137

www.argia.com/larrun

William A.Douglass2006ko bake prozesukobitartekari ezezaguna

William A.Douglass2006ko bake prozesukobitartekari ezezaguna

AEBetako Renoko Unibertsitateko euskal departamenduaren sortzaileak euskalgatazka konpontzeko lanak egin zituen 2003-2004an Genevako Henri DunantZentroaren eskariz.

Gure pertsonaia protagonistarencurriculuma osatzera jo eta honelaesan genezake, aski labur:William A. Douglass (Reno, Nevada, 1939). Gizarteantropologian doktorea da Chicagoko Unibertsita-tean (1967). Urte horretan bertan UNR Nevada-Renoko Unibertsitatean Euskal Ikasketen Programaabiarazteko ardura hartu zuen. Hogeita hamahiruurtez jardun zuen lan horretan, 1999aren amaieranerretretan sartu arte.

Hogei liburu eta ehun artikulu inguru ditu argita-ratuak. Lehen-lehen lanak izan zituenen artean dira,besteak beste, Death in Murelaga: the social signifi-cance of funerary ritual in a Spanish Basque village(1969), Echalar and Murelaga: opportunity and ruraldepopulation in two Spanish Basque villages(1973), edota Amerikanuak: the Basques of theNew World (Jon Bilbaorekin elkarlanean, 1975).Ondotik etorri ziren Beltran: Basque sheepman ofthe American West (1979), Emigration in a southItalian hill town: an anthropological history (1984),Basque sheepherders of the American West(Richard H. Lanerekin batera) (1985), From Italy toIngham: Italians in North Queensland (1995), Terrorand taboo: the follies, fables and faces of terrorism(Joseba Zulaikarekin) (1996), Azúcar amargo: vida yfortuna de los cortadores de caña italianos y vascosen la Australia tropical (1996), edota La vasconiaglobal: ensayos sobre las diásporas vascas (2004).

Migrazio, etnonazionalismo eta gisako lanak ezbezalakoak ditu, berriz, bere aitaren biografia Tapdancing on ice: Jack Douglass (1996) eta CastingAbout in the Reel World (2002) arrantza liburua.

Egin duen lan eskergaren ordain, hainbat sari etamerezimendu jasoa da. Esaterako, 1984an HonorisCausa doktore izendatu zuen EHUk. 1989an, Oho-rezko Zerrendan jarri zuen Basque Studies Societyof America elkarteak. 1998an, Ohorezko euskal-tzain izendatu zuen Euskaltzaindiak. 1999an UrtekoIkerlari Gailena izendatu zuen UNR Nevada-RenokoUnibertsitateak eta Irakasle Gorenaren Saria ereeman zioten. Urte horretan bertan, Lagun Onarisaria eman zion Eusko Jaurlaritzak… Duela lauurtetik hona, berriz, indarrean da William A. Dou-glass Irakasle Bisitari Gorena ikerketa-beka, RenokoEuskal Ikasketen Zentroaren eta Eusko Jaurlaritza-ren ekimenez abiarazia. Gaur egun Nevada-Reno-ko Unibertsitateko Euskal Ikasketen Zentroko ira-kasle emeritua da…”

Honako testu honetan, ordea, bestelako dimen-tsio bat hartu du William A. Douglassen alderdi bio-grafiko eta profesionalak. Ondoko lerrootan, Dou-glass euskal gatazka konpontzeko lanetan izanzuen parte-hartzeari buruz ari da, hau da, egoitzaGenevan duen Elkarrizketa Humanitarioa Sustatze-ko Henri Dunant Zentroaren eskariz kontratupeanegin zituen askotariko gestio eta aurrera-atzeakkontatzen ditu. Haien lehenengo eskariari emanda-

2

«Negoziazioa eta akordiopolitikoa behar dira

gatazka konpontzeko»William A. DouglassItzulpena: Miel A. ElustondoArgazkiak: Alex Larretxi

3

ko ezetza, hurrengo baiezkoa, Euskal Herrira joan-etorriak, Ibarretxe lehendakariarekin izandako bile-ra, erabilitako estalgarria, bateko eta besteko eus-kaldunekin burututako harremanak, ETArekinegindako kontaktua, Genevako bulegoaren jokoa,ETAren su-etena, Loiolako elkarrizketak… 2003koudazkenetik 2004ko udaberrira bitartean egindakourratsak.

HDCrekin sinaturiko kontratuak isilik egoterabehartzen zuen aldi luze batez. Epea igarota, bereegia kontatzera dator Renoko antropologoa, 2008koirailaren 20an itxitako lekukotasun zuzenarenbidez.

Miel AA. EElustondo

2003ko udazkenean hasi eta 2004ko udaberriabitarte gertatu zitzaizkidan zenbait gorabeherarenbilduma duzu jarraian datorrena. 2006ko martxoanETAk agindu zuen menia aurreko negoziazioetanizan nuen esku hartzeari dagozkio. Baina, ezer kon-tatzen hasi baino lehen, zenbait ohar egin nahikonituzke.

Lehenik, esan nahiko nuke Espainiako eta Eus-kadiko gobernuen arteko liskar prozesuaren argaz-ki handiaren alderdi bati buruz besterik ez naizelaari, hau da, etorkizuneko harremanak beste erabatekoak izan daitezen eragingo duen prozesuaz.Behin ere ez nuen eduki –eta ez daukat–, informa-zio pribilegiaturik ez protagonismorik itsaso zabalhorretan.

Bigarren, neure gisa ari naiz idazten protagonistahonen oroitzapenak, eta oso litekeena da gertaka-rietan parte hartu zuten beste alde batzuek bestela-ko ikuspegia izatea. Alegia, momentu kritiko haieiburuzko neure uste eta interpretazioak ari naizadierazten, besteenen gainean espekulatzen dudanbitartean. Litekeena da beraiek nire hitzak ukatzea,hau da, haien iritzi eta arrazoiei buruz ari naize-nean.

Azkenik, esan nahi dut nahiko kezka nituela,hasieran batik bat, halako lan batean sartzeko.Eginkizun hura oso zegoen urruti nire antropologoibilbide akademikotik, bai eta hari buruz dudan iri-tzitik ere. Nire diziplinaren historian amaiezina dagure subjektuen bizitzako auzi kritikoei buruzkoeztabaida. Batetik, Esku-hartze antropologia izene-koa dugu, abokatutzatik ekintzara bitarteko parte-hartzea aldarrikatzen duena. Bestetik, ikertzailearidistantzia eta inpartzialtasun halako bat eskatzendiotenen ikuspuntua dugu. Bi jarrerak ere termino

moraletan oinarritzen dira, eta bata zein besteaerraz eztabaida daitezke.

Tesi ikerketa Espainia aldeko bi euskal herritanegin ondoren, Nevadako Unibertsitateko EuskalIkasketen Programa fundatu eta bertan osatu nuennire karrera. Inondik ere, egonaldi profesionalhorrek antropologo esku-hartzaile egin nau, nola-bait. Horrela esango nuke. Dena dela, beste mailabatean, Boasen jarraitzaile naiz antropologia zienti-fikoa sustatzen duen heinean, hau da, sinesten dutgai bat nola-halako objektibotasunez aztertzekoposibilitatean, gaur egun boladan dagoen joerarenkontra, subjektibotasuna eta egia jakiteko ezintasu-na defendatzen baititu. Ikerketa bakoitza perspekti-botasun ariketa da, eta errealitate guztien arteanberea sortzera jotzen du. Franz Boasena da errefe-rentzia, amerikar antropologia berriaren aitaponte-koarena, inondik ere. Antropologo horrek lanki-deak kritikatzera jo zuen haiek Lehen Mundu Gerragaraian beren lan eskarmentua aliatuen alde jarrizutelako, azterketa inpartzial antropologikoak buru-tzeko gaitasuna zalantzan jarriz. Amerikako Antro-pologoen Elkarte AMAk gaitzetsi egin zuen Boasenjarrera eta elkarteak ez zuen 2005 arte bere lehenpresidente izandakoaren kontrako gaitzespena jaso!

Carter Zentroaren inplikazioaEuskal politikako gaiei dagokienez, eta ETAri dago-kionean batik bat, aldian behingo atal eta argitalpe-nen bidezko begirale eta analistatzat daukat neureburua, bestelako protagonismorik gabekoa. Sal-buespen batekin. 1995ean, nire adiskide JosebaZulaikaren eskariz, Euskadin Bake Prozesua Susta-tzeko Nazioarteko Batzordea sorrarazi zuen ahale-ginean esku hartu nuen. Garai hartan, Nevadako

4

Carter Zentroareninplikazioa bilatuzeta JonanFernandezen eskariz,1995ean Elkarrikantolatutako BakeKonferentziarakobitartekaritzalanean aritu zenDouglass. Ezkerrean,Elkarrik 2002anantolatutako BakeKonferentziarenaldekomanifestazioa.

ALBERTO ELOSEGIARTXIBOA

BSP Euskal Ikasketen Programaren zuzendari nin-tzen, eta Elkarriko buru Jonan Fernandezen ekime-nean parte hartu behar genuela esanez etorri zitzai-dan Zulaika, hau da, Carter Zentroa konbentzigenezan, euskal gatazka politikoan ikustekorikzuten alderdi guztien (ETA barne) arteko negozia-zioan bitartekari lana egin zezan.

Ordurako hamaika elkarrizketa izanak zirenHarry Barnesekin, Carter Zentroko administratzailenagusiarekin. Aurrera egitekotan, Barnesek baldin-tzapeko jarrera adierazia zuen lehenago. Erakun-dearen eskari nagusia zen gatazkaren alde guztieknegoziazioetan parte hartzeko ados behar zutela.Fernandez Renora etorri zen campusean mintzaldiaegitera eta, nik, kontu handiz, BSPk ahalegin bate-ratua babestea onartu nuen. Handik laster, EuskalHerrian nintzen, eta Jonanek eta biok EuskadinBake Prozesua Sustatzeko Nazioarteko Batzordeaaurkezteko prentsaurrekoa eskaini genuen. Ordura-ko, gauza jakina zen Carter Zentroa nola edo halatartean zegoela.

Geroago ikusi zenez, gatazkako alderdi bi izanezik gainerako guztiak proposatutako negoziazioe-tan parte hartzeko prest izan zitezen lortu zuenJonanek. Alderdi Popularraren iritzi setatia bilduzuen, baina behin-betiko ukoa izatera heldu gabe.Alabaina, ETAk parte hartzeari uko egin zionean jozuen erreka ekimenak. Hortaz, ahalegin hark ezzuen ezertarako balio izan eta, nik dakidala, horre-tan amaitu zen Carter Zentroaren parte-hartzea.

Jakina, bistakoa zen etsipena, baina Jonanek etabiok poliki-poliki hurrengo urratsa egitea erabakigenuen, Euskadin Bake Prozesua Sustatzeko Nazio-arteko Batzordeak euskal diasporaren –AEBetakoagogoan, batik bat– eta balizko laguntzaile ez eus-

kaldunen artean piztu zezakeen interesa zenbate-rainokoa zen jakitea. Bistan zegoen ingeles hizkun-tzak nazioarteko arazoetan zuen garrantzia; alegia,bitarteko nagusia zen. Halaber, beharrezkoa zelamundua hizkuntza hartan informatzea, euskalgatazkaren jatorria azaltzeko ez ezik, baita konpon-bidea aurkitzeko bake mugimenduaren berri ema-teko ere. Nik, bestalde, auziaren alderdi historikoeta berriago nagusiei buruzko gainbegiratu laburraeskainiko zuen orria zuzentzea eta ingelesez itzul-tzea onartu nuen.

Horrekin batera, batzordearentzako diru-biltzekanpaina ere iragarri nuen gure berripaperarenbidez. Dena dela, laster ikusi zen kalkulu okerrakegin genituela, eta ekimena abiada galtzen ari zela.Hainbat oztopo eta beranteste gertatu ziren argital-pena egiterakoan. Inportanteena, diru-biltze deiakjaso zuen erantzun eskasa. Denera, hirurehundolar baino gutxiago batu genituen! Ondorioz,nahiz eta Elkarriren eta Reno-Nevadako Unibertsi-tateko Euskal Ikasketen Programaren arteko harre-manak irauten duen –Euskadin Bake Prozesua Sus-tatzeko Nazioarteko Batzordea ez baita oraindikdesegin–, praktikan indargabetuta dago joan dene-ko hainbat urtetan. Bitartean, 1999ko abenduaren31n, lanpostua utzi, erretretan sartu eta askoz erekonpromiso txikiagoa dakarren irakasle emeritupostua hartu nuen.

e-posta Henri Dunant ZentrotikHonenbestez, 2003ko urrian, Genevako Elkarrizke-ta Humanitarioa Sustatzeko Henri Dunant Zentrotikzetorren e-posta jaso nuenean –beraiekin harrema-netan jartzeko eskatzen zidaten, euskal gatazkanaholkulari lanak egingo ote nituen–, ezetz esannuen. Ziurrenera, Carter Zentroak egindako ahale-ginaren porrota ere aipatuko nuen.

Zalantzarik gabe, pesimismo handiko garaia zen.Aurreko hilabeteetan Alderdi Popularreko presi-dente José María Aznarrek zuzentzen zuen Espai-niako gobernuak hainbat neurri gogor hartu zituen.Besteak beste, legez kanporatu zuen Batasuna,muturreko ezker abertzalearen alderdi politikoa;era berean, Eusko Legebiltzarreko buru Juan MariaAtutxaren eta parlamentuko mahaiko kideen aurka-ko akusazio kriminala jarri zuen, Batasunako haute-tsiak hemiziklotik kanporatzeari uko egiteagatik;halaber, Euskaldunon Egunkaria itxi zuen, euska-razko egunkari bakarra –zuzendaritza batzordekokideak atxilotu eta zuzendaria bera ustez torturatu-rik–, ETAren bozemaile zelako argudioa erabiliz.

5

“Andrewk eta Martinekkontratua sinatzea eskatu

zidaten, Zentroaren aholkulari,Euskal Herrira joan eta beharbezain luze bertan egon nendingastuak ordainduta, ondorenGenevara itzuli, hitz egin etaestrategia erabakitzeko asmotan”

Garai hartan, Aznarren eta Juan Jose Ibarretxelehendakariaren arteko harremanak ezin okerrago-ak ziren. Gauza jakina zen bi liderren artean ezzegoela komunikaziorik, eta urruntzea are handia-goa gertatu zen Ibarretxe lehendakariak, EuskoLegebiltzarraren aginduei jarraiki, autonomia han-diagoaren nahia azaldu zuenean –Espainia barruanbertan–, haren kontrakoek independentziarenbidean urrats nagusitzat ikusi baitzuten, edotahorren parekotzat. Horrekin batera, Espainiakogobernuak desadostasuna adierazi zuen eta Ibarre-txe lehendakariak EAEko hautesleen artean kon-tsulta –loteslea ez izanagatik ere– egiteko asmoaazaldu zuenean, Espainiako kongresuak lehendaka-ria kartzelara bidean jarriko zuen legea onartuzuen, kontsulta hura egiten bazuen, alegia.

ETA zartakoak jasotzen ari zen bata bestearenondoren. Frantziako eta Espainiako seguritate inda-rren elkarlana ez ezik, erakundean salatariak infil-tratu bide ziren. Aznarren gobernuak garaitua izateabeste etorkizunik ez zion opa ETAri, hura desager-tzea denbora kontua zela zioen, eta horixe berres-ten zuen aldiro-aldiro indarrean zeuden neurri poli-tiko eraginkorren argitan. Gainera, Espainiako bialderdi politiko nagusiak sozio ziren handizki iraga-rritako Itun Antiterroristan, non biek ere terroriste-kin –ETAz ari ziren, finean– ez zutela negoziatukozin egiten baitzuten.

Garaian, ondorengo martxoan burutuko zirenhauteskundeen aurreko kanpainan murgilduta zego-en Espainia. Aznar uztekotan zegoen eta harenhurrengoa alderdian Mariano Raxoi zen izatekoa,

herrialdeko hurrengo liderra, itxura guztien arabera.Espainiako ekonomiaren egoera saneatua aldekoargumentua zuela ekin zion PPk hauteskunde borro-kari, baina erreta Aznarrek Bush eta Blairrekin Irakenegin zuen aliantzarengatik, bai eta Espainiako ipar-mendebaldeko itsasertzean gertatu zen petrolio isur-tze handiari aurre egiten asmatu ez zuelako ere(Katrina urakanak eragin zuen hondamendia gober-natzeko Bushen administrazioari egin zitzaion kriti-karen antzekoa). Hala eta guztiz ere, PPren kanpai-naren eraginkortasunaren erpina (nazio mailan,bederen, nahiz eta indar txikiagoa izan horrek EuskalHerrian eta Katalunian), antiterrorismoa zen, euskal-dun guztiak terroristatzat edo haien laguntzailetzatdeskribatzen zituen erretorika antieuskaldunez jan-tzirik.

Hitz bitan, euskal gatazkaren inguruko inolakoakordio politikorik negoziatzeko giroa ezin izanzitekeen ilunagoa. Haatik, Henri Dunant Zentroak(HDC) ez zuen nire ukoa besterik gabe onartu. Aregehiago, Andrew Marshall zuzendari laguntzailea-ren telefono deia jaso nuen jarraian, Genevara joa-teko prest izango ote nintzen galdezka, egun batedo bi besterik ez bazen ere, beraien proposamenaentzuteko. Konbentzitzen dakien pertsonari kontraegitea zailago izan zen e-posta inpertsonal batiaurka egitea baino, eta azaro hasieran Suitzan nin-tzen euskal politikaren inguruko gaiak bazkaldubitartean eztabaidatzen Andrewrekin eta Zentrokozuzendari Martin Griffiths-ekin. Elkarri entzun etaatzera biharamunean elkartzekotan ginen, nora jo–inora jotzekotan–, erabakitzeko.

6

Genevako HenriDunant Zentroarenwebgunea daezkerrekoa. Erakundehonek eskatuta,Douglassek 2003anekin zionbitartekaritzalanari EuskalHerrian.

Genevako Henri Dunant ZentroaOso inpresionatuta nengoen Andrew, Martin eta,batez ere, Zentroarekin. Iritsi nintzen eguneanisraeldar eta palestinar mordoxka zeuden bilkuragelan, Genevako Ituna izenez ezagutuko zenariazken ukituak ematen. Zentroan bertan Aceh-negindako ahaleginaren porrotaren berri eman zida-ten, non, garai hartan, nazioarteko bake indarrazuzendu zuen. Era berean, Nepalen egiten ari zirenlana azaldu zidaten, eta nola ari ziren Darfurren,hura auzi domestiko bihurtu baino lehen. Ez zego-en zalantzarik, HDC Henri Dunant Centre benetanari zen, baina, eta ni?

Biharamuneko bilkuran nire erretiratu egoeraazpimarratu nuen, orduz gero ez nituela EuskalHerriko gertaerak hain hurretik segitzen, eta urteabaino gehiago zela han izana ez nintzela. Aldiberean, nire zalantzak adierazi nituen, Zentroakinolako negoziaziorik hasi edo erraztu behar otezuen. Iruditzen zitzaidan aukera haren bideragarri-tasuna zehazteko zenbait aste igaro beharko nituelaEuskal Herrian. Ez nengoen ziur nola hartuko otezuten nire lagun eta ezagunek akordio negoziatubaten posibilitatea, baina ziur nengoen era guztieta-ko iritziak jasoko nituela, pertsona bakoitzaren ego-eraren arabera betiere.

Andrewk eta Martinek kontratua sinatzea eskatuzidaten, Zentroaren aholkulari, Euskal Herrira joaneta behar bezain luze bertan egon nendin gastuakordainduta, ondoren Genevara itzuli, hitz egin etaestrategia erabakitzeko asmotan. Hasteko, adosizan nintzen, nire andrearen baiezkoaren gorabehe-ran. Izan ere, garai hartan Janen zaintzaile nintzen,hezurretako minbiziaren ondoko mediku tratamen-dupean zegoenez. Etxera itzuli nintzen, beraz, etaberarekin hitz egin nuen. Beti bezala, Janek baterebaldintzarik jarri gabe lagundu zidan, bultzatu ereegin ninduen aurrera jo nezan. Ni kanpoan nintzenbitartean bera Columbus-era (Ohio) joango zelaesan zidan, gure semearekin eta lobekin egoteko.Beraz, Euskal Herrian nintzen azaro erdialdera,abenduko lehenengo astea bitarte bertan izatekoasmotan.

Jakina, nire lana oso zen kontuzkoa, eta arretaeta sekretua eskatzen zituen. Nola-halako estalgarri-ren bat behar nuen. Eta, arazoen orduko egoerakestalgarri perfektua eman zidan. Ibarretxe Plana ize-nekoak liskar handia altxatu zuen, eguneroko eus-kal gai guztien gainetik zegoen. Nire solaskideei gaihura aztertzen ari nintzela esaten banien, artikulubat idazteko asmotan nintzela, sinesgarri gertatuko

zitzaien. Erraza izango zitzaidan Plana eztabaida-tzen hasi eta gatazka negoziazio bidez konpontze-ko aukeretara igarotzea. Baina ni ez nengoen ezeregiteko prest lehenengo Ibarretxe lehendakariarikontu hura jakinarazi gabe. Bera, azken finean, eus-kal gobernuaren buruzagi hautetsia zen eta, gukgenekienez, beste ekimen bat edo bi ere dantzanzebiltzan eta gure parte-hartzeak (ongietorria gabe)galbidean jar zitzakeen. Garai hartan, nire biografoMiel A. Elustondok eta biok nola-halako akordioinformal bat egina genuen; horren arabera, beraRenon zen aldiro nire gonbidatuentzako etxeanegotekoa zen. Ni Euskal Herrian nintzenean, berriz,berak Gasteizen zuen apartamentuan egotekoaukera nuen. Huraxe izan nuen nire pied-a-terreondoko hiru asteetan.

Genevatik Euskal Herrira: IbarretxeNire lagun zahar Iñaki Agirreren bitartez (KanpoHarremanetarako Idazkari Nagusia), Ibarretxelehendakariarekin bilera egiteko aukera izan nuenGasteiza heldu eta hurrengo goizean. Nire egiteko-aren berri eman nien, Zentroaren aholkulari solda-tapekoa nintzela ere esanez, eta ekimenari buruzkoiritzia eskatu nien. Ibarretxe lehendakariak Madrile-kin zituen harreman eskasak azpimarratu zituen,

7

“HDC-k gai humanitarionagusien inguruan beste

ezertan ez zuen bitartekaritzaegingo: ETAko kide preso etaatzerriratuak –artean ekintzailezirenak, barne–, atzerabergizarteratzeko terminoak,biolentziaren biktimentzakoordainak… baina, horretazjardunagatik ere, arduratsu etainpartzial jokatuko zuen borrokapolitikoaren konponbidearizegokionean”

erreferendumarekin aurrera egiteko erabakia–horrek zekarkion arrisku pertsonala gorabehera–,eta ETArekin zuzenean ez negoziatzeko asmoa.Metafora bat erabili zuen: egitekoa, hegazkina 700metroko pistan lurreratzea zen; berak 550 metrorenardura zuen, hau da, aurreko hauteskundeetanabertzaletasun moderatuek emandako 550.000botoei buruz ari zen. Gainerako 160 metroen ardu-ra Arnaldo Otegik zuen, haren Batasuna alderdiakbildu zituen 160.000 botoek, alegia. Xehetasunokzabalduz ez dut uste inoren konfiantzari huts egitenari naizenik, gerora Ibarretxe lehendakariak berakjendaurrean esan zituenez gero.

Egia esan, eszeptiko xamarra nintzen ETAri buruzadierazitako jarrerari zegokionean. Uste nuen nola-baiteko harreman bidea izan behar zela euskalgobernuaren eta haren artean, Batasuna bidez beste-rik ez bazen ere. Bestalde, litekeena zen, aurrekozenbait gertaerak erakutsi zutenez. 1999an, Lizarraakordioaren ondoren etorri zen alde bakarrekomenia hautsi zuen ETAk. Akordioan, euskal alderdipolitiko abertzaleek, espainiar alderdi politiko txikibatek eta sindikatuek parte hartu zuten. Hala ere, ezAznarren Alderdi Popularrak, edo haren oposizioak,Espainiako Alderdi Sozialistak. Akordioaren zumi-tzek batera lan egitera deitzen zuten, euskal gatazkainola konpontzekotan. Biolentziara itzultzea iragarrizuenean, ETAk bereziki gaitzetsi zuen EAJ, balizkoindependentziaren alde modu aktiboan lan egitekoobligazioa ez zuela bete eta porrota hari egotziz.

EAJren lehenengo erreakzioa halako akordiobaten existentzia ukatzea izan zen. Alabaina, ETAkharen zirriborroa argitaratu zuenean, EAJren aski

erantzun berantetsiak zioen ez zirela akordioa izen-petzera iritsi. Beraz, euskal abertzaletasunaren ibil-bide luzean hura ez zen, ez zenez, EAJren sasoirikonena. Hitz bitan, EAJk menderatzen zuen gober-nuak muturreko ezker abertzalearekin zituen harre-manak ez ziren Madrilekin zituenak baino askozhobeak. Gainera, ETArekin bestelako berriketarikizanez gero, haiek argitaratzeko arriskua zegoen,noiz eta hauteskunde giro kritikoan, hots, Aznareuskal erakunde guztiak gutxi-asko ETAren konpli-ze zirela akusatzen ari zenean. Aurreko gertakariokfrogatu zidaten Ibarretxe lehendakaria egia esatenari zitzaidala.

Ibarretxe lehendakariak eta Agirrek bilkura har-tan ziurtatu zidatenez, egoera ez aurrera ez atzera-koa zen eta, beraz, nazioarteko ekimen berri batongi etorria izango zen eta, gainera, ez zen bestela-ko ekimen batekin lehian egongo, ez zuen bestela-ko ahaleginik eragotziko. Halabeharrez, Ibarretxelehendakaria eta Agirre Genevan izatekoak zirenhandik hamabost egunera, euskal enpresaburuenordezkaritza batekin batera. Prest ziren Martin etaAndrewrekin orduan batzartzeko eta, beraz, bileraantolatzea onartu nuen.

Estalgarri ezin egokiagoa:Ibarretxe Plana Jarraian, elkarrizketa agenda estua osatu nuen, bizi-tzako bidezidorretan ezagutu nituen unibertsitatekoirakasle, profesional, idazle, enpresaburu eta, beste-rik gabe, adiskideekin. Jakina, beraiek badakite noreta nor diren eta haien anonimotasun eta isilpekota-suna errespetatuko direla espero dut. Gauzak horre-

2003ko urrian Ibarretxe lehendakariak Estatutu Berriaren Proiektua Juan MariaAtutxa Eusko Legebiltzarreko lehendakariaren eskuetan utzi zuen.

JOSE

BA

OLA

LDE

la, ustekabekorik izatekotan zera izan zen, denek,aho batez, impasse hartatik irteteko nolabaitekogogoa adierazi zidatela. Aldi berean, ordea, optimis-mo handirik ere ez zuten agertzen, aukera hari zego-kionean. Batzuen ustez, egin beharreko bidea eraku-tsiko zuen Ibarretxe Planak, ondo bide malkartsuaizanagatik ere. Beste batzuen iritziz, aldiz, espainiarnazionalistak kontra jartzeko balioko zuen, besterikgabe, eta zigor neurri gehiago ere ekarriko zituen.Bik ahoan bilorik gabe esan zidaten planak aurreraegiten bazuen, nora edo nora Espainiara joatea pen-tsatuko zutela. Muturreko ezker abertzalean nituenezagun guztiak jakin minez zeuden, eta haietarikobatzuek Ibarretxeren ausardia txalotu zuten. Akordionegoziatuari ateak itxi zizkion pertsona bakarra PPkohautetsi bat izan zen. Haren ustez, ETA –eta euskalabertzaletasuna, oro har– kinka larrian zegoen, etaez zegoen akordio bila ibili beharrik. Haren arabera,laster egitekoak ziren hauteskundeek gehiengoabsolutua emango zioten PPri Espainiako kongre-suan eta, ziurrenera, baita EAEn ere.

Unibertsitate irakasleen artean nuen kontaktueta-ko batek, euskal politika gaietan aditu ezagunak,esan zidan bai berari eta bai beste askori ere Ibarre-txe Plana izenekoaren formulazioari ekarpena egi-teko eskatu zietela. Hortaz, ageriko zenez, azkenemaitza ongi pentsatua eta kolektiboa zen, eta ezbat-batekoa eta idiosinkrasikoa, Planari kritika egi-ten zioten batzuek esan zuten moduan. Oharhorrek bi lehendakari ohiekin harremanetan sartze-ra eraman ninduen, hau da, Jose Antonio Ardanzaeta Carlos Garaikoetxearekin.

Euskaltelen bulegoan bildu nintzen Ardanzalehendakariarekin, berak zuzentzen duen teleko-munikazio agentzian. Beste behin diot, ez zait irudi-tzen isilpekorik haizatzen ari naizenik, berak nikelkarrizketa grabatzea eta ondoren argitaratzeaespero baitzuen. Ardanzak, Plana sustengatu ezezik, esan zidan PPk Ajuria Eneko mahaia utzi zue-nean ohartarazi zuela Aznar, gisa hartako irteeralaguntzen ari zela, alegia. Lehendakari izan zengaraian euskal gatazkari irtenbide bila aldiro-aldiroegin zituzten bilerei buruz ari zen. Hastapenean,protagonista politiko guztiek (PP, EAJ, EA, PSOE),ETAk eta ezker abertzaleak izan ezik, hartu zutenparte. PPk erretiratzea erabaki zuenean hondoa jozuen Ardanzaren ekimenak.

Garaikoetxea lehendakaria, bestalde, oporretanzen, Andaluzian, eta telefonoz hitz egin nuen bera-rekin. Planari buruz jendaurrean esana zuena azal-du zidan. Oro har, haren aldekoa zen, nahiz eta

uste zuen zenbait puntutan gogorragoa izan beharzuela. Ondoren, atzera egin behar izan nuen, berahasi zitzaidalako galdezka Ibarretxe Planari buruz.Alegia, zer iritzi nion, zer iradokizun nituen...Orduantxe jabetu nintzen ez nuela behar bestelandu nire estalgarri hura. Zalantzarik gabe, hutsegingo nion Garaikoetxeari nire bat-bateko eran-tzun axal haiekin.

Abendu hasieran, etxera abiatu nintzen, Geneva-tik barrena, Zentroarekin biltzeko eta Ibarretxelehendakariaren eta Agirre idazkariaren bilkurazehazteko. Itxura guztien arabera, itzultzaile lanakegitekoa nintzen, nahiz eta Agirrek erraz egitenduen ingelesez. Gero jabetu nintzenez, Ibarretxelehendakariak berak ere nahiko itxura antzeanzekien ingelesez, eta punturen batean edo besteanbaino ez zuen argibiderik behar izan.

Bilkura hartan, Ibarretxe lehendakariak aurretikesan zidana berretsi zuen; besteak beste, ezkerabertzalearen lana zela ETArekin konpontzea.

Espainiako gobernuaren ordezkariak Bruselan piz-ten ari ziren giroaren kontra, berriz, euskal gaiariburuzko azalpen zehatza prestatzea erabakigenuen, ingelesez, Europar Batasuneko parlamen-tari guztiei banatzeko. Izan ere, espainiar ordezka-riak egoskor ari ziren euskal auzia Europako parla-mentuan desitxuratzen, nazioarteko begiradatikisolatu eta Espainia barneko arazotzat aurkeztekoasmotan; bestalde, artean onartu gabeko EuropakoKonstituzioa berridatzi beharra aldarrikatzen ariziren, “herri”, “nazio” (hots, estatu gabeko nazio),“eskualde” (eskoziarren eta Alemaniako landerren

9

“Oso inpresionatutanengoen Andrew, Martin

eta, batez ere, Zentroarekin. Iritsinintzen egunean israeldar etapalestinar mordoxka zeudenbilkura gelan, Genevako Itunaizenez ezagutuko zenari azkenukituak ematen”

moduko entitateen gogoz kontra) eta gisako errefe-rentzia guztiak ezabatzeko ahaleginean. Gure alde-tik azalpen zehatza prestatzeko ados egonagatikere, ekimena ez zen gauzatzera heldu, ahaleginakhuts egin zuen ondorengo gertakariek ustekabekotraiektoria hartzera behartu gintuzten-eta.

Martin, Andrew eta hirurok estrategia erabakitze-ko bildu ginen hurrengo egunean. Ordurako, kon-bentzituta nengoen ez ziola ardura zenbaterainozail edo bideraezinak izan negoziazioak, bainahaietan inplementatzen zenak aski sostengu bildubeharko zuela euskal herritarren espektro zabalarenartean. Agerikoa zen, era berean, benetako erronkazera zela, bata bestearen etsai amorratuak, nolaziren ETA eta Aznarren gobernu espainola, nego-ziazio mahaira ekartzea. Horri dagokionez, Marti-nek galdetu zuen ea Juan Carlos erregeak batereeraginik ote zuen Aznar presidentearen gainean. Eznekien, baina bazitekeela iritzi nion. Martinek,orduan, esan zuen Zentroak bere sarea erabil zeza-keela monarka espainolarengan eragiteko Aznarre-kin hitz egin zezan, haren administrazioak negozia-zioaren kontrako jarrera suhar hura arintze aldera.Baina, jakina, hurrengo buruko mina ETA zen.Parte hartzeko prest ez bazegoen –Carter Zentroa-ren kasuan gertatu zen bezala–, apustu guztiak alfe-rrikakoak izango ziren. Jarraian, Martinek kontatuzuen hilabete batzuk lehenago ETAk Europakogobernu bati eskatu ziola bere burua bitartekaritzaegiteko eskaintzea, eta egin ere zuela delako gober-nuak, baina Madrilek laster batean erantzun ziolaezetz. Negoziatzaile gutxietsi hark Martini aipatuzion HDCk gogoan hartu beharko zuela parte har-tzea, eta horrelaxe hasi zen istorio hau.

ETArekin kontaktatzeaKontakta ote nezake ETA? Ez nuen hori egitekobide zuzenik baina pentsatu nuen egin nezakeelaezker abertzaleko jendearen artean nituen zenbaitlagunen bidez. Aldi berean, kezka azaldu nuen, zergertatuko ote zitzaidan horretan ari nintzela Espai-niako agintariek harrapatzen baninduten. ETArekinkontaktatzea legez kanpokoa zen Espainiako legeantiterroristaren arabera eta, hein berean, ilegalaAEBetan ere. Txantxa bat zebilkidan joan-etorrian,nire burua ziegako hotzean ikusita. Zirkunstantziazehaztu gabeko batzuen pean Zentroa niri lagun-tzeko moduan izango zen, baina horrek joko-zelaian zenbat balioko zuen ez zegoen jakiterik.Hitz bitan, neure kontura ibiliko nintzen, gehienbat.

Ordurako, saltsan sartuegi nengoen atzera egiten

pentsatzen hasteko ere. Hortaz, gai serioago bataztertzeari ekin genion, esan nahi baita nola jokatugure lanaren funtsari zegokionean, eta ez mekanis-moari. ETArekin harremanetan sartuko nintzela joz,zein izango zen komunikazioaren ardatza? AurretikETArekin egin ziren negoziazio erreka jotako guz-tien gainean nuen informazioa azaldu nuen. Saioguztiek ere Euskal Herriaren etorkizun politikoaizan zuten abiapuntu. Halako puntu batera heldu-rik, ETAk kontzesio politikoak eskatu izan zituen,Espainiako gobernuak besterik gabe onartezintzatjo izan zituenak. Kito. Elkarrizketaren amaiera. Ustenuen begiak argiari ireki behar genizkiola, HDC-kgai humanitario nagusien inguruan beste ezertan ezzuen bitartekaritza egingo: ETAko kide preso etaatzerriratuak –artean ekintzaile zirenak, barne–,atzera bergizarteratzeko terminoak, biolentziarenbiktimentzako ordainak… baina, horretaz jarduna-gatik ere, arduratsu eta inpartzial jokatuko zuenborroka politikoaren konponbideari zegokionean.Hala ere, Zentroak defendatu egingo zuen ETArenahaldun Batasunak –edo etorkizuneko ahaldunenbat– bere agenda politikoa lantzen jarraitzeko zueneskubidea, indarrean zegoen prozesu demokratiko-aren markoaren barruan betiere. Halaber, Espainia-ko gobernuak negoziazioei ekitekotan, kontuanhartu behar zen ETAk betiko eta baldintzarik gabeegin beharko ziola uko biolentziari. PPren baitakomoderatuagoek interesa izan lezaketen arren, lite-keena zen gogorrenek ETAk iraganean izan zuenjokabidea –lehenengo alde bakarreko menia alda-rrikatu, ondoren hura hautsi–, inolako bake proze-sua hondoratzeko aitzakiatzat erabiltzea.

Martinek eta Andrewk itzulingururik gabe onartuzuten ikusmolde hau. Renorako bidaia txartelaaldatu zidaten, atzera Euskal Herrira itzul nendin.

10

“Kezka azaldu nuen, zergertatuko ote zitzaidan

horretan ari nintzela Espainiakoagintariek harrapatzen baninduten.ETArekin kontaktatzea legezkanpokoa zen Espainiako legeantiterroristaren arabera eta, heinberean, ilegala AEBetan ere”

Otegirekin kontaktatzeko itxaropena nuen, nahizeta aurretik behin ere ez nintzen harekin egona.Beraz, puntu hartan, ezker abertzalean aski figuraezaguna zen lagunari hots egin nion telefonoz, etaDurango-Vitoria/Gasteiz errepideko herri batekotabernan zurrut bat egingo ote genuen galdetunion. Ohiko agurrak eta gero, autoan itzuli bat egin-go ote genuen galdetu nion. Tarte hartan azaldunizkion nire lan eta beharrak.

Laguntzeko prest zegoen, baina Otegirenganahurbiltzeko asmoa burutik kendu zidan. Batasuna-ko liderra zeharo lanpetua zegoen, zaila zen hurageraraztea. Batetik hori. Bestetik, ziurrenera, estuzelatatua zeukaten. Orduan, nire adiskideak pertso-na jakin bat proposatu zidan, ETAko kide ez izana-gatik ere, erakundearekin harremanetan jartzekogai izango zena. Loiuko aireportuaren ondoan,Zamudioko parke teknologikoan dagoen hotel

batean ostatatu nintzen. Han hartu nuen gela, berta-ko arduradunei ezezaguna nintzaielako eta gaujakin hartan bisitarien erdiak atzerritarrak izatekoakzirelako. Ez nuen, beraz, han inoren arreta berega-natuko. Gelara joan eta berrien zain egotekoa nin-tzen. Euskal Herrian ezagutzen nituen gainerakokontaktu guztien ustetan etxera itzulia nintzen,Renora.

Ordu batzuk geroago, dei bat jaso nuen. Bihara-mun goizean ETAren balizko mezularia nire gelanizango nuela esan zidaten. Itxaronaldia etengabeagertatu zitzaidan, ezezaguna espero bainuen, auke-ran polizia edo zer edo zer okerragoa ere izan zite-keena. Nire kezka barroko haren oinarria zen ETAez dela erakunde monolitikoa eta, bai, aldiz, kostalain kosta biolentzia kanpainari segitzeko prest zeu-den kide gogorrak zituena, eta nire moduko mezu-lari baten kontra ere haserre har zezaketela.

11

“Ordu batzuk geroago dei bat jasonuen. Biharamun goizean ETAren balizkomezularia nire gelan izango nuen”

“ETAren erantzunak harrieta belarri utzi zuen

erakundearen mezularia. Interesazuten, baina inork ez zuen hartukoHDCren eskaintza unibertsitatekoirakasle baten eskutik. ETAkeskutitza jaso nahi zuenMartinengandik, xehetasunakzehaztuz eta Zentroaren egitekoaazpimarratuz. Martini hots eginnion. Baietz, eta idatzi ez ezik,eskutitza berak ekarriko zuela esanzidan”

JOSE

BA

ELO

SEG

I

Atean jo zuten kax-kax hura nire kontaktuarenazen, gizon serio bat, berehala euskal-espainiar politi-kako gaiei buruzko elkarrizketan lotu zitzaidana.Zentroaren jarreraren berri eman nionean, eszeptiko-agoa zen. Zergatik ekin behar ote zion ETAk errendi-tzearen pareko bide zen negoziazioari, hots, bere his-toriari eta urte askoan eutsi zien helburuei uko egiteaesan nahi zuen prozesuari? Ados zegoen, hala ere,proposamen hura zegokionari helarazteko, eta biha-ramunean bertan erantzungo zidala agindu zidan.

ETAren erantzunak harri eta belarri utzi zuen.Interesa zuten, baina inork ez zuen hartuko HDCreneskaintza unibertsitateko irakasle baten eskutik.ETAk eskutitza jaso nahi zuen Martinengandik,xehetasunak zehaztuz eta Zentroaren egitekoa azpi-marratuz. Martini hots egin nion. Baietz, eta idatziez ezik, eskutitza berak ekarriko zuela esan zidan.Renora hegaldia nuen biharamunean eta kezkatannengoen Janen osasun egoera zela-eta. Martinekhegazkina hartzeko esan zidan. Nire hotel bereangela hartu eta Genevatik etorri zen, mezulariarekinbiltzeko asmoz.

Handik laster, Martinek esan zidan ETAren eran-tzuna jaso zutela eta haren bi mezularirekin bileraegin zutela Genevan. Delako eskutitz haren kopiaeskatu nion, baina esan zidaten seguritate arazoaktarteko, nahiago zutela Genevara joaten nintzenhurrengo aldian erakutsi. Uste nuen epe motzeanez zela ezer aldatuko, Espainia hauteskunde kan-painan murgildu zenez gero, PPk irabazteko itxuraguztiarekin. Zalantza bakarra zen gehiengo absolu-tua irabaziko ote zuen. Ez zirudien benetako bakeekimenari helduko zionik harik eta hautesleekbotoa eman eta PPren garaipenaren egiazko neurriajakin arte. Puntu hartan, hurrengo erronka izangozen nola hurbildu Espainiako Gobernura. EuskalHerriko eta Espainiako prentsa Renotik segitzekoprestatu nintzen, martxoko hauteskundeen zain.

Martxoaren 11ko atentatua MadrilenMartxoaren 11n Madrilen gertatu zen atentatua –etamartxoaren 14ko hauteskunde egunaren aurretik–,ondoko hiru egunetako zaparrada politikoa, aldezaurretik iragarri gabeko tximista gertatu zen. Azna-

12

“Guk [Renoko euskalzentroan] ez genekien

ETA errugabe zenik, bainaatentatuen modus operandiaerakundearenarekin bat zetorrenhein handian… Gure mezuakontuz ibiltzekoa izan zen, goizegizela ondoriorik ateratzeko. Etanazioarteko prentsak jarrera huraxehartu zuela esango nuke”

2004ko martxoaren 11n Madrilenizandako atentatuaren irudi bat.

EFE

rren administrazioak, harritu eta izututa, ETAri lepo-ratu zion erasoen egiletza. Euskal gobernuak ereontzat eman zuen Espainiako seguritate indarrenbaieztapena, zinetan hartu zuen, eta Ibarretxelehendakariak agerraldia egin zuen ETA itzulingu-rurik gabe gaitzetsiz. Agerraldi hark, hain zuzen,euskal gobernuaren eta ETAren artean komunika-zio biderik ez zegoela erakutsi zuen. Hastapenean,Otegiren erabateko ukoa beste ahotsik ez zenentzun erakunde armatuak eztanda haietan eskuhartzerik ez zuela izan esanez. Alderdi Popularrarenkanpaina antieuskaldunaren ondorioz, eztandaEspainiak Iraken okupazioan (onarpenik gabe)jokatu zuen rolaren ordaina izan zela zioen pers-pektibaren kontra, PPk hesi guztiak altxatu zituenMadrilgo sarraskia ETAk egin zuelako sinestearieusteko; boto guztiak bildu arte, bederen. Munduanbateko eta besteko espainiar enbaxadek ere bertsiohori zabaldu eta Europako Batasunak eta NazioBatuek ETA berehala gaitzets zezaten berealdikosaiakerak egin zituzten.

Renon, Euskal Ikasketen Zentroan ere sentitugenuen inpaktua. Nazioarteko berri agentzia askokhots egin izan digute “euskal berriak” diren aldiro.Madrilgoari dagokionez, asko baino gehiago izanziren gure iritziak biltzeko eta elkarrizketak egitekoeskariak, eta Zentroko zuzendari Joseba Zulaikak etabiok lana banatu behar izan genuen. Guk ez gene-kien, jakina, ETA errugabe zenik, baina atentatuenmodus operandia erakundearenarekin bat zetorrenhein handian... Gure mezua kontuz ibiltzekoa izanzen, goizegi zela ondoriorik ateratzeko. Eta nazioarte-ko prentsak jarrera huraxe hartu zuela esango nuke.

Laster ikusi zenez, gero eta fikzio huts nabarme-nago zenari eusten saiatu zen PP hauteskundeakigaro artean. Ordu gutxian, gehiengo absolutua iza-teko aukeraren jabe eta garaile ziurra izatetik Espai-niako oposizioko alderdi nagusia izatera igaro zen.

Genevako zentroari eman nion aholkua zera izanzen, gutxienez hilabete zain egoteko, hautatu berrizen Zapateroren gobernuarekin hizketan hasi bainolehen. Jakina, epea luzatu egingo zen, ustekabekoadministrazio sozialista bat osatu beharragatik. Bes-talde, AEBetako gobernuaren presio handiagoa eto-rri zen orduan, presidente berriaren lehen egintze-tako bat Espainiar armada Iraketik erretiratzekoegindako promesa berrestua izan zenean.

Eta euskal auziari heltzeko berehalakoan askata-sun handirik ez zela izango irudi bazuen ere, hasie-rako hitzaldietako batean Zapatero presidenteakETArekin hitz egiteko prest zegoela adierazi zuen,

hark lehenago biolentziari uko egiten bazion. PPkgogor kritikatu zuen jarrera hura, eta sozialistekinsinatutako Itun Antiterrorista hautsita zegoela alda-rrikatu zuen.

Beraz, bazirudien gure ekimenaren aukerakzabaltzen ari zirela eta Genevara hots egin nuen.Apirila zen ordurako eta erakundearen bi mezula-rien erantzuna jasoa zuten Genevan. Eskutitzarenkopia eskatu nuen arren, esan zidaten oso gauzakontuzkoa zela, bidaltzen ibiltzeko. Aztertuko nuelaZentrora egiten nuen hurrengo bisitan.

HDCren isilalditik ETAren su-eteneraPare bat astean ez nuen berririk izan eta atzera hotsegitea erabaki nuen. Orduantxe esan zidanAndrewk euskal gatazkan urrunago ez joatea eraba-ki zutela! Haren azalpena aski onargarria zen, ale-gia, HDCk beteegi zuela platera –Palestina, Nepal,Aceh, Darfur...–, eta neurriz gain barreiatzen arizela hala diru nola giza baliabideak. Gainera,Andrewren iritziz, Espainiako gertakari berriak kon-tuan harturik, ETAk eta gobernu berriak etorkizu-nean izango zuten harremana beren kabuz erabakiezinik ez zuten izan behar.

Ni, jakina, harriturik eta nahigabeturik nengoen.Egia, Andrewren arrazoiak onartu banituen ere, iru-ditzen zitzaidan arrisku pertsonal handia hartunuela, halabeharrekoa ez aipatzearren. Nik ez ezik,nire adiskide batek ere bai, neure eskariz. Are, Eus-kal Herrira egin behar nituen bidaietan ezingo nuenharekin harremanetan jarri, gure eraginkortasun eza

13

“Andrewk esan zidan euskalgatazkan urrunago ez

joatea erabaki zutela! (…) Hareniritziz, Espainiako gertakari berriakkontuan harturik, ETAk etagobernu berriak etorkizuneanizango zuten harremana berenkabuz erabaki ezinik ez zuten izanbehar”

azaldu beharko nion-eta. Hitz bitan, bazirudienzorioneko ezereza lortzeko egin genuela dena.

Aldiro-aldiro, Zapatero presidenteak behin etaberriz adierazi zuen ETArekin negoziatzeko aukeraindarrean zegoela, betiere aurretik erakundeak bio-lentziari uko egiten bazion. Momentu batean Zen-troarekin kontaktatu nuen, neure burua EuskalHerrira itzultzeko eskainiz, haien aholkulari lanetanbaina soldatarik gabe, horrek haien interesa pizte-ko balio bazuen, behintzat. Andrewk zalantza eginzuen hogeita lau orduz, baina ondoren jakinarazizidan Zentroaren erabakia –tartean ez sartzeko, ale-gia–, atzera bota ezina zela. Ordurako, euskal auziaez zen haien agendan ageri.

2006ko martxoan, ETAk erresistentzia armatubortitzaren amaiera aldarrikatu zuen, baldintzarikgabe eta behin betiko. Zapaterok zein Ibarretxekongietorria egin zioten aldarrikapenari, eta biek ereeuskal gaia bakez eta alderdi guztien parte hartzea-ren bidez konpontzeko itxaropena azaldu zuten.Maiatzean, Zapatero presidenteak Kongresura jozuen, ETArekin negoziatzen hasteko onarpen bila.PPko sektore gogor eta eszeptikoak –eta harri-tuak–, salbu, alderdi politikoek eta Espainiako etaEuskal Herriko herritar gehienek –maila ezberdine-tan–, ongietorria egin zioten ETAren aldarrikapena-ri. Ni gozatzen nengoen, hedabideek gertaerenbilakaeraz esaten zutenaren bidez jaso nuen infor-mazioa, interesa zuen begirale baten moduan.

2006ko apirilean, harriturik jaso nuen email bat,Zentroaren jendearekiko harremanetarako ardura-dunaren izenean. Urtea baino gehiago joana zenhaien berririk gabe. Atxikita, Henri Dunant Zentro-ari buruzko artikulu luze bat, El País egunkariakargitaratua. Martinek artikuluari buruz nuen iritziajakin nahi zuela zioen ohar bitxia zekarren mezuak.Artikulu hura HDCren guztiz aldekoa zen, sako-nean, eta hain zehatza non barneko kolaborazioformalaren zantzuak ageri zituen. Zentroaren filo-sofia zehazten zuen, modus operandia, eta iraga-nean eta presentean zituen proiektu mordoxka. Ezzegoen Espainiaren ez euskaldunen aipurik. Nireerantzuna ere jaso nuen mezua bezain enigmatikoaizan zen eta, esan nion, helburuari begira, ongi iru-ditzen zitzaidala eta Martinek berak idatzia izanzitekeela. Mezu truke hura harrigarri xamarra irudi-tu zitzaidan, gure historia kontuan harturik, bainahainbestean baztertu egin nuen.

Maiatzean, Euskal Herrira joan nintzen, Iruñeaneta Donostian hitzaldiak egitera. Momentu batean,bakarrik izan nintzen politika irakasle batekin, nireadiskide min eta solaskideetako bat Ibarretxe Pla-

14

2006ko martxoan ETAk su-eteniraunkorra eman zuen.

“Nahigabea adierazi zidan nikanpoan utzi behar izan

ninduelako, baina, berez, nigandikespero zuten guztia eman niela.ETArekin harremanetan jartzekobidea ireki niela, eta negoziaziomarkoa eskaini. Ez zirela handikaldendu aipatu zuen, batzuetanprozesua eteteko zorian zegoelairuditu zitzaien arren. ETArenordezkariek behin betiko etabaldintzarik gabeko su-etenaonartu zuten Martinen etxeanzerbait edanez, Genevan”

ARTXIBOA

nari buruzko artikulua idazten ari nintzela esatenjardun nuen garaian. ETA aldarrikapen hura egiteraeraman zuen prozesuan Carter Zentroa sartuta egonote zen galdetu zidan halako batean. “Nik dakidalaez”, esan nion. Haren erantzuna, nola-halako nazio-arteko bitartekaritza izan zela uste zuela. “Oslo etaGeneva izan zitezkeen”, esan zuen. Zerk pentsaraz-ten zion hori galdetu nionean, erantzun zidan mar-txoko iragarpena egin orduko, El País-eko lerrohaietan horri buruzko espekulazioak ageri zirela.

Renora itzuli nintzenean Martini hots egin etaesan nion jakin behar zuela zenbait euskal girobenetan hartzeko modukotan haizatu zenez, ETA-ren aldarrikapena erraztu zuenetakoa izan zitekeenGeneva. Isilune labur baten ondoren esan zidanzintzo jokatu nahi zuela nirekin: “Behin ere ezginen geratu, Bill”, ohartarazi zidan. Aurrera jozuen, esanez Zentroak bilerak antolatu zituela baiGenevan eta bai Oslon, bi urteko epe zail bihurrian,

eta prozesua artean abian zegoela. Nahigabea adie-razi zidan ni kanpoan utzi behar izan ninduelako,baina, berez, nigandik espero zuten guztia emanniela. ETArekin harremanetan jartzeko bidea irekiniela, eta negoziazio markoa eskaini. Ez zirela han-dik aldendu aipatu zuen, batzuetan prozesua etete-ko zorian zegoela iruditu zitzaien arren. ETArenordezkariek behin betiko eta baldintzarik gabekosu-etena onartu zuten Martinen etxean zerbait eda-nez, Genevan. Martinek esan zidan dena amaierarairitsia zenez ni Genevara joatea nahi zuela, istorioaosorik entzun eta ospatzeko.

Telefonoa eskegi ondoren ezin egon nintekeeneuforikoago. Ordutegi aldearengatik, egunsentia zenRenon, eta pentsamendu eta emozioak sailkatzen arinintzen telefonoak jo zuenean. Martin zen, nireemail helbidearen eske. Eskerrak eman nahi zizki-dan idatziz nire laguntzarengatik, erabakigarria izanzela behin eta berriz azpimarratuz. Nahigabea agertu

15

2001ean hasi ziren PSE-EEko Jesus Egiguren (ezkerrean) eta Batasuneko ArnaldoOtegiren (goian) elkarrizketak. Genevako elkarrizketetan Egiguren EspainiakoGobernuaren izenean aritu ei zen eta Josu Urrutikoetxea (eskuinean) ETArenean.

“Egigurenek eta UrrutikoetxeakEusko Legebiltzarrean

kointziditu zuten eta, beraz, ezagunakziren aspaldi. Gainera, biak ere

Genevako negoziazioetan izateakazpimarratu egin zuen alde bakoitzak

bake prozesuari ematen ziongarrantzia”

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

JOSE

BA

OLA

LDE

zidan beste behin, ni kanpoan utzi behar izan nin-duelako, baina jakin nezala momentu guztietanberen pentsamendu eta egintzetan egon nintzela.

EpilogoaOndoren datorrena bigarren eskuko iturrietatik–Euskal Herriko eta Espainiako prentsan irakurria–,eta gertaeren bilakaerari buruz nik neuk egindakoespekulazioetatik dator. HDC-k bideraturik, ETAreneta Zapateroren gobernuaren arteko negoziazio for-malen zikloari buruz ari naiz. Suitzan hasi ziren2005eko ekainaren 21ean, Genevan eta Oslon segi-tu zuten ondorengo udazkenean, eta 2007ko udanamaitu ziren.

Gaur egun gauza jakina da Espainiaren ordezka-ria Jesus Egiguren izan zela, Eusko LegebiltzarrekoPSOEko kide beteranoa, eta ETAren bozemailea,ostera, Jose Antonio Urrutikoetxea Bengoetxea JosuTernera, Batasuneko legebiltzarkide ohia eta ihesla-ria. Egiguren, nahiz eta sozialista sinestuna eta eus-kal abertzaletasun instituzionalizatuarekin kritikoa

izan, ez zen antieuskalduna, ezta hurrik eman ere.Aznarren gobernuaren garaian bertan ere, eta PatxiLopezen onespenez, hainbat bilera izan zituenBatasuneko buru Arnaldo Otegirekin biolentzi ego-era konpondu eta Euskal Herriaren etorkizun politi-koa eztabaidatzeko asmotan. Ternera-ri leporatzenziotenez, Luis Carrero Blancoren –Francok behatzezhautatu zuen ordezkoa–, hilketan nahasirik egonzen, bai eta Bartzelonako Hipercor supermerkatua-ren eztandan ere (1987ko uztailak 19), non 21 lagunhil baitziren. Zenbaiten iritziz ETAko buruzagi zen;gainerakoan, iturri guztiak ados zeuden, esanez era-kundeko zuzendaritzako kide nabarmena zela,gutxienera.

Bi gizonok Eusko Legebiltzarrean kointzidituzuten eta, beraz, ezagunak ziren aspaldi. Gainera,biak ere Genevako negoziazioetan izateak azpima-rratu egin zuen alde bakoitzak bake prozesuariematen zion garrantzia. Genevan lehenengo bilera-koan elkar ikusi zutenean, Urrutikoetxeak Egigure-nen lau liburuetako bat zeukan aldean, Los últimos

16

españoles sin patria (y sin libertad). Escritos sobreun problema que no tiene solución pero sí arreglo,non egileak dioen euskaldunen independentziaasmoa irreala dela, baina maniobratzeko nahikoespazio dagoela bi aldeek ere onartuko duten akor-dioa lortzeko. Urrutikoetxeak liburua eskuan jasoeta Egigureni esan zion han adierazi zuena benetansinesten baldin bazuen, orduan optimista izatekotartea zegoela, biek beren helburuei ekiterakoan.

HDCk behin eta berriz esan zuenez, Genevakoeztabaidak gai humanitarioak, besterik ez, negozia-tzera mugatuko ziren, nahiz eta bistakoa izan han-dik kanpo bestelako prozesu bat gauzatu beharkozela, beste mahai bat, non gatazkaren sustraietanirauten zuten alderdi historiko eta politikoak azter-tuko baitziren. Are gehiago, 2004ko azaroan, jen-daurreko agerraldi mugarri batean, Otegik bi errai-leko ikuspegia aurreikusi zuen desakordionabarmenei aurre egin ahal izateko. Genevako pro-zesuaren baitan, laster erabaki zen alderdi politikonagusietako ordezkariek hartuko zutela parte ezta-baida politikoan. Loiolako mahaia izenekoa izangozen eta Batasuna, EAJ eta PSOEko ordezkariak izanziren bertan. Loiolako bilkura eta eztabaida haietanoztopo gaindiezina gertatu zen Nafarroaren geroa,eta konpondu gabe irauten zuen 2006ko abendua-ren 30ean, ETAk Madrileko Barajas aireportuanlehergailua eztandarazi zuenean. Bake negoziazio-en aurrerapen mantsoak erakundearen baitan era-gin zuen frustrazioaren erakusgarri indartsua, etahilgarria, izan zen. Ekintzarako zuen ahalmenagogorarazteko modu garbia. Tragikoki, parkingeanauto barruan bidaiarien zain lotan zeutzan bi ekua-dortar hil ziren. Bake prozesuaren kontrako kritikakeragin zituen horrek, PPrenak batik bat, eta ETAre-kin behin ere ez zegoela fidatzerik zioen argumen-tuari haize emateko baliatu zuen. De facto, erakun-deak hautsi egin zuen helburu politikoak lortzekobiolentzia baztertzeko egin zuen aldarrikapena.Arratsalde hartan Zapaterok amaitutzat eman zuenbake prozesua.

ETAk su-etena haustea beraren interesen kontra-kotzat ikus litekeen arren, Espainiako Gobernuak ereharen tamainako “oker historikoa” egiteko gauzazela erakutsi zuen. 2004an boterea galdu bainolehen, PP hainbat neurri antiterrorista (i.e. antiETA)hartzen hasita zegoen bai Espainiako Kongresuanbai Espainiako sistema judizialean bertan ere. Boterelegegileari dagokionez, 2002ko abuztuaren 26koAlderdi Politikoen Legea onartu zen, non biolentziaterroristaren gaitzespen esplizitoa ezartzen baitzen

alderdi politiko bat legez onartua izateko. Euskalalderdi politiko guztiak neurriaren kontra agertuziren, gehiegizkoa zelako batetik, eta euskal abertza-letasunaren ibilbidearen zilegitasuna bera potentzial-ki mehatxatzera zetorrelako. Hala eta guztiz ere,2003ko martxoaren 18an, Espainiako Auzitegi Gore-nak babestu egin zuen Alderdi Politikoen Legearenkonstituzionaltasuna eta, era berean, Batasunari hau-teskundeetan aurkezteko eskubidea ukatu, ETArenbiolentzia ez gaitzesteagatik. Garaian, Eusko Legebil-tzarreko presidente Juan Maria Atutxak uko eginzion Batasunaren hautetsiak parlamentutik kanpora-tzeari. Atutxak zioenez, hori egiten bazuen ezbaianjarriko zituen, betiko, Eusko Jaurlaritzaren ahalmenlegegilearen osotasun eta immunitatea. Ondorioz,bai Atutxak eta bai haren aholkulari estuenek ereakusazio kriminala jaso zuten.

Oro har, 1998an hasita, Baltasar Garzon epaileak–aski ospe handikoa, Txileko diktadore ohi Augus-to Pinochet akusatzeagatik giza eskubideen kontra-ko gehiegikeriengatik akusatuta–, neurri judizialakhartzen hasi zen ETAren ustezko laguntza egitura-ren kontra. Horrek urrats drakoniarrak ekarri

zituen, nola izan ziren Euskal Herriko bi egunkari-ren itxiera –Egin (1998) eta Euskaldunon Egunkaria(2003)–, bai eta Egin Irratia ere (1998). Akusazio ezhain larriak –i.e. prozedura judizialak irekita–, jasozituzten, besteak beste, Udalbiltzak –Espainia etaFrantziaren arteko mugaren bi aldeetako udalen bil-kura–, eta AEK-k, euskarazko akademien elkarteak.

17

“Behin ere ez ginen geratu,Bill’”, ohartarazi zidan

Martinek. Aurrera jo zuen, esanezZentroak bilerak antolatu zituela bai

Genevan eta bai Oslon, bi urtekoepe zail bihurrian, eta prozesua

artean abian zegoela (…) ETArekinharremanetan jartzeko bidea ireki

niela, eta negoziazio markoa eskaini”

2004ko hauteskundeak irabazi ondoren, PSOEPPren agenda antiterrorista erreformatzeko egokie-ran zegoen, eta indarrean zegoen legedia zuhur-tziaz aplika zezakeen. Haatik, Espainiako Gober-nuak ez zuen asmatu ekimenik hartzen ezeinfrontetan, nahiz eta Genevako elkarrizketetan noizedo noiz etorkizunean horixe egingo zuela agindu.Halaber, huts egin zuen, kontzesio sinboliko balia-garria izan zitekeen puntu batean, hau da ETAkopresoak Euskal Herrira hurbiltzen, garai hartanEspainiako Estatuko kartzeletan barreiaturik bai-tzeuden PPren espetxe politikaren pean. Eta2005eko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundesasoia baino lehen, muturreko ezker abertzaleakbere burua politikoki berregin zuenean AukeraGuztiak mugimenduaren bidez, Zapateroren gober-nuak ez zuen ezer egin Espainiako Auzitegi Gore-nak hura Batasunaren oinordeko eta, Alderdi Politi-koen Legearen arabera, ilegala zela esan zuenean.Horrela, azken momentuan, legezko aitorpena zuen(2002) baina ordu arte geldirik egondako alderdipolitiko bat, Euskal Herrietako Alderdi Komunistakhautagaiak aurkeztu zituen, Batasunaren agendare-kin bat eginda. Beranduegi zen mugimendua gala-razteko eta EHAK-k botoen %12.44 jaso zituen,bederatzi aulki Eusko Legebiltzarrean (hots, legezkanporatua izan baino lehen Batasunak lortutakoakbaino bi gehiago). Bestalde, 2006ko amaieran, etaGenevako negoziazioetan asmo hori erakutsi arren,Espainiako Gobernuak ez zuen urrats zehatzikegina Batasuna legeztatzeko.

Harrigarri bada ere, Barajaseko eztandak bakeprozesua zauritu zuen arren, ez zion heriotza era-gin. Nahiz eta Zapaterok ETAk su-etena hautsizuela salatu, nahiz eta negoziazioak amaitu zirelaesan, gatazkako aldeen arteko kontaktu eta eztabai-dek segitu egin zuten. Dena den, 2007ko maiatza-ren udal hauteskundeetan, auzitegiak Eusko Aber-tzale Ekintza euskal alderdi abertzale historikoko(1930ean fundatua) hautagaien erdiak ez zirela hau-tagarri esan zuen, Batasunarekin edo muturreko

ezker abertzalean honek izan zituen alderdiekikoharremanak izan zituztela argudiatuz; nahiz etalotura hori legezkoa izan zegokion garai hartan.“Errudun presuntzio” hau ez zen artxibatu hautes-kunde eguna baino 24 ordu arte, apelazioa ezinez-koa eginez. Lehia berari dagokionez, ezgaitutakoekEAEko hautagaien 187.000 boto jaso zituzten, nahizeta batere kargurik hartzen ez utzi, Iruñeko Udale-ko bi aulkiak izan ezik.

2007ko ekainaren 5ean, ETAk su-etenaren amaie-ra iragarri zuen. Hiru egun geroago, Arnaldo Otegi,zinpean libre –terrorismoa goratzeagatik aurretikzigortuta baitzegoen–, berriz atxilotu eta kartzelatuzuten hamabost hilabetez. Uda erdialdean, Espainia-ko Gobernuak negoziazio guztiak etetea erabakizuen eta horixe jakinarazi zion HDCri. 2007ko urria-ren 4an, Garzon epailearen lege aginduz, Batasuna-ko 23 buruzagi atxilotu eta kartzelatu zituen poliziak,ezkutuko bilkura politikotik irteten ari zirenean.Abenduaren lehenengoan, zorizko topaketa batenondoren, isilpeko espainiar polizia bi eraitsi zituztenETAko operatiboek Cap Breton-en (Frantzia).

2008ko martxoko hauteskundeen aurretik, Espai-niako Auzitegi Konstituzionalak erabaki zuen ezEHAK-k eta ez EAEk betetzen zituztela Alderdi Poli-tikoen legeak agintzen zituen baldintzak eta, beraz,ez zirela hautagarriak. Hauteskunde bezperan(martxoak 8), su-etenaren ondoren jomugan jarrita-ko lehenengo asasinatzea burutu zuen ETAk, hauda, PSOEko kide Isaias Carrascoren hilketa, Arrasa-

Jose Luis Rodriguez Zapaterokagintaldiaren hasieratik erakutsi zuenelkarrizketarako prestutasuna.

Mariano Rajoy PPko buruak hasieratikerakutsi zuen ETArekiko negoziazioprozesua oztopatzeko erabaki irmoa.

“Bake prozesuan, ageriangeratu zen bi aldeek ere

nahikoa introspekzio-lan eginazutela eta barne desadostasunek etapolitika aldaketek mugatzen zutelanegoziatzaileen egitekoa”

AR

GA

ZK

IPR

ESS

teko zinegotzi ohia. Hauteskundeak minatzekoasmoan egin bazuen, porrot egin zuen, hura causacélebre bihurtu baitzen eta, berez, PSOEren pers-pektibak lagundu eta bultzatu baitzituen.

Hauteskundeen egunsentian, fokua lekuz aldatuzen, bertan behera utzitako bake prozesutik Espai-niako eta Euskadiko lehendakarien asmoetara muda-tu zen. Ibarretxe lehendakariak esan zuenez, kon-fiantza zuen aurrez aurreko elkarrizketakkonpromiso politikoa ekarriko zuela eta 2008koudazkenean bere Planari buruzko erreferendumaegin ahal izango zuela. Baina haien bilkurak ez zuenfruiturik eman eta lehendakariak Eusko Legebiltza-rrari bere bidea onartzeko eskatu zion, etorkizuneanETArekin negoziatu ahal izateko herritarren babesaizateko –hark lehenengo biolentziari uko egitenbazion baldintzarik gabe eta betiko–, eta, era berean,alderdi politiko guztien arteko negoziazioak abiatze-ko hurrengo erreferendum baten xehetasunakzehazteko –2010eko amaiera baino lehen egitekoa–,beren etorkizun politikoa erabakitzeko autodetermi-nazio eskubideari buruzko galdera eginez.

Ibarretxe lehendakariaren argudioa zen plan huraeta PSOEk ordurako Loiolako mahaian onartu zuenabat zetozela, guztiz. Hala ere, Zapatero presidenteakerreferendum prozesu haren kontrako erabatekooposizioa iragarri zuen, inkonstituzionala zela etageraraziko zuela promesa eginez. 2007ko ekainaren27an, botoen alderik estuenarekin (34-33), EuskoLegebiltzarrak lehen erreferenduma onartu zuen,hurrengo urriaren 25ean egitekoa zena. Zapateropresidenteak kontuz erantzun zuen: bera ez zegoelaeskualdearen autonomia handiagoaren kontra,Espainiako Konstituzioa bortxatzen ez bazuen etaEuskal Herriko alderdi politiko guztien arteko ados-tasunaren bermea baldin bazuen, behintzat. Errefe-renduma zela-eta, hala ere, artean auzia EspainiakoAuzitegi Konstituzionalaren esku zegoen, harenkonstituzionaltasuna erabaki zain. Irailean, hamarepailek gaia aztertu eta plebiszitua inkonstituzionalazela erabaki zuten aho batez, argudiatuz EspainiakoEstatuak beste inork ez duela erreferendumak egite-ko ahala, eta erreferendum hark espainiar guztieieragiten ziela, eta ez euskaldunei bakarrik.

Azken oharrakIdazten ari naizen honetan, euskal erreferendumaatzeratu egin da eta euskal gobernuak auzitegiarenerabakiaren kontrako apelazioa jarri du EuropakoBatasunean, Bruselan, esanez epaia antidemokrati-koa dela eta herritarren gogoa zapuzten duela.Hurrengo udaberrian gobernu berria aukeratzekohauteskundeak izango dira EAEn eta erreferendu-

mak porrot egin edo bertan behera geratu, eztabai-da politikoaren barruan ez ezik, kanpoko zurrunbi-loan ere ibiliko da. Hitz bitan, xake jokoak (edooilar jokoak?) segituko duela ematen du, eta usteka-beko gehiago ekarriko ditu, inondik ere.

19

2006ko abenduan ETAk atentatua eginzuen Barajaseko aireportuan.

“Loiuko aireportuarenondoan, Zamudioko parke

teknologikoan dagoen hotel batenostatatu nintzen (…) Gelara joaneta berrien zain egotekoa nintzen.Euskal Herrian ezagutzen nituengainerako kontaktu guztien ustetanetxera itzulia nintzen, Renora”

EFE

Puntu honetara heldurik, lau ohar (espekulazio)egin nahi nituzke:

Espainiako hauteskundeak 2008ko martxoan egi-tekoak zirenez, 2007ko uda aurretik Zapaterorengobernua garaiz kanpo –lekuz kanpo– zebilen ETA-rekiko kontaktu polemiko haiei jarraipena emanez.Are, harrigarria da negoziazioak Barajas eta gerobertan behera ez uztea. PSOEren gobernuko zirku-luko zenbait jokalari garrantzitsuk sinetsi –edoespero– zuten euskal gatazkaren konponbide nego-ziatua artean posible zela. Ez bila ibili zelako, bainaustekabean, horrek behin betiko garaipen politikoaemango zion Zapateroren gobernuari hauteskundeatarian.

Batasunak Loiolan amore ez emateak, Nafarroa-ren etorkizun politikoari zegokionean –edo, behi-nik behin, nafarrek egun batean nola-halako euskalentitate politiko bat osatzeari zegokionean–, proze-suaren haustura ekarri zuen. Are, Loiolako prozesuahondatu zen batik bat nafarrek ordezkaritzarik ezzutelako, ezta PPk ere, hau da, Espainiako oposi-zioko alderdi nagusiena garai hartan. Ez dago garbiBatasuna bere kabuz jokatzen ari ote zen Loiolanala ETAk loturik zeukan morroia zen. Hitz bitan, gaiasko zeuden, Loiolan adostuagatik ere, gerora argi-tu beharrekoak.

Uste dut bake prozesuaren seriotasunaren etairaupenaren arrazoi nagusia izan zela alderdiekgrosso modo izan zuten jarrera aldeko hura. Arizirela, agerian geratu zen bi aldeek ere nahikoaintrospekzio-lan egina zutela eta barne desadosta-sunek eta politika aldaketek mugatzen zutelanegoziatzaileen egitekoa. Hau ez da harrigarriaere, kontuan hartzen badugu gatazkak gutxi-askoukitu gabe eta, are, konpondu gabe iraun duelaehun urtean baino gehiago. Era berean, uste dutHDCren estrategiak, hots, bitartekaritza eskain-tzea, baina gai humanitarioak aztertzeko besterikez –Loiolako mahaia sortzea ekarri baitzuenhorrek ondoren–, modu positiboan lagundu zuela.Prozesu paraleloak, eta ezberdinak, abian izanik,

fronte batean aurrerapenik ez dagoenean, besteanaitzina egitea bihotz altxagarri da, eta bi aldeekonartuko duten konpromisoa iristea posible delaerakutsi ohi du.

Amaitu da? Nahiago dut zalantza izan. Idazkihonen arabera, Zapateroren gobernua da naziomailako hauteskundeen irabazlea; aski lehia estuanbada ere. Berehalako hainbat erronkari egin behardie aurre –egoera ekonomikoa, batik bat–, eta usteizatekoa da horiek Euskal Herriko bake prozesuariberrekitearen aurretik jarriko dituela. Jakin ez dakithorrelako ekimen bat berritzea gogoan duen Madri-lek, ezta ETA orain horretarako prest dagoen ere.Are okerrago, 2008ko maiatzaren 14an ETAk leher-gailua eztandarazi zuen guardia zibilen kuartelbatean, polizia bat hilik eta beste lau zauriturik.Astea igaro baino lehen, ETAko ustezko buru mili-tarra, Frantzisko Jabier Lopez Peña, erakundekobeste zenbait buru beteranoekin batera, atxilotuzuten Bordelen, Frantziak eta Espainiak bateraegindako operazioan. Hitz bitan, badirudi ETAreneta Espainiako Estatuaren arteko harremana aurre-ko egoera hartara (Geneva aurrekora) itzuli dela.Hala ere, nirekiko, honen guztiaren benetako ikas-gai historikoa da egunen batean negoziazio etaakordio politikoa izan beharko dela, euskal gatazkabenetan konponduko bada. Modu askotan, Francoosteko Espainia demokratikoan ETAren iraunkorta-suna are gehiago da denbora pasa benetako arazoabaino. Nahiz eta ETA bere borondatez desegin,edota polizi neurrien bidez suntsitzera heldu, gataz-karen oinarrian diren arazo politikoek aztertu etakonpondu gabe irauten duten bitartean, ziurreneraedozein “garaipen” behin behinekoa eta pirrikoaizango da. Euskal auzia negoziatzeko edota hartanbitartekaritza lanak egiteko hamaika saio izan dirairaganean, eta ez dut etorkizuna horrelakorik gabeaurreikusten.

20

“Hala ere, nirekiko, honenguztiaren benetako

ikasgai historikoa da egunen bateannegoziazio eta akordio politikoaizan beharko dela, euskal gatazkabenetan konponduko bada”

LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen daZuzendaria: Xabier LetonaJabea: Komunikazio Biziagoa S.A.L.Helbidea: Zirkuitu ibilbidea, 15. pabiloia 20160Lasarte-Oria Posta Elektronikoa:larrun@argia.com Telefonoa: 943 37 15 45Inprimategia: Antza S.A.L. Informatika: ASPSCOOP.

(ARGIAko 2.207. zenbakiarekin banatua, 2009ko azaroaren 22an)

www.argia.com/multimediahelbidean W. A. Douglassi eginiko elkarrizketa bideoan.