UNIBERTSOA

LURRA ETA GALAXIAK

Izarrak: gasezko masa handiak dira, energia handia askatzen dabe, argia igorten dabe eta disdira ematen dabe.

Galaxiak: izarren eta astroen multzoak dira. 3 forma dagoz: irregularrak, eliptikoak eta espiralak.

Irregularrak: ez daukie forma zehatzik.

Eliptikoak: elipse forma daukie.

Espiralak: disko besodunen forma daukie.

Gure galaxia Esne Bidea da, eguzki sistemean dago.

Izar gaztez eta hainbat izar zaharrez osotuta dago .

EGUZKI SISTEMA

Eguzki sistema osotzen dabe: Eguzkiak, Planetak, Sateliteak, Asteroideak eta Kometak.

Eguzkia: astro argidun bakarra da, gas ugariz osotuta dago.Argia eta beroa emoten dau.

Planetak: Barrualdekoak: Merkurio – Artizarra – Lurra – Marte.Kanpoaldekoak: Jupiter – Saturno – Neptuno-Urano.

Sateliteak: planeten inguruan orbitatzen dabe.

Asteroideak : objetu arrokatsuak dira .

Kometak: izotzez eta arrokez osatutako gorputz txikiak dira. Eguzkiaren inguruan orbitatzen dabe, elipse luzeak eginez.

LURRA GURE PLANETA

Lurra: Eguzkitik hurren dagoan hirugarren planetea da.

Bi higidura mota dagoz: Errotazinoa eta Translazinoa.

Errotazinoa: Lurrak bere buruaren inguruan bira emoten dau. 24 ordu iraunten dau eta horren ondorioz eguna eta gaua sortzen dauz.

Translazinoa: Lurrak eguzkiaren inguruan bira ematen dau. 365 egun eta 6 ordu iraunten dau eta horren ondorioz urtaroak sortzen dauz.

ILARGIA

Lurra baino 3 eta erdi aldiz txikiagoa da.Satelite bat da eta ez dau argirik ematen.Bi higidura mota :

Errotazinoa : Ilargiak bere buruaren inguruan bira emotendau ; 27 egun eta apur bat gehiago behar dau .

Translazinoa : Ilargiak lurraren inguruan bira emoten dau;27 egun eta zezortxo gehiago behar dau .

ILARGIAREN FASEAK : ilbetea – ilbehera – ilgora – ilberria .

LURRAREN ZATIAk

GEOSFERA

3 zatitan banatzen da: Azala, mantua eta nukleoa. Azala: geruza meheena da.

Mantua: geruza lodiena da. Nukleoa: geruza sakonena da.

HIDROSFERA

Lurran dagoan ur guztiaren multzoa da.

Egoera likidoan: ibaiak, aintzirak, ozeanoak eta lurpeko urak ( akuiferoak ) daude.

Egoera solidoan: izotza, edurra, antzigar eta txingorra.

Gas egoeran: atmosferan dagoan ura, lurrunduta.

ATMOSFERA

Lurra inguratzen dauan geruzea da.Nitrogeno eta oxigeno askorekin osatuta dago eta karbono

dioxido eta ur lurrun gutxiarekin.

4 Funtzino daukaz: * Beroari eusten deutso.* Izaki bizidunei oxigenoa emoten deusku eta landareei karbono dioxidoa emoten deutsoe.* Airea mogiduazoten dau.* Meteorito txikienak desegiten dau.

GERUZAK: Troposfera eta estratosfera.

*Troposfera: Lurretik hurren dagoan geruzea da. Hemen

haizea edo euria gertatzen da.

*Estratosfera: troposferaren gainean dago, ozono geruzea dauka eta eguzki izpi kaltegarrietatik babesten gaitu.

MINERALAK

Ezaugarriak : solidoa , jatorri naturala , ez-organikoa eta osaera finkoa izan behar dau .

Identifikatzeko ezaugarriak : forma , kolorea , gogortasuna eta distira ( metalikoak eta ez metalikoak ) .

Kuartzoa Pirita Galenea

Sufrea Malakita Igeltsua

Dolomita Esmeralda Amatista

ARROKAK

Mineral mota batek edo gehiagok osotutako nahastura edo multzo solidoak dira .

Magmatikoak : magma hotzitzean edo solidotzean sortzen dira .

APAR HARRIA GRANITOA

Sedimentarioak : sedimentu zati txikiak pilatzean eta sendotzean sortzen dira .

HAREHARRIA IKATZA

Metamorfikoak : lurrazalaren gune sakonetan sortzen dira .

MARMOLA ARBELA

LURRAREN IRUDIKAPENA

MUNDUKO BOLAK – PLANISFERIOAK

Lurra oso-osorik irudikatzeko erabiltzen dira .

MUNDUKO BOLA : Lurraren gainazalaren adierazpen esferikoa da .

PLANISFERIOA EDO MAPAMUNDIA : Lurraren gainazalaren adierazpen laua .

IRUDIZKO MARRAK

PARALELOAK : Garrantsitsuena O paraleloa , Ekuatorea .

MERIDIANOAK :Garrantsitsuena O meridianoa ,Greenwich .

KOORDENATU GEOGRAFIKOAK

LATITUDEA : Lurreko edozein puntutatik ekuatorera dagoen distantzia da , gradutan neurtzen da.

LONGITUDEA : Lurreko edozein puntutatik zero meridianora dagoen distantzia da , gradutan neurtzen da .

EGILEA : IBON LAKA

5. B.