko, ezarritako ordenan barrena isil-gordean pasatzen diren jantzien bidez gure identitatea aldarrikatzearren.

10

114

Herritar kritikook gure janzkera aukeratzeko eskubidea erabili behar dugu, maniobrarako eremu horretatik sistemaren agindu hegemonikoen aurka egiteko.

Papar-hegaletan kateorratzak erabiltzea galaraziko al du

Trumpek? Kateorratza, sinbolo punk nagusia dena, xenofo-biaren kontrako ikur berria

bilakatu zen 2016an; lehenbizi, Brexit osteko Ingalaterran, eta,

orain, Trumpen AEBn.

Shadia Mansourrek, hip hop arabiarraren lehen dama gisa ezaguna de-nak, Al kufiyyeh arabeyyeh (‘Kufiya arabiarra da’) abestia kantatzen du, Estatu Batuetako Dead Prez taldeko M-1ekin batera. Shadia Man-sourren abestietan, politikak garrantzi handia du. Mansourren ustez, bere abestiak bortizkeriarik gabeko erresistentzia-mota bat dira. Bere ibilbidea Palestinaren okupazioaren eta emakumeen zapalkuntzaren aurkako intifada musikal baketsutzat hartzen du. Bere identitate ara-biarra berretsi nahi du, kultura hori betiko desagerrarazteko ahalegin etengabeen kontra.

Bideoa ikusteko >> http://goo.gl/KKhRq0

115

Nola egiten duzu zukjanzkera jakin bat inposatuedo debekatu nahi dizuten

arauen aurka?

“Nire zapia ez da oihal hutsa,Kufiya es da bufanda bat, aldarrikapenaren bihotza baizik”.

116

11

116

EZ ZAITZATELA NAHASI.

117117

Zure jantziak, zure jantzideiak izan daitezke.Zeuk erabaki.

118

hemeroteka prentsa-artikuluak

bibliografiaargazkiak

119

hemeroteka prentsa-artikuluak

120

2007/10/2007/10/03. “Soldados y modelos en tiempos de guerra”, Laura Lucchini, in El País (49. or.).

2007/10/07. “El velo no es el velo”, Mario Vargas Llosa, in El País.Hemen: http://elpais.com/diario/2007/10/07/opinion/1191708004_850215.html

2009/01/29. “La intifada de moda”, Isabel Ibáñe,. in El Correo (64-65. or.).

2009/11/12. “Sin la venia para llevar ‘hiyab’”, M. Ceberio Belaza eta M. Altozano, in El País (28. or.).

2010/03/18. “Tú decides: camuflaje, ¿sí o no?”, in Vogue.Hemen: http://devilwearszara.vogue.es/2010/03/tu-decides-camuflaje-si-o-no/

2010/04/22. “¿Es el hiyab un símbolo de discriminación de la mujer?”, Abdennur Prado, in WebIslam.com.Hemen: http://elpais.com/elpais/2010/04/21/opinion/1271839139_850215.html

2010/04/25. “No al velo islámico, sí a la libertad”, Federico Jiménez Losantos, in Libertad digital.Hemen: http://blogs.libertaddigital.com/blog-de-federico/no-al-velo-islamista-si-a-la-libertad-5919/

2010/04/26. “Najwa vuelve al instituto con el hiyab cubierto por una capucha”, in El Periódico.Hemen: http://www.elperiodico.com/es/noticias/sociedad/najwa-vuelve-instituto-con-hijab-cubierto-por-una-capucha-261645 2010/04/27. “Dos portazos al velo de Najwa”, Xiskya Valladares, in El Mundo (4. or.).

2010/04/27. “Otro instituto cambia sus reglas para dejar fuera a Nawja y su velo”, Ignacio Cembrero eta P. Álvarez, in El País (34. or.).

2010/04/27. “La polémica del crucifijo en la escuela estalla en la CDU de Angela Merkel”, Laura Luccinni, in El País (34. or.).

2010/04/27. “Carta sobre la tolerancia (II)”, Jesús Caldera, in Público (7. or.).

2010/04/27. “El velo islámico, ¿cuál es la postura correcta con esto?”, in ‘No me gusta la política’ bloga.Hemen: https://nomegustalapolitica.wordpress.com/2010/04/27/el-velo-islamico-%C2%BFcual-es-la-postura-correcta-con-esto/

2010/04/27. “Antes dejo a mi marido que quitarme el hijab”, in Público (31. or.).

2010/05/01. “Guerra sobre el cuerpo de la mujer”, Nazanin Armanian, in Público.Hemen: http://www.nazanin.es/?p=4133

* Mikel Mazkiaranen “ergelketarik gabeko begirada” gabe, prentsa-laburpen hau ez litzake posible izango.

* Liburu honetan ageri diren albiste eta egunkarietako tituluak euskarara moldatu ditugu. Euskarazko tituluaren alboan adierazita dator jatorrizkoa.

hemeroteka prentsa-artikuluak

121

2010/06. “¡Y dale con el pañuelo!”, M. Laure Rodríguez Quiroga, in Revista de Mujeres del Mundo (24. or.).

2010/06/03. “La mujer: una causa”, in El Periódico.Hemen: http://www.elperiodico.es/es/noticias/opinion/20100603/mujer-una-causa/print-29360

2010/06/14. “Cospedal, criticada por cerrar un acto vistiendo un pañuelo palestino”, P. Montesinos, in Libertad digital.Hemen: http://www.libertaddigital.com/nacional/el-pp-de-los-trabajadores-cospedal-se-atavia-con-un-panuelo-palestino-1276395125/

2010/06/15. “De Cospedal: ‘No llevaba un pañuelo palestino’”, in El Mundo.Hemen: http://www.elmundo.es/elmundo/2010/06/15/espana/1276612670.html

2010/06/26. “‘Burka’ sí, ‘burka’ no”, Xabi Larrañaga, in Diario de Noticias de Álava (azken orrialdea).

2010/06/27. “Burka y goles”, Miguel Sánchez-Ostiz, in Diario de Noticias de Álava (5. or.).

2010/06/27. “Un burka por ley”, A. Salazar, in Diario de Noticias de Álava (8. or.).

2010/06/27. “La voz que tapa el velo”, Isabel Ramón Rioja, in ‘Magazine’, El Mundo egunkariaren igandekaria (azala eta 45-54. or.).

2010/07/15. “O se quita el velo o suspendo el juicio”, David González eta Juan Carlos Berdonces, in El Correo, Arabako edizioa.Hemen: http://www.elcorreo.com/vizcaya/v/20100715/sociedad/quita-velo-suspendo-juicio-20100715.html

2010/10. “Velo islámico, mediación frente a prohibición”, in El Boga (7. or.).

2011/01/17. “Una mujer con burka es sólo sexo, no tiene identidad”, A. Flotats, in Público.Hemen: http://www.publico.es/actualidad/mujer-burka-sexo-no-identidad.html

2011/03/08. “El hijab vuelve a Túnez”, Ignacio Cembrero, El País (33. or.).

2011/03/16. “La entrevista de Ana Pastor al presidente iraní, Ahmadineyad: ‘No hubo intencionalidad con el pañuelo’”, Yolanda Veiga, in El Correo, Arabako edizioa (84. or.).

2011/03/19. “La iglesia acorrala al laicismo en la universalidad”, Diego Barcala, in Público (36. or.).

2011/03/19. “Estrasburgo apoya ahora los crucifijos en las aulas”, Daniel Basteiro, in Público (38. or.).

2011/04/06. “Sarkozy quiere imponer la laicidad a golpe de reglamento”, Andrés Pérez, in Público (26. or.).

hemeroteka prentsa-artikuluak2011/07/21. “El derecho a denigrar una religión”, Isabel Ferrer, in El País.Hemen: http://elpais.com/diario/2011/07/21/sociedad/1311199201_850215.html

2011/08/28. “Yaratullah Monturiol: Islam y derechos humanos”, Hashim Cabrera, in WebIslam.Hemen: http://www.webislam.com/articulos/62347-yaratullah_monturiol_islam_y_derechos_humanos.html

2011/09/02. “Si Najwa quiere llevar velo islámico, tendrá que cambiarse de colegio”, G. Sánchez de la Nieta, in Intereconomía.Hemen: https://intereconomia.com/print/275409

2011/12/10. “¿No logos?”, Noelia Collado, in El País Semanal (30-35. or.).

2012/07/09. “Bieber toughens up: Justin attempts to step away from his clean-cut teenybopper image by copying late rapper Tu-pac’s ‘thug lovin’ style”, in Daily Mail.Hemen: http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2170867/Justin-Bieber-copies-late-rapper-Tupacs-thug-lovin-style-bandana.html

2012/07/18. “Silbidos machistas en la Asamblea francesa por el vestido de Cécile Duflot, ministra de Igualdad”, in Le Huffington Post. Hemen: http://www.huffingtonpost.es/2012/07/18/silbidos-machistas-en-la-asamblea-francesa-por-el-vestido-de-cecile-duflot-minis-tra-de-igualdad-_n_1682034.html

2012/11/28. “¡Lo logramos! ¡Zara se compromete a dejar la moda tóxica!”, in Revista de Greenpeace.Hemen: http://www.greenpeace.org/mexico/es/Noticias/2012/Noviembre/Lo-logramos-ZARA-se-compromete-a-dejar-la-moda-toxica/

2014/09/30. “’Make Fashion Not War’ y las 10 frases feministas del desfile de Chanel”, Amaia Odriozola, in Glamour.Hemen: http://www.glamour.es/moda/tendencias/articulos/make-fashion-not-war-y-las-10-frases-feministas-del-desfile-de-chanel/20471

2014/09/30. “La manifestación feminista de Chanel”, Mario Ximénez, in Vogue.Hemen: http://www.vogue.es/moda/news/articulos/chanel-rinde-homenaje-al-discurso-feminista/20971

2014/10/22. “El triunfo del estilo militar”, Flora González, in Vogue.Hemen: http://www.vogue.es/moda/dress-for-less/articulos/tendencia-de-estilo-militar-con-estampados-de-camuflaje-y-verde-mon-te/21150

2014/12/04. “Burkas en el ojo ajeno: el feminismo como exclusión”, Brigitte Vasallo, in Pikara.Hemen: http://www.pikaramagazine.com/2014/12/velo-integral-el-feminismo-como-exclusion/

2015/07/15. “Cultural Appropriation: It’s Not About Kylie Jenner’s Brai”, Kadia Blagrove, in The Huffington Post.Hemen: http://www.huffingtonpost.com/kadia-blagrove-/cultural-appropriation-it_b_7800126.html

122

hemeroteka prentsa-artikuluak2015/10/25. “Reclamando tradiciones”, in The Trending Spot.Hemen: http://the-trendyspot.tumblr.com/post/131920947357/reclamando-tradiciones

2015/11/25. “Nunavut family outraged after fashion label copies sacred Inuit design”, in CBC Radio.Hemen http://www.cbc.ca/radio/asithappens/as-it-happens-wednesday-edition-1.3336554/nunavut-family-outraged-after-fashion-la-bel-copies-sacred-inuit-design-1.3336560

2016/01/01. “Cuando lo ‘étnico’ se pone de moda”, in Proyecto Kalho.Hemen: http://www.proyecto-kahlo.com/2016/01/cuando-la-cultura-dominante-se-apropia/

2016/01/07. *“Dolce&Gabbanak musulmanentzako arropa-bilduma bat atera du” / “Dolce & Gabbana lanza una colección de ropa para musulmanas” , in Noticias de Gipuzkoa (58. or.).Deian, hemen: http://www.deia.com/2016/01/07/ocio-y-cultura/ocio/dolce-gabbana-lanza-una-coleccion-de-ropa-para-musulmanas

2016/01/19. “El turbante se convierte en nueva corona de la belleza”, María R. López, in El País (44. or.).

2016/02/02. “La apropiación cultural: o por qué no te puedes disfrazar de blanco”, in Una antropóloga en la luna: blog de antropología. Hemen: http://unaantropologaenlaluna.blogspot.com.es/2016/02/la-apropiacion-cultural-o-porque-no-te.html

2016/03/16. “47 imágenes de mujeres manifestándose por todo el mundo”, in Huffinton Post.Hemen: http://michoacantrespuntocero.com/47-impactantes-imagenes-de-mujeres-manifestandose-por-todo-el-mundo/

2016/05/18. “El movimiento “Black Lives Matter” cobra fuerza en las redes”, Úrsula O’Kuinghttons, in El País.Hemen: http://elpais.com/elpais/2016/05/18/actualidad/1463597779_236482.html

2016/05/25. *“Mangok Ramadanerako bilduma bat diseinatu du” / “Mango diseña una colección para el Ramadán”, Estel Vilaseca, in El País (32. or.). Eta hemen: http://elpais.com/elpais/2016/05/24/estilo/1464099095_666715.html

2016/06/30. “#Safety pin: la campaña contra el racismo post-Brexit en Reino Unido”, in Europapress.Hemen: http://www.europapress.es/internacional/noticia-safetypin-campana-contra-racismo-post-brexit-reino-unido-20160630184000.html

2016/08/03. “El tradicional bordado palestino perpetúa su patrimonio en prendas actuales”, in Diario.es.Hemen: http://www.eldiario.es/cultura/tradicional-palestino-perpetua-patrimonio-actuales_0_544195673.html

2016/08/04. “Una jornada ‘burkini’ crea polémica en Francia”, in El Mundo.Hemen: http://www.elmundo.es/sociedad/2016/08/04/57a31cd9e5fdea7d538b464f.html

123

hemeroteka prentsa-artikuluak2016/08/10. “La polémica fuerza a cancelar un acto con ‘burkini’ en Francia”, Ana Teruel, in El País (7. or.).

2016/08/12. “Cannes prohíbe el burkini en sus playas”, Ana Teruel, in El País.Hemen: http://internacional.elpais.com/internacional/2016/08/12/actualidad/1471003957_038249.html

2016/08/12. “El alcalde de Cannes prohíbe el burkini en sus playas”, in Diario.es.Hemen: http://www.eldiario.es/sociedad/alcaldia-Cannes-alza-burkini-playas_0_547345844.html

2016/08/13. *“Justiziak baliozkotu egin du Frantziako hondartzetan burkiniari jarritako betoa” / “La justicia valida el veto al bur-kini en las playas francesas”, Ana Teruel, in El País.Hemen: http://internacional.elpais.com/internacional/2016/08/13/actualidad/1471118739_055667.html

2016/08/15. *“’Burkini fashion’-a ez da ongi etorria” / “La ‘burkini fashion’ no es bienvenida”, Berna González, in El País.Hemen: http://elpais.com/elpais/2016/08/14/opinion/1471192115_913937.html

2016/08/15. “El ‘burkini’ reabre el debate del velo en el espacio público”, Itxaro Arteta, in El País.Hemen: http://politica.elpais.com/politica/2016/08/15/actualidad/1471283341_352199.html. Eta iruzkinen haria, hemen: https://www.forocoches.com/foro/showthread.php?t=5093047

2016/08/16. “El veto al burkini se extiende por el Estado francés y llega a Corsica”, in Gara.

2016/08/16. *“Burkinia dela eta, leku publikoetan beloa eramatea berriro eztabaidagai” / “El ‘burkini’ reabre el debate del velo en lugares públicos”, in El País (16. or.).

2016/08/16. *“Toplessetik hondartza segregatuetara” / “Del toples a las playas segregadas”, Ángeles Espinosa, in El País (16. or.).

2016/08/16. “Juegos, playas con velos y playas sin burkinis”, Aitor Agirrezabal, in Gara.Hemen: http://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2016-08-16/hemeroteca_articles/juegos-playas-con-velos-y-playas-sin-burki-nis

2016/08/16. “La polémica del ‘burkini’ llega a las playas españolas”, in El País (azala).

2016/08/17. “Multadas tres mujeres por llevar ‘burkini’ en Cannes”, Ana Teruel, in El País (4. or.).

2016/08/17. “Cinco razones para llevar burkini… y no sólo para molestar a las autoridades francesas”, in Eldiario.es.Hemen: http://www.eldiario.es/theguardian/razones-burkini-molestar-autoridades-francesas_0_549095361.html

124

hemeroteka prentsa-artikuluak2016/08/18. “La polémica por el burkini llega a España: prohibirlo ‘despertará’ a los musulmanes radicales”, in EcoDiario.es.Hemen: http://ecodiario.eleconomista.es/espana/noticias/7771880/08/16/La-polemica-por-el-burkini-llega-a-Espana-prohibirlo-desper-tara-a-los-musulmanes-radicales.html

2016/08/19. “’Burkini’”, Jorge M. Reverte, in El País (2. or.).

2016/08/19. *“Libre naizelako eta nahi dudalako daramat burkinia” / “LLevo burkini porque soy libre y porque me da la gana”, Isabel F. Lantigua, in El Mundo.Hemen: http://www.elmundo.es/sociedad/2016/08/19/57b61029e2704e2a4c8b4631.html

2016/08/20. “Mujeres veladas”, Máriam Martínez Bascuñán, in El País (2. or.).

2016/08/20. *“Berlin eta Viena, belo islamikoaren erabilera mugatzeko bide bila” / “Berlín y Viena buscan una vía para restringir el uso del velo islámico”, in Gara.Hemen: http://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2016-08-20/hemeroteca_articles/berlin-y-viena-buscan-una-via-para-restrin-gir-el-uso-del-velo-islamico

2016/08/22. “El honor francés en Córcega”, Natacha Polony, in El País (14. or.).

2016/08/23. “En torno al burkini”, Antonio Elorza, in El Correo, Arabako edizioa (30. or.).

2016/08/24. *“Nizako poliziak burkinia kentzera behartu du emakume bat” / “La policía de Niza obliga a una mujer a quitarse el burkini”, in La Vanguardia.Hemen: http://www.lavanguardia.com/internacional/20160824/404166818888/niza-multa-burkini.html

2016/08/24. “El ‘burkini’ de Bernarda Alba”, Irene Lozano, in El País (12. or.).

2016/08/25. “Francia multa el ‘burkini’”, in El País (10. or.).

2016/08/25. “Una protesta contra la prohibición del ‘burkini’ convierte la embajada francesa en Londres en una playa”, in El País.Hemen: http://elpais.com/elpais/2016/08/25/album/1472141100_186109.html#1472141100_186109_1472142156

2016/08/26. *“Burkiniaren polemika dela eta, Frantziako gobernua nahaspilatuta” / “La polémica del ‘ burkini’ enreda al Gobierno francés”, Rafael Poch, in La Vanguardia (8. or.).

2016/08/26. “El Consejo de Estado de Francia invalida el veto al burkini”, Eva Cantón, in El Periódico.Hemen: http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/consejo-estado-francia-suspende-veto-del-burkini-5345210

125

hemeroteka prentsa-artikuluak2016/08/26. “Burkinis y bikinis comparten playa en Líbano”, Natalia Sancha, in El País.Hemen: http://internacional.elpais.com/internacional/2016/08/26/actualidad/1472232542_845667.html

2016/08/27. “El Consejo de Estado francés anula la prohibición del ‘burkini’”, Ana Teruel, in El País (3. or.).

2016/08/27. “’Burkini’ no es terrorismo”, in El País (editoriala).Hemen: http://elpais.com/elpais/2016/08/26/opinion/1472230283_359877.html

2016/08/27. “Bikini en privado, ‘burkini’ en público”, Natalia Sancha, in El País (6. or.).

2016/08/27. “Burkinis y bikinis comparten playa en Líbano”, Natalia Sancha, in El País.Hemen: http://internacional.elpais.com/internacional/2016/08/26/actualidad/1472232542_845667.html

2016/09/01. *“Fashion arrazismoa” / “Racismo fashion”, Itziar Ziga, in Gara.Hemen: http://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2016-09-01/hemeroteca_articles/racismo-fashion

2016/09/01. “Una Europa integrada integra mejor”, Olivia Muñoz-Rojas, in El País (11. or.).

2016/09/04. “Politizar el cuerpo femenino”, Lluís Bassets, in El País.Hemen: http://internacional.elpais.com/internacional/2016/09/02/actualidad/1472819908_571783.html

2016/09/04. “El debate sobre el ‘burkini’, un problema ajeno”, in El País (10. or.).

2016/09/05. *”Emakumeak zergatik ari dira bikinia erabiltzeari uzten?” / “¿Por qué las mujeres están dejando de llevar bikini?”, María Garrido, in El País. Hemen: http://smoda.elpais.com/moda/ha-matado-verano-2016-al-bikini/

2016/09/06. “Kanye West se enreda con la raza”, María Contreras, in El País.Hemen: http://elpais.com/elpais/2016/09/05/estilo/1473091059_930526.html

2016/09/09. *“Unibertsitate islamikoa Euskadin” / “Universidad islámica en Euskadi”, Antonio Elorza, in El Correo (40. or.).

2016/09/09. “La universidad islámica con sede en Euskadi rechaza ‘vinculaciones políticas’”, I. Fernández, in El Correo, Arabako edi-zioa (14. or.).

2016/09/09. “El Gobierno Vasco pide a los colegios que no impidan escolarizar niñas con pañuelo”, in Diario de Noticias de Álava (azala eta 14-15. or.).

126

hemeroteka prentsa-artikuluak2016/09/10. “Reshma, víctima de un ataque de ácido, desfila en New York”, Miren Agirre, in Noticias de Gipuzkoa (90. or.).

2016/09/10. “Una víctima del ácido abre la semana de Nueva York”, C. Benito, in El Correo.Hemen: http://www.elcorreo.com/bizkaia/gente-estilo/201609/10/victima-acido-abre-semana-20160909213457.html

2016/09/11-18. “Las insumisas. Las artistas árabes y musulmanas se rebelan contra los estereotipos de Occidente y cuentan su histo-ria en primera persona”, Almudena Avalos, in ‘Fashion and Arts Magazine’, Diario de Noticias de Álava egunkariaren gehigarria (84-89. or.).

2016/09/17. “La tolerancia es el vestido de gala de la fiesta de la vida”, Iosu Perales, in Diario de Noticias de Álava (2. or.).

2016/09/18. “Mujeres contra la radicalización”, Beatriz Becerra Basterrechea, in El Diario Vasco (24. or.).

2016/09/18. “Las hechuras feministas”, Christine Bard, in El País (‘Ideas’ atala, 4. or.).

2016/09/18. “Política y apariencias”, Olivia Muñoz-Rojas, in El País (‘Ideas’ atala, 4-5. or.).

2016/09/18. “Revueltas en el armario”, Andrea Aguilar, in El País (‘Ideas’ atala, 2-3. or.)

2016/09/18. “SUPLEMENTO ESPECIAL: Alta costura política”. El País (‘Ideas’ atala, 1-5. or.).

2016/09/18. “De bikinis a burkinis. La moda emite un mensaje de poder y el control de la apariencia se revela como un objetivo polí-tico de primer orden”, in El País (azala).

2016/09/21. “Quiero pensar que no ha sido islamofobia la prohibición del hiyab”, Miguel Giménez, in Diario.es.Hemen: http://www.eldiario.es/cv/sociedad/cuestion-islamofobia-injusta-interpretacion-estricta_0_561344046.html

2016/09/24. “Claustro y consejo escolar del Benlliure cargan contra Educación por el ‘hiyab’”, R. Montaner Coll, in Levante: El Mercantil Valenciano.Hemen: http://www.levante-emv.com/comunitat-valenciana/2016/09/24/claustro-consejo-escolar-benlliure-cargan/1470977.html

2016/09/28. “El burkini ateo”, Zigor Aldama, in El Ideal.Hemen: http://www.ideal.es/sociedad/201609/28/burkini-ateo-20160926144412.html

2016/09/28. *“Hijabarekin Playboy aldizkarirako posatzen aurrena” / “La primera musulmana con hiyab que posa para ‘Playboy’”, Andrea Morales Polanco. Hemen: http://elpais.com/elpais/2016/09/28/estilo/1475076492_031150.html

2016/09/30. “Las ajedrecistas boicotean el Mundial de Irá por obligarlas a llevar velo”, Alfredo Somoza, in Libertad digital.

127

hemeroteka prentsa-artikuluakHemen: http://www.libertaddigital.com/deportes/mas-deporte/2016-09-30/tension-entre-las-ajedrecistas-por-la-posibili-dad-de-que-sean-obligadas-a-llevar-velo-1276583610/

2016/10/06. *“Afrofeministak: ‘Badakigu geure burua emantzipatzen’” / “Afrofeministas: ‘Sabemos emanciparnos solas’”, Andrea Olea, in Pikara Magazine. Hemen: http://www.pikaramagazine.com/2016/10/afrofeministas-sabemos-emanciparnos-solas/

2016/10/08. “La ajedrecista que quiso dar jaque al velo”, Cristina F. Pereda, in El País (azken orrialdea).

2016/10/10. *“Espainian egindako burkiniak” / “Burkinis hechos en España”, Mai Montero, in El País.Hemen: http://politica.elpais.com/politica/2016/10/10/actualidad/1476110566_830571.html

2016/10/15. “Sólo quiero acabar mis estudios”, Gaizka Lasa, in Diario Vasco.Hemen: http://www.diariovasco.com/gipuzkoa/201610/15/solo-quiero-acabar-estudios-20161015004906-v.html

2016/10/17. “Musulmanes de Gipuzkoa subrayan que es posible ir a clase sin taparse la cara”, Ana Vozmediano, in Diario Vasco.Hemen: http://www.diariovasco.com/gipuzkoa/201610/16/musulmanes-gipuzkoa-subrayan-posible-20161016005146-v.html

2016/10/18. “Hay alumnas que van a la escuela con velo sin problemas”, Arantxa Aldaz, in El Correo.Hemen: http://www.elcorreo.com/bizkaia/sociedad/educacion/201610/18/alumnas-velo-escuela-problemas-20161018092203.html

2016/10/25. *“Gezurra da emakume musulman guztiek beloa behartuta daramatela, eta Meryem da horren adibide” / “El caso de Meryem desmiente que todas las musulmanas lleven velo obligadas”, Arantxa Aldaz, in El Correo.Hemen: http://www.elcorreo.com/bizkaia/sociedad/educacion/201610/24/caso-meryem-desmonta-topico-20161024171958.html

2016/10/25. “Ordeno y visto”, Leticia García Guerrero, in XL Semanal (30. or.).Eta hemen: http://www.magazinefa.com/24-7/ordeno-y-visto/

2016/10/28. “Subastan en Biarritz un tesoro de la historia de la moda”, Ramón de Luxan, in Diario Vasco.Hemen: http://www.diariovasco.com/sociedad/201610/28/subastan-biarritz-tesoro-historia-20161028003650-v.html

2016/11/01. “El arte afroamericano que nació para hacer frente al racismo”, Alex Vicente, in El País.Hemen: http://cultura.elpais.com/cultura/2016/10/24/actualidad/1477313096_645460.html

2016/11/04. “Airotiv. Ciegos morales”, Iñaki Larrimbe, in Noticias de Álava.Hemen: http://m.noticiasdealava.com/2016/11/04/ocio-y-cultura/ciegos-morales

2016/11/04. “Amistad, multiculturalidad y sarcasmo: Ella; mi amiga fundamentalista. Yo; su amiga Kafir”, Alexandra Ainz Galende, in Gara. Hemen: http://www.naiz.eus/es/iritzia/articulos/amistad-multiculturalidad-y-sarcasmo-ella-mi-amiga-fundamentalista-yo-su-amiga-kafir

128

hemeroteka prentsa-artikuluak2016/11/11. “Un imperdible en la solapa: el ‘arma’ viral contra el racismo de Trump”, Fcinco, in El Mundo.Hemen: http://www.elmundo.es/f5/2016/11/11/58259b4546163f8f618b45fa.html

2016/11/18. “The End of Identity Liberalism”, Mark Lilla, in The New York Times.Hemen: https://www.nytimes.com/2016/11/20/opinion/sunday/the-end-of-identity-liberalism.html?_r=0

2016/12/03. “Con la moda llegó el escándalo”, Alex Vicente, in El País.Hemen: http://elpais.com/elpais/2016/12/02/estilo/1480684575_495233.html

2016/12/05. “Demasiado sexis para el tiempo”, in Las Provincias. Hemen: http://www.lasprovincias.es/culturas/tv/201612/05/demasiado-sexis-para-tiempo-20161205004349-v.html

2016/12/07. “Trajes de colores africanos para la Feria de Abril”, Mai Montero, in El País.Hemen: http://politica.elpais.com/politica/2016/12/05/actualidad/1480954408_081858.html

2016/12/24. “Hacia la multiculturalidad de los mitos navideños”, Mikel Insausti, in Gara.Hemen: http://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2016-12-24/hemeroteca_articles/hacia-la-multiculturalidad-de-los-mitos-navidenos

2017/01/11. “La cazadora Perfecto: símbolo de rebeldía”, in Blog del hombre que mató a Liberty Balance. Hemen: http://libertyvalance-elviskenpo.blogspot.com.es/2017/01/la-cazadora-perfecto-simbolo-de-rebeldia.html

2017/01/12. “Musulmanas nadando en Suiza, ¿o no?”, Juanjo Sánchez Arreseigor, in El Correo, Arabako edizioa (30. or.).

2017/01/22. *“Musulmana, zapiarekin eta ‘fashion victim’” / “Musulmana, con pañuelo y ‘fashion victim’”, Elin Berge (argazkiak), inXL Semanal (22-25. or.).

2017/02/26. *“Ez nire hijaba gabe” / “No sin mi hiyab”, Luis Gómez, in El Correo, Arabako edizioa, (14-15. or.).

2017/03/13. “¿Se puede ser feminista y llevar hiyab?”, Pepo Jiménez, in Voz pópuli.Hemen: http://www.vozpopuli.com/memesis/Feminismo-Islam-Hiyab_0_1006700061.html

2017/03/13. “Cómo un simple vestido de flores sembró el escándalo en Francia”, Blanca Cruz, in El País. Hemen: http://smoda.elpais.com/moda/exposicion-paris-moda-escandalo-2017/

2017/03/18. “Velar por el velo”, Xabi Larrañaga, in Diario de Noticias de Gipuzkoa. Hemen: http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2017/03/18/opinion/columnistas/mar-de-fondo/velar-por-el-velo

2017/03/18. “Pensar la moda”, Leticia García, in ‘Fashion and Arts Magazine’, Diario de Noticias de Álava egunkariaren gehigarria (76-79. or.).

129

bibliografia

130

AMNISTIA INTERNAZIONALA: Elegir cómo vestirse. Derechos de las mujeres, in Revista de AI, 107 (2011ko martxoa), 32-33.

AMNISTIA INTERNAZIONALA: Nos posicionamos sobre la prohibición del velo integral, in Revista de AI, 104 (2010eko iraila), 34-35.

NAZANIN, Armanian; ZEIN, Martha: El Islam sin velo, Planeta, 2009.

BARD, Christine: La historia política del pantalón, Tusquets, 2012.

BARTHES, Roland: El sistema de la moda y otros escritos, Paidós, 2003.

BIRLANGA TRIGUEROS, José G: “Baudelaire y la moda. Notas sobre la gravedad de lo frívolo”, in Bajo palabra, II. garaia, 2 (2007), 13-21.

CHAMBERS, Ross: Room for Maneuver. Reading (the) Oppositional (in) Narrative, in University of Chicago Press (1991).

CODINA, Mónica; HERRERO, Montserrat (ed.): Mirando la moda. Once reflexiones, Ediciones Internacionales Universitarias, 2004.

CODINA, Mónica: “Crear moda, hacer cultura”, in Ars brevis, 10 (2004), 43-62.

ELTAHAWY, Mona: Headscarves and Hymens. Why the Middle East needs a Sexual Revolution, Farrar, Straus and Giroux, 2015.

ERNER, Guillaume: Víctimas de la moda: cómo se crea, por qué la seguimos, Gustavo Gili, 2005.

FERNÁNDEZ HERMANA, Luis Ángel: “‘La lucha social hoy es por los derechos culturales’. Entrevista a Alain Touraine”, in Enredando (2000ko uztaila). Hemen: http://enredando.com/cas/cgi-bin/entrevista/plantilla.pl?ident=71

FLÜGEL, John C: Psicología del vestido, Melusina, 2015.

FORGA MARTEL, María: La presentación/construcción del “otro” frente a los estereotipos occidentales sobre el mundo arabomu-sulmán a través de documentales del siglo XXI producidos desde el mundo árabe, Universitat Autònoma de Barcelona-n aurkeztutako doktorego-tesia (Kazetaritza Saila), 2014.

GAVARRÓN CASADO, Lola: La mística de la moda, Engloba, 2003.

GLOBOT, Edmond: La barrera y el nivel. Estudio sociológico de la burguesía francesa moderna, CIS, 2003.

HERRERO, Montserrat: “Fascinación a la carta, moda y postmodernidad”, in Nueva revista de política, cultura y arte, 72 (2000), 79-87.

KARVALA, David (ed.); et. al.: Combatir la islamofobia. Una guía antirracista, Icaria (Más Madera, 127), 2016.

KROEBER, Alfred L.: “Three Centuries of Women’s Dress Fashions. A Quantitative Analysis”, in University of California Anthropological Records, 5.2 (1940ko urria), 111-153.

LAVER, James: Breve historia del traje y la moda, Cátedra, 2006.

bibliografia

131

LIPOVETSKY, Gilles: El imperio de lo efímero. La moda y su destino en las sociedades modernas, Anagrama, 1996.

LURIE, Alison: El lenguaje de la moda. Una interpretación de las formas de vestir, Paidós, 2002.

MAFFESOLI, Michel: El tiempo de las tribus, Siglo XXI, 2004.

MARÍN, Manuela (ed.): Tejer y vestir. De la antigüedad al Islam, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 2001.

MARTÍNEZ BARREIRO, Ana María: Mirar y hacerse mirar. la moda en las sociedades modernas, Tecnos, 1998.

MARTÍNEZ BARREIRO, Ana María: “La difusión de la moda en la era de la globalización”, in Papers, 81 (2006), 187-204.

MILLER, Joshua I.: “Fashion and Democratic Relationships”, in Polity (The University of Chicago Press Journals), 37. liburukia, 1 (2005eko urtarrila), 3-23.

MOAVENI, Azadeh: Lipstick Jihad. A Memoir of Growing Up Iranian in America, and American in Iran, PublicAffairs, 2005.

NAÏR, Sami: “El debate sobre el velo musulmán: Explicar y convencer”, in Giza Eskubideen Aldeko Elkartea (d.g.).Hemen: www.ligaproderechoshumanos.org/explicaryconvencer.html

PARICIO ESTEBAN, Pilar: “El encuadre de la moda en los diarios españoles de información general de ámbito nacional (1900-1994)”, in Revista Latina de Comunicación Social, 28 (2000), 1-4.

PASTOUREAU, Michel: Las vestiduras del diablo. Los orígenes de los códigos visuales en el seno de nuestra sociedad, Océano Librerías, 2005.

RAMÍREZ GARCÍA, Ángeles: La trampa del velo, Catarata, 2011.

REMAURY, Bruno: Marcas y relatos. La marca frente al imaginario cultural contemporáneo, Gustavo Gili, 2005.

RUIZ BIEYTEZ, Eduardo J.: Juntos pero no revueltos. Sobre diversidad cultural, democracia y derechos humanos, Maia Ediciones eta Ellacuria Fundazioa, 2011.

SIMMEL, George: “Filosofía de la moda”, in Cultura femenina y otros ensayos, Alba (1999), 109-143.

VÁSQUEZ ROCCA, Adolfo: “La moda en la postmodernidad. Deconstrucción del fenómeno fashion”, in Nómadas, 11 (2005).

VERDÚ, Vicente: Yo y tú, objetos de lujo. El personismo, la primera revolución cultural del siglo XXI, Debate, 2006.

VOGEN, Steven: Una guía de la moda urbana, Gustavo Gili, 2007.

YANINA ROJAS, Natalia: Moda y comunicación, Universidad Abierta Interamericana-n aurkeztutako doktorego-tesia (Komunikazio Zien-tzien Fakultatea), 2015.

argazkiak iturriak

132

* Liburu honetan aldatutako eta moldatutako argazkiak daude.

AZALAKaique Rocha/Pexels.comStefan Stefancik/Pexels.com

2,3,4,5,6,7. or.cliparea.com/es.fotolia

6,7. or.ivanc7/es.fotolia

14,15. or.Alexis/pixabay.com severija/es.fotolia

16,17. or.dazb75/es.fotolia

18,19. or.Max Pixel

26,27. or.Zach Wolfe. www.i-d.vice.com

28,29. or.Nur Andi Ravsanjani Gusma/Pexels.com

30,31. or.Laura Buckman/AFP/Getty Images

34,35. or.Kaique Rocha/Pexels.com

36,37. or.Mike Wilson/Pexels.com

41. or.DefenseImagery.mil, VIRIN 030316-F-1698N-007

42,43. or.Sage Ross/Wikimedia Commons

46,47. or.Kaique Rocha/Pexels.com

48,49. or.Verne Ho/Pexels.com

52. or.Almonroth/Wikimedia Commons

52,53. or.“Socialist Alternative - Free Palestine banner”,takver, CC BY

54,55. or.Drew Patrick Miller/Pexels.com

56. or.“Voile”, Jean-François Gornet, CC BY

57. or.Borja Agudo

58,59. or.Equality Michigan. Wikimedia Commons

61. or.Unsplash/Pexels.com

65. or.Samuel Dixon/Pexels.com

68. or.XL Semanal. Elin Berge

69. or.El Correo. maite Bartolomé

70. or.Pikara Magazine. Teresa Suárez

71. or.El Correo. R.C.

72. or.El Mundo. Hallar AbderrahamanEl Correo. Luis Michelena

73. or.HO JJ, CC BY

74. or.El País. Justin Tallis (AFP)

75. or.Pikara Magazine. Teresa SuárezJannah GiftsEl País. EPV

76. or.El País. Bestimage

77. rr.Haley Phelps/Pexels.com

78. or.XL Semanal. Elin BergeEl País. Esteban Cobo

81. or.Edu Lauton/Pexels.com

93. or.Armin/Wikimedia Commons

95. or.Trinity Kubassek/Pexels.com

96. or.“Malala Yousafzai” ilustrado por Michael Volpicelli

98. or.Max Pixels

99. or.“Listen”, Newsha Tavakolian“Like everyday”, Shadi Ghadirian

101. or.Ajay Aggarwal/Hindustan Times/Getty Images

Lankidetza: