Laura Pérez “EH Bildurekiko desberdintasun handiena da gu ...lak ez dira gaurko finantzarien...

Udalerri Udalerri euskaldunetakoeuskaldunetako

atzerakadaatzerakada

Audiolab, akabo Audiolab, akabo 12 urteko esperientzia12 urteko esperientzia

Laura Pérez“EH Bildurekiko

desberdintasun handiena da gu ez garela abertzaleak”

2 0 1 5 e k o m a i a t z a r e n 1 0 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 6 0 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

2015EKO MAIATZAREN 10A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: AxierLopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Udalerri Udalerri euskaldunetakoeuskaldunetako

atzerakadaatzerakada

Audiolab, akabo Audiolab, akabo 12 urteko esperientzia12 urteko esperientzia

Laura Pérez“EH Bildurekiko

desberdintasun handiena da gu ez garela abertzaleak”

2 0 1 5 e k o m a i a t z a r e n 1 0 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 6 0 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus Azaleko argazkia:

DANI BLANCOAzala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

ESKLABO TRAFIKOA Euskal tratularien lorratz ilunaAtlantikoan barrena. URKO APAOLAZA AVILA / 4

PERTSONAIALAURA PÉREZ: «Euskal Herria izena programaren

zirriborrotik kendu da eskuindarrak isiltzearren». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKNUBIARRAK Egiptoko gutxiengo ahaztua. ANE IRAZABAL / 15

IRITZIAREN LEIHOAKATALUNIA AUKERA GALDUEN ETA BERRIEN ARTEAN

ASIER BLAS MENDOZA / 18ONGI ETORRI DANTZERTI! OIER ARAOLAZA / 20GIZAKION OILARKERIA IÑAKI MENDIGUREN / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Lan (erre)produktiboa. KATTALIN MINER / 20ZIRTAK Gaztea, Euskadi gabea. JOXERRA GARZIA / 22

ERDIKO KAIERAAUDIOLAB-EN AGURRA Orain, isiltasuna.

GORKA BEREZIARTUA MITXELENA/ 23BERNARDO ATXAGA ETA MANUEL RIVAS

Egun bat Bartzelonan. ARITZ GALARRAGA / 26 LITERATURA ONINTZA IRURETA AZKUNE / 28MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 30ALEA Gure hildako guztiak. MYRIAM GARZIA / 31ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 32LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 33DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34

TERMOMETROAALKATEAK Urretxu eta Zumarraga, herri bakarra zenbait

arlotan. MIKEL ASURMENDI / 36‘BIZI BARATZEA’ LIBURUA Jakoba Errekondo: «Euskaraz

eman-hartu esan beharko genuke».ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 40

TXANPONAREN BESTE ALDEAK Baratzea eta sexu heziketa,elkarbizitzarako bidean. LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 41

IÑAKI IURREBASO: «Udalerri euskaldunak gaur egun ez dirahain euskaldunak». ONINTZA IRURETA AZKUNE / 42

HEZKUNTZA LOMCEren aurka protestak Nafarroan, 3. mailako azterketen astean. IRUÑE ASTITZ LARUNBE / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Milioi bat iheslari Europara jauzi egiteko

borrokan. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko maiatzaren 10a, 2.460. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2015EKO MAIATZAREN 10A

ASTEKO GAIA

ESKLABO TRAFIKOA

Bi mende igaro dira, baina berdin dio. Pose hutsa izan zen esklabo merkataritza borratzeko1815ean Vienan egindako nazioarteko adierazpen solemnea. Segitzen dugu itsas hondoan

atzoko eta gaurko esklaboen hilotzak zenbatzen. Eta ez ziren gutxi izan hori baino lehenago, eta geroago, barkuen sotoetan “giza merkantzia” eraman zuten euskal izeneko

kapitainak, faktoreak eta tratulariak.

“MENDEOTAKO GIZON ILUSTRATU eta bidez-koek pentsatu dugu ‘Afrikako beltzen trafi-koa’ izenez ezagutzen den merkataritza, giza-teriaren eta moral unibertsalaren printzipioenaurkakoa dela”. Hitz ponpoxoak erabili iza-nagatik ere, esklabo trafikoaren kontra1815eko ekainean egindako adierazpenakapenas izan zuen oihartzunik. Europa zaha-rraren mugak birdefinitu zituenVienako Kongresuan bazego-en gauza inportanteagorik dis-kutitzeko. Eta bi menderenondoren Waterlooko batailagogoratuko dugu, milaka sol-dadu garbitu zituztela esanez,baina ahaztuko zaigu mundukopotentzia handiek konpromi-soa hartu zutela milioika lagu-nen bizitzak ostu zituenkomertzioa eteteko. Haieiahaztu zitzaien moduan.

Adierazpena Austria, Frantzia, BritainiaHandia, Prusia, Errusia eta beste hainbatlurraldetako ordezkari, zar, enperadore nahizerregeek sinatu zuten. Letra txikidun klausu-lak ez dira gaurko finantzarien asmakizunordea; testuak zioen norberak “egoki epai-tzen” zuen moduan jardungo zuela. AEBeketa Espainiak Afrikaren giza espoliazioari ezi-kusia egitea epaitu zuten egoki, eta tokibatzuetan, Kuban esaterako, inoiz bainoesklabo gehiago inportatu zituzten hurrengohamarkadetan. Kolonietako elitera iritsitakoeuskaldun askok majo baliatu zuten lege-ana-basa. Azukrez eta zigor-kolpez grabatutakohistoria da hau.

Cadizeko Beltz Konpainia: Arantzazuko amaren esklaboakXVI. mende hasieran merkatari portugaldarrakSão Tométik Amerikara sistematikoki esklabo-ak garraiatzen hasi zirenetik, ia lau mendezmilioika afrikarrek izan zuten patu bera –NBE-ren arabera 15 milioi–. BBCn irakurri ahal izandugu Atlantikoan barrena bidaia zital horiek

egiteko lehen errege-baimena1510ean lortu zutela. Ez askozgeroago zenbait euskaldun zere-gin berean zebiltzan jadanik, Bal-masedako Urrutia leinu botere-tsukoak kasu. 1526an 45 beltzontziratu zituzten urrutiatarrekAfrikan, nakar-txirlak bilduzitzaten Karibeko Cubagua irlan.

Hastapen horietan, esklaboakPerun eta Mexikon zilar meatzeinguruetan sortutako hirietan

tokatu ziren batez ere, zeregin anitzetarako.Baina XVIII. mendetik aurrera azukre kanabe-ra sailak bihurtu ziren zilar eta urre, eta orduraarte periferikoak izandako tokietan (Karibe,Brasil, Ipar Amerika…) beste esklabotza eredubat sortu zen, pertsonen salerosketa masiboariateak ireki zizkiona. Eduardo Galeano zenakezin hobeto deskribatu zuen Latinoamerikariegindako ebakia: “Sarraskitutako inperio indi-genen zorigaitzari, gehitu behar zaio Brasil etaAntilletan lan egiteko afrikar herrixketatikindarrez atzitutako beltzen destino terriblea”.Beltz horiek akitu arte egin behar izaten zutenlan eguzkipean. Oraindik altiplanoan entzundaiteke orduko abestien oihartzuna: Anda ycamina negrito, vamos pa’l cañaveral…

Euskal tratularien lorratz ilunaAtlantikoan barrena

| URKO APAOLAZA AVILA |

Britainiarrek esklabogintzanharrapatutako ontzien etakomandanteen zerrendazehatzak egin zituzten urtez urte.Euskaldun mordoa da haietan:Aresti, Aurtenetxe, Igartua,Oleaga, Zurbano, Inza, Tellaetxe...


Espainiako kolonietara esklaboak eramate-ko pribilegio edo asientoak portugaldarrenesku egon ziren denbora luzez; beraiek zirenAfrika ertzeko sekretuen jabe. Gero South SeaCompany-k izan zuen monopolioa. BainaEspainiako Koroak ingelesekin zuen kontra-tua likidatzerakoan, euskal jatorridun merka-taritza konpainiak jo eta su sartu ziren nego-zioan. Habanako Errege Konpainia etaCaracasko Gipuzkoar Konpainia txit entzute-tsua hainbat urtez behar ilun horretan arituziren. Donostiako Koruko Santa Maria basili-ka ez zen soilik kakaoarekin jaso.

Afrikako esklabo-portuen giltza portugal-darren eta holandarren poltsikoan zegoen

oraindik eta haien bitartekaritza beharrezkoazuten euskaldunek. Hala, jauntxo azukrezaleen gosea berdindu ezinean ibili ziren.Premiazkoa zen esklaboak Afrikan azkar etamerke lortzeko bideak urratzea. 1752anKubako oligarkek eskatu zutenean arren“beltzez hornitzeko” irla hura, Nicolas Gili-siasti merkatari donostiarraren proposamenajaso zuten “zuzenean Gineako kostatik” bel-tzak eramateko. Ez zen posible izan. Bainaurte batzuk geroago, Cadizeko Beltz Konpai-nia sortu zen helburu berarekin –Compañía deNegros deitzen zioten arrunki–. Eta harenatzean ere euskaldunen diru eta ahaleginadago, Andaluziaren eta Euskal Herriaren

1869an Dhapne britainiar fragatak 300 esklabo inguru “askatu” zituen Zanzibarko kostaldean, esklabo-ontzietan zeudela.Esklabo trafikoaz ezagutzen diren garaiko fotografia bakanetakoak atera zituzten.

ER

RE

SUM

ABA

TU

KO

AR

TX

IBO

NA

ZIO

NA

LAK


ESKLABO TRAFIKOA

arteko harremanak pelikula bat baino gehia-gorako ematen baitu.

Esklabo trafikoan espezializatutakokonpainia bakanetakoaren berri apenasaurkituko dugu gure entziklopedietan,sustatzaile nagusi ziren arren LorenzoAriztegi oñatiarra, Miguel Uriarte elo-rriarra, Jose Goikoa garestarra etaFrancisco Agirre uztarroztarra. Cadi-zeko euskal komunitate indartsukomerkatariok 1765ean eskuratu zutenafrikarrekin trafikatzeko baimena. Hor-tik gutxira Nuestra Señora de Aranzazu fra-gata –“La Venganza” ezizen kezkagarriazuena– hiri hartako badiatik Ginearantz abia-tu zen helburu aitzindari eta bakarra zuelabidaia-koadernoan: 600 beltz ontziratzea.Azkenean 250 baino ez zituzten lortu, astu-ruz frantziar tratulari batzuekin topo eginzutelako. Iraun zuen urteetan Beltz Konpai-nia frakaso bat izan zen bere akziodunentzat,eta hilobi bat Habanara eta Puerto Ricorapasa zituen 30.000 inguru esklaborentzat.

Tromelingo esklabo ahaztuakAfrikarren esklabo salerosketa oraindik ezzegoen kontrakotasunean XVIII. mendekopentsaera ilustratuarekin. Egungo Europanimmigranteen hegazkin bidezko kanporaketakolektiboek batzuei kontraesanik sortzen ezdien gisan. Voltairerentzat, esklabo-tratua,arraza batek bestearen gain zuen nagusitasu-naren erakusle baino ez zen. Hala, ArgienMendeko Frantzian milaka bidaia egin zirenAfrikako kostalderantz, gero Haitiko kanabe-retan lan egin zezaten. Le Monde Diplomatique-ren azkeneko zenbakian Noam Chomskykdio Frantziak bere aberastasunaren %20 hai-tiarren torturaren bidez lortu zuela, “egunsegitzen duena, tamalez”.

Euskal Herritik ez oso urrun, Bordelen,esklaboak harrapatzeko 480 espedizio antolatuzituzten urte horietan. Baina ez dugu kanpora

begiratu beharrik. Gaian aditua zen JeanMettas historialariaren arabera, Baionako por-

tutik ere gutxienez bedertazi itsasontzi irtenziren jomuga berarekin. Pierre Dolhondekapitainak, esaterako, 249 esklabo era-man zituen Haitiko Saint Marc portura,non eta L’Heureuse (Zoriontsua) ontzian.Bada, hala ere, kasu ezagunagorik: Tro-melingo “esklabo ahaztuez” ari gara.

1776an frantziar gerra-ontzi batekMadagaskarretik ehunka miliatara dago-

en Tromelin irla ttipian zazpi emakumeeta haurtxo bat aurkitu zituen bizirik, denak

beltzak. Hamabost urte lehenago, L’Utile itsa-sontziak istripua izan zuen bertan; tripulazioakpatera bat inprobisatu eta ospa egin zuen, kilo-metro koadro ez duen harri hartan 60 esklaboabandonaturik utzita. Azken urteetan induske-ta arkeologiko harrigarriak egin ditu UNES-COk Tromelinen eta agerian utzi dute esklabo-ek bizirauteko izan zuten gaitasuna. L’UtileBaionako ontzi arrapaletan eraiki zen eta bidaiahura Compagnie des Indes Orientales-en Baionakokomisionatu Joseph d’Laborderen enkarguzhasi zuen. Arkeologoekin diharduen BernardHarni-Cousseau genealogistak dokumentubatean aurkitu duenez, ontzia bezalaxe, tripula-zioaren gehiengoa euskalduna zen.

Beltz merkatua, merkatu beltzeanHaitiko esklaboek Latinoamerikako lehenen-go iraultza antiinperialista arrakastatsuariekin zioten 1791n. Ordurako esklabotza abo-litzeko iritziek gero eta indar handiagoa zutenEuropako zenbait herrialdetan. 1807an West-minstergo Parlamentuak itsasontzi bidezkoesklabo trafikoa debekatzea itu bat izan zen.Esklabotzak, sistema ekonomiko moduan,oraindik indarrean segitu zuen urte luzezmunduko makina bat tokitan, baina Atlanti-koko esklabo salerosketa de facto ilegalizatuzen. 1815ean Vienako Kongresuko nazioar-teko adierazpenak formalismo hutsa zirudieningelesen kukurrukuaren aurrean. Espainia-rekin ere hitzarmena zeukaten beltzenkomertzioa galarazteko, baina legez kanpokotrafikoak halaxe jarraitu zuen. Orduan, RoyalNavy-ko ontziak itsasoetako jabe egin zirenkontrabandoa pertsegitzeko aitzakiarekin.

Britainiar Gobernuko ordezkariek, eskla-bogintzan harrapatutako espainiar ontzieneta komandanteen zerrenda zehatzak eginzituzten urtez urte, eta bai, euskaldun mor-doa dago haietan: Aresti, Aurtenetxe, Igartua,Oleaga, Zurbano, Inza, Tellaetxe... Tarteanaurkitzen da, adibidez, Angel Elorriaga kapi-taina. Beningo Whydah erreinuan atzemanzuten ingelesek, Ibarra bankarientzako eskla-bo ehizan ari zela Cazador Santurzano bergan-tinean. Feliz Vascongada goleta ere horretara

Cadizeko BeltzKonpainia euskaljatorriko tratularieksortu zuten. Goian,konpainiarencarimbo edo zigilua;burdin-gorizmarkatzen zietenesklaboei larru-azalean. Behean,Brookes barkuarendiagrama. 1789an,450 esklaboeramatekoontziratze-planbatean oinarritutaegin zuten ilustrazioaabolizionistabritainiarrek.


joan zen Afrikako Bonny ibai aldera ThomasOlagibelen gidaritzapean, baina 1836ko urta-rrilaren 28an geldiarazi zuten. Zerrenda beltzhori euskal itsasgizonek atlantikoan utzitakolorratzaren parte ere bada.

Eskuarki New Orleans edo New Yorkenpleitatzen zituzten tratularien ontziak, AEBe-tan kotoigintzaren boomarekin errazagoa bai-tzen azpijokoa egitea. Behin Afrikara iritsita,

esklaboak girgiluz kateatuta barnatzen zituz-ten sotoetara, ahalik eta gehien kabitzekomoduan. Bidaiak irauten zuen bizpahiru hila-beteetan ez zuten apenas mugitzeko aukerarik,jatekoa eskas eta gaixotasunak eta zigorrakugari. Heriotza tasa %12tik gorakoa izan ohizen, zenbaiten arabera askoz gehiago ere bai.

XIX. mende erdialdean Kuba zen esklabogehien jasotzen zuen herrialdea. Hugh Tho-mas historialari arras ezagunak dio 1858tik1862ra irla horretara iritsitako 100.000 eskla-boetatik gehienak Julian Zuluetaren aginduzeraman zituztela. Angel Katarain ekoizleakdokumentala egin du pertsonaia horretanoinarrituta, Siete calles de La Habana (Habana-ko zazpi kale) proiektuaren baitan. Bere esa-netan, historiak ezabatutako “gizon eta izenbat” da Zulueta. Arabako Anuntzeta herrianjaiotako merkatari honek sekulako botereekonomiko eta politikoa lortu zuen Kuban:azukre-ola erraldoiak zituen eta esklaboakgarraiatzeko 20 ontziko Expedición por Áfricakonpainiaren jabe zen. Zuluetak trenbideakeraiki zituen, esklaboak txertatzen lehenen-gotakoa izan zen eta haiek alokatuz ere nego-

ENKARTERRIETAKO Gordexo-lan sortua, Domingo AldamaAretxaga Kubako hamalauga-rren aberatsena zen XIX. men-dean. Dirutza irabazi zuen tren-bideekin eta esklaboen izerdizkanabera sailetatik produzituta-ko azukrearekin.

Sos horietako asko, Habanakoantzinako harresien kanpoaldeansekulako jauregitzarra eraikitze-ko gastatu zituen. 1841ean, jau-regiko lanetan ari ziren esklabo-ak matxinatu egin ziren. Motinazapaltzeko Aldamak bidalitakoinfanteria piketeak haietako seihil eta hamar zauritu zituen.

Gertaerak alarma piztu zuen.Haitikoaz geroztik tentsio eten-gabean bizi ziren Kuba etaEspainiako agintariak, matxina-dak han-hemenka izaten baitzi-ren. Estatuak irla hartako gobernadorea-ri agindu zion argitu zezala Habananjazotakoa. Honek esklabo eta kapatazakgaldekatu zituen eta esku artera iritsi zai-gun espediente zabala idatzi zuen kon-klusioekin.

“Esklaboak izan behar du nagusiak agintzen diona” Agidanean, jauregiko lanak nahiko geldi-rik zeuden harria falta zelako, eta Alda-

mak esklaboei probetxu gehiago ateranahirik-edo haietako 25 inguru alokatuzituen, hiritik gertu eraikitzen ari zirenGuanabacoako trenbideko lanetan era-bili zitzaten.

Maioralaren hitzetan, esklabookmatxinatu egin ziren esanez “kalerajoan nahi zutela soldata irabaztera”.Orduan, “kapritxo” hori ikusita, Alda-ma bera azaldu zen eta azaldu ei zien“ez egoskortzeko, esklaboak izan behar

duelako nagusiak agintzendiona”. Baina armekin tiroegiteko mehatxuarenaurrean –maioralaren ber-tsioaren arabera, beti ere–,esklaboetako batek “ipur-masailak erakutsi eta haie-tan golpetxoak joaz” eran-tzun zuen “horra t iroegiteko esan nahian beza-la”. Gordexolarrak ez zuengupidarik izan eta soldadupelotoiari agindu zion tiroegin eta baionetaz kargatze-ko.

Habanako kalabozoanpreso hartutako esklaboeketa ospitalean zaurituta zeu-denek, ordea, beste bertsiobat zuten. Lucumí herrikoNicanor izenekoak –beltzakerosterakoan bataiatu egiten

zituzten eta izen kristauak jarri– itzul-tzaile bidez erantzun zien itaunei. Azal-du zuen konbentzituta zeudela ez zituz-tela burdinbideetan lan egiteraeramango, “mendira” baizik, eta horre-tarako girgiluak ere ikusi zituztela.

Gobernadoreak ondorioztatu zuengertaera isolatua izan zela hura: “Zorio-nez, beltzak kopuru txikitan matxina-tzen dira eta hasieratik itzali daiteke,kasu honetan gertatu den bezala”.

Esklabo errebolta Habanako Aldama jauregian

U.A

.

Simon Bolivar hiribidean habanarren autoak apenas geratzen diraAldama jauregiaren aurrean. Gordexolarrak eraikiarazitako edifizio

dotorea harri zuriaz gain odol gorriaz ere egina da ordea.


zioa egin zuen. Esklabotzaren ikuspegi kapi-talistena sinbolizatzen zuen arabarrak.

Baina Kubako gainerako esklabistenmoduan, bazekien sistema hura garaiko dotri-na ekonomikoen kontrakoa zela. Gainera,esklaboen erreboltaren beldurra egunerokosoinua zen (ikusi koadroa). Hala, beltzen eskla-botzari uko egin gabe, bestelako “formulak”esperimentatzen hasi ziren. Horretan ere eus-kal jatorriko merkatariak ez ziren atzera geratu.

Txinatarrak, indiarrak, euskaldunak…Lehen aldiz Asiatik Amerikara txinatar eskla-boak eraman zituen itsasontziak Oquendo izenazuen. 1847ko ekainaren 3an iritsi zen Habana-ko portura, Xiamengo 206 lagun zeramatzala.Txinatar horiei deitzeko “kolono” eufemis-moa erabiltzen zuten arren, egiaz derrigortutazeuden han. Ez da harritzekoa askok suizida-tzeko hartutako erabakia, beste askok berrizihesari ekin zioten. Zuluetakberak txosten batean zioen1872an Kubara eramandako58.000 txinatarretatik erdiabaino ez zela geratzen eta horie-tako asko sasian. Euskal tratula-riarentzat arazoa zen ez lan-bal-dintzak baina Kuantoongojornalarien “alferkeria”.

XIX. mende erditik aurrera“kolonizazio” proiektu ugaridiseinatu ziren beste hainbatherrirekin, kasu batzuetan sofis-tikazio maila beldurgarria eraku-tsiz gainera. Guraso bizkaitarrak zituen eta txi-kitan Bilbon ikasia zen Domingo Goikuriamilitarrak 1855ean 416 maia inportatu zituenYucatango penintsulatik Habanara. Mexikoeta Yucatan gerran zeuden sasoi hartan, etabritainiar ordezkari batek salatu zuen Kubakomerkatariek Mexikoko Gobernuarekin tratuaegina zutela: 200 soldadu bidaliko zituzten

penintsulara “indiarren kontragerra egin dezaten, eta preso egin-dako guztiak euren zerbitzurakohartuko dituzte, bakoitzarengatik15 peso ordainduta”. Gerra etaesklabotza, oraindik ere eskutik hel-duta doazen bi gaitz.

Goikuriak Espainiako erreinukobeste komunitate batzuekin ere eginzuen aproba. Ez ziren gutxi izanetorkizun hobe baten esperantzanerdi-esklabo amaitutako kanariar,galiziar eta kantabriarrak. Eta badi-rudi haurrekin ere trafikatu zuela.1846an kolonoak garraiatzeko bai-mena lortu orduko Santanderreneta beste hainbat tokitan 317 lagunzamatu zituen barku batean. Espai-

niako Artxibo Historiko Nazionalean aurkitudugun dokumentu batek dioenez “bidaia har-tan zorigaitza gertatu zen: 8 urteko 46 haur hilziren elgorriak jota”. Ez du ematen ordeaheriotza horiek Goikuria inpresionatu zutenik:itsasontzia berrogeialdian egon zen denboran,bizirik geratu ziren kolonoen mantenua beregain ez hartzeko eginahalak egin zituen. Para-doxikoki, Goikuria esklabotza beltzaren aboli-zioaren aldekoa zen, independentista amorra-tua ere bazen, eta garrotea eman zioten1870ean Habanako El Príncipe gotorlekuan.Egun, hiri hartako kale batek bere izena dauka.

Euskaldun guztiak ez ziren esklabista, etaesklabista guztiak ez ziren euskaldun. Bainakanibalismoa praktikatu dugu. Ezaguna daMiguel Aldamak –Domingo Aldama Gorde-xolako esklabista handiaren semea– 1844anzenbait euskaldun Kubara eramateko egindakosaiakera. Garai hartan idatzitako gutun pertso-

nal batean pozik ageri zaigu,jadanik hamar bizkaitar iritsi zire-lako ontzi batean, baina beste 85“eskatuta” zituen “familienartean banatzeko”. Emigraziomasiboaren aurrekaria zen hura.Ez baitugu ahaztu behar hurren-go hamarkadetan Amerikarajoandako euskaldunen gehiengohandi batek beharra ateratzea-rren utzi zuela sorterria. XIX.mende amaierako egunkariekemigrante gaixoen bidaia tamal-garriak kontatzen zituzten,

memorian oraindik oso bizirik zegoen esklabotrafikoarekin konparatuz; Eliza ere asaldatutazegoen exodoarekin eta “mafiak” salatzenzituen. Baina Pasaian edo Baionan baporeaklepo betetzen ziren berdin-berdin, pobreziaga-tik ihes egiteko nahiari ezin baitzaio aterik itxi,ezta itsasoari mugak jarri ere, izan Atlantikoa,izan Mediterraneoa. n

Ezkerrean, JulianZuluetaren azukre-oletako baten ezkila,egun HabanaZaharrean ikusgai.Eskuinean, txinataresklaboakontziratzen Macaun;lehen txinatarrakOquendoitsasontzian eramanzituzten Kubara,Zuluetaren aginduz.

XIX. mendean, beltzenesklabotzari uko egin gabe,bestelako “formulak”esperimentatzen hasi ziren, kasubatzuetan sofistikazio mailabeldugarriarekin gainera. Euskaljatorriko merkatariak ez zirenatzera geratu

U.A

. CAMINOS PARA EL AZUCAR

Ama eta aita, biak dituzu politikariak.Ama independente gisa eta aita Ezker Batuataldeko kide bezala, haiek bizi diren Artika-ko Kontzejuko presidentea eta presidenteordea dira. Biak aspalditik lanean aritu diramunizipalismoan, beren lanbideez aparte.Gurea oso familia politizatua izan da edo,behintzat, politika ez da niretzat tabua izan.Txikitan Sanduzelaiko eskolara joan nintzeneta han euskal lerroa eta erdarazko ikasleakelkarrekin geunden. Azken hauen arteanhaur ijitoak zeuden. Istiluak sortzen zire-nean beti ijitoen aurka jotzen zuten gehie-nek, eta nik, aldiz, beti haien alde. Ikustennuen nola haur horiek ez zuten aukerarik,adibidez, oporretara joateko eta besteok bai.Horrek guztiak galdera asko eragiten zidaneta piztu zuen nigan klase sozialen artekodesberdintasunarekiko interesa. Bestalde,neska nintzelako ez zidaten futbolean jolas-ten uzten eta halako gauzek izugarrizkoamorrua ematen zidaten. Nik gauzak alda-tzeko gogoa izan dut beti.

Horregatik ikasi zenuen zuzenbidea? Bai. Filosofia edo psikologia ikastea ere pen-tsatu nuen, baina lan egiteko aukera gehiagoematen ahal zidana aukeratzeko gomendatuzidaten gurasoek.

Gure gizarte honetan gauzak aldatu ahal izate-ko legeak aldatu behar dira?Bai, eta askotan legeak aldatzeko herri mugi-menduek badute berebiziko garrantzia.Horregatik gustatzen zaizkit Podemos beza-lako mugimenduak: alde batetik orain artealderdien siglekin identifikatzen ez ziren per-

tsonak erakartzeko eta gizartea politizatzekotresna politak direlako.

Zaila da jendea mugiaraztea? Gizarte aneste-siatuan bizi gara?Hala hezi gaituzte. Geure belaunaldikoeidena egina eman digute. Ipuin baten moduraesan digute ikasiz gero nahi genuen lanbideaeskuratuko genuela. Ez gaituzte demokrazianeta parte-hartzean hezi. Aitzitik, aldendu nahiizan gaituzte, ez zaigula axola esanez, etaaskok sinetsi egin dute hori.

Epaile izateko urte luzez aritu zinen ikasten.Zergatik epaile?Iruditzen zitzaidalako askatasun esparru bataurki nezakeela legeari beste interpretazioakbilatuz. Sei urtez aritu nintzen oposaketakprestatzen. Oso gogorrak dira eta tarteka ete-nalditxoak egiten nituen. Horietako bateanlanean hasi nintzen Thomson Aranzadienpresan epaiak aztertzen eta datu basebatean informazioa sartzen. Han asko ikasinuen eta Estatuaren zokoak ikusterakoanohartu nintzen dena oso lotuta, lotuegi dago-ela. Gauzak benetan aldatzeko bidea hori izanote zitekeen zalantzan jartzen hasi nintzen.


Laura Pérez Ruano. Bilbon jaioa (1980ko abenduaren23an) baina 3 hilabeterekin Iruñera bizitzera joana. Abokatua,duela aste gutxira arte DBHko euskara irakaslea Lizarran etaorain Podemos-Ahal dugu alderdiko idazkari nagusiaNafarroan eta parlamenturako zerrendaburua.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

LAURA PEREZ

«Euskal Herria izenaprogramaren zirriborrotik kendu

da eskuindarrak isiltzearren»Duela lau urte Felipe Borboikoari monarkiari eta demokraziari buruzko galdera deserosoak

egin zizkion neska errepublikazalea da Podemos-Ahal dugu alderdiaren zerrendaburuaNafarroako foru hauteskundeetarako.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco


Askatasun gutxi botere judizialean? Nire ustez epaileek independentzia izan arren,ez da berdin gertatzen goiko organoekin. Nolaizaten diren aukeratuak eta legalki gauzak noladauden moldatuta ikustea besterik ez dagohorretaz ohartzeko. Orduan jabetu nintzenprozesu konstituziogilearen garrantziaz. Era-kundeak aldatu behar dira elkarrekiko beneta-ko independentzia eta aldi berean barnedemokrazia izan ditzaten. Konstituzioakdituen alde onak, pertsonaren oinarrizko esku-bideak eta askatasunak, praktikan ez dira ber-matzen. Neurriak ipini behar dira hori denabehetik gora aldatzeko, baina horretarakobeharrezkoa da gizarte kontziente bat.

Irakasle lana erabat utzi duzu hauteskundeeta-ra aurkezteko?Baimen ez ordaindua lortu dut azkenean,ekainera artekoa, ni behin-behineko irakasleanaizelako. Ondoren langabeziara joango naiz,baina kobratu gabe. Gure kode etikoaren ara-bera soldata mugatua dugu: gehienez oina-rrizko soldataren halako hiru har dezakegu.Nik irakasle bezala baino gutxiago kobratzendut orain, baina hemen ez gaude diruagatiketa ez gara kasta bilakatu, batzuek modu gaiz-toan dioten bezala. Saiatzen gara neurriak jar-tzen politikaren profesionalizazioa ekiditeko.Ezin gara bi aldiz baino gehiago aurkeztuhauteskundeetara edota uko egiten diegu die-tei eta kargu publikoek dakartzaten pribilegioguztiei, adibidez. Taxi bat hartu beharrean,esate baterako, beti bezala bizikletan edobillabesan jarraituko dut.

Amadeo Marco Ilincheta Diputazio burua izan-dakoak zioen politikara ez dela aberasteko

asmoarekin joan behar, horregatik onena zelalehenagotik aberatsak direnak agintean aritzea.Bai, agian berak ez zuen behar aberatsa zela-ko, baina ikusi beharko zen zenbat aberastuziren berari esker.

El corralito foral liburuan Ivan Gimenezek era-kusten du Nafarroa ez dela saltzen, ez erosten,oinordetzan hartzen baizik. Noiz arte?Limitean jarri arte. Oligarkia ekonomikoa etaboterearen arteko lotura hori moztu beharradago. Gimenezek oso ongi azaltzen du bereliburuan hasiera batean kazikeak, jauntxoak,Diputazioan sartzen zirela, baina orain ez dutehorren beharrik, beren interesen alde egitenduten beste morroi batzuk badituztelako. Hiri-tarrok hor izan behar ditugu guztion aldekoerabakiak hartzen dituzten ordezkariak, ez soi-lik aberatsen alde jokaten dutenak.

Nafarroako Ezkerreko Batzorde Errepublikaza-leko militantea zara. Monarkia eta demokraziabateraezinak dira?Nire ustez bai. Ez dago benetako demokrazia-rik estatu burua ezin bada aukeratu. Hori zen-tzuzkoa da, baina Errepublika defendatzendugunean harago joan nahi dugu: denonadenaren alde egin nahi dugu, balore errepubli-karretan oinarritutako bestelako gizarte bat,laizismoa, justizia soziala, emakume eta gizo-nen arteko berdintasuna, hezkuntza askatasu-na, hezkuntza tresna askatzaile bezala eta era-bakitzeko eskubidea, noski. Guk hori moduzabalean ulertzen dugu, ez lurraldetasunarimugatuta, baizik eta esparru pertsonaletikabiatuta, baina horretarako, aldez aurretik,duintasunez bizitzeko gutxieneko baliabideakdenok eduki behar ditugu bermatuta.

Bizipiketea“2012ko martxoanegindako grebanbizipiketeko kideeibizikletak kendueta 300 eurokoisun bana jarriziguten.NafarroakoParlamentuak gurealdeko ebazpenaegin zuen, pairatugenuen poliziarenerrepresioa salatuzeta isunak bertanbehera uztekoeskatuz. Nahiz etagure aurkakofrogarik ez egoneta greba eguneanbaketsuki partehartu, ordenapublikoa gukapurtu genuelaebatzi berri duepaileak. Etahaiek? Ez al dutebake sozialarenaurka egitenetorkizuna ukatzendigutenean?”(EuskalerriaIrratirako idatzia)


LAURA PEREZ

Duela lau urte Felipe Borboikoari esan zenionez zenuela menpeko izan nahi eta ea noizkomonarkiari buruzko erreferenduma. Berakzakar bukatu zuen solasaldia esanez lasai geldizintezkeela zure loria minutua lortuta. Minutu bakarra ez zen izan, bost baizik, etaniri oso luzea egin zitzaidan. Bere garaianizutu egin ninduen honek guztiak izan zuenoihartzunak. Artean ez nuen ez telebistarikezta Internetik ere, eta nik bizi izan nuena etakalean entzuten nuena bi errealitate desber-din bezalakoak ziren. Gehien harritu nindue-na, hala ere, izan zen zeinen funtsik gabekoerantzuna eman zidan. Argudiorik gehiago ezizatea penagarria iruditu zitzaidan. Eta harro-puzkeria puntu bat ere sumatu nuen berehitzetan. Esne mamitan bizi izan da betidaniketa herritarrok ezin diogu oinarrizkoa denzerbait exijitu? Bestalde, garai hartan M15mugimendua pil-pilean zegoen eta nahikotamalgarria iruditu zitzaidan eztabaidetanmonarkiaren gaia ez zutela oinarrizkotzathartzen. Ulertzen dut langabezia eta gazteria-ren etorkizuna lehentasunezko gaiak izatea,baina dena lotuta dago. Benetako demokraziaezak lotura du gaur egun dugun krisiarekin.

Ziztuan joan da guztia. Lehenbizi idazkari etaorain parlamenturako hautagaia. Bertigorik ez?

Beti ari gara aldarrikatzen emakumeon parte-hartzea eta orain aukera eskaintzen didate-nean, nola esan ezetz? Hasieratik izandakoinplikazioagatik, emakumea, gaztea eta eus-kalduna izateagatik eskatu zidaten idazkaritzapostura aurkezteko eta hori egin nuen. Geroparlamenturako zerrendaburu izatea propo-satu eta hemen nago. Zirraragarria da etanekagarria ere bai, batez ere demokraziaparte-hartzailea halakoa delako. Gutxibatzuen artean gauzak erabakitzen deneanagian azkarrago eta errazago izaten da, bainahori ez da gure lan egiteko modua. Parte har-tzeko eta koordinatzeko modu berriak asma-tzen ari gara.

Hauteskunde hauen atarikoan independentzia-rena berriz gai izarra. Balizko botoen ihesbideazuentzat?Horren ingurura eraman nahi dute batzuekdena. Podemos-Ahal dugun aniztasun handiadago, baina guztiok bat egiten dugu erreskatesozialari lehentasuna ematean. Argi dago, eraberean, barne demokrazian sinesten dugulaeta ez garela eztabaiden eta jendeari iritziaeskatzearen beldur.

Azaroan 18 eserleku eman zizuen inkestabatek. Oraingoek 8 gehienez. Zuen estrategia

Bigarrenplanoan“Pertsona aditueta balio handikoaskok parte hartunahi izan du gureprogramarenosaeran, bainaaskok ez duteaurpegia emannahi. Horikezkagarriairuditzen zait etanork egin duengauza bakoitzaezin esateak penaematen dit.Politika oraindiknormalizatua ezdagoen seinale” .


LAURA PEREZ

berria al da hauteskundeak pasa arte ez hitzegitea berriro balizko itunez?Hitzarmenak emaitzen arabera ikusiko diraeta guk beti esaten duguna da itunak helburuprogramatikoetan oinarritzen direla. Argi etagarbi esan dugu norekin ez dugun itunik eginbehar Nafarroan: UPN-PSNrekin.

Baina boto emaileek ere jakin nahi dute norai-no joateko prest zaudeten…Guretzako independentzia edo erreferendumaez dira lehentasunak. Benetako presa duena daerreskate soziala eta horretan oinarrituko dugugure programa. Etorkizunean independen-tziaz edo Euskal Herriaren batzeaz hitz eginliteke. Hori gauzatzeko prozesu konstituziogi-le bat edo bat baino gehiago egin beharko lira-teke Kongresuko bi heren behar direlako alda-ketak egiteko. Horretarako ezinbestekoaklirateke erkidego guztien arteko hitzarmenak.Hipotesi hori baztertu gabe, gure berehalakohelburuak beste batzuk dira.

Eta Euskal Herriaren aipamena zergatik desa-gertu da? Euskal Herria izena programaren zirriborro-tik kendu da eskuindarrak isiltzearren. Diariode Navarrak dena nahastu zuen esanez gukproposatzen genuela prozesu konstituziogilebat Eusko Autonomia Erkidegoarekin bategiteko. Baina honen inguruan guk ez duguezer esan. Galdetzen badigute esaten dugujendeari galdetuko diogula zer nahi duen etakito. Proposatzen dugu organo partekatu bateratzea EAErekin, baina beste erkidegoekinbezala. Zergatik ez?

Eta alderdi barruan oso desberdin ikusten diragauzak hemendik edo Madrildik?

Oso ongi ezagutzen dute Nafarroako egoera.Jakin badakite hemen aldaketa behar-beha-rrezkoa dela eta jabetzen dira zer puntutarai-no komunikabide batzuek manipulatzenduten errealitatea. Ez da egia betoa jarrikoliguketela haien gustuko ez den zerbait eraba-kiko bagenu. Lurralde bakoitzean tokikoasanbladak erabakitzen du. Beraz, gure eskudago.

Egun hauetan zu pertsonalki jasaten ari zarenerasoetatik, zer da gehien mindu zaituena?Madrilera joaten naizenean nire familiakberak esaten dit ezker abertzaleko erradikalanaizela. Betidanik ezagutzen naute eta bene-tan mintzen nauena da zenbaterainoko bote-rea duten pertsona baten irudia aldatzekobaita bere familiaren aurrean ere. Podemose-ko askok ere sinetsi dituzte gezur horiek.Erriberako jendearekin, adibidez, askotanargitu behar izaten dugu guk ez dugula hauedo bestea esan, Diario de Navarrak baizik.Dena den, ez nau gehiegi kezkatzen, horidelako haien tresna, besterik ez. Komunika-bideek badute adierazpen askatasuna, bainahorren gainetik dago herritarrok egia jasotze-ko eskubidea.

Arlo sozialean ezker abertzaleak edo zuek esa-ten duzuena oso antzekoa da.Desberdintasun handiena da gu ez garelaabertzaleak. Ezker abertzaleak lehentasunaematen zion eraikuntza nazionalari eta oraingarrantzi gehiago ematen hasi zaio diskurtsosozialari. Hala ere, jende asko dago gaisozialekin oso interesatuta dagoena eta Bil-durekin identifikatzen ez dena. Pertsonahauek Podemosen beren espazioa aurkidezakete. n

Urak ez daude bare Nafarroako Podemos-Ahal dugu alder-diaren baitan: barne tentsioak, hauteskundeetarako proze-suaren garbitasunaren inguruko akusazioak eta berez konple-xua den batzar bidezko erabakiak hartzeko lan egitekomodua. Honi gehitzen zaio eskuineko komunikabideen eten-gabeko erasoaldia bai alderdiari bai Laura Perezi ere. Bildu-ren “marka zuria” direla diote kastakoek. Ezker abertzaletikaldiz, argi eta garbi kartak mahai gainean jar ditzala eskatzendiote alderdi berriari. Balizko boto emaileengandik galderaugari, baina Madrildik erantzunetan zuhurtzia agintzen dute.Egunak ziztuan doaz eta elkarrizketak, eta mahai-inguruak,eta bilerak, eta txostenak, eta sare sozialak, eta inkestak…Azaroan 18 eserleku ematen zien inkesta batek Nafarroan.Orain 8 gehienez. Laura Perezek tinko eusten dio, ezpaineta-ko margo gorria galdu gabe.

Presiozko lapikoa

OFF THE RECORD

M15“M15ean partehartu nuen.Gaztetatikfeminista,bakezale etaerrepublikazaletzatdut neure burua,eta M15ekoa osomugimendu politaizan zen. Jendeaantolatzen hasizen etxekaleratzeeninguruan, adibidez.Eta hor ohartuginen eskakizunhoriek guztiakbideratzekozerbait berriabehar zela, betikoalderdiak etaideologiakgaindituko zituena.Podemos-Ahaldugu horrenondorioa da”.


Nilo ibaiaren seme-alaba zaharrenak dira, baina haien lurretatik bota zituzten modernitatearenizenean. Nubiarrek aspalditik aldarrikatzen dute sorlekura itzultzeko eskubidea. Egiptoko

Konstituzio berriak eskubide hori aitortu eta kalte-ordainak finkatu ditu.

NUBIARRAK

“LEKU-ALDATZE behartuak oso traumatikoakdira. Egun batetik bestera, bizitza guztiamaletan sartu, eta atzera begiratu gabe berrizhastera derrigortzen zaituzte. Bihotza betikourratzen da, sustraiari enborra mozten diote-nean bezala”. Mohy Eddin olerkariak halaerantzuten du nubiar izaerari buruz galdetzendiotenean.

Mende erdi pasa da Eddin eta bere fami-liak haien lurrak utzi behar izan zituztenetiketa halere, ez da Kairora ohitu: “Nekazariaketa arrantzaleak ginen, Nilo ibaia zen gureiturburua, baina Asuango presak pikutarabota zuen guztia”, azaldu du. Eddinena ezda adibide bakarra. XX. mendean zeharmilaka nubiarrek haien herrixkak hustuzituzten urak dena estali baino lehen. Izanere, hegoaldeko Egipto eta iparraldekoSudan artean dagoen Nubia eskualdea Nas-ser lakuak urperatu zuen. “Gure arbasoenlurrak, historia eta ondare arkitektonikoa urazpian geratu ziren”, adierazi du MohamedHussein historialari nubiarrak. HusseinKairon sortu zen, baina familia jatorrizQasr Ibrim hirikoa da. Gotorleku horrekezin hobeki azaltzen du nubiarren parabola.Hiriaren goialdea uholde handitik salbatubazen ere, irla mamu bilakatu zen aintzira-ren erdian.

Presaren biktimakNubia edo Nuba hitzak urrearen lurraldeaesan nahi du eta ez da kasualitatea. Hegoalde-ko indigenek urrez jantzitako tenplu eta pira-mide dotoreak eraiki zituzten mende luzez.Merkatariak, nekazariak eta arrantzaleak

Egiptoko gutxiengo ahaztua

Goiko argazkietan, Asuan gaur egun. Asuangopresak 45 herrixka ur azpian utzi zituen eta100.000 nubiar lekuz aldatzera behartu zituen(hitz hauen gaineko irudian).

FRANCISCO CARRIÓN FRANCISCO CARRIÓN

| ANE IRAZABAL |


NUBIARRAK

ziren gehienak eta arabieraren aurreko hiz-kuntza nubiarrak hitz egiten zituzten. Gain-behera, baina, XX. mende hasieran abiatuzen. Niloren urtaroko ur-goraldiak kontrola-tzeko eta argindarra sortzeko aburuz, Asuaninguruan bi presa eraikitzeko proiektuak jarrizituzten martxan Kairoko agintariek. Ezagu-nena, zalantzarik gabe, Gamal Abdel Nasserjeneralak asmaturiko Presa Handia da. 1960-70 artean eraiki zen proiektu faraonikohorrek aintzira artifizial baten jaiotza bultzatuzuen Asuan hegoaldean.

Dezente hitz egin da presahandiak ekarri zituen onuraekonomikoen inguruan, bainainor gutxi mintzo da nubiarrekpairatu zituzten ondorioez.Izan ere, 45 herrixka ur azpiangeratu ziren eta 100.000 herri-tar lekuz aldatzera derrigortuzituzten. Sudango nubiarrakWadi Halfa eremura joan zireneta egiptoarrak Nubia Berriaizeneko kokalekuan ezarrizituzten. Haatik, askok etaaskok hiri industrialetara alde egin zuten.

Husseinen hitzak baliatuz, “Nasserrekesan zigun heroiak ginela eta paradisua mere-zi genuela. Baina zer jaso genuen trukean?Desertuaren erdian eraikitako herrixka artifi-zialak”. Leku-aldatze behartuak, gainera,nubiar identitatearen asimilazio prozesuaekarri zuen. “Nasserismoak egiptoar guztiakekarri zituen panarabismora. Gutxiengoek ezzuten tokirik nazio arabiar bat sortzekoproiektuan. Nire aita Nasserren jarraitzailesutsua zen, eta askotan esanohi zigun nubiarren banaketagure onerako zela. Hipnosinazionalistan bizi ginen”,gogoratu du Husseinek.

Itzultzeko eskubideaGeroztik, nubiarrak bigarrenmailako herritarrak izan diraegiptoarrentzat eta estereotipozein aurreiritzi anitzei aurreegin behar izan diete. “Hedabi-deek eta zinemak erantzukizun handia dauka-te nubiarren inguruan ematen den irudi desi-txuratuan. Morroi ezjakinak bagina bezalaaurkezten gaituzte eta askok sudandarrakgarela diote mespretxuz”, nabarmendu duManal El-Teiby ekintzaileak.

Baina erbestealdiak ez du lortu diasporabere sustraietatik urruntzea. Egipto zaba-lean ehunka elkarte eta kulturetxe sortu diranubiar hizkuntza, kultura, dantzak eta ohitu-rak mantentzeko. Eddinek, adibidez, poesiairakasten die gazteei: “Nubia historikoan

hitz egiten ziren hizkuntza guztien informa-zioa biltzen ari naiz eta Egiptoko nubieranidazten dut”. Tunika zuria eta durbante tipi-koa daramatza soinean, baina haserretu egi-ten da argazki bat eskatzen baldin badiote:“Hau ez da inauterietako mozorroa. Nirenortasuna islatzen du. Ez nintzateke erososentituko galtzak eta alkandora jantzikobanitu”.

Harrigarriena gazte nubiarren mobiliza-zio gaitasuna da. Izan ere, gehienek alde

egindakoen hirugarren belau-naldia osatzen dute. AhmedNaiem ekintzaileak NubiakoGazteen Batzorde Demokrati-koa izeneko mugimenduasortu du. Haren iritziz, “nubia-rren auzia arazo politikoa daeta beraz, irtenbide politikoaeman behar zaio”. Nubiakomugimendu politikoek honakoaldarrikapenak defendatzendituzte: leku aldatuak izan zire-nen ondorengoek Nasser ain-tziraren inguruko lurretara

itzultzeko eskubidea izatea, hizkuntza etahistoria nubiarra mantentzeko hezkuntzaprograma bat abian jartzea eta nubiar kultu-ra Egiptoko ondaretzat jotzea. “Asuangoeskoletan debekatuta dago nubiera irakastea,eta hori onartezina da. Zaharrak hiltzen aridira eta gazte gehienek ez dute hizkuntzaulertzen. Nubiera desagertuko den beldurgara”, dio El-Teibyk.

Edonola ere, urte askotako borrokarenondotik Egiptok lehen garaipena aitortu die

nubiarrei. 2014an onarturikokonstituzio berriak aintzirarenertzeko lurretara bueltatzekoeskubidea onartu du eta kalte-ordainak finkatu ditu. El-Teibykonstituzioa idazteaz arduratuden batzorde nagusiko kideada eta pozik sumatu dugu:“Lan gogorra izan da nubia-rren funtsezko aldarrikapenhori aitortzea. Egiptoarrak osonazionalistak dira eta kostatu

egin zaie herrialdearen izaera kultur anitzaonartzea”.

Eskubide hori praktikara eramatea zailaizango da, ordea. Abdel Fatta Al-Sisirengobernuak 45 herrixka nubiar eraikikodituela esan du, baina erregimen militarra-ren barruan banaketa handia dago. El-Teibyren iritziz, borondate politikoa falta danubiar auzia errotik konpontzeko: “Arazoaez da konponduko konstituzioan idazteaga-tik. Orain datorkigu zailena. Gobernuak zinegin digu aintziraren inguruak garatzeko

“Presa eraiki zuen Nasserjeneralak esan zigun heroiakginela eta paradisua merezigenuela. Baina zer jaso genuentrukean? Desertuaren erdianeraikitako herrixka artifizialak”

Mohamed Hussein,historialari nubiarra

Nubiarrak bigarren mailakoherritarrak izan diraegiptoarrentzat eta estereotipozein aurreiritzi anitzei aurre eginbehar izan diete. “Morroiezjakinak bagina bezalaaurkezten gaituzte”


NUBIARRAK

plan estrategiko bat hasiko duela, baina ezditu nubiar ren eskaerak entzun nahi”.Alderdirik latzenetakoa demografia da,1960ko hamarkadatik ez baita erroldarikegin Egipton bizi diren nubiarren kopuruaezagutzeko.

Barne bereizketaEgiptoko botere faktikoek ere ez dute lagun-du arazoa konpontzen. El-Teibyk hedabideakkontrolatzen dituzten enpresariei egozten dieardura: “Traidoretzat jo gaituzte gure eskubi-deen onarpena aldarrikatzeagatik. Egiptokosegurtasunarentzat mehatxua garela esan ohidute”, adierazi du. Naiemek ere antzeko sala-ketak entzun behar izan ditu: “Izaera politi-koa eskuratu dugunetik gure komunitatea kri-minalizatzen hasi dira, Egiptoko nazioabanatu nahi dugula eta atzerriko herrialdeekfinantzatzen gaituztela esanez”.

Ismail Iskandarani ikerlariaren aburuz,nubiarren kontrako kanpainak ez dira espon-taneoak eta interes militarrei erantzuten diete.“Egiptoko armadak ez ditu aintziraren ingu-ruko lurrak eman nahi, horregatik, ezegon-kortasunaren mamua astintzen hasi dira.Militarrek zabaldu nahi duten mezua danubiarrak haien lurretara itzultzen badira

Sudango anaien ondora bueltatuko direla etabloke etniko bat osatuko dutela”, irizten dioikerlariak.

Halarik ere, etsaia etxean daukate nubia-rrek. “Gure borroka ez da batere erromanti-koa. Komunitateak gerra irekia bizi du eliteekonomiko zaharraren eta mugimenduberrien artean”, uste du Naiemek. Gazteekintzaileari ardura puntu bat antzematenzaio: “Nubiako enpresari eta lider politikogehienek ez dute arazoa konpondu nahi. Ain-tziraren ertza turistikoki garatzeko jardunetanari dira, gure onerako jokatzen dutela diotenbitartean. Poltsikoak agintzen du bestebehin”.

Nubiarra gizarte klasista da gainera. El-Teibyk ez du arazorik errealitate hori onar-tzeko: “Azalaren koloreak klase soziala mar-katzen du gehienetan. Nubiarrak osodesberdinak gara; batzuk beltzak dira, bestebatzuk zuriagoak, eta kategoriak sortu dira”.Izan ere, Nubia islamizatzera joan ziren misiomilitar atzerritarrek begi urdineko eta azalargiko ondorengoak utzi zituzten. Eta koshafbezala ezagutzen diren nubiar horiek elitetzatjo dira luzaroan. “Zoritxarrez, gure arteandagoen barne gatazka kezkagarriagoa dagobernu zentralarekin daukagun ika-mikabaino”, erantsi du.

Nolanahi ere, El-Teiby, Naiem, Husseineta beste milaka nubiar ez daude amore ema-teko prest. “Egoerak gaindituko nauela ustedudan bakoitzean, nire amonaren hitzaketortzen zaizkit burura”, gogoratu du Naie-mek: “‘Itzul zaitez aintzirara eta ohora itzazugure arbasoak’, esaten zidan, nubierahutsean”. n

Euren lurretara itzultzeko eskubidea,hizkuntza eta historia nubiarramantentzeko hezkuntza programa bateta nubiar kultura Egiptoko ondaretzatjotzea dute aldarri

Mohamed Hussein (ezkerrean) eta Manal El-Teiby. Erbestealdiak ez du lortu diaspora bere sustraietatik urruntzea. Egiptozabalean ehunka elkarte eta kulturetxe sortu dira nubiar hizkuntza, kultura, dantzak eta ohiturak mantentzeko.

HAMADA ELRASAM

HAMADA ELRASAM

18 � 2015EKO MAIATZAREN 10A

IRITZIAREN LEIHOA

BARTZELONARA egin dudan azkenekobidaian, proiektu independentistan kon-fiantza ahulduta sumatu dut lagunenartean. Generalitateko Centre d’Estudisd’Opiniók jarri dio zenbakia Kataluniakokaleetan sumatzen den giroari. Martxokobarometroaren arabera, Katalunia estatuindependentea izan beharko lukeela pen-tsatzen dutenak %39,1 dira, federalistak%26,1, autonomistak %24,0 eta zentralis-tak %3,4. Galdera dikotomikoa bada, hauda, independentziaren inguruan “bai” edo“ez” erantzuteko aukerak eskaintzenbadira soilik, ezezkoak %48rekin irabaz-ten dio baiezkoaren %44ri.

Kataluniak Espainiarekin adostutakoerreferenduma nahi zuen. Horrela, inde-pendentzia lortzeko adostutako gehien-goa lortzen bada estatu berriaren nazioar-teko aitortza automatikoa izaten da.Halere, kontsultak adostu egin ohi diragatazka bortitz baten amaiera kudeatzekomodu gisa. Salbuespenen artean Eskoziaedo Montenegro kasuak ditugu sezesioproposamen merkeak zirelako jatorrizkoestatuentzat, bestela, agertokiak halabeha-rrez gatazkara garamatza sezesio eskubideadostua lortu ahal izateko, eta lortzendenean gutxieneko partaidetzak etagehiengo zabalak inposatzen dira inde-pendentzia gauzatzeko. Azkeneko urtee-tan praxi honen adibide dira Nevis, Mon-tenegro edo Hego Sudan.

Aldebakarreko independentziez hitzegiten badugu, azkeneko hiru hamarkade-tan guztiek lortu dute aldeko botoen bihereneko langa gainditzea hauteskundee-tan edota erreferendumean, nahiz eta

honek ez duen segurtatu nazioarteko aitor-tza. Izan ere, estatu independente normalbat sortzeko nazioarteko aitortza behar da.Azken honetarako gehiengo demokratikoaizatea beharrezko baldintza bilakatu da,baina ez nahikoa geopolitika arrazoiakmedio. Halere, zenbatz eta babes handiagoherritarren partetik orduan eta aukeragehiago nazioarteko ezagutza izateko jokogeopolitikoen gainetik.

Katalunia urrun dago independentzia-ren aldeko gehiengo zabala lortzetik.Eskuratzeko modu bakarra tentsioa area-gotzea da, uneon hauteskunde “plebiszita-rioen” bitartez gerta daiteke soilik.Gehiengo independentista balego, nahizeta motza izan, Espainiari eta EuroparBatasunari arazo potoloa planteatukolitzaieke. Ataka horretan, Espainiak kon-tsulta negoziatuko ez balu gehiengo zabalsezesionista lortzeko bulkada irmoa litza-teke. Baina, eskema argi hori gehiegi atze-ratu da. Azaroaren 9ko erreferenduma etagero, Kataluniako elite independentista ezzen gai izan 2015eko urte hasierarako hau-teskundeak adosteko. Kataluniako Asan-blea Nazionalak 2015eko apirilaren 23rakoiragarri zuen independentzia aldarrikape-na ez da gertatu eta alderdikeriak sortuta-ko blokeoak frustrazioa sortu du.

Bitartean, Podemos agertu zen ilusioapiztuz Katalunian: lo zegoen boto ezindependentista esnatu eta sezesionistabatzuren artean begirunea lortu zuenEspainiaren birsorkuntza demokratiko,sozial eta plurinazionalaren ideiekin. Bir-sorkuntzaren eta apurketaren arteko dia-lektika horretan, inkestek Kataluniakoindependentistentzat berri onak ekarridituzte orain. Madrilgo botere guneekarrakasta izan dute Podemosen aurka etaCiudadanosen alde. Espainian birsorkun-tza aldaketaren bat etorriko bada, kosme-tikoa bada ere, Ciudadanosen eskutikizango dela dirudi. Horrela gertatzenbada, independentismoa nabarmen sen-dotuko da Ciudadanos bezalako alderdinazionalista espainol batek sortzen duenbeldurragatik. Podemosek ordezkatudituen birsorkuntza ideiak alboratuak,irtenbide bakarra haustura izango da,independentzia. n

Katalunia aukera galduen eta berrien arteanIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Katalunia urrun dago independentziarenaldeko gehiengo zabala lortzetik.Eskuratzeko modu bakarra tentsioaareagotzea da, oraingo uneanhauteskunde “plebiszitarioen” bitartezgerta daiteke soilik. Gehiengoindependentista balego, nahiz eta motzaizan, Espainiari eta Europar Batasunariarazo potoloa planteatuko litzaieke

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �


IRITZIAREN LEIHOA

FEMINISMOETATIK sarri aldarrikatzendugu, lan erreproduktiboa balioan jarribehar dela, gutxienez eta sikiera, produkti-boa adina. Jendartean esan ohi da, lan pro-duktiboa dela bizirauteko behar dugunhori, hau da, diru truk egiten dena, estatu-sa emango diguna, beraz esfera publikoanjazotzen dena, errekonozimendua zorzaiona, eta maskulinoa dena, osoki. Eta ezordea, erreproduktiboa, hau da, zaintzalana, erditzearena, janaria prestatzearena,beharrak antolatzearena... femeninoa etaisildua.

Eta ulertzen badut ere banaketa kon-tzeptual hori, gero eta konbentzimendu

handiagoa dut kiratsa dariola. Ulertu baita,krisi honen magalean, lan produktibohoriek guztiak amaituta ere, erreprodukti-bo ziren horiekin biziraun dugula miste-rioski. Ez ote da finean, erreproduktiboazena, benetan produktiboa? Hain zuzen,bizitza bera produzitu eta mantentzenduena? Eta erreproduktiboa, sistema hete-rokapitalista honek biziraun dezan erre-produkzio mekanikoenaren bidez egitendena? Soldatapeko esklabotzan mantendugaituena, nork dakigu noren mesedetan?

Ez al da garaia, behin Valerie Solanasekesan bezala, generoen tasunak irauli gisan,lanei ere bere izenez deitzekoa? n

IRAILEAN irekiko ditu ateak Dantzertik, EuskadikoArte Dramatiko eta Dantza Goi Mailako Eskolak.Dantzari eta antzerkilariak pozik gaude, ez zaiguantzematen, baina pozik gaude.

Orain hamar urte inguru sortu zen arte eszenikoengoi-mailako eskolaren aldeko plataforma. Hamarurteotan, aldarrikapenarekin batera sektorearen eza-gutza eta eskarmentua erakun-deen eskura jarri du plataformak.Hori gabe ez dut uste Dantzertimartxan jarriko zenik. Platafor-ma izan da akuilua eta heldule-kua, egitasmoa bizirik mantenduduena politikariek beste lehenta-sun batzuk zituztenean eta era-kundeei bide egiten lagunduduena ibilbide osoan. Orain,proiektua azken txanpan sartudenean, Jaurlaritzak dagoenekoplataformaren beharrik ez duela pentsatu du eta baz-terrera utzi du.

Ikasketa planen zirriborroa plataformako kideeiprestatzeko eskatu, hauek presazko lanak dohainegin, eta ondoren, kortesiazko gutxieneko erantzunaeman gabe Madrilgo dantza ikasketen kopiak dirudi-tenak baliatu ditu Hezkuntza Sailak. Irakasleen hauta-ketarako, curriculumaz gain aurrez aurreko froga egi-tea eskatzen zuen plataformak, teoriko onak izateakez baitu bermatzen eszenaren ezagutza. Ez da hala

izango, irakasleei ez zaie aurrez aurreko probarikegingo. Matrikula partziala egiteko aukera eskatu zen,lanean dihardutenek ikasketak egiteko aukera izandezaten. Hori ere ez da onartu.

Munduan izango dira mila ikastetxe goi-mailakodantza ikasketak egiteko aukera ematen dutenak.Baina mundu osoan ez dago eskola bat ere euskal

dantza ikasteko aukera ematenduenik. Dantzertik ere ez du auke-ra hori emango, lehen txanpanbehintzat, euskal dantza ikastekoaukerarik ez da izango bertan.

Dantzerti Bilbon egingo da.Euskal Hiriarena gezurra zen.Durango edo Tolosa ez dira Eus-kal Hiria. Euskal Hiria Bilbo da.Baldintza desegokietan eta gares-tiago aterako da, baina Bilbon.Musikarako egin zen Arriaga kon-

tserbatorioa dantzarako eta antzerkirako egokitubehar da orain. Traketsa izango da egokitzapena, etagainera ez da denentzat tokirik izango. Baziren auke-ra hobeak, badira azpiegitura osoa, antzokia barne,prest duten ikastetxeak, baina ez, ez daude Bilbon, etaeskola Bilbon egin behar zen, ez dakit nork, noiz etazergatik erabakita.

Euskal antzerkiak eta dantzak bazuen eskolarenpremia. Ez zaigu antzematen, baina pozik gaude.Ongi etorri Dantzerti! n

Ongi etorri Dantzerti!

Oier AraolazaDANTZAR IA �

KattalinMiner�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

JULE

GO

IKO

ET

XE

A Lan (erre)produktiboa

Dantzerti Bilbon egingo da.Euskal Hiriarena gezurrazen. Durango edo Tolosa ezdira Euskal Hiria. EuskalHiria Bilbo da. Baldintzadesegokietan eta garestiagoaterako da, baina Bilbon


IRITZIAREN LEIHOA

SEKULA BAINO NARTZISISTAGOAK garen garaiotan,komeni da gogoratzea nola joan den beheratuz giza-kion gandor harroa. Kopernikok erakutsi zigunLurra ez dela unibertsoaren zilborra (nahiz eta espai-niarren laurden batek oraindik uste duen Eguzkiadabilela Lurraren inguruan biraka!), eta egun badaki-gu gure planeta hauts-mota ñimiño bat besterik ezdela multibertso askoren baztertxo galdu batean.Darwinek erakutsi zigun gizakia ez dela kreazioarenerdigune eta errege, baizik eta eboluzio-prozesu luzebaten orain arteko emaitza, eta genetikoki ez gaudelaanimalia askorengandik batere urrun. Freudek berrizinkontzientearen garrantzia jarri zigun aurrean, pen-tsa ez dezagun geure egintzen jaun eta jabe garela.Eta Freudentzat berarentzat, aipaturiko hiru aurki-kuntza horiek gizakiaren umilazioa esan nahi zuten,gure handiustearen aurkako eraso zuzenak.

Baina baliteke umilazio horiek ez bukatzea hor,zeren eta gaur egun neurozientziaren arloan egitenari diren hainbat aurkikuntza kolpe gogorrak baitiragizakiaren harropuzkeria zentzugabearentzat.Gehienok, geure buruaren nagusi eta zeharo libregarela uste dugu, ezta? Ba, neurozientziak datu askoari dira ematen uste horren aurka. Ikerketen arabe-ra, ez dugu egiten nahi duguna, baizik eta egin etamilisegundo batzuk geroago nahi izaten dugu egin-dako hori.

Biziki gomendatzen dizuet Incógnito. Las vidas secre-tas del cerebro liburua irakurtzea, eta bereziki 6. kapitu-lua (Zergatik dago oker planteatuta erantzukizunarengaia?). Egileak, David Eagleman neurozientzialariestatubatuarrak, dioenez “kontuan izanda gure gene-tika, gure haurtzaroko esperientziak, ingurumen-toxinak, hormonak, neurotransmisoreak eta nerbio-zirkuitua, hainbeste dira gure kontrol esplizitutik ihesegiten duten erabakiak, ezen esan bailiteke ez garelagu agintean gaudenak” (205. or.).

Gutxienez, zer pentsa asko ematen duen plantea-mendua da, gure justizia-sistema oso-osoa erabathankaz gora jartzen duena, delituak egin edo ez eginerabakitzeko norbanakoaren askatasuna baitagokolokan. Ustezko shaolin-aren, Katalunian irakaslebat hil zuen gaztetxoaren, genero-indarkeriazko kasuankerrenen eta abarren inguruan arinkeriaz arituaurretik irakurri beharreko testua da. Izan ere, gureideologia eta aurreiritziak gauza bat dira, eta zientzia-ren datu gordinak beste bat: Eppur si muove. n

Iñaki Mendiguren � IDAZLEA ETA ITZULTZAILEA

Gizakion oilarkeria

DA

NI

BLA

NC

O

Gehienok, geure buruaren nagusieta zeharo libre garela uste dugu,ezta? Ba, neurozientziak datu askoari dira ematen uste horren aurka.Ikerketen arabera, ez dugu egitennahi duguna, baizik eta egin etamilisegundo batzuk geroago nahiizaten dugu egindako hori


IRITZIAREN LEIHOA -ZIRTAK

EUSKADIk traba egiten zion, ez omen zion beharbezain moderno eta gazte izaten uzten, eta ezabatuegin zioten. Geroztik, Gaztea da, soilik, sortzez Eus-kadi Gaztea zen irratia. Komunikazioan adituekemandako aholkua izan zen, antza.

Duela hamar bat urte izan zen. Aurrez, Kike Amo-narrizek eta biok bi urte eman genituen, zuzendari-tzak eskatuta, irratiak zerabilen euskara txukuntzekoahaleginetan. Lana beltz eginda, egitasmo interesgarribat adostu genuen.

Funtsean, zuzendaritzaren eta esatarien artekohitzarmena zen hura. Batetik, esatariek beren gainhartzen zuten gazte hizkera garatzeko konpromisoa.Bestetik, zuzendaritzak esatari batzuk beste lanetatikaske utziko zituen, egiteko horretan jardute-ko. Hitzarmena bi aldeek sinatu zuten,baina, Gazteari Euskadi kentzeanMiramongo tiradera batean ustel-tzera kondenatu zuten dokumen-tua.

Gure herriak duen tragedia-rik lazgarrienetakoa: kausabakoitza, borroka bakoitza,bere esparrutxora mugatzen da;hortik kanpo, hor konpon!

Genero kontuak (matxismokontuak, garbi esanda), adibidez,Emakundearen esku uzten dituJaurlaritzak. Erakunde horrenzuzendariak urtero egiten du Bidasoaaldera bisita, genero berdintasuna aldarri-katuz. Horraino dena ondo. Gertatzen denada, ordea, Irunen PSE-EEk eta Honda-rribian EAJk dutela udal agintea, etahaiek “betiko” alardearen alde egitendutela beti, genero berdintasunahankarteko zubitik pasata.Botoak eta boterea berdin has-ten dira biak, eta hazi ereberdin hazten dira sarri:gizalegearen kontura.

Euskararen aldekoborroka, berriz, Hiz-kuntza Politikarako Sail-buruordetzaren ardura daJaurlaritzan. Berak ondotxo dakienez, nikez dut Patxi Baztarrikaren euskaltzaletasu-naz eta borondate onaz zalantzarik batere.Patetikoa da, hala ere, euskara suspertzeko

lanetan eta planetan etengabe jardun eta, aldi berean,horretarako dugun tresnarik eraginkorrenetako bat,Gaztea, ez behartzea egin behar lukeen ekarpena egi-tera.

Orain ofiziala da diagnostikoa: euskararen ezagu-tza baino askoz ere mantsoago handitzen ari da erabi-lera. Onartzen dut arrazoi politiko eta sozio-linguisti-ko mardulak daudela hori horrela izan dadin. Bainagaraia da aitor dezagun denon artean “antolatu”dugun euskara horrek ez diela gazteei balio gauzatriste eta aspergarrietarako baizik. Ikasi, euskarazikastea nahiago dute. Gozatzeko garaian, aldiz, euska-rak ez die balio, eta aldi berean esaten diote kaixo etaadio. Eta gazte sano, buru-argi, abertzale eta euskal-

tzaleez ari naiz, ez PPko txoropito pepe-lerdoez.

Ehun mila entzule pasatxo dituGazteak. Euskara hutsez dihar-du, nagusiki musika eskainiz,euskarak hain eskas duenlagunarteko giro ludikojolastian. Ordezka ezinekotresna izan zitekeen, euska-

raren estrategiarako maukasekulakoa... Tamalez, lezakee-naren laurdenik ere ez du egi-ten, ordea. Arrainak ura beza-la behar du euskarak gazte

hizkera bizi eta jostari bat.Baina hizkera hori arian osatu beha-

rra dago, eta etengabe elikatu: esapideegokiak sortu eta plarazatu, erabilerak

ematen baitie indarra esapideei.Euskaldun guztion lana da hori,

jakina, baina euskaratik bizi direnprofesionalei dagokie ardura

nagusia.Gazteari Euskadi ken-

tzean, euskarari Gazteakendu zioten, eta, inork

erabakirik hartzen ezbadu, Gaztea gabe ezezik aurki gazterikgabe ere geratzeko

arriskua du gure hizkuntzak.Ez da lehen aldia kontu hauek aipatzenditudana. Estimatuko nuke bakarren batekerantzutea, nire ikuspegia guztiz okerra delaesateko bada ere. n

Joxerra Garzia� IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Gaztea, Euskadi gabea

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

Orain, isiltasunaAUDIOLAB

“Honaino” izeneko testu batekin esan zuen agur Audiolab soinu laborategiak martxoan.Proiektu bakan horietako bat izan da, erreferentziala bai hemen bai nazioartean.

Blogean publikatutako post horretatik harago, 12 urte iraun duen esperientziarekin amaitzekoarrazoiez galdetu diogu Xabi Erkiziari.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

GRABATZEN: “Kasualitate polit horietakobat izan zen”, dio proiektuaren hasierariburuzko galdera bat entzun ondoren. “Syn-toramak antolatzen zuen Musika BerrienJaialdiak 13. edizioa egin zuen eta laguntze-ko kontratatu ninduten. Beste gauza batzuenartean, Artelekun instalazio batean lan egi-tea tokatu zitzaidan, artista baten soinuzkosofa batzuei musika jartzen; hemen egitenzen musika esperimentalaren lagin bat.Egun batez Mattin eta Enrique Hurtadolagunak etorri ziren; kafe bat hartu eta zeregin ez genekiela genbiltzan eta esangenuen: ‘Goazen hau desentxufatzera, goa-zen hiru ordenagailurekin gu inprobisatze-

ra’. Baietz, ezetz… azkenean hasi ginen. Etapixkanaka jendea hurbiltzen, esertzen… etaEnrique kezkatzen: ‘Hau ezin da egin, nor-bait etorriko da, ikusiko duzu’. Ba bai, nor-bait etorri zitzaigun, ea zer ari zen gertatzen.Santi Eraso zen”. Stop. Santi Eraso Artele-kuko zuzendaria zen garai hartan. Play.“Azaldu nion berehala bukatuko genuela,lasai, ez zela ezer gertatzen… ‘Baina hauzoragarria da’, erantzun zuen. Handik aste-betera bere dei bat jaso nuen. Esan zidansoinuarekin ez zela ezer egiten Artelekun, eazer edo zer egingo nuen. Nire kontrapropo-samena: laborategia sortzea. 2002an izanzen hori. 2003an programatzen hasi ginen

Soinuarekinesperimentatzekoeta gogoetaegiteko lekua izanda 12 urtezArtelekukoAudiolab. Xedehorrekin hainbatekintza antolatuizan dituzte.Irudian Slavek Kwisoinu artistarentailerra 2010ean.

AUDIOLAB


ERDIKO KAIERA - AUDIOLAB-EN AGURRA

eta urte amaierarako bageneukan espazioa.Hortik aitzinera erregularra bihurtu zenproiektua”.

A ze hasiera. Anekdota hutsa baino gehia-go, Artelekuren filosofia erakusten du, Erki-ziaren irudiko. Egin diezazkiokezula kritikak,zentroak izan dituela gorabeherak, jakina, etaazken urteetan Txomin-Eneko eraikin barru-ko dinamika gainbehera etorria zen hainbesteeztabaidarekin –Tabakaleran sartu, ez sartu,gaur bai, bihar auskalo–, etengabeko zuzen-dari aldaketekin, proiektuari zorigaitzeko kol-pea eman zioten uholdeekin… Lokatzarenazpikoari begiratzen dio, hondoa jo bainolehenago zegoen klimari, gauzak egitekoegon zen “sekulako askatasunari”.

Artelekuren lekukoa hartu duen Kalostrakondare hori guztia berreskuratuko ote duenzalantzak dauzka, “izugarri publikoa izan denzerbait” galdu dela uste du, nahiz eta ez duenproiektu berria erabat belztu: “Gizarte bakoi-tzak erabakitzen du pertsona batzuei eskubi-dea ematea zenbait gauza jorratzeko, besteeklandu ezin zituztenak. Grezia klasikoan filo-sofoak izan ziren eta Arantzazun fraideak.Horiei esker dauzkagu gauza mordo bat, bes-tela edukiko ez genituzkeenak. Gaur egungogizarteak bermatu behar lituzke horrelakoespazioak? Hori da galdera. Arteleku bazenhorrelako espazio bat? Nik uste dut baietz.Kalostra izango da? Izan liteke”.

Soinu arraroen belaunaldiaHistoriaren amaieran sartu gara ustekabeaneta ibilbidea interesatzen zitzaigun. Rewind.Play. “Ez nintzateke kapaz izango esatekozenbat artistarentzat egin dugun lan… zien-toka. Artelekuren barruan egoteak Audiolab

erreferente bihurtu zuen”. Aurrekontu txiki-ko erreferentea: Erkiziak baieztatu duenez,inork ez du sekula soldatarik izan soinu labo-rategian; eta urtero 30 ekitaldi inguru antola-tu dituzte 5.000-15.000 euro arteko diru-pol-tsarekin. Inporta duten zenbakiok?Horrelako proiektu baten balioa horrelaneurtzen al den? Galdera gehiago dauzkagu.

Zenbat balio du Eddie Prévostek 2003anArtelekura ekarri zuen No sound is innocent tai-lerrak? Ez erantzun eurotan, beste zerbaitekaxola du. “Benetan, abiapuntu bat izan zen”,dio Erkiziak. Bazebilen jendea musika esperi-mentalarekin hemen, batzuk erabat murgil-duta, beste asko interesatuta, nondik hasi ezzekitela. Elkartuko zituen zerbait falta. EtaAudiolaben tailerrek funtzio hori bete zuten. “Ikusten dituzu argazki zaharrak eta, jo…”,gelditu egiten da momentu batez, zerbaitgogoratu nahian bezala; eta badator berriz,“orain bai, orain ikusi egiten duzu: garai har-tan ez zinen kontzientea, hor zeuden Murse-go, Xabi Strubell, Joseba Irazoki, Iñigo Telle-txea, Mikel R. Nieto, Oier Iruretagoiena,Miguel Angel Garcia, Héctor Rey, Jon Man-txi, hasieran Oreka TX-eko jendea ere bai,Makala, Javi Pez, Iban Urizar…”. Belaunaldioso bat markatu dute inprobisazioari buruz-ko tailerrek bere ustez.

Kariño bereziarekin gogoratzen ditu Jean-Luc Guionnetek eta Matthieu Saladinekemandakoak ere. Eta proiektu izaera marka-tuagoa zeukaten MRB jardunaldiak: soinua-rekin lotutako ideiak, egitasmoak eta lanakpartekatzeko eta eztabaidatzeko baliatu zituz-ten. Parte hartu zutenei galdetuz gero klimabereziaz hitz egingo dizute, “borborka zego-en zerbait” aipatzen dute. Soinuaz jardunzuten, bai, baina ez mundutik deskonektatu-ta, aztergaietako bat musikak eta zaratak tor-tura tresna gisa bete dezaketen funtzioa izanbaitzen, adibidez.

Tesi gabeko ikerketaGauza asko izan da Audiolab eta beste gauzaasko ez. Adibidez, ez da izan egitasmo zurrunbat. “Orain badirudi proiektu guztiek izanbehar dutela tesi izaera”, kexatu da Erkizia.Bestelako eredua izan da beraiena: laborate-gia. Eta, ados, kontzeptu hori ere “modan”egon zela dio, gero gurpil zulatua bezalahustu zela, arte munduko beste joera askorigertatu zaien antzera; baina edonola, labora-tegiak proiektu zehatz bat eduki gabe, esperi-mentu ugarirako aukera eskaintzen duela ustedu. Baita norabide desberdinetan egindakosaiakerak pilatuz, gauzak hartzen duela azke-nerako “halako izaera bat”, partaideei lauhormaren artean itxi gabe aurrera egitekoposibilitatea eman diena.

Jean-LucGuionnetek(erdian)Audiolabenemandako tailerrabereziki gogoandute parte hartuzuten askok.Argazkian MikelEtxegarai eta IbanUrizarrekin baterajo zuen kontzertua.

AUDIOLAB


AUDIOLAB-EN AGURRA - ERDIKO KAIERA

“Ez genuen ghetto berri bat sortu nahi,horregatik beharrezkoa zen irekitasuna.Fonografiarekin lan egiteak, alde horretatik,beti eduki gaitu bertze leku batean”, azaldudu beratarrak. Puntu hori zehazteko eska-tzean, Audiolaben lan egiteko moduarengako bat eman du. “Azkenean, zure inguru-neko soinu guztiekin ari zara lanean etadenak du balio berdina”. Lehengai gisa soi-nua bere gordinean hartzeak ohiko musika-ikerketan pentsatzen zailak ziren bideetatikeraman ditu, funtzio estetikotik harago dau-den soinu-erabilerak deskubritzeraino –azkenlanetako bat Donostiako zarataren mapa da,hiriko gida turistiko ezohikoa gune etamomentu zaratatsuenak zein diren identifika-tu dituena–.

Arriskuak ere baditu lan egiteko moldehorrek, Erkiziak aitortu duenez. “Ez dagometodologia finko bat, zaila da erabiltzen denmetodoa martxan jarri duen pertsona ezdagoenean lanean segitzea. Alde horretatikautokritika egin behar dut, aunitz pertsonali-zatu dudalako agian”.

Ertzen bilaSoinu ikerketaren ikertu gabeko oihaneansartu ziren garaian, nazioartean ez zegoenaparteko dokumentaziorik kontuari buruz.Azken urteetan ugaritu da izugarri tematikahori jorratzen duen bibliografia, musikaesperimentalaren inguruan metatutako indarpila bat sound studies delakoetara zuzendu

delako. Audiolabek olatu horrekin bateratsuegin du aurrera, eta atzerritik jaso duten arre-tan sumatu da. Noise & Capitalism liburuaargitaratu zutenean ikusi zuten: liburua saldubeharrean, elkartruke bidez funtzionatzeaerabaki zuten, “zuk bidali zure publikaziobat eta guk bidaliko dizugu liburua” tratuaeginda. 2009an zen hori. Liburua aspaldiagortu zen, baina gaur egun oraindik berrar-gitalpenei buruz galdezka hurbiltzen da jen-dea atzerritik.

Soinu ikasketak ildo minoritarioa izangodira oraindik akaso, baina esparru interesga-rria dira hausturaren bat eragin nahi duenedozein pertsona edo kolektiborentzat.“Zer da musika eta zer zarata?” galderamahai gainean jartzen den bakoitzean “zerda normala eta zer ez?” galdetzen baita. Etahorrek inplikazio politiko handiak ditu.“Iristen da momentua, musika batek lekukonkretu batean ez duena inolako sorpresa-rik eragiten. Musika kontserbadorea bihurdaiteke, erreakzionarioa ere bai. Nik ustedut soinuak orokorrean etengabe bizi duelaeztabaida hori, berezkoa du, ezin duzuenkapsulatu, kontrolatzeko zaila da, eta kon-trolatzen duzunean ere beti eztabaidak sor-tzen ditu”.

Audiolabek eztabaida hori gertatzekoespazio bezala agur esan du. Ikusi beharTabakalerako proiektuak bere baitan hartukoduenentz. Ez itzali grabagailua badaezpada.Pause. n

Xabi Erkiziak soinu laborategiaren izaera irekia defendatu du, arte munduan proiektu guztiek “tesi izaera” duten garaiotan.

AU

DIO

LAB


ERDIKO KAIERA

ATXAGA ETA RIVAS. Rivas eta Atxaga. Bartze-lonan. Katalunian. Quim Monzó bakarrikfalta zen, anfitrioi, behin eta berriro esan izanden hori errepikatzeko: Espainiako sistemaliterarioak onartzen dituen idazle periferikobakarrak, hiru, nazionalitate historiko bakoi-tzeko bana, elkarren arrimuan. Ez oraingoanliteratura periferikoen ordezkari, ez badaelkarri nahi baino arrotzago zaizkion literatu-ra nazionalena. Esan zuen Atxagak, denokuste dugu bizi garen mundua zentrala dela, ez

zerbaiten menekoa. Ez dagoela periferiarik,probintzia mailara murriztu nahi gaituztela.Azken batean, zentralitatearen ingurukogatazka dela dena.

Baina literatura nazionalen ordezkari ere,ez dakit bada. Hasteko, ez zirelako etorrienbaxadore lanak egitera. Enbaxadorea oso-tasun batetik ateratako lagina da Atxagarenarabera, osotasuna ordezkatzera letorkeena.Zer egin, ordea, osotasuna baino, jatorri trin-korik ezean, beste zerbait daukagunean? Zer

BERNARDO ATXAGA ETA MANUEL RIVAS

Kataluniako hiriburuan izan dira Bernardo Atxaga eta Manuel Rivas, UnibertsitateAutonomoko euskal eta galiziar lektoreek gonbidatuta, Sant Jordi bezperan. Saio bat

eguerdian, bestea arratsean. Baina ez ote zen izan continuum bat, goizean hasi eta gauekoordu txikietan bukatu zena. Noski, lan orduetatik kanpo esandakoak ez ditugu hemen jasoko.

Gaua gauekoentzat. Hauek dira egun argitan esan zituztenak.

Euskal Herriko eta Galiziako idazle nagusiak dira Atxaga eta Rivas, baina ez ziren enbaxadore gisa joan Bartzelonara.

Egun bat Bartzelonan

| ARITZ GALARRAGA |

Argazkiak: Oriol Clavera


ATXAGA-RIVAS - ERDIKO KAIERA

egin idazlearen figurak, hain zuzen, gatazka-tsua beharko lukeenean komunitatearekiko?Rivasen esanetan, gehienera ere, komunita-tearen baitako ahots diskordantea izatea daidazlearen erronka.

Biei ere, ordea, nahi bada nahi gabe, egoki-tu izan zaie euskal eta galiziar literaturenordezkari papera. Bestela ez leudeke biakBartzelonan elkarrekin seguruenera. Bestelaez lukete beteko, bete dutenbezala, bi saioetako aretobakoitza –enpirikoa da: etorriizan dira beste idazle batzuk–.Madrilek ezartzen duen filtroapasa duten idazle (ia) bakarrakdira. Biak dira Sari Nazional,Espainiako noski: 1989anAtxaga, Obabakoak liburuare-kin; beranduxeago Rivas,1996an, ¿Que me queres, amor?narrazio bildumarekin. Prisataldearen babesa izan dute biek –zangotraba-ren bat gorabehera–, bide egiteko estatuzabalean.

Lagunduko zuen segur aski estatu horretazbiek ala biek marraztu duten irudiak. Gauzapraktikoetara goazen: Zazpi etxe Frantzian iaaldi berean euskaraz, galegoz, katalanez etagaztelaniaz argitaratu zuen Atxagak. RivasekA desaparición da neve poema bilduma aterazuen Espainiako Estatuko lau hizkuntza ofi-zial nagusietan. Eta gaur, gosaltzeko orduraarte behintzat, inork ez duinoiz horri buruzko ezer nabar-mendu. Zentzu horretan, hiz-kuntza desberdinetako literatu-ren arteko harremana iaezinezkoa da, Atxagaren esane-tan. Eta ez bakarrik ustezkoperiferiek ustezko zentroareki-ko. Itxuraz harrigarriagoa dena:ustezko periferien artekoharreman eza da etsigarriena.

LiteraturazBaina hitz egin dezagun behingoz gauzaserioez. Literaturaz, alegia. Madrilen filtroapasa izana ez da bi autoreek duten antzekota-sun bakarra. Badaude bien literatura zeharka-tzen duten lerro batzuk: narratzaile gisa lortudute sona, baina poeta nabarmengarri erebadira; iragan garaiak harrapatu nahi izandituzte, adibidez 36ko gerra; behiekiko xeraerakutsi dute, Behi euskaldun baten memoriakahaztezina versus Un millón de vacas gogoan-garria; Rivasen Dombodan pertsonaia, ipuindiferentetan agertzen dena, baina beti ezau-garri antzekoak dituena: isila, bere baitara bil-dua, Bi anai hartako Daniel hura izan zite-keen. Rivasek aitortu zuen, begirada

partekatzen dutela, mundua beste begibatzuekin begiratzeko nahia.

Landa lurraz idaztea da seinalatu izan zaienbeste antzekotasun bat. Landa bizitzaribatzuek atxikitzen dioten estigma klasista erre-fusatu zuen Atxagak. Rivasek gehitu zuen iku-sitako lehen behiak urbanoak izan zirela,Coruñako Montealto auzoko larre batean.Noski hiriaren birmoldatzeak desagerrarazi

zuen larrea, eta larrearekinbehiak. Nagusitasun ikuspegibat antzematen die Rivasekerrealismo magiko eta antzekoetiketei. Errealismo magikoabaino, nahiago duela berak MaxAub idazlearen definizioa:errealismo transzendentala, ale-gia, harago joan nahi duena. Etageografia baino, psikogeografiadirela gehiago bere liburukoak,mundu desberdinen nahasteak.

Atxagarentzat espazioa ez da hain garran-tzitsua. Zu bertan egiten, oroitzen, sufritzenari zarena da benetan inportantea. Literatu-raren muina xehetasunak direla gehitu zuen,Josep Pla katalanak esandakoaren ildotik.Atxagak bere lanean askatu nahi izan duenkorapiloa: gehien ezagutu duen lekua uler-tzen saiatzea. Une batean ulertu zuen jaiote-rria antzinako leku bat zela. Bi mila urteaniraun duen hari bat bazela, telebistaren eto-rrerak hautsi duena. Biolentziaz hitz egitea

ez zetorkion ondo, ez zen beremundua, baina inposatu eginzitzaion, ezinbestean. Idazleakgauza inportanteei aurre eginbehar die, har tara, hori dakonpromisoa, kable bat izatealurrera. Rivasek, bere aldetik,konpromisoaren zera horre-tan, garrantzitsua dela ñabar-dura. Eta Miguel Torgak esa-ten zuela: idazlearen lehenkonpromisoa idaztea da. Eta

idazten duzun guztiak konprometitzenzaitu.

Eta badago beste leku bat, beste alde bat,ez da bakarrik ikusgarri dena. Poesia saiatzenda beste leku hori bilatzen, dio Atxagak.Rivasentzat poesia da lehen lengoaia, zelulaama. Lehen bertso lerroak gogoratu zituzten:“Tienes los ojos del color del onix, y tu pelo es como elde una morena de Guadix”, Atxagak. Euskarazidazten hasi zen gero, Bilbora joan zelako.Hizkuntzaren hautuari dagokionean, aitarengorbatarena gogoratu zuen Rivasek: estuagoagorbata, hobeto hitz egiten zuen gaztelaniaz.Amerikana bana bai, baina lepoa estutzenzien gorbatarik gabe azaldu ziren biak Bar-tzelonara. n

Espainiako Estatuko lauhizkuntza ofizialetan argitaratudituzte lanak biek, baina ezkor

agertu ziren hizkuntzadesberdinetako literaturen

arteko harremanaz hitz egitean

Badaude Atxagaren eta Rivasenliteratura zeharkatzen duten

lerro batzuk: iraganaharrapatzeko nahia, behiekiko

xera, zenbait pertsonaiarenantzekotasunak...


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

Nobedadea

HAMAR URTEKO lanaren ondoren, argia ikusi du Guregenealogia feministak. Euskal Herriko Mugimendu Feminis-taren kronika bat liburuak. 1960ko hamarkadatik hasieta gaur arteko talde, aldarrikapen eta ekimen feminis-tak bildu ditu 600 orrialdeko liburuak.

Emagin Dokumentazio eta Ikerkuntza Zentrofeministaren eta Euskal Herriko Bilgune Feministareneskutik sortu zen Euskal Herriko feminismoen kroni-ka jasotzeko beharra. Miren Arangurenek, Edur Epel-dek eta Iratxe Retolazak ondu dute liburua.

Donostiako Koldo Mitxelena Kulturunean eginda-ko aurkezpenean, Iratxe Esnaolak lapurrei eta espolia-tzaileei dei egin zien: “Gau patriarkala zabaldu duzue,eskularru beltzek gure ahoa estaltzen dute. (…) Ezduzue lortzen gure memoria galtzea”. Borroka femi-nistan, hasiera haietan, antortxak eskuan hartuta abia-tu zirenei eskerrak eman zizkien, “su horretan eramangaituzue guztiok”.

Hamar urtez Euskal Herriko txoko guztietako tal-deen informazioa jaso dute liburuan, tartean argaz-kiak, afixak eta pegatinak. Egileen ustez, egin beha-r reko lana zen. Atzoko eta gaurko feministamilitanteentzako liburua dela adierazi zuten, bainabaita feminismoan edo genero kontuetan interesaduen edonorentzakoa ere. Lanean aritu diren bitar-tean, itzalean zegoen mugimendu ederra ezagutudutela diote, Ipar Euskal Herritik abiatuta. Liburuaantolakuntzarako eta kontzientzia feministarakodeia da.

Miren Arangurenek Iratxe Esnaolaren hitzei tirakaesan zuen gau ilun eta luzea dela patriarkatuarena, eta“denon artean indarra biltzen dugu edo ezingo daegin”.

Jendez lepo zegoen aurkezpen aretoa, kulturunekoganbara. Hantxe bertan dago ekainaren 13ra arte ire-kita egongo den erakusketa. Bisita gidatuak egingodituzte erakusketa baliatuz. Bestalde, maiatzean etaekainean mahai-ingurua, hitzaldia, tailerra eta irra-tsaioa eskainiko dituzte, besteak beste. n

Onintza Irureta Azkune

Gure genealogia feministakMiren Aranguren, EdurEpelde, Iratxe Retolaza

Emagin, 2015

Gau patriarkalean antortxa piztuta


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ETENGABE sortzen ari dira han eta hemenpiano-izar berriak. Seinale ona da, musikamailan mugimendua dagoela nabaritzen daeta talentu gazte bakoitzak ekarpen orijina-lak egiten dizkie behin eta berriro entzutenditugun obra klasikoei. Aldi honetan, Gas-teizko Kontzertu Handien Zikloarenbarruan, Varvara Nepomnyashchaya pia-nista errusiarra entzuteko aukera izandugu, eta, egia esan, ez gaitu axolagabeutzi. Desberdina da, oso, harrigarria, berejotzeko era, bere jarrera, dena. Erabatgarbi ez dudana da hori guztia onerako alatxarrerako den.

Deigarria izan zen lehenengo momentu-tik bere izaera nerbioduna. Ez zuen urduri-tasunik adierazten taula gainean, ez zenhori, baina tik-ak zituen, eta, azken batean,deserosotasun punttu bat transmititzenzuen uneoro. Izaera nerbioso horrekinlotuta, arazoak zituen tempoekin. Azkartze-ko joera nabaria du Nepomnyashchayak.Kostatu egiten zaio tempoari eusten, etahorrek orkestrarekin koordinatzeko arazo-ak ekarri zituen. Horrez gain, lehen esanbezala, entzuleen artean nolabaiteko antsie-tate sentsazioa sorrarazi zuen. Berezia,benetan.

Schumannen Piano eta orkestrarako Laminorreko Kontzertua lan imaginatiboa da,rapsodia modukoa, eta Nepomnyashcha-yaren eskuetatik pasatuta, beste dimentsiobat hartu zuen. Ez du piano joleak soinu berezikiederra. Esango nuke ez duela cantabile dotorea.Baina musikari azkarra denez, badaki horri bueltaematen, orijinaltasunez. Ez ditu pianistak goikomelodiak nabarmentzen, azpimelodiak baizik. Berebertsioa entzuten duzunean, ez duzu ohikoa entzu-ten. Musikaren barruan dituen harmoniak azpima-rratzen ditu, eta baxu boteretsuak egiten ditu. Gus-tatzen zait hori, asko.

Horrez gain, musikalitate fina du errusiarrak, etahorrexegatik Intermezzo. Andantino grazioso bigarrenmugimendua ederra atera zen. Orkestrarekin egin-dako elkarrizketa dotore eta erromantikoa iritsizitzaigun. Baina Allegro Vivace azkeneko denborabeste kontu bat izan zen. Deskontrolatu egin zuentempoa, ez zituen modu garbiz adierazi ideia musika-lak, eta, laburbilduz, ez zuen biribildu interpreta-zioa. Pena. Propina bat bota zuen: Chopinen Prelu-dio bat, arraroa, berezia, aldi berean erakargarria.

Saioaren bigarren zatian, Vienako Irratiko Orkes-tra Sinfonikoak Johannes Brahmsen 2. Sinfonia Re

maiorrean, op. 73 eskaini zuen. Boteretsu eta adore-tsua. Cornelius Meister zuzendari gazteak makila etagorputz osoarekin zuzentzen zuen taldea, eta taldeki-deek zintzotasunez jarraitzen zituzten haren agin-duak. Eskuzabala izan zen talde austriarra, bis dezen-te bota baitzuen: Alberto Ginasteraren Malambo,Straussen polka bat eta Brahmsen dantza hungariarbat. Publikoa, txundituta. n

Montserrat Auzmendi

Sentitzen dut, Varvara anderea

Kontzertu Handien Zikloa.Vienako Irratiko Orkestra Sinfonikoa.

Zuzendaria: Cornelius Meister.Bakarlaria: Varvara Nepomnyashchaya (pianoa).

Egitaraua: Schumann eta Brahmsen obrak. Lekua: Gasteizko Principal Antzokia.

Data: apirilaren 17a.


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Gurutzegrama tematikoa Gaia: Euskal filmak

Soluzioak

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

16151413 121110987654321 17 18 19 20 21 22

3. Ezker-eskuin

3. Goitik behera

7. Goitik behera

9. Ezker-eskuin

Ezker-eskuin:1. Jaia, olgeta. Zotal, mokil. Baia jangarriak. 2. Alokairu. Lokarria, lotura. 3. Sagarretatik, sakatu ondoren gelditzen den hondar edohondakin. Erbioaren sinboloa. Jon Garañok eta Jose Maria Goenagak idatzi eta zuzendutako filma; iaz DonostiakoZinemaldiaren Sail Ofizialean izan zen. 4. Geneen multzoa. Garbigela. 5. ... pozez. 6. Igotzeko moldatuta dagoen landare.Eskumena, boterea. 7. Euroa heldu baino lehen, Frantziako moneta zena. Aranondoaren fruitua. 8. Adineko. Ugaritasun handian. 9.Rabateko herritar. Joan den hilabetean estreinatu zuten filma, saileko hiltzaile bati buruzko istorioa kontatzen duena; JavierRebollok eta Alvar Gordejuelak elkarrekin zuzendutakoa. 10. Hautsaren araknido. Era edo neurririk gabe. Zakurraren kume.

Goitik behera:1. Musu. Batzarra. 2. Gidariak. 3. Bernardo Atxagaren eleberri ezagun batean oinarritutako filma. 4. Kebideetako zikinkeria.5. Gela handi. 6. Nepalera izendatzeko kodea. Galtza. 7. “... ehiztaria”, Patxi Barkok zuzendutako filma; euskaraz inoiz eginden filmik garestiena. Nahastura trinko. 8. Zuzen. 9. Esnatu aditzaren infinitiboa. 10. Zinkaren sinboloa. Zakur. 11. Ote eme. 12. Bailara, ibarra. Euskal Telebista. 13. Hau bera. 14. Emeak ez direnak. 15. Ondoez. 16. Gizonezko izena. 17. Izan ezik. Okerkeria.18. Sasoira heldua. Bromoaren sinboloa. 19. Donari, golardo. ... egin, erabat ase. 20. Garraiabide. Dauka. 21. Erregela, norma.Amerizioaren sinboloa. 22. Kakagura.

BetegramaTaulan hutsik agertzen diren laukiak osatuzeharretara eta goitik behera, hitz guztiak

irakurri ahal izateko.

I

IB

K

U

L

R

A A K

A

I

E

E

R

5x5Zeharretara eta goitik behera,

hitz bera.

1. Ferietako saltoki. 2. Zirgiloak. 3. Elementu

kimiko. 4. Lurralde hotzetakobasoa. 5. Ukamenak.

PARRANDAZOHIMASUSTAKOERRENTAAMARRATPATSERLOREAK

GENOMABAINUABPOZARENUGIGOKARIAHALAALIBERAARANALEDADEKOEURREZERABATARTXARRIBODAAKAROERAGABEKIORKUME

HEZLE

IZTER

ZKARR

KORDA

ARREN

POSTU

OBOAK

SODIO

TAIGA

UKOAK

I B

H

I

K A


ALEA - ERDIKO KAIERA

IKUSLEAK banan-banan goaz sartzen areto barrura.Dagoeneko, antzezlana hasia dago. Nork bere lekuabilatzen duen bitartean, eszenan, hileta-elizkizuna izandaitekeena aurrera doa. Latinez ari da apaiza, letaniabaten antzera, hildakoa erdian, familia eta lagunak malkoartean. Hasi da teatroa, ikusleok ez dakigun arren.

Su izan nahi: hildakoak, senideak eta maskotak antzez-lanak, Metrokoadroka Sormen Laborategiaren Poza:zergatik dantzatzen dute bosniarrek? aurreko antzezlane-ko kideak bildu ditu berriz ere. Kolektibo honek ohi-koa duen moduan, gorputzaren erabilera, poetikota-suna, performancea, musika eta margogintza bezalakodiziplinak nahastuko dituzte oraingoan ere, beti, tea-troa dutela bide eta helburu.

Antzerki postdramatikoa deitu izan diote kritika-riek Metrokoadroka bezala aritzen diren lanei, dra-maz, istorioaz edota fikzioaz harago, teatro gehiagodagoela esateko. Antzerki postdramatiko honen ezau-garrietako bat benetakotasuna dugu: Oholtza gaineandaudenak ez dira testu jakin bateko pertsonaiak, per-tsonak baizik, nahiz eta aktoreak izan eta antzerkiarenmagian erabat murgilduta egon. Metrokoadrokak sor-men kolektiboa du oinarrian eta, Su izan nahi antzezla-nean aktoreak euren esperientziatik abiatuko dira,kasu honetan, Javi, Oier, Axi, Idoia eta Anderrekeuren hildako guztiez hitz egingo digute. Ez horibakarrik, teatroaren metafora erreminta nagusi, Javida Javi, Oier da Oier... euren benetako izenaz eta iza-naz arituko dira taula gainean.

Antzerki garaikidea eta berritzailea dugu Su izan nahi.Eszena den kutxa beltzaren laugarren horma eraisteadute helburu, nolabait gonbita luzatuz: “Igo zaitezoholtzara eta kontaiguzu zeintzuk diren zure hildakoguztiak”. Gogoa ematen du. Atrezzo nagusia hiru eser-lekuko butaka ilara dugu, eurek ere publikoak duen

jarrera berenganatzeko aproposa. Horrela, parez pare,antzezleek publikoa txalotuko dute, zuzen-zuzeneanariko dira ikusleekin eszena eta butaka-patioa banatzendituen lerro mehea urratuz; eta naturalitate osoarekinazalduko digute zer gertatuko den hurrengo eszenan.

Hala ere, ezin daiteke esan, antzezlan honen muinaheriotza bera denik, bizitzari egindako kantu eder etapoetikoa baizik. Eta horregatik bakarrik merezi duarreta. Umorea erabiliko dute, nahiz eta, zenbait une-tan, kontakizuna gogorra izan. “Ez da ohiko komediaeta, batzuetan ikusleak ez daki noiz barre egin beharduen edota noiz dolua sentitu”, esan digu Javi Baran-diaran aktoreak antzezlanaren ostean.

Su izan nahi Loraldia Jaialdiaren baitan ikusi ahal izangenuen, Pabiloi 6 aretoan. Euskal sorkuntza ardatz izanduen jaialdiak euskara eta euskal kultura ohikoak ezdiren Bilboko areto eta espazioetara erakarri ditu –adi-bidez, Uxue Alberdi eta Oihana Bartraren bertsoakentzun ahal izan ziren Guggenheimeko entzungelan–.Pabiloi 6 aretoa bete egin zen, jaialdiak antolatutakobeste ekitaldiak bezala. Alegia, euskal sorkuntzak ber-din betetzen duela antzokia. Bertako kudeatzaileei zerpentsa eman ote zien jakitea gustatuko litzaiguke. n

Myriam Garzia

Su izan nahiTaldea: Metrokoadroka. Antzezleak: Oier

Guillan, Javi Barandiaran, Asier Sarasola, IdoiaBeratarbide, Ander Fernandez. Hurrengo

emanaldiak: maiatzak 5 (Zumaia), maiatzak 16(Gasteiz), maiatzak 29 (Azpeitia), ekainak 21

(Orereta), uztailak 18 (Ea).

Gure hildako guztiak


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

ALEMANIAKO ikerlari talde batek inurrimultzoen higidura aztertu berri du, baitaondorio harrigarriak atera ere. IkerlanaThe Science of Nature aldizkarian argitara-tu dute.

Behatu dutenez, habiatik elikagaiakdauden tokiraino joateko abiadura %50motelagoa da alderantzizko ibilbidea egi-teko baino. Zenbat eta inurri gehiagoibilbidean, orduan eta azkarrago higitzendira, estropezurik egin gabe gainera.

Halaber, zenbat eta inurri gehiago,zabalagoa da hartzen duten eremua, beti ere helmuga berera heltzeko.Bidean bi inurrik topo egiten badute, une hori informazioa trukatzekobaliatzen dute. Elikagaia aurkitu bitartean ia abiadura konstantean egitendute ibilbide osoa, baina behin jatekoa atzemanda, habiako elementu guz-tiak helburu berarekin hasten dira lanean. Lehen banatuta zegoen tropelabatu eta ezagutzen ez dugun logika aplikatzen hasten da. Logika horrek ezdu zerikusirik gizakiok autobideetan, adibidez, erabiltzen dugunarekin;hor, zenbat eta automobil gehiago, orduan eta motelagoa da abiadura.

Ikerlarien helburu berria da inurrien logika ulertu eta gizakiaren eremu-ra ekartzea. n

Koagulazioa azkartzenduen polimeroa sortu dute Seattle-n dagoen WashingtonUnibertsitatean, Nathan Whiteikerlariak zuzendutako lantal-deak odolaren koagulatzeaazkartzen duen polimeroa sortudu: PolySTAT. Injektaturik,odoljario larriak geldiaraztekoerabil liteke. Orain arte arratoie-kin egin dituzte saioak, etahemendik aurrera pertsonenganprobatzen hasiko dira.

ttiki.com/339034 (Gaztelaniaz)

Neutroiak detektatzekobide berriak

Material erradiaktiboa mundukoleku batetik bestera garraiatzendela gauza jakina da, eta askotanlegez kanpo egiten dela ere bai.Orain arteko detektagailuakhelio-3an oinarritzen dira, etamaterial hori lortzea oso zailadenez, bide berriak topatunahian dabiltza ikerlariak. Beira-tutako karbono apar borodunaizan daiteke horietako bat; mer-kea, gainera.

ttiki.com/339035(Gaztelaniaz)

Nepalgo lurrikara etaHimalaia

Milaka hildako eta zauritu utzizituen 7,8ko magnitudeko lurri-karak Nepalen. Gertakariak zuze-neko harremana du Himalaiarensorrerarekin: India, urtero, 3,2zentimetro mugitzen da Asia-rantz, eta horrek Himalaia altxa-razi eta inguruko lurretan izuga-rrizko lurrikarak sortzen ditu.

ttiki.com/339036(Frantsesez)

MA

TT

IPA

AVO

NE

N-C

C B

YSA

Zerk gidatzen du inurri taldebaten mugimendua?

APIRILAREN 26AN 29 urte beteziren Txernobyleko zentralnuklearra lehertu zenetik. Leher-ketaren ondorioz material erra-dioaktibo ugari barreiatu zenmunduan zehar. Ukrainan bertan,erradioaktibitatea ez zen unifor-meki barreiatu, gune batzuetanasko eta besteetan gutxi baizik.

Zentrala estali egin zuten etaorain bigarren estalkia eraikitzenari dira, lehenengoa ezin baitadesmuntatu. Bestalde, oso gutxi dakigu inguruan bizi direnen osasunaz.Esaterako, zentraletik hurbil samar bizi diren ume eta gazteen %80 bainogehiagok bihotzeko arazoren bat dutela. n

Txernobylgo istripuarenurteurrena

SYLV

AIN

DU

BE

Y-C

C B

Y


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

Kaixo Juan Jose. Landarea inda-rrean dagoela ikusten da. Bera bizieta puja politak emateko gai da.Bina lorea ernaldu eta fruitua ezinekarri. Arrazoia jatena falta delaesango nuke. Horri erantsi hostobatzuen itxura. Argazkiren bateanargi ikusten da: hostoaren ertzeanberdamena galdu gabe du, bainabarru aldean, hostoaren bihotzekozainen aldean marra horiztak ageridira. Horrek nitrogeno eskasiaadierazten du. Erremedioa ez da zaila: ontzi handiagoanaldatu, ahal duzun handienean. Lur aberatsa jarri: bara-tzeko lur beltza, hondarra eta simaur zaharra herenbana. Gero, udaberritik udazkenera, hilean behin, oihalbatean ardi-simaurra edo luarra bildu eta urez betetakoontzi batean sartu. Ura belzten denean horrekin urezta-tu. Bukatzeko, ontziari platerik ez jarri azpian, soberanden urak erraz alde egin dezala. Hemendik pare baturtera argazki berriak ikusiko ditugu... n

Irakurleak galdezka

GURE ETXE ONDOKO bi sailetan, Malluan eta Ibaiaizenekoaren beheko barrenean, zuhaitz handibatzuk udaberriarekin ezkondu dira. Zuri-laruzjantzi eta ezkondu. Lizarrak dira, urrutira ikusga-rriak. Wikipediak “Euskal Herrian, modu natura-lean, Arabako Badaia-Arrato mendilerroan bainoez da aurkitzen” dio. Beterriko inguru honetaratxoriek-edo ekarriko zituzten...

Manaren lizarra deitzen diote gure auzoko hiz-kuntzek. Erdi Aroan, azala ebaki eta zerion izer-diari bibliako manaren antza hartzen zioten, non-bait. Jariakin horretatik sortutako azukrearimanosa eta alkoholari manitola esaten zaie.

Lizar-lora jasotzen du Azkuek. Lakoizketak liza-rra. Eta UZEIren izendegian lizar-loreduna esatendiote. Fraxinus ornus. “Lizar apaina” deituko nukenik. Ornamentaziorako egokia adierazten du ornusabizenak. Bere loraldia ikusgarria da, gainontzekolizarrena ez bezala, eta hortik aitortza hori.

Lizar guztiak loratzen dira, ordea. Gehienen loreahostailaren kolorekoa da, ez da nabarmena. Lizarapainarena bai. Estrategia desberdinak dituzte haziadaraman fruitua eman behar duen lorea sortzeko.Lorean gertatu behar den bi sexuen arteko nahaske-ta nola burutuko den erakusten du bakoitzak.

Lorea ikusgarri egiteko kolore deigarrizko peta-loz janzten dituztenek erleak edo beste intsektubatzuk erakarri nahi dituzte. Zenbaitek erakarrinahi duen intsektuaren antza duten petaloak erai-kitzen ditu. Lore batzuek zabaltzen duten usainaere estrategia horren atal bat da. Energia horretarabideratzea eskatzen du estrategiak: lore ikusga-rriak eta usaintsuak.

Beste batzuek, lore ia ikusiezinak egiten dituzte-nek, ez dute intsekturik erakarri behar. Haizeabaliatzen dute polen arra emearen altzora eramate-ko. Horiek energia beste era batean erabiliko dute:polen asko, askoz ere gehiago sortuko dute. n

Lizar loredunaKaixo. Orain hiru urte argazkietako limoiondoa opari-tu zidaten. Ontzia erosi eta hiru lekutatik ekarritakolurrez bete nuen. Han sartu nuen landarea. Oso ongihazi da, indarrez. Baina fruitua ema-tean arazoak ditu.

Azken bi urteetan, loreak ekarriditu eta itxuraz ongi hartu ere. Baina,limoiak oso handi egin baino lehen,ilun kolorea hartzen dute, eta azke-nean lurrera erortzen dira. Ez dutuste zorri arazorik denik, tratatu izanbaitut horren kontra. Beste zerbaitizan behar du. Erremediorik badu?

Ongi izan.Juan Jose (Elgoibar)

Bizi Baratzea liburua Euskal Herrian zehar aur-kezten dihardugu. Hauek dira hurrengo hitzorduak:l Maiatzak 6: Donostia. Hontza liburu-dendan,

19:30ean.l Maiatzak 8: Aizarna. Aranbu-

ru Baserri Turismoan, 22:00etan.l Maiatzak 11: Aramaio. Oletan18:00etan eta Ibarran 19:30ean.

(Zure herrian antolatzeko,deitu 943-37 15 45era edo [email protected]). n

Bizi Baratzea, herriz herri


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Historiaurreko onddozaleak Kantauri isurialdeanMAX PLANCK Antropologia Eboluti-boko Institutuak (Leipzig, Alemania)2010ean Kantabriako (Espainia) ElMirón kobazuloan aurkitutako “DamaGorria”ren arrastoak aztertu ditu.Zehazki, duela 18.700 urte gorputzagorriz margotuta eta lorez inguratutaehortzitako emakumearen hortz plaka

ikertu dute, eta hortzeriaren arrastoe-tan itsatsita landare polena, animalia-jatorriko substantziak eta onddo kon-darrak aurkitu dituzte. Giza dietaonddoek ere osatzen zutela adieraztenduen frogarik zaharrena da, eta HarriAroko gizaki orojaleak onddozaleakere bazirela erakusten du. n

Arrastoak

METULAE (HISPANIA), K.A. 26. Oktavio Augusto enpera-doreak diru premia larria zuen Iberiar penintsularen ipa-rraldeko tribuen aurka egiten ari zen kanpaina finantza-tzeko, eta egungo León probintziako Bierzo eskualdeanmeatze-eremua ahalik eta modu eragingarrienean ustia-tzeko agindua eman zuen. Horretarako ruina montium edomendiak behea joarazteko metodoa erabiliko zuten,meatzaritza sistema tradizionala baino askoz azkarragoa.

Meatokiaren kokalekua zehaztu ondoren, hainbatzulo eta tunel hondeatu eta, ibaien ibilgua desbideratuz,hobi haietan barrena ur-emari bortitzak isurtzen zituz-ten. Hobi-sareko airea konprimituta, eztanda egitenzuen. Lurra berehala hondoratzea eragiten zuen horreketa, hala, metal preziatuak agerian eta askoz eskuraga-rriago geratzen ziren. Sistema hori erabiliz, erromata-rrek 1.500 tona urre erauzi zituzten gaztelaniaz LasMédulas izena duen eremuan.

Ruina montium metodoak ingurumenean zuen eragi-nak ez zituen antzinako erromatarrak kezkatzen eta,

gainera, meatzaritza-teknika horrek eragindako lurri-karak ez zituzten zuzenean jarduerarekin lotzen; jar-duera sismikoa jainkozko fenomenoa zen haientzat.Dena den, kalteak ez ziren inola ere egungo frackin-gak eragiten dituenaren parekoak. Zulo kopuru han-diagoa induskatu arren, askoz sakonera txikiagoazuten. Eta zuloetan barrena ura besterik ez zutenisurtzen, hau da, substantzia kimiko toxikorik ezzuten botatzen eta, hortaz, akuiferoak ez zituztenkutsatzen.

Ezin da ukatu estetikoki paisaia bakan eta bereziaizan zela jardunaren emaitza; 1997an UNESCOk Giza-teriaren Ondare izendatu zuen Las Médulas. Paisaiaederra, ordea, ez zen soilik naturaren sakrifizioz zizel-katu, meatokian milaka esklabo hil baitziren. PlinioZaharrak (K.o. 23-79) Naturalis Historia lanaren 33. libu-rukian jaso zuen metodoaren ausarkeria: “Itsas hondo-an perlak eta purpura bilatzea baino arriskutsuagoa dalur hauetatik urrea ateratzea”. n

Las Médulas ingurua (León, Espainia). Antzinako erromatarrek Metulae esaten zioten eta egungo frackingaren antzekometodoa erabiliz ustiatu zuten urrea erauzteko. Jarduera horren ondorio da paisaia ikusgarria.

DAV

IDPÉ

RE

Z-C

C B

Y

Frackinga Erromatar Inperioan


TERMOMETROA

Udal hauteskundeak dira hil honen24an. Legealdi honetako balorazioazbatera, emaguzue alkate izaten segi-tzeko pare bat arrazoi. Mikel Serrano: Bat, Zumarraganeraldaketa oso esanguratsua ezagu-tu dugu azken bi legealdietan. Adi-bidez, euskararen erabilera askoigo da. Kike Amonarrizek –ETBkoTribuaren berbak saioa dela eta–hori berretsi zidan. Bi: duela 10urte egon gabe izan direnek herriaargiago ikusi dute. Antioko Inter-pretazioa Zentro berri hau [bertanegin dugu elkarrizketa] lekuko.Balorazioa, laburrean: 80 proiektugauzatu dugu. Ez dut uste Gipuz-koan beste herri batek halakorikegin duenik. 11 milioi eurokoinbertsioa egin dugu, udal-kutxabaldintzatu gabe. Proiektu askogauzatzeko aukera dugu ekonomiasaneatua dugulako. Oihane Zabaleta: Nik gogoratunahi dut, konpromisoz sartu nintze-la udalean, Rubalcabaren ilegaliza-zioa medio [Espainiako Barneministro ohia, PSOEkoa] bestebatzuek ezin zutelako aurkeztu.Niretzat instituzioetan, kalean edoenpresa munduan lan egitea, herria-ren alde egitea da. Instituzioetan arinaiz orain, baina ahaztu gabe non-dik natorren, kalea ahaztu gabe.Balorazioaz, berriz: legealdia zailaizan da, krisialdi ekonomikoakgogor astindu gaitu, baina, aldiberean, ereduen talka barneratu

behar izan dugu, ez garela lehenen-gora bueltatuko kontzientzia hartudugu. Zumarragak garabiak mugituditu. Guk ez, ez dugulako izanfinantziaziorik azpiegitura handiakegiteko. Aldiz, eredu bat sortzen arigara herritarrekin: parte-hartze pro-zesua. Segitzeko arrazoiak: udaltalde oso onarekin jarraitzeko, etaUrola Garaia eskualdeko herriekin(Legazpi, Ezkio-Itsaso) epe luzekoproiektu estrategikoak bururatzeko.

Euskalgintzaz zer duzue esateko?M. Serrano: Euskararen erabilerariburuz badaude topiko batzuk. Adi-bidez, Urretxu askoz euskalduna-goa dela Zumarraga baino. Euska-raren erantzukizunak udal barnekoplanek markatzen dituzte. Udalarenbarne erabilpenean aurrerapausoesanguratsuak eman ditugu. Pauso-ak ez dira orotara nahiko genukebezainbat, baina Zumarragan eus-

kararen gorakada nabaria da, etahori ez da behar bezala plazaratzeneta baloratzen, oihartzun handiagoaematen zaio erabilera hazteari Urre-txun Zumarragan baino. Bi herriokgaratzen ari garen planean elkarre-kin aritzea errebindikatzen dut.Kaleko erabilera %5 igo da, igoerabi herrietan eman da, zentzu horre-tan herri bakarra gara.O. Zabaleta: Zumarraga-Urre-txun baditugu identifikatuak,modu baikorrean, hizkuntzakomunitate espazio berriak. Eus-kalduntzen ari diren gurasoenseme-alaben kasuan, transmisioprozesuan, bi herriak batera arigara. Euskalgintza foro bakarrasortu da. Hala ere, ni ez naiz hainbaikorra. Badaude, nahitaez, gurebarrutian jar tzen dizkigutenmugak, Madriletik edo GasteiztikUrkijo jaunak ezarriak. Adibidez,Euskararen Legeak edota UNES-COk baieztatzen dituen hizkuntzaeskubideak, baina praktikan ozto-poak direnean ez dugu hitz egitengatazka linguistikoari buruz egoerakonfortagarrian egon nahi dugula-ko. Ez dugulako onartu nahi, auto-kritika eginez, etxe barruan ditu-gun elebakartasunaren miseriak.Euskalgintzan aritua naiz, eta arlopolitikoan eta lidergoan ari direnkideek jakiteaz harago hitz egiteanahi dudalako. Politikariok ereduizan behar dugu, baina kontraesa-nak ikusten ditut. Mikel euskaltza-

ALKATEAK

Mikel Serrano (Urretxu, 1972) eta Oihane Zabaleta (Zumarraga, 1979) elkartu ditugu. Jaioterriei begiratuz gero alderantziz badirudi ere, Zumarragako eta Urretxuko alkateak dira

hurrenez hurren. Ingeniari teknikoa eta PSE-EEko kidea da lehena. Humanitateak eta Enpresazientziak ikasia eta EH Bildukoa bigarrena. Bi herriak elkarganatzeko bi soslai.

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco

“Etxetik irten eta lehenunetik euskaraz mintzonaiz. Halaber,herritarren harremanakudaletxean ziurtatutadaude euskara hutseanegiteko”

Mikel Serrano, Zumarragako alkatea

Urretxu eta Zumarraga, herri bakarra zenbait arlotan


ALKATEAK - TERMOMETROA

lea da, euskaraz oso ondo egitendu eta errazten ditu bide horiek.Baina, joko bikoitza dago. Alderdisozialistako hainbat kidek Manko-munitateko aurkezpenak mugarazinahi dizkidate: “Hitz egin erderaz”esaten didate. Ez dute lor tzenburugogorra naizelako. Beraz,gatazka linguistikoa bizi behar iza-ten dut. Mikel eta biok euskarazegiteak errazten dizkigu hainbatgaietan hobeto ulertzea. Erdarazez nuke berarekin dudan harremangertua. Ausartagoak izan behardugu ezta, Mikel?

PSE-EEko idazkari nagusi Idoia Men-diak euskara intimitaterako hizkun-tza dela dio. Zumarragako alkateak?M. Serrano: Nik euskara ama hiz-kuntza izanda –amamarekin daukatintimitateko lehen erreferentzia–bizi izan dut intimitatean, hala ere,Zumarragako alkateak euskara egu-nero erabiltzen du bere zereginetan.Etxetik irten eta lehen unetik euska-raz mintzo naiz. Halaber, herrita-rren harremanak udalean ziurtatutadaude euskara hutsean egiteko. Nikeuskara erabiltzen dut bizitzarenesparru guztietan.

Urretxuko alkateak herritarren parte-hartzea aipatu du. Nola landu duzueaukera hori? O. Zabaleta: Parte-hartzea hitzaklixea bihurtu dugu erabiltzearenpoderioz. Nik mekanismoak etaparte-hartze prozesu integralakezberdintzen ditut. Parte-hartzeaekintza izan daiteke. Proiektu batdago eta herritarrei ematen zaieaukeratzeko. Mekanismo osodemokratikoa da. Herritar rekaukeratzen dute eta euren ekarpe-na er respetatua da. Baina, guksinesten dugun parte-hartze proze-sua beste bat da, prozesuaren has-tapenetik sortzen diren kezketatikabiatuta gauzatzen dena. Diseinu-tik hasita, ondoren sortzen direngorabeherak konpartituz, ekintzaplana herritarrekin beraiekin egitendugu. Prozesu integrala hori da,hori hartzen dugu bere osotasu-nean. Urretxun abiatu genuen2012an parte-hartze prozesu inte-gral moduko hori, jakiteko herrita-rrek benetan politikan parte hartunahi duten edo ez. Ze, noski,

mekanismo asko jartzen dugu mar-txan, bilera asko, eta herritarrenahalmentze hori bideratzeko osoprozesu geldoa da. Guk auzoka etasektoreka bideratu dugu prozesuintegrala. Alkateordea eta alkateajoan gara, auzokideekin hitz egite-ra. Baina kuriosoa da, Aparizioauzoan ez gaituzte ezagutu. Nirihau esan zidaten: “Yo soy mas vascaque tú, porque llevo 40 años viviendoaquí, y tu no tienes ni treinta. A vercuando viene el alcalde”. Esan nionalkatea nintzela. Beraz, kalera ateraeta konfiantza irabazi behar duzu.M. Serrano: Parte-hartzeari buruz-ko prozesuak EH Bilduk antolatu-

takoak izan dira gehienbat. Denaden, aurreko legealdian, ForuAldundiak bideratuta eta Mondra-gon Unibertsitateak sustatua, osoekitaldia indartsua izan zen. GI-631errepideko (Azkoitirako bidea) eki-menean parte-hartze prozesu sako-na egin zen, Zumarraga-Urretxukojendeak parte hartu zuen gogoz.Hainbat prozesu, mugikortasuna-ren inguruan eta kultur ekimenetanlandu ditugu bi herriek elkarrekin.Baina, egiari zor, edozer gauzetara-ko ez dira bideratzen ahal. Esangu-ratsuak direnak bai, baina, errespetuosoz esanda, ez paperontziak jar-tzeko.

“Zumarraga-Urretxun bake prozesuan aurrerapausoak eman daitezke,oinarriak jarrita daude”, esan digute Zabaleta eta Serrano alkateek.


Zaborrak nola kudeatzen dituzue?O. Zabaleta: Urretxu-Zumarragaksistema bera dugu. Nik ez nukeonartuko Urretxuk Atez Ateko sis-tema edukitzea eta Zumarragak ez.Baliabideak batera erabiltzen arigara. Biok dauzkagu edukiontzimarroiak, ez dugu gatazkarik izan–Legazpik [ondoko herriak] nahi-koa izan du–, ez Atez Ateko siste-ma txarra delako, baizik eta, batezbeste, menperatzen ez dugun ingu-ruan bizi garelako, gobernatzendugun herritar multzo handiak ezdigulako beste sistema jartzenuzten. Beraz, herrian ez ditugunahiko genituzkeen aurrerabideakgaratu. Uneon %46 birziklatzendugu, Gipuzkoako maila txikieneta-koa da. Beraz, autokritika eginbehar dugu eta helburuak jarri.2020rako Europak jarritako %60kohelburua lortu behar dugu. Horiegiteko zer egin behar dugu biherriek elkarrekin? Nik sistemazharago, kontsentsuzko sistemariematen diot lehentasuna. Guk

gutxiengoan gobernatzen dugunez,ez dugu Atez atekoaren alde frene-tikoki egin. Baina ezin dugu erehorrela jarraitu. M. Serrano: Herrien kasuistikaezberdina da, baina alderdi sozialis-tak Zumarragan gutxiengoz gober-natzen du. 17tik 8 zinegotzi gara.Zuek 13tik 6 zarete. O. Zabaleta: Baina programatikokiPPren sostengua duzue. Berdinta-sun Batzordea eman diozunetik,gehiengoa daukazu.M. Serrano: Aurreko legealdianEAri eman genion eta ez zegoenUdal gobernuan. O. Zabaleta: Pertsona inteligenteazara, eta PPrekin gutxieneko egon-kortasun iraunkorra lortu duzu. M. Serrano: Zentzua erabili dut,akordioaren aldekoa naizelako.Oihanerekin ados nago, bainazaborren kudeaketan legealdiagaldu dugu. Gipuzkoan eta SasietaMankomunitatean gertatua inposa-keta da. Bildu urrunegi joan dagehiengoa duelako. Mankomunita-

teak dituen eskumenak udalekemanak dira, baina Udalaren osokobilkurak ez badigu agintzen ezdugu Atez ateko sistema jar ribehar. Mankomunitateak ez dueskubide hori, baina Bildurekinaurkako planteamenduak ditugula-ko ika-mikak izan ditugu. Gipuz-koan nola heldu dioten legeari ezdut ulertzen, legeak garrantziahandia baitauka zaborren kudeake-tan. Udal polit ika zaborrarenkudeaketaren inguruan pibotatzeaez da bidezkoa, ezta Gipuzkoa,700.000 biztanlerekin, mundukoparadigma izatea zabor bilketan.

Errauskailuaren aferaz zer diozue?M. Serrano: Errauskailua ziklorenitxiera da. Atez Ateko bilketa siste-ma bat da, eta sistema hori ez daitxita gaur egun. Hondakinen planaedo PIGRUG delakoa indarreandago. Errauskailuak ez luke soilikerrauskailu izan behar. Errauskai-luak bakarrik erre egiten du, etaplanta horrek energia sortzekobaliabideak ematen ditu. EnergiaBalioztatzeko Instalazioa deitzeahobe, nik uste. Noski, beharrezkodimentsioetara egokitu behar da,eta ez hasieran proiektatu zena gau-zatzea. Kontzeptualki baten etabestearen aukerak baloratu beharkolirateke, eta zabor sistema mistoakere erabili daitezke. O. Zabaleta: Praktikotasunabehar dugu. Duela zortzi ur teentzun genuen diskurtsoa ari damoldatzen, baina euskaldunonegoskorkeria gainditu duenik ezdago. Martxan jarritakoari muzinegin, autokritika egin eta berria egi-tea izugarri kostatzen zaigu euskal-dunoi. Euskal gatazkaren edoAHTren inguruan, adibidez. Gurebarrura begiratu eta umiltasunez

“AHTren erdia eginda dago, ez da berandu ariketa egin dezagun, zertarako erabildezakegun ikusteko, kontsentsuz” (Oihane Zabaleta).

“Guk gutxiengoangobernatzen dugunez,ez dugu Atez atekoarenalde frenetikoki egin.Baina ezin dugu erehorrela jarraitu”

Oihane Zabaleta, Urretxuko alkatea


ALKATEAK - TERMOMETROA

egin nahi duguna argi eta garbiesan dezagun.

AHT eskualdetik pasako da, zer iritziduzue? O. Zabaleta: Eskualdeko planeanOportunidades del TAV deiturikotxostena zegoen. Plan estrategikoalandu genuenean, gu aukerak ikusibaino diagnostikotzat hartu genuen.Dena dela ere, gustatuko litzaidakeMikel eta biok gure diskurtsoamahai-gaineratzea eskualdean.AHTk 10.000 milioi euro gastatuondoren, beste lau mila behar dire-nean, ez dakigu norentzat izangoden, ezta zertarako erabiliko den.Geure lanketa egin nahi nuke etadagoena zertarako erabili izangodugun jakitea. Bideragarria etajasangarria ez den tren horrek,Donostiatik Bilbora 55 minutubeharko ditu, autobusak baino 10minutu gutxiago. Proiektua egos-korkeria da. Erdia eginda dago etaez da berandu ariketa egin dezagun,zertarako erabil dezakegun ikuste-ko, kontsentsuz. M. Ser rano: Nik AHT aukerabezala ikusi dut beti. Inbertsioakinbertsio, ez dut uste Jaurlaritzarenaurrekontuak desengonkortuditzakeenik, finantzazioa Estatutikdatorrelako, Kupoa tarteko des-kontuak egiten direlako. Azkenean,estrapolazio horretan, EuskalHerriko hegoaldean Estatuakinbertitutako dirua izango da.Niretzat proiektua atzeratzen arida, Frantziakoarekin nola lotukoden ikusteko zain gaude. Oihanekaipatu barne mugikortasunerakoaukera hori izateko ere beranduikusten dut.

Bake prozesua nola ikusten duzue? M. Serrano: Bake prozesurik ezdago. ETAk desegiteko eman behardituen urratsak ez ditu eman. Belau-naldi berriek ekarriko dute argipixka bat eta prozesua bideratzeaespero dut. Gogoratu behar da,aurreko legealdian alderdi sozialis-tak 11 kide zeuzkala Udal gober-nuan eta PPk bat. Bizkartzain gehia-go ziren zinegotziak baino.Zumarragako PPko Indiano zine-gotzia ETAk eraila izan zen 2000an.Ni 12 urtez ibili naiz bizkartzainez,orain hiru urtera arte.

Zer jarrera jaso zenuen inguruan? M. Serrano: Urretxuko zinegotzianintzen orduan, ezker abertzalekozinegotzi eta lagun askoren babesaizan nuen. Neurri batean horrekeman zidan aukera lagunak zeinziren jakiteko. Ideologiaz harago,lagunak, lagunak dira edo ez dira.Oro har, pertsona askorekin eznuen gauza asko konpartitzen,baina haien babesa jaso nuen. O. Zabaleta: Gatazka egoerangaude, argi eta garbi. Gatazka ikus-garri egin behar dugu. Eusko Lege-biltzarrean bideratu den bake pro-zesuaren zain baldin bagaude motzeta motel gabiltza. Alderdikeriezharago, norberak izan duen espe-

rientziaz harago –nik ere baditutsenide eta lagun preso torturatuak –elkarbizitzaz ari garenean, enpatiagune bat eraiki behar dugu. Tokiantokiko elkarbizitza kontatzera etakonpartitzera iritsiko bagina, osoondo. Oreretako ereduari begiratubehar diogu. Horrek askoz pisugehiago dauka Legebiltzarrean egi-ten ari den bake prozesua baino.Herrietatik abiatu behar dugu.Denok pertsonak gara, eta batenmina, samina eta zauria bestearenparekoa da. Gatazkaren kontakizu-na konpartitzen ez dugun bitarteanalferrik ari gara. Zumarragan etaUrretxun memoria historikoa lan-tzeko ekimena abiapuntu dugu,alderdi sozialistak eta Bilduk, biokbatera. Errekonozimendua eginzitzaion herrian fusilatutako bede-ratzi herritarri, alderdikeriaz harago,bi udalek antolatuta. Abiapuntuaizan zen eta segi dezagun 60kohamarkadatik hona bi herriotanbizitako gatazka-eremu guztietangertatua jasotzen. Lanketa serioaegin behar da.

Oreretakoa hemen egin daiteke?M. Serrano: Saiatu daiteke. Oina-rriak jarrita daude, adostasunamedio, denok bilduta, aurrerapau-soak eman daitezke. n

“Errauskailua beharrezko dimentsioetara egokitu behar da, eta ez hasieranproiektatu zena gauzatzera” (Mikel Serrano).


TERMOMETROA

GOIKO argazkian dituzue Biz iBaratzea aurkeztu zutenak: InaxioBalberde (Bodegon Alejandrokosukaldaria), Arantxa Iturbe, JakobaErrekondo eta Unai Brea ARGIAkokidea. Bodegon Alejandroko sukal-dari Inaxio Balberdek eskerrakeman zizkion Errekondori, “liburuhoni esker ongi ezagutuko dugulandare bakoitza. Eta hori ezinbes-tekoa da, produktu horiekin egini-ko kalitate handiagoko platerakeskaini ahal izango baitizkiegu gurebezeroei”.

Arantxa Iturbek hartu zuen segi-dan hitza. Bera da Errekondorekinastero Euskadi Irratian audientziagehien duen irratsaioa egiten duena:“Sarrera egiteko eskatu zidanean,pentsatu nuen, akabo! Oraintxegeratuko da agerian 30 urte hauetanzer gutxi baliatu dudan landareezikasteko aukera. Baina Errekondo-

ren azalpenetatik pertsonez etaharremanez ere asko ikasi dut”.

Jakoba Errekondok ohartarazizuen liburuaren azalak badituelahiru titulu, “Bizi Baratzea” nagusia,“garaian garaikoa garaiz” ondokoa,eta oso garrantzitsua, gutxik arretajartzen diona: “Eman eta hartu”.“Baratzean hartu baino lehen emanegin behar da. Eta bizitza baratzeabesterik ez denez…” atera kontuak.Argudiaketa jarraitu zuen: “Ematea

emea da, etorkizuna emea da,emankortasuna emea da… Harra,berriz, hartzea. Euskaraz hartu-eman esaten dugu, baina eman-hartu esan behar genuke, lehenengoeman egin behar baita”. Euskarazbaratzea zuhaitz, landare eta loreenbizitoki dela ere azaldu zuen: “Eus-karak ez du ‘jardin’ esateko hitzik.Lorategi asmakizun sabindarra da.Betidanik baratzean landu diraloreak, barazkiak eta fruta-arbolak”.Aniztasun hori du oinarri liburuak,“baratze bakoitza bakarra da. Ezdago baratzerik beste baten berdinadenik, eta baratzezainik ere ez”.

Irakurleek zuku gehien aterakodioten atala trukuena dela azalduzuen: “Katuak non egiten du siesta?Jarri hor tomate landarea. Berauizango baita inguruko leku lehor,eguzkitsu, gozoena. Halako trukuasko dago liburuan”. n

BIZI BARATZEA LIBURUA

Apirilak 28, astearte eguerdiz, Bretxako azokan. Sagardo, pintxo eta trikitiarekin festa eginazaurkeztu zen Bizi Baratzea baserritarren postu artean. Biharamonean bigarren edizioa jarri

zen inprentara bidean.

Jakoba Errekondo: “Euskarazeman-hartu esan behar genuke”

Harpidedunok aukeradugu egileak sinatutakoliburua eskuratzeko.Idatzi [email protected] eta adierazi liburuanorentzat eskaintzeanahi duzun

Testua eta argazkiak:

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |


TXANPONAREN BESTE ALDEAK - TERMOMETROA

Lastotan

Lan-eremua: Bizibidea: Sorrera:

Kideak:

Jarduerak:

Helburua:

ERRONKA eta proiektu ederra duteeskuartean Oihana Beloki, SaioaMartinez eta Nerea Esparza nafarrek.Bideragarritasun plana egin behardutenean ordea, ez dira bulegokoitzalpean ezkutatzen. Senitartekoekinhaietako baten bordara joaten diraasteburu pasa, eta naturatik gertu etalasaiago, ematen diote forma. Abianjarri nahi dutena ez da edonolakoenpresa, Lastotan kooperatibakkudeatuko duen Elkarbizitza Labora-tegia baizik.

Lau urte dira proiektuarekin ames-ten hasi zirela. Elkarbizitzarengarrantziaz ohartuta eta gure gizar-tean zein gutxi lantzen den ikusita,auto-estimua, bikote harremanetakorolak, parte-hartzea eta abar lantzekogunea martxan jarriko zutela erabakizuten. “Elkarbizitzaren behatoki,plaza eta laborategia izango dena nahidugu sortu, behar duen denbora etatokia izan ditzan”.

Oraindik ez dute espazio horieskuratu, baina ez dira geldirik egote-koak. Duela urtebete sortu zuten ira-bazi asmorik gabeko kooperatiba, etaizaera hori lagungarri zaiela diote:“Gure buruaren jabe gara, lana guk

antolatzen dugu, eta guk geuk kudea-tzen dugu gure ametsa”.

Elkarbizitza Laborategia lortzekoahaleginean ari diren bitartean, bilan esparru ditu kooperatibak: sexuheziketa eta barazki ekologikoenekoizpena. Sexu heziketako tailereta ikastaroak hainbat eskola etagazte gunetan ematen dituzte, gaiarimerezi duen zentraltasuna eskainiz.Badostain herrian duten baratzeagroekologikoko produktuak aldiz,familia eta elkarte gutxi batzuei sal-tzen dizkiete.

Erakundeen babesaren faltan, konplizeak bidaideBada Lastotanekoen barazkiak erosieta euren sexu heziketako zerbitzuakere baliatzen dituen beste kooperati-ba bat: Iruñeko Katakrak. “Konpli-zeak ezinbestekoak dira halakoproiektuetan aurrera egin ahal izate-ko, eta zentzu horretan, Katakrakbidelaguna ari da izaten”.

Elkarlan horrek nola edo hala ore-katzen du Lastotaneko kideek euren

ametsak gauzatzeko bidean aurkituduten oztopo nagusietakoa: erakundepublikoen babes eta laguntza falta.“Gazteak, pobreak eta emakumeakgara, eta gainera elkarbizitza landunahi dugu, ez produktu fisiko bat.Badirudi hori ez datorrela bat era-kundeen logikarekin, eta ez digutebatere babesik ematen”.

Lau urteko ibilbidea ez da errazaizan, baina espazioa laster lortukodutela aurreikusten dute. Gero, auzo-lanaren bitartez emango diote forma.Etorkizunera begira, hortaz, itxaro-pentsu daude: “Argi dugu lan askoegin beharko dugula aurrerantzean,baina baldintza eta harreman duin etamalguetan oinarrituta izango da,bideaz gozatzen”.

“Ahaleginari berehalako fruituaeskatzeko joera dago, baina egitenden horretan sinetsi behar da, eta pix-kanaka hurbildu nahi den horretara,itsutu gabe”. Pazientzia izatea etaproiektuan sinestea, hori da antzekoekimena martxan jarri nahi duenarigomendatzen diotena. n

Baratzea eta sexu heziketa,elkarbizitzarako bidean

Auto-estimua, bikote harremanetako rolak, parte-hartzea eta abar lantzekoElkarbizitza Laborategia sortu nahi du Lastotan kooperatibak. Bitartean, sexu heziketa ikastaroak ematen ditu, eta barazki ekologikoak ekoitzi.

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |

AN

EL.

ES


TERMOMETROA

Ikerketa lan honetan euskararen bila-kaera neurtzeko hiru aldagai hartudira kontuan.Hautu metodologikoak baditu beremugak. Erroldetan euskararekinlotutako hiru gai lantzen dira: hiz-kuntza gaitasuna, lehen hizkuntza,eta etxeko erabilera. Hiru aldagaiakoso garrantzitsuak dira, ez dirapitokeriak, baina ez dira aldagaibakarrak: lan mundua, hedabideenkontsumoa, hezkuntza… informa-zio hori ez dago. Beraz, argazkia ezda oso-osoa.

Zein dira ikerketa gai diren udalerrieuskaldunak?126 udalerri dira, EAEko udale-rrien erdiak. Herriotan 335.000 biz-tanle bizi dira, EAEko herritarren%15. Datu hori inportantea da,herritarren %85 gainerako herrie-tan bizi da. Udalerri euskaldunakdiogunean UEMAren irizpidea arigara kontuan hartzen, alegia, udale-rriotan euskararen indizeak %70gainditzen du. Indizea honela kal-kulatzen da: herri horretako euskal-dunen ehunekoa gehi ia euskaldu-nen erdiak. Ia euskaldun deitzenzaie ulertu bai baina hitz egiteko gaiez diren hiztunei. Praktikan, euskal-dunak %60tik gora dituzten udale-rriak ditugu multzo horretan, horieideitu diegu, UEMAren irizpidearijarraituz, “udalerri euskaldun”.

Zein da ezaugarri demografiko azpi-marragarria?

Txikitasuna. Azken urteetan, osomodan dago euskara modernitatea-rekin, hiritar izaerarekin lotzea.Egia da hortik bide luzea egin dela,baina oraindik ere batez beste eus-kara herri txikietan handietan bainoaskoz indartsuago dago. Udalerrieuskaldun bezala definitu ez ditu-gun horietako biztanleen bi herenakherri handietan edo hiriburuetanbizi dira, 25.000 biztanletik gorakoherrietan. Aldiz, udalerri euskaldu-netan ez dago herri bakarra 25.000biztanlera iristen denik. Bi mundudira. Orain dela 30 urte, seguruasko desoreka handiagoa izangozen, baina oraindik horrela da.

Zerk eman dizu arreta?Udalerri euskaldunak multzoanhartzen baldin baditugu, alegia,Errezildik Tolosara denak batera,nolabait esateko, argazkiak erakutsi-ko digu elebitasunetik gertuagodaudela euskaldun purutasunetikbaino.

Herri horietan euskaldunak %72dira, gazteleradunak %90etik goraizango dira, baina ez daukagu datu-

rik, erroldetan ez baita gaztelania-ren ezagutzari buruz galdetzen.Gaitasunari dagokionez, euskaldunelebakarrak ia desagertuta, herrihoriek ez daukate garai bateko eus-kalduntasun maila. Etxeko erabile-rari dagokionez, gehiago dira etxeangaztelania baino euskara erabiltzendutenak, baina nahiko parekatuta:%47 euskaraz nagusiki eta %37gaztelaniaz nagusiki.

Udalerri euskaldun deitzendiegu, besteak beste izendapen horieman zaielako, baina errealitatesoziolinguistikoak gehiago du elebi-tasun orekatu xamar batetik. Elebi-tasun soziala Euskal Herrian non-bait egotekotan herri horietan dago.Jende gehienak dakizki bi hizkun-tzak, bi hizkuntzak erabiltzen dira.

Hizkuntza gaitasuna, lehen hizkuntzaeta etxeko erabilera aztertu dituzu.Zein da ondorioa?Hiru aldagaietan ikusten dena fun-tsean bat dator. Gaitasuna hartzenbadugu, EAEn azken 30 urteotaneuskaraz hitz egiteko gai direnenkopuruak gora egin du nabarmen,baina udalerri euskaldunetan lehe-nengo fasean (1981-1991) pixka batgora egin zuen, 1991-2001 arteanhortxe mantendu zen, eta azkenekohamarkadan behera egin du. Duelahamar urte baino euskaldun gutxia-go dago herri horietan.

Zer gertatu da lehen hizkuntzarekineta etxeko erabilerarekin?

UEMAk eskatuta, Soziolinguistika Klusterrarekin egin du ikerketa lana Iñaki Iurrebasosoziologoak. Udalerri euskaldunetako bilakaera soziolinguistikoa EAEn, 1981-2011 du

izena azterketak. Euskalgintzak antzemanda zuen joera baieztatu baino ez da egin ikerketan,udalerri euskaldunak erdalduntzen ari dira, eta azken hamarkadan azkarrago.

IÑAKI IURREBASO

“Argazkiak erakutsikodigu udalerrieuskaldunakelebitasunetik gertuagodaudela euskaldunpurutasunetik baino”

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

«Udalerri euskaldunak gauregun ez dira hain euskaldunak»


IÑAKI IURREBASO - TERMOMETROA

Bi grafikoak oso berdintsuak dira[ikus hurrengo orrialdean]. Lehenhizkuntzari buruzko datu oroko-rrak kontuan hartuz, eta EAEridagokionez, beherakada txiki batdago. Udalerri euskaldunetan, lehenhizkuntza euskara dutenen kopu-ruaren beherakada batez bestekoabaino nabarmen handiagoa da,gehienbat azken hamarkadan.

Harrigarriena etxeko hizkuntza-rena izan da, udalerri euskaldunetankuantitatiboki hartu duen joera.2001etik 2011ra nagusitu den errea-litate soziolinguistikoak –erdarageroz eta gehiago etxeetan eta eus-kara geroz eta gutxiago– erritmoberean segituko balu 30 urtez, kon-turatzerako gurutzatu egingo lirate-ke, eta hemendik 40 urtera nonkokatuko litzateke? Ez dut uste horigertatuko denik, besteak beste, neu-rriak hartuko direla pentsatu nahidudalako. Serio hartzeko errealita-tea iruditzen zait.

Nola azal daiteke etxeko erabilerahorrela jaistea?Gu ez gara azalpenetan sartu, ezdugu hori ikertu. Botako ditudanideia guztiak hipotesiak dira. Per-tsonen fluxuari lotutako faktoreakbegiratzen baditugu, bertako hain-bat jende kanpora joan da bizitzeraeta kanpoko jendea bertara etorrida. Joan diren ia denak euskaldunosoak dira eta etorri diren horietakobatzuk ez dira euskaldunak, edoeuskaldunak izanda ere gutxiagoerabiltzen dute euskara.

Zeintzuk etorri dira kanpotik?Familia osoak batetik, eta bikote-kideak bestetik. Herri txikietakoetxebizitza eskaintzak erakarri ditunagusiki kanpoko familia asko.Bikotekideen kasuan, nahiz etapertsona bakarra izan, etxeko hiz-kuntza ohiturak alda ditzake fami-lia euskaldunera kide erdaldunaetortzen denean. Estatistiketaneuskaraz ez dakien pertsona batda, baina etxean euskaratik gazte-laniara igarotzea eragin dezake.Etxean bezala, lagunartean etainguru zabalagoan eragin dezake.Herri txikietan, gure adinekoenguraso eta aiton-amonak herri ber-tako edo gehienez ondoko bailara-koekin ezkontzen ziren. Gurebelaunaldian ez da arraroa bikote-

kidea urrutiago bilatzea… eta lin-guist ikoki perfi l desberdinakdituzte.

Jendearen fluxuek eragindakoaldaketak dira horiek denak. Bestekontu bat da bertako etxeetan berezzein aldaketa gertatu diren. Adibi-dez, hedabideen kontsumoa euska-raren ikuspegitik. Zarautzen egingenuen ikerketa duela bederatziurte. Elebidunak %71 ziren, euska-raren kaleko erabilera %66, etxekoerabilera %48, eta euskararen erabi-lera telebista ikusterakoan %20.Prentsa irakurketa euskaraz %20,eta Hitza sortuta zegoen. Hedabi-deen kontsumoan agertzen zen,beraz, euskararen erabilera ahulen.Herri euskaldunetako etxeetan ger-tatzen ari den bilakaerarekin zeriku-sirik ba al du horrek? Baietz esangonuke. Duela 40-50 urte ia telebista-rik ez zen, eta gaur egun lau ordupasatzen dira telebistaren aurreanbatez beste. Erdara sartzen da gureetxean eta gure bizitzetan. Hedabi-deena ez da txikikeria.

Lanlekuak ere eragingo du.Gero eta urrutiago joaten gara lane-ra, eta herri euskaldunen kasuan,

lantoki erdaldunetara geroz etagehiago joatea esan nahi du horrekaskotan.

Euskarari hobekien eusten dio-ten herrien isolamendu maila aipa-garria da. Ikerketako datuetanantzeman daiteke: euskara indar-tsuen dagoen udalerriak toki isolatusamarrak dira.

Zer esan nahi duzu isolatuak diozu-nean?[Mapa zabaldu du mahai gainean].Hemen N1 errepidea dago. HemenBilbo-Donostia autopista. Hementrenbidea. Ez dugu sistematikokiaztertu, baina 1981ean, herri mor-doxka zeuden euskaldunen por-tzentajea %90etik gorakoa zute-nak, tartean: Lizartza, Gamiz-Fika,Maruri-Jatabe… Azken bi hamar-kadetan euskalduntasun maila horigaldu dute herri horietako gehien-gehienek eta eusten dioten herriakazkeneko puntan daude, garraiobi-de nagusietatik aparte samar: Balia-rrain, Orexa, Amoroto, Abaltziske-ta, Beizama, Gaztelu, Gaintza,Albiztur, Amezketa, Aulesti…horietan eusten zaio ondo. Guneurbano nagusietatik gertuago dau-

Paperak mahai gainean jarrita azaldu zuen hurrengoa: “Hemen N1 errepideadago. Hemen Bilbo-Donostia autopista. Hemen trenbidea. Euskalduntasunmailari eusten dioten herriak garraiobide nagusietatik aparte samar daude:Baliarrain, Orexa, Amoroto, Abaltzisketa, Beizama, Gaztelu, Gaintza...”.

AN

DO

NI

CA

NE

LLA

DA

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS


TERMOMETROA - IÑAKI IURREBASO

denetan, ordea, galerak handiago-ak izan dira.

Muturreko habitatak desagertzebidean dira. Hau da, udalerri erabateuskaldunak gero eta gutxiagodaude, eta alderantziz, udalerri zeha-ro erdaldunik jada ez da geratzen.Bilakaera logikoa al da? Logikoa logikoa…

Agian ez da harrigarria?Ez da harrigarria. Udalerri erdaldu-netan euskaraz hitz egiteko gaidiren herritar kopuruak gora eginizana eta erabilerak pixka bat goraegin izana logika baten barruan sar-tzen da. Ikaragarrizko ahaleginaegin da azken hamarkadetan,gehienbat haurren irakaskuntzan,eta emaitzak eman ditu.

Herri euskaldunetan atzera egi-teak ere logika badu. Lehen esanditugunak faktore indartsuak dira,eta horiei aurre egiteko politikakmartxan jartzen ez badira normalada emaitza. Faktore konplexuakdira, urbanizazio eredua, bikoteakeratzeko ohiturak, lantokiak geroeta urrutiago… Horietan eragin al

daiteke? Kasu batzuetan bai, etahorretarako bideak asmatu beharkodira, baina ez dira txikikeriak.

Erdalduntzen ari diren gune euskal-dunak eredu ditugu. Garbi utzi behar dugu datuek era-kusten dutena: galera bereziki han-dia da udalerri euskaldunenetan,arnasguneetan. Oro har, zenbat etaudalerri euskaldunagoa, orduan etahandiagoa izan da atzerakada. Bestemuturrean, zenbat eta jatorriz erdal-dunagoa izan herri eta hiriak,orduan eta gehiago aurreratu dueuskarak. Arretaz begiratzekoerrealitatea da. Gasteizen edo Bil-

bon 100, 1.000 edo 100.000 euskal-dun gehiago, oso ondo, bikain.Baina euskararen osasunerako kriti-koa da gune euskaldunenean gerta-tzen dena. Mikel Zalbidek esana du,“euskararentzat benetako lehenta-suna behar du izan arnasgune haueieusteak”.

Udalerri euskaldunak gaur egunez dira hain euskaldunak: etxeetanere erdarak pisu handia du, euska-raz %72k daki, baina erdaraz daki-tenak ez dira hori baino gutxiago.

Azken bi hamarkadetan atzeraegin du euskarak eta azken hamar-kadan aurrekoetan baino gehiago.

Abiadura hartu du, orduan?Bai. Seguru asko bi gauza gertatudira. Batetik, etorkin berrien feno-menoa, eta bestetik, nagusiki, urba-nismo ereduak. Hipotesiak baino ezdira.

Orain arte gune erdaldunetan jarri daindar berezia. Orain bestelako egoe-ra batean ote gaude? Gune euskal-dunetan eragiteko ordua ez al da?Nik uste dut baietz. Alde guztietakojendeari entzuten diozu horrelako

1981 1986 1991 2001 2011 1991 2001 20111991 2001 2011

%100%100 %100

%80 %80 %80

%60 %60

56.4

68.769.8

18.8

11.4 11.8 13.2 15.2

14.1 11.312.5

74.0 75.572.3

68.665.6

58.4

25.9 26.3 27.931.4

4.4 4.3 5.36.9

54.5

47.5

27.9 29.3 37.3

15.2 15.7 13.3

0.41.0 0.9 1.2 3.3 0.5 1.9

%60

%40 %40 %40

%20 %20 %20

%0 %0 %0

� Euskaldunak� Ia-euskaldunak� Erdaldunak

� Euskara� Euskara eta gaztelania� Gaztelania� Beste hizkuntza bat

� Euskara� Euskara eta gaztelania� Gaztelania� Beste hizkuntza bat

Hizkuntza gaitasuna

EAEko udalerri euskaldunetan euskararen bilakaera

Lehen hizkuntza Etxeko hizkuntza

Iturria: Iñaki Iurrebaso. Soziolinguistika Klusterra.

“Buelta ematea ez dahain erraza izango,azpian dauden joerak ezdira pitokeriak, bainahori orekatu dezakeenpolitika eraginkorragobat egiteak ez dirudihain zaila”

gauzak esaten. Ez da behar bezain-besteko arreta jarri udalerri euskal-dunenetan zer gertatzen ari denaztertzeko. Buelta ematea ez dahain erraza izango, azpian daudenjoerak ez dira pitokeriak, baina horiorekatu dezakeen politika eraginko-rrago bat egiteak ez dirudi hainzaila. Agian gehiegi esan dut, bainabaliabideak behintzat jar daitezke.

Baliabideei dagokionez, ez da gauzabera Bilbo Handia euskalduntzeaedo Lea Artibairi eta Urola Kostarieusteko baliabideak jartzea. Kanpo-ko faktoreetan ere eragin behar da,jakina. Baina hizkuntza politikarenbetiko bideak ere erabili daitezke.Adibidez, herri txiki euskaldunbatean euskaraz aritzen den gurasotaldeari guraso erdalduna gehitu

bazaio, ordaindu euskaltegia lehen-bailehen pertsona horri. Gasteizkofuntzionarioa liberatzen bada eus-kara ikasteko, ez al da hori bezaininportantea ingurua erdaldundubaino lehen guraso hori euskaldun-tzea? Beharbada esan berri dudanaokurrentzia bat da, baina uste dutbadagoela betiko bideak erabilitaeragiteko tartea. n


IÑAKI IURREBASO - TERMOMETROA

BOTILA NOLA IKUSTEN DEN, esanzaigu, “poziktibity” txepelaz.Baina ez dago Iurrebasoren azter-keta positiboki irakurtzerik. Uda-lerri erdaldunenak ezin baitzirenerdaldunagoak bihurtu, soilikmatematikoki bada ere. Kontua daudalerri euskaldunak erdaldundudirela; azpimarratu beharreko biñabardura garrantzitsurekin: bate-tik, udalerri euskaldunenak direlagehien erdaldundu direnak; eta,bestetik, azken hamarkadan area-gotu dela erdalduntze-prozesua.Lehen ñabardura matematikatikere hein batean azaldu daitekee-nez, gatozen bigarrenera, euskara-ren desagertze-prozesuaren for-mulan osagai berri batmahaigaineratu duelakoan: azkenurteotako urbanizazio-eredua.

EAE osoa, eta bereziki ipar-isu-rialdea, oso urbanizatuta eta artifi-zializatuta dago. Bizkaian etaGipuzkoan, zehazkiago, dagoene-ko lurzoruaren %89 baino gutxia-go da urbanizaezina (Udalplan);eta, horri gehitu beharzaio landa-lurzo-ruak bildu beharduen azpiegitu-r a - k o p u r uerraldoia, azkenh a m a r k a d a nnabarmen areagotudena, lurraldea erabat zatituz, etanatura- eta hizkuntza-ekosistemenbiodibertsitatearentzat haingarrantzitsua den jarraitutasunespaziala desintegratuz. 1981-2011arteko euskararen portzentaje-galera handienak (%20tik gorako-ak), esaterako, Mungialdeko Fruiz,Gamiz-Fika eta Maruri-Jataben

jazo dira. Mungialdeko kostaldea-ren euskalduntzea poztekoa izanarren (Gorliz, Plentzia eta Sopela%17 igo dira), aztertzekoa daMungia udalerriaren alboan gerta-tutakoa (Gatikak eta Meñakak ereia %20 galdu dute). Beste hainbatarrazoiren artean, nahiko agerikoada Bilboaldeko “etorkin” erdaldu-nen eragina, Derio-Mungia auto-bideak erraztutako urbanizazio-prozesu azkarra tarteko. Emaitzakikusita, azterketa linguistiko-urba-nistikoa Arratiara, Busturialderaeta Tolosaldera ere zabaltzekogaraia da, berandu baino lehen.

Eta badago bigarren osagai batere aipatzeko: erakundetzeakdakarren sendotasuna ezin dagutxietsi. Datuak gurutzatuz, las-ter ikusten baita euskaldunen haz-kunde negatiboena pairatu dutenudalerri euskaldun gehienakUEMAtik kanpo daudela. Arratia-ko kasua argigarria da: 1981-2011neuskaldunen %5eko galera bainohandiagoa egon da Arantzazu,

Arteaga, Dima, Orozko, Ubide,Zeanuri eta Zeberion; bada, zazpiudalerri euskaldun horietatik baka-rra dago UEMAn: Arteaga. Mun-gialdean beste hainbeste gertatuda: galera bera jazo duten sei uda-lerri euskaldunetatik soilik Gatikadago UEMAn. Orotara, EAEko126 udalerri euskaldunetatik 59k

pairatu dute %5eko galera bainohandiagoa, eta, horietatik 38 daudeUEMAtik kanpo: galera hori jazo-tako udalerrien %65. Ondorioaagerikoa da: gure izaera euskaldu-na babesten duten egitura admi-nistratiboak behar ditugu, inoizbaino gehiago; eta, Estatu batlortu bitartean, UEMA bezalakosareak zabaldu eta indartu. Espai-

niako Gobernuaren ordez-karia da horretaz kon-turatu den bakarra?

Azken urteotakohir ig intza-eredu

inbaditzailea hiz-kuntza- i r izpideaz

birzuzendu, eta kultura-ren esparrutik haragoko erakunde-egiturak euskararen biziberritze-prozesuan eraginkorki baliatu.Zatiketa urbanistiko eta adminis-tratiboak areagotutako hizkuntza-nekrosia oraindik itzulgarria dela-koan.

Unai Fernandez de Betoño

Nekrosi itzulgarria


TERMOMETROA

ASTE OSOAN ZEHAR egin dituzteprobak eta ikasle, irakasle eta gura-so ugarik ikastetxeen aurrean bel-tzez jantzita elkarretaratzeak egindituzte eskolak hasi aurretik.

Azken asteetan, ehunka familiakazterketa hauei eta LOMCEri orohar desadostasuna adierazi diote.Proba ez egiteko eskaera bidalidiete, gutun bidez, ikastetxeetakozuzendariei. Horrez gain, hainbatgurasok, Herrikoak eta Sortzenelkarteak azterketaren aurkako milasinaduratik gora aurkeztu dituzteHezkuntza Departamentuan.

José Iribas Hezkuntza kontseila-riak ikasle, irakasle eta gurasoeneskariaren aurka, zortzi urteko6.724 neska-mutikori azterketakegiteko agindua eman du. Erantzu-na “inposaketa” bidez etorri izanasalatu du Sortzen elkarteak: “Ikasleguztiek egin behar dute proba etadesobeditzen duen irakasleari espe-dientea irekiko diote”.

“Proba bakar batean ateratzendiren emaitzei ematen zaie garrantzia,ikasketa prozesu osoari eta ebaluake-

ta jarraiari garrantzia kentzen zaionbitartean”, salatu dute gurasoek.

Era berean, Sortzeneko kideGari Torregrosa, proba hauek hau-rren ikas prozesuan izan dezaketeneraginaz mintzatu da: “Ebaluaziodiagnostikoan, emaitza adieraztekohiru zenbaki erabiltzen zituztenorain arte: 1, 2 eta 3. Hemendikaurrera berriz, ez-gainditua, nahi-koa eta halakoak agertuko dira.Horrek ikasleei eragingo die etalehia izango da. Eragin akademiko-rik gabeko proba batekin horrelakopresioa baldin badago, zer gertatu-ko da DBHn eta Batxilergoan?”.

EAEn, 30 ikastetxetan egin duteazterketaEAEn, 30 ikastetxetan egindituzte azterketak, Eusko Jaurla-ritzak jakinarazi duenez. Hez-kuntza Topaguneen Plataformakazterketari planto egiteko deiaegin du: “Azterketa egin nahidiguten egun horretan ez ditugugure ikasleak eskolara eramango,edota bestelako jarrerak hartukoditugu aipatutako proba ez egite-ko”. Azterketa ez egiteak ikas-leentzat ez duela inongo ondorioakademikorik ekarriko adierazidu plataformak. n

HEZKUNTZA

Nafarroako Gobernuak erabakita, LOMCE legeak Lehen Hezkuntzako 3. mailan ezartzen dituenprobak abiatu dituzte Foru Erkidegoko ikastetxeetan. Horren aurka, elkarretaratze zaratatsuak

egin dituzte Hezkuntza Departamentuaren aurrean.

LOMCEren aurka protestak Nafarroan,3. mailako azterketen astean

Ikasle, guraso eta eta irakasleek elkarretaratzeak egin dituzte ikastetxe aurrean,azterketen aurka protestatzeko.

| IRUÑE ASTITZ LARUNBE |

SOR

TZ

EN

ELK

AR

TE

A

“Eragin akademikorikgabeko proba batekinhorrelako presioabaldin badago, zergertatuko da DBHn etaBatxilergoan?”

Gari Torregrosa,Sortzen


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

JOAN DEN ASTEAN maiatzaren lehena ospatu da munduosoan. 1886an Chicagon gertaturiko sarraskia gogora-tzen da data horretan; zortzi orduko lan eguna aldarri-katzeko greba egiten ari zirela, sei langile hil zituzten.Ordutik, sindikalgintza garatuz joan da gaur egun arte.Eta garapen horretan, Europako sindikalgintzak hain-bat etapa izan ditu. Batzuetan, langileen defentsarakoeta aldarrikapenerako erakunde baino, euren afiliatuen-tzako zerbitzu burokratiko huts bihurtu da. Patronal etaGobernuarekin egindako itun eta trukeen ondoren,kasu askotan badirudi klase borrokatik urrundu dela,hau jada existituko ez balitz moduan. Baina klase borro-kak jarraitzen du, beste modu batzuetara, hor dago, betibezain gordin eta krudel.

Testuinguru horretan, sindikalismoak ongi egingoluke klase borroka horretan presentzia izateko moduberriak birpentsatuko balitu. Ondo antzeman behar dunon dagoen gaur langile subjektua eta non patronala,baita zein paper jokatzen duten gobernuek azkenhonen zerbitzura. Langilea gaur egun fabriketatik hara-go dagoen moduan –eta emakumeak langileria horretan

paper oso garrantzitsua betetzen du–, patronala etakapitala lausoago ageri zaigu, egoitzarik ez duten etahaien arduradunak ere ezagutzen ez ditugun finantzasozietateen bidez. Klase borroka finantza instituzioetanere egin behar da, baita multinazionalen zerbitzura egin-dako hitzarmen handiak gestionatzen dituzten nazioar-teko erakundeetan ere. Nazioarteko borrokak eta elkar-tasunak garrantzi handia dute eta egungosindikalgintzak ez luke hori ahaztu behar, landu etaindartu egin beharko luke.

Euskal Herrian, subiranotasun politikorik ez eduki-tzea beste faktore bat da klase borroka horretan, eta sin-dikalgintza abertzaleak erantzun globala eman beharkolioke. Gaur egun ez da estrategia politiko bakar bat kon-partitzen eta horrek sindikatuen ekintza batasuna era-gozten du. Ondo legoke iragana atzean utzi eta orainarieta geroari erantzunak ematen hastea. Horretarako,beharrezkoa da eredu sindikala birpentsatzea.

Juan Mari Arregi

Eredu sindikala birpentsatu

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

BaheaAnjel Lertxundik EAEko EuskararenLegeaz Berrian esanak:

DUELA 19 URTE argitaratu zutenlehenengo aldiz Maxixatzen aldiz-karia, Azkoitian (Gipuzkoa).Azken sei urteetan, publikazioaetenda izan du kudeatzen duenMaxixatzen euskara elkarteak.Geldialdia egin zuten hausnarke-tarako astia izateko, euskara elkar-teak nondik jo pentsatu nahi zuen.

2009an aldizkaria desagertu eta2012an herriko euskararen egoe-raren inguruko azterketa eginzuen elkarteak. Besteak beste, zeinhedabide erosten eta irakurtzenzituzten galdetu zieten herritarrei.Gehien kontsumitzen zituztenhedabideak El Diario Vasco eta ElMundo Deportivo ziren. Gaztela-niazko hedabideak zituzten ira-kurgai azkoitiarrek, eta azterketakemandako emaitzen arabera, kul-tur erreferentzia atzerritarrakzituzten. 2011ko datuen arabera,azkoitiarren %74,5 euskalduna daeta %12,9 ia euskalduna.

Elkarteak garbi ikusi du Maxi-xatzen berpizteko premia. Hilabe-tekaria hilabete batzuetan doanbanatuko badute ere, gero bazki-deek baino ez dute jasoko. Bestal-de, egunerokoari heltzeko asmozwebgunea jarri dute abian:www.maxixatzen.eus.

“Hizkuntza dinamikoa da, hazi edoerkindu egiten da, hiztunen egunerokomartxak aldatu, moldatu, itxuraldatuegiten du onerako zein txarrerako. Biziokematen diogu bizia hizkuntzari.

1982an kontsentsu handi batezonartutako EAEko Euskararen Legea ezda aldatu. Egoera linguistikoa, ordea, bai.Besteak beste, euskara sartu zen eskolaguztietan, eta A deitu zitzaion gaztelanianagusi izango zuen heziketari, Belebidunari, D euskararenari. Ez dakitpropio eman zitzaien kategoria mailaketahorri, baina adierazkorra da: ordukoerrealitatea islatzen du. Gaur D ereduada nagusia eta guztiz onartuena.Mailaketak, ordea, errealitate erruzgainditu bat izendatzen du.

Iñigo Lamarkak esan berri du hobelitzatekeela legea bere horretan uztea, ezgenukeelako orduko kontsentsuriklortuko. Zu zuhur, ni nirekoi, hau ausart,hura urardo, gaixotzen ari da (gaiztotzen)euskararen aldeko adostasun giroa.

Hauteskundeen itzal luzea baino ezbalitz...”.

Sei urteko etenaren ondoren,Maxixatzen hilabetekaria berrizabiaraztea erabaki du izen berekoAzkoitiko euskara elkarteak.

UR

OLA

KO

STA

KO

HIT

ZA

‘El Diario Vasco’, ‘El Mundo Deportivo’...eta ‘Maxixatzen’

� 2015EKO APIRILAREN 5A48 � 2015EKO MAIATZAREN 10A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Civil Society Knowledge Center gunearenargazkian Siriatik ihesi iritsitako Um Ahmedeta Abu Ahmed bere bi haur txikiekin Liba-noko Tripoliko kanpamendu batean. Siria,Afganistan, Somalia, Eritrea edo Malitikgatazka politikoetatik ihesi datozen askosorterrian klase ertainekoak ziren. Argazki-koak bezala Libanon edo, batez ere, Turkianbabesa aurkitu dutenek bizimodua aterabehar dute beltzean edo oso merke lan egi-nez. Honek handiagotzen du bertako jendeenjoera xenofoboa. Bestalde, Europarako jauzigarestia pagatzeko adina sos badute. NBEnmigrazio gaietarako berriemaile FrançoisCrepeauk dioenez, “jakin badakigu jendeasko ari direla beren herrietatik ihes egiten,partikularki Siriatik, eta horiei ez badizkiegualde egiteko mekanismo ofizialak eskuratzentrafikatzaileen atzaparretan eroriko dira.Europa erreakzionatzen ari ez delako sortuda trafikatzaileentzako merkatua”.

ETORKINEKIKO ERRUKIA DUTENliderrak nahi ditut” idatzi du DavidWalker Manchesterreko apezpikuanglikanoak The Observer egunka-rian. “Bultzatuta datoz etorkinakEuropara, ez erakarrita. Sorterrieta-tik ihes egitera behartu dituztegerrak, terrorismoak eta gutxiengo-ekiko jazarpenak. Etsitako biktima-tzat hartu ordez horiek nahitara aridiren gaiztagintzat tratatzen dituenerretorika politikoa ez da bidezkoaeta gezurretan ari da”.

Walkerrek Erresuma Batuarieskatzen dio bere gain har ditzalaberak parte hartutako gerra etaerasoen kalteak: “Atzerrietan gureherrialdeak egindako esku hartzeugariek berekin eraman behar duteguk parte hartu dugun gerren bik-timak geure etxean hartzea babeseskubidea daukaten errefuxiatugisa”.

Ez da segurua Britainia Handikoapezpikuari kasu handia egingo dio-tenik Britainia Handiko giristinoek.Ezta ere ingelesekin Irak, Siria,Libia eta beste bazter askotangerran ibili diren herrialdeetakoek,Euskal Herrikoek barne. Han beza-la hemen gogaikarriak dira urrutie-tatik bertakoei ustez lana eta bizi-modua kentzera datozen jendekolore beltzaranekoak.

2000tik 2013a bitartean 22.000iheslari ito dira Mediterraneoko

uretan hondoraturik, Wikipediarenarabera. 3.073 daude kontabiliza-tuak 2014an. Larritzekoa bai, ezordea harritzekoa. Iaz bertan280.000 etorkin sartu zen ilegalkiEuropan eta Balkanetan barrenazetozenez landa gainerako220.000ak itsasoz ahalegindu zireniristen Europako lehorrera, gehie-nak (170.000) Italiako kostara.

Ez dira gutxiago etorriko dato-zen urteetan. Nazio Batuen Era-kundearen migrazio gaietarakoberriemaile François Crepeauk TheGuardian egunkariari esan dionezmunduko herrialde aberatsek pres-tatu behar dute datozen bost urtee-tan milioi bat iheslari siriar hartzekoberen lurretan.

Bi multzo handi bereizi ditu Cre-peauk hilabeteotan Europara dato-zenen artean. Alde batetik daudeMagrebetik eta Saharaz behekoAfrikatik eten gabe datozenak,hemen lana badela jakinik.

Baina hilabeteotako larrialdihumanitarioa bigarren sail batenetorrerak eragin du, gerrari ihesiSiriatik, Eritreatik, Somaliatik etaAfganistandik datozenenak: “Begi-ratzen badiegu siriar eta eritrearrei,ohartuko gara oraintxe bertanEkialde Hurbilean daudela kokatu-rik –Turkian, Libanon, Jordanianeta, eritrearren kasuan Egipton–baina leku horietan etorkizunik ez

daukate, hori ere badakigu.Herrialde horiek ez diete utzikogelditzen bertan. Iheslariak harra-patuta daude ez beraiek eta ezberen haurrek etorkizunik ez dau-katen lekuetan”.

Kontrabandisten lasterketa Time magazinean Ian Bremmerreknabarmendu ditu Mediterraneoakbizi duen trafiko hilkorraren bostezaugarri. Lehenik, gatazka politi-koetatik ihesi datozenak ugaritudirela. Gutxi batzuek lortu duteNBEren iheslari estatusa, gainera-koek ez dute beste aukerarik ikus-ten jende-trafikatzaileen eskuetanberen buruak jartzea baino.

Gero eta gehiago datoz. Iazkokopuruak %43 gainditu dira apirilaartean eta uda ez da iritsi oraindik.Libian bertan 600.000 pertsonadaude Europara jauzia noiz egingozain. Aldi berean, jendea onartuedo arbuiatzeko eskubidea estatubakoitzak duenez, Europar Batasu-nako herrialde batzuek nozitu behardute arazoa –funtsean Italia, Maltaeta Greziak– bertan preso geratzendirelako Europako beste lurretarajoan nahian ari direnak.

Bremmerrek nabarmendu duTurkiaren kasua. Honek bere lurre-tan 1,6 milioi siriar hartu ditu, Siria-tik ihesi joandako jendeen erdiak.Orain artean osasun eta hezkuntza

Zorigaiztoko 2015a Mediterraneoan: dagoenekoz 1.700etorkin baino gehiago ito dira Afrika eta Asiatik Europarako

itsasbidean. Europar Batasunak Frontex zen operazioari–etorkinei bidea ixteko antolatua– Triton izena ipini dio etaItaliari laguntza handitu. Baina milioitik gora jende gehiago

iritsiko da nola edo hala datozen urteetan Europara.

Milioi bat iheslariEuropara jauzi

egiteko borrokan

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

zerbitzuak bermatu dizkie ihesla-rioi, baina horiek zaintzea osogarestia denez errefuxiatu politikoeskubidea ukatzen die. HorrekEuroparanzko uhin berriak eragin-go omen ditu.

Xenofobiaren igoera da Brem-merrek aipatzen duen bosgarrenezaugarria. Krisi humanitarioa ego-kitu da 80 urtean Europak nozituduen atzeraldi ekonomiko sakone-narekin batera. Pew Research Centererakundeak 2014an egindako inkes-tak erakutsi omen zuen europarren%55ek immigrazioa mugatzea nahidutela, baina greziarren %86k etaitaliarren %80k. Eskuin muturrekoalderdientzako pagotxa eta gainera-ko indarrentzat xenofobia etapopulismora lerratzeko tentazioa.

Europar Batasunak giza uholdehoni hesia jartzea dauka lehenetsitabere estrategiaren atalen artean.Hesi fisikoa Balkanetatik barrenalehorretik zetorren trafikoari jarrizaio, 2012an Grezia eta Turkia arte-ko muga txarrantxaz gogorturik.Ondorioz, Mediterraneo ertzabihurtu da Europarako atari.

Italiak 2013an Mare Nostrumoperazioa antolatu zuen, etorkinezzamatutako baporeak aurkitu etaonik lehorreratzeko. 2014an larrial-di humanitarioa berak bakarrikkudeatu ezinean europar guztieilaguntza eskaturik, EBk Frontexoperazioa jarri zuen abian, aurtengohondoratze hilgarrien ostean Tritonizenez bataiatu dutena.

2015-2016 urteetarako 120 milioi

euroko aurrekontua ordainduz, Tri-ton operazio militarrarekin geldiara-zi nahi luke EBk itsasoz datorkionjende oldea. Uraren beste aldetik arida gizakien kontrabandoan berezi-tutako mafia indartsua.

Policy Forum gunean azaldutako“Unintended consequences” (Ustegabeko ondorioak) analisian datuhau eman dute: Mediterraneoangizakien trafikoaren kontrabando-ak 2014. urtean 1.000 milioi euro-tik gora mugitu zituela. Artikuluasinatu duten Marie McAuliffe etaKhalid Koser rek ikerlanerakoelkarrizketatu dituzten 273 iheslari15 herrialdeetatik iritsietatik den-denek aitortzen dute kontraban-distei pagatua zietela Europara iri-tsi ahal izateko. Garesti pagatu,inork ez 500 euro baino gutxiago,askok milatik gora, 6.000 eurota-raino.

Eskaria hain oparoa izanik, kon-trabandistek eten gabe berritzendituzte beren taktikak. Jendeak itsa-soratzen dituzte klase eta neurriguztietako ontzietan. Azken aldiangero eta sarriagotan itsas zabaleanjitoan abandonatzen dituzte ehunkapertsona zamaontzi handi etazaharkituetan. Urtarrilean aziendengarraiorako eraikitako Ezadeenbapore zaharrean lagata 350 iheslariutziz, kontrabandistek hiru milioidolar irabazi zituzten.

Europarrentzako asko ala gutxida milioi bat etorkin berri hartzea?Gaur EBn bizi garen 501 milioi biz-tanleen artean 31 dira EBz kanpokoherrialdeetan sortuak, %6,3. Bainaimmigrazioen inguruko erreakzioeksortzen duten zalapartarekin askozgehiago direla irudi luke. n


FINLANDIAKOA ei da mundukohezkuntza eredu estimatueneta-koa. Edonork onartuko du horiarazo handirik gabe, izan ezkerre-ko edo eskuineko, izan eredupubliko, pribatu edo kooperatibo-koa. Non ote dira gakoak han?Pista batzuk: “Eskola orduakbeste herrialde askotan bainogutxiago dira. Txikienek ez dituztelauzpabost ordu baino gehiagoegiten eskolan. Garrantzitsua daeskola orduek ez dezaten egunosoa hartu, eskolatik harago erebada bizitzarik eta” (…).

“Bakoitzak gara ditzala bereahalmenak onena den hartan,horixe da oinarria (…) Bestegakoa konfiantza da: unibertsita-rioak ez diren mailetan ez dago iaazterketarik, bakarra egiten dabigarren hezkuntza bukatu ondo-ren, eta ezer baino gehiago tradi-zioagatik. Azterketekin lortzenden bakarra zera da, lana hauekgainditzera bideratzea, ez besterik;eta gure kasuan, ikasleek zer ikas-ten duten baino garrantzitsuagoada ikaste prozesua bera”. Zer ger-tatzen da horrela? Besteak beste,ikasleen kalitate maila “uniformeadela, arazoak edo emaitza txarra-goak dituztenak ez dira zigortzen,mailarik gorena har dezaten lagun-tzen zaie”.

Hiru hizkuntza ikasten dituzte:finlandiera, suediera eta hiruga-rren bat. “Horrek ez du emaitze-tan eragiten, aitzitik, ikerketaaskok erakutsi dute irakaskuntzaelebidunak ikaste ahalmena hobe-tzen duela”. Finlandiako Hezkun-tza Kontseiluko kide Leo Pakhin-en hitzak dira aipatutakoak,Nerea Azurmendik El DiarioVasco-n iragan maiatzaren 4anargitaratutako elkarrizketatikjasoak.

ORTOZIK dabilen txakurrik ereizango da Finlandian, baina badi-rudi hezkuntza paradisura gertura-tzen dela hangoa, batez ere EuskalHerriko LOMCEren azterketenzurrunbilotik begiratzen bazaio.Nafarroan aste honetan LehenMailako ia 7.000 haurrek lau egu-nez egingo dituzte haien espedien-te akademikoan lehen kalitatemarka utziko duen azterketa.Hilean zehar EAEko 30 eskoletanegingo dituzte 1.500 bat ikaslek,era lausoagoan, baina MadrilgoLOMCEren lorratzean edo beste-la esan nahi bada “hemengo eranaplikatua”.

Hezkuntza komunitateanLOMCEren aurka dagoen arbuiohandia kontuan izanda, hezkuntzaagintariek lasaitasunerako deiaegin dute EAEn eta Nafarroan.Ez ei da aldaketa handirik LehenHezkuntzako 3. mailako lehengoebaluazio azterketarekin konpara-tuta, baina derrigor egin behar da;ez ei da garrantzitsua izango espe-diente akademikoan, baina lehen-go 1, 2 eta 3 puntuazioak oraingainditua eta ez gainditua bihurtukodira. Eta curriculuma? Madrilekfinkatzen du, jakina.

Pena da ikustea Lehen Hezkun-tzan aurrera egin ahala haurrek,oro har, nola galtzen duten eskolabarruko edukiarekiko interesa.Gero eta eduki gehiago memoriazikasteko, gero eta etxeko lan gehia-

go “gazteek diziplina eta ohiturahar dezaten”. Arazo akademikorikez duten etxeetan gaitz erdi, esko-lan erdipurdi dabiltzanekin afalaurreko gurutz-bidea.

Zorionez bestelako moldeakere ikusten dira han-hemenka,bateko zein besteko hezkuntzaeredutan, edo eskoletako irakasleeta guraso askoren ahaleginean,edo hauek biltzen dituzten elkar-teetan, gero eta parte-hartzailea-goak diren komunitateetan…

Eta zoritxarrez, oraingoz lehiaeta edukiaren korrontea handiegiada pertsona, komunitatea eta balo-reak oinarrian jartzen dituen hez-kuntzak indarrez aurrera egindezan. PPk datorren legealdianMadrilgo gobernua eskuratzen ezbadu akaso erretiratuko ei daLOMCE, baina oraindik ere bes-telako hezkuntzarantz abiatzekoazterketarik garrantzitsuenetakoagurasoen gain da, gurasoengehiengoa oraindik edukia, etxekolana eta lehiaren hiruki santuanharrapatua delako.

Ez naiz ni izango legeei garran-tzia kenduko diena –batez eregureak ez direnean–, baina unehonetan, praktikoak izateko etabereziki DBH bukatu artekoan,gurasook baino gehiago egin otedezake norbaitek gure seme-ala-ben hezkuntza-heltzeari presioakentzeko? Hitz egiten ote da hor-taz gurasoon artean? Etxeko lane-kiko presioaz adibidez, etxeko hiz-kuntzaz, etxeko egiazko lanez(garbiketa, otorduak, zaintzak...),lehiarekiko kontrolaz... eta, zeresa-nik ez, Nafarroan bederen, curri-culumarekiko etengabeko zuzen-ketaz? Edo 13 urteko gure milakagaztek oraindik ikasi behar dutezein oparoa izan zen EspainiarenAmerikako konkista? n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Pena da ikustea LehenHezkuntzan aurreraegin ahala haurrek, orohar, nola galtzen duteneskola barrukoedukiarekiko interesa

Gurasoek gainditu beharreko azterketa

ASTE HONETAKOzozketakArgiako harpidedunentzat

AZKEN IRABAZLEAK (2458. Argia)ONDARRE Joxemari Muxika Arrieta (Arrasate)

EUREKA Josu Martinez Martinez (Bilbo)Javier Iraeta Narbaiza (Durango)

LEINTZ GATZAGA Iñaki Urutxurtu Fernandez (Antsoain)Lourdes Iruretagoiena Laka (Zarautz)

GONTZAL MEN DIBILIñaki Aurrekoetxea Arkotxa (Gernika-Lumo)Uxune Iriondo Urbiztazu (Getxo)Ostolaza Udal Liburutegia (Deba)Jone Santamaria Azpiri (Donostia)Iñaki Zubeldia Otegi (Ikaztegieta)

OKATXUMalentxo Arrospide Arrate (Lizartza)

* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete

PARTE HARTZEKOAstelehenetik ostiralera 08:00-15:30Tel: 943 37 15 45 • [email protected]/gunea

Lar Zaldiak

Bi lagunentzako saio bat

LARTZANDIETA Baserria,Urdaiaga auzoa, 44Usurbil GIPUZKOAwww.larzaldiak.com

Donostiako Aquariuma

4 lagunentzako bina sarrera

Carlos Blasco de Imaz plaza, 1Donostia GIPUZKOA

www.aquariumss.com

Iruñeko Planetarioa

3 lagunentzakobina sarrera

Antso Ramirez, z/gIruñea NAFARROA

www.planetario.org

Argia kamiseta

Kamiseta opari

www.argia.eus/denda

INGURUABENTURA

AGUAKEKO ARROILA JAITSIERA

(1. maila) 4 lagunentzako bina saio

San Juan kalea, 18Albeniz ARABA

www.inguruabentura.com1

3

5

2

4

Zure baratzea sortzeko, moldatzeko eta eusteko behar duzun liburua ARGIAren eskutik

Eskaerak: 943 371 545

www.argia.eus/[email protected]

23 € 19,50 €harpideentzat

184 orrialde (21,5x25 cm)

Liburuaren aurrerapena ikusgai www.argia.eus-en

2. argitaraldia

martxan

Laura Pérez “EH Bildurekiko desberdintasun handiena da gu ...lak ez dira gaurko finantzarien...

Documents

Transcript of Laura Pérez “EH Bildurekiko desberdintasun handiena da gu ...lak ez dira gaurko finantzarien...