Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

47
TEKNOLOGIA MINTEGIA URIBE-KOSTA BHI MATERIALEN PROPIETATEAK 1.1. SARRERA Hurrengo orrialdeetan materialen ezaugarriak aztertuko dira; izan ere, material desberdin asko daude eta bakoitzak ezaugarri jakin batzuk ditu. Material metalikoen portaera aldatu egin daiteke kimikaren, lan mekanikoaren edo tratamendu termikoen bitartez. Ia metal guztiak ingeniaritzako materialen talde deritzonaren baitan daude sailkatuta, eta hauek dira beren ezaugarri nagusiak: gogortasuna, erresistentzia, zailtasuna eta iraunkortasuna. Ezaugarri horiek aztertzeko saiakuntzak egiten dira. Adibidez, erresistentzia aztertzeko, esaterako, trakziozko saiakuntzak egin behar izaten dira. Beste saiakuntza batzuek ez dute ezaugarriaren berri zuzenean ematen baina nahiko informazio ematen dute, eta baliagarriak dira materialen artean konparaketa egiteko. Gogortasun- saiakuntzak, adibidez, gorputz batek bestean sartzeko aurkitzen duen erresistentziaren zenbatekoa ematen du aditzera. 1.2. PROPIETATE-MOTAK Materialen portaera ulertzeko ezinbestekoa da haien propietateak ezagutzea. 1.2.1. PROPIETATE KIMIKOAK Gai batek beste gai batzuekin erreakzionatzeko erraztasunak materialen korrosioa zehazten du, inguru ezberdinetan. Adibidez aluminioa, burdina baino aktiboagoa da. Aluminioa atmosferarekin aluminiozko korrosio-produktuak sortzen ditu eta estaldura trinkoa osatzen du, hurrengo korrosioetatik babesteko. Burdinak ez du hain ondo lan hori egiten. 1

description

materialak eta saiakuntzakapunteak

Transcript of Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

Page 1: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

MATERIALEN PROPIETATEAK

11 SARRERA

Hurrengo orrialdeetan materialen ezaugarriak aztertuko dira izan ere material desberdin

asko daude eta bakoitzak ezaugarri jakin batzuk ditu

Material metalikoen portaera aldatu egin daiteke kimikaren lan mekanikoaren edo

tratamendu termikoen bitartez Ia metal guztiak ingeniaritzako materialen talde deritzonaren

baitan daude sailkatuta eta hauek dira beren ezaugarri nagusiak gogortasuna

erresistentzia zailtasuna eta iraunkortasuna

Ezaugarri horiek aztertzeko saiakuntzak egiten dira Adibidez erresistentzia aztertzeko

esaterako trakziozko saiakuntzak egin behar izaten dira Beste saiakuntza batzuek ez dute

ezaugarriaren berri zuzenean ematen baina nahiko informazio ematen dute eta baliagarriak

dira materialen artean konparaketa egiteko Gogortasun-saiakuntzak adibidez gorputz batek

bestean sartzeko aurkitzen duen erresistentziaren zenbatekoa ematen du aditzera

12 PROPIETATE-MOTAK

Materialen portaera ulertzeko ezinbestekoa da haien propietateak ezagutzea

121 PROPIETATE KIMIKOAK

Gai batek beste gai batzuekin erreakzionatzeko erraztasunak materialen korrosioa zehazten

du inguru ezberdinetan Adibidez aluminioa burdina baino aktiboagoa da Aluminioa

atmosferarekin aluminiozko korrosio-produktuak sortzen ditu eta estaldura trinkoa osatzen

du hurrengo korrosioetatik babesteko Burdinak ez du hain ondo lan hori egiten

122 PROPIETATE FISIKOAK

Propietate hauek egitura atomiko molekularrarekin dute lotura Hortaz propietate fisikoak

dira dentsitatea fusio-tenperatura bero- eta elektrizitate-eroapena kristal-sarea eta bero

espezifikoa

Adibidez burdinak dentsitatea eta fusio-tenperatura handiagoak ditu aluminioak baino

Horrez gain kristal-sare desberdinak ditu Desberdintasun hauek aukera ematen dute

tratamendu termikoaren bitartez beren propietateak kontrolatzeko

Tratamendu termikoan hiru fase desberdin bereizten dira

Suberaketa

Tenplaketa

Iraoketa

1

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Suberaketa

Suberaketa-prozesuan tenperatura jakin bateraino berotzen da materiala eta denbora- -tarte

batez tenperatura horretan mantendu ondoren geldiro hozten dira Prozesu honen helburua

materiala biguntzea da errazago landu ahal izateko gero

raquo Tenplaketa

Materiala berotu egiten da eta gero oso azkar hozten da Hori lortzeko ura olioa eta gatz

urtua erabiltzen da Materialen gogortasuna eta erresistentzia mekanikoa handiagotzea du

helburu

raquo Iraoketa

Fase hau tenplaketa egin ondoren hasten da Materiala berotu egiten da eta ondoren bizkor

hozten da haizea erabiliz Horrela gotortu egiten da materiala nahiz eta gogortasuna

galtzen duen

Ikusten denez fase bakoitzean hiru faktore azaltzen dira behin eta berriro oso garrantzitsuak

hirurak

1 Berotze-tenperatura

2 Mantentze-tenperatura

3 Hoztea

Beraz hiru faktore hauek hartu behar dira kontuan tratamendu termiko bakoitzean

materialen zenbait ezaugarri aldatzeko

123 PROPIETATE MEKANIKOAK

Oso interesgarriak dira kontsumorako produktuentzat makinentzat gogortasunari eta

erresistentziari baitagozkie Oso garrantzitsuak dira produktuen diseinuan haien arabera

erabakitzen baitira elementuen tamaina eta dimentsioa

Metalaren ezaugarri mekanikoak hobetu daitezke aleaziozko elementuak gehituta eta

tratamendu termiko egokiekin Baina zer dira aleaziozko elementuak Bi elementu kimikoz

edo gehiagoz osaturiko substantziak dira Mota askotako aleazioak aurki daitezke Hemen ez

dira aztertuko eta ez dira sailkapenak ere adieraziko Garrantzitsuenak zeintzuk diren

besterik ez da aipatuko Hona hemen bada industria-arloan gehien erabiltzen direnak

1 Burdin aleazioak

2 Aleazio arinak

3 Kobre-aleazioak

2

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Gehien erabiltzen direnak burdinurtu-aleazioak dira Aleazio horien oinarrizko metala burdina

da baina beste elementu batzuk ere baditu Talde honetako gai ezagunenetako bat altzairua

da Honek burdina eta karbonoa dauzka karbonoa 2 gehienera ere Ezaugarri

mekanikoak hobetzeko beste elementu batzuk eransten zaizkie adibidez aluminioa

desoxidatzeko oso egokia delako kromoa korrosio eta oxidazioarekiko erresistentzia handia

duelako etab Aleazio asko egiten dira burdinaz eta aluminioaz Bi materialek hamar

halakotu egin dezakete beren erresistentzia bakarka erabiltzen direnean dutenarekin

alderatuta

Aleazio arinek aluminioa magnesioa eta titanioa dituzte oinarri

Kobre-aleazioen sailean letoia (Cu-Zn) eta brontzea (Cu-Sn) dira erabilienak

124 PROPIETATE-PROZESUAK

Materialen prozesatzeko gaitasuna aztertzen da Adibidez mekanizatzeko erraztasuna

soldagarritasuna moldakorra izatea

Era berean materialen portaera aztertzeko fabrikazioko prozesu batean egiten diren

saiakuntzak baldintza berak dituzten aplikazioetan egiten dira

SAIAKUNTZA MEKANIKOAK

21 SARRERA

Orain arte aipatutako materialen propietateak aztertzea ordea ez da aski izaten materiala

ondo ezagutzeko Horretarako saiakuntzak egin behar izaten dira Saiakuntzak garrantzi

handikoak dira egoera jakin batean materialek duten portaera aztertzeko aukera ematen

baitute Izan ere nahiz eta materiala iraunkor egon haren portaera aldat7u egin daiteke

baldin eta egoera aldatzen bada eta hortaz emaitzak alderagarri izan daitezen beharrezkoa

da saiakuntzak egiteko lanerako izango diren baldintza berberak erabiltzea

22 SAIAKUNTZA MEKANIKOAK

Materialen ezaugarri mekanikoak aztertzen dituzten saiakuntzak dira Batzuetan ezaugarri

horiek oso erraz atzeman daitezke Altzairu batek adibidez 200 ordmC-ko tenperaturan eta

konpresio-lanean egon behar badu nahikoa izango da konpresiozko saiakuntza tenperatura

horretan egitea gero lanean zein portaera izango duen jakin ahal izateko

Beste batzuetan ordea ezin da hain erraz aurkitu propietate mekanikoak neurtzeko era

materiala lanean denean bere egoera oso konplexua baita Kasu horietan egoera berean

portaera egokia izan duten beste material batzuk aztertzen dira eta ezaugarri jakin batzuk

3

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

neurtzen dira horrela beste material batean propietate horiek gutxieneko eta gehieneko

balioen tarte artekoak direnean behar bezalako portaera izango duela aurreikusi daiteke

Propietate mekaniko garrantzitsuenak hauek dira

Erresistentzia

Deformazioa

Propietate hauek bat handiagotu ahala txikiagotu egiten da bestea

23 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

231 SARRERA

Trakziozko saiakuntzan forma eta dimentsio arautuak dituen

probeta bati probeta hautsi arteko trakzio-esfortzu axial gero eta

handiagoa eta mailaz mailako igoerakoa ezartzen zaio Honako

makina hauek erabiltzen dira era honetako saiakuntzak egiteko

Saiakuntzak dirauen bitartean materialen propietate batzuk

neurtzen dira deformazioa eta erresistentzia hain zuzen

Deformazioak materialak lanean duen portaeraren berri ematen du

Erresistentzia ezagutzea berriz beharrezkoa da materialen

neurriak zeintzuk diren jakin ahal izateko

232 PROBETAREN FORMA ETA DIMENTSIOAK

Saiakuntzaren emaitzak beste emaitza batzuekin alderagarriak izan daitezen arau jakin

batzuen araberako neurriak izan behar ditu probetak Horrez gain zilindrikoak karratuak edo

kasu berezietan beste edozein formatakoak izan daitezke mekanizatuak zein landu gabeak

Dena den guztiek dute gorputz zentral bat zati kalibratu deritzon sekzio iraunkorra duena

(So) eta lotzeko makinekin bi buru erabiltzen dira Buru hauek sekzio handiagokoak dira

haustura bertan gerta ez dadin Bi parte hauek erradio baten bidez lotzen dira Zati

kalibratuan bi marka egiten dira puntuen arteko hasierako distantzia (lo) adierazten dute bi

marka horiek

4

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

233 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

Trakziozko esfortzua gailu mekanikoekin edo hidraulikoekin eskuratzen da eta probetaren

ardatzari ezartzen zaio Horrela saiakuntza egiten ari den bitartean flexio-momentua

saihestu egiten da mekanismo batzuen bidez Esfortzua (F) ezartzen denean puntuen arteko

luzera handitu egiten da beraz esfortzu bakoitzari puntuen arteko distantzia bat egokitzen

zaio Trakziozko makinak esfortzu hori eta puntuen arteko distantzia aldioro neurtzen du

Horrez gain probeta luzatuta sekzioa murriztu egiten da nahiz eta murriztapena hori probeta

apurtu arte ikusi ez

Aipatutako neurketa horiek guztiak kontuan hartuta honela defini daiteke tentsioa

Tentsioen unitateak Pascala (Nm2)

MPa (106 Pa)

kgcm2

Era berean luzapen unitarioa(e) definitu daiteke

non Lo hasierako distantzia eta Lf azken distantzia diren

Bestalde datu hauek grafiko batean irudikatzen dira bertan tentsio eta luzapen unitarioaren

arteko erlazioa aldarrikatua delarik Honi diagrama konbentzionala deritzo

5

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

234 ERRESISTENTZIAREN PROPIETATEAK

2341 Itxurazko elastikotasun-muga

Material moldakor ia guztiek dute trakziozko diagrama konbentzionala adibidez aluminioak

edo burdinak Tentsioaren balioak txikiak direnean deformazioak elastikoak dira Hau da

ezarritako karga kentzen denean probetak hasierako dimentsioak berreskuratzen ditu beraz

zati honetan tentsioa eta luzapen unitarioa proportzionalak dira

A puntuan σ1 da tentsioa eta e1 da luzapen unitarioa biak proportzionalak dira beraz zati

elastikoan daude

Era berean tentsiozko balioak handiak direnean probetaren deformazioak plastikoak dira

Hemen ez da berreskuratzen deformazio osoa eta probeta deformatua geratzen da (e3) B

puntuan σ2 da tentsioa eta e2 berriz luzapen unitarioa

Hori dela eta deformazio elastiko handieneko balio bat dago bi zatien arteko mugan Balio

honi σe itxurazko elastikotasun-muga deritzo

Ia alde elastiko guztian proportzionaltasun-koefizientea Youngen modulua edo elastikotasun

modulua E betetzen da Zati honetan tentsioa eta deformazioa proportzionalak dira Balio

hau ezaugarri moldakor eta erresistentzia batzuen mende dago Adibidez tenperatura igota

murriztu egiten da nabarmen Tratamendu termikoak eta aleazioan dauden elementu-

proportzioarekin alda daiteke

σ = Ex e

6

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

2342 Isurpena

Material batzuk adibidez karbono-altzairuak deformazio plastikoa hasten denean karga

aldaketarik gabe deformatzen dira Fenomeno honi isurtzea edo fluentzia deritzo Batzuetan

tentsioa areagotu egiten da eta besteetan txikiagotu baina beti gehieneko eta gutxieneko

tarte baten baitan

Saiakuntza aurrera doan heinean materialak bere erresistentzia eskuratu egiten du eta are

gehiago handitu behar da tentsioa zabalkuntzari jarraipena emateko deformazioaren

gogortasuna dela eta Horrela goranzko joera erakusten du berriro

Praktikan oso zaila da elastikotasun-muga zehaztea Bestalde oso erraza da lehen aipatu

den fenomenoa neurtzea Horregatik eta bi balio hauek elkarrengandik oso gertu daudela

kontuan edukita isurpena hartu ohi da elastikotasun-mugatzat

2343 Haustura-tentsioa

Materialen arabera alde desberdinetan egiten da haustura Bi material-mota aztertuko

diramaterial hauskorrak eta moldakorrak

Materialak hauskorrak direnean haustura deformazio plastikorik gabe egiten da Beraz

materialak alde elastikotik atera gabe hausten dira Bestalde hausturaren gainazalak itxura

kristalinoa eta distiratsua du

7

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 2: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Suberaketa

Suberaketa-prozesuan tenperatura jakin bateraino berotzen da materiala eta denbora- -tarte

batez tenperatura horretan mantendu ondoren geldiro hozten dira Prozesu honen helburua

materiala biguntzea da errazago landu ahal izateko gero

raquo Tenplaketa

Materiala berotu egiten da eta gero oso azkar hozten da Hori lortzeko ura olioa eta gatz

urtua erabiltzen da Materialen gogortasuna eta erresistentzia mekanikoa handiagotzea du

helburu

raquo Iraoketa

Fase hau tenplaketa egin ondoren hasten da Materiala berotu egiten da eta ondoren bizkor

hozten da haizea erabiliz Horrela gotortu egiten da materiala nahiz eta gogortasuna

galtzen duen

Ikusten denez fase bakoitzean hiru faktore azaltzen dira behin eta berriro oso garrantzitsuak

hirurak

1 Berotze-tenperatura

2 Mantentze-tenperatura

3 Hoztea

Beraz hiru faktore hauek hartu behar dira kontuan tratamendu termiko bakoitzean

materialen zenbait ezaugarri aldatzeko

123 PROPIETATE MEKANIKOAK

Oso interesgarriak dira kontsumorako produktuentzat makinentzat gogortasunari eta

erresistentziari baitagozkie Oso garrantzitsuak dira produktuen diseinuan haien arabera

erabakitzen baitira elementuen tamaina eta dimentsioa

Metalaren ezaugarri mekanikoak hobetu daitezke aleaziozko elementuak gehituta eta

tratamendu termiko egokiekin Baina zer dira aleaziozko elementuak Bi elementu kimikoz

edo gehiagoz osaturiko substantziak dira Mota askotako aleazioak aurki daitezke Hemen ez

dira aztertuko eta ez dira sailkapenak ere adieraziko Garrantzitsuenak zeintzuk diren

besterik ez da aipatuko Hona hemen bada industria-arloan gehien erabiltzen direnak

1 Burdin aleazioak

2 Aleazio arinak

3 Kobre-aleazioak

2

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Gehien erabiltzen direnak burdinurtu-aleazioak dira Aleazio horien oinarrizko metala burdina

da baina beste elementu batzuk ere baditu Talde honetako gai ezagunenetako bat altzairua

da Honek burdina eta karbonoa dauzka karbonoa 2 gehienera ere Ezaugarri

mekanikoak hobetzeko beste elementu batzuk eransten zaizkie adibidez aluminioa

desoxidatzeko oso egokia delako kromoa korrosio eta oxidazioarekiko erresistentzia handia

duelako etab Aleazio asko egiten dira burdinaz eta aluminioaz Bi materialek hamar

halakotu egin dezakete beren erresistentzia bakarka erabiltzen direnean dutenarekin

alderatuta

Aleazio arinek aluminioa magnesioa eta titanioa dituzte oinarri

Kobre-aleazioen sailean letoia (Cu-Zn) eta brontzea (Cu-Sn) dira erabilienak

124 PROPIETATE-PROZESUAK

Materialen prozesatzeko gaitasuna aztertzen da Adibidez mekanizatzeko erraztasuna

soldagarritasuna moldakorra izatea

Era berean materialen portaera aztertzeko fabrikazioko prozesu batean egiten diren

saiakuntzak baldintza berak dituzten aplikazioetan egiten dira

SAIAKUNTZA MEKANIKOAK

21 SARRERA

Orain arte aipatutako materialen propietateak aztertzea ordea ez da aski izaten materiala

ondo ezagutzeko Horretarako saiakuntzak egin behar izaten dira Saiakuntzak garrantzi

handikoak dira egoera jakin batean materialek duten portaera aztertzeko aukera ematen

baitute Izan ere nahiz eta materiala iraunkor egon haren portaera aldat7u egin daiteke

baldin eta egoera aldatzen bada eta hortaz emaitzak alderagarri izan daitezen beharrezkoa

da saiakuntzak egiteko lanerako izango diren baldintza berberak erabiltzea

22 SAIAKUNTZA MEKANIKOAK

Materialen ezaugarri mekanikoak aztertzen dituzten saiakuntzak dira Batzuetan ezaugarri

horiek oso erraz atzeman daitezke Altzairu batek adibidez 200 ordmC-ko tenperaturan eta

konpresio-lanean egon behar badu nahikoa izango da konpresiozko saiakuntza tenperatura

horretan egitea gero lanean zein portaera izango duen jakin ahal izateko

Beste batzuetan ordea ezin da hain erraz aurkitu propietate mekanikoak neurtzeko era

materiala lanean denean bere egoera oso konplexua baita Kasu horietan egoera berean

portaera egokia izan duten beste material batzuk aztertzen dira eta ezaugarri jakin batzuk

3

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

neurtzen dira horrela beste material batean propietate horiek gutxieneko eta gehieneko

balioen tarte artekoak direnean behar bezalako portaera izango duela aurreikusi daiteke

Propietate mekaniko garrantzitsuenak hauek dira

Erresistentzia

Deformazioa

Propietate hauek bat handiagotu ahala txikiagotu egiten da bestea

23 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

231 SARRERA

Trakziozko saiakuntzan forma eta dimentsio arautuak dituen

probeta bati probeta hautsi arteko trakzio-esfortzu axial gero eta

handiagoa eta mailaz mailako igoerakoa ezartzen zaio Honako

makina hauek erabiltzen dira era honetako saiakuntzak egiteko

Saiakuntzak dirauen bitartean materialen propietate batzuk

neurtzen dira deformazioa eta erresistentzia hain zuzen

Deformazioak materialak lanean duen portaeraren berri ematen du

Erresistentzia ezagutzea berriz beharrezkoa da materialen

neurriak zeintzuk diren jakin ahal izateko

232 PROBETAREN FORMA ETA DIMENTSIOAK

Saiakuntzaren emaitzak beste emaitza batzuekin alderagarriak izan daitezen arau jakin

batzuen araberako neurriak izan behar ditu probetak Horrez gain zilindrikoak karratuak edo

kasu berezietan beste edozein formatakoak izan daitezke mekanizatuak zein landu gabeak

Dena den guztiek dute gorputz zentral bat zati kalibratu deritzon sekzio iraunkorra duena

(So) eta lotzeko makinekin bi buru erabiltzen dira Buru hauek sekzio handiagokoak dira

haustura bertan gerta ez dadin Bi parte hauek erradio baten bidez lotzen dira Zati

kalibratuan bi marka egiten dira puntuen arteko hasierako distantzia (lo) adierazten dute bi

marka horiek

4

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

233 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

Trakziozko esfortzua gailu mekanikoekin edo hidraulikoekin eskuratzen da eta probetaren

ardatzari ezartzen zaio Horrela saiakuntza egiten ari den bitartean flexio-momentua

saihestu egiten da mekanismo batzuen bidez Esfortzua (F) ezartzen denean puntuen arteko

luzera handitu egiten da beraz esfortzu bakoitzari puntuen arteko distantzia bat egokitzen

zaio Trakziozko makinak esfortzu hori eta puntuen arteko distantzia aldioro neurtzen du

Horrez gain probeta luzatuta sekzioa murriztu egiten da nahiz eta murriztapena hori probeta

apurtu arte ikusi ez

Aipatutako neurketa horiek guztiak kontuan hartuta honela defini daiteke tentsioa

Tentsioen unitateak Pascala (Nm2)

MPa (106 Pa)

kgcm2

Era berean luzapen unitarioa(e) definitu daiteke

non Lo hasierako distantzia eta Lf azken distantzia diren

Bestalde datu hauek grafiko batean irudikatzen dira bertan tentsio eta luzapen unitarioaren

arteko erlazioa aldarrikatua delarik Honi diagrama konbentzionala deritzo

5

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

234 ERRESISTENTZIAREN PROPIETATEAK

2341 Itxurazko elastikotasun-muga

Material moldakor ia guztiek dute trakziozko diagrama konbentzionala adibidez aluminioak

edo burdinak Tentsioaren balioak txikiak direnean deformazioak elastikoak dira Hau da

ezarritako karga kentzen denean probetak hasierako dimentsioak berreskuratzen ditu beraz

zati honetan tentsioa eta luzapen unitarioa proportzionalak dira

A puntuan σ1 da tentsioa eta e1 da luzapen unitarioa biak proportzionalak dira beraz zati

elastikoan daude

Era berean tentsiozko balioak handiak direnean probetaren deformazioak plastikoak dira

Hemen ez da berreskuratzen deformazio osoa eta probeta deformatua geratzen da (e3) B

puntuan σ2 da tentsioa eta e2 berriz luzapen unitarioa

Hori dela eta deformazio elastiko handieneko balio bat dago bi zatien arteko mugan Balio

honi σe itxurazko elastikotasun-muga deritzo

Ia alde elastiko guztian proportzionaltasun-koefizientea Youngen modulua edo elastikotasun

modulua E betetzen da Zati honetan tentsioa eta deformazioa proportzionalak dira Balio

hau ezaugarri moldakor eta erresistentzia batzuen mende dago Adibidez tenperatura igota

murriztu egiten da nabarmen Tratamendu termikoak eta aleazioan dauden elementu-

proportzioarekin alda daiteke

σ = Ex e

6

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

2342 Isurpena

Material batzuk adibidez karbono-altzairuak deformazio plastikoa hasten denean karga

aldaketarik gabe deformatzen dira Fenomeno honi isurtzea edo fluentzia deritzo Batzuetan

tentsioa areagotu egiten da eta besteetan txikiagotu baina beti gehieneko eta gutxieneko

tarte baten baitan

Saiakuntza aurrera doan heinean materialak bere erresistentzia eskuratu egiten du eta are

gehiago handitu behar da tentsioa zabalkuntzari jarraipena emateko deformazioaren

gogortasuna dela eta Horrela goranzko joera erakusten du berriro

Praktikan oso zaila da elastikotasun-muga zehaztea Bestalde oso erraza da lehen aipatu

den fenomenoa neurtzea Horregatik eta bi balio hauek elkarrengandik oso gertu daudela

kontuan edukita isurpena hartu ohi da elastikotasun-mugatzat

2343 Haustura-tentsioa

Materialen arabera alde desberdinetan egiten da haustura Bi material-mota aztertuko

diramaterial hauskorrak eta moldakorrak

Materialak hauskorrak direnean haustura deformazio plastikorik gabe egiten da Beraz

materialak alde elastikotik atera gabe hausten dira Bestalde hausturaren gainazalak itxura

kristalinoa eta distiratsua du

7

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 3: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Gehien erabiltzen direnak burdinurtu-aleazioak dira Aleazio horien oinarrizko metala burdina

da baina beste elementu batzuk ere baditu Talde honetako gai ezagunenetako bat altzairua

da Honek burdina eta karbonoa dauzka karbonoa 2 gehienera ere Ezaugarri

mekanikoak hobetzeko beste elementu batzuk eransten zaizkie adibidez aluminioa

desoxidatzeko oso egokia delako kromoa korrosio eta oxidazioarekiko erresistentzia handia

duelako etab Aleazio asko egiten dira burdinaz eta aluminioaz Bi materialek hamar

halakotu egin dezakete beren erresistentzia bakarka erabiltzen direnean dutenarekin

alderatuta

Aleazio arinek aluminioa magnesioa eta titanioa dituzte oinarri

Kobre-aleazioen sailean letoia (Cu-Zn) eta brontzea (Cu-Sn) dira erabilienak

124 PROPIETATE-PROZESUAK

Materialen prozesatzeko gaitasuna aztertzen da Adibidez mekanizatzeko erraztasuna

soldagarritasuna moldakorra izatea

Era berean materialen portaera aztertzeko fabrikazioko prozesu batean egiten diren

saiakuntzak baldintza berak dituzten aplikazioetan egiten dira

SAIAKUNTZA MEKANIKOAK

21 SARRERA

Orain arte aipatutako materialen propietateak aztertzea ordea ez da aski izaten materiala

ondo ezagutzeko Horretarako saiakuntzak egin behar izaten dira Saiakuntzak garrantzi

handikoak dira egoera jakin batean materialek duten portaera aztertzeko aukera ematen

baitute Izan ere nahiz eta materiala iraunkor egon haren portaera aldat7u egin daiteke

baldin eta egoera aldatzen bada eta hortaz emaitzak alderagarri izan daitezen beharrezkoa

da saiakuntzak egiteko lanerako izango diren baldintza berberak erabiltzea

22 SAIAKUNTZA MEKANIKOAK

Materialen ezaugarri mekanikoak aztertzen dituzten saiakuntzak dira Batzuetan ezaugarri

horiek oso erraz atzeman daitezke Altzairu batek adibidez 200 ordmC-ko tenperaturan eta

konpresio-lanean egon behar badu nahikoa izango da konpresiozko saiakuntza tenperatura

horretan egitea gero lanean zein portaera izango duen jakin ahal izateko

Beste batzuetan ordea ezin da hain erraz aurkitu propietate mekanikoak neurtzeko era

materiala lanean denean bere egoera oso konplexua baita Kasu horietan egoera berean

portaera egokia izan duten beste material batzuk aztertzen dira eta ezaugarri jakin batzuk

3

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

neurtzen dira horrela beste material batean propietate horiek gutxieneko eta gehieneko

balioen tarte artekoak direnean behar bezalako portaera izango duela aurreikusi daiteke

Propietate mekaniko garrantzitsuenak hauek dira

Erresistentzia

Deformazioa

Propietate hauek bat handiagotu ahala txikiagotu egiten da bestea

23 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

231 SARRERA

Trakziozko saiakuntzan forma eta dimentsio arautuak dituen

probeta bati probeta hautsi arteko trakzio-esfortzu axial gero eta

handiagoa eta mailaz mailako igoerakoa ezartzen zaio Honako

makina hauek erabiltzen dira era honetako saiakuntzak egiteko

Saiakuntzak dirauen bitartean materialen propietate batzuk

neurtzen dira deformazioa eta erresistentzia hain zuzen

Deformazioak materialak lanean duen portaeraren berri ematen du

Erresistentzia ezagutzea berriz beharrezkoa da materialen

neurriak zeintzuk diren jakin ahal izateko

232 PROBETAREN FORMA ETA DIMENTSIOAK

Saiakuntzaren emaitzak beste emaitza batzuekin alderagarriak izan daitezen arau jakin

batzuen araberako neurriak izan behar ditu probetak Horrez gain zilindrikoak karratuak edo

kasu berezietan beste edozein formatakoak izan daitezke mekanizatuak zein landu gabeak

Dena den guztiek dute gorputz zentral bat zati kalibratu deritzon sekzio iraunkorra duena

(So) eta lotzeko makinekin bi buru erabiltzen dira Buru hauek sekzio handiagokoak dira

haustura bertan gerta ez dadin Bi parte hauek erradio baten bidez lotzen dira Zati

kalibratuan bi marka egiten dira puntuen arteko hasierako distantzia (lo) adierazten dute bi

marka horiek

4

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

233 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

Trakziozko esfortzua gailu mekanikoekin edo hidraulikoekin eskuratzen da eta probetaren

ardatzari ezartzen zaio Horrela saiakuntza egiten ari den bitartean flexio-momentua

saihestu egiten da mekanismo batzuen bidez Esfortzua (F) ezartzen denean puntuen arteko

luzera handitu egiten da beraz esfortzu bakoitzari puntuen arteko distantzia bat egokitzen

zaio Trakziozko makinak esfortzu hori eta puntuen arteko distantzia aldioro neurtzen du

Horrez gain probeta luzatuta sekzioa murriztu egiten da nahiz eta murriztapena hori probeta

apurtu arte ikusi ez

Aipatutako neurketa horiek guztiak kontuan hartuta honela defini daiteke tentsioa

Tentsioen unitateak Pascala (Nm2)

MPa (106 Pa)

kgcm2

Era berean luzapen unitarioa(e) definitu daiteke

non Lo hasierako distantzia eta Lf azken distantzia diren

Bestalde datu hauek grafiko batean irudikatzen dira bertan tentsio eta luzapen unitarioaren

arteko erlazioa aldarrikatua delarik Honi diagrama konbentzionala deritzo

5

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

234 ERRESISTENTZIAREN PROPIETATEAK

2341 Itxurazko elastikotasun-muga

Material moldakor ia guztiek dute trakziozko diagrama konbentzionala adibidez aluminioak

edo burdinak Tentsioaren balioak txikiak direnean deformazioak elastikoak dira Hau da

ezarritako karga kentzen denean probetak hasierako dimentsioak berreskuratzen ditu beraz

zati honetan tentsioa eta luzapen unitarioa proportzionalak dira

A puntuan σ1 da tentsioa eta e1 da luzapen unitarioa biak proportzionalak dira beraz zati

elastikoan daude

Era berean tentsiozko balioak handiak direnean probetaren deformazioak plastikoak dira

Hemen ez da berreskuratzen deformazio osoa eta probeta deformatua geratzen da (e3) B

puntuan σ2 da tentsioa eta e2 berriz luzapen unitarioa

Hori dela eta deformazio elastiko handieneko balio bat dago bi zatien arteko mugan Balio

honi σe itxurazko elastikotasun-muga deritzo

Ia alde elastiko guztian proportzionaltasun-koefizientea Youngen modulua edo elastikotasun

modulua E betetzen da Zati honetan tentsioa eta deformazioa proportzionalak dira Balio

hau ezaugarri moldakor eta erresistentzia batzuen mende dago Adibidez tenperatura igota

murriztu egiten da nabarmen Tratamendu termikoak eta aleazioan dauden elementu-

proportzioarekin alda daiteke

σ = Ex e

6

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

2342 Isurpena

Material batzuk adibidez karbono-altzairuak deformazio plastikoa hasten denean karga

aldaketarik gabe deformatzen dira Fenomeno honi isurtzea edo fluentzia deritzo Batzuetan

tentsioa areagotu egiten da eta besteetan txikiagotu baina beti gehieneko eta gutxieneko

tarte baten baitan

Saiakuntza aurrera doan heinean materialak bere erresistentzia eskuratu egiten du eta are

gehiago handitu behar da tentsioa zabalkuntzari jarraipena emateko deformazioaren

gogortasuna dela eta Horrela goranzko joera erakusten du berriro

Praktikan oso zaila da elastikotasun-muga zehaztea Bestalde oso erraza da lehen aipatu

den fenomenoa neurtzea Horregatik eta bi balio hauek elkarrengandik oso gertu daudela

kontuan edukita isurpena hartu ohi da elastikotasun-mugatzat

2343 Haustura-tentsioa

Materialen arabera alde desberdinetan egiten da haustura Bi material-mota aztertuko

diramaterial hauskorrak eta moldakorrak

Materialak hauskorrak direnean haustura deformazio plastikorik gabe egiten da Beraz

materialak alde elastikotik atera gabe hausten dira Bestalde hausturaren gainazalak itxura

kristalinoa eta distiratsua du

7

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 4: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

neurtzen dira horrela beste material batean propietate horiek gutxieneko eta gehieneko

balioen tarte artekoak direnean behar bezalako portaera izango duela aurreikusi daiteke

Propietate mekaniko garrantzitsuenak hauek dira

Erresistentzia

Deformazioa

Propietate hauek bat handiagotu ahala txikiagotu egiten da bestea

23 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

231 SARRERA

Trakziozko saiakuntzan forma eta dimentsio arautuak dituen

probeta bati probeta hautsi arteko trakzio-esfortzu axial gero eta

handiagoa eta mailaz mailako igoerakoa ezartzen zaio Honako

makina hauek erabiltzen dira era honetako saiakuntzak egiteko

Saiakuntzak dirauen bitartean materialen propietate batzuk

neurtzen dira deformazioa eta erresistentzia hain zuzen

Deformazioak materialak lanean duen portaeraren berri ematen du

Erresistentzia ezagutzea berriz beharrezkoa da materialen

neurriak zeintzuk diren jakin ahal izateko

232 PROBETAREN FORMA ETA DIMENTSIOAK

Saiakuntzaren emaitzak beste emaitza batzuekin alderagarriak izan daitezen arau jakin

batzuen araberako neurriak izan behar ditu probetak Horrez gain zilindrikoak karratuak edo

kasu berezietan beste edozein formatakoak izan daitezke mekanizatuak zein landu gabeak

Dena den guztiek dute gorputz zentral bat zati kalibratu deritzon sekzio iraunkorra duena

(So) eta lotzeko makinekin bi buru erabiltzen dira Buru hauek sekzio handiagokoak dira

haustura bertan gerta ez dadin Bi parte hauek erradio baten bidez lotzen dira Zati

kalibratuan bi marka egiten dira puntuen arteko hasierako distantzia (lo) adierazten dute bi

marka horiek

4

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

233 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

Trakziozko esfortzua gailu mekanikoekin edo hidraulikoekin eskuratzen da eta probetaren

ardatzari ezartzen zaio Horrela saiakuntza egiten ari den bitartean flexio-momentua

saihestu egiten da mekanismo batzuen bidez Esfortzua (F) ezartzen denean puntuen arteko

luzera handitu egiten da beraz esfortzu bakoitzari puntuen arteko distantzia bat egokitzen

zaio Trakziozko makinak esfortzu hori eta puntuen arteko distantzia aldioro neurtzen du

Horrez gain probeta luzatuta sekzioa murriztu egiten da nahiz eta murriztapena hori probeta

apurtu arte ikusi ez

Aipatutako neurketa horiek guztiak kontuan hartuta honela defini daiteke tentsioa

Tentsioen unitateak Pascala (Nm2)

MPa (106 Pa)

kgcm2

Era berean luzapen unitarioa(e) definitu daiteke

non Lo hasierako distantzia eta Lf azken distantzia diren

Bestalde datu hauek grafiko batean irudikatzen dira bertan tentsio eta luzapen unitarioaren

arteko erlazioa aldarrikatua delarik Honi diagrama konbentzionala deritzo

5

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

234 ERRESISTENTZIAREN PROPIETATEAK

2341 Itxurazko elastikotasun-muga

Material moldakor ia guztiek dute trakziozko diagrama konbentzionala adibidez aluminioak

edo burdinak Tentsioaren balioak txikiak direnean deformazioak elastikoak dira Hau da

ezarritako karga kentzen denean probetak hasierako dimentsioak berreskuratzen ditu beraz

zati honetan tentsioa eta luzapen unitarioa proportzionalak dira

A puntuan σ1 da tentsioa eta e1 da luzapen unitarioa biak proportzionalak dira beraz zati

elastikoan daude

Era berean tentsiozko balioak handiak direnean probetaren deformazioak plastikoak dira

Hemen ez da berreskuratzen deformazio osoa eta probeta deformatua geratzen da (e3) B

puntuan σ2 da tentsioa eta e2 berriz luzapen unitarioa

Hori dela eta deformazio elastiko handieneko balio bat dago bi zatien arteko mugan Balio

honi σe itxurazko elastikotasun-muga deritzo

Ia alde elastiko guztian proportzionaltasun-koefizientea Youngen modulua edo elastikotasun

modulua E betetzen da Zati honetan tentsioa eta deformazioa proportzionalak dira Balio

hau ezaugarri moldakor eta erresistentzia batzuen mende dago Adibidez tenperatura igota

murriztu egiten da nabarmen Tratamendu termikoak eta aleazioan dauden elementu-

proportzioarekin alda daiteke

σ = Ex e

6

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

2342 Isurpena

Material batzuk adibidez karbono-altzairuak deformazio plastikoa hasten denean karga

aldaketarik gabe deformatzen dira Fenomeno honi isurtzea edo fluentzia deritzo Batzuetan

tentsioa areagotu egiten da eta besteetan txikiagotu baina beti gehieneko eta gutxieneko

tarte baten baitan

Saiakuntza aurrera doan heinean materialak bere erresistentzia eskuratu egiten du eta are

gehiago handitu behar da tentsioa zabalkuntzari jarraipena emateko deformazioaren

gogortasuna dela eta Horrela goranzko joera erakusten du berriro

Praktikan oso zaila da elastikotasun-muga zehaztea Bestalde oso erraza da lehen aipatu

den fenomenoa neurtzea Horregatik eta bi balio hauek elkarrengandik oso gertu daudela

kontuan edukita isurpena hartu ohi da elastikotasun-mugatzat

2343 Haustura-tentsioa

Materialen arabera alde desberdinetan egiten da haustura Bi material-mota aztertuko

diramaterial hauskorrak eta moldakorrak

Materialak hauskorrak direnean haustura deformazio plastikorik gabe egiten da Beraz

materialak alde elastikotik atera gabe hausten dira Bestalde hausturaren gainazalak itxura

kristalinoa eta distiratsua du

7

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 5: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

233 TRAKZIOZKO SAIAKUNTZA

Trakziozko esfortzua gailu mekanikoekin edo hidraulikoekin eskuratzen da eta probetaren

ardatzari ezartzen zaio Horrela saiakuntza egiten ari den bitartean flexio-momentua

saihestu egiten da mekanismo batzuen bidez Esfortzua (F) ezartzen denean puntuen arteko

luzera handitu egiten da beraz esfortzu bakoitzari puntuen arteko distantzia bat egokitzen

zaio Trakziozko makinak esfortzu hori eta puntuen arteko distantzia aldioro neurtzen du

Horrez gain probeta luzatuta sekzioa murriztu egiten da nahiz eta murriztapena hori probeta

apurtu arte ikusi ez

Aipatutako neurketa horiek guztiak kontuan hartuta honela defini daiteke tentsioa

Tentsioen unitateak Pascala (Nm2)

MPa (106 Pa)

kgcm2

Era berean luzapen unitarioa(e) definitu daiteke

non Lo hasierako distantzia eta Lf azken distantzia diren

Bestalde datu hauek grafiko batean irudikatzen dira bertan tentsio eta luzapen unitarioaren

arteko erlazioa aldarrikatua delarik Honi diagrama konbentzionala deritzo

5

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

234 ERRESISTENTZIAREN PROPIETATEAK

2341 Itxurazko elastikotasun-muga

Material moldakor ia guztiek dute trakziozko diagrama konbentzionala adibidez aluminioak

edo burdinak Tentsioaren balioak txikiak direnean deformazioak elastikoak dira Hau da

ezarritako karga kentzen denean probetak hasierako dimentsioak berreskuratzen ditu beraz

zati honetan tentsioa eta luzapen unitarioa proportzionalak dira

A puntuan σ1 da tentsioa eta e1 da luzapen unitarioa biak proportzionalak dira beraz zati

elastikoan daude

Era berean tentsiozko balioak handiak direnean probetaren deformazioak plastikoak dira

Hemen ez da berreskuratzen deformazio osoa eta probeta deformatua geratzen da (e3) B

puntuan σ2 da tentsioa eta e2 berriz luzapen unitarioa

Hori dela eta deformazio elastiko handieneko balio bat dago bi zatien arteko mugan Balio

honi σe itxurazko elastikotasun-muga deritzo

Ia alde elastiko guztian proportzionaltasun-koefizientea Youngen modulua edo elastikotasun

modulua E betetzen da Zati honetan tentsioa eta deformazioa proportzionalak dira Balio

hau ezaugarri moldakor eta erresistentzia batzuen mende dago Adibidez tenperatura igota

murriztu egiten da nabarmen Tratamendu termikoak eta aleazioan dauden elementu-

proportzioarekin alda daiteke

σ = Ex e

6

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

2342 Isurpena

Material batzuk adibidez karbono-altzairuak deformazio plastikoa hasten denean karga

aldaketarik gabe deformatzen dira Fenomeno honi isurtzea edo fluentzia deritzo Batzuetan

tentsioa areagotu egiten da eta besteetan txikiagotu baina beti gehieneko eta gutxieneko

tarte baten baitan

Saiakuntza aurrera doan heinean materialak bere erresistentzia eskuratu egiten du eta are

gehiago handitu behar da tentsioa zabalkuntzari jarraipena emateko deformazioaren

gogortasuna dela eta Horrela goranzko joera erakusten du berriro

Praktikan oso zaila da elastikotasun-muga zehaztea Bestalde oso erraza da lehen aipatu

den fenomenoa neurtzea Horregatik eta bi balio hauek elkarrengandik oso gertu daudela

kontuan edukita isurpena hartu ohi da elastikotasun-mugatzat

2343 Haustura-tentsioa

Materialen arabera alde desberdinetan egiten da haustura Bi material-mota aztertuko

diramaterial hauskorrak eta moldakorrak

Materialak hauskorrak direnean haustura deformazio plastikorik gabe egiten da Beraz

materialak alde elastikotik atera gabe hausten dira Bestalde hausturaren gainazalak itxura

kristalinoa eta distiratsua du

7

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 6: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

234 ERRESISTENTZIAREN PROPIETATEAK

2341 Itxurazko elastikotasun-muga

Material moldakor ia guztiek dute trakziozko diagrama konbentzionala adibidez aluminioak

edo burdinak Tentsioaren balioak txikiak direnean deformazioak elastikoak dira Hau da

ezarritako karga kentzen denean probetak hasierako dimentsioak berreskuratzen ditu beraz

zati honetan tentsioa eta luzapen unitarioa proportzionalak dira

A puntuan σ1 da tentsioa eta e1 da luzapen unitarioa biak proportzionalak dira beraz zati

elastikoan daude

Era berean tentsiozko balioak handiak direnean probetaren deformazioak plastikoak dira

Hemen ez da berreskuratzen deformazio osoa eta probeta deformatua geratzen da (e3) B

puntuan σ2 da tentsioa eta e2 berriz luzapen unitarioa

Hori dela eta deformazio elastiko handieneko balio bat dago bi zatien arteko mugan Balio

honi σe itxurazko elastikotasun-muga deritzo

Ia alde elastiko guztian proportzionaltasun-koefizientea Youngen modulua edo elastikotasun

modulua E betetzen da Zati honetan tentsioa eta deformazioa proportzionalak dira Balio

hau ezaugarri moldakor eta erresistentzia batzuen mende dago Adibidez tenperatura igota

murriztu egiten da nabarmen Tratamendu termikoak eta aleazioan dauden elementu-

proportzioarekin alda daiteke

σ = Ex e

6

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

2342 Isurpena

Material batzuk adibidez karbono-altzairuak deformazio plastikoa hasten denean karga

aldaketarik gabe deformatzen dira Fenomeno honi isurtzea edo fluentzia deritzo Batzuetan

tentsioa areagotu egiten da eta besteetan txikiagotu baina beti gehieneko eta gutxieneko

tarte baten baitan

Saiakuntza aurrera doan heinean materialak bere erresistentzia eskuratu egiten du eta are

gehiago handitu behar da tentsioa zabalkuntzari jarraipena emateko deformazioaren

gogortasuna dela eta Horrela goranzko joera erakusten du berriro

Praktikan oso zaila da elastikotasun-muga zehaztea Bestalde oso erraza da lehen aipatu

den fenomenoa neurtzea Horregatik eta bi balio hauek elkarrengandik oso gertu daudela

kontuan edukita isurpena hartu ohi da elastikotasun-mugatzat

2343 Haustura-tentsioa

Materialen arabera alde desberdinetan egiten da haustura Bi material-mota aztertuko

diramaterial hauskorrak eta moldakorrak

Materialak hauskorrak direnean haustura deformazio plastikorik gabe egiten da Beraz

materialak alde elastikotik atera gabe hausten dira Bestalde hausturaren gainazalak itxura

kristalinoa eta distiratsua du

7

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 7: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

2342 Isurpena

Material batzuk adibidez karbono-altzairuak deformazio plastikoa hasten denean karga

aldaketarik gabe deformatzen dira Fenomeno honi isurtzea edo fluentzia deritzo Batzuetan

tentsioa areagotu egiten da eta besteetan txikiagotu baina beti gehieneko eta gutxieneko

tarte baten baitan

Saiakuntza aurrera doan heinean materialak bere erresistentzia eskuratu egiten du eta are

gehiago handitu behar da tentsioa zabalkuntzari jarraipena emateko deformazioaren

gogortasuna dela eta Horrela goranzko joera erakusten du berriro

Praktikan oso zaila da elastikotasun-muga zehaztea Bestalde oso erraza da lehen aipatu

den fenomenoa neurtzea Horregatik eta bi balio hauek elkarrengandik oso gertu daudela

kontuan edukita isurpena hartu ohi da elastikotasun-mugatzat

2343 Haustura-tentsioa

Materialen arabera alde desberdinetan egiten da haustura Bi material-mota aztertuko

diramaterial hauskorrak eta moldakorrak

Materialak hauskorrak direnean haustura deformazio plastikorik gabe egiten da Beraz

materialak alde elastikotik atera gabe hausten dira Bestalde hausturaren gainazalak itxura

kristalinoa eta distiratsua du

7

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 8: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Irudi honetan balio bera dute elastikotasun-mugak eta haustura tentsioak (σR)

Materialak moldakorrak direnean haustura-tentsioa alde plastikoan egoten da Horrez gain

hausturaren gainazalak itxura haritsu eta distiragabea du

235 MOLDAKORTASUN-PROPIETATEAK

2351 Estrikzioa

Alde plastikoan izaten da tentsioa handia denean Saiakuntzaren une batera iritsi arte

probetaren luzapena uniformea izan da bere luzaera osoan Hortik aurrera probetaren

sekzioa murriztu egiten da Fenomeno honi estrikzioa deritzo

8

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 9: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hasierako So sekzioa eta probetaren etendura ondoko Sf sekzio minimoaren arteko

diferentzia da portzentajeetan adierazten da

2352 Luzapena

Materiala zenbat deformatzen den adierazten du

Lo = Probetaren luzera

Lr = Probetaren luzera hautsi eta gero

236 Hausturazko ezaugarriak

1- Tenperatura

Hozten den heinean alde plastikoa desagertu egiten da beraz materiala hauskor

bihurtzen da eta haustura-tentsiora hurbiltzen da elastikotasun mugan

Berotzen den heinean alde plastikoa handiagotu egiten da eta haustura tentsioa

murriztu egiten da

2- Abiadura

Abiadura areagotzen denean alde plastikoa murriztu egiten da Haustura-tentsioa ez

da aldatzen

3- Tentsioaren banaketa

Materiala hauskor bihurtzea du helburu

Tentsioak aldatu egiten dira

a Angeluetan

b Barruko hausturan

c Tratamenduetan

d Soldaketan9

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 10: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

e Mekanizatuetan

4- Kristal-sarea

Aleak handiak direnean materiala lehenago hausten da ez baitago alde plastikorik

Aleak txikiak direnean materiala nekezago hausten da alde plastikoa baitago

5- Materialen elementu kimikoak

Material batzuek ndashadibidez C Si P Sb N H eta Ondash materiala hauskor bihurtzen dute

Beste batzuek berriz elementu horiek desagerrarazi egiten dituzte adibidez Mn N

eta Al-ek eta horrela materiala moldakor izatea lortzen da

24 GOGORTASUN-SAIKUNTZAK

241 SARRERA

Materialen atomoen erresistentzia ezagutzeko gogortasun-saiakuntzak erabiltzen dira

Horrez gain gogortasun-saiakuntzek lotura du propietate elastiko eta plastikoekin

Saiakuntzan lortu diren gogortasun-balioak materialaren konparaketarako edo

tratamendurako bakarrik dira baliagarriak Saiakuntza eta probeta prestatzea ez da lan zaila

Gogortasun-saiakuntza egiteko erabiltzen diren probei dagokienez berriz aipagarriak dira

Marraketa

Bata bestean sartzea

Errebotea

Etab

242 MARRAKETA

Teknika desberdinak daude

MOHS

Mineralogian oso erabilia da teknika hau Saiakuntza-mota honetan aztergai den materialari

marra egiten zaio material jakin batez aztergai den material horren gogortasuna ezagutzeko

Gogortasuna adierazteko Mohs izeneko eskala erabiltzen da

Mohs eskala

1 Talkoa 2 Gatzarria 3 Kaltzita 4 Fluorita 5 Apatitoa 6 Feldespatoa 7 Koantroa 8

Topazioa 9 Korindoia 10 Diamantea

Horrela eta adibide gisa material ezezagun bat Mohs eskalako seigarren materialaz

marratzen bada eta bosgarrenarekin ez material horren gogortasuna bost eta sei artekoa

dela esango dugu

10

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 11: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen zenbait material ezaguni dagozkien balioak altzairuak sei eta zortzi arteko

gogortasuna du burdinak seikoa eta burdinurtuek zortzi eta bederatzi artekoa

MARTENS

Piramide-formako 90ordm-ko erpina duen diamantezko punta batek aztergai den materialean

eragiten duen marraren zabalera neurtzean datza proba hau egiteko karga konstantea

aplikatzen zaio diamantezko puntari eta aztergai den materiala higitzeko saioa egiten da

Marraren zabalera ldquoardquo mikratan kalkulatzen da ondoren aditzera ematen den moduan

243 BATA BESTEAN SARTZEA

Karga jakin baten eraginpean jarritako elementu bat pieza baten kontra estutuz konprimitu

egiten da presioaren eraginez baldin eta presioa egiten duen elementua pieza baino

gogorragoa bada Era honetako probetan beraz hori egin eta elementuak piezan utzitako

marka aztertzen da neurtu egiten da marka hori eta markaren neurriari dagokion

gogortasuna adierazten duen zenbakia finkatzen da Proba hau egiteko ordea teknika

desberdinak erabil daitezke ndashBrinell Rockwell Vickers edo Knoop metodoakndash ondoren

ikusiko denez

BRINELL METODOA

11

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 12: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza honetan D diametro ezaguna duen altzairuzko bola bat konprimitzen da aztergai

den piezaren gainaldearen kontra karga jakin bat ezarrita eta denbora jakin batez Gero

hatzaren batez besteko d diametroa neurtzen da sare graduatuko lupa erabiliz

Hatzaren azaleraz zatituriko F ezarritako kargari deritzo Brinell gogortasuna

Hatzaren azalera (S) kalkulatzeko pauso hauek eman behar dira

Ondoren kalkulu bidez edo tauletan begiratuz zehazten da Brinell gogortasuna Material

ezberdinetan lortutako emaitzak alderagarriak izan daitezen piezari ezartzen zaion kargak

bolaren diametroaren karratuarekiko proportzionala izan behar du

K balioak materialaren arabera daude zehaztuta

12

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 13: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Burdina eta altzairua K= 30

Kobrea Brontzea Letoia K= 10

Aluminioa eta Aleazioak K= 5

Material Bigunak (Eztainua eta Beruna) K= 25

Orokorrean 10 mm 5 mm eta 25 mm diametroko bolak erabiltzen dira

Hurrengo taulan Brinell metodoarentzat erabiltzen diren datuak adierazten dira

2

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko izan behar du

2- Lodierak berriz 10 bider arrastoaren sakonera izan behar du

3- Bi arrastoen tarteak 25 D neurrikoa izan behar du eta arrastoaren zentrotik laginaren

erpinerako tarteek 15 D izan behar dute gutxienez

4- Saiakuntzaren tenperatura 23 ordmC+- 5 izan behar du

Brinell saiakuntza 500HB baino gogortasun txikiagoko materialetan egiten da materialak

maila horretatik gorako gogortasuna izanez gero deformatu egiten da bola Karga ezartzeko

denbora normalean 15 s-koa da

Brinell gogortasuna honela adierazten da lorturiko balioa + HB letrak + D F eta t

parametroen balioak barra batez bereizita

Adibidez XXX HB (DFt) 165 HB10300015

165 HB-ko gogortasuna 10 mm D-ko bola 3000 kg-ko kargapean eta 15 s-tan ezarriz

ROCKWELL METODOA

13

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 14: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Rockwell metodoak materialek beste material bat beren baitara sar ez dadin jartzen duten

erresistentziaren arabera zehazten du materialen gogortasuna hatzaren sakoneraren

arabera

Zuzenean ematen du materialen gogortasuna kalkulurik egiteko beharrik gabe

Makinak bi eskala ditu bolaren eskala 130 zatirekin (gorria) eta konoaren eskala 100

zatirekin (beltza)

Horrenbestez bi pieza desberdin erabiltzen dira aztergai den piezaren baitan zenbateraino

sartzen diren neurtzeko

Diamantezko konoak erpina 120ordm-ko angelukoa eta muturra biribildua dutenak

Bola esferikoak ondoko diametro hauetakoak 116rdquo 18rdquo 14 12rdquo

Hona hemen Rockwell gogortasun-kargak eta sartzeko pieza-mota eta tamaina

oa Bolak

Probetan bi karga sartzen dira eta hatzaren sakoneraren ldquoerdquo hondar-gehikuntza neurtzen da

Saiakuntza egiteko urrats hauek eman behar dira

1- Probeta makinaren euskarriaren gainean ipintzen da

2- Hasierako karga ezartzen da

3- Bolaren edo konoaren eskalan jartzen da

4- Gainkarga ezartzen da araututako karga osora heldu arte

5- Gainkarga kendu egiten da hasierako karga mantenduz eta ldquoerdquo hondar-sakonera

irakurtzen da

Hurrengo irudietan ikus daiteke bai bolarekin bai konoarekin saiakuntza egitean hartzen

duten posizioak

Piezaren gainazala

14

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 15: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Piezaren gainazala

Rockwell gogortasuna H-e zenbakia da non

H = 100 den ACDN eta T eskaletan eta H = 130 beste guztietan

e hondar-sakonera u unitateetan neurtuta u = 2μm da eskala guztietan N eta T eskaletan

izan ezik non u = 1 μm den

Rockwell gogortasuna adierazteko zenbaki honi HR eskalaren letrak ipintzen zaizkio atzean

N eta T eskalen kasuan izan ezik ezarritako karga ipintzen baita kasu horietan letra horien

aurretik

Adibidea

C eskalan e = 24u (48 mm) H-e = 76 gogortasuna 76HRC

T eskalan 45 kg erabiliz e = 50u (50 mm) H-e =50

50HR45T

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren azalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Lodierak berriz 8 bider hatzaren diametroa altzairuetan eta 10 bider aluminio edo

kobrezko aleazioetan izan behar du

3- Bi hatzen arteko distantziak eta hatzaren zentrotik probetaren ertzaren arteko

distantziak 25 bider hatzaren diametroa baino handiagoak izan behar dute

4- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC-koa izan behar du

5- Pieza zilindrikoak izanez gero arauek ezarritako zuzenketak ezarri behar zaizkio

neurtutako gogortasunari

ROCKWELL METODOEN ABANTAILAK ETA DESABANTAILAK

15

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 16: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Azkarra eta zuzena

Brinell metodoak baino hatz txikiagoak egiten ditu

Materiala ondo kokatzen ez bada neurketak faltsuak ateratzen dira

VICKERS METODOA

Metodo hau Brinell metodoaren antzekoa da Laborategietan asko erabiltzen da Aztergai

den materialean sartzeko pieza gisa diamantezko oin karratudun piramide zuzen bat

erabiltzen da pieza honen erpinean kontrako aurpegiek 136ordm-ko angelua osatzen dutela

(irudian ikusten den bezala)

Vickers gogortasuna kalkulatzeko ezarritako F indarra arrastoaren azaleraz zatitu behar da

ondoren adierazten den moduan

Hatza d diagonaleko oin karratuko piramide zuzentzat hartzen da d diagonal honen

baliotzat sare graduatuko mikroskopio baten bidez neurtutako hatzaren bi diagonalen arteko

batez bestekoa hartzen da d = (d1 + d2) 2

16

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 17: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hatzaren azalera kalkulatzeko perimetroa bider apotema zati bi

1kg eta 100kg bitarteko kargak erabiltzen dira normalean 30 kg-koa da eta karga-

ezarpeneko tartea 15 s-koa

Vickers gogortasuna honela adierazten da Lorturiko balioa + HV letrak + Ft parametroak

barra batez bereizita

Adibidea 600 HV 3015

600 HV-ko gogortasuna 30 kg ezarriz 15 s-tan

SAIAKUNTZA EGITEKO BALDINTZAK

1- Probetaren gainazalak laua garbia eta bolarekiko zuta izan behar du

2- Laginaren lodierak 15 bider diagonala baino handiagoa izan behar du

3- Saiakuntza-tenperatura 23 ordmC

VICKERS METODOEN ABANTAILAK

Nahiz eta karga bera izan ez arrastoak alderagarriak dira elkarren artean

Material bigunak eta gogorrak neur daitezke

KNOOP METODOA

Vickers metodoarekin duen desberdintasuna saiakuntzan aztergai den materialean sartzeko

erabiltzen den pieza da oin erronbikoko piramidea da kasu honetan Piramidearen

erpinetako angeluak 172ordm 30rsquo eta 130ordm dira eta oinaren diagonalaren arteko erlazioa 71

Gogortasuna honela kalkulatzen da

17

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 18: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Formula horretan d aldagaia diagonal nagusia da eta F berriz ezarritako karga

Laborategian bakarrik erabiltzen den metodoa da

244 ERREBOTEA

Saiakuntza honetan materialen erreakzio elastikoa aztertzen da Horretarako aztergai den

materialaren gainean beste material gogorrago bat jausten uzten da eta bola baten bidez

errebotearen altuera neurtzen da

Shore aparatua eskleroskopio izenekoa da 300 mm altuerako beirazko tutu batez dago

osatuta eta tutu horren barnetik diamantezko puntu biribildua duen mailu bat jausten da

aztergai den piezaren gainera

18

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 19: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Hona hemen prozesu honen urratsak

Lehenengo aparatuaren oinarrian lotzen da pieza

Bigarrenean xurgatze-sistema baten bidez goraino igotzen da mailua eta handik

behera jausarazten

Hirugarrenean errebotearen altuera gorena neurtzen da eta horrela lortzen da

gogortasunaren neurria

Hurrengo taulan Shore aparatuan metal batzuekin lortzen diren balioak aipatzen dira

Metala

una HS

19

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 20: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

25 ERRESILENTZIA-SAIAKUNTZAK

Orain arte aipatutako saiakuntza guztiak egitea ere batzuetan ez da aski izaten materialen

portaera ondo ezagutzeko eta hori dela eta aurretik aipatutako guztiez gainera erresilentzia-

saiakuntzak ere egiten dira

Saiakuntza hauek nola egiten diren aztertu baino lehen komenigarria da materialen

hauskortasuna aztertzea beti ezin izaten baita erresilentzia erabili materialen harikortasun

edo hauskortasunaren arabera hain zuzen

Metala hauskorra da elastikotasun-mugara iritsi gabe hausten denean eta berez zati guztiak

berriz osatuz gero metalak bere jatorrizko forma eta dimentsioak berreskuratzen ditu

Metala harikorra da zati plastikoan hausten denean beraz zati guztiak berriz osatu arren

metalak ez ditu berreskuratzen bere jatorrizko forma eta dimentsioak

Normalean erresilentzia-saiakuntzetan metalaren hauskortasuna baliatzen da horrela

erresilentziak eskatzen dituen baldintzak eta faktoreak errazago betetzen baitira hau da

apurtzea errazagoa delako

Hauskortasuna eragiten duten faktoreak honako hauek dira

Tenperatura jaistea

Deformazio-abiadura handiagotzea

Piezaren tamaina handiagotzea

Materialen erresilentzia neurtzeko Charpy pendulua izeneko tresna erabiltzen da edo

hozkadun probeten aurkako talkazko flexio-saiakuntza deritzona

Probetak araututa daude eta erdian V U edo sarraila-zuloaren formako hozka bat du Bi

euskarriren artean jarri eta talka batez hautsiz egiten da saiakuntza Horrela xurgatutako

energia neurtzen da eta horretarako aspalditik Charpy pendulua erabiltzen da

Charpy penduluaren marrazkia

20

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 21: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Prozesua honela egiten da hasieran pendulua erortzen uzten da ho altueratikprobeta hozka

duen beste aldean jotzen du irudian ikusten den bezala eta energia potentziala besterik ez

da kontuan hartzen Eo = mgho Gero probeta haustean igoera txikiagoa izango du Hf

horrela penduluaren pisua eta altueraren diferentzia jakinda xurgatutako energiaren balioa

jakin daiteke

Altuera neurtzeko penduluak erortzean orratz bat bultzatzen du zirkulu graduatu batean eta

horrek adierazten du goreneko altuera

Erresilentziaren balioak (k) normalean jouletan ematen dira

Xurgatutako energia E = (h0 ndash hf) mg

Erresilentzia K = Es

non s probetaren haustura-sekzioa den(cm2)

251 Probetak

Probetak mekanizatuak dira eta 55 mm luze eta 10 mm zabaleko ebakidura karratua

daukana da arrunta

Saiakuntza honetan kontuan hartu behar da probetaren tenperatura

21

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 22: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ia material guztiak hauskorrak dira tenperatura baxuetan eta harikorrak tenperatura

garaietan

Hori dela eta materiala harikorra izateak energia handiagoa eskatzen du probeta hausteko

hauskorra izateak baino eta horregatik metal hauskorrak erabiltzen dira

26 NEKE-SAIAKUNTZA

Makinako piezak edo egitura-elementuak eta horien artean karga desberdinak jasaten

dituztenak denbora luzez eta ia deformazio plastikorik gabe hausten dira oso bizkor

erresistentzia mekanikoa baino karga txikiagoarekin kasu horretan materiala nekeaz hautsi

dela esaten da

Garrantzi handiko fenomenoa da pieza asko baitaude egoera horretan adibidez ponpak

turbinak ardatzak eta abar

Hasieran pitzadura bat agertzen da karga jasaten duen piezaren aldean ia beti gainazalean

eta hortik aurrera material guztira zabaltzen da apurtu arte

Zabaltzea motela izaten da baina etengabea eta epaiaren alde ona kargari gehiago ezin

eutsi dionean zakarki hausten da

Neke-saiakuntzak datu fidagarriak eta alderagarriak eman ditzan hau da material

desberdinen erantzuna zein den jakiteko erabiltzen diren saiakuntzetarako barrek dimentsio

eta forma berekoak eta akabera ahal den onenekoak izan behar dute

Barra hauek karga-zikloak pairatu behar dituzte Saiakuntzan ez da karga-aldaketarik

eragiten eta tentsio handiena eta txikiena edo tartekoa ematen du

Materialen portaera ezagutzeko zenbait lagin alderatzen dira saiakuntzak eginez tentsio

handiekin eta txikiekin eta bakoitzean materiala hautsi arte zenbat karga-ziklo igaro diren

neurtzen da

Material bakoitzaren balioak egiaztatzeko irudiz ematen dira saiakuntzen emaitzak diagrama

batean puntu batez adieraziz Ordenatu-ardatzean tentsioa adierazten da eta abzisan berriz

karga-zikloak

Neke-erresistentzia da tentsio-gorabehera handienak sortzen dituena Alegia materialak

hautsi gabe zenbat ziklotan eutsi dezakeen adierazten du

Material batzuekin diagramak erakusten duenez tentsio-aldaketak edo gorabeherak bere

maila gorena iristen duenean hautsi gabe diraute material jakin batzuek eta maila gorenak ez

die neke-apurketarik eragiten Tentsio horri neke-muga deritzo

Hona hemen neke-muga duten materialak

Burdinurtua

raquo Altzairu herdoilgaitza

22

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 23: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

raquo Altzairu gozoa

raquo Aluminio eta magnesiozko aleazioak

Aluminioak eta kobreak berriz ez dute neke-mugarik

27 ISURPEN-SAIAKUNTZA

Materialak deformatu egiten dira kargak jasatean beraz materialek kargaren araberako

deformazioa jasaten dute

Dena den hau ez da beti egia adierazpen horretan tenperatura eta denbora ez baitira

kontuan hartu Izan ere gerta daiteke materialak giro-tenperaturan portaera bat izatea eta

tenperatura oso handietan oso bestelakoa izatea Hau da karga konstantepean nahiz eta

karga hori elastikotasun-mugako tentsioa baino txikiagoa izan denbora pasa ahala

materiala deformatuz joaten da beraz materialak ez dira deformatzen kargaren arabera

bakarrik beste faktore batzuek alegia tenperaturak eta denborak ere badute eraginik

deformazioan Fenomeno honi Creep deritzo ingelesez

Saiakuntza guztietan tenperatura oso handia erabiltzen da Horrez gain lehen aipatu den

bezala probetak karga konstanteak jasaten ditu denbora luzeetan eta horrela nolako

aldaketak izan dituen aztertuko da

Dudarik gabe ez da ahaztu behar tentsioak materialen deformazioan eragin zuzena duela

eta tenperatura jakin batean tentsio desberdina jasaten duten zenbait probeta jarriz gero

tentsio handienekoetan deformazioa bizkorrago gertatuko dela jabetuko gara

Isurpen-erresistentzia ere neur daiteke tenperatura jakin batean tentsioak eragiten duen

gutxieneko deformatzeko abiadura orduko 0000001 da Askotan komenigarria izaten da

Material bat hautsi dadin tenperatura jakin batean tentsio desberdinekin zenbat denbora

behar den ezagutzea Probetak hautsita amaitzen da saiakuntza

Saiakuntza hori egiteko erabiltzen diren makinak labeak izaten dira oro har barrenean

tenperatura kontrolatzeko sistema bat dute eta pisu baten bidez tentsioa aplikatzen da

Horrela denbora luzean lan egiteko eta aldian-aldian probetaren luzapena neurtzeko aukera

dago

28 TOLESTURA-SAIAKUNTZA EDO MAKURDURA-SAIAKUNTZA

Makurdura-saiakuntzak probetak flexiopean jarriz egiten dira angelu jakin bat iristeraino

makurtu arte Horrela kanpoko aurpegia trakziopean dago

Arauaren arabera angelu desberdinak ezar daitezke pitzadurarik gertatu gabe Normalean

180ordmko angelua erabiltzen da makurdura neurtzeko

23

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 24: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Saiakuntza hau ez da batere erraza eta materialen harikortasuna makurrarazitako aldeak

neurtzen du Horrela baloratzen da deformazioaren zenbatekoa edo aurki daitezke gune

jakin batean dauden arazoak adibidez soldadura egin den aldean

Probetak arautuak dira eta hona hemen adibide batzuk

Xaflak edo profilak erabili behar badira probetak prestatzeko orduan kontuan hartu

behar da probetaren lodiera Hau da 25 mm-ko lodiera baino gutxiago izanez gero 30

eta 50 mm-ko bitarteko zabaleko laginak atera beharko dira Bestela 25 mm-ko

lodiera baino handiagoa bada alde batetik mekanizatu egin beharko da 25 mm-raino

Horrez gain mekanizatu ez den aldea saiakuntzan trakziopean egongo da

Barra biribilak edo poligonalak izanez gero probetak prestatzeko orduan kontuan

hartu behar da beraien diametroa Alegia 30 mm-ko diametroa baino handiagoa bada

probeta angeluzuzeneko 30 mm-ko zabalerarekin eta 25 mm-ko lodiarekin aterako da

Bestela 30 mm baino txikiago bada probeta ateratzeko dimentsioak ez dira kontuan

hartuko

Material forjatuentzat edo burdinurtuarentzat probetaren alde guztiak mekanizatu

egiten dira

1048748 Saiakuntzaren prozesua

Probeta muturretan bi zilindro ezarriz finkatzen da eta trakziopean egongo den aldea

euskarriak ukitzen dituela jartzen da Horrez gain probetaren goiko alboan eta erdian indarra

eragiten duen arrabol bat edo biren bitartez makurrarazi egiten da hautsi arte

Arrabolaren luzerak probetaren zabalerak baino handiago izan behar du Era berean

diametroa arauaren eta saiakuntzarako erabili behar den materialaren arabera kalkulatuko

da Biren diametroa oso handia bada probetaren makurdura txikia izango da beraz esfortzu

txikiagoa egingo du

Kargaren aplikazioa oso poliki egiten da nahi den angelua lortu arte horrela ez da sortuko

talkaren ondoriozko apurketarik

24

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 25: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Makurdura 180ordm-koa izanez gero eta azkeneko graduetan behar den bezala tolestu ezin

bada konpresore edo tornuzil bitartez bukatuko da saiakuntza

SAIAKUNTZA EZ SUNTSIGARRIAK

31 SARRERA

Orain arte aipatu diren saiakuntzetan hau da trakzioan makurduran erabiltzen diren

elementuak ezin erabil daitezke dagokien eginkizuna betetzeko saiakuntzen ondoren

suntsituta gelditzen baitira Hori dela eta diseinu-fasean daude gehienak Ondoko ataletan

azaltzen diren saiakuntzei dagokienez berriz aukera ematen dute bertan erabilitako

elementuak saiakuntza amaitu ondoren erabiltzeko behar dituzten eskakizunak eta

baldintzak gainditzen badituzte beti ere

32 BEGIZKO IKUSKAPENA

Materiala biltegira iristen denean begizko ikuskapena hasten da eta fabrikazio-prozesu

osoan jarraitzen du Ikuskatzaileak produktu bukatua aztertuko du eta produktu horrek

baldintzak betetzen ez baditu seinalea edo marka jarriko du konpondu beharreko lekuan eta

ondoren txostena amaituko du

Hori izango litzateke oro har saiakuntza honen prozesua

Ikuskatzaileak hainbat gaitasun izan behar ditu bere lana betetzeko Soldadura-arloan

trebatua izan behar du eta bere eginkizunak honako hauek dira besteak beste

Materialak betetzen ez dituen espezifikazioak identifikatu

Produktuaren fabrikazioan sortzen diren akatsak bukatu baino lehen zuzendu horrela

ez da atzera botako produktu bukatua

25

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 26: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Horrez gain ikuskatzaileen ezaugarri nagusiak hauek dira

Adimena

Ikusmena

Ikusmena ezinbestekoa da azaleko edozein aldaketa bereizteko

Horrez gainera hainbat tresna kode plano eta araua ezagutu behar ditu

33 LIKIDO SARKORRAK

Teknika honen bitartez edozein material azter daiteke eta oso teknika erraza da gainera

Saiakuntza honen bitartez pororik ez duten materialen gainazalean agertutako hausturak

ikusten dira

Orokorrean prozesua egiteko urrats hauek egin behar dira lehenbizi gainazalean likidoa

aplikatzen da eta kapilaritate-metodoaren bitartez arrailetan barneratzen da Ondoren

gainazalean soberan dagoen likidoa kentzen da likido baten laguntzarekin eta azkenik

arrailetan dagoen likidoa azalera irteten da eta hausturak agerian gelditzen dira

Likidoak bere lana ondo egiteko ezinbestekoa da baldintza eta propietatea hauek betetzea

Gainazala garbi egotea

Hausturaren neurria

Gainazal-tentsioa

Hezatzeko gaitasuna

Likatasuna likidoak likatasun handia badu likidoak denbora gehiago beharko du

hausturetan barrura sartzeko

331 IKUSKARITZA-LANAREN FASEAK

Prozesu honetan bost fase daude

Lehenengoa gainazala garbitzea eta prestakuntza-fasea da gainazalak garbi eta

lehor egon behar du eta hausturak ura olio edo beste substantziarik gabe egon

behar du likido sarkorrak bere lana ondo egin dezan

Bigarrena barneratze-fasea da likido sarkorra gainazalean aplikatzen da eta

pitzaduran barrena sartzen da

Hirugarren fasean gainazalean soberan dagoen likidoa kendu egiten da hausturetan

barneratu ez den likidoa kendu egiten da eta horrela hobeto aztertuko dira hausturak

Laugarrena errebelatze-fasea da errebelatzaileak likido sarkorra zurgatzen du

hausturetatik kanpora Errebelatzailea hauts fina da zuria gehienetan

26

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 27: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bosgarren fasea behatze-fasea da errebelatzailea aplikatu ondoren denbora-tarte

bat itxaron behar da Normalean fabrikatzaileak adierazten du zenbat denbora itxaron

behar den denbora hori igaro eta gero ikuskatzaileak pieza aztertuko du

332 MATERIALAK ETA EKIPOAK

Likido sarkorrak

Bi mota daude likido sarkor koloreztatuak eta likido sarkor fluoreszenteak

Bi mota horiek aldi berean beste multzo hauetan banatzen dira

Urarekin garbitzen diren sarkorrak

Sarkor postemultsionagarriak ezin dira urarekin garbitu eta emultsionatzaile bat

behar du

Disolbatzaileekin garbitzen diren sarkorrak

Gainazalean soberan dagoen sarkorra kentzeko erabiltzen den likidoa

Lehen aipatu denez hausturetan barrena sartzen ez den sarkorra kendu egin behar da

baina hausturetan barneratua den likidoa erabat kendu gabe

Likido sarkorra postemultsionagarria denean emultsionatzaile bat behar da eta biak

nahastuta daudela urarekin garbitzen dira

Horrez gainera likido sarkorrak egiten dituzten etxeek nork bere disolbatzaileak egiten ditu

Errebelatzaileak

Errebelatzaileak errebelatze-prozesua egiten du eta ikuspena handitzen gainazala garbitu

ondoren sarkorra non dagoen adierazten baitu

Errebelatzaileak hauts lehor eta meheak dira zurgatzeko gaitasun handia dutenak Gaitasun

horri esker hausturan dagoen likido sarkorra zurgatzen du eta kolore berezi batez zikintzen

du Ikusten den irudia benetako akatsa baino handiagoa izaten da

Errebelatzaileak zuriak izaten dira oro har eta likido sarkorraren kolore gorria edo

fluoreszentea nabarmendu egiten da zuriaren gainean

Hiru errebelatzaile-mota daude

Hauts lehorra

Hauts-esekidura uretan

Hauts-esekidura disolbatzailean

Ekipoak eta instalazioak

Erabiltzen diren ekipoek eta instalazioek saiakuntzaren eta ikuskapenaren kontrola bermatu

behar dute

Behar den argiztapena (argi beltza sarkor fluoreszenteentzat eta argi zuria koloreztatuentzat)

emango duten errebelatzaileak erabiltzen dira

27

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 28: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

333 IKUSKAPEN-PROZESUA

Prozesua honako hau izaten da oro har

Hasierako garbiketa

Lehortzea

Sarkorra ezartzea

Emultsionatzailea

Garbiketa

raquo Lehortu ndash errebelatzaile lehorra

raquo Lehortu ndash errebelatzaile ez urtsua

raquo Errebelatzaile urtsua ndash lehortu

Errebelatzea

Behatzea

Azken garbiketa

Gainazalaren prestakuntza

Gainazalek garbi eta lehor egon behar dute batere substantziarik gabe egon behar dute

zikinkeriek zaildu egingo bailukete haustura-behaketa eta ikuskapen-prozesua oztopatu

egingo bailukete

Garbiketa edo prestakuntza ondo egin behar da prozesuaren beste fase batera igaro

aurretik

Horretarako metodo asko daude esate baterako mekanikoak kimikoak disolbatzaileak

Garbiketa egin eta gero eta likido sarkorra aplikatu baino lehen gainazalak lehor egon behar

du eta garbitzeko produktu-hondakinik gabe

Likido sarkorra ezartzea

Lehenbizi likido sarkor egokia hautatu behar da hausturaren arabera aplikatuko baita

sarkorra likidoak hausturak detektatzeko duen erraztasuna (sentikortasuna) kontutan hartuz

Likido sarkorra hautatzea

Hurrengo lerroetan likido sarkor moten ezaugarri batzuk adieraziko ditugu

Sarkor fluoreszente postemultsionagarriek haustura txikiak aurkitzen dituzte eta denbora

gutxi behar dute barneratzeko Dena den emultsionatzailea emateak luzatu egiten du

saiakuntza-denbora

Oso egokia da produkzio handiko saiakuntzetarako

Urarekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak aurrekoak bezain onak ez dira baina

merkeagoak izaten dira Dena den ez dira egokiak sakonera txikiko hausturetarako Horrez

gainera gehiegi garbituz gero murriztu egiten da likidoaren sentiberatasuna

28

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 29: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Bi likido sarkor horiek argi beltza behar dute eta horixe dute eragozpen nagusia

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak oso egokiak dira haustura

txikiak aurkitzeko eta obran bertan erabiltzeko Dena den ez dira likido sarkor fluoreszenteak

bezain onak

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkor fluoreszenteak urarekin garbitzen direnak

baino sentikorragoak dira Horrez gain zonaldeka egiten diren azterketetarako eta ura ezin

erabili denerako gomendatzen dira

Likido sarkor koloreztatu eta postemultsionagarriekin emultsionatzailea erabiltzeak garestitu

egiten du prozesua

Metodo sinpleena eta azkarrena urarekin garbitzen diren likido sarkor koloreztatuak

erabiltzea da Dena den ez dira aurrekoak bezain sentikorrak

Metodo guztietan erabiltzen den likido sarkorra edozein dela ere likidoak barneratzeko

behar duen denbora hausturaren materialaren likido sarkorraren eta piezaren

tenperaturaren araberakoa da

Normalean nahikoa izaten dira 8 minutu Hala ere fabrikatzaileak gomendatzen duen

denbora kontuan hartzea komeni izaten da Zenbaitetan barneratze-prozesua bizkortu nahi

denean berotu egiten da aztertu beharreko pieza

Likido sarkorra ezartzea

Likido sarkorra ezartzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Likido sarkorra pieza likidoan sartuz brotxarekin edo lainoztatze bidez ezar

daiteke

Barneratze-denbora kritikoa da Normalean 16 ordmC eta 52 ordmC bitarteko

tenperaturarekin aplikatu behar da

Garrantzi handikoa da fabrikatzailearen gomendioak errespetatzea Denbora laburra bada

likido sarkorra ez da hausturetan barneratuko eta saiakuntza ez da behar bezala irtengo

Gehiegizko denbora erabiltzen bada berriz likidoa lehortu egiten da haustura barruan eta

azterketaren emaitzak ez dira zuzenak izango

Soberan dagoen likido sarkorra kentzeko erabiltzen diren produktuak

Prozesu honetan oso garrantzitsua da denbora Denbora ez dago araututa eta likidoaren

osaeraren eta deuseztatzailearen araberakoa izango da Fabrikatzaileak ematen du datu

hori gehienetan

Hausturak oso irekiak ez direnean denbora gutxi behar da bestela likidoa sarkorra

hausturatik kanpora irtengo baita garbitzean

Barneratze-denbora igaro ondoren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu egin behar

da baina kontu handiz eta erabili den sarkor motaren arabera

29

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 30: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Urarekin garbitzen diren sarkorrak sarkorra pieza uretan sartuta edo pieza

urarekin zipriztinduz garbi daiteke

Likido sarkor postemultsionagarriak emultsionatzailea pieza barruan sartuta

edo lainoztatuz aplika daiteke Horretan ematen den denbora gainazalaren

egoeraren eta haustura-motaren araberakoa izango da

Emultsionatzailea aplikatu eta gero soberan dagoen likido sarkorra

emultsionatzailearekin nahasten da eta orduan ura erabiltzen da nahastura

hori garbitzeko

Disolbatzailearekin garbitzen diren likido sarkorrak kasu honetan soberan

dagoen likido sarkorra lehenbailehen garbitu behar da Garbiketa egiteko

disolbatzailean bustitako trapu batez igurtziko da gainazala soberan dagoen

likido sarkor guztia kendu arte baina haustura barruan dagoen likidoa sarkorra

kendu gabe Bestalde gainazala garbitzeko disolbatzaile- zorrotada erabiltzea

debekatuta dago

Lehortzea

Piezaren gainazalean soberan dagoen sarkorra kendu eta gero eta errebelatzailea aplikatu

baino lehen lehortzen utzi behar da pieza

Adibidez urarekin edo postemultsionagarriekin garbitzen diren sarkorrak erabiltzen direnean

gainazala trapu garbiarekin edo 80 ordmC eta 105 ordmC bitarteko aire-korronteekin lehortuko da ez

da ahaztu behar gainazalaren tenperaturak 52 ordmC-tik beherakoa izan behar duela beti

Errebelatzailearen aplikazioa

Errebelatzailea aukeratzeko honako baldintza hauek hartu behar dira kontuan

Gainazala zimurra bada errebelatzaile lehorra erabiliko da izan ere

errebelatzaile hezeak gainazaleko gorabeheretan pilatuko baitira eta

errebelatzaile-geruzaren loditasuna aldakora izango baita

Errebelatzaile hezeak ezin erabil daitezke piezek hozka zorrotzak dituzten

aztertzeko errebelatzailea pilatu egingo baita eta emaitzak ez baitira onak

izango

Errebelatzaile hezeak erabiliz gero oso zaila da saiakuntza bera berriz egitea

Errebelatze-denbora barneratze-denboraren erdia da gutxi gorabehera

Soberan dagoen sarkorra kendu eta gero ahal bezain pronto aplikatuko da

errebelatzailea

Likido sarkor fluoreszentearentzat errebelatzaile lehorra zen errebelatzaile

hezea erabil daitezke

Dena den likido sarkorra koloreztatuarentzat errebelatzaile hezea baino ezin da erabili

30

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 31: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

Ikuskapena

Errebelatzaileak behar duen denbora pasa eta gero ahal bezain azkarren aztertuko da

pieza

Edozein likido sarkor erabilita ere hausturak kolorearen kontrastearen bitartez edo ateratako

likido sarkorraren fluoreszentziaren bitartez nabarmenduko dira

Oharren interpretazioa

Likido sarkorra errebelatzailean gehiegi zabaltzen bada zaila da hausturaren tamaina eta

haustura-mota zehaztea

Likido sarkor koloreztatuak haustura kolorearen kontrastearen bitartez nabarmentzen da

likido sarkorra gorria izaten da oro har eta errebelatzailearen geruza zuriaren gainean

ezartzen da

Likido sarkor fluoreszenteak mekanismoa aurrekoaren berdina da baina behaketa argi

beltzarekin egin behar da

34 PARTIKULA MAGNETIKOAK

Ikuskatze-metodo hau pieza magnetizatuetan agertzen diren akatsen ondorioz magnetikoen

eremuek jasan dituzten aldakuntzetan oinarritzen da

Horren ondorioz partikula magnetikoak erakartzen dituzten ihes eremuak sortzen dira

akatsaren inguruan Partikula horiek errebelatzaile-zeregina betetzen dute Material

ferromagnetikoetan baino ezin erabil daiteke eta azaleko eta azalpeko akatsak agerrarazten

ditu

341 SAIAKUNTZAREN PROZESUA

Material ferromagnetikoa eremu magnetikoaren bidez magnetizatu behar da Piezaren

gainazalean akatsen bat izanez gero fluxu magnetikoarekiko zuta fluxuak ez du zuzen

jarraituko eta okertu egingo da horren ondorioz fluxua gainazaletik kanpora irtengo da eta

ihes-eremu delakoa osatuko da Era berean partikula magnetikoak piezaren azalean

zabaltzen badira ihes-eremu delakoan pilatuko dira fluxu magnetikoaren bidea erraztuz

Bestalde piezaren gainazalean fluxu magnetikoarekin paraleloa den akatsen bat izanez

gero fluxu magnetikoak zuzen jarraituko du eta ez da aldakuntzarik gertatuko

35 SAIAKUNTZA ERRADIOGRAFIKOAK

Atal honetan X izpien eta gamma izpien aplikazioak aztertuko dira

Aztergai den piezari jaurtitzen zaizkio bi izpi hauek argi ikusgaian opakuak diren

materialetan sartzeko eta haiek zeharkatzeko gai baitira

31

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 32: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

X izpiak tutu elektroniko batzuetan sortzen dira Tutu horiek funtziona dezaten energia

elektrikoa behar da Gamma izpiak berriz prozesu berezko eta itzulezin batean sortzen dira

X izpiak

X izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira eguzki-argiarenak bezalakoak Tutu batean

sortzen dira tutu hori hutsa egin den kristalezko edo metalezko zilindro zeramiko bat da eta

anodo eta katodo bana ditu

Katodoak berotutakoan elektroiak igortzen dituen harizpi termiko bat du Indar handiko eremu

elektriko batek tentsio handiko eremu elektriko batek elektroi horiek anodorantz eramaten

ditu abiadura handian Energia horren 99 bero bihurtzen da eta haizeak desagerraraziko

du beste 1 berriz X izpi bihurtuko da

igorritako erradiazio-kopurua aldatu egin daiteke

Era berean tentsioa aldatuz gero talkaren energia alda daiteke eta horrek erradiazioaren

kalitatean zuzeneko eragina du beraz kilotentsioa handituz gero erradiazioaren barneratze-

indarra ere handitu egiten da

Erradiografian erabiltzen den X izpiaren uhin luzera 2 eta 002 angstrom bitartekoa da

Horrez gain piezak zeharkatzeko ahalmena materialen eta X izpiak duen energiaren

araberakoa izango da

Intentsitatearen unitateak ampereak dira tentsioarenak berriz kilotentsioak

Gamma izpiak

Gamma izpiak erradiazio elektromagnetikoak dira X izpiak bezala Gamma erradiazioa

igortzeko gai diren atomoak dituen materia erradiaktiboaren zati txiki gisa definitzen da era

horretako iturria

Isotopo bakoitzak erradiazio berezi jakin bat igortzen du barneratzeko botere jakina duena

substantziaren araberako erradiazioa da eta ezin erregula daiteke

Isotopo erradioaktiboek etengabe igortzen dituzte erradiazioak nahiz eta beren jarduna

denborak aurrera egin ahala jaitsi egiten den Une jakin batean igortzen den erradiazio-

kopurua une horretan iturriak duen jardueraren araberakoa da

Bestalde erradiazioak arriskutsuak direnez isotopoak edukiontzi blindatuetan gordetzen dira

eta urrutiko aginte bidez erradiografiak egin behar diren unean bakarrik ateratzen dira

Nahiz eta X izpiekin egindako erradiografiak argiagoak atera gamma izpiarekin lan egiten da

oro har erabilpen industrialetan izan ere merkeago ateratzen da eta batez ere edozein

egoeratan erradiografiak ateratzeko erraztasuna dago

32

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 33: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

351 ERRADIAZIOAREN EZAUGARRIAK

Nahiz eta X izpiak eta gamma izpiak sortzeko prozesua erabat desberdina izan izaera

bereko erradiazio elektromagnetikoak dira biak Honako ezaugarri hauek dituzte

Lerro zuzenean hedatzen dira

Material opakuak altzairuzko xafla edo hormigoia adibidez zeharkatzeko gai

dira

Erradiazioaren energia motelduz doa materialean barneratu ahala materialaren

lodieraren eta dentsitatearen arabera

Argazki-pelikula inpresionatu egiten dute

Gizakiarentzat kaltegarriak dira

36 ULTRASOINU BIDEZKO SAIAKUNTZAK

Ultrasoinuak uhin akustikoak dira soinu-uhinen antzekoak baina gizakiak ezin entzun

dituenak maiztasun-eremua gizakiarentzat entzungarri dena baino garaiagoa baitute

Solido likido eta gasetan hedatzean eragiten dituzten fenomenoei esker aplikazio tekniko

eta zientifiko ugari eman zaizkio materialen ldquo kalitate-kontrolardquo hausturak eta barne-akatsak

aurkitzea materialen ezaugarriak ezagutzea eta materialen loditasuna neurtzea besteak

beste

361 ULTRASOINU-UHINAK SORTZEKO ETA HARTZEKO METODOA

Saiakuntza honetan erabiliko den aparatuak aldi berean uhinak sortzeko eta hartzeko

gaitasuna behar du eta efektu piezoelektrikoa eragiten duten materialez egina behar du izan

horretarako

Efektu horren ondorioz kanpoko esfortzu baten bitartez material piezoelektrikoa deformatzen

denean material horren aldeetan potentzial-diferentzia agertzen da

Alderantzizko fenomenoan materiala bi elektrodoren artean jartzen bada aldatu egiten zaio

itxura potentzial elektrikoa aplikatuz gero luzatu edo txikiagotu egingo da polaritatearen

arabera eta maiztasun berarekin ultrasoinuak sortuko dira

Material piezoelektrikoak dira esaterako kuartzoa bario titanatoa etab

Normalean ultrasoinu-bulkaden bidez diharduten gailuek iraupen gutxiko ultrasoinu-pultsuak

igortzen dituzte eta gero oihartzunaren seinalearen zain gelditzen dira hartzaile gisa pultsu-

-oihartzunaren metodoa deritzo horri

Ultrasoinu-uhinak bulkada bidez lortzeko ekipoak iraupen gutxiko bulkada elektrikoarekin lan

egiten du Hori dela eta kristal piezoelektrikoa kitzikatu egiten da iraupen gutxiko bulkada

elektrikoaren bidez Era berean zabaltzea gehiegizkoa izan ez dadin kristalaren aurpegi

33

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34

Page 34: Materialen Propietateak Eta Saiakuntzak

TEKNOLOGIA MINTEGIAURIBE-KOSTA BHI

batean material indargetzailea jartzen da eta beste aurpegian berriz zuzenean saiakuntzan

aztertzen ari den piezan aplikatzen da

362 ULTRASOINUEN EZAUGARRI BATZUK

Ultrasoinu-uhinak zabaldu egiten dira materialetan zehar oszilazio bidez

Gainazalean dauden partikulak asaldaraziz gero beste partikulei zabalduko diete presioa

edo depresioa kanpoko indarra aplikatuta zabalduz

Ultrasoinu-uhinak bi eratara zabal daitezke materialetan barrena

Luzerazko uhin gisa

Zeharkako uhin gisa

Luzerazkoen kasuan partikulen oszilazio-norabidea eta uhinaren zabaltze-norabidea bat

datoz

34