Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA...

194
Mba’ ´ epa ˜ nanepytyv ˜ ota JAVY’A HA ˜ GUA ˜ NANE FAM ´ ILIA NDIVE ´

Transcript of Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA...

Page 1: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

MAITE guive oı famılia koYvy ape ari, pero ko’a

˜ga o-

mbohovai hetaiterei provle-ma. Por ehemplo, oı mitarusu hamitakuna ojedrogava ha heko vaıva,umi omendava katu ojedivorsia, oıonorairova hogapype, hetave ohovosy ha tuva omongakuaava ha’enoifamılia ha hetave provlema. Upeva-re oı oneporanduva mba’epa oikotafamiliakueragui.

Ikatunepa jajogueraha pora hajavy’a nande rogapype? Ikatu, perotekoteve jaikuaa umi konseho na-nepytyvotava upeara. Ha ndaha-syi jaikuaa ha

˜gua umıva. Ymaiterei

guive oı tapicha osegıva ko’a konse-ho ha ose porava. Pero, moopa jato-pata ko’a konseho? Ko lıvro heravaMba’

´epa

˜nanepytyv

˜ota javy’a ha

˜gua

˜nane fam

´ılia ndive, ohechauka na-

ndeve. Omombe’u heta mba’e nane-pytyvotava nambohovai ha

˜gua umi

provlema oıva ko’a˜ga rupi. Ha mava

piko ikatu he’i noikoteveiha ko’amba’e?

Mba’´

epa˜

nanepytyv˜

ota

JAVY’A HA˜

GUA˜NANE FAM

´ILIA

NDIVE

Mba’´

epa˜

nanepytyv˜

ota

JAVY’A HA˜

GUA˜NANE FAM

´ILIA

NDIVE

FA

M´IL

IAfy

-GI

Y

Page 2: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

MAITE guive oı famılia koYvy ape ari, pero ko’a

˜ga o-

mbohovai hetaiterei provle-ma. Por ehemplo, oı mitarusu hamitakuna ojedrogava ha heko vaıva,umi omendava katu ojedivorsia, oıonorairova hogapype, hetave ohovosy ha tuva omongakuaava ha’enoifamılia ha hetave provlema. Upeva-re oı oneporanduva mba’epa oikotafamiliakueragui.

Ikatunepa jajogueraha pora hajavy’a nande rogapype? Ikatu, perotekoteve jaikuaa umi konseho na-nepytyvotava upeara. Ha ndaha-syi jaikuaa ha

˜gua umıva. Ymaiterei

guive oı tapicha osegıva ko’a konse-ho ha ose porava. Pero, moopa jato-pata ko’a konseho? Ko lıvro heravaMba’

´epa

˜nanepytyv

˜ota javy’a ha

˜gua

˜nane fam

´ılia ndive, ohechauka na-

ndeve. Omombe’u heta mba’e nane-pytyvotava nambohovai ha

˜gua umi

provlema oıva ko’a˜ga rupi. Ha mava

piko ikatu he’i noikoteveiha ko’amba’e?

Mba’´

epa˜

nanepytyv˜

ota

JAVY’A HA˜

GUA˜NANE FAM

´ILIA

NDIVE

Mba’´

epa˜

nanepytyv˜

ota

JAVY’A HA˜

GUA˜NANE FAM

´ILIA

NDIVE

FA

M´IL

IAfy

-GI

Y

Page 3: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Mba’´

epa˜

nanepytyv˜

ota

JAVY’A HA˜

GUA˜NANE FAM

´ILIA

NDIVE

,

Page 4: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

˘2007

WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA

TODOS LOS DERECHOS RESERVADOS

MBA’´

EPA˜

NANEPYTYV˜

OTA JAVY’A HA˜

GUA˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

OJAPO

WATCHTOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF NEW YORK, INC.

BROOKLYN, NEW YORK, U.S.A.

OJEJAPO 2012-pe

KO L´IVRO NO

˜NEVEND

´EI. OJEJAPO GUEI UMI H

´ENTE OPARUPIGUA OIKUAA

HA˜

GUA LA BIBLIA HE’´IVA, HA OJEJAPO KONTRIVUSI

´ON VOLUNT

´ARIA RUPIVE.

˜NANDEJ

´ARA

˜NE’

˜E OJEPOR

´UVA: SOCIEDAD B

´IBLICA PARAGUAYA,

UPEICHA’˜

YR˜

O BUENAS NUEVAS PARA EL PARAGUAY, VERSI´

ON POPULAR, BNP;JESUCRISTO MARANDU POR

˜A, JMP;

˜NANDERUETE

˜NE’

˜E MARANGATU

HA HEMBIAPO POR˜

A G´

ENESIS-ESTER, TOMO 1,˜

NM;SALMOKU

´ERA, BIBLIA ATYHA BRIT

´ANIA, HA TET

˜A AMBUEKUERAPEGUA, S

(GRAF´IA Y GRAM

´ATICA ACTUALIZADAS); HA TRADUCCI

´ON DEL NUEVO MUNDO

DE LAS SANTAS ESCRITURAS, NM (CON REFERENCIAS).

THE SECRET OF FAMILY HAPPINESS GUARANI (fy-GI)

OJAPOASSOCIAC

˜AO TORRE DE VIGIA DE B ´

IBLIAS E TRATADOSRODOVIA SP-141, KM 43, CES

´ARIO LANGE, SP, 18285-901, BRASIL

MADE IN BRAZIL OJEJAPO BRAS´ILPE

Page 5: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

1 Ikatunepa javy’a nane fam´ılia ndive? 5

2 Mba’eichapa ikatu nanembosako’i jaikopora ha

˜gua namenda rire 13

3 Mokoi mba’e oipytyvotavaumi omendavape oiko pora ha

˜gua 27

4 Mba’eichapa ikatu nanangarekopora nande rogapyre? 39

Nahekombo’e mitanguerape mich˜ıete guive 51

6 Mba’eichapa ikatu nahekombo’emitarusukuerape 64

7 Mba’epa ikatu jajapo nane fam´ılia

opu’aramo nanderehe? 76

Nanangareko nane fam´ıliare umi mba’e

ikatuvagui ombyai chupekuera 90

9 Umi tuva tera sy ha’enova ikatuomongakuaa pora ifam

´ılia 103

10 Pete˜ı nande rogaygua hasy jave 116

11 Jaiko py’aguapype nande rogaygua ndive 128

12 Ikatu nandepu’aka umi provlemao

˜ıvare ogapype 142

13 Mena ha tembireko ojopoiseramo 153

14 Mena ha tembireko ijeda vove 163

15˜

Namomba’ekena nande ruha nande sy ijedavape 173

16˜

Naneha’ambaitekena nane fam´ılia

oiko pora ha˜gua opa arare 183

O˜I V A I P Y P E

K A P´I T U L O P

´A H I N A

Page 6: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜
Page 7: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

YMAITE guive oı famılia ko Yvy ape ari, haoparupi onemomba’e umi famılia ojoayhuva.

Ko’aichagua famılia inimportante oipytyvo rupipeteı tetame oho pora ha

˜gua. Avei mitanguera

ose porave okakuaaramo peteı famılia ojoayhuvaapytepe.

2 Pete˜ı fam

´ılia ojoayhuvape enterovente one-

nandu pora ha ovy’a.˜

Napensam´ına sapy’aite

mba’eichatapa upeva. Tuva, sy ha mitangueraoguapy osena ha upe aja onemongetajoa umi

1. Mba’erepa inimportante umi fam´ılia ojoayhuva?

2-5. a) Emombe’umi mba’eicha onenandu umi mita okakuaa-va pete

˜ı fam

´ılia ojoayhuvape. b) Mba’eichagua provlemapa ojo-

py heta fam´ıliape?

K A P´I T U L O 1

Ikatunepa javy’a nanefamılia ndive?

IKAT´

UNEPA JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE? 5

Page 8: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mba’e ohasava’ekuere upe arape. Umi mita omo-mbe’u kyre’y mba’epa oiko eskuelape. Peichaonemongeta rupi, ikatu ombohovai oimehaicha-gua provlema.

3 Ko’aichagua fam´ıliape, pe mita oikuaa isy ha

ituva onangarekotaha hese hasy jave, ha teko-teveramo ndokemo’ai onatende ha

˜gua hese. Oi-

kuaa avei ikatuha omombe’u oimerae provlemaituva ha isype ha ha’ekuera onemone’e ha oipy-tyvotaha chupe. Umi mita ndokyhyjei ivaiveramojepe oikova ijerere.

4 Upe rire umi mita okakuaa, omenda ha ifa-m

´ılia avei. Ha’ekuera oneha’a ojogueraha pora

hogapype, ha omomba’egui ituvakuera ojapo-va’ekue, onangareko hesekuera ituja rire. Haumi avuelo katu ovy’a inietokuerandi. He’i voi ni-ngo pete

˜ı ne’enga ojeporuva Japonpe: “

˜Nane fa-

m´ılia rire ae namomba’e nande sy ha nande ru

ojapova nanderehe”.5 Pero ikatu nde ere: “Chengo ahayhu che fa-

m´ıliape, pero ore ndoroikoi peicha. Ore romba’a-

po meme va’era ha sa’i roime onondive. Ha ro-nemongeta jave katu plataremante rone’e”. Teraikatu o

˜ı he’

´ıva: “Che fam

´ılia ha che nietokuera

oiko mombyry ha ndahechamemei chupekuera”.Anetehape ko’aichagua provlema ojopy heta fa-m

´ıliape ha upevare ndaikatui oiko vy’ape. Upei-

charamo jepe o˜ı heta tapicha ovy’ava ifam

´ılia

ndive. Mba’epa ojapo hikuai upeara? Mba’epananepytyvota javy’a ha

˜gua nane fam

´ıliandi? Ja-

hecha mboyve ko’a mba’e, jahechami pete˜ı mba’e

inimportanteva.

6 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 9: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

MBA’´

EPA H´INA PE FAM

´ILIA?

6 Heta henda rupi, pete˜ı fam

´ıliape o

˜ı tuva, sy

ha mitanguera. Avuelokuera oiko ha’eno hogape-kuera. Ko’a fam

´ılia ojehe’a mimi avei otro ihente-

kuerare. Ko l´ıvrope nane’eveta ko’aichagua fam

´ı-

liare. Pero ko’a˜ga rupi hetave ohovo sy tera tuva

omongakuaava ha’eno ifam´ılia, ha avei umi fa-

m´ılia o

˜ıhame mita ndaha’eiva onoermano tee.

Otro teta rupi katu o˜ı umi fam

´ılia tuichaveva.

Ta’yrakuera onangareko isy ha ituva tujam´ıre

ha avei oipytyvo ihentepe. Py’yi o˜ı omongakuaa-

va ha omondova eskuelape isovr´ıno, ipr

´ımo tera

ambue ihentepe. Ko l´ıvro oipytyvota avei ko’ai-

chagua fam´ıliape.

OJEJOPY VAIPAITE FAMILIAKU´

ERAPE

8 Ko’a˜ga rupi hetave ohovo umi provlema oga-

pype. Jahecham´ına mba’epa oiko

´Indiape. Upe-

pe ymaite guive umi kuna oiko imena hentekue-randi ha ojapo opa mba’e ogapype. Pero ko’a

˜ga

hetavema umi kuna oseva hogagui omba’apo ha-˜gua. Upeicharamo jepe opytapa umi kuna ari te-mbiapo ogapypegua. Upevare heta tetame o

˜ı one-

poranduva: Ojapopava’erapa tembireko anontetembiapo ogapypegua?

9 China ha Japonpe ymaite guive umi fam´ı-

lia oiko ihentekuerandi ha onopytyvomba. Ko’a-˜ga katu, heta tapicha nomomba’evei ihentekue-ra. Avei o

˜ı hetave imboriahuva. Upevare sa’ivema

6. Mba’eichagua fam´ıliarepa nane’eta ko l

´ıvrope?

7. Mba’eichagua fam´ıliapa o

˜ı avei?

8, 9. Mba’e provlemapa ohechauka pe fam´ılia ndaha’eveimaha

yma guareicha?

IKAT´

UNEPA JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE? 7

Page 10: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

aichagua fam´ılia. Yma ovy’ava’ekue hikuai ona-

ngarekohaguere ituva ha isy ijedavare, ko’a˜ga

katu sa’´ıma umi onatendeseva ituvakuerare. O

˜ı

oreko asyva ituva ha isype, ha heta hendapeojejahei umi itujam

´ıvare ha nonenatendei hese-

kuera.10 Heta hetave avei umi ojedivorsiava. Ymave

Espanape kada 100 omendavagui pete˜ınte ojedi-

vorsia. Ko’a˜ga katu kada 100 omendavagui oje-

divorsia 12 voi. Europape, Gran Bretana h´ına pe

teta hetaveha umi ojedivorsiava (kada 10 ome-ndavagui 4 ojedivorsia). Upevare avei hetave oho-vo umi tuva ha sy omongakuaava ha’eno ifam

´ı-

lia.11 Alemaniape avei nonemomba’evei pe fam

´ı-

lia.´

Ano 1990 guive o˜ı hetave tapicha oikova

ha’eno. Franciape avei sa’ive umi omendava hapya’eve ojueja hikuai. O

˜ı heta oikova onondive

omenda’yre. Ko’a mba’e ojehecha oparupi ko mu-ndope.

12 Ha mba’epa ikatu ja’e umi mitare? EstadosUnidos ha ambue tetame, hetave ohovo umi kunaimembyva omenda’yre. O

˜ı heta mitakuna hye-

guasuva, ha imembyva diferente kuimba’egui.Umi not

´ısia ohechauka o

˜ıha hetaiterei mita oiko-

va kallere. O˜ı umi ohova hogagui ojetrata vai rupi

chupekuera. O˜ı katu onemoseva hogagui ituva-

kuera ndaikatuveigui omongaru chupekuera.

10, 11. Mba’epa ohechauka Europape pe fam´ılia okambiaha

avei?

12. Mba’eichapa ombohasa asy mitanguerape umi mba’e oiko-va ko’a

˜ga rupi?

8 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 11: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

13 Jahecha mba’eichaitepa umi provlema oja-ho’i familiakuerape.

˜Namombe’uma heta ha o

˜ı-

venteh´ına. O

˜ı heta mitarusu ha mitakuna opu’a-

va ituvakuerare, o˜ı oavusava mitare, mena

ombyepot´ıva hembirekope, ika’uva ha hetave

mba’e vai. Upevare hetaiterei mita ha kakuaandovy’ai hogapype.

14 Mba’erepa o˜ı ko’a provlema? O

˜ı heta tapi-

cha ombojava kuna osehaguere omba’apo. Teranonemomba’eveigui teko pot

˜ı, ha hetave mba’e

avei. Ojapoma 2000 ano rupi pete˜ı karai arandu

he’ihague o˜ıtaha heta provlema ogapype. Ha’e

he’i: ‘´

Ara paha onemoa˜gu

´ıvo heta ojehasa asy-

ta. Opavave imba’erante oipotata opa mba’e, pirapirente ohayhuta, ha onemoha’entese ha ijeja-pota. Onepu’ambata

˜Nandejarare, tuva ha sype

avave naine’erendumo’ai, ndojehechakuaamo’aiavavepe ha ojejaheita

˜Nandejarare. Avave nai-

mba’eporamo’ai avavendi, ha avavepe ndojepo-riahuverekomo’ai. Onene’e re

´ıta ojuehe ha avave

ndojejokomo’ai, hetata onemboharai va´ıva hapi-

chare ha ndojehechamo’ai mba’eve iporava. O˜ıta

oguasu ap´ıva hapichare, inakarente oikova ha

ojapova umi mba’e chupekuerante ombovy’ava,ojaporangue

˜Nandejara oipotava’ (2 Timoteo 3:

1-4). Ajepa upeichaite h´ına ko’a

˜ga! Ko mundope

henyhete ko’a mba’e ha upevare ndajahechara-moi umi provlema orekova heta fam

´ılia.

13. Mba’eichagua provlemapa oreko familiakuera?

14. a) Mba’epa he’i heta tapicha umi provlema o˜ıvare ogapype?

b) Mba’epa pete˜ı karai arandu he’iva’ekue oikotaha, ha mba’ei-

chapa upeva ombyai familiakuera?

IKAT´

UNEPA JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE? 9

Page 12: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

MBA’´

EICHAPA IKATU JAVY’A˜

NANDE ROGAP´

YPE

15 O˜ı heta ome’eva konseho familiakuerape

ojogueraha pora ha˜gua. Upeara ojejapo atyraite

l´ıvro ha rrev

´ısta. Pero umi oha

´ıva ko’a mba’e no-

nontendei, pete˜ıva he’i koicha ha ambue katu

he’i amoicha. Avei pya’eterei okambia jey umikonseho ome’eva hikuai.

16 Moopa upeicharo ikatu jatopa informasionnanepytyvotava? Ndepa rehekane pete

˜ı l

´ıvrope

ojehaiva’ekue ojapoma 1900 ano? Terapa eretaupe l

´ıvro itujaitereimaha. Anetehape, revy’asero

ne fam´ılia ndive, rejeporekava’era upe l

´ıvrope.

17 Upe lıvro hına la Biblia ha ou˜

Nandejara-gui. La Biblia he’i: ‘

˜Nandejara

˜Ne’e niko heny-

he˜

Nandejara pu’akagui, ha ipora nambo’e hananemone’e ha

˜gua nande rapichape, naporohe-

kombo’e ha naporomoarandu ha˜gua hekopete’

(2 Timoteo 3:16). Ko lıvrope jahechata mba’ei-cha la Biblia ‘nanerekombo’e’ ikatu ha

˜guaicha

nambohovai umi provlema ojopyva familiakue-rape.

18 Oimero nderegueroviapai la Biblia ikatuhanepytyvo, epensami ko mba’ere: la Biblia ou

˜Na-

ndejaragui ha ha’e avei omonepyruva’ekue ne-menda (Genesis 2:18-25). Hera Jehova (Salmo83:18). Ha’e nande Apohare ha ‘ha’e rupi maymafamılia oikove’ (Efesios 3:14, 15). Jehova ojesare-ko familiakuerare ojapo ypy guive yvyporakue-rape. Upevare oikuaa mba’e provlemapa ikatu oı

15-17. Mba’e l´ıvropa nanepytyvota javy’a ha

˜gua nane fam

´ılia

ndive?18. Mba’erepa jagueroviakuaa la Biblia ikatuha nanepytyvo na-nde rogapype?

10 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 13: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha mba’eicha ikatu nambohovai. Ymaite guiveumi ojapova la Biblia he’ıva ovy’ave hogapype.

19 Por ehemplo, pete˜ı kunakarai Indonesiay-

gua heta ano oikova’ekue ogastapa iplata huego-hape. Upevare nonatendeporai imembykuerareha oiko vai imenandi. Pero upei onepyru ostudiala Biblia. Ohechakuaa aneteha la Biblia ombo’e-va, ojapo umi mba’e oaprendeva ha okambia.Ko’a

˜ga ojapo rire la Biblia he’

´ıva enterove hoga-

pype ovy’ave.20 Pete

˜ı kunakarai Espanaygua he’i: “Un ano

romendahaguepe ronepyruma roiko vai onondi-ve”. Ha’e ha imena ndojoguerahaiete voi, ha one-mongeta vove ojodiskutimanteva’era. Orekora-mo jepe pete

˜ı mitakuna’i ojedivorsiase hikuai.

Pero ojapo mboyve upeva oje’e chupekuera ohe-cha ha

˜gua mba’epa he’i

˜Nandejara

˜Ne’e. Ostu-

dia hikuai la Biblia he’´ıva omendavape

˜guara ha

ojapo umi mba’e oaprendeva. Pya’eterei ha’ekue-ra oiko pora onondive ha peicha oiko py’aguapyha vy’ape.

21 La Biblia oipytyvo avei umi ijedavape. Jahe-cham

´ına pete

˜ı mba’e oikova Japonpe. Pete

˜ı karai

ijava ha onorairosente voi. Itajyrakuera katu one-pyru ostudia la Biblia, ha’e ha hembireko ndoi-potairamo jepe. Upei pe karai ostudia avei, he-mbireko katu ndoikuaasei mba’eve. Upe rire pekunakarai ohechakuaa mba’eicha la Biblia oipy-tyvo hogayguape. Imemby kunanguera onangare-ko pora hese ha imena katu imba’eporave. Ko’a

19-21. Mba’e ehemplopa ohechauka la Biblia oipytyvoha fami-liakuerape?

IKAT´

UNEPA JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE? 11

Page 14: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mba’e omokyre’y chupe ostudia ha˜gua la Biblia

ha upeva oipytyvo chupe. Ko kunakarai he’i jeyjey: “Ko’a

˜ga ae rojogueraha pora che menandi”.

22 Heta tapicha oikuaama mba’eicha ikatuovy’ave ifam

´ıliandi. Ha’ekuera ostudia la Biblia

ha ojapo umi mba’e oaprendeva. Ko mundo ha’e-kuera oikoha henyhe teko vai ha jehasa asy-gui. Avei ko’a tapicha inimperfekto, upeicharamojepe, ovy’a hikuai ojapo rupi

˜Nandejara he’

´ıva.

La Biblia he’i Jehova ‘nanembo’eha ou porata-va rehe ha ohechaukaha nandeve nande rapera’(Isa

´ıas 48:17).

23 Ojapoma 2000 ano rupi ojehaihague la Bi-blia. Upeicharo jepe tuicha nanepytyvo. Ko l

´ıvro

ningo ojehai opavav´

epe˜guara. Jehova ojapo ‘pe-

te˜ı kuimba’egui anonte opa tetanguera’, ha oi-

kuaa pora yvyporakuera laja (Hechos 17:26). Umikonseho o

˜ıva la B

´ıbliape ipora enterovetepe

˜gua-

ra. Ndeve avei ikatu nepytyvo revy’a ha˜gua ne fa-

m´ılia ndive.

22, 23. Mba’erepa ja’e la Biblia ikatuha oipytyvo opaichaguatapichape ovy’a ha

˜gua ifam

´ılia ndive?

NEMANDU’´

APA?

Mba’epa oiko familiakuerare ko’a˜ga rupi?

(2 Timoteo 3:1-4.)

Mavapa omonepyru familiakuera?

(Efesios 3:14, 15.)

Mba’eichapa ikatu javy’a nane fam´ılia ndive?

(Isa´ıas 48:17.)

12 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 15: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

NEMOPU’˜

A ha˜gua pete

˜ı oga heta mba’e

ojepreparava’era.˜

Nepyrura ojeporavo-va’era pete

˜ı terreno ha ojejapo pete

˜ı plano.

Pero o˜ıve pete

˜ı mba’e inimportanteva. Jesus

he’i: “Mavapa peekuerava omopu’aseramo pe-te

˜ı torre, ndoguapyraei oipapa mboypa ohupy-

tyta ichupe, ha ohecha oguerekopa ojapopaha

˜gua?” (Lucas 14:28, BNP).

1, 2. a) Mba’epa Jesus ohechauka inimportanteha jajapo?b) Mba’epa ojapova’era umi omendaseva?

K A P´I T U L O 2

Mba’eichapa ikatunanembosako’i jaiko

pora ha˜gua namenda rire

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NEMBOSAKO’I JAIKO POR˜

A HA˜

GUA˜

NAMENDA RIRE 13

Page 16: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

2 Ko mba’e tekoteve avei jajapo jaiko pora-seramo namenda rire. Oı ningo heta he’ıvaomendaseha. Pero oguapypa opensa mba’e-pa oikoteve upeara? La Biblia ningo he’i umiomendava ovy’aha, pero ohechauka ijetu’u-ha avei (Proverbios 18:22; 1 Corintios 7:28).Upevare umi omendaseva ohechakuaava’eraumi mba’e pora ohupytytava ha umi provlemaombohovaitava.

3 La Biblia ikatu nanepytyvo. Umi konse-ho oıva ipype ou Jehovagui, ha Ha’e voiomonepyruva’ekue nemenda (Efesios 3:14, 15;2 Timoteo 3:16). Jahechamına umi konse-ho pora oıva la Bıbliape jaikuaa ha

˜gua ko’a

mba’e: 1) Mba’eicha jaikuaata ikatumaha na-menda?, 2) Mba’epa naneha’ava’era jahechanane rembirekora tera nane menara rehe,ha 3) Mba’epa nanepytyvota nande reko potıha

˜gua namenda mboyve?

IKAT´

UMAPA˜

NAMENDA?4 Heta mba’e naikoteve namopu’a ha

˜gua pe-

teı oga, pero jajapopa rire hetante avei na-mba’apo nanangareko ha

˜gua hese. Upeicha

avei namendavo. Tuicha mba’e ningo neme-nda, pero upei jaiko pora ha

˜gua nande rogapy-

pe jajapova’era heta mba’e. Mba’epa nanepyty-vota jaiko pora ha

˜gua onondive? Peteı mba’e

3. Mba’erepa ikatu ja’e la Biblia oipytyvoha umi omendaseva-pe, ha mba’e porandupa nahesa’yijota?4. Mba’epa oipytyvota umi omendavape oiko pora ha

˜gua ono-

ndive, ha mba’erepa ja’e upeva?

14 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 17: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

inimportanteva hına pe kompromıso. La Bi-blia he’i umi omendavare: “Upevare kuimba’eoheja ituva ha isype, ojoaju hembireko ndive,ha oiko mokoivegui peteı tekovente” (Genesis2:24). Jesucristo he’i ‘nemoakaratıre’ anoiteumi omendava ikatuha ojedivorsia ha ome-nda jey (Mateo 19:9).

˜Namendasero nanema-

ndu’ava’era mba’epa he’i la Biblia nemenda-re. Ndajarekoseiramo koichagua kompromısohe’ise ne’ıraha naime pora namenda ha

˜gua

(Deuteronomio 23:21; Eclesiastes 5:4, 5).5 Heta tapicha okyhyje onekompromete ha-

˜gua. Peteı mitakaria’y he’i: “Apensavo roime-taha onondive romano meve, anandu ha’eteku anenapytıva ha ajejokuapava, ndaikatu-veima aha mamove”. Pero japorohayhu anete-ramo, ndajakyhyjemo’ai nanekompromete ha-˜gua. Umi omendava niko onekompromete oıha

˜gua onondive ivaıva ha iporavape. Apos-

tol Pablo he’i japorohayhuramo “jarohasa” ha“jaropu’aka opa mba’e” (1 Corintios 13:4, 7).Peteı kunakarai he’i: “Chepy’aguapy aikuaa-vo ronekomprometeha roime ha

˜gua onondive.

Ha anenandu pora rohechaukahaguere upe-va opavave rovake” (Eclesiastes 4:9-12).

Nakumpli ha˜gua nane komprom

´ıso na-

neakaguapyva’era. Upevare Pablo he’i kris-tianokuerape ani ha

˜gua omenda imitaiterei

5. Mba’erepa umi omendatava omomba’eva’era pe kompro-m

´ıso?

6. Mba’erepa naiporai namenda nane mitaitere´ıre?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NEMBOSAKO’I JAIKO POR˜

A HA˜

GUA˜

NAMENDA RIRE 15

Page 18: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

reheve, jaikuaagui umi imitaitere´ıva inakara-

ku reiha (1 Corintios 7:36). Imitava pya’e oka-mbia okakuaavo. Heta omendava imitaitere

´ı-

re ohechakuaa upe rire okambiaha umi mba’eoipotava ha oikoteveva. Heta kaso ohechau-ka umi omendava imitare ohasa asyveha hapya’eve ojopoi. Umi oha’aroveva katu ndaupei-chai. Upevare, ani jajapura namenda ha

˜gua.˜

Namenda mboyve ikatu naaprende ha jajapoheta mba’e nanepytyvotava namenda rire.

˜Na-

ha’aroramo jaikuaa poraveta mba’epa jaipotaha upeva tuicha nanepytyvota jaiko pora ha-˜gua namenda rire.

JAJEKUAA RA˜

NANDEJUPE7 Ajepa ndahasyirasa ja’e mba’eichagua ta-

picharepa namendase. Pero mba’epa ikatuja’e nandejehe? Mba’eichapa nande laja na-nepytyvota jaiko pora ha

˜gua namenda rire?

Mba’eichagua mena tera tembirekopa oiko-ta nandehegui? Por ehemplo, jajavy jave haoı onemone’eva nandeve, nahendupa chupe,tera nanahendusei voi oje’eva nandeve ha na-mbohovaise katuete?

˜Naneha’apa nanderory

ha javy’a jarekomıvare terapa nambovai opamba’e ha nanechi’o? (Proverbios 8:33; 15:15.)˜Nanemandu’akena namenda rire upeva no-kambiamo’aiha.

˜Nandejejapo, nandepochy rei

tera nanechi’oitereıramo namenda mboyve,upeichatante avei namenda rire. Hasy jepi

7. Mba’erepa umi omendaseva omanava’era ijehe raeve?

16 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 19: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

LA BIBLIA HE’´IVA HA HENTEKU

´ERA

OJAP´

OVA JEPI

ovia ha n´

ovio repy: Heta tetame onemendaha

˜gua pe kuimba’e hentekuera ome’e plata

kuna hentekuerape.´

Otro tetame katu kunahentekuera ome’e plata kuimba’e hentekuera-pe. Ko’a mba’e ndaivaıri ojejapoma guive mbu-ruvichakuera he’ihaicha (Romanos 13:1). Peronaiporai umi famılia itaryryi ha ojerure hetai-terei plata tera ambue mba’e (Proverbios 20:21;1 Corintios 6:10). Ndovalei pe mena opensa ojo-guaha hembirekora ome’ehaguere plata ihe-ntekuerape. Avei nopensaiva’era ha’e platanteome’eva’eraha hembirekope ha ihentekuerape.

Hembireko het´

ava: Heta tetame pe kuimba’eikatu oreko mokoi tera hetave tembireko. Umirupi pe kuimba’egui oikorangue peteı mena hatuva, oiko chugui peteı kasıke. Avei heta veseumi tembireko oiko vaipa onondive. La Bibliahe’i kristianokuera ikatuha opyta omenda’yre,tera omendaramo peteınte hembireko (1 Corin-tios 7:2).

Oik´

ova o˜

nondive omenda’˜

yre: Oı heta oikovaonondive omenda mboyve oimo’agui upeichaoikuaataha ojogueraha poratapa. Pero ko’atapicha ndorekoi peteı mba’e inimportante-va omendavape

˜guara: nonekomprometei hi-

kuai. Omendaro anoite onekompromete ona-ngareko ha

˜gua ojuehe ha ifamiliakuerare.

Jehovape˜guara umi oikova onondive ome-

nda’yre heko vai hına (1 Corintios 6:18; He-breos 13:4).

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NEMBOSAKO’I JAIKO POR˜

A HA˜

GUA˜

NAMENDA RIRE 17

Page 20: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

jahecha ha˜gua mba’epepa nakambiava’era.

Upevare iporata jajerureramo nande tuva-kuera tera peteı nane amıgope te’i mba’epaopensa nanderehe ha tonemone’emi nande-ve. Jahecharamo tekoteveha nakambia, nane-ha’ava’era nakambia namenda mboyve.

8 La Biblia he’i jahejava’eraha˜

Nandejaraespıritu tome’e nandeve ‘mborayhu, vy’a, py’a-guapy, pasiensia, py’apora, mba’epora, jerovia,jejapo’y ha jererekokuaa’. Avei he’i: ‘Pembo-pyahupaiteke pende py’apy ha pene akameperekova ha pemonepyru pende reko pyahu˜Nandejara ojapova’ekue ijoguaharamo. Pevaojehechata penderehe, pende reko maranga-turamo, ha peikoramo aneteguape’ (Galatas 5:22, 23, BNP; Efesios 4:23, 24). Jajaporamo ko’amba’e namenda mboyve, ha’ete nambyatyvaplata vankope, upei hetave nanoheta.

9 Por ehemplo, pe kuna ikatu onatendeve“ipy’apype” oıvare, oneha’arangue onemopo-raiterei (1 Pedro 3:3, 4). Inakaguapy ha hekokirirıramo ohechaukata inaranduha, ha ‘yvo-ty apesameguaicha ombojeguata inaka’ (Pro-verbios 4:9; 31:10, 30; 1 Timoteo 2:9, 10). Pekuimba’e katu oneha’ava’era otrata pora haomomba’e umi kuname (1 Timoteo 5:1, 2). Aveiodesidikuaava’era, ha okumpli pora umi rres-ponsavilida oneme’eva chupe. Ohechakuaa-va’era ikatuha ojavy ha naiporaiha ijejapo.

8-10. Mba’e konsehopa ome’e la Biblia umi omendasevape?

18 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 21: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

˜Namenda mboyve ikat

´uma

jajapo heta mba’e˜

nanepytyv˜

otava jaikopor

˜a ha

˜gua

˜namenda rire

Page 22: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Umi omandaseva iprovlema hetata omendarire (Proverbios 29:23; Miqueas 6:8; Efesios 5:28, 29).

10 Entero kristiano naneha’ava’era naka-mbia ko’a mba’epe, ijetu’uramo jepe. Upevananepytyvota jaiko porave ha

˜gua namenda

rire.

MBA’´

EPA˜

NA˜

NEHA’˜

AVA’ER˜

A JAHECHA˜

NANEREMBIREKOR

˜A T

´ER

˜A

˜NANE MENAR

˜A REHE

11 Nde ikatu reiporavo mavarepa remenda-ta. Mba’epa rejapova’era retopa jave peteı nde-gustava? Primero reneporanduva’era: “Ane-tehapepa amendase?”. Ivaiete namoakarakunande rapichape ha upei jaheja rei (Prover-bios 13:12). Upei eneporandumi: “Ikatumapiko amenda?”. Oimero retopama peteı nde-gustava, ikatu rene’e hendive ha remombe’uchupe renanduva. Pero ndogustairamo chu-pe, ani reiko hapykueri; ha’e ikatu odesidimba’epa ojapota. Ogustaramo chupe katu ipo-rata pehecharamo mba’epa ikatu pejapo pe-jokuaave ha

˜gua. Upeicha pehechakuaata pe-

jogueraha poratapa. Mba’epa peneha’ava’erapeikuaa?

12 Jaikuaa ha˜gua ko mba’e napensami pe-

teı mbaraka tera peteı arpare. Oneafina po-raro ikatu nambopu pype musika pu rorypora. Pero mba’epa oikota nambopusero ono-ndive? Ipu pora ha

˜gua tekoteve oneafina ojue-

11, 12. Mba’epa rejapova’era retopa jave pete˜ı ndegustava?

20 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 23: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

he. Upeichante avei kuna ha kuimba’e. Ikatukada uno ilaja pora. Pero mba’epa ojapova’eraojogueraha pora ha

˜gua?

13 Ipora mokoive ojerovia˜

Nandejarare haomomba’e teko potı. Apostol Pablo he’i: “Anipenemoı umi oguerovia’yva ykere” (2 Corintios6:14; 1 Corintios 7:39).

˜Namendaramo peteı

ndojeroviaivare Jehovare pya’eve jaiko vaıtahendive. Mokoive namomba’ero

˜Nandejarape

katu jajogueraha poraveta. Jehova oipota ja-vy’a ha nanemoa

˜guive nane mena tera nane

rembirekore. Oipota avei nanemoa˜gui hese ha

upeicha nane mborayhu imbareteveta (Ecle-siastes 4:12).

14 Inimportanteveva ningo namomba’egua-su

˜Nandejarape onondive, pero oıve heta

mba’e. Mokoiveva opensa joja va’era umimba’e ohupytysevare. Mba’epa nde rejapose?Por ehemplo, perekosepa mita? Mba’epa re-motenonde nde rekovepe?� (Mateo 6:33.) Peteımena ha tembireko ojogueraha porata onoa-migoiteramo ha ovy’aramo onondive (Prover-bios 17:17). Upeara mokoiveva ojaposeva’eraheta mba’e onondive. Ndojapoiramo upeva,ijetu’uta chupekuera ojogueraha pora ha

˜gua.

� Kongregasionpe jepe ikatu o˜ı ndoserviporaiva Jehovape ha

opensava ko mundope onepensahaicha (Juan 17:16; Santiago4:4).

13. Mba’erepa ivai jajegusta pete˜ı ndojeroviaivare Jehovare?

14, 15. Jepe inimportante umi omendatava ojerovia Jehovare,mba’epa oipytyvota avei chupekuera ojogueraha pora ha

˜gua?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NEMBOSAKO’I JAIKO POR˜

A HA˜

GUA˜

NAMENDA RIRE 21

Page 24: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Ha mba’epa oikota ne menara tera ne rembire-kora ojaposeramo peteı mba’e ndeve ndaigus-toiva? He’isepa upeva ndaikatuiha pejoguera-ha pora? Nahaniri. Katuete oıta umi mba’epejaposeva onondive. Nde ikatu rembovy’achupe rejaporamo hendive umi mba’e ha’eoguerohoryva (Hechos 20:35).

15 Jajogueraha pora ha˜gua natekotevei na-

pensa joja opa mba’ere.˜

Naneporandurangue:“Rojojogua piko opa mba’epe?”, nanepora-nduva’era: “Mba’epa oiko rojoavy jave? Ikatu-pa ronemongeta pora? Terapa kangue roikovai jepi?” (Efesios 4:29, 31).

˜Namendaseramo

naiporai namana umi ijejapovare, onemoara-nduetereıvare, tera umi ojaposeva opa mba’eha’ekuera he’ihaichante.

˜NAPORANDU RA

˜E VA’ER

˜A

16 Kongregasionpe ‘ojehecha pora rae’mba’eichaguapa peteı tapicha oneme’e mboy-ve chupe peteı rresponsavilida (1 Timoteo 3:10, BNP). Ikatu jajapo avei upeva. Por ehemplo,pe kuna ikatu oneporandu: “Mba’epa oje’e kokuimba’ere? Mavapa inamigokuera? Ojehe-chapa hese ojejokokuaaha? Mba’eichapa otra-ta umi ijedavape? Mba’eichaguapa ifamılia?Mba’eichapa ojogueraha hendivekuera? Omo-mba’etereıpa pe plata? Ho’uetereıpa vevıda?Ipochy reıpa ha onorairose? Mba’e rresponsa-

16, 17. Mba’epa oneporanduva’era kuna ha kuimba’e omenda-seva?

22 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 25: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

vilidapa oreko kongregasionpe ha mba’eichaojapo? Ikatuta piko arrespeta chupe che py’ai-te guive?” (Levıtico 19:32; Proverbios 22:29;31:23; Efesios 5:3-5, 33; 1 Timoteo 5:8; 6:10;Tito 2:6, 7).

17 Peteı kuimba’e ikatu oneporandu: “Ohay-hu ha omomba’epa

˜Nandejarape ko kuna?

Ikatutapa onangareko ore rogare? Mba’epaoha’arota orehegui ihentekuera? Inakaguapyha iguapa piko? Terapa ogasta reipa iplata?Mba’erepa one’e jepi? Ojepy’apypa hapicha-kuerare, tera opensa ijehente? Inentremetıda-pa? Ikatupa ajerovia hese? Onemoınepa chepoguype, terapa opu’ata cherehe?” (Proverbios31:10-31; Lucas 6:45; Efesios 5:22, 23; 1 Timo-teo 5:13; 1 Pedro 4:15).

18 Anıke nanderesarai nane menara teranane rembirekora inimperfektoha, ndaha’eiumi novelape osevaicha. Enterove ningo jaja-vy ha upevare jaipota jepi nande rapicha na-neperdona (Romanos 3:23; Santiago 3:2). Aveinaneha’avo nasolusiona umi provlema nane-pytyvota heta mba’epe.

˜Namoı chupe naime

aja de novio jaiko vaiha peteı mba’ere. Upevaningo ikatu oiko, umi ojoayhuveva jepe sapy’a-nte oiko vai (Ehechami Genesis 30:2; Hechos15:39). Tekoteve piko ‘jajejokokuaamie’ ha na-neha’a nanemongeta pora pe provlemare?

18. Mba’epa jahechakuaava’era nane menara tera nane rembi-rekora ojavy jave?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NEMBOSAKO’I JAIKO POR˜

A HA˜

GUA˜

NAMENDA RIRE 23

Page 26: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

(Proverbios 25:28.) Oneha’apa avei ha’e ikatuha

˜guaicha jaiko pora jey? Ha nandepa mba’e

jajapo? Ikatu piko naneha’amie ani nandepire pererıeterei ha nandepochy reipa? (Ecle-siastes 7:9.)

˜Nambohovairamo aichagua pro-

vlema nanepytyvota nanemongetakuaaha

˜gua a

˜ga namenda rire (Colosenses 3:13).

19 Ha jahecharo peteı mba’e nandepy’apyve-va? Tekoteve napensa pora ko mba’ere.

˜Nande-

gustaveramo jepe peteı tapicha, ha namenda-setereıramo jepe, anıke namboty nande resako’a mba’epe (Proverbios 22:3; Eclesiastes2:14). Ndajajeroviapairo pe tapichare iporavejajehejante chugui.

AN´IKE

˜NANDE REKO KY’A

20 Mba’epa nanepytyvota nande reko potıha

˜gua namenda mboyve? Ipora jahecha-

mi ko’a mba’e: Mba’epa opensata umi he-nte umi oıva de novio onakaramaramo ojo-pore, onoanua tera onohetu? Ndaivaıriramojepe a mba’e, ojejapova’era onemendapotape-nte. Ha avei nanatendeva’era ani ha

˜gua ko’a-

va nanemoakarakueterei ha nande reko ky’a(Efesios 4:18, 19; ehecha Cantar de los Canta-res 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10).

˜Nane koraso ningo na-

nembotavy jepi. Upevare naiporai japyta ono-ndive ano peteı ogape, koche onestasionavapetera ambue hendape, ikatuhape jajapo ivaı-

19. Mba’epa ipora jajapo o˜ıro provlema tuichaveva?

20. Mba’eichapa umi o˜ıva de novio ikatu heko pot

˜ı?

24 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 27: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

va (Jeremıas 17:9).˜

Naneha’aramo nande rekopotı naime aja de novio jahechauka jajejoko-kuaaha, ha avei namomba’eha nane rembire-kora tera nane menara onanduva. Iporavevakatu, nande reko potıramo nambovy’anaınaJehovape. Ha’e oipota isiervokuera heko potı(Galatas 5:19-21).

21 Avei umi omendatava onemongetakuaa-va’era. Oı heta mba’e ohechamava’era omendamboyve. Moopa oikota hikuai? Omba’apotapamokoiveva? Oipotatapa mita? Ipora avei omo-mbe’uramo ojupe yma ojapova’ekue ha ika-tuva ogueru provlema upe rire. Por ehemplo,oimeramo odeve tera hasy. Oı heta hasyva sı-dagui pero ndojekuaaiva hese. Upevare oime-ro peteı tapicha yma heko vai tera ojedroga,ikatu pe kuna tera pe kuimba’e yro isuegro-kuera ojerure chupe tojapouka analisis ohe-cha ha

˜gua hesaipa. Ha oimero hasy ndovalei

ipochy pe otro nomendaseiro hese. Upevareipora entero ymave heko vai tera ojedrogava’e-kue ojapouka analisis onemoı mboyve de no-vio.

KASAMI´

ENTO RIRE22 Katuete heta pemba’apota peprepara ha-

˜gua pene kasamiento. Ndapejapoiramo peteıfiesta tuichaitereıva peropu’aka porata. Peteı

21. Mba’e mba’erepa onemongetava’era umi omendaseva?22, 23. a) Mba’epa naiporamo’ai jajapo japreparavo pe fiesta?b) Mba’eichapa jahechava’era fiesta ha nemenda?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NEMBOSAKO’I JAIKO POR˜

A HA˜

GUA˜

NAMENDA RIRE 25

Page 28: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

fiesta guasu ogustata pene hente ha amigo-kuerape, pero pemba’apo ha pegastaitereıta.Jajaposeningo entero ojapohaicha, pero pefiesta tuichaitereıro ha jaipotaro iporave otroojapovagui, javy’arangue jahasa vaıta upe araporaitepe. Iporaramo jepe jajapo umi otropeogustava, pe novio odesidiva’era mba’epa oje-japota ikasamientope (Juan 2:9).

23˜

Nanemandu’akena pe fiesta un dianteha,nemenda katu opa ara

˜guara. Anıkena upei-

charo namomba’eterei pe´

arante. Upeva ra-ngue naneha’akena jajapo Jehova he’ıva hajajeprepara jaiko ha

˜gua m

´ena ha tembirek

´oi-

cha. Upeicharamo ikatuta jaiko pora name-nda rire.

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTA

JAIKO POR˜

A HA˜

GUA˜

NAMENDA RIRE?

Mena ha tembireko onekompromete onondive

(Genesis 2:24).

Inimportanteve nande py’apype o˜ıva

(1 Pedro 3:3, 4).

“Ani penemo˜ı umi oguerovia’yva ykere.”

(2 Corintios 6:14.)

˜Nandejara ndoguerohoryi umi heko va

´ıvape

(Efesios 4:18, 19).

26 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 29: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

JEHOV´

A omomendava’ekue Adan ha´

Evape, handojapoi upeva sapy’amirante. Ha’ekuera oi-

kova’era onondive opa ara˜guara (Genesis 2:24).˜

Nandejara he’i pete˜ı kuna ha pete

˜ı kuimba’e ome-

ndava’eraha oiko ha˜gua onondive. La Biblia he’i

nemoakarat˜ıre anoite ikatuha ojedivorsia hikuai

ha omenda jey (Mateo 5:32).2 Ikatu piko mokoi tapicha oiko onondive vy’a-

pe opa ara˜guara? Ikatu. La Biblia ohechauka mo-

koi mba’e oipytyvotava chupekuera upeara. Menaha tembireko ojaporamo ko’ava, ovy’ata ha ohu-pytyta heta mba’e pora. Jahecham

´ına ko’a mokoi

mba’e.

ENA HA TEMBIREKO OJOAYHUVA’ER˜

A3 Umi omendava ojoayhuva’era ha upeva h

´ına

pe mba’e tuichaveva ojevy’a ha˜gua ogapype. La Bi-

blia ohechauka o˜ıha heta laja mborayhu. Pete

˜ı-

va h´ına jahayhu nane amigokuerape (Juan 11:3).

Mokoiha ningo jahayhu nane hentekuerape (Ro-manos 12:10). Mbohapyha katu pe mborayhu kui-mba’e ha kuna onanduva ojuehe (Proverbios 5:15-20). Umi omendava tekoteve ohechauka ojupe

1, 2. a) Araka’e pevepa umi omendava oikova’era onondive?b) Mba’epa oipytyvota chupekuera upeara?3. Mba’eichagua mborayhupa ohechaukava’era umi ome-ndava?

K A P´I T U L O 3

Mokoi mba’e oipytyvotavaumi omendavapeoiko pora ha

˜gua

MOK˜

OI MBA’E OIPYTYV˜

OTAVA UMI OMEND´

AVAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA 27

Page 30: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ko’a mborayhu. Pero irundyha o˜ı pete

˜ı mborayhu

inimportanteveva ko’avagui.4 Griego ne’eme oje’e a·g

´a·pe ko mborayhu iru-

ndyha. Ko ne’e ojeporu 1 Juan 4:8-pe, he’´ıva: “[

˜Na-

ndejara] niko mborayhu”. Upeicharo ‘nande jahay-hu, ha’e rae nanderayhuhaguere’ (1 Juan 4:19).Pete

˜ı kristiano ohayhu rae va’era Jehovape ha

upei hapichakuerape (Marcos 12:29-31). Pe ne’ea·g

´a·pe ojeporu avei Efesios 5:2-pe: “Peiko joay-

hupape Cristo nanderayhuhagueicha, ha ome’e-hagueicha hekove nanderehehape”. Jesus he’i-va’ekue hemimbo’ekuera tee ojoayhutaha peicha:

4. Mba’eichagua mborayhupa o˜ıve?

Umi omend´

ava ojoayhu ha ojorrespet´

aramooiko por

˜ata o

˜nondive

28 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 31: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

“Pejoayhuramo [a·g´

a·pe], opavave ohechakuaatapee ha’eha che remimbo’e” (Juan 13:35). Jahecha-mi mba’eicha ojeporu a·g

´a·pe 1 Corintios 13:13-pe

[BNP]: “Jerovia, pe esperansa ha pe mborayhu nikotapia

˜guara, ha ko’a mbohapygui pe mborayhu

[a·g´

a·pe] tuichave”.5 Mba’erepa oje’e mborayhu a·g

´a·pe tuichaveha

jerovia ha esperansagui? Ko mborayhu jahechau-ka ha

˜gua jajapova’era

˜Nandejara

˜Ne’e he’

´ıva ha

upevare tuichave (Salmo 119:105). Avei tekotevenanemba’epora nande rapichandi, jepe inana na-nendive, jaikuaa rupi Jehova oguerohoryha upe-va. Umi omendava ojoayhuro peicha ikatuta oja-po la Biblia he’

´ıva: “Pejogueropu’aka ha peheja

rei ojupe oimero mava ipochyva ambuere.˜

Nande-jara oheja rei hagueicha peeme, peheja rei aveipee” (Colosenses 3:13). Umi omendava oneha’a ‘to

˜ı

mborayhu [a·g´

a·pe] tuichava ijapytepekuera. Pemborayhuko heta tembiapo vaikue oheja rei h

´ına’

(1 Pedro 4:8). Peicha japorohayhuramo jaheja re´ı-

ta heta mba’e vai ojejapova nanderehe. Enteroveningo naneimperfekto ha jajapova’era upeva (Sal-mo 130:3, 4; Santiago 3:2).

6 Umi omendava ojoayhuramo ha ohayhuroavei Jehovape, oiko porata ha ovy’ata onondi-ve. La Biblia he’i: “Mborayhu ndopamo’ai araka’e-ve” (1 Corintios 13:8). Mborayhu ningo pete

˜ı

“mba’e oporombojoaju porava” (Colosenses 3:14).Mba’epa oipytyvota umi omendavape ojoayhu ha-˜gua peicha? Ha’ekuera oleeva’era onondive

˜Na-

ndejara˜

Ne’e ha onemongeta hese. Ostudiava’era

5, 6. a) Mba’erepa oje’e mborayhu tuichaveha jerovia ha espe-ransagui? b) Mba’epa oipytyvota umi omendavape oiko pora ha-˜gua onondive?

MOK˜

OI MBA’E OIPYTYV˜

OTAVA UMI OMEND´

AVAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA 29

Page 32: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mba’eicha Jesus oporohayhu ha oneha’a opensaha ojapo ha’e ojapohagueicha. Avei ohova’era rreu-nionhape oikuaave ha

˜gua

˜Nandejara

˜Ne’e, ha oje-

rure˜

Nandejarape ijesp´ıritu ikatu ha

˜guaicha ojoay-

huve hikuai (Proverbios 3:5, 6; Juan 17:3; Galatas5:22; Hebreos 10:24, 25).

UMI OMEND´

AVA OJORRESPETAVA’ER˜

A7 Umi omendava ojoayhuro anetehape ojorres-

petata. Upeva tekoteveterei oiko pora ha˜gua hi-

kuai.˜

Nandejara˜

Ne’e he’i entero kristianope, ome-ndava ha omenda’yvape: “Penomomba’e [terapejorrespeta]” (Romanos 12:10). Apostol Pedroohai: “Pee mena katu, pehendukuaava’era pene re-mbirekope. Pembojerovia, pembojeroviava’erahai-cha, pehechakuaavo ha’ekuera ikangyveha” (1 Pe-dro 3:7). Tembirekope oje’e “tomomba’e imenape”(Efesios 5:33).

˜Namomba’eseramo nande rapicha-

pe, nanemba’erechakuaa hendive, ndaja’apo’´ıri, ja-

rrespeta he’´ıva ha naneha’a nambojerovia ikatuha

peve.8 Mena ha tembireko oiko poraseva onondive

oneha’a ojorrespeta. ‘Ndohekai chupekuerante ouporava, oheka ou porava hapichakuerape avei’ (Fi-lipenses 2:4). Umi omendava oikuaa naiporaihaopensa ijehente. Ohecha mba’epa iporave imenatera hembirekope

˜guara, ha oneha’a omotenonde

upeva.9 Umi omendava ojorrespetaro ohechakuaata

ndaikatumo’aiha mokoiveva opensa pete˜ıcha opa

mba’ere. Pe menape ogustava ikatu ndogustai he-

7. Mba’epa oje’e mena ha tembirekope ojapo ha˜gua?

8-10. Mba’eichapa umi omendava ohechaukata ojorrespetaha?

30 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 33: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mbirekope. Ha tembireko oguerohoryva ikatu ime-na ndoguerohoryi. Pero mokoiveva orrespetava’e-ra pe otro opensava ndaha’eima guive pete

˜ı mba’e

Jehovape ndogustaiva (1 Pedro 2:16; embojoja Fi-lemon 14-re). Avei naiporai umi omendava ojoapo’i.Ndovalei onembohory ojuehe taha’e hapicha rova-ke tera o

˜ı jave ha’ekuera ano.

10 Upeicharo umi omendava oiko pora ha˜gua

onondive ojoayhu ha ojorrespetava’era, ha aveiohayhuva’era Jehovape. Jahecham

´ına mba’epepa

ohechaukava’era hikuai mborayhu ha rrespeto.

MENAKU´

ERA OMOAK˜

AVA’ER˜

A JES´

USOMOAK

˜AH

´AICHA

11 La Biblia he’i Jehova ojapohague kuimba’epeomoaka pora ha

˜gua hogapy. Upevare ha’e onanga-

rekova’era hembireko ha ifamiliakuerare ha aveioipytyvo chupekuera omombarete ha

˜gua ijerovia.

Pe kuimba’e odesidi ha˜gua pete

˜ı mba’e ohechava’e-

ra mba’epa he’i Jehova, ha ojapova’era˜

Nandejaraoipotava. Upeicha omo

˜ıta ehemplo iporava ifam

´ı-

liape. La Biblia he’i: ‘Pee kuna pemendava, pejapo-ke pene mena he’

´ıva peeme, pejapohaicha

˜Nande-

jara he’´ıva peeme. Menakuera niko tembireko aka

h´ına, Cristo ha’ehaicha kongregasion aka’ (Efe-

sios 5:22, 23). Pero la Biblia ohechauka avei pemena orekoha pete

˜ı omoakava chupe. Apostol Pa-

blo ohai: “Opaichavo, aipota peikuaa Cristoha pekuimba’e aka, ha pe kuimba’e pe kuna aka, [...]

˜Na-

ndejarahaicha Cristo aka” (1 Corintios 11:3, BNP).Pe mena ikatupyryva oneha’ava’era omoaka he-mbirekope, Jesucristo omoakahaicha chupe.

11. Mavapa he’i la Biblia omoakava’eraha ogapy?

MOK˜

OI MBA’E OIPYTYV˜

OTAVA UMI OMEND´

AVAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA 31

Page 34: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

12 Jesus oreko avei pete˜ı omoakava chupe ha

onemo˜ı ipoguype. Upeva h

´ına Jehova. Jesus he’i:

‘Ndajapoi che aipotahaicha, che Ru chembouva’e-kue oipotahaichante’ (Juan 5:30). Ajepa iporai-te Jesus ojapova! Ha’e ningo “ta’yra ypykue, opamba’e mboyve guare” (Colosenses 1:15).

˜Nandeja-

ra oiporavo chupe osalva ha˜gua yvyporakuerape.

Ha’e omoaka umi kristiano ohotava yvagape. Avei˜Nandejara oiporavo chupe Rreira, ha omo

˜ı umi an-

hel ipoguype (Filipenses 2:9-11; Hebreos 1:4). Oja-poramo jepe hetaite mba’eguasu, Jesus ndaipy’a-hatai ha ndojerurei hemimbo’ekuerape ha’ekueraikatu’yva ojapo. Avei ndoikoi manterei he’i chupe-kuera mba’epa ojapova’era. Jesus ningo imba’e-pora ha oiporiahuvereko umi hentepe, ko’yte umiohasa asyvape. Ha’e he’i: “Pejupa cherendape peepenekane’o ha pemba’apo pohyiva, ha che pomo-mbytu’uta. Penemo

˜ı pe jugo che ame’eva peeme

guype ha peikuaa chehegui, che chepy’aporaha handajejapoiha, ha pene anga pytu’uta. Pe jugo cheame’eva peeme ndahasyi peraha ha ivevui pe ara-haukava peeme” (Mateo 11:28-30, BNP). Upevareenterovente ovy’ava’ekue Jesus ndive.

13 Pe mena oipotava ifam´ılia ovy’a ha oho pora,

ostudiava’era mba’eichapa Jesus otrata pora va’e-kue hentekuerape. Pe kuimba’e omoaka poravahogapy ndoikoi omongyhyje hembirekope ha ndai-py’ahatai hendive. Upeva rangue, ohayhu ha omo-mba’e chupe. Jesus ndojavyiramo jepe mba’eve-pe ‘ndaijejapoiva’ekue’. Upeicharo, ko’yte pe mena

12. Mba’e ehemplopa ome’e Jesus onemo˜ıvo ituva poguype ha

avei oporomoakavo?13, 14. Mba’eichapa pe mena ojapova’era Jesus ojapohaguei-cha omoakavo hogapy?

32 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 35: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ndaijejapoiva’era, ha’e ningo heta vese ojavy haoha’aro hembireko operdona chupe. Upevare pe-te

˜ı mena nonembotuichaiva ohechakuaa ojavyha,

ha ijetu’uramo jepe, he’i hembirekope: “Chediskul-pana”. Pe tembireko kyre’yme onemo

˜ıta imena po-

guype, ha’e ndaijejapoiramo. Imena onemomba’e-guasuro ha ikaprichosoramo katu ijetu’uta chupe.Pe tembireko omomba’eva imenape, ohechakuaa-ta avei ojavy jave ha ojediskulpata hendive.

14˜

Nandejara ningo ojapo poraiterei kuname,ikatu ha

˜guaicha oipytyvo imenape. Pe kuimba’e

inakaporava ohechakuaa ko mba’e, ha ndoapo’´ı-

ri hembirekope. Umi kuna ningo oiporiahuvereko-kuaave hapichape, ha upevare onangareko poraifam

´ıliare ha ojepy’apy hesekuera. Avei onatende

hogare ha oneha’a omopora. Proverbios 31 ohe-chauka pe “kuna onangarekokuaava hogare”, oja-pokuaaha heta mba’e ha tuicha oipytyvoha ifam

´ı-

liape. Mba’erepa upeva? Imena ‘ojerovia rupi hese’(Proverbios 31:10, 11).

15 Heta henda rupi, onemomba’eterei menape,ha ojehecha vai tembireko oporanduramo chupepete

˜ı mba’e jepe. Umi rupi pe mena ikatu oreko

hembirekope hembiguairamo. Pero upeva naipo-rai ha noipytyvomo’ai pe kuimba’epe ojoguerahapora ha

˜gua hembirekondi. Ivaiveha katu

˜Nandeja-

ra ndoguerohorymo’ai chupe (Embojoja 1 Juan 4:20, 21-re). O

˜ı katu mena nomoakaiva hogapy, ha

hembireko omotenonde opa mba’e. Pe mena kris-tiano ndohejapai hembireko ari rresponsavilidaogapypegua ha ndoapo’

´ıri chupe. Ohayhu guei

hembirekope ha ojapo Pablo he’iva’ekue: “Pee

15. Mba’eichapa pete˜ı mena ojapota Jesus ojapohagueicha?

MOK˜

OI MBA’E OIPYTYV˜

OTAVA UMI OMEND´

AVAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA 33

Page 36: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

menakuera, pehayhuke pene rembirekope Cris-to ohayhuhagueicha [kongregasionpe], ha ome’ehese hekove” (Efesios 5:25). Jesus ohayhuetereihemimbo’ekuerape ha omano hesekuera. Upeichaavei pe mena imba’eporava omotenondeta hembi-reko oikoteveva ha ndojeruremo’ai chupe ikatu’yvaojapo. Hembireko vy’ape onemo

˜ıta imena poguy-

pe, ha’e onemo˜ıro Cristo poguype, oporohayhu ha

opororrespetaramo (Efesios 5:28, 29, 33).

TEMBIREKO O˜

NEMO˜IVA IM

´ENA POGU

´YPE

16 Jehova ojapo rire Adanpe he’i: “Kuimba’e nai-porai oiko ha’eno. Ajapota chupe inirura, pe-te

˜ı oipytyvova’era chupe” (Genesis 2:18).

˜Nandeja-

ra ojapo´

Evape ‘oipytyvo’ ha˜gua Adanpe, ndaha’ei

onemo˜ı ha

˜gua hese.

˜Nemenda ndaikatui ojogua

pete˜ı mba’yrupe o

˜ıhame mokoi omanehaseva. Pe

mena omoakava’era mborayhupe hogapy. Ha te-mbireko katu ohayhuva’era imenape, omomba’echupe ha onemo

˜ı ipoguype.

17 Pe kuna ikatupyryva onemo˜ı imena poguype,

ha avei oneha’a oipytyvo chupe ose pora ha˜gua

umi mba’e odesid´ıva. Upeva ningo ndahasymo’ai

ogustaro chupe imena odesid´ıva. Pero ndogustai-

ramo jepe, pe tembireko oipytyvova’era imenapeose pora ha

˜gua.

18 Pe tembireko ikatu ojapo hetave mba’e oipyty-vo ha

˜gua imenape omoaka pora ha

˜gua hogapy. Ipo-

ra oagradese imenape ojapova, ombovairangue opamba’e. Oipytyvovo imenape imandu’ava’era ‘teko ki-rirı ha py’apora iporaha

˜Nandejara renondepe’.

Ndaha’ei imenante oguerohorytava chupe upevare

16. Mba’epa ojapova’era mena ha tembireko?17, 18. Mba’eichapa pe tembireko ikatu oipytyvo imenape?

34 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 37: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

(1 Pedro 3:3, 4, [BNP]; Colosenses 3:12). Ha mba’e-pa ojapota pe tembireko imena ndojeroviairamo

˜Na-

ndejarare? Upeicharo jepe la Biblia he’i tembireko-kuerape “ohayhu ha

˜gua imena ha imembykuerape,

tainakaguapy, taheko potı, tonangarekokuaa hoga-re, taimba’epora ha taine’erendu imenape, ani ha-˜gua avave oguereko he’iva’era [

˜Nandejara] ne’ere”

(Tito 2:4, 5). Imena ojerureramo hembirekope oja-po ha

˜gua peteı mba’e

˜Nandejarape ndogustaiva,

iporata pe tembireko onemongetaramo hendive hahe’i chupe mba’erepa ndaikatumo’ai ojapo. Ojapo-ramo upeva ‘ojejapo’yre ha oporomomba’evo’, ika-tu imena ontende chupe. Heta tembireko oipytyvoimenape ojerovia ha

˜gua

˜Nandejarare, ha ‘nateko-

tevei one’e chupekuera, ohechagui ha’ekuera hekopotı ha omomba’eguasuha

˜Nandejarape’ (1 Pedro 3:

1, 2, 16 [15, NM]; 1 Corintios 7:13-16).19 Mba’epa ojapota pe tembireko imena ojerure-

ramo chupe ojapo ha˜gua peteı mba’e

˜Nandejara-

pe ndogustaiva? Ipora imandu’a˜

Nandejara ha’ehaMburuvicha tuichaveva. Pe tembireko ojapova’eraumi apostol ojapohagueicha oje’ero guare chupe-kuera omboyke ha

˜gua

˜Nandejara lei. Hechos 5:29

he’i: “Pedro ha apostolkuera he’i chupe: ‘Ore ore-ne’erenduva’era [

˜Nandejarape] yvyporape rangue’ ”.

˜NA

˜NEMONGETA POR

˜A

20 Umi omendava ohechaukava’era ojoayhuha ojorrespetaha onemongeta jave. Pe menaohayhuva hembirekope onemongeta hendive ha

19. Mba’epa ojapova’era tembireko imena he’´ıro chupe ojapo

ha˜gua pete

˜ı mba’e

˜Nandejarape ndogustaiva?

20. Mba’epepa tekoteve umi omendava ohechauka ojoayhu haojorrespetaha?

MOK˜

OI MBA’E OIPYTYV˜

OTAVA UMI OMEND´

AVAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA 35

Page 38: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oporandu chupe hembiapore, umi mba’e oipy’apy-vare chupe ha hetave mba’ere. Tembireko oikote-ve ko mba’e. Pe mena omboykeva tiempo onemo-ngeta ha

˜gua hembirekondi ha ohenduva chupe,

ohechauka ohayhu ha orrespetaha hembirekope(Santiago1:19). Heta tembireko omombe’u imenanonemongetaiha voi hendivekuera. Ajepa ivaieteupeva! Jaikuaaningo ko’a tiempo jetu’upe, mena-kuera heta omba’apova’eraha, ha py’yi tembirekoavei oseva’era omba’apo. Pero umi omendava one-ha’ava’era ohasa tiempo onondive. Ndojapoiramoupeva ikatu onemomombyry ha nopenavei ojuehe,ha tuicha iprovlemata hikuai ohekaramo otro he-ndape inirura openaveva hesekuera.

21 Ja’eva nanemongeta jave inimportante avei.“Torypapegua ne’e eıra meme, omohe’e nande juruha omohesai nande rete.” (Proverbios 16:24.)

˜Nane

mena yro nane rembireko ndojeroviairamo jepe˜

Na-ndejarare, ipora nanemandu’a ko mba’ere: “Penene’e ipora ha oporombohoryva’era” (Colosenses4:6). Jahasa rire peteı ara ijetu’uva, nanekyre’y jeynane mena tera nane rembireko he’ıramo nandevepeteı mba’e iporava. ‘Pe ne’e hendapete oje’eva ha’e-te oro ojeguava platape.’ (Proverbios 25:11.)

˜Nanate-

ndeva’era ja’evare ha mba’eichapa ja’e. Por ehemplo,ikatu ja’e vai guasu: “Embotypy pe oke!”. Pero jajeru-re poraramo: “Embotymına pe oke”, nane ne’e ‘opo-rombohoryta’.

22˜

Nanemongeta pora ha˜gua ningo tekoteve jahe-

chauka nane ne’ere ha jajapovare japorohayhu ha

21. Mba’eichapa one’eva’era ojupe umi omendava ojoguerahaporave ha

˜gua?

22. Mba’epa ikatu ojapo mena ha tembireko onemongeta poraha

˜gua?

36 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 39: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

jajepy’apyha nande rapichare. Mena ha tembirekooneha’aramo onemongeta pora, mokoiveva omo-mbe’uta ojupe kyhyje’yre, mba’epa oikoteve hamba’epa oipy’apy chupekuera. Avei onopytyvo haonomokyre’yta ohasa vai jave. ‘Pemokyre’y uminaikyre’yivape’ he’i

˜Nandejara

˜Ne’e (1 Tesalonicen-

ses 5:14, BNP). Heta vese pe mena ojepy’apyta, hao

˜ı vese tembireko ojepy’apytaha avei. Upeicha jave

iporata ‘onomokyre’yramo’ hikuai (Romanos 15:2).23 Umi omendava ojoayhu ha ojorrespetaramo

ndoikovaimo’ai ojoavy jave pete˜ı mba’ere. Oneha’a-

ta “ani ine’e pohyi” ojupe (Colosenses 3:19, BNP).Mokoiveva imandu’ava’era “mbegue katu pora na-ne’ero nande rapichape ipochy jera” (Proverbios15:1). Ndovalei ni mba’eveicharo ojoapo’i tera ojo-ja’o hikuai onemongeta jave umi mba’e onanduva-re. One’eramo ko’a mba’ere oipytyvokuaa chupe-kuera ojogueraha porave ha

˜gua. Mokoiveva

oneha’ava’era oiko pora jey onondive.24

˜Nanemandu’ami Sara he’ıro guare imena Abra-

hanpe mba’eicha ikatu ojapo peteı mba’e ha Abra-hanpe ndogustai. Upeicharo jepe

˜Nandejara he’i

chupe: “Ejapo he’ihaicha Sara” (Genesis 21:9-12).Abrahan ojapo upeva ha ose pora. Upeicha avei, petembireko he’ıramo peteı mba’e, imenape ndogus-tairo jepe iporata ohendumi chupe. Pe tembirekokatu ojapysakava’era imenare, ani ha’ente one’ese(Proverbios 25:24). Ndohechaukamo’ai hikuai ojoay-hu ha ojorrespetaha, mokoive ojaposero ijupe ogus-tavante.

23, 24. Mba’epa ojapota ojoavy jave mena ha tembireko ojoay-hu ha ojorrespetava? Emombe’u pete

˜ı ehemplo.

MOK˜

OI MBA’E OIPYTYV˜

OTAVA UMI OMEND´

AVAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA 37

Page 40: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

25 Mena ha tembireko onemongeta pora va’eraavei rrelasion seysual rehe. Opensaramo ijehenteha ndojejokokuaai iprovlemata hikuai. Upeva-re tekoteve onemongeta kyhyje’yre ha ipasiensiaojuehe. Mokoiveva omotenondero hapicha oipota-va, ndaiporimo’ai provlema ko mba’epe. Ipora na-nemandu’a ‘ndajahekaiva’eraha umi nandeventeiporatava, jahekava’era pe nande rapichape ipo-ratava’ (1 Corintios 7:3-5; 10:24).

26 Ajepa iporaite ko’a konseho o˜ıva

˜Nandejara

˜Ne’eme! Umi omendava niko iprovlemante voi sa-py’apy’a. Pero mena ha tembireko ojaporamoJehova he’

´ıva, ojoayhu ha ojorrespetaramo, oiko

porata onondive opa arare. Upeicha ohechaukataavei hikuai omomba’eha Jehovape. Ha’e ningo ne-menda apohare.

25. Mba’erepa ipora avei onemongeta pora umi omendava?

26. Umi omendava iprovlemaro jepe sapy’apy’a, mba’epa oipy-tyvota chupekuera ovy’a ha

˜gua?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO OIPYTYV˜

OTA UMI

OMEND´

AVAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA O˜

NONDIVE

OPA´

ARARE?

Kristiano tee ojoayhu (Juan 13:35).

Umi kristiano onoperdonava’era

(Colosenses 3:13).

La Biblia he’i mavapa omoakava’era ogapy

(1 Corintios 11:3).

Ipora ja’ekuaa py’aguapype pora mba’epa napensa

(Proverbios 25:11).

38 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 41: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

‘KO’˜

A mba’e oikova Yvy ape ari ohasa oho-vo.’ (1 Corintios 7:31, BNP.) Ojapoma 1900

ano rupi ojehaihague ko mba’e, pero anete guete-ri ko’a

˜ga peve. Jahecha mba’eichapa heta mba’e

okambia ohovo oparupi ha ko’yte umi ogapype.Umi mba’e yma onemomba’eva’ekue ko’a

˜ga no-

nemomba’eveima. Upevare ijetu’u jepi nananga-reko pora nande rogapyre. Pero jajaporamo la Bi-blia he’ıva ikatu nase pora ko mba’epe.

JAVY’´

AKENA JAHUPYTYM´IVARE

2 Yma ningo hentekuera ovy’ava’ekue oikora-mo ifamıliandi ha ohupytyramo oikoteveva. Ko’a-˜ga katu ndaha’eveima upeicha. Jahecha mba’ei-chapa umi propagandape onekuave’e hetaitereimba’e ha upevare heta tuva ha sy omba’apoi-terei ojogua ha

˜gua umi mba’e. Oı avei hetaite-

rei tapicha ko’ere ojeityva omba’apo jahechapandohupytyi ho’umiva’era kada dıa. Ko’a

˜ga hetave

onemba’apova’era ha upevare oı omba’apova mo-koi hendape pero ni upeicharo ndohupytyiva

1. Mba’erepa ko’a˜ga rupi ijetu’u nanangareko pora nande roga-

pyre?2. Mba’eichagua provlemapa ojaho’ih

´ına familiakuerape?

K A P´I T U L O 4

Mba’eichapaikatu nanangareko

pora nande rogapyre?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NANGAREKO POR˜

NANDE ROGAP´

YRE? 39

Page 42: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oikoteveva. Oı avei ndaitravahoiva, ha ovy’atavaorekoramo itravahorami. Peicha jahecha fami-liakuerape ojaho’iha heta provlema, pero laBiblia ikatu oipytyvo chupekuera ombohovai ha-˜gua umıva.

3 Apostol Pablo heta vese oiko asy va’ekue. Umimba’e ohasava ombo’e chupe peteı mba’e inim-portanteva, ha ha’e omombe’u inamıgo Timo-teope: “Mba’eve niko ndajarui jajuvo ko Yvy ari,ha mba’eve ndajarahai. Jarekoramo ja’u ha na-nemonde ha

˜gua, javy’amava’era” (1 Timoteo 6:

7, 8). Anetehape peteı famılia noikotevei tembi’uha aorente. Oikoteve avei hogara, umi mita katuohova’era eskuelape, oıramo hasyva ohova’eradoktorpe ha ojoguava’era poha, ha hetave mba’e.Upeicharo jepe ikatu jajapo Pablo he’ıva. Jaikoporaveta javy’aramo jahupytyhaguere umi mba’e˜

naikotev˜

eva, jaikorangue jaheka umi mba’e nate-kotev

˜eiva.

4 Jesus ome’e avei peteı konseho iporava. Ha’ehe’i: “Mavapa peekuerava omopu’aseramo peteıtorre, ndoguapyraei oipapa mboypa ohupytytaichupe, ha ohecha oguerekopa ojapopa ha

˜gua?”

(Lucas 14:28, BNP). Jesus ohechauka iporaha ja-jeprepara jajapo ha

˜gua peteı mba’e. Jahechama-

kuri mba’eicha ko konseho oipytyvo umi ome-ndasevape. Ha upei namenda rire, nanepytyvoavei nanangareko ha

˜gua nande rogapyre. Por

ehemplo, jaiporu porave ha˜gua nande plata ja-

3. Mba’e konsehopa ome’e Pablo, ha mba’eichapa ikatu nane-pytyvo nande rogapype?4, 5. Mba’erepa ipora jahecha mba’epepa jaiporu nande plata?

40 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 43: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

hecha rae va’era mboypa nagana ha mboypanaikoteve. Upeicha pe famılia ndogastamo’ai vy-roreıre, ikatuta ojogua oikoteveva ha ovy’ata ore-komıvare.

5 Umi famılia onatendeva’era ani ha˜gua oipo-

ru plata tera ojapo prestamo, ojogua ha˜gua umi

mba’e noikoteveiva. Ha umi orekova tarjeta decr

´edito onatendeva’era ani ha

˜gua ojogua hetaite-

rei mba’e onandu’yre (Proverbios 22:7). Avei nai-porai jajogua rei rei umi mba’e nanaikoteveiva.Jaikuaaro mba’epepa oho nande plata, jajejoko-ta ani ha

˜gua namombo rei sigarrıllore, vevıdare

tera huegohape. Hi’arive la Biblia ohechauka na-ndeve ko’a mba’e naiporaiha (Proverbios 23:20,21, 29-35; Romanos 6:19; Efesios 5:3-5).

6 Ha mba’epa ikatu oha’aro umi ko’a˜ga ndai-

katuiva ose mboriahugui? Ikatu ikyre’y hikuaioikuaavo ko’eroitema opataha ko mba’e. Jehovaoipe’aiteta mboriahu ha opaichagua jehasa asyogueru vove imundo pyahu (Salmo 72:1, 12-16).Ha ko’a

˜ga voi umi kristiano imboriahuramo

jepe ikatu oreko esperansa, ojerovia rupi Jehovaoprometevare: “Araka’eve ndorohejareiva’erai”.Upevare ikatu jajerovia ha ja’e: “

˜Nandejara che

pytyvoha, ndakyhyjeichene” (Hebreos 13:5, 6).Ko’a ara ijetu’uvape, Jehova oipytyvo isier-vokuerape, oneha’ava ojapo la Biblia he’ıvaha omotenondeva

˜Nandejara Rreino hekovepe

(Mateo 6:33). Oı heta tapicha ikatuva omo-mbe’u upeichaha. Ha’ekuera he’i apostol Pa-blo he’ihagueicha: ‘Aime opaichara: cheryguata

6. Mba’eichapa la Biblia he’´ıva omokyre’y umi imboriahuvape?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NANGAREKO POR˜

NANDE ROGAP´

YRE? 41

Page 44: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

tera chenembyahyi ha˜gua, arekopa ha

˜gua tera

areko’yete ha˜gua. Ndaipori cheve

˜guara ikatu’y-

va, upe chemombareteva rupi’ (Filipenses 4:12, 13).

˜NA

˜NOPYTYV

˜O

7 Hi’a˜guıvo pe ara omano ha

˜gua Jesus he’i-

va’ekue: “Ehayhu nde rapichape rejehayhuhai-cha nde” (Mateo 22:39). Jajaporamo upeva na-nepytyvota nanangareko ha

˜gua nande rogapyre.

7. Mba’epa he’i Jesus nanepytyvotava nanangareko ha˜gua na-

nde rogapyre?

Enteroveo

˜nangarekova’er

˜a

ogap´

yre

42 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 45: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Ha mavapa nande rapicha hi’a˜guiveva ha jahay-

huveva? Umi nande rogaygua, nane mena teranane rembireko ha ta’yrakuera. Mba’eichapaikatu jahechauka jajoayhuha?

8 Enterove ikatu naipytyvo ogapype. Ipora na-mbo’e mitanguerape ani ha

˜gua oheja oimehape

ijao tera ihugetekuera.˜

Naneha’aramo jaarreglanande rupa kada pyhareve, tuicha naipytyvo-ta. Sapy’ante ikatu oiko peteı mba’e naha’aro’y-va ha nande roga opyta sarambikue. Pero na-nemandu’ava’era enterove ikatuha naipytyvoani ha

˜gua oiko upeva. Avei namopotımbava’era

ojekarupa rire.˜

Naneate’y tera nandekaiguera-mo jarovapata nande laja umi nande rogayguare(Proverbios 26:14-16).

˜Nanekyre’y ha naipytyvo-

seramo katu javy’ata nane famılia ndive.˜

Nande-jara “ohayhu pe ipy’aite guive ome’evape” (2 Co-rintios 9:7).

9 Japorohayhu ha nanemba’erechakuaaramondajarekomo’ai peteı provlema oıva heta ogapy-pe. Ymaite guive umi kuna omotenondeva’ekuetembiapo ogapypegua. Onatende imembykuera-re, omopotı, ojohei ao, omba’ejogua ha ojapo te-mbi’ura. Heta tetame oı kuna omba’apova aveikokuepe, omba’evende merkadope, tera ojapovaambue mba’e oipytyvo ha

˜gua ifamıliape. Heta

hendape katu ko mba’e ndoikoiva’ekue yma,pero ko’a

˜ga hetaiterei kuna osemante omba’apo.

Jaguerohoryva’era umi kuna oneha’avape

8. Mba’eicha ikatu jahechauka jahayhuha nande rogayguape?9, 10. a) Mba’e mba’epa ojapo tembireko ogapype? b) Mba’ei-chapa enterove ikatu oipytyvo ogapype?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NANGAREKO POR˜

NANDE ROGAP´

YRE? 43

Page 46: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

onangareko hogare tera omba’apova ambue he-ndape. Ojogua pe “kuna onangarekokuaava ho-gare”, one’eha la Biblia. Ko kuna ikatupyry hetamba’epe, ha “ndo’ureıri hembi’u” tera nainate’yi(Proverbios 31:10, 27). Pero upeva nde’isei kuna-nte omba’apova’eraha ogapype. Mena ha tembi-reko oseramo omba’apo, iporatapa opoi rire hi-kuai tuva ha mitanguera opytu’u sy ojapo ajaopa mba’e ogapype? Ni mba’eveicharo (Embojoja2 Corintios 8:13, 14-re). Por ehemplo, pe sy oneko-sinataro, ovy’ata imena ha imembykuera oipyty-voramo chupe. Ikatu omoı hikuai tembiporukue-ra mesape, oho ojogua onekoteveva tera omopotıoga. Enterovete ogapype ikatu oipytyvo (Embojo-ja Galatas 6:2-re).

10 Ikatu o˜ı he’

´ıva: “Che aikohape ningo ko’a-

va ndaha’ei kuimba’e rembiapo”. Upeichara-mo jepe, iporata jajepy’amongetami ko mba’ere.Jehova omonepyruro guare pe fam

´ılia, nde’

´ıri

o˜ıtaha tembiapo kunante ojapova’era. Pete

˜ı jey,

Jehova omondoro guare hi’anhelkuera Abrahanrendape, ko kuimba’e oipytyvo ojejapo ha

˜gua te-

mbi’u ha ha’e voi oservi chupekuera (Genesis18:1-8). La Biblia he’i: ‘Menakuera ohayhuva’erahembirekope ojehayhuhaicha ijupe voi’ (Efesios5:28). Pe mena ikane’oramo ha opytu’use o

˜gua-

he rire itravahohagui, opensava’era hembirekoikane’oha avei ha’eicha tera ikane’ove voi (1 Pe-dro 3:7). Upevare iporaiteta pe mena oipytyvora-mo hembirekope! (Filipenses 2:3, 4.)

44 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 47: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

11 Jesus ohechauka pora va’ekue mba’eicha-pa ikatu nambovy’a

˜Nandejarape ha jaiko pora

nande rapichakuerandi. Jepe Jesus nomendai-va’ekue, mena, tembireko ha ta’yrakuera ikatuoaprende chugui heta mba’e. Ha’e he’i: “Che kui-mba’eicha ajuva’ekue Yvy ari ndajui aporojokuaiha

˜gua, ajejokuaiuka [tera aporoservi] ha

˜guante

uvei” (Mateo 20:28, BNP). Mba’eichaitepa ovy’ataumi famılia ojaporamo ko mba’e!

MBA’´

EREPA I˜

NIMPORT´

ANTE˜

NANEPOT˜I

12˜

Nanangareko ha˜gua nande rogapyre jajapo-

va’era avei 2 Corintios 7:1 he’´ıva: ‘Tekoteve nane-

pot˜ı opa mba’e ikatuvagui nanemongy’a, nande

11. Mba’eichapa Jesus ome’e ehemplo mena, tembireko ha ta’y-rakuerape?

12. Mba’epa Jehova oipota jajapo?

Y POT˜I

˜NANEPYTYV

˜O

˜NANERES

˜AI

HA˜

GUA

Organizaci´

on Mundial de la Salud he’i mba’e-pa ikatu jajapo jaikoramo peteı lugar ijetu’u-hape jareko y potı ha umi mba’e onekotevevananepotı ha jaiko pora ha

˜gua.

“Pe y ryru ipotı va’era. Retapava’era ha ani re-heja mita opo’e pype tera mymba hoy’u chugui[...]. Enohe y peteı kucharonpe ha eiporu upea-raitente. Ejohei kada dıa pe y ryru.

”Embopupu y reiporutava renekosina ha˜gua

tera hoy’u ha˜gua umi mita [...]. Sapy’amınte opu-

puva’era.”

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NANGAREKO POR˜

NANDE ROGAP´

YRE? 45

Page 48: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

retepe ha nande esp´ıritupe’. Jehova oguerohory

umi ojapovape ko mba’e. Ha’e ningo oipota na-nde jerovia ‘ipot

˜ı ha imara’y’ (Santiago1:27). Upe-

va ipora familiakuerape˜guara.

13 Por ehemplo, la Biblia he’i umi mba’asy opa-taha ko’eroite. Upero “avave nde’imo’ai: ‘chera-sy’aına’ ” (Isaıas 33:24; Apocalipsis [Revelacion]21:4, 5). Pero upeva oiko mboyve enterove ikatunanderasy. Pablo ha Timoteo hasyva’ekue avei(Galatas 4:13; 1 Timoteo 5:23). Upeicharamo jepeumi doktor he’i ikatuha jajapo heta mba’e aniha

˜gua nanderasy. Oı heta famılia hesaiveva one-

ha’a rupi heko potı ha omopotı hoga. Jahechamı-na mba’eichapa (Embojoja Proverbios 22:3-re).

14˜

Nandejara oguerohory ha˜gua nande jerovia

nande reko potı va’era. La Biblia ohechauka poraupeva ha he’i ivaiha kuna ha kuimba’e oiko ono-ndive omenda’yre. ‘Ndohupytyichene

˜Nandejara

rreino umi oikova kuna ndive omenda’y rehe,umi omendava ha oikova ambue ndive, umi kui-mba’e oikova hapicha kuimba’e ndive.’ (1 Corin-tios 6:9, 10, JMP.) Jaiko rupi ko mundo anametekoteve jajehekyi ko’a mba’egui. Upeicha na-mbovy’ata

˜Nandejarape ha avei ndovamo’ai na-

nderehe mba’asy vai. Umıva apytepe sida, sıfilis,gonorrea ha clamidia (Proverbios 7:10-23).

15 ‘˜

Nanemopotıramo opa mba’e ikatuvagui na-nemongy’a’, naneresaiveta. Heta mba’asy oı ta-

13. Mba’erepa inimportantete nanepot˜ı nande rogapype?

14. Mba’eichapa nande reko pot˜ıramo naneresaiveta?

15. Emombe’umi mba’eichagua mba’asygui ikatu jajehekyi na-nepot

˜ıramo.

46 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 49: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

pichakuera iky’a rupi. Por ehemplo umi opita-va. Pe sigarrıllo ratatıngue ningo omongy’a nanepulmon ha nande ao, ha hi’arive nanemboha-sy. Kada ano hetaiterei tapicha omano sigarrı-llo kausare. Epensamıntena, hetaiterei tapichandahasyi ha nomanoiva’eramo’a onemopotırire‘opa mba’e ikatuvagui oporomongy’a’.

16 Jahechamına otro ehemplo. Ojapo 3500 anorupi

˜Nandejara ome’ehague ilei umi Israelguape.

He’i chupekuera mba’eicha oadorava’era Chupeha avei mba’eicha oikova’era hikuai. Pe Lei oipy-tyvo chupekuera ipotı ha

˜gua ha peicha ojehekyi

hikuai heta mba’asygui. Por ehemplo, he’i umi

16, 17. a) Mba’e leipa ome’eva’ekue Jehova umi Israelguape,oipytyvova chupekuera ani ha

˜gua hasy? b) Mba’eicha ikatu ja-

japo Deuteronomio 23:12, 13 he’´ıva?

Varatov´

epeos

˜e

˜namopot

˜ı

jajoguaranguepoh

˜a

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NANGAREKO POR˜

NANDE ROGAP´

YRE? 47

Page 50: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Israelgua oseva’eraha oikohagui oı ha˜gua vano-

pe ha upei ojatyva’eraha upe ojapova. Peicha no-mongy’amo’ai oikoha hikuai (Deuteronomio 23:12, 13). Ko lei ymaguare ipora gueteri ko’a

˜ga

peve. Hetaiterei tapicha hasy ha omano ndojeja-poi rupi ko mba’e.�

17 Ko Lei oneme’eva’ekue umi Israelguape ohe-chauka namopotı pora va’eraha nane vano oı-ramo jepe korapype. Pe vano iky’aramo imberuno’ota ha upei ovevevo upegui oguerahata mba’eky’a ha microbio nande rogare ha oguejyta nanerembi’ure jepe. Avei, mita ha kakuaa ojepohei-va’era oiporu rire vano. Ndojapoiramo upeva, umivicho’i opytapata ipirere. He’ihaicha peteı doktoraFranciaygua, jajepoheiramo “ndovamo’ai nande-rehe rresfrıo, kuru, py’ahasy ha tye”.

18 Anetehape, ijetu’u nanepotı jaikoramo umilugar imboriahuetereıvape. Peteı tapicha oikuaaporava ko’aichagua lugar he’i: “Hakueterei haupevare ijetu’uventema namopotı ha

˜gua. Yvytu

ata yvytimbomante omopu’a ha omongy’apa umioga. [...] Hetave rupi umi oikova siudape hetaveavei umi mba’e oporombohasyva. Umi rupi jahe-cha ysyry ky’a, yty atyra, letrına ky’a, anguja, ta-rave ha mberu”.

� Organizaci´

on Mundial de la Salud onohe pete˜ı l

´ıvro ohechau-

kava mba’epa jajapova’era o˜ı jave pete

˜ı hyeva. Hetaiterei mita

omano ko mba’asygui. Upe l´ıvro he’i: “Ndaiporiramo vano, oje-

hova’era mombyry pora pe ogagui ha umi mita ohugahagui. Ha10 metro tera mombyryve posogui. Ha ojejatyva’era pe tepoti yvy-ku’

´ıpe”.

18, 19. Mba’epa ikatu jajapo namopot˜ı ha

˜gua nande roga na-

nemboriahuetere´ıramo jepe?

48 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 51: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

19 Hasyramo jepe nanepot˜ı umi rupi, ipora na-

neha’a. Varatovepe ose nandeve y ha havo, jai-korangue jaha doktorpe ha jajogua poha. Rei-koramo umichaha rupi, reneha’ambaiteva’eraremopot

˜ı nde roga ha nde korapy. Remombova’e-

ra mymba rekaka. Nde roga rape itujuramo okyjave, ikatu remo

˜ı itara’yi ani ha

˜gua remoingepa

tuju nde kotype. Ikatu reipe’a nde sapatu reikemboyve kotype. Avei renatendeva’era ani ha

˜gua

onemongy’a y reiporuva. Kada ano 2 millon tapi-cha rupi omano ombohasyhaguere chupekuera yky’a ha oikohaguere lugar iky’ahape.

20 Enterove oipytyvova’era oga ipot˜ı ha

˜gua.

Tuva, sy, mitanguera ha umi vis´ıta jepe. Pete

˜ı

kunakarai Keniaygua 8 imembyva he’i: “Ente-rove ohechakuaa oipytyvova’eraha”. Ojegueroho-ry umi hoga pot

˜ıvape. He’ihaicha pete

˜ı ne’enga:

“Mboriahu ha oga pot˜ı ndoikova

´ıri onondive”. Jai-

koramo pete˜ı oga guasupe tera pete

˜ı oga’

´ıpe, na-

mopot˜ıramo naneresaiveta.

JAGUEROROH´

YKENA˜

NANDE ROGAYGU´

APE

21 L´ıvro herava Proverbios he’i tembireko ika-

tupyryvare: “Imembykuera ha imena ohecha-ramo chupe” (Proverbios 31:28). Araka’epajaguerohoryra’e nande rogayguape? Umi pla-nta okakuaa porave onemohe’o memeramo peyvy. Upeicha avei nande nanekyre’yve o

˜ıramo na-

ndeguerohoryva umi mba’e jajapovare. Tembire-ko ovy’a imena omomba’eramo ha’e ojapova ha

20. Mava mavapa oipytyvova’era onemopot˜ı ha

˜gua oga?

21. He’ihaicha Proverbios 31:28, mba’epa nanepytyvota javy’a-ve ha

˜gua nande rogapype?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NA˜

NANGAREKO POR˜

NANDE ROGAP´

YRE? 49

Page 52: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oguerohoryramo chupe (Proverbios 15:23; 25:11).Iporaiteta avei tembireko oguerohoryramo ime-nape omba’apohaguere ha avei oipytyvohaguereogapype. Mitanguera avei oneha’ave ituvakueraoguerohoryramo ha’ekuera ojapova hogape, es-kuelape tera kongregasionpe. Iporaite ningo ja-guerohory nande rapichakuera ojapova. Hasypiko ja’emi ha

˜gua: “Aguije”? Ndahasyirasa pero

tuicha oipytyvota ogapype.22 Ijetu’u ningo nanangareko nande rogapyre.

Pero ikatu nase pora ko mba’epe. La Biblia ohe-chauka mba’eicha: “Katupyrype onemopu’a-va oga, ha arandupe onemboguapy hata” (Pro-verbios 24:3). Enterove pe fam

´ıliape oneha’aramo

oikuaa ha ojapo˜

Nandejara he’´ıva ohechaukata

inarandu ha ikatupyryha. Anetehape ipora nane-ha’ambaite javy’a nande rogapype.

22. Mba’epa tekoteve pete˜ı fam

´ılia ose pora ha

˜gua?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTA˜

NA˜

NANGAREKO POR˜

AVE HA˜

GUA˜

NANDE

ROGAP´

YRE?

Javy’ava’era jarekoramo umi mba’e naikoteveva(1 Timoteo 6:7, 8).

Jehova ndohejareimo’ai isiervokuerape(Hebreos 13:5, 6).

Kristianokuerape ojekuaa ohayhu rupihapichape (Mateo 22:39).

Kristianokuera oneha’a ipot˜ı opa mba’epe

(2 Corintios 7:1).

50 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 53: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

“˜

NANDEJ´

ARA niko nanderovasahına ome’evonandeve nande ra’y ha nande rajykuerara.”

Peicha he’iva’ekue peteı tuva ojapoma 3 mil anorupi (Salmo 127:3).

˜Nandejara ningo imba’eporaite-

rei umi omendavandi ha upevare ome’e chupekue-ra umi mita. Tuva ha sy ikatu ovy’a omongakuaa-vo ifamılia, pero oikuaa avei upeva ogueruha tuicharresponsavilida.

2 Ijetu’u namongakuaa nane famılia, ha ko’yteko’a

˜ga rupi. Pero oı heta tuva ha sy ose porava ko

mba’epe. Peteı salmısta omombe’u mba’epa nanepy-tyvota upeara: ‘

˜Nandejara nomopu’airamo oga reie-

te pe omopu’ava onemoıta omba’apo hese’ (Salmo127:1).

˜Naneha’aramo jajapo Jehova he’ıva, namo-

ngakuaa porata nane famılia. La Biblia he’i: “Eje-rovia

˜Nandejarare nde py’aite guive, ha ani ndeje-

he anonte” (Proverbios 3:5).˜

Nahendutapa Jehovahe’ıva, namongakuaa aja nane familiakuera?

MBA’´

EPA HE’I LA BIBLIA3 Heta henda rupi, umi tuva oimo’a sy anonte ohe-

kombo’eva’eraha mitanguerape.˜

Nandejara˜

Ne’e ni-ngo he’i tuva omba’apova’eraha omoı ha

˜gua ifamı-

liape oikoteveva. Pero he’i avei tuva oipytyvova’eraha

1, 2. Mba’epa oipytyvota tuvakuerape omongakuaa pora ha-˜gua ifam

´ılia?

3. Mba’e rresponsavilidapa oreko tuva ifamiliakuerandi?

K A P´I T U L O 5

˜Nahekombo’e mitanguerape

michıete guive

˜NAHEKOMBO’E MIT

˜ANGU

´ERAPE MICH

˜IETE GUIVE 51

Page 54: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ogapype ha ohekombo’e ifamıliape. Upevare la Bi-blia he’i: “Emohenda ne rembiapo okapegua, embo-sako’i nde kokue, ha upei ejogapo” (Proverbios24:27).

˜Nandejara oipota tuva ha sy ohekombo’e mi-

tanguerape (Proverbios 1:8, 9).4 Ndepa remomba’e ne familiakuera?

´Asiape, por

ehemplo “ndojeguerohoryi onase jave peteı mitaku-na’i”, ha upeicha avei Latinoamericape. Upepe heta“hente ijestudio porava” jepe opensa peicha. Perojahayhuva’era peteıchante mita’i ha mitakuna’ıpe.Peteı karai oikova’ekue yma ha ifamiliaretava he-rava Jacob, he’i ita’yra ha itajyrakuerare: “Ko’avahına mitanguera [

˜Nandejara] ome’eva’ekue cheve”

(Genesis 33:1-5; 37:35). Avei Jesus ovendesiva’ekueumi “mita mimi” ojegueruva hendape, taha’e mita’itera mitakuna’i (Mateo 19:13-15). Ha katuete peichaavei Jehova ohecha mitanguerape (Deuteronomio16:14).

5 Heta hendape oje’e umi kuna imembyretava’e-raha. Ha jaikuaa mena ha tembireko odesidiva’e-raha mboypa ifamıliata. Pero mba’epa oikota ndo-rekoiramo omongaru, omonde ha omondo ha

˜gua

eskuelape umi mitame? Tuva ha sy ohechamava’e-ra upeva ifamılia mboyve. Oı ningo ndaikatuivaonangareko ifamiliakuerare, ha upevare ome’e ihe-ntekuerape omongakuaa ha

˜gua. Ipora piko jajapo

upeva? Nahaniri. Tuvakuera onangareko ha omo-ngakuaava’era ifamılia. La Biblia he’i: ‘Pe onanga-reko’yva umi hogayguakuera rehe, omboyke ijero-via ha ivaive umi ojerovia’yvagui’ (1 Timoteo 5:8,

4. Mba’erepa ndovalei napensa iporaveha jareko mita’i mitaku-na’i rangue?5. Mba’epa ohecha rae va’era tuva ha sy odesidi ha

˜gua mboy-

pa ifam´ıliata?

52 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 55: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

JMP). Upeicharo umi omendava ohechava’era mboymitapa orekota, ikatu ha

˜guaicha onangareko pora

hesekuera. Ikatupa ojeporu anticonceptivo ani ha-˜gua pe tembireko hyeguasu? Mena ha tembirekoodesidiva’era upeva. “Upevare peteıteı oguerahava’e-ra imba’epohyi [tera rresponsavilida].” (Galatas 6:5, BNP.) Pero ni mba’eveicharo pe kuna ndoityukai-va’era imemby. La Biblia he’i upeva ivaiha. Jehovaningo ome’e nandeve nande rekove (Salmo 36:9).Upevare, umi oityukava imemby ohechauka nomo-mba’eiha Jehovape, ha la Biblia he’i ha’ekuera oju-kaha pe mita (

´Exodo 21:22, 23; Salmo 139:16; Jere-

mıas 1:5).

˜NAMO

˜I

˜NANE FAMILIAKU

´ERAPE OIKOTEV

˜EVA

6 Proverbios 22:6 he’i: “Mitame ehechauka michı-reve hapera”. Kova ohechauka tuvakuera oheko-mbo’eva’eraha ifamiliakuerape. Ha araka’epaonepyruva’era? Michıreve. Apostol Pablo he’i one-hekombo’ehague Timoteope ‘imita guive’ (2 Timoteo3:15). Griegope ko ne’e he’ise mitara’yete guive teraikatu voi pe mita onase mboyve (Lucas 1:41, 44; He-chos 7:18-20). Upeicharo Timoteope onehekombo’emichıete guive. Ha ipora ningo nahekombo’e nanefamiliakuera michıete guive, jaikuaagui umi mitaoikuaasetereiha heta mba’e.

7 Peteı sy he’i: “Ahechavo che membype ahayhue-tereıma voi”. Upeicha onenandu heta sy. Ha’ekue-ra ohayhu imembype ha pe mita ojepokuaave isyreonase guive. Ha ko’yte oiko upeva pe mita okambu-ramo (Embojoja 1 Tesalonicenses 2:7-re). Pe mita

6. Araka’epa nanepyruva’era nahekombo’e nane fam´ılia?

7. a) Mba’erepa inimportante tuva ha sy ohechauka ohayhuhaifam

´ıliape mich

˜ıete guive? b) Mba’e ehemplopa ome’e Jehova?

˜NAHEKOMBO’E MIT

˜ANGU

´ERAPE MICH

˜IETE GUIVE 53

Page 56: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oikoteve isy omone’e ha omokunu’u chupe okakuaapora ha

˜gua (Embojoja Isaıas 66:12-re). Ha mba’epa

ojapova’era pe tuva? Ha’e avei omokunu’uva’era pemitame. Jehova voi ome’e ehemplo upevape. Prover-bios omombe’u mba’eichapa Jehova oıva’ekue ita’y-ra peteıete ndive. Upepe he’i: “

˜Nandejara cheapo opa

mba’e nepyrume. [...] Che va’ekue ivy’arenda” (Pro-verbios 8:22, 30; Juan 1:14). Upeicha avei, peteı tuvaipy’aporava ohayhu ifamıliape onase mboyve guive.Peteı tuva he’i: “Ehechauka ne famıliape rehayhu-ha. Ne’ıra peteı mita omano ituva ohetu ha oanua-haguere chupe”.

8 Pero mitanguera oikoteve hetave mba’e. Ona-se guive pe mita ikatu oaprende, ha ituvakueraombo’eva’era chupe. Por ehemplo, one’ekuaa ha

˜gua.

Heta doktor he’i pe mita one’e ha oleekuaa ha˜gua

“ituvakuera omokyre’yva’eraha chupe michımi gui-ve”. Upevare rene’e ha releeva’era ne famıliape mi-chımi guive. Ha’e ojaposeta nde rejapova ha pya’e re-mbo’eta chupe oleekuaa ha

˜gua. Ikatu oleekuaama

oho mboyve eskuelape. Ha upeva iporata reikoharupi ndaiporiguasuiramo maestro, tera umi alum-no ojo’aparamo klasepe.

9 Pero pe inimportanteveva tuvakuerape˜guara,

oipytyvo ifamıliape ojerovia ha˜gua

˜Nandejara-

re (Embojoja Deuteronomio 8:3-re). Ma’erapa upe-va? Ikatu ha

˜guaicha umi mita oiko

˜Nandejara oi-

potahaicha, tera onemonde ‘teko pyahugui’ (Efesios4:24). Upeara tuvakuera ohechava’era mba’epa oi-pytyvota chupekuera ha mba’eicha ohekombo’e po-raveta ifamıliape.

8. Mba’eichapa tuvakuera ikatu omokyre’y ifam´ıliape oaprende

ha˜gua mich

˜ımi guive?

9. Mba’epa inimportanteve tuvakuerape˜guara?

54 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 57: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

˜NAMBO’E

˜NANE FAM

´ILIAPE

˜NANDEJ

´ARA RAPE

10 Peteı oga ipora ha˜gua tekoteve ojeporavo pora

umi material ojeporutava onemopu’a ha˜gua. Peicha

avei peteı kristiano ikatupyry ha˜gua apostol Pablo

he’iva’ekue oiporuva’eraha ‘oro, plata ha ita vera’(1 Corintios 3:10-12). Ko’a mba’e orrepresenta jero-via, arandu, mba’erechakuaa, ne’erendu, avei rres-peto ha mborayhu Jehovare ha ilei rehe (Salmo 19:7-11; Proverbios 2:1-6; 3:13, 14). Mba’eichapa tuva-kuera oipytyvota ifamıliape omomba’e ha

˜gua ko’a

mba’e? Ha’ekuera ojapova’era peteı mba’e yma oje-japova’ekue.

11 Umi Israelgua oike mboyvemi Canaanpe,Jehova he’iva’ekue umi tuva ha sype: “Ko’a ne’e cheha’eva ndeve ko arape, oıva’era nde py’aitepe; haere jey jey va’era nde ra’ykuerape ha rene’eva’erahese reimeramo nde rogape, tera tape reikoha rupi,reneno tera repu’avo” (Deuteronomio 6:6, 7,

˜N

˜NM).

Upeicharo tuva ha sy ome’eva’era ehemplo ifamılia-pe, oikova’era inamıgoramo; onemongetava’era he-ndivekuera ha ohekombo’e chupekuera.

12 Eme’˜

ekena eh´

emplo. Jehova he’i rae va’ekue:‘Ko’a ne’e o

˜ıva’era nde py’aitepe’. Upei he’i: “Ha

ere jey jey va’era nde ra’ykuerape”. Upeicharo tu-vakuera raeve ohayhuva’era

˜Nandejarape ipy’ai-

te guive. Ha’ekuera omomba’eva’era˜

Nandeja-ra

˜Ne’e ha ine’erenduva’era chupe. Upeichamante

ikatuta opoko ifam´ılia korasore (Proverbios

20:7). Mba’erepa? Jaikuaaniko mitanguera rehe

10. Mba’epa oikoteve nane fam´ılia oiko ha

˜gua chugui kristiano

katupyry?11. Mba’eichapa umi tuva ha sy Israelgua ombo’eva’ekue ifami-liakuerape ohayhu ha

˜gua

˜Nandejarape?

12. Mba’erepa tuvakuera ome’eva’era ehemplo pora?

˜NAHEKOMBO’E MIT

˜ANGU

´ERAPE MICH

˜IETE GUIVE 55

Page 58: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oikeveha ohechava, ndaha’ei ohenduva (Lucas6:40; 1 Corintios 11:1).

13 Eik´

okena i˜

nam´ıgoramo. Jehova he’i umi tuva

Israelguape ‘one’eva’eraha ita’yrakuerandi oıramohogape, tera tape oikoha rupi’. Upeva he’ise tuva-kuera hembiapo hetaramo jepe, omboykeva’erahatiempo ohasa ha

˜gua ifamıliandi. Jesus omboyke-

va’ekue tiempo oı ha˜gua mitanguerandi. Ha’e oma-

no mboyvemi umi hente ‘ogueraha mitanguera’ he-ndape. Ha mba’epa ojapo Jesus? “Ohupi ijyva arimitanguerape, ha [ovendesi] omoıvo ipo hesekue-ra.” (Marcos 10:13, 16.) Epensamıntena, Jesuspe ni-ngo ojejukapotaitema ha upeicharo jepe omboykeitiempo oı ha

˜gua umi mitandi. Ajepa ehemplo porai-

te ome’e!14 E

˜nemonget

´akena hendiveku

´era. Rehasaveramo

tiempo ne famıliandi, ikatuta penemongeta hetamba’ere. Ha umi mba’e pene’evare rehechakuaa-ta ilaja. Nemandu’akena penemongetavo naipo-raiha ndente rene’e. Peteı sy Brasilgua he’i: “Ahe-chakuaa aneha’ava’eraha ahendu che membype,ajapysaka pora hese”. Upeicha ojapo rupi imembyomombe’u chupe mba’eichapa onenandu.

15 Mitanguera oikoteve ‘ara opuka ha˜gua ha oı ha-

˜gua vy’ape’. Upeva he’ise tekoteveha onembosarai(Eclesiastes 3:1, 4; Zacarıas 8:5). Iporaiterei ningotuva, sy ha mitanguera omboyke tiempo ovy’a ha

˜gua

onondive.˜

Nambyasy jey rei niko, pero heta ogapy-pe umi famılia oguapynte ohecha tele, ojaporangueonondive heta mba’e ikatuva ombovy’a chupekue-

13. Mba’eichapa tuvakuera ikatu ojapo Jesus ojapohagueichaha onatende ifamiliakuerare?14. Mba’erepa ipora tuvakuera ohasa tiempo ifam

´ıliandi?

15. Mba’epa oikoteve avei mitanguera?

56 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 59: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ra. Oı anete heta programa iporava, pero hetave oıohechaukava mba’e vai. Ha tele kausare umi famılianonemongetaveima onondive. Upeicharo, mba’erepandajahekai umi mba’e pora ikatuva jajapo nane fa-miliakuerandi? Por ehemplo, ikatu japurahei, jahu-ga, nainvita otro famıliape ha nase jajepasea hendi-vekuera, tera jaha jaikuaa umi lugar iporava. Jajapoaja ko’a mba’e ikatu nanemongeta heta mba’ere.

16 Ehekombo’´

ekena chupeku´

era. “[Ko’a ne’e nde-ve ha’eva] ere jey jey va’era nde ra’ykuerape”, he’i

16. Mba’epa tuvakuera ombo’eva’era ifam´ıliape, ha mba’eicha

ojapova’era?

Tuvaku´

era ome’˜

eva’er˜

a eh´

emploifam

´ıliape, oiko i

˜nam

´ıgoramo,

nemongeta hendiveku´

era haohekombo’e chupeku

´era

˜NAHEKOMBO’E MIT

˜ANGU

´ERAPE MICH

˜IETE GUIVE 57

Page 60: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Jehova. Ko mba’e oje’e mboyve ojehechauka mba’´

e-pa nambo’eva’era umi mitame ha mba’

´eichapa jaja-

pova’era upeva. Primero he’i: “Ehayhu [Jehova] ndeJarape nde py’aite guive, opa nde rekove reheveha opa ne mbaretekue reheve” (Deuteronomio 6:5).Upei katu he’i: “[Ko’

˜a

˜ne’

˜e] ere jey jey va’era nde ra’y-

kuerape”. Upeicharo nahekombo’eva’era nane famı-liape ohayhu ha

˜gua ipy’aite guive Jehovape ha omo-

mba’e ha˜gua ilei (Embojoja Hebreos 8:10-re). He’ıvo

nane’e “jey jey” ohechauka nambo’eva’eraha peteımba’e heta vese. Upeicharo Jehova oipota nane’ememe hese umi mitame, ha upeva oipytyvota chu-pekuera oiko ha

˜gua

˜Nandejara oipotahaicha. Peva

he’ise jastudia meme va’eraha hendivekuera la Bi-blia.

17 Heta tuva oikuaa ijetu’uha nahekombo’e pe-teı mita. Apostol Pedro he’iva’ekue kristianokuera-pe: ‘Mita kambuicha peheka kyre’y va’era pe kambyhi’y’yva’ ouva

˜Nandejaragui (1 Pedro 2:2, BNP). Ko

teysto ohechauka naenteroi ohekataha ijehegui rei˜

Nandejara he’ıva. Upevare tuvakuera ohekava’eramba’eicha ikatu omokyre’y ifamıliape oikuaase ha-˜gua

˜Nandejarape.

18 Jesus omombe’uva’ekue kaso opoko ha˜gua umi

hente korasore (Marcos 13:34; Lucas 10:29-37). Ja-japoramo ko mba’e tuicha nanepytyvokuaa na-mbo’evo nane familiakuerape. Ikatu jaiporu Che l

´ı-

vro omombe’´

uva ist´

oria o˜ıva

˜Nandej

´ara

˜Ne’

˜eme,�

� Ojapo ha omosarambi testigos de Jehova.

17. Mba’epa tuvakuera omokyre’yva’era ifam´ıliape ojapo ha-

˜gua? Mba’erepa?18. Mba’eichapa tuvakuera ikatu ombo’e Jesus ojapohaguei-cha?

58 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 61: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

nambo’e ha˜gua chupekuera Jehova ojerureva. Ko lı-

vrope oı heta kaso iporaitereıva. Jahejava’era mita-nguera tone’e umi mba’e ohechavare. Ikatu avei odi-vuha tera oha’anga gua’u umi mba’e oaprendeva. LaBiblia he’i avei Jesus oporandu meme hague umihentepe ikatu ha

˜guaicha ontende hikuai pe oje’eva

(Mateo 17:24-27). Upevare iporata naporandu memenane famıliape jastudia jave.

˜Namombe’unterangue˜

Nandejara lei he’ıva, ikatu naporandu: Mba’erepaJehova ome’e nandeve ko lei? Mba’eichapa nanepy-tyvota jajaporamo? Ha mba’epa oikota nanderehendajajapoiramo? Ko’a porandu oipytyvota pe mita-me ohechakuaa ha

˜gua

˜Nandejara lei iporaha chupe

˜guara (Deuteronomio 10:13).

19 La Biblia ohechauka name’eva’eraha ehem-plo nane famıliape, jaiko inamıgoramo, nanemo-ngeta hendivekuera ha nahekombo’e chupekuera.Peicha naipytyvota chupekuera onemoa

˜gui ha

˜gua

Jehovare imita guive ha ha’ekuera ovy’ata oser-vıvo

˜Nandejarape. Oneha’ata oiko

˜Nandejara oipo-

tahaicha jepe hapichakuera onemoı hesekuera haombohovairamo jepe heta tentasion.

˜Naipytyvokena

chupekuera ovy’a ha˜gua ikatuhaguere onemoa

˜gui

Jehovare (Proverbios 27:11).

TEKOTEV˜

E JAKORREHI20 Tekoteve jakorrehi mitanguerape nambo’e ha-

˜gua chupekuera. Py’yi oikoteve hikuai upeva. Pablohe’i tuvakuerape: ‘Pemongakuaa pene famıliape hapehekombo’e

˜Nandejara oipotahaicha’ (Efesios 6:4).

19. Mba’eichapa tuvakuera oipytyvota ifam´ıliape ojaporamo la

Biblia he’´ıva?

20. Ma’erapa jakorrehi mitanguerape ha mba’eichapa ikatu ja-japo upeva?

˜NAHEKOMBO’E MIT

˜ANGU

´ERAPE MICH

˜IETE GUIVE 59

Page 62: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Tuvakuera mborayhupe okorrehiva’era ifamiliakue-rape Jehova ojapohaicha (Hebreos 12:4-11). Peichajakorrehıramo umi mitame natekotevei nainupa ka-tuete, ikatu nanemone’ente chupekuera. Upevareoje’e ‘nahenduva’eraha nanearandu ha

˜gua’ (Prover-

bios 8:33). Mba’eichapa jakorrehiva’era nane famı-liape?

21 Oı tuva oimo’ava okorrehi ha˜gua ifamıliape

oja’o tera osapukai vaipa va’eraha chupekuera. Peroone’evo ko mba’ere Pablo he’i: “Ha pee tuvakue-ra, ani pembopochy rei pende ra’ykuerape” (Efesios6:4). Entero kristianope oje’e ‘oiko pora va’erahaopavave ndive. Onemone’ekuaava’era umi inaka re-hente oikosevape’ (2 Timoteo 2:24, 25). Tuvakueraoikuaa okorrehiva’eraha ifamıliape, ha ipora ima-ndu’a ko’a konsehore ojapovo upeva. Pero heta vesendohupytyi nanemone’ente chupekuera ha tekote-ve jakastiga’imi (Proverbios 22:15).

22 Umi mita ndaha’ei peteıchapa, ha ndaikatuijakorrehi peteıcha enterovepe. Hetape ndaikatui ja-korrehi nane “ne’emente”. Upeicha jave jakasti-ga’imıramo naine’erenduihaguere oipytyvota chu-pekuera oikove ha

˜gua (Proverbios 17:10; 23:13, 14;

29:19). Pe mita ontendeva’era mba’erepa ojekasti-ga chupe. “Tukumbo ha jehechauka tapichape he-mbiapo vai nanemoarandu.” (Proverbios 29:15; Job6:24.) Pero naiporai jakastiga pohyieterei. “Roinu-patante ne rembiapokue ojerureh

´aicha,” he’iva’ekue

Jehova ipuevlope (Jeremıas 46:28b). La Biblia nimba’eveicharo nde’ıri tuvakuera ombyepotiva’eraha

21. Mba’e konsehorepa imandu’ava’era tuvakuera okorrehi javeifam

´ıliape?

22. Tekoteveramo jakastiga nane fam´ıliape, mba’epa nante-

ndeukava’era chupe?

60 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 63: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ifamıliape rreniegokuere. Ojaporamo upeicha ikatuolastima pe mita (Proverbios 16:32).

23 Jehova he’ıro guare okastigataha ipuevlope,he’i rae chupekuera: “Ani rekyhyje [...], che nikoaime nendive” (Jeremıas 46:28a). Upeicha avei, tu-vakuera okorrehıvo ifamıliape nomongyhyjeiva’era(Colosenses 3:21). Upeva rangue pe mita ohecha-kuaava’era ituva okastigaha chupe ‘oıgui hendive’,ohayhugui chupe.

˜NA

˜NANGAREK

´OKENA

˜NANE FAMILIAKU

´ERARE

24 Heta kakuaa imandu’a mba’eicha ovy’amiva’e-kue imitame. Imandu’a mba’eicha ndokyhyjeihikuai mba’evegui oikuaagui ituva ha isy onangare-kotaha hesekuera. Tuvakuera oipota ifamılia one-nandu peicha, pero ko mundo aname ijetu’uve oho-vo nanangareko nane famıliare.

25 Ko’a˜ga rupi py’yi nahendu ojeavusa mitare ha

upeva peteı mba’e ndevaipa jepeva. Malaysiape, ko

23. Mba’epa ohechakuaava’era pe mita ituvakuera okastigavochupe?24, 25. Mba’e ivaietevapa oapeligra mitanguerape ko’a

˜ga rupi?

JAPOROKORREHI POR˜

A

Tuvakuera okorrehıvo ifamılia ohejava’era pe

mita tonandu umi mba’e vai ogueruva pe ojapova

(Galatas 6:7; embojoja´

Exodo 34:6, 7-re). Por ehem-

plo, pe mita omongy’aramo peteı mba’e, eheja chu-

pe tomopotı. Otrata vaıpa hapichape? Ja’e chupe

toho tojediskulpa hendive. Ikatu avei jakorrehi ha-˜gua jaipe’a chugui peteı mba’e ogustaitereıva chupe.

Upeicha pe mita ohechata iporaveha ojapo iporava.

˜NAHEKOMBO’E MIT

˜ANGU

´ERAPE MICH

˜IETE GUIVE 61

Page 64: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

provlema cuatro vese tuichave 10 anope. Alemania-pe ojeavusa 300.000 mitare kada ano. Ha Suda-mericape peteı tetame oje’e ojeavusaha nueve mi-llon mitare. Ajepa ivaiete ko mba’e!

˜Nambyasy ningo

pero heta mitare oavusa hogaygua voi, umi tapi-cha ha’ekuera oikuaava ha ojeroviaha. Upevare tu-vakuera onangarekova’era ifamıliare. Mba’eichapaikatu ojapo upeva?

26 Umi mitame nonembo’eiramo onangareko ha-˜gua ijehe oimeraeva ikatu oavusa hesekuera. Upe-vare ipora nahekombo’e michıete guive. Onanga-rekokuaaramo ijehe ‘ndoikomo’ai tape vaıre, hando’amo’ai heko anava pope’ (Proverbios 2:10-12).Mba’epa oikuaava’era umi mita? Oikuaava’eramba’epa he’i la Biblia ipora tera ivaiha. Avei ipo-ra ja’e chupekuera oıha kakuaa inanava ha mita-nguera ndojapoiva’eraha oje’eramo chupekuera oja-po ha

˜gua peteı mba’e vai (Embojoja Daniel 1:4, 8;

3:16-18-re). Umi mita ningo pya’e hesarai jepi ja’e-vagui, upevare jo’a jo’a ja’eva’era chupekuera ko’amba’e. Okakuaavevo umi mita, pe tuva ohechakuaa-va’era itajyra ndoipotamo’aiha onemana hese oıjave opıvo, tera ojahu jave, ha sy upeichante aveiimemby kuimba’endi. Peicha umi mita ohecha-kuaata mba’epa ipora ha ivai. Tuvakuera onangare-ko porave ha

˜gua ifamıliare ojesareko meme va’era

ojapovare hikuai.

JAHEKA˜

NANDEJ´

ARA HE’´IVA

27 Ijetu’u namongakuaa nane familiakuera, pero

26. Mba’eicha ikatu nanangareko mitanguerare, ha mba’epaoikuaava’era umi mita?27, 28. Mavapa oipytyvo poraveta tuvakuerape omongakuaaha

˜gua umi mita?

62 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 65: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

nanaimei nane ano. Yma Israelpe oıro guare umihues, peteı karai herava Manoah oikuaa ifamilia-taha ha ojerure Jehovape toipytyvo chupe omonga-kuaa ha

˜gua ita’yrape. Ha Jehova ohendu Manoah-

pe (Jueces 13:8, 12, 24).28 Upeicha avei tuva ha sy oservıva Jehovape

ikatu ojerure chupe toipytyvo chupekuera omonga-kuaa ha

˜gua ifamılia. Ijetu’u namongakuaa peteı

mita pero heta nanembovy’a avei. Peteı karai ha he-mbireko oikova Hawaipe he’i tuvakuerape: “Perekodoce ano pehekombo’e ha

˜gua pene famılia, peha’a-

roramo ijetu’uveta pehekombo’e ha˜gua mitarusu ha

mitakunanguera. Pero peneha’aramo pejapo la Bi-blia he’ıva pevy’ata pehechavo pene famılia oservi-ha Jehovape ipy’aite guive” (Proverbios 23:15, 16).˜

Nane famılia oservıvo Jehovape ikatuta ja’e avei:“

˜Nandejara niko nanderovasahına ome’evo nande-

ve nande ra’y ha nande rajykuerara.”

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTA˜

NAHEKOMBO’E HA˜

GUA˜

NANE FAM´ILIAPE?

Jajerovia Jehovare (Proverbios 3:5).

˜Namo

˜ı chupekuera oikoteveva (1 Timoteo 5:8).

Jehova ningo pete˜ı tuva oporohayhuva

(Proverbios 8:22, 30).

Tuvakuera ohekombo’eva’era ifam´ıliape

(Deuteronomio 6:6, 7).

Tekoteve jakorrehi mitanguerape (Efesios 6:4).

˜NAHEKOMBO’E MIT

˜ANGU

´ERAPE MICH

˜IETE GUIVE 63

Page 66: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

JAIKUA´

ANINGO peteı mitarusu tera mitakunandaha’eiha peteı mitaicha orekova 5 tera 10

ano. Umi mitarusukuera okakuaa aja ombohovaiheta provlema, pero ikatu avei ohasa pora ha ovy’a.Por ehemplo Jose, David, Josıas ha Timoteo ohe-chaukava’ekue mitarusukuera ikatuha heko poraha oı pora Jehovandi (Genesis 37:2-11; 1 Samuel16:11-13; 2 Reyes 22:3-7; Hechos 16:1, 2). Heta mita-rusu ha mitakuna ko’a

˜gagua hembiapo pora avei

ha’ekueraicha. Oimene nde reikuaa hetape.2 Heta mitarusu ha mitakuna katu ndovy’ai. Mi-

tarusukuera niko ipire porahagui ipire vai sa-py’a. Ojapose hikuai heta mba’e ijeheguıntema, haipochy ituva tera isy he’ıramo chupekuera ojapo-va’era. Pero umi mitarusu ndoikuaai gueteri hetamba’e ha upevare oikoteve ituvakuera oipytyvochupekuera.

˜Nanemitame ikatu heta javy’a, pero

heta vese ijetu’u jepi tuvakuera ha mitarusukue-ra onontende ha

˜gua. Mba’eichapa ikatu naipytyvo

mitarusukuerape okakuaa aja?3 Tuvakuera ojaporamo

˜Nandejara

˜Ne’e he’ıva oi-

pytyvota ita’yrakuerape ose pora ha˜gua. Ymaite

1, 2. Mba’e mba’epa ohasa mitarusukuera okakuaa aja?3. Mba’eichapa tuvakuera ikatu oipytyvo ita’yrakuerape osepora ha

˜gua?

K A P´I T U L O 6

Mba’eichapa ikatunahekombo’e

mitarusukuerape

64 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 67: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

guive ha opa tetame, tuva, sy, mitarusu ha mitaku-nanguera ojapova la Biblia he’ıva ose poraiterei(Salmo 119:1).

˜NA

˜NEMONGETA POR

˜A

4 La Biblia he’i: “Ndaiporihape nemongetamba’eve noseporai” (Proverbios 15:22).

˜Nane

famılia michıme heta nanemongetakuri he-ndivekuera. Ko’a

˜ga katu tuichavema ha ko’yte

inimportante jajapo upeva. Ha’ekuera ndopyta-guasuvei ogape, ha oıve inirunguera eskuelape-guandi. Ndaikatuiramo nanemongeta pora nanefamiliakuerandi, ikatu pe mitarusu ndojepo-kuaavei one’e nanendive ha onemoha’eno. Mba’e-pa jajapokuaa nanemongeta meme ha

˜gua?

5 Tuvakuera ha mitarusukuera oneha’ava’eraonemongeta pora. Anetehape ko’a

˜ga ikatu ije-

tu’uve pe mitarusupe one’e ha˜gua ituva ha isy-

ndi. Pero enterove nanemandu’ava’era ko mba’e-re: “Teta onesambyhy vaıramo onehundi, oıhamenemongeta katu opu’a” (Proverbios 11:14). Upei-charo ipora mitarusukuera ha ituvakuera one-mongeta. Umi mitarusu ohechakuaaramo komba’e oipotata onepytyvo chupekuera. Ko’a

˜ga

ningo ha’ekuera ombohovai provlema ijetu’uva.Avei ohechakuaava’era hikuai ituvakuera oservı-va Jehovape ikatupyryha onemone’e ha

˜gua chu-

pekuera. Ituvakuera ohasama hetave mba’ere haavei heta anore onangareko hesekuera. Pe mita-rusu inaka porava nomboykemo’ai ituvakuerape.

4. Mba’erepa inimportante nanemongeta mitarusukuerandi?5. Mba’erepa mitarusukuera oneha’ava’era onemongeta ituva-kuerandi?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NAHEKOMBO’E MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE 65

Page 68: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

6 Ikatu ha˜guaicha onemongeta pora onondi-

ve, tuvakuera openava’era ita’yrakuerare one’e-se jave hendivekuera. Sy ha tuva oneha’ava’eraonemongeta ita’yrakuerandi, hembiapo hetara-mo jepe. La Biblia he’i oıha “ara onekirirı ha

˜gua

ha ara onene’e ha˜gua” (Eclesiastes 3:7). Peteı mi-

tarusu onemongetase jave ipora ituva okirirı haojapysakami hese. Ikatuningo pe tuva ostudiase,opytu’use tera omyatyro oimerae mba’e hogape.Pero ita’yra one’eseramo hendive ipora omboykeojapova ha ojapysaka hese. Nopenairamo hese,ikatu otrope pe mitarusu nonembojaveima he-ndape.

˜Nanemandu’amıntena Jesus ojapova’e-

kuere. Peteı jey ha’e opytu’use, pero heta hente ouhendape. Upemaro ha’e opytu’urangue onepyruombo’e chupekuera (Marcos 6:30-34). Heta mita-rusu ha mitakuna ningo oikuaa ituva ha isy he-mbiapoitereiha, pero oipota avei onehendu chu-pekuera oikoteve jave. Upevare nahenduva’eranane familiakuerape ha naneha’a nantende chu-pekuera.

Nanemandu’aramo umi mba’e jajapova’ekue-re nane mitarusuro guare, japukata heta mba’e-re. Ha upeva nanepytyvota nantendeve ha

˜gua

nande ra’ykuerape ha jajogueraha porave ha-˜gua hendivekuera. Mba’epa ojapo jepi tuvakue-ra oı rei jave? Nomboykeiramo tiempo oı ha

˜gua

hogayguakuerandi, umi mitarusu ikatu open-sa ikompanerokuera kolehiopegua ojepy’apyve-

6. Mba’epa ojapota umi tuva imba’eporava, ita’yrakuera one-mongetase jave hendivekuera?7. Mba’erepa tuvakuera omboykeva’era tiempo o

˜ı ha

˜gua ifam

´ı-

liandi?

66 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 69: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha hesekuera. Upevaoikoramo pya’etereioiketa provlemape hi-kuai.

MBA’E REHE˜NA

˜NE’

˜EVA’ER

˜A

8 Oimero umi tuvanombo’ei gueteri ifa-mıliape omba’apo ky-re’y ha

˜gua, ha ani ha-

˜gua ijapu ha imonda,ko’a

˜ga onepyruva’era

(1 Tesalonicenses 4:11;2 Tesalonicenses 3:10).Ipora avei tuvakueraombo’e mitarusukue-rape omomba’e ha

˜gua

teko potı (Proverbios20:11). Tuvakuera ika-tu ombo’e heta mba’e inehemplo rupive. Umi menandojeroviaiva

˜Nandejarare ningo ikatu oguerovia

‘ne’e’y rehe pe tembireko reko pora rupi’. Upeichaavei mitarusukuera ikatu oaprende iporava ohe-chavo ituvakuera ojapova (1 Pedro 3:1, BNP). Perondaha’ei upeva anonte ojapova’era tuvakuera. Umimitarusu ha mitakuna ningo ohendu ha ohechaheta mba’e vai kada dıa. Upevare ipora tuvakueraoikuaa mba’epa opensa ifamılia umi mba’e ohe-chava ha ohenduvare. Upeara tekoteve onemonge-ta pora hendivekuera (Proverbios 20:5).

8. Mba’eichapa ikatu nambo’e nane familiakuerape omba’apokyre’y ha heko pot

˜ı ha

˜gua?

Ejapysak´

akena nefamiliaku

´erare o

˜ne’

˜ese

jave nendive

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NAHEKOMBO’E MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE 67

Page 70: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

9 Avei inimportante nanemongeta pora hendi-vekuera seyso rehe. Hasypa nandeve nane’e chu-pekuera ko mba’ere? Upeicharamo jepe nane-ha’ava’era.

˜Nande nanambo’eiro chupekuera oa-

prendeta otro hendape. Ha ndajaikuaai mba’epaoje’eta chupekuera upe rupi. La Biblia one’e sey-so rehe, ha tuvakuera one’eva’era avei ifamıliandiko’a mba’ere (Proverbios 4:1-4; 5:1-21).

10 Jaagradeseva’era la Biblia one’ehaguere ko’amba’ere. Testigos de Jehova onohe heta informa-sion ohechaukava mba’eicha la Biblia he’ıva iporagueteri ko’aga peve. Mba’erepa ndajaiporui umıva?Por ehemplo ikatu jahecha pe mitarusu tera mi-takunandi lıvro Mitarusukuera oneporanduva jepi,volumen 1 ha Lo que los jovenes preguntan, vo-lumen 2. Ikatu nase poraiterei jajaporamo upei-cha.

11 Mba’e inimportantevevapa tuvakuera ombo’e-va’era ta’yrakuerape? Apostol Pablo ohechaukahe’ıro guare: “Pemongakuaa ha pehekombo’e uvei˜Nandejara oipotahaicha” (Efesios 6:4). Ta’yrakue-ra oikuaava’era Jehovape. Ohayhu ha oserviva’eraChupe.

˜Namoıramo ehemplo ko mba’epe nambo’e

poraveta chupekuera omotenonde hagua Jehova-pe. Iporata mitarusukuera ohecharamo mba’ei-chapa ituva ha isy ovy’a ‘ohayhu rupi Jehovapeipy’aite guive, hi’anga rugua guive ha opa inara-ndukue reheve’. Upeicha ha’ekuera ikyre’yta ojapohagua avei upeva (Mateo 22:37). Avei ta’yrakuera

9, 10. Mba’erepa ipora tuvakuera one’e seyso rehe ifamiliakue-rape, ha mba’eichapa ikatu ojapo upeva?11. Mba’eichapa nambo’e porave nane familiakuerape oservihagua Jehovape?

68 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 71: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ohecharamo ituva ha isy ndoikoiha plata rapy-kueri ha omotenondeha

˜Nandejara rreino, ha’e-

kuera ojaposeta avei upeva (Eclesiastes 7:12; Ma-teo 6:31-33).

12 Jastudiaramo la Biblia kada semana nane fa-mıliandi oipytyvota mitarusukuerape oikuaa-ve hagua Jehovape (Salmo 119:33, 34; Prover-bios 4:20-23). Tekoteve py’yi jastudia hendivekue-ra (Salmo 1:1-3). Tuva, sy ha mitanguera ohecha-kuaava’era ko estudio inimportanteveha oimeraemba’egui. Peteı tuva he’i: “

˜Nane famılia ostudia-

se hagua tekoteve namokyre’y chupekuera, ikatu-ningo japuka, pero avei namomba’eva’era upe es-tudio. Tekoteveta jepi nanemone’e umi mitarusu-pe onatendeve hagua.

˜Nepyrura noseporairamo,

ani rejepy’ay. Reneha’aramo, upei ose porata-ma”. Ko tuva omombe’u avei onepyruvo ojerureha

12, 13. Mba’e mba’epa ikatu jajapo jastudia pora hagua nanefamıliandi?

Tekotev˜

e jastudia meme la Biblia˜

nane fam´ıliandi

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NAHEKOMBO’E MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE 69

Page 72: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Jehovape toipy-tyvo chupekueraomomba’e ha

˜gua

pe estudio (Salmo119:66).

13 Tuvakuera oservıva Jehovape omoakava’e-ra estudio ifamıliandi. Hetape

˜guara ningo hasy

oporombo’e ha oneha’ava’era ifamiliakuerapeigusto ha

˜gua pe estudio. Pero jahayhu aneteramo

nane familiakuerape jahechaukata upeva “nanerembiapokue rupi”.

˜Naneha’ambaiteta naipytyvo

chupekuera onemoa˜gui ha

˜gua Jehovare (1 Juan

3:18).˜

Nane famılia ikatu sapy’ante ndostudiasei,pero katuete ohechakuaata jastudiaseha hendi-vekuera jajepy’apy anete rupi hesekuera.

14 Ndaha’ei jastudia jave hendivekuerantenambo’eva’era nane famıliape

˜Nandejara he’ıva.˜

Nanemandu’amına Jehova he’iva’ekuere tuva-kuerape. Ha’e he’i: ‘Penemandu’ake ko’a ne’e reheha penerakate’yke hesekuera. Penapytı pendejyva rehe ha peraha pende syva rehe mandu’a-ra. Pehekombo’e umıva rehe pene mitanguera-

14. Mba’eichapa Deuteronomio 11:18, 19 nanepytyvo nambo’eha

˜gua mitarusukuerape

˜Nandejara he’

´ıva?

Jahechauk´

akena˜

nane fam´ıliape

jahayhuhachupeku

´era ha

jaguerohor´

ykeojap

´ova hiku

´ai

70 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 73: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

pe. Pene’e hesekuera pende rogape ha tape rehe,penenonguevo ha pepu’anguevo’ (Deuteronomio11:18, 19; ehecha avei Deuteronomio 6:6, 7). Pevande’isei tuvakuera manterei one’etaha

˜Nande-

jarare ita’yrakuerape. Pero peteı tuva ohayhuvaifamıliape oneha’ata omokyre’y chupekuera one-moa

˜gui ha

˜gua

˜Nandejarare.

TEKOTEV˜

E JAKORREHI MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE15 Japorokorrehıvo ningo nahekombo’enaına

pe mitarusupe ojapo ha˜gua iporava. Upeara teko-

teve jepi nanemongeta hendive ha oı vese naiko-tevetaha jakastiga chupe.

˜Nane famılia michıro

guare tekoteve kuri jakorrehi, ha ko’a˜ga tuicha-

vevo oikoteveventema upeva. Umi mitarusu hamitakuna inaka porava ohechakuaa ko mba’e.

16 La Biblia he’i: “Itavyva naine’erendui ituva-pe, ojapova pe chupe oje’eva, inaka pora” (Prover-bios 15:5). Ko teysto ohechauka poraiterei nande-ve tuvakuera okorrehiva’eraha ita’yrakuerape,ha mitarusukuera katu ‘ojapova’era oje’eva’ chu-pekuera. Jehova he’i tuva ha sy okorrehiva’era-ha ifamılia, ha ko’yte pe tuva. Umi mitarusu hamitakuna katu ojapova’era oje’eva chupekuera.Upeicha oikuaata hetave mba’e ha sa’ive ojavy-ta (Proverbios 1:8). La Biblia he’i: “Ine’erenduse’y-vape

˜guara mboriahu ha jejahei, ine’erenduvape

katu jehechakuaa” (Proverbios 13:18).17 Tuvakuera oneha’ava’era okorrehi pora

mitarusukuerape. Naiporai ojopyeterei ha

15, 16. a) Mba’eichapa ikatu jakorrehi mitarusukuerape?b) Mavapa oporokorrehiva’era, ha mba’epa ojapova’era ta’yra-kuera?17. Mba’eichapa tuvakuera ohekombo’eva’era ifam

´ılia?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NAHEKOMBO’E MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE 71

Page 74: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ombopochy chupekuera. Umi mitarusu ningoikatu onandu ndovaleiha mba’evera ituvakueraoapo’

´ıramo chupekuera (Colosenses 3:21). Nai-

porai avei tuvakuera ombopepoiterei ita’yrakue-rape, jaikuaagui mitarusukuera oikoteveha na-hekombo’e. Jahejaramo oiko inakare ose va

´ıta

hikuai. Proverbios 29:17 he’i: “Ehekombo’e ndera’y, ha’e nembopy’aguapyta, ha vy’agui nemye-nyheta”. Vers

´ıkulo 21 he’i avei: “Tembiguai one-

mbojeroviava mich˜ıete guive, amo ipaha-

pe opu’ase nderehe”. Ko teysto one’eramo jepetembiguaire, ikatu avei onekumpli mitarusukue-rare.

18 Jakorrehi poraramo nane fam´ılia, jahechau-

ka jahayhuha chupekuera (Hebreos 12:6, 11). Tu-vakuera oikuaa ijetu’uha japorokorrehi pora. O

˜ı

tuva ohejanteva mitarusukuerape ojapo ojapo-seva ani ha

˜gua oiko vai hendivekuera. Pero umi

ojapova upeicha ko’eroite ndaipu’akamo’aveimaifam

´ıliare (Proverbios 29:15; Galatas 6:9).

TEMBIAPO HA VY’AR˜

A

19 Ymami mitanguera oipytyvova’ekue ogapypetera kokuepe. Ko’a

˜ga katu heta mitarusu ha mi-

takuna o˜ı reipa, ha ituvakuera nopenai hesekue-

ra. Upevare opaichagua vy’ara onekuave’e chu-pekuera. Pero umi mba’e naiporai jepi ha ikatuombyai pe mitarusupe, jaikuaagui ko mundopenonemomba’eiha teko pot

˜ı.

18. Mba’epa jahechauka japorokorreh´ıramo, ha mba’epa oiko-

ta tuvakuera ndokorreh´ıriramo ifam

´ılia?

19, 20. Mba’epa ikatu ojapo tuvakuera ifam´ılia ovy’a ha

˜gua?

72 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 75: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

20 Upeicharo pete˜ı tuva inaka porava odesidi-

va’era mba’epa ojapota ifam´ılia ojediverti ha

˜gua.

Pero ani nanderesarai pe mitarusu okakuaahaohovo. Kada ano onandu tuichaveha ohovo haoipota ojetrata chupe kakuaaicha. Upevare ipo-ra ituva oheja chupe toiporavo mba’epa ojapose,o

˜ı porama guive upe oiporavova. Heta vese pe mi-

tarusu ndoiporavoporamo’ai musika tera inami-gora. Upeicha jave ipora nanemongeta hendiveoiporavo porave ha

˜gua.

21 Mboy tiempopa ojeporuva’era vy’ara? Hetahenda rupi oje’e mitarusukuera oikova’erahavy’ara rapykueri. Upeicha oikoramo pe mitarusuoimo’ata umi vy’ara inimportantetereiha. Tuva-kuera katu ombo’eva’era chupe o

˜ıha heta mba’e

inimportanteveva. Ko’ava h´ına ohasa tiempo ifa-

m´ıliandi, ostudia la Biblia, ojehe’a ermanokue-

ra ikatupyryva rehe, oho rreunionhape ha oipy-tyvo ogapype. Ojaporamo upeicha, ta’yrakueranomotenondemo’ai umi ‘vy’ara’ ha ombotapykue˜Nandejarape (Lucas 8:11-15).

22 Rrei Salomon he’iva’ekue: ‘Che aikuaa yvy-porape iporaveha ovy’a ha oiko pora, jaka-ru ha namboy’uramo ha jahecharamo opu’a-ha nane rembiapokue, upeva niko

˜Nandejara

ome’egui nandevente’ (Eclesiastes 3:12, 13). Ipo-ra ningo namboyke tiempo jajediverti ha

˜gua,

pero ipora avei namba’apo pohyi. Ko’a˜ga rupi

heta mitarusu nomba’apoi ha upevare ndoi-kuaai mba’eichapa javy’a jajapo poraramo nane

21. Mba’erepa naiporai pe mitarusu oiko vy’ara rapykueri?22. Mba’epa ipora nambo’e mitarusukuerape?

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NAHEKOMBO’E MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE 73

Page 76: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

rembiapo. Heta mitarusupe katu noneme’eioportunida oaprende ha

˜gua iprofesionra ikatu

ha˜guaicha omba’apo tuicha rire. Ha heta tuvape

hasy odesidi ha˜gua mba’epa iporave ita’yrakue-

rape˜guara. Mba’eichapa ikatu tuvakuera omo-

kyre’y ifam´ıliape omba’apose ha

˜gua? Ohechau-

kava’era chupekuera iporaha namba’apo pohyi,ha upeva oipytyvota mitarusukuerape omba’apokyre’y ha oiko pora ha

˜gua.

IKARIA’Y HA IKU˜

NATA˜IVO OH

´OVO

23 Ijetu’uramo jepe namongakuaa nane fami-liakuera, jaikuaa aneteha la Biblia he’

´ıva: “Mbo-

rayhu ndopamo’ai araka’eve” (1 Corintios 13:8).Upevare jahechauka meme va’era jahayhu-ha chupekuera.

˜Naneporandumi: “Aguerohory-

pa che familiakuerape ombohovai pora jave pete˜ı

provlema? Aikuaaukapa chupekuera amomba’e-ha ojapova ha avy’aha hesevekuera?”. Avei ja-joavy jave hendivekuera, pya’eve jaiko porajeyta ohechakuaaramo hikuai jahayhuha chu-pekuera.

24˜

Nane familiakuera tuichavevo, ha’ekueramaodesidiva’era heta mba’e inimportanteva. Hetavese nanandegustamo’ai odesid

´ıva hikuai. Por

ehemplo, mba’epa jajapota ndoserviseveiramoJehovape? Upeva ikatu oiko.

˜Nandejara ra’ykue-

ra o˜ıva yvagape jepe omboykeva’ekue chupe ha

onemo˜ı hese (Genesis 6:2; Judas 6). Umi mita

23. Mba’eichapa tuvakuera ikatu ohechauka ohayhuha ifami-liakuerape?24. Mba’e konsehopa ome’e la Biblia oipytyvova tuvakuerape,pero mba’epa ikatu oiko avei?

74 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 77: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ningo ndaha’ei komputadora ojapova nande jai-potavante. Ha’ekuera ikatu odesidi mba’epa oja-pose, ha oikuaa Jehova ohusgataha chupekuerahembiapokuere. Upevare ipora nanemandu’a kokonseho he’

´ıvare Proverbios 22:6: “Mitame ehe-

chauka mich˜ıreve hapera, upeicharo ituja rire

jepe ndojeimo’ai chugui”.25 Upevare jahechaukava’era nane familiakue-

rape jahayhuha chupekuera.˜

Naneha’ambai-tekena namongakuaa

˜Nandejara

˜Ne’e he’ihai-

cha. Avei namo˜ıkena ehemplo pora chupekuera.

Upeicha naipytyvota oiko ha˜gua chuguikue-

ra tapicha katupyry okyhyjeva˜

Nandejaragui.Jajaporamo upeicha jahechaukata jaagradese-ha Jehovape ome’ehaguere nandeve nane fami-liakuera.

25. Mba’eichapa ikatu jahechauka jaagradeseha Jehovapenane familiakuerare?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTA˜

NAHEKOMBO’E HA˜

GUA MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE?

Tekoteve nanemongeta (Proverbios 15:22).

Jastudia meme va’era˜

Nandejara˜

Ne’e

(Salmo 1:1, 2).

Inaranduva ohendu o˜ıramo onemone’eva chupe

(Proverbios 15:5).

Ipora namba’apo ha avei namboyke tiempo javy’a

ha˜gua (Eclesiastes 3:12, 13).

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NAHEKOMBO’E MIT˜

ARUSUKU´

ERAPE 75

Page 78: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

GUAH˜

E mboyvemi pe ara omano ha˜gua, Je-

sus onemongeta umi rrelihion omoakavandiha oporandu chupekuera peteı mba’e ojepy’amo-ngeta ha

˜gua hikuai. Ha’e he’i: “Mba’epa peje ko

amombe’utavare peeme. Oıva’ekue peteı kuimba’eita’yra mokoiva. Ha he’i pe ijypykuepe: ‘Che ra’y,tereho emba’apo nande parraltype’. Pe ita’yra katuhe’i chupe: ‘Ndahasei’. Upei ombyasy peicha ojapo-

1, 2. a) Mba’e kasopa omombe’u Jesus ohechauka ha˜gua umi

rrelihion omoakava naine’erenduiha˜

Nandejarape? b) Mba’epananembo’e mitarusukuerare pe kaso Jesus omombe’uva’ekue?

K A P´I T U L O 7

Mba’epa ikatu jajapo nanefamılia opu’aramo

nanderehe?

76 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 79: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

hague, ha oho. Upei pe kuimba’e oho ita’yra paha-gue rendape, ha he’i avei chupe oho ha

˜gua omba’a-

po. He’i katu ha’e ituvape: ‘Nei, che ru, ahata’, handohoi. Mavapa umi mokoivevagui ojapo ituva re-mbipota? Umi upepe oıva he’i chupe: ‘Pe ijypykue’ ”(Mateo 21:28-31).

2 Peicha Jesus ohechauka umi rrelihion omoa-kava naine’erenduiha

˜Nandejarape. Ojogua pe

ta’yra pahaguepe, ha’ekuera he’i ojapotaha˜

Na-ndejara rembipota ha upei katu ndojapoi. Oimeneheta tuva ha sy ohechakuaa ko kaso Jesus omo-mbe’uva’ekue oikoha jepi avei ogapype. Jesus ohe-chaukahagueicha, heta vese ndajaikuaai mba’epaopensa mitarusukuera ha mba’epa ojapota hi-kuai. Ikatu peteı mitarusu tera mitakuna naine’e-renduseiva, upe rire ou inakaguapy ha heko pora.Ipora nanemandu’a ko mba’ere nantende ha

˜gua

mba’erepa oı mitarusu opu’ava ituvakuerare.

MBA’´

EICHAPA JAIKUAA PETE˜I

MIT˜

ARUSU IRREVELDEHA?3 Heta vese nahendu jepi oıha mitarusu opu’a-

va ituvakuerare. Ha ikatu voi jaikuaa peteı mitaru-su ituvakuera ndaipu’akaveiva hese. Pero peichapeichante ndaikatui jaikuaa peteı mitarusu irre-veldeha. Ijetu’u nantende ha

˜gua mba’erepa oı mi-

tarusu opu’ava ituvakuerare ha inermanokuerakatu ine’erendu. Mba’epa ikatu ojapo tuvakueraoimeramo ohecha ifamılia opu’aseha hesekuera?Jaikuaa ha

˜gua upeva jahechami rae mba’epa oja-

po umi irreveldeva.

3. Mba’erepa naiporai tuvakuera peicha peichante he’i ifam´ılia

irreveldeha?

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO˜

NANE FAM´ILIA OPU’

˜ARAMO

˜NANDEREHE? 77

Page 80: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

4 Peteı mitarusu irreveldeva naine’erendui haonemoı mante ituvakuerare, avei ndopororrespe-tai ha nonemoısei avave poguype. La Biblia he’i:“Vyro reko mitarusu reheguante voi” (Proverbios22:15). Upeicha rupi oı ta’yrakuera naine’erendu-seiva ituvakuerape tera ambue kakuaape. Ha ko’y-te umi mitarusu okakuaava ohovo ombohovaiseituvakuerape. Enterovepe ijetu’u jajepokuaa umimba’e okambiavare, ha okakuaa aja mitarusukue-ra tuichaiterei okambia. Upevare tuvakuera ha mi-tarusukuera nonontendei jepi. Tuvakuerape

˜gua-

ra ifamılia imitaiterei gueteri, ha mitarusukuerakatu oikosema kakuaaicha.

5 Pe mitarusu irreveldeva opu’a ituvakuerare handojaposei ha’ekuera he’ıva. Pero peteı mitaru-su naine’erenduiramo sapy’apy’a, nde’isei katueteirreveldeha. Oı avei umi ndostudiaseiva la Biblia,pero ndaha’ei katuete opu’asegui ituvakuerare.Naiporai tuvakuera peicha peichante he’i ita’yra-kuera irreveldeha.

6 Ikatu piko ja’e entero mitarusu ha mitakunaonemoınteha voi ituvakuerare? Nahaniri. Sa’i umimitarusu anetehape opu’ava ituva ha isyre. Peromba’epa ikatu ja’e peteı mitarusu tera mitakunapy’yi naine’erenduseiramo ha onemoı ituvakuera-re? Mba’erepa oiko upeva?

MBA’´

EREPA O˜I MIT

˜ARUSU OPU’

˜AVA

ITUVAKU´

ERARE7 Peteı mba’e omokyre’yva mitarusukuerape

opu’a ha˜gua ituvakuerare ningo ko mundo ana.

4-6. a) Mba’eichapa jaikuaa pete˜ı mitarusu irreveldeha?

b) Mba’epa imandu’ava’era tuva ha sy ifam´ılia naine’erenduira-

mo chupekuera sapy’apy’a?7. Mba’eichapa ko mundo ana ikatu ombyai mitarusukuerape?

78 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 81: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

La Biblia he’i “ko mundo oımbaha ana poguype”(1 Juan 5:19, BNP). Ko mundo oıva Satanas poguy-pe nanemokyre’y jajapo ha

˜gua ivaıva, ha upevare

kristianokuera naneha’ava’era jajehekyi ko mba’e-gui (Juan 17:15). Ko’a

˜ga rupi oı hetave mba’e tie’y

ikatuva nanembyai (2 Timoteo 3:1-5, 13). Tuvakue-ra nonangarekoi ha nohekombo’eiramo ifamılia-pe, ikatu mitarusukuera oikose umi ‘

˜Nandejara-

pe ohenduse’yva’ oikohaicha (Efesios 2:2). Upevarenanatendeva’era ani ha

˜gua nane famılia ijunta

vai. La Biblia he’i: “Renehundiseramo ejoaju ita-vyva rehe” (Proverbios 13:20). Umi mitarusu oje-he’aramo umi heko anavare ojoguata chupekue-ra. Mitarusukuera oikoteve namomandu’a memeha jahechauka pora chupekuera iporaveha jajapola Biblia he’ıva (Isaıas 48:17, 18).

8 Avei umi mba’e oikova ogapype ikatu ombyaimitarusukuerape. Por ehemplo, pe tuva ika’ura-mo, ojedroga, tera ombyepoti hembirekope, ikatupe mitarusu oimo’a peichante voi jaikova’eraha.Ha jepe ndaiporiguasui provlema peteı ogapy-pe, oı mitarusu opensava ituvakuera ndohayhui-ha chupe, ha upevare opu’a hesekuera. Pero nda-ha’ei katuete ko’a mba’ere anonte peteı mitarusuopu’ava ituvakuerare. Oı ningo tuva ha sy oheko-mbo’e ha onangareko porava ifamıliare, ha upei-charo jepe umi mitarusu ndojaposei he’ıva hikuai.Mba’erepa upeva?

˜Naneimperfekto rupi. Pablo

he’iva’ekue: “Pekado oikehagueicha Yvy ari peteıkuimba’e rupi, ha pekado rupi oike pe nemano,upeicha avei pe nemano ohasa opavavepe, opa-vave opekagui” (Romanos 5:12, BNP). Adan ningo

8. Mba’erepa mitarusukuera opu’a jepi ituvakuerare?

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO˜

NANE FAM´ILIA OPU’

˜ARAMO

˜NANDEREHE? 79

Page 82: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

opensava’ekue ijehente ha opu’a˜

Nandejarare,upeva rupi entero yvypora naneimperfekto.Upevare heta mitarusu ha mitakuna opu’a ituva-kuerare Adan ojapohagueicha.

EL´I NDOKORREH

´IRI HA REHOBOAM

KATU OJOPYETEREI9 Heta vese katu umi mitarusu opu’a ituvakue-

rare nonehekombo’eporai rupi chupekuera (Colo-senses 3:21). Oı tuva opensava ojopy ha okorrehimbarete va’eraha ita’yrakuerape.

´Otro katu ndo-

korrehıri ha oheja umi mitarusupe oiko inaka-re. Hasy ningo jaikuaa pora ha

˜gua mba’epa ja-

japova’era. Jaikuaa umi mita ndojojoguaiha opamba’epe. Oı oikoteveva jajesarekove hese. Jahe-chamına mokoi kaso oıva la Bıbliape ha ohechau-kava mba’erepa naiporai jaheja nane famılia oikoinakare tera jajopyeterei hendivekuera.

10 Yma Israelpe oıva’ekue peteı saserdote hera-va Elı, ha’e mokoi ita’yra. Elı saserdote 40 anore hakatuete oikuaa pora mba’epa he’i

˜Nandejara lei.

Oimene oneha’a ojapo pora hembiapo ha ombo’eita’yrakuera Ofnı ha Finehaspe. Pero oheja chupe-kuera ojapo ojaposeva. Ofnı ha Finehas ningo sa-serdote, pero ha’ekuera “kuimba’e reko ana” open-sava ijehente ha ojeityva teko vaıpe. Ojaporamoguare hikuai heta mba’e vai Jehova rogape Elı no-mosesei chupekuera. Onemone’e vevuimınte chu-pekuera. Upeicha ohechauka omomba’eveha ita’y-rakuerape Jehovape rangue. Ita’yrakuera onemoıJehova he’ıvare ha upevare Elı ha ifamiliakuera

9. Mba’epa naiporai ojapo tuvakuera?10. Jepe El

´ı oservi pora saserdoteramo, mba’erepa noheko-

mbo’eporai ita’yrakuerape?

80 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 83: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

onehundi (1 Samuel 2:12-17, 22-25, 29; 3:13, 14; 4:11-22).

11 Elı ra’ykuera ningo okakuaapama upero, perope oikova ohechauka mba’erepa naiporai jahejanane famılia ojapo ojaposeva (Embojoja Prover-bios 29:21-re). Oı ningo tuva oimo’ava ohayhu-ha ifamıliape ohejaramo chupekuera ojapo ojapo-seva. Upevare nde’ıri chupekuera mba’epa iporaha mba’epa ivai. Ndokorrehıri ifamıliape jepe oja-po hikuai ivaıva Jehova renondepe. Pero ko mba’enaiporai. Tuvakuera ndokorrehıriramo ita’yra-kuerape, opu’aseta hikuai hesekuera ha naine’e-rendusemo’ai avavepe (Embojoja Eclesiastes 8:11-re).

12 Rehoboam ohechauka avei mba’epa naiporaiojapo tuvakuera. Ha’e niko pe ultimo rrei oisamby-hyva’ekue Israel onemboja’o mboyve upe teta, hanogovernaporai. Umi hente oıva ipoguype oiko asyha ndovy’aiva’ekue ituva Salomon ojopygui hendi-vekuera. Upevare ou hikuai ojerure chupe ombo-vevuive ha

˜gua chupekuera hembiapo. Ha mba’epa

ojapo Rehoboam? Ha’e ndoiporiahuverekoi chupe-kuera, nopenai umi karai arandu he’ıvare, ha ojo-pyetereive hendivekuera. Upeicha ijarhel rupi umi10 trıvu Israelgua opu’a hese ha pe rreino one-mboja’o (1 Reyes 12:1-21; 2 Cronicas 10:19).

13 Tuvakuera ikatu oaprende heta mba’e Re-hoboam ojapova’ekuegui. Tekoteve onemboja

11. Mba’epa ikatu ojapo tuvakuera ani ha˜gua ifam

´ılia ose El

´ı

ra’ykueraicha?12. Mba’epepa ojavy Rehoboam?13. Mba’epa ikatu ojapo tuvakuera ani ha

˜gua ojavy Rehoboam

ojavyhagueicha?

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO˜

NANE FAM´ILIA OPU’

˜ARAMO

˜NANDEREHE? 81

Page 84: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

“˜

Nandejara rendape” ha ojerure toipytyvomi chu-pekuera, ha avei oneha’ambaite oiporu umikonseho oıva la Bıbliape ohekombo’e ha

˜gua ifa-

mılia (Salmo 105:4). Jejopyeterei “ombotavy-rai inaranduvape”, he’i Eclesiastes 7:7. Tekote-ve nahekombo’e mitarusukuerape ani ha

˜gua oiko

hesekuera ivaıva. Pero naiporamo’ai jajopyetereihendivekuera ha ndajahejai ojapo mba’eve ijehe-gui rei. Upeicharo tuvakuera oneha’ava’era aniojopyeterei ifamıliandi tera oheja chupekuera oja-po ojaposeva. Upeva oipytyvota umi mitarusupeani ha

˜gua opu’ase ituvakuerare.

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO ANI HA˜

GUA˜

NANEFAM

´ILIA OPU’

˜A

˜NANDEREHE

14 Tuvakuera ningo ovy’a ohechavo ifamıliaokakuaa, pero ojepy’apy avei ohechavo mba’ei-chapa pe mitarusu sa’ıma oikoteve hesekuera.

14, 15. Mba’epa ojapova’era tuvakuera ifam´ılia okakuaavevo?

NEMONGET´

AKENA NDE T´

UVA HANDE S

´YNDI

Mitarusukuera ningo ndoikuaaporai gueteriheta mba’e ha oipota ojeheja chupekuera odesidiijehegui. Pero ikatu avei ndojeroviai ose poratahachupekuera umi mba’e ojapova. Ha’ete ku oguata-ramoguaicha tujure ha ipysyryiva oikovo. Upevarende nemitava, emombe’una nde tuvakuerape umimba’e ndepy’apy ha nemongyhyjeva (Proverbios23:22). Ha reimo’aramo nde tuvakuera ndohejaiharejapo mba’eve, erena chupekuera ndejopyeterei-ha. Iporata renemboja hendapekuera ndepy’agua-py jave ha ha’ekuera nahembiapohetai jave (Prover-bios 15:23). Avei tekoteve pejapysaka pora ojuehe.

82 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 85: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Pe mitarusu okakuaa aja oıta vese ndojapose-mo’aiha ituvakuera he’ıva. Tuvakuera oipytyvo-se ifamıliape oiko ha

˜gua chugui kristiano katu-

pyry, kyre’yme ojapova Jehova he’ıva (Embojoja1 Corintios 13:11-re; Efesios 4:13, 14).

15 Ijetu’uramo jepe tuvakuerape, ojepokuaa-va’era oheja ifamıliape odesidi mba’epa oja-pota. Jahejava’era mitarusukuerape toiporavomba’eichatapa hikuai okakuaapa rire. Oı ningoheta inakaguapyva imitaramo jepe. Por ehem-plo la Biblia omombe’u mba’epa ojapova’ekuerrei Josıas imitaro guare. “Imitarusupe gueteri[orekovo 15 ano rupi], onepyru oheka ituva Da-vid Jarape.” Jahecha ko mitarusu inakaguapy

˜Nane familiaku

´era ikatu os

˜e por

˜a

˜naipytyv

˜oramo chupeku

´era

imit˜

arus´

upe

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO˜

NANE FAM´ILIA OPU’

˜ARAMO

˜NANDEREHE? 83

Page 86: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha oikuaa pora hague ojapova (2 Cronicas 34:1-3,

˜N

˜NM).

16 Pe mitarusu oikuaava’era orekoha rrespon-savilida umi mba’e ojapovare. Jahejava’era chu-pekuera ombohovai pe ouva hembiapokuere. LaBiblia he’i: “

˜Namono’o pe nanotyva’ekue”, ha upe-

va oiko mitarusu ha kakuaare (Galatas 6:7, JMP).Ndaikatui jareko nane famılia inongatuhape opaarare ani ha

˜gua oiko hese mba’eve. Ha mba’epa

oikota pe mitarusu ojaposeramo peteı mba’e ivaı-va? Tuvakuera he’i pora va’era chupe ndovalei-ha ojapo, ha ikaturamo jepe omombe’u mba’erepandovalei, ni mba’eveicharo nokambiaiva’era upeva(Embojoja Mateo 5:37-re). Oıramo peteı mba’e pemitarusu ndovaleiva ojapo, jaguapyva’era ha py’a-guapype nanemongeta hendive ha namombe’uchupe mba’erepa ivai ojaposeva.

˜Nanemandu’ake-

na “mbegue katu pora nane’ero nande rapichapeipochy jera” (Proverbios 15:1).

17 Mitarusukuera oikoteve jakorrehi, ndogustai-ramo jepe chupekuera ndajahejai jave ojapo oja-poseva. Tuvakuera oporokorrehıro ipire vai jave-nte, umi mitarusu ipochyta. Umi mitarusu hi’otıvatera onemoha’enovape namokyre’y ha jagueroho-ryva’era ikatu ha

˜gua ojeroviave ijehe. Upeicharo-

mante oikota chuguikuera tapicha katupyry. Mi-tarusukuera ningo ovy’a ituvakuera ojeroviaramohesekuera (Embojoja Isaıas 35:3, 4-re; Lucas16:10; 19:17).

16. Mba’epa oikuaava’era ta’yrakuera jahejavo chupekueraodesidi ojapotava?

17. Mba’epa oikoteve mitarusukuera?

84 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 87: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

18 Ipora tuvakuera imandu’a mitarusukueraose poravetaha oikoramo peteı famılia ojoayhu haojogueraha poravape (Efesios 4:31, 32; Santiago 3:17, 18). Pero oı avei mitarusu okakuaava’ekue oı-hame onorairo ha oka’uva, tera ambue mba’e vai,ha upeicharo jepe ojehekyi umıvagui ha ose pora.Upeicharamo ikatu jajerovia nane familiakueraose porataha, pero upeara tekoteve jahechauka ja-hayhuha chupekuera, nanangareko hesekuera hajakorrehi mimi (Embojoja Proverbios 27:11-re).

˜NANE FAM

´ILIA OJAP

´ORAMO IVA

´IVA

19 Ipora ningo nahekombo’e mitanguerape. Pro-verbios 22:6 he’i: “Mitame ehechauka michırevehapera, upeicharo ituja rire jepe ndojeimo’ai chu-gui”. Pero mba’epa ikatu ja’e umi mitarusu ojapo-vare ivaıva, jepe ituvakuera ohekombo’e pora? Ika-tu piko oiko upeva? Ikatu. La Biblia he’i jo’a jo’amitarusukuera “ohendu” ha ojapova’eraha ituva-kuera he’ıva (Proverbios 1:8). Tuva, sy ha ta’yra-kuera ojapova’era la Biblia he’ıva oiko pora ha-˜gua onondive. Pero noneha’airamo onondivepa,iprovlemata hikuai.

20 Mba’epa ojapova’era tuvakuera ifamılia oja-poramo ivaıva? Upeicha jave tekoteve naipytyvomitarusukuerape. Tuvakuera imandu’aramo pemitarusu ndoikuaaiha gueteri heta mba’e, ndai-pochyetereimo’ai hendive. Pablo he’iva’ekue umikristiano ikatupyryvape: ‘Pehecharo peteı ho’avatembiapo vaıpe, pee peipytyvova’era chupe

18. Mba’erepa ikatu jajerovia nane fam´ılia ose porataha?

19. Tuvakuera ohekombo’eva’era ifam´ıliape, pero mba’epa oja-

pova’era ta’yrakuera?20. Ta’yrakuera ojavy jave, mba’epa ipora ojapo tuvakuera?

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO˜

NANE FAM´ILIA OPU’

˜ARAMO

˜NANDEREHE? 85

Page 88: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

onemyatyro ha˜gua. Ha upeva pejapo py’aporame’

(Galatas 6:1). Tuvakuera ojapova’era avei upeichaifamılia ojapo jave peteı mba’e vai. He’i pora va’e-ra pe mitarusupe mba’erepa naiporai upe ojapo-va’ekue ha mba’epa oipytyvota chupe ani ha

˜gua

ojapo jey. Tuvakuera ohechaukava’era ohayhuhape mitarusupe, pero ndoguerohoryiha hembiapovai (Embojoja Judas 22, 23–re).

21 Ha mba’epa jajapova’era pe mitarusu ojapora-mo peteı mba’e ivaietereıva? Tekoteve naipytyvo hajahechauka chupe mba’epa ojapova’era. Kongre-gasionpe oı jave peteı ojapova ivaıva, onemokyre’ychupe onembyasy ha one’e ha

˜gua ansianokuera-

ndi (Santiago 5:14-16). Onembyasy rire, umi ansia-no oipytyvo chupe oı pora jey ha

˜gua Jehovandi.

Ogapype katu tuvakuera oipytyvova’era ifamılia-pe ojavy jave. Pero ikatu oikoteve ansianokuerareavei. Tuvakuera nomo’aiva’era mba’eve ivaıva oja-pova ifamılia.

22 Tuvakuera ombyasyeterei ifamılia ojapo javeivaıva. Ojepy’apyetereıgui hikuai ikatu ipochy haoja’o vaipa pe mitarusupe. Pero ojaporamo upe-va pe mitarusu ikatu opyta ipy’aro hendivekue-ra.

˜Nanemandu’akena jajapova ikatuha oipytyvo

pe mitarusupe okambia ha˜gua. Ipora avei na-

nemandu’a Jehova operdonahague ipuevlope he-mbiapo vaikue, ha’ekuera onembyasy rupi. Pei-cha he’i chupekuera Jehova: “Peju nanemongetako’a mba’ere, ha pene rembiapo vaikue pytavera-

21. Ojejapohaicha kongregasionpe, mba’epa ojapova’era tuva-kuera ifam

´ılia ojapo jave iva

´ıva?

22. Ojapohaicha Jehova, mba’epa ojapova’era tuvakuera ita’y-rakuera ojaporamo pete

˜ı mba’e vai?

86 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 89: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mo jepe, ahejata morotı asy, ojoguaramo jepe poyvionembyape pytaitevape, morotı, mandyjuicha ahe-jata” (Isaıas 1:18). Ajepa iporaite ko ehemplo tuva-kuerape

˜guara!

23 Upevare namokyre’yva’era pe mitarusupe oje-vy ha

˜gua hape vaıgui. Ikatu jajerure umi tuva

ikatupyryvape ha ansianokuerape nanepytyvo ha-˜gua (Proverbios 11:14). Naiporai jajapo tera ja’e reirei oimerae mba’e, naipytyvoseramo nane famılia-pe. Ndovalei nandepochyeterei ha jajahei hesekue-ra (Colosenses 3:8). Ani naimo’a naipohaveima-ha, naneha’ava’era naipytyvo chupekuera ikatuhapeve (1 Corintios 13:4, 7). Jepe ndajaguerohoryiivaıva, naiporai nandepy’ahata tera nandepy’aronane familiakuerandi. Inimportanteveva katu, na-neha’ava’era name’e ehemplo chupekuera ha jaje-rovia mbarete

˜Nandejarare.

MBA’´

EPA JAJAPOVA’ER˜

A PE MIT˜

ARUSUNOKAMBIAS

´EIRAMO

24 Oı mitarusu opu’ava ituvakuerare ha ndoi-kuaaseiva mba’eve

˜Nandejaragui. Upeva oikoramo

tuvakuera oneha’ava’era oipytyvo umi otro ifamı-liape ani ha

˜gua onemomombyry ojuehegui. Ona-

tendeva’era ani ojesarekoiterei pe mitarusu nai-ne’erenduivare ha oheja rei umi otrope. Ipora aveiomombe’u chupekuera mba’epa oikohına, ani ha-˜gua ojepy’apyeterei (Embojoja Proverbios 20:18-re).

23. Mba’epa ipora ha mba’epa naiporai jajapo, nane fam´ılia oja-

po jave pete˜ı mba’e vai?

24. Mba’e provlemapa ikatu o˜ı pete

˜ı fam

´ıliape, ha mba’epa oja-

pova’era tuvakuera?

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO˜

NANE FAM´ILIA OPU’

˜ARAMO

˜NANDEREHE? 87

Page 90: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

25 Apostol Juan omombe’uva’ekue mba’epa oja-pova’era kristianokuera oı jave kongregasionpepeteı heko vaıva ha nokambiaseiva. Ha’e he’i: “Anipemo

˜guahe pende rogape, ha ani pemomaitei”

(2 Juan 10). Tuvakuera ikatu ojapo upeva ifamıliaha’eramo mayor de edad ha opu’aramo hesekue-ra. Ijetu’uetereıramo jepe chupekuera, ojapova’e-ra upeva onangareko ha

˜gua umi otro ifamıliare.

Ha’ekuera oikoteve onenangareko meme hesekue-ra. Jahechaukava’era chupekuera mba’epa iporaojapo ha mba’epa ndajahejamo’ai ojapo.

˜Nanemo-

ngetava’era hendivekuera jaikuaa ha˜gua mba’ei-

chapa oı eskuelape tera kongregasionpe. Avei jai-kuaaukava’era nane famıliape nanandegustaihaojapova inermano, pero jahayhuha chupe.

˜Nande

ndajaguerohoryi umi mba’e vai ojapova. Jacobra’ykuera omotıramo guare ifamıliape ojapo rupipeteı mba’e vai, Jacob omaldesi ha’ekuera ojapo-va, ndaha’ei chupekuera (Genesis 34:1-31; 49:5-7).

26 Ikatu naimo’a nande kausare oikoha ko’amba’e nande rogapype. Pero oimero nanembo’e-ra’e Jehovape, jajapo ha’e he’ıva ha naneha’ambai-te nane famılia rehehape, naiporai ja’e nande kau-sare ose vaiha pe mitarusu. Ndaipori ni peteı tuvaojapo porava opa mba’e, ha nande naneha’aku-ri nanatende pora nane famıliare (Embojoja He-chos 20:26-re).

˜Nambyasyeterei peteı nande ra’y

ose vaıramo. Pero oikoramo upeva nanemandu’a-va’era

˜Nandejara ontendeha jahasava ha araka’e-

25. a) Ojejapohaicha kongregasionpe, mba’epa ikatu ojapotuvakuera ifam

´ılia opu’aramo hesekuera? b) Mba’eichapa tuva-

kuera oipytyvota ifam´ıliape?

26. Mba’epa oipytyvota tuvakuerape pete˜ı ifam

´ılia ose va

´ıramo?

88 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 91: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ve ndohejamo’aiha isiervokuerape (Salmo 27:10).Upevare naneha’akena nanangareko pora nanefamiliakuera opytavare ha naipytyvo chupekueraonemoa

˜gui ha

˜gua Jehovare.

27 Naiporai naimo’a nane famılia nokambia-mo’aveimaha. Ikatuningo amo gotyove imandu’ape nambo’eva’ekuere chupe michıme ha ojevyhape vaıgui (Eclesiastes 11:6). Heta tuva ha syoservıva Jehovape ohasa ko mba’ere. Oı mitaru-su okambia ha ou jeyva ifamıliandi. Jesus omo-mbe’uva’ekue upeva oikohague peteı karaıre, ita’y-ra heko vaıva (Lucas 15:11-32). Ha upeva ikatunteavei oiko nanderehe.

27. Ojapohagueicha pe mitakaria’y Jesus one’ehague, mba’epaikatu oha’aro tuvakuera?

M BA’´

E I CH A PA KO ’˜

A KO N S´

E H O

OIPYTYV˜

OTA TUVAKU´

ERAPE ANI HA˜

GUA

IFAM´ILIA OPU’

˜A HESEKU

´ERA?

˜Nanangarekova’era nane fam

´ıliare, ani ha

˜gua ko

mundo ana ombyai chupekuera(Proverbios 13:20; Efesios 2:2).

Naiporai tuvakuera ojopyeterei ifam´ıliandi,

tera oheja chupekuera oiko inakare(Eclesiastes 7:7; 8:11).

Jakorrehiva’era nane fam´ıliape ojavyramo,

pero py’aporame (Galatas 6:1).

Umi ojapova iva´ıva ikatu ‘okuera’,

onembyasyramo ha oheja onepytyvochupekuera (Santiago 5:14-16).

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO˜

NANE FAM´ILIA OPU’

˜ARAMO

˜NANDEREHE? 89

Page 92: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

PETE ara iko’e tuichaiterei oky ha nane famıliaohova’era eskuelape. Mba’epa jajapota? Jahe-

jatapa peichante oho? Terapa nambojo’apata chu-pe ijao ikatu’y ha

˜guaicha omyi heseve? Ndajajapo-

mo’ai ko’a mba’e!˜

Nande ningo name’etante chupeoikoteveva ani ha

˜gua hykuepa.

2 Upeicha avei, tuvakuera oneha’ava’era onanga-reko pora ifamıliare ani ha

˜gua mba’eve ombyai

chupekuera. Ko’ava apytepe oı umi vy’ara onekua-ve’eva, jahecha ha nahenduva tele ha rradiope, ina-migokuera, tera ikatu umi mba’e ohenduva eskue-lape. Oı tuva ndojapoiva mba’evete asy onangarekoha

˜gua ifamıliare. Oı katu oikuaava hetaha umi

mba’e ombyaıtava chupekuera ha upevare ndohe-jai ifamıliape ojapo mba’eve ha’eno. Mba’eichapajaikuaata mba’epa iporave nane famıliape

˜guara?

3 Jahechahaicha naiporai jahejante nane famı-liape ojapo ojaposeva. Pero naiporamo’ai avei ja-jokoiterei chupekuera (Eclesiastes 7:16, 17). Upei-charo, mba’eichapa tuvakuera onangarekova’eraifamıliare? Jahechami mba’epa jajapova’era ani ha-˜gua ombyai chupekuera ohenduva eskuelape, ina-migokuera ha umi vy’ara.

1-3. a) Mba’epa ikatu ombyai nane fam´ıliape? b) Mba’epa nai-

poramo’ai tuvakuera ojapo?

K A P´I T U L O 8

˜Nanangareko nane fam

´ıliare

umi mba’e ikatuvaguiombyai chupekuera

90 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 93: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

AVAPA OMBO’´

ETA˜

NANE FAMILIAKU´

ERAPE?4 Tuvakuera oservıva Jehovape oipota ifami-

liakuera ostudia ha oaprende. Ha’ekuera oi-kuaa eskuelape onembo’eha mitanguerape olee,

oskrivi, one’e ha osolusio-nakuaa ha

˜gua provlema.

Avei mitanguera oapre-nde ostudiakuaa ha

˜gua.

Umi mba’e oaprendeva es-kuelape oipytyvo chupe-kuera ombohovai ha

˜gua

umi provlema oıva ko mu-ndope, ha omba’apokuaaha

˜gua (Proverbios 22:29).5 Upeicharamo jepe tu-

vakuera oikuaa eskue-lape ifamılia ojehe’aha

opaichagua mitarusu hamitakunare. Ha umıvaapytepe oı heta nomo-

mba’eiva teko potı. Porehemplo, mba’epa open-sa hikuai seysore? Nige-riape, peteı kolehiope oı-va’ekue peteı mitakunaheko vaıva. Ha’e onemo-ne’e ikompanerakuera-pe ojapo ha

˜gua mba’e

tie’y. Ko mitakunaomana rrevısta tie’y

ha upeva oiporu one’eha

˜gua chupekuera. Oı

4. Ma’erapa omondo tuvakuera ifam´ılia eskuelape?

5, 6. Mba’eichapa eskuelape umi mita ikatu oaprende mba’e vai?

˜NA

˜NANGAREKO

˜NANE FAM

´ILIARE UMI MBA’E IKAT

´UVAGUI OMBYAI CHUPEKU

´ERA 91

Page 94: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mitakuna ohenduva chupe, ha upeakuere peteı ina-mıga opyta hyeguasu, ha omano oityukavo imemby.

Nambyasy ningo pero heta vese umi mbo’eha-ra voi ombo’e vaipa mitanguerape. Heta tuva hasy ojepy’apy eskuelape onembo’e rupi seysore, perondoje’ei mitanguerape mba’epa ipora ha ivai hamba’epa ojehu umi heko vaıvape. Peteı kunakaraiimemby kuna orekova 12 ano he’i: “Ore roikohapeningo onemomba’e teko potı ha

˜Nandejarape. Pero

kolehiope oneme’e preservatıvo alumnokuerape”.Ko kunakarai ha imena ojepy’apy oı rupi mitarusuhe’ıva imemby kuname ojapo ha

˜gua hikuai mba’e

tie’y. Mba’eichapa tuvakuera ikatu onangareko ifa-mıliare ko’a mba’e vaıgui?

7 Iporavetapa nanane’eiramo nane famıliape sey-sore? Nahaniri. Tuva ha sy ohekombo’eva’era ifa-mıliape ko mba’ere (Proverbios 5:1). Heta teta rupituvakuera none’esei ifamıliape ko’a mba’ere.

´Afri-

cape por ehemplo, sa’ieterei oı tuva one’eva ifamılia-pe seysore. Peteı tuva Sierra Leonaygua he’i: “

´Afri-

cape ore ndorojepokuaai rone’e ko’a mba’ere”. Oıvoi tuva oimo’ava one’eramo ifamıliape ko’a mba’e-re, upei umi mitarusu ojaposetaha mba’e tie’y. Peromba’epa he’i

˜Nandejara?

MBA’´

EPA˜

NANDEJ´

ARA HE’I S´

EYSORE?8 La Biblia ohechauka pora ndaivairiha nane’e

seysore ndaha’eima guive tie’yra. Israelpe yma,˜

Na-ndejara puevlo onembyaty ohendu ha

˜gua ojeleevo

˜Nandejara lei. Ha umi “mita” oıva’era avei (Deutero-nomio 31:10-12; Josue 8:35). Pe leipe heta vese one-

7. Mavapa ohekombo’eva’era ta’yrakuerape seysore?8, 9. Mba’eichapa la Biblia one’e seysore?

92 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 95: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ne’e seysore. Por ehemplo kuna mba’asy, kuimba’emombary, teko vai, nemoakaratı, kuimba’e oikovakuimba’endi, umi oikova ihentendi, ha umi oiko-va mymbandi (Levıtico 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Deu-teronomio 22:22). Katuete ohendu rire ko’a mba’e,mitanguera oporandu heta mba’e ituvakuerape, haha’ekuera omombe’uva’era chupekuera.

9 Proverbios kapıtulo 5, 6 ha 7 katu onemone’emitarusukuerape ani ha

˜gua ho’a teko vaıpe. Upepe

ohechauka mba’eichapa umi heko vaıva ikatu na-nemonuha (Proverbios 5:3; 6:24, 25; 7:14-21). He’ipe teko vai naiporaiha oguerugui heta provlema,ha ohechauka mitarusukuerape mba’eichapa ika-tu ojehekyi ko mba’egui (Proverbios 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27). Avei ohechauka umi heko vaıva ndo-vy’aiha anetehape, pero omombe’u mba’eichapa pemena ovy’akuaa hembirekondi (Proverbios 5:15-20).Ko’ape jahecha mba’eichapa tuvakuera onemone’e-va’era ifamıliape.

10˜

Namokyre’ytapa mitarusukuerape heko vai ha-˜gua nane’eramo chupekuera seysore? Nahaniri. LaBiblia he’i: ‘Imba’ekuaagui heko potıva ose jejopy-gui’ (Proverbios 11:9).

˜Naipytyvosepa nane famıliape

ani ha˜gua ombyai chupekuera ko mundo ana? Pe-

teı tuva he’i: “Ore famılia michıete guive ronemone’echupekuera seysore. Upevare nomomba’ei hikuaiohendu jave otro mita one’e ko mba’ere. Ha’ekueraoikuaa porama umıva rombo’e rupi chupekuera”.

11 Jahechamahagueicha, nanepyruva’era na-mbo’e nane famıliape michıete guive. Ipora michı-reve nambo’e chupekuera mba’eichapa hera kada

10. Mba’erepa ikatu ja’e nombyaimo’aiha umi mitame nane’e-ramo chupekuera seysore?11. Mba’eichapa nahekombo’eva’era nane fam

´ılia mich

˜ı guive?

˜NA

˜NANGAREKO

˜NANE FAM

´ILIARE UMI MBA’E IKAT

´UVAGUI OMBYAI CHUPEKU

´ERA 93

Page 96: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

parte nande retepe. Upei tuichamievo ja’eva’era chu-pekuera orrespetava’eraha oıramo ojahu tera one-kambiava ha umıcha. Tuva ha sy ombo’eva’era ifa-mıliape ndovaleiha avave ohecha chupekuera opıvotera opoko hesekuera, ha avei ndovaleiha oiporupukara ko’a mba’e. Umi mita okakuaavevo tuva-kuera omombe’uva’era chupekuera mba’epa ojapotuva ha sy oreko ha

˜gua peteı mita. Ha imitarusu-

pe oikuaamava’era mba’eichapa hete okambiata. Ja-hechahagueicha kapıtulo 5-pe, nambo’e poraramonane famıliape nanangarekota ani ha

˜gua ojeavusa

hese (Proverbios 2:10-14).

MBA’´

EPA OJAPOVA’ER˜

A TUVAKU´

ERA12 Tuvakuera ombo’eva’era ifamıliape mba’eicha-

pa ombohovaita heta mba’e japu onembo’eva es-kuelape. Por ehemplo onembo’e yvyporakueraouha ka’ıgui, omomba’eguasuva’eraha heta, terandaikatuiha jaikuaa mba’epa ipora ha ivai (1 Co-rintios 3:19; embojoja Genesis 1:27; Levıtico 26:1;Juan 4:24; 17:17 rehe). Avei heta mbo’ehara omo-mba’eterei umi ijestudio poravape. Jaikuaaningokada uno odesidiva’eraha mba’epa ojapota, pero oıheta profesor he’ıva umi ijestudio porava anoite oi-koha vy’ape (Salmo 146:3-6).�

13 Ombohovai ha˜gua ko’a mba’e, tuvakuera oi-

kuaa rae va’era mba’epa onembo’e ifamıliape.Upeicharo nande rogapype naipytyvova’era umimitame.

˜Naneha’ava’era jaikuaa mba’epa one-

mbo’e chupekuera eskuelape. Iporata nanemonge-

� Reikuaave ha˜gua ehechami pah. 4-7 folleto Los testigos de

Jehov´

a y la educaci´

on, omosaramb´ıva testigos de Jehova.

12. Mba’e naiporaivapa onembo’e jepi eskuelape?13. Mba’eichapa ikatu naipytyvo nane fam

´ıliape?

94 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 97: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ta hendivekuera ou rire eskuelagui ha napora-ndu mba’epa oaprende hikuai, mba’epa ogustavechupekuera tera mba’epa ijetu’uve. Jahechava’e-ra ikuadernokuera, ojapopa hembiapo, ha ilivretaavei.

˜Naneha’ava’era jaikuaami imaestrokuerape,

ha ipora ja’e chupekuera namomba’eha hembiapoha naipytyvoseha opa ikatumıvape.

AVAPA I˜

NAMIGOKU´

ERA14 “Mava piko nembo’e upeva?” Peicha he’i jepi

tuvakuera ifamılia he’i tera ojaporamo peteı mba’eivaıva. Sapy’ante umi mita oaprende hapichagui,taha’e ikompanero tera ivesınogui.

˜Nane irunguera

ikatu nanepytyvo tera nanembyai, jepe nandetui-chama. Apostol Pablo he’iva’ekue: “Anıke penembo-tavyuka: ‘Irunguera vai jepokuaa pora mbyai-ha’ ” (1 Corintios 15:33, BNP; Proverbios 13:20).Ha ko’yte mitarusukuerape pya’eve ombyai ijuntavai. Ha’ekuera oipotaiterei umi ijavegua ogueroho-ry ha ohecharamo chupekuera. Upevare tekoteveoiporavo pora inirura.

15 Heta vese ta’yrakuera ndoiporavoporai inami-gora. Upevare tuvakuera oipytyvova’era chupekue-ra. Upeva nde’isei nande jaiporavotaha nane famı-liape inirura. He’ise guei naipytyvotaha chupekueraoiporavokuaa ha

˜gua. Ipora jahechauka chupekue-

ra mba’epa oguerohoryva’era peteı tapichare. Jaipo-ta nane amigora peteı tapicha ohayhuva Jehovapeha ojaposeva hembipota (Marcos 12:28-30).

˜Na-

mbo’eva’era nane famıliape ohayhu ha omomba’eha

˜gua umi tapicha heko pora, ipy’apora, ipojera ha

14. Mba’erepa tekoteve mitarusukuera oiporavo pora inirura?15. Mba’eichapa ikatu nambo’e nane fam

´ıliape oiporavo pora

ha˜gua inamigora?

˜NA

˜NANGAREKO

˜NANE FAM

´ILIARE UMI MBA’E IKAT

´UVAGUI OMBYAI CHUPEKU

´ERA 95

Page 98: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ikyre’yvape. Jastudia jave hendivekuera namyesa-ka pora va’era mba’eichapa umi Jehova siervokue-ra ymaguare heko pora va’ekue. Avei jahechauka-va’era ko’a

˜ga oıha kongregasionpe aichagua tapicha.˜

Nande voi name’eva’era ehemplo jaiporavo pora rupinane amigora.

16 Jaikuaa piko mava mavapa nane famılia ami-gokuera? Mba’erepa ndaja’ei chupekuera toguerunande rogape jaikuaami ha

˜gua? Ikatu naporandu

nande ra’ykuerape, mba’epa opensa inamigokuera-re umi otro mitarusu. Ojekuaapa chupekuera hekopora rupi, tera ojapohaguere mba’e vai nemihame?Oimero ojapo ivaıva, naipytyvova’era nane famılia-pe ohechakuaa ha

˜gua ko’ava ndaha’eiha junta pora

(Salmo 26:4, 5, 9-12). Jahecharamo nane famıliaonepyruha ine’e ky’a, ojapo ivaıva, tera onemondevai, nanemongetava’era hendivekuera inirunguera-re. Ikatu oime oreko peteı amıgo ombyaıva chupe-kuera (Embojoja Genesis 34:1, 2-re).

17 Pero ndaha’ei nambo’enteva’era nane famıliapeani ha

˜gua ijunta vai.

˜Naipytyvova’era chupekuera

otopa ha˜gua amıgo heko porava. Peteı tuva he’i: “Ro-

heka mba’epa rojapota ore famıliandi. Por ehemplo,eskuelape onemokyre’y che ra’ype oike ha

˜gua ekı-

po de futbolpe. Upemaro che rembirekondi roguapyronemongeta hendive ha rohechauka chupe upepeoıtaha heta tapicha naiporaiva amigora. Pero ro’eavei rohotaha ermanokuerandi rohuga ha

˜gua par-

tıdo. Ha upeva ombovy’a chupe”.18 Umi tuva ohayhuva ifamıliape oipytyvota chu-

pekuera otopa ha˜gua inamigora heko porava. Avei

16. Mba’eichapa ikatu jaikuaa mba’eichagua am´ıgopa oreko

nane fam´ılia?

17, 18. Mba’eichapa ikatu naipytyvo nane fam´ıliape otopa ha-

˜gua am

´ıgo heko porava?

96 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 99: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oneha’ata oheka umi vy’ara ou poratava ita’yrakue-rape. Pero heta tuva ndoikuaai mba’epa ojapota oha-sa pora ha

˜gua ifamıliandi.

MBA’EICHAGUA VY’AR˜

APA IKATU JAIPORAVO?19 He’ıpa la Biblia ivaiha jahuga ha javy’a? Naha-

niri.˜

Nandejara˜

Ne’e he’i oıha ‘ara ojepuka ha˜gua

19. Mba’e ehemplopa ohechauka ndaivairiha javy’a nane fam´ı-

liandi?

˜NA

˜NANGAREKO

˜NANE FAM

´ILIARE UMI MBA’E IKAT

´UVAGUI OMBYAI CHUPEKU

´ERA 97

NOMBYASYIETE MBA’EVE

Paul ha hembireko Lu-Ann ningo testıgo deJehova ha oinvita jepi hogape ermanokuerape. Ha’e-kuera onatende pora mba’epa ojejapota ha mavamavapa outa ani ha

˜gua onembyaty hetaiterei. Ha’e-

kuera oikuaa upeva iporaha ifamıliape˜guara.

Lu-Ann omombe’u: “Che memby orekova 6 anohera Eric ha ohoma eskuelape. Peteı jey ikompanerı-to sy he’i cheve ombyasyha

´Ericpe ndofestehai rupi

umi kumpleano ojejapova eskuelape. Ha’e chupe:‘Aagradese ndeve rejepy’apyhaguere che membyre.Ajepa ndepy’aporaite! Ha ni mba’eveicharo ndere-gueroviamo’ai Eric nombyasyiha ndofestehaihague-re ko’a fiesta’i’. Ha’e he’i aneteha upeva. Upemaroha’e chupe: ‘Eporanduna chupe, jahecha mba’epahe’i’. Aha rire upegui ko kunakarai oporandu chemembype: ‘Nerembyasyi piko ndaikatuihaguere rei-me ko’a kumpleano poraitepe?’. Eric omana porahese ha he’i: ‘Cheve

˜guara 10 minuto, torta, galletı-

ta atyra, ha mitanguera opuraheiva ndaha’ei peteıfiesta. Rehoramo ogape rehechata mba’eichaiteparovy’a umi fiesta rojapovape!’ ”. Ko mita’i he’ıva ohe-chauka poraiterei ha’e nombyasyieteha umi kum-pleano.

Page 100: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha ara oneime ha˜gua vy’ape’ (Eclesiastes 3:4).� Yma

Israelpe˜

Nandejara puevlo opurahei, ojeroky ha oja-pova’ekue hetave mba’e. Avei Jesucristo ohova’e-kue peteı kasamientohape, ha peteı ‘karu guasu-pe’ ojapova chupe

˜guara Mateo Levı (Lucas 5:29;

Juan 2:1, 2). Peicha jahecha Jesus oguerohoryha-gue ko’aichagua vy’ara. Upevare anıkena napensaivaiha japuka tera jajapo vy’ara nande rogape.

20 Jehova ningo ovy’a (1 Timoteo 1:11). Upevarejavy’ava’era jaservıvo chupe, ha’e ningo ndoipotaijaiko vy’a’yme ha tova pukupe (Embojoja Deutero-nomio 16:15-re). Mitanguera ningo hetia’eterei hatekoteve ohuga ha isaraki. Ha’ekuera ikatu oapre-nde heta mba’e onembosaraihape. Upevare jahe-kava’era mba’epa ipora jajapo hendivekuera. Tuvaomoıva’era ifamıliape oikoteveva, ha upeva he’iseomboykeva’eraha tiempo vy’ara. Pero naiporamo’aioiko vy’ara rapykueri.

21 La Biblia he’ihagueicha, ko’a “ara paha” ijetu’u-vape hetaiterei hente ‘ojapo umi mba’e chupekue-rante ombovy’ava, ojaporangue

˜Nandejara oipotava’

(2 Timoteo 3:1-5). Ha’ekuera oiko vy’ara rapykueri.Ko’a

˜ga rupi opaichagua vy’ara onekuave’e, ha na-

motenonderamo umıva ikatu namboyke umi mba’einimportanteveva. Oı vy’ara nanemokyre’yva nandereko vai, nanorairo, jajedroga ha jajapo ha

˜gua heta-

ve mba’e vai (Proverbios 3:31). Mba’epa ikatu jajapoani ha

˜gua ko’a mba’e ombyai mitarusukuerape?

� Evreo ne’e ojetradus´ıva ‘ojepuka’ he’ise avei ‘nanembosarai’,

‘jafesteha’ tera ‘jajediverti’.

20. Mba’erepa ipora namboyke tiempo nane fam´ılia ovy’a ha-

˜gua?

21. Mba’e iva´ıvapa jahecha umi vy’arame?

98 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 101: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

22 Tuvakuera he’iva’era ta’yrakuerape mba’epandovalei ojapo. Avei oipytyvova’era ohechakuaa ha-˜gua mba’eichagua vy’arapa ombyaıta chupekue-ra, ha ani ohasaiterei tiempo vy’ara rapykueri. Tu-vakuera oneha’ambaiteva’era ojapo ko mba’e. Porehemplo: peteı karai mokoi ita’yrava ohechakuaape ijypykue ohenduetereiha peteı emisora pya-hu rradiope. Upevare peteı ara ohokuevo omba’a-po, ko karai omoı upe emisora. Heta vese omo-mbyta ikamion oanota ha

˜gua mba’e rehepa one’e

umi musika onembohasava. Upei oguapy onemo-ngeta ita’yrakuerandi umi mba’e ohenduva’ekuere.

22. Mba’eichapa ikatu naipytyvo nane fam´ıliape oiporavo pora

ha˜gua ivy’ara?

Jaiporavo por˜

aramo umi vy’ar˜

a,˜

nane fam´ılia ikatu

oaprende heta mba’e ha o˜

nemoa˜

gui˜

Nandej´

arare

˜NA

˜NANGAREKO

˜NANE FAM

´ILIARE UMI MBA’E IKAT

´UVAGUI OMBYAI CHUPEKU

´ERA 99

Page 102: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Oporandu chupekuera: “Mba’epa peje ko’a mba’e-re?”, ha ojapysaka pora hesekuera. Ha’e oiporu laBiblia ohechauka ha

˜gua umi mitarusupe mba’ere-

pa naiporai umi musika. Ko’a mitakaria’y ohecha-kuaa iporaha ituva he’ıva ha he’i nohendumo’avei-maha upe emisora.

23 Umi tuva ojepy’apyva ifamıliare oneha’aoikuaa mba’epa ohecha telepe ha mba’eichaguamusika, pelıkula, lıvro ha videohuegopa ogus-ta ita’yrakuerape. Omana umi lıvro ha CD ape-re, ohendu mba’erepa one’e umi musika, ha one-ha’a oikuaa mba’e reheguapa umi pelıkula. Hetapeomondyi ohechavo mba’eichagua “vy’arapa” one-kuave’e mitarusukuerape. Upevare umi tuva ohay-huva ifamıliape oguapy onemongeta hendivekue-ra umi pelıgro oıvare. Ohechauka chupekueramba’epa he’i la Biblia ha avei oiporu lıvro Lo quelos j

´ovenes preguntan. Respuestas pr

´acticas ha

umi rrevısta˜

Nema˜

naha ha ¡Despertad!� Tuvakue-ra oneha’ava ohechauka pora ifamıliape mba’epaipora ha ivai, oipytyvota chupekuera oiporavo poraha

˜gua (Mateo 5:37; Filipenses 4:5).

24 Pero ndaha’ei ja’enteva’era nane famıliapemba’eichagua vy’arapa naiporai. Jahekava’era vy’a-ra iporava ani ha

˜gua nane famılia oho tape vaıre.

Heta famılia imandu’a mba’eichapa ovy’amiva’ekueonondivepa. Por ehemplo: ose ojepasea, oho arrojo-pe, peskadape, oguata uperupi, ohuga, oviaha ovi-sita ha

˜gua ihente tera inamigokuerape. Oı famılia

� Omosaramb´ıva testigos de Jehova.

23. Mba’epa ikatu jajapo nanangareko ha˜gua nane fam

´ıliare?

24, 25. Mba’e mba’epa ikatu jajapo javy’a ha˜gua nane fam

´ılia-

ndi?

100 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 103: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oguapyva ohendu peteı olee jave chupekuera.´

Otrokatu oguapy okasea. Oı avei umi ogustava chu-pe karpinterıa tera artesanıa; ombopuva mbaraka,opinta, tera oneha’ava ostudia ha oikuaave Jehovarembiapokue. Jajaporamo ko’a mba’e nanangare-kota nane famıliare ani ha

˜gua ombyai chupekue-

ra umi vy’ara onekuave’eva ko mundope. Upeichaohechakuaata hikuai ikatuha ojapo heta mba’eovy’a ha

˜gua, ndaha’ei oguapynte omana telere tera

ohendu rradio. Javy’ave jajaporamo peteı mba’e na-mana rei rangue.

25˜

Nanembyatyramo ermanokuerandi ikatu aveijahasa pora.

˜Nande ra’ykuera ovy’ata umichahape

oıramo onangarekova hesekuera, avei ndatuichai-teiramo pe aty, ha oparamo orape pora. Peicha one-mbyatyramo ovy’a ha

˜gua, oikuaaveta ermanokue-

rape ha ohayhuveta chupekuera (Embojoja Lucas14:13, 14; Judas 12-re).

˜NANE FAM

´ILIA IKATU IPU’AKA KO M

´UNDORE

26 Anetehape tekoteve naneha’ambaite ani komundo ana ombyai nane fam

´ıliape. Ha o

˜ı pe-

te˜ı mba’e inimportantetere

´ıva nanepytyvova

upeara: mborayhu. O˜ıramo mborayhu nande ro-

gapype nande ra’ykuera ovy’ata nanendive, ndo-kyhyjemo’ai omombe’u ha

˜gua nandeve onandu-

va, ha upeicha nanangarekota hesekuera. Pero o˜ı

pete˜ı mba’e inimportanteveva jajapova’era: jahay-

hu Jehovape.˜

Nane fam´ılia ohayhuramo Jehovape

oneha’ata ani ojapo mba’eve ombopochyva chu-pe. Avei umi tuva ohayhuramo Jehovape ipy’aiteguive oneha’ata ohayhu ha otrata pora ifam

´ıliape

26. Mba’epa nanepytyvota nanangareko ha˜gua nane fam

´ıliare?

˜NA

˜NANGAREKO

˜NANE FAM

´ILIARE UMI MBA’E IKAT

´UVAGUI OMBYAI CHUPEKU

´ERA 101

Page 104: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Jehova ojapohaicha (Efesios 5:1; Santiago 3:17).Upeicha mitarusukuera nopensamo’ai Jehovandoipotaiha javy’a tera oproiviha nandehe-gui hetaiterei mba’e. Ha ndohejasemo’ai Jehovarape. Ohechakuaata hikuai javy’aveha jaserv

´ıvo

Jehovape ha ndaiporiha iporaveva upevagui.27 Umi fam

´ılia oneha’ava oservi Jehovape ono-

ndivepa ombovy’a chupe. Ha’ekuera oneha’a ‘hekopot

˜ı’ ha omboyke umi mba’e vai ojejapova ko mu-

ndope (2 Pedro 3:14, BNP; Proverbios 27:11).Upeicha ko’a fam

´ılia onemo

˜ı ko mundore Jesus

ojapohagueicha. Ha’e ndohejaiva’ekue ko mundoomongy’a chupe. Omano mboyvemi Jesus he’i-va’ekue: “Che chepu’akava’ekue ko mundo rehe”(Juan 16:33, BNP).

˜Naneha’akena nane fam

´ılia tai-

pu’aka avei ko mundore jaikove ha˜gua opa ara

˜guara!

27. Mba’eichapa umi fam´ılia ikatu ipu’aka ko mundore?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTA˜

NA˜

NANGAREKO HA˜

GUA˜

NANE FAM´ILIARE?

Umi mba’e jaikuaava nanemoarandu hananepytyvo jaikove ha

˜gua (Eclesiastes 7:12).

‘Arandu ko Yvy arigua niko, vyro reiete˜Nandejarape

˜guara.’ (1 Corintios 3:19.)

Jajehekyiva’era umi junta va´ıgui

(1 Corintios 15:33).˜

Naikoteveramo jepe umi vy’ara, naiporamo’ainamotenonde nande rekovepe (Eclesiastes 3:4).

102 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 105: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

OJE’´

ENINGO Estados Unıdospe “hetaveha oho-vo” umi sy ha tuva omongakuaava ha’eno ifa-

mılia. Ko mba’e ojehecha avei heta tetame. Oı hetai-terei ojedivorsiava, tuva tera sy ohejava ifamılia haoı imembyva omenda’yre. Upeva ombohasa asy tu-vakuera ha ta’yrakuerape.

2 Peteı sy he’i: “Che ningo viuda, areko 28 anoha mokoi chememby. Ndavy’aietereıko apensavo chemembykuera okakuaataha ituva’yre. Ha’ete ku ava-ve ndojepy’apyiva cherehe. Che membykuera ohe-ndu jepi cherase ha upeva ojapo vai hesekuera”.Ko’aichagua sy ha tuva ningo ikatu ipochy, ombo-ja ijehe upe oikova tera onenandu ha’eno. Hi’ariveoseva’era omba’apo ha avei ojapo tembiapo ogapy-pegua. Peteı sy he’i: “Ijetu’u namongakuaa naneanonane memby.

˜Nambohovaiva’era heta provlema. Ha

jajeıvo peteıgui oı jeyma peteı provlema pyahu”.3 Mitarusukuera avei iprovlema oiko jave ituva

tera isyndi ano. Ikatu onenandu vaieterei ituva teraisy omanohaguere tera peteıva ohoramo hogagui.Heta mitarusure ojapo vaieterei ndorekoiramo itu-va tera isy.

1-3. Mba’erepa hetave ohovo umi sy ha tuva omongakuaavaha’eno ifam

´ılia? Mba’eichapa onenandu upe haguere tuvakue-

ra ha mitarusukuera?

K A P´I T U L O 9

Umi tuva tera sy ha’enovaikatu omongakuaa

pora ifamılia

UMI T´

UVA T´

ER˜

A SY HA’E˜

OVA IKATU OMONGAKUAA POR˜

A IFAM´ILIA 103

Page 106: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

4 Ymaite guive o˜ıva vo

´ınte sy ha tuva omonga-

kuaava ha’eno ifam´ılia. La Biblia one’e heta vese

“viuda” ha ‘ityre’yvare’ (´

Exodo 22:22,˜

NM; Deute-ronomio 24:19-21; Job 31:16-22). Jehova ojepy’apyhesekuera ha ohechakuaa ohasa asyha. La Bibliahe’i

˜Nandejara ha’eha ‘opaite ityre’yva ru, ha ime-

nave’yva nangarekohara’ (Salmo 68:6, [68:5, NM]).Katuete ko’a

˜ga Jehova ojepy’apy avei umi tuva tera

sy omongakuaavare ha’eno ifam´ılia. Ha Ine’eme

ome’e heta konseho oipytyvotava chupekuera osepora ha

˜gua.

MBA’´

EICHAPA˜

NA˜

NANGAREK´

OTA˜NANDE ROGAP

´YRE

5 Epensam´ına mba’eichapa renangarekota nde

rogapyre. Pete˜ı kunakarai ojedivorsiava’ekue he’i:

“Heta vese aikoteve pete˜ı kuimba’e chepytyvo. Por

ehemplo o˜ıramo pete

˜ı mba’e onembya

´ıva ogape ha

ndaikuaai mba’eichapa amyatyrota”. O˜ı avei heta

kuimba’e ojedivorsia tera opytava viudo ndojapo-kuaaiva mba’eve ogapype. Ha ta’yrakuera katuojepy’apy ohechavo ndojejapoiha tembiapo ogapy-pegua.

6 Mba’epa oipytyvota chupekuera?˜

Nanema-ndu’ami mba’epa ojapova’ekue pe “kuna onanga-rekokuaava hogare” one’eha Proverbios 31:10-31.Hetaiterei mba’e ningo ojapo ko kunakarai. Ha’eovende, ombovyvy, onekosina, ojogua yvy, onemityha onemu. Mba’erepa ikatu ojapo hetaite mba’e?

4. Mba’eichapa jaikuaa Jehova ojepy’apyha umi sy ha tuvaomongakuaavare ha’eno ifam

´ılia?

5. Mba’e provlemapa ombohovai jepi sy ha tuva ha’enova?6, 7. a) Mba’e ehemplo porapa ome’e pe “kuna onangareko-kuaava hogare” one’eha Proverbios? b) Mba’erepa umi sy hatuva ha’enova oneha’ava’era onatende pora hogapyre?

104 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 107: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Ha’e iguapaiterei, voi opu’a omba’apo ha osegi pytumeve. Omohendapa pora ojapotava; ome’e otro-pe hembiapora ha onatende hapicha oikotevevare.Ndare

´ıri ojeguerohory chupe!

Namoakaramo naneano nane fam´ılia tekoteve

nandeguapo avei.˜

Naneha’ava’era nanatende poranande rogapyre, upeicha nane familiakuera ovy’a-ta. Upeara tekoteve jahecha mba’e mba’epa jajapo-va’era ha mba’eichapa jajapota. La Biblia he’i voi:“Ikatupyryva rembiapo, mba’e pora memete” (Pro-verbios 21:5). Pete

˜ı tuva omombe’u: “Chenembya-

hyi javente chemandu’a anekosinava’eraha”. Peroumi tembi’u ojeprepara porava inalimentove haheve. Upeicharo tekoteveta naaprende mba’eicha-pa ojejapo a mba’e. O

˜ı avei sy oaprendeva opinta-

kuaa ha˜gua, plomer

´ıa, tera omyatyro ha

˜gua iko-

che. Upeara ojerure inamigokuera ikatupyryvapeombo’e ha

˜gua chupekuera, tera ojogua l

´ıvro ha

rrev´ısta nanembo’eva mba’eichapa ikatu nandete

jajapo a mba’e.8 Iporapa jajerure umi mitame nanepytyvo ha-

˜gua? Pete

˜ı sy ha’enova he’i: “Heta vese nambya-

sy nane memby ituva ndaiporihaguere ha upeva-re nambojeroviaiterei”. Pero ko mba’e naiporai umimitame

˜guara. La Biblia omombe’u yma umi mi-

tarusu ojeroviava˜

Nandejarare oipytyvohague itu-vakuerape (Genesis 37:2; Cantar de los Cantares1:6). Upevare, ipora name’e mimi nane fam

´ıliape

hembiapora, por ehemplo ojohei ha˜gua tembiporu,

tera omopot˜ı ha

˜gua ikoty. Ha mba’erepa ndajaja-

poi onondive ko’a mba’e? Katuete javy’ata jajapo-ramo upeva.

8. Mba’eichapa ikatu oipytyvo mitanguera ogapype?

UMI T´

UVA T´

ER˜

A SY HA’E˜

OVA IKATU OMONGAKUAA POR˜

A IFAM´ILIA 105

Page 108: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

MBA’´

EPEPA˜

NAMBA’AP´

OTA?9 Heta sy ha tuva ha’enovape ijetu’u omoı ha

˜gua

ifamıliape oikoteveva, ko’yte umi mitakuna ime-mby reıvape.� Oı govierno oipytyvova ko’aichaguatuva ha sype ojuhu peve itravahora. La Biblia ohe-chauka kristianokuera ikatuha oiporu ko’a mba’eoikoteve jave (Romanos 13:1, 6). Umi viuda ha umiojedivorsiava ohasa asy jepi avei. Heta kuna ningoomba’apova’ekue hogapypente, pero ko’a

˜ga osema-

nteva’era omba’apo, ha sa’ieterei anga ogana. Oıoneha’ava ostudia mbykymi upei omba’apo ha

˜gua.

10 Pe sy oikuaava’era imembykuera ndoipota-mo’aiha ose omba’apo, pero ndovalei onenanduvai upevare. Ipora omombe’u chupekuera mba’ere-pa omba’apova’era ha ohechauka Jehova oipotahatuvakuera omoı ifamıliape oikoteveva (1 Timoteo5:8). Mbegue katupe umi mita ojepokuaata.

˜Nane

rembiapoitereıramo jepe, naneha’ava’era namboy-ke tiempo jahasa ha

˜gua hendivekuera. Jajapora-

mo upeva, umi mita nonanduguasumo’ai oıramoumi mba’e ndaikatumo’aiva name’e chupekuera(Proverbios 15:16, 17).

AVAPA O˜

NANGAREKO M´

AVARE?11 Jaikuaaningo umi sy ha tuva ha’enova ojepo-

� Pete˜ı mitakuna hyeguasuramo heko vai rupi, kongregasion-

pe nonemoporai ojapova. Upeicharamo jepe, onembyasyramoojapova’ekuere, ikatu o

˜ı ansiano tera ambue ermano oipytyvo-

seva chupe.

9. Mba’erepa ijetu’u jepi umi sy ha’enovape omo˜ı ha

˜gua ime-

mbykuerape oikoteveva?10. Mba’eichapa pete

˜ı sy ikatu omombe’u imembykuerape

mba’erepa oseva’era omba’apo?11, 12. Mba’epa ndojapoiva’era tuvakuera?

106 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 109: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

kuaaitereiha ifamıliare. Pero nanemandu’ava’eratuvakuera onangarekova’eraha ifamıliare, nda-ha’ei umi mita onangarekotava hesekuera. Porehemplo, naiporamo’ai pe sy oipotaramo imembykuimba’e omoaka ogapy, tera omombe’upaiteramoiprovlema imemby kuname. Naiporai ojapo hikuaiupeva, ipohyieterei rupi umi mitame

˜guara.

12 Ehechauka ne famıliape, nde renangarekota-ha hesekuera, ndaha’ei ha’ekuera nderehe (Embo-joja 2 Corintios 12:14-re). Ikatu umi sy ha tuvaha’enova oikoteve jepi onemone’e tera oipytyvovachupekuera. Upeicha oiko jave ikatu onemboja pe-teı ansiano kongregasionpegua, tera peteı erma-na ikatupyryva rendape. Ndovalei ojeko ifamıliare(Tito 2:3).

Emboyke ti´

empo rehasa ha˜

gua ne fam´ıliandi

UMI T´

UVA T´

ER˜

A SY HA’E˜

OVA IKATU OMONGAKUAA POR˜

A IFAM´ILIA 107

Page 110: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

JAKORREHI POR˜

AKENA13 Umi kuimba’epe ningo ndahasyi jepi okorrehi

ifam´ılia, pero pe sype

˜guara ijetu’u. Pete

˜ı sy omo-

mbe’u: “Che membykuera ningo tuichaicha haone’e pyrusu. Upevare aneha’ambaiteva’era ani oi-mo’a hikuai akyhyjeha chuguikuera”. Avei ikatunambyasy gueteri nane mena omanova’ekue, teranandepochy jajedivorsiahaguere. Ikatu jakyhyjenane memby ohosero

˜guara oiko ituvandi. Upeva-

re ijetu’uve jakorrehi chupekuera.14 La Biblia he’i “mita omotı isype, hekope’y one-

mbojeroviaro” (Proverbios 29:15). Jehova voi he’isy ha tuva ohekombo’e ha okorrehiva’eraha ifamı-lia. Upevare ndovalei nanenandu vai tera jakyhy-je jakorrehi ha

˜gua (Proverbios 1:8). Araka’eve na-

namboykeiva’era la Biblia he’ıva (Proverbios 13:24).˜Naneha’akena jakorrehi pora ha namombe’u chu-pekuera mba’erepa jajapo upeva. Ko mba’e ipo-rata umi mitame

˜guara. Tekoteve avei jahechakuaa

mba’eichapa onenandu hikuai. Peteı tuva he’i: “Ako-rrehi chupekuera, pero aneha’a avei ahechakuaaombyasyha gueteri isy omanohaguere. Anemongetameme hendivekuera. Rojapo jave sena

˜gua ronemo-

ngeta ha omombe’u cheve mba’epa onandu hikuai”.15 Oimero jajedivorsia, naiporamo’ai nane’e vai

umi mitame ituva tera isyre. Umi mitare ningo oja-po vai ituva ha isy oiko vaıramo, ha ikatu ndorrespe-tavei chupekuera. Upevare naiporai ja’e: “Renembo-tavy, rejogua nde tuvape!”. Jepe nandepochy hese,nanemandu’ava’era umi mita ohayhuha ituvape.

13. Mba’erepa ijetu’u jepi umi sy ha’enovape okorrehi imemby?14. Mba’eichapa jakorrehiva’era nane fam

´ılia?

15. Mba’erepa naiporai umi ojedivorsiava one’e vai ojuehe ifa-m

´ıliape?

108 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 111: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Mitanguera oikoteveituva ha isy ohayhu,onangareko ha oheko-mbo’e chupekuera.�

16 Jahechamakurijaporokorrehi nde’i-seiha katuete jakas-tigante. Tekoteve aveinahekombo’e. Ikatujajehekyi heta provle-magui jastudiaramo la Biblia nane famıliandi (Fi-lipenses 3:16). Inimportante avei jaha meme rreu-nionhape (Hebreos 10:24, 25).

˜Naneha’ava’era

jastudia hendivekuera kada semana, ijetu’uramojepe. Peteı sy he’i: “Aju rire che travahohagui che-kane’oiterei. Pero apensa astudiava’eraha che me-mby kunandi, ndaikatui aheja rei upeva. Ha’e ningoovy’aiterei rostudia jave”.

17 Timoteope ijavuela ha isy ombo’eva’ekue˜

Na-ndejara

˜Ne’e. Ituva noipytyvoi chupekuera. Upeicha-

ramo jepe Timoteogui oiko peteı kristiano katupyry,

� Ko’ape nanane’ei umi tuva tera sy otrata va´ıvare ifam

´ıliape.

Upeicha jave tekoteve nanangareko pe mitare ani ha˜gua ojetra-

ta vai chupe. Avei nane mena tera nane rembireko he’´ıramo

nane fam´ıliape ani ha

˜gua ine’erendu tera nandereja ha

˜gua, ika-

tu nane’e ansianokuerandi tera pete˜ı nane am

´ıgo ikatupyryva-

ndi nanepytyvo ha˜gua.

16. Mba’epa ipora ojapo tuvakuera ohekombo’e ha˜gua ifam

´ılia?

17. Mba’eichapa nane fam´ılia ikatu ose pora Timoteoicha?

Ta’yraku´

era,peipytyv

˜okena pende

sy t´

er˜

a pende t´

uvape

UMI T´

UVA T´

ER˜

A SY HA’E˜

OVA IKATU OMONGAKUAA POR˜

A IFAM´ILIA 109

Page 112: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha upei omoiruapostol Pablope(Hechos 16:1, 2;2 Timoteo 1:5; 3:14, 15).

˜Nane famı-

lia ikatu ose poraavei ‘namongakuaa ha nahekombo’eramo

˜Nandeja-

ra oipotahaicha’ (Efesios 6:4).

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO ANI HA˜

GUA˜NA

˜NE

˜NANDU

˜NANEA

˜NO

18 Pete˜ı sy he’i: “A

˜ı jave ogape, che membykuera

onenomba rire, amana pe koty nand´ıre ha anena-

ndu cheano pete˜ı”. Heta sy ha tuva ha’enova oipo-

ta inirura. Ha ndaiva´ıri jaipota pete

˜ı nanemoiru-

va. Pero he’isepa upeva jahekataha oimehaicha reinane irura? Apostol Pablo he’i yma o

˜ıhague viuda

‘imba’epotagui’ omboykeva Cr´ıstope (1 Timoteo 5:

11, 12, BNP). Naiporamo’ai namendasetere´ıgui na-

mboyke˜

Nandejarape (1 Timoteo 5:6).19 Pete

˜ı tuva kristiano he’i: “Heta vese aimese-

terei pete˜ı kunandi, pero aneha’a ajejoko. Oura-

mo che akame pete˜ı mba’e tie’y, pya’e amboyke,

ha aneha’a apensa ambue mba’ere. Chepytyvo jepi

18, 19. a) Mba’eichapa onenandu jepi umi tuva tera sy ha’e-nova? b) Mba’e konsehopa nanepytyvota ani ha

˜gua jajapose

iva´ıva?

Kongregasi´

onpeo

˜ne

˜nangareko umi

‘vi´

uda’ ha ‘mit˜

atyre’

˜yre’

110 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 113: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

apensaramo che fam´ıliare”.

˜Nandejara

˜Ne’e he’i:

‘Pejuka opa o˜ıva pende pype ko Yvy ariguava; an

´ı-

ketei avave oiko onondive omenda’y rehe’ (Colosen-

ses 3:5, BNP).˜

Namo˜ı chupe ndovaleiha ja’u mba’e

he’e.˜

Namanatapa rrev´ısta o

˜ıhame torta ha opai-

chagua tembi’u he’e ra’anga, tera nanemongeta

memeta tembi’ure? Nahaniri. Upeicha avei ndova-

lei namana rrev´ısta tie’y ani ha

˜gua jajapose umi

mba’e.20 O

˜ı kristiano ojehe’ava umi ndojeroviaivare

˜Na-

ndejarare (1 Corintios 7:39). Iporapa jajapo upe-

va? Nahaniri. Pete˜ı ermana ojedivorsiava’ekue he’i:

“Ndaigustoi naime naneano, pero o˜ı pete

˜ı mba’e

ivaiveva upevagui; jaiporavo vai nane menara”. Pri-

mer s´ıglope oimene umi viuda onenandu jepi avei

ha’eno. Pero umi inakaguapyva hembiapo meme

‘omo˜guahevo mbohupa hogape, ombojepyheivo

umi Jesus rehe ojeroviavape, ha oipytyvovo umi

ohasa asyvape’ (1 Timoteo 5:10, BNP). Ko’a˜ga rupi

o˜ı kristiana heta oha’arova otopa peve imenara

oserv´ıva

˜Nandejarape ha upe aja omba’apo meme

avei. Por ehemplo pete˜ı viuda orekova 68 ano oho

ovisita umi otro viudape onenandu jave ha’eno.

Ha’e he’i: “Avisitavo chupekuera, anatende che ro-

gapyre ha astudiavo˜

Nandejara˜

Ne’e nachetiempo-

veima anenandu ha˜gua cheano”. Ha tuicha nane-

mokyre’y nane’eramo˜

Nandejara Rreinore nande

rapichakuerape (Mateo 28:19, 20).

20. a) Mba’erepa naiporai jajehe’a umi ndojeroviaivare˜

Nande-jarare? b) Mba’epa ojapo umi viuda yma guare ha umi ko’a

˜ga-

gua?

UMI T´

UVA T´

ER˜

A SY HA’E˜

OVA IKATU OMONGAKUAA POR˜

A IFAM´ILIA 111

Page 114: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

21 Jaikuaaningo peicha peichante ndohasa-mo’aiha nananduva. Pero Jehova ikatu nanepy-tyvo ha nanemombarete ani ha

˜gua nanenandu

naneano. Upeara ‘nanembo’eva’era ara ha py-hare’ (1 Timoteo 5:5).

˜Nanembo’eva’era

˜Nandeja-

rape nande py’aite guive, jajerure tananepytyvo,

21. Mba’eichapa ikatu nanepytyvo nanembo’ero ha jahekara-mo junta pora?

112 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

MBA’´

EPA IKATU OJAPOMIT

˜ARUSUKU

´ERA

Ndepa reiko nde sy tera nde tuvandi ano? Upei-charo, mba’eichapa ikatu reipytyvo chupe?

˜Nepyrura

nene’erenduva’era. Ndaha’ei ndetuichahaguere terakuimba’ehaguerente ‘rejaheitava nde sy nembo’eva-re’ (Proverbios 1:8). Jehova he’i nene’erenduva’eraha,ha rejaporamo upeva revy’ata (Proverbios 23:22; Efe-sios 6:1-3).

Ipora nemba’erechakuaa ha reagradese ojejapovanderehe. Pete

˜ı mitakaria’y herava Tony he’i: “Che sy

omba’apo pete˜ı ospitalpe ha inuniforme oneplancha

pora va’era. Upevare che aplancha aipytyvo ha˜gua

chupe”. Pete˜ı sy ha’enova he’i: “Heta vese a

˜guahe-

vo che travahohagui chepirevai tera chekane’oiterei.Pero avy’a a

˜guahe jave ha atopa che memby kuna

opreparama sena˜gua”.

Nemandu’akena iporaha reipytyvo. Oimene ou rireitravahohagui nde tuva tera nde sy ikane’o ha ijetu’uchupe ostudia ha

˜gua nendive. Ha nde voi nereipy-

tyvoiramo ijetu’uventema. Upevare eneha’ana reimeorape ha ejeprepara pora. Nene’erenduramo, reagra-dese opa mba’e ha nemba’erechakuaaramo rembo-vy’ata nde tuva tera nde sype. Ha iporaveha katu, re-mbovy’ata

˜Nandejarape.

Page 115: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha ikatu voi nanerase chupe (Embojoja Hebreos5:7-re). Tuicha nanepytyvota namombe’ura-mo Jehovape “ara ha pyhare” mba’epa nana-ndu. Avei nanenandu poraveta jahekaramo juntapora. Ha’ekuera ikatu nanemokyre’y ‘ine’e pora’rupi he’ihaicha Proverbios 12:25.

22 Peichahagui nanenanduramo naneanoiterei,nanemandu’ava’era ndaiporiha ni peteı yvyporaorekova opaite mba’e. Jaikuaa nane ermanokue-ra “oparupi ko Yvy ari ohasa asyha avei” (1 Pedro5:9, BNP). Ani napensaiterei yma guarere (Ecle-siastes 7:10). Tekoteve napensa umi mba’e porajarekovare ko’a

˜ga. Ha naneha’akena nande reko

potı ha nambovy’a Jehovape (Proverbios 27:11).

MBA’´

EICHAPA IKATU˜

NAIPYTYV˜

O UMISY HA T

´UVA HA’E

˜N

´OVAPE

23 Ermanokuera ningo ikatu tuichaiterei oipy-tyvo umi sy ha tuva ha’enovape. Santiago1:27(JMP), he’i: ‘Pe jerovia aneteguava ha iporava

˜Na-

ndejara renondepe niko ha’e:˜

Nanandu umi ty-re’y ha imena manovape oikoteveva nane pyty-vo’. Upeicharo kristianokuera oipytyvova’era umifamılia ndaiporihape tuva tera sy. Mba’eichapaikatu jajapo upeva?

24 Ikatu name’e chupekuera oikoteveva. La Bi-blia he’i: ‘Pe oguerekova hekotevera ha ohechavainermano ndoguerekoiha, ha ndoiporiahuvere-koi ichupe, mba’eichapa ikatune he’i

˜Nandeja-

ra mborayhu oıha ipype?’ (1 Juan 3:17, BNP). Pe

22.˜

Nanenandu jave naneano, mba’erepa ipora napensa?23. Mba’epa ojapova’era kristianokuera?24. Mba’eichapa ikatu naipytyvo umi fam

´ılia oikotevevape?

UMI T´

UVA T´

ER˜

A SY HA’E˜

OVA IKATU OMONGAKUAA POR˜

A IFAM´ILIA 113

Page 116: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ne’e griego ojetradusıva ‘ohecha’ nde’isei nanderesahonteha hese, sıno namana poraha hese ja-hecha ha

˜gua mba’epa ohasa nande rapicha.

Upeicharo peteı kristiano imba’eporava oneha’a-va’era oikuaa rae mba’epa ohasa ha oikoteve pefamılia. Ikatu oikoteve hikuai plata, tera namya-tyro peteı mba’e hogape. Tera ikatu ovy’aitereinainvitaramo chupekuera okaru ha

˜gua tera one-

mbyaty ermanokuerandi.25 Avei 1 Pedro 3:8 he’i: “Ha nei, peikojoa ono-

ndive peiko vai’yre, pejoajuvo ojuehe peteıtembipotape ha pejoayhu onopehengueicha. Pe-ndepy’aporake”. Peteı sy omongakuaava ha’eno 6mita he’i: “Ijetu’u ha heta vese anandu ipohyiete-reiha cheve. Pero oı peteı ermano he’ıva jepicheve: ‘Joan, ndeguapaiterei. Katuete rese pora-ta’. Chekyre’y aikuaavo oıha ojepy’apyva chere-he”. Umi kristiana ijedava ikatu tuicha oipyty-vo umi sy imitavape. Heta vese ha’ekuera orekopeteı provlema ha otı omombe’u ha

˜gua peteı kui-

mba’epe.26 Umi kuimba’e ikatu avei oipytyvo. Peteı kui-

mba’e imba’eporava herava Job he’iva’ekue: ‘Ai-pytyvo tyre’y ha avave oipytyvo’yva’ (Job 29:12).Upeicha avei ko’a

˜ga kuimba’ekuera ikatu ohe-

chauka ‘mborayhu oseva py’apotı poragui’ umiityre’yvape (1 Timoteo 1:5). Ikatu ose opredikako’a mitarusukuerandi, onangareko aja avei ifa-mıliare. Ikatu avei oinvita chupekuera ostudia

25. Mba’eichapa ikatu jahechauka jaiporiahuverekoha umi syha tuva ha’enovape?

26. Mba’eichapa umi kuimba’e ikatu oipytyvo ityre’yvape?

114 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 117: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

jave ifamıliandi tera umi vy’ara ojapovape.˜

Na-ndepy’aporaro peteı mita tyre’y ndive, naipytyvo-ta ani ha

˜gua opu’ase ituva tera isyre.

27 Jaikuaa anetehape umi tuva tera sy ‘ogue-rahava’eraha imba’epohyi’ tera rresponsavilida(Galatas 6:5, BNP). Pero ipora imandu’a hikuaiermanokuera ha Jehova oipytyvotaha chupekue-ra. La Biblia he’i

˜Nandejarare: “Umi imena ma-

novape ha mita tyre’yme oipytyvo” (Salmo 146:9).Umi tuva tera sy omongakuaava ha’eno ifamıliaikatu ose pora Jehova oipytyvo rupi chupekuera!

27. Mavapa oipytyvo umi tuva tera sy ha’enovape?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO OIPYTYV˜

OTA SY

ER˜

A T´

UVA HA’E˜

OVAPE?

Jehova ‘opaite ityre’yva ru, ha imenave’yva

nangarekohara’ (Salmo 68:6, [68:5, NM]).

Tekoteve namohendapa pora nane rembiapo

(Proverbios 21:5).

Jehova he’i sy ha tuva okorrehiva’eraha ifam´ılia

(Proverbios 1:8).

Umi viuda inakaguapyva omba’apo meme ha

onembo’e mante (1 Timoteo 5:5, 10).

Jehova nandeguerohory ha˜gua tekoteve

naipytyvo “ityre’y ha imenave’yvape”

(Santiago1:27).

UMI T´

UVA T´

ER˜

A SY HA’E˜

OVA IKATU OMONGAKUAA POR˜

A IFAM´ILIA 115

Page 118: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

JOB ningo pete˜ı kuimba’e oikova’ekue vy’a-

pe hembireko, ita’yra ha itajyrakuerandi.La Biblia he’i hese “ha’e upe imba’eretaveva’e-kue yvy kuarahy rese gotyoguape”. Ha’e 10ifam

´ılia, siete kuimba’e ha mbohapy kuna. Ha

orekopaite onekoteveva onangareko pora ha-˜gua hesekuera. Inimportanteveva katu, ha’e oi-pytyvo chupekuera omomba’eguasu ha

˜gua

˜Na-

ndejarape ha oneha’a hesekuera o˜ı pora ha

˜gua

Jehova renondepe. Opa ko’a mba’ere ojoayhuha ovy’ajoa hikuai (Job 1:1-5).

2 Satanas katu ojesareko Job rehe. Satanash

´ına Jehova enem

´ıgo tuichaveva. Ha’e omboy-

keseterei˜

Nandejaragui umi oserv´ıva chupe ha

upevare ohundi Job fam´ılia poraite. Upei katu

“omyenyhe Jobpe kuru va´ıgui ipy guive inaka

meve”. Upeicha Satanas ojopy vaipaite Jobpeoheja ha

˜gua ijerovia (Job 2:6, 7).

3 La Biblia nde’´ıri mba’eguipa Job hasyva’e-

kue. Pero he’i mba’e mba’epa ose hese. Heteikeresapa, ipire ojeka ha ipeupa. Job ijuruneha oporombojeguaru. Ha pe hete inakuruchimba’asygui (Job 7:5; 19:17; 30:17, 30). Nahenda-

1, 2. Mba’epa ojapo Satanas Job omboyke ha˜gua ijerovia?

3. Mba’e mba’epa ose Job rehe?

K A P´I T U L O 1 0

Peteı nande rogayguahasy jave

116 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 119: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

veigui mamove Job oguapy pete˜ı tanimbu aty-

pe ha onehe’yi pete˜ı kambuchi jekakuepe (Job

2:8). Aichejaranga Job!4 Mba’epa nde rejapone rejuramo peichaite

nderasy? Ko’a˜ga rupi Satanas nombohasyi

˜Na-

ndejara rembiguaikuerape, Job rehe ojapoha-gueicha. Upeicharo jepe, naneimperfekto rupi,jaikogui jepy’apype ha ko Yvy iky’apagui, ikatunande rogaygua hasy.

˜Nanenangareko porave-

ramo jepe, enterove ikatu nanderasy, jepe nda-hetai hasyeteva Job hasyhagueicha. Pete

˜ı na-

nde rogaygua hasy jave ikatu ijetu’u nandevejagueropu’aka upeva. Jahechami mba’eichapala Biblia nanepytyvo jagueropu’aka ha

˜gua ko

provlema ombohasa asyva enterovepe (Ecle-siastes 9:11; 2 Timoteo 3:16).

MBA’´

EPA JAJAPOVA’ER˜

A

5 Ijetu’u jepi o˜ı jave pete

˜ı provlema nande ro-

gapype. Ha ijetu’uve o˜ıramo pete

˜ı arema hasyva.

Pete˜ı mba’asy’i jepe nanerenohema nande gua-

tagui. Por ehemplo, pe hasyva opytu’u ha˜gua

nanatendeva’era ani nandeayvueterei. Ha o˜ı

vese ndaikatumo’aiha jajapo jajaposeva. Mita-nguera jepe oiporiahuvereko inermano tera itu-vakuera hasyvape, pero heta vese jajerureva’e-ra chupekuera toipytyvomie (Colosenses 3:12).Ndaipukui aja pe mba’asy enterove oipytyvosejepi. Ha enterove ningo jaipota onenangarekoavei nanderehe nanderasy jave (Mateo 7:12).

4. Mba’epa ikatu ojehu nandeve tera nande rogayguape?5. Mba’epa jajapo jepi hasyramo sapy’a nande rogaygua?

PETE˜I

˜NANDE ROGAYGUA HASY JAVE 117

Page 120: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

6 Pero, mba’epa jaja-pota nane fam

´ılia ou-

ramo hasyete ha ndo-kueravei? Por ehemploikatu iparalisis, orekoAlzheimer tera pete

˜ı

mba’asy ivaivetava oho-vo. Tera ikatu o

˜ı vai inakame, por ehemplo

esquizofrenia.˜

Nepyrura nambyasy ha jai-poriahuvereko pe hasyvape. Pero ipukuve-vo ohovo ijetu’uvema, ha sapy’ante katu ja’esevoi: “Chekueraima”. Jahechavo ndaikatuveima-ha jajapo heta mba’e, ikatu naneamarga, ha ja’e:“Mba’ere piko cheve ojehu ko mba’e?”.

7 Oimene Job rembireko onenandu peicha.Chugui ningo omanombaite imembykuera. Ka-tuetei ko’a mba’e vai ohasava ojo’aripa ohejachupe yvyre. Ivaive ha

˜gua katu ohechavo ha-

syete imena iguapo ha ikyre’yeteva, ha’e he-sarai inimportantevevagui: jaservi

˜Nandejara-

pe. La Biblia he’i: ‘Hembireko katu he’i chupe:“Nemarangatuntepa reikovo. Ejahei

˜Nandejara

rehe ha emano!” ’ (Job 2:9).

6. Mba’eichapa ikatu nanenandu nane fam´ılia hasyeteramo?

7. Mba’eichapa onenandu Job rembireko ha’e hasyhaguere hamba’eguipa hesarai?

Hasy vove˜

nanderogaygua ikatujahechauka jahayhua

˜neteha chupe

118 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 121: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

8 O˜ı heta onesent

´ıva ha ipochyva voi katu, te-

kotevegui okambia heta mba’e pe hasyva rehe-hape. Pero pete

˜ı kristiano ohechakuaa tekote-

veha ohechauka ohayhu aneteha hapichape.La Biblia he’i pe oporohayhu aneteva ‘oguero-pu’akakuaa, ipy’apora, ndaha’entesei. Oguero-hasa opa mba’e, orovia opa mba’e, oha’aro opamba’e, ogueropu’aka opa mba’e’ (1 Corintios13:4-7). Jahejarangue ipu’aka nanderehe py’a-ro ha vy’a’y, naneha’ava’era nandepu’aka um

´ı-

vare (Proverbios 3:21).9

˜Nane fam

´ıliape o

˜ıramo pete

˜ı hasyeteva,

mba’epa jajapokuaa nanenandu pora ha˜gua

ha ani ha˜gua ikangy nande jerovia? Heta

mba’asy niko o˜ı ha heta tratamiento avei. Ko

l´ıvro nde’

´ıri mba’eichagua tratamientopa jaja-

pova’era. Upeicharo jepe, nande jerovia imba-rete jaikuaagui Jehova ‘ojokoha umi ho’avape,ikangyvape omopu’a jevy’ (Salmo 145:14). RreiDavid ohaiva’ekue: ‘Ou porane upe onanga-rekova ityre’y ha imboriahuva rehe.

˜Nandeja-

ra chupe oipytyvone ojejopy vai jave.˜

Nandeja-ra oipytyvone chupe, ombovy’a ha omoingovepukune chupe. Mba’asy oityramo chupe tu-pape,

˜Nandejara oipytyvone chupe’ (Salmo 41:

2-4 [1-3, NM]). Jehova oipytyvo hembiguai-kuerape ani ha

˜gua ikangy ijerovia. Omo-

mbarete chupekuera ogueropu’aka ha˜gua umi

8. Mba’epa he’i la Biblia nanepytyvova hasyeteramo pete˜ı na-

nde rogaygua?9. Mba’epa nanepytyvota nande jerovia imbarete ha

˜gua o

˜ıramo

nane fam´ıliape pete

˜ı hasyeteva?

PETE˜I

˜NANDE ROGAYGUA HASY JAVE 119

Page 122: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mba’e ndaikatumo’aiva oaguanta ijehegui rei(2 Corintios 4:7). Heta tapicha orekova pete

˜ı ha-

syeteva hogape ojerure pe salm´ısta ojerureha-

gueicha Jehovape: “Jepy’apy va´ıpe niko ajeju-

hu, chemopu’akena erehagueicha rejapotaha”(Salmo 119:107).

MBA’´

EICHAPA˜

NA˜

NE˜

NANDU POR˜

AV´

ETA10 La Biblia he’i: ‘Hasyva noneme’eiro okue-

ra, ha mavapa omopu’ane ipy’akangyvape?’(Proverbios 18:14). Pe hasyva ikatu ojepy’apyha ndovy’avei, ha upeva katuete oguapyta aveihogayguakuerare. Ipora nanemandu’a ‘py’a-guapy omohesaiha nande rete’ (Proverbios14:30). Pete

˜ı fam

´ılia ogueropu’aka ha

˜gua oime-

haichagua mba’asy noneme’eiva’era nembya-sy ha pireva

´ıpe (Embojoja Proverbios 17:22-re).

11 Seis ano omendahaguepe, pete˜ı ermano

hasyete ha nopu’avei. Upeva ijetu’u hembireko-pe. Ha’e he’i: “Che mena none’eporavei ha hasyanemongeta ha

˜gua hendive. Aneha’aramo jepe

ijetu’uetere´ıningo antende he’iseva”. Ha katue-

te imena avei onenandu vai upevare. Mba’epaojapo hikuai? Oikoramo jepe mombyry kongre-gasiongui, ko ermana ojapo opa ikatuva omo-mbarete ha

˜gua ijerovia. Oleepaite umi l

´ıvro ha

folleto ose pyahuva ha avei umi rrev´ısta

˜Nema-

˜naha ha ¡Despertad! Ko’a mba’e omombaretechupe onangareko ha

˜gua imenare cuatro ano

pukukue, omano meve.

10, 11. a) Mba’eichapa pete˜ı fam

´ılia ogueropu’akakuaa pete

˜ı

mba’asy? b) Mba’epa ojapo pete˜ı kunakarai imena hasyeteva?

120 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 123: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

12 Ohasa asyramo jepe, Job noneme’ei umimba’e vaıpe. “Javy’aro

˜Nandejara ome’e jave

nandeve iporava, mba’egui ndajavy’amo’aiome’ero ivaıva?” oporandu hembirekope (Job2:10). Upeicha ipasiensia ha ohasa asy ha-guere kirirıhame, Santiago imandu’a Jobrehe. Santiago 5:11 he’i: “Pehenduma mba’ei-chapa Job ogueropu’akava’ekue hembiasa, hapeikuaa mba’eichapa

˜Nandejara omyengovia

chupe ipahape.˜

Nandejara niko oporombya-sy ha oporoporiahuverekokuaa”. Upeicha aveiko’a

˜ga rupi peteı tapicha hasyva ikatu omoky-

re’y hogayguakuerape.13 Umi onangarekova peteı hogaygua hasy-

vare he’i nepyrura ijetu’uha ojepokuaa peoikovare. Avei he’i inimportanteha jahechahendape pora upe oikovahına.

˜Nakambiava’e-

ra heta mba’e jajapova ogapype ha upeva ije-tu’u jepi. Pero naneha’aramo nase porata.Upe aja naiporai nanembojoja otrore ha ja’eha’ekuera ndohasaiha nande jahasava ha oi-koha vy’ape. Anıkena ja’e: “Mba’ere piko che-rehente oiko ko’a mba’e?”.

˜Nande ningo nda-

jaikuaai mba’e ivaıvapa ohasahına nanderapicha. Enterovepe nanemokyre’y Jesus he’ı-va: “Peju cherendape opa pee penekane’o hapemba’apo pohyiva, ha che pomombytu’uta”(Mateo 11:28).

12. Job ojapohagueicha, mba’eichapa pe hasyva ikatu oporopy-tyvo?13. Mba’epa naiporai jajapo pete

˜ı nande rogaygua hasyramo?

PETE˜I

˜NANDE ROGAYGUA HASY JAVE 121

Page 124: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

˜NAMOTENONDE I

˜NIMPORTANTEV

´EVA

14 O˜ıramo hasyeteva nane fam

´ıliape ipora

nanemandu’a ko mba’ere: ‘Tape rechaukahahetaramo, oiko tembiapo’ (Proverbios 15:22).Upeicharo iporata nanembyaty nande rogay-gua ndive jahecha ha

˜gua mba’epa jajapota.

Iporata avei nanembo’eramo Jehovape ha ja-hecha mba’epa he’i Ine’e (Salmo 25:4). Mba’emba’epa jahechava’era? Jadesidiva’era mba’ei-chagua tratamientopa ojejapota, mba’eichapaojepagata ha mba’eichapa pete

˜ıte

˜ı oipytyvota.

Mavapa onangarekota pe hasyvare? Mba’ei-chapa umi otro oipytyvota? Mba’eichapa namo-hendata nane rembiapokuera naipytyvo ha-˜gua? Mba’eichapa pe hasyvare onangarekovaohota rreunionhape, opredikata ha ostudiatala Biblia? Mba’eichapa onemo

˜ıta chupe oikote-

veva?15 Jajerureramo Jehovape tananepytyvo,

jajepy’amongetaro Ine’e he’´ıvare ha jajapora-

mo katuete nase porata. Ikatuningo pe ha-syva ndokueravei. Upeicharo jepe jajeroviara-mo Jehovare jagueropu’aka poraveta oimeraemba’e (Salmo 55:22). Pe salm

´ısta he’i: “Ne mbo-

rayhu chemombarete che Jara. Jepy’apy ogua-py pohyiramo che ari, nde chemoangapyhy hachembovy’a” (Salmo 94:18, 19; ehecha avei Sal-mo 63:6-8).

14. Mba’e mba’epa jahechava’era o˜ıramo pete

˜ı hasyva nane fa-

m´ıliape?

15. Mba’eichapa Jehova oipytyvo umi fam´ılia orekovape pete

˜ı

hasyeteva?

122 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 125: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

˜NAIPYTYV

˜OK

´ENA MIT

˜ANGU

´ERAPE

16 Ikatu o˜ı provlema umi mitandi hasyete

jave pete˜ı hogaygua. Upevare tekoteve itu-

vakuera omombe’u chupekuera oikova hamba’eichapa ha’ekuera oipytyvokuaa. Oimera-mo hasy pete

˜ı mita, naipytyvova’era inermano-

kuerape ontende ha˜gua mba’erepa nananga-

rekove hese. Avei jahechaukava’era ndaha’eihajahayhuveha pe otrope ha namboyke chupe-kuera. Ndajahejaiva’era umi mita onesenti teraipy’aro inermanondi.

˜Naipytyvova’era chupe-

kuera ojoayhuve ha˜gua ha oipytyvo ogapype.

17 Umi mita ikyre’yveta oipytyvo ha˜gua, ja’e-

ramo chupekuera mba’eichapa onenandu pehasyva. Natekotevei nambopuku ha namo-mbe’upaite chupekuera mba’eichaguapa upemba’asy. Umi mita ohechakuaaramo pe ha-syva ndaikatuiha ojapo heta mba’e ha’ekue-ra ojapova sapy’aitepe, ikyre’yveta ‘ojoay-hu ha

˜gua onoermanoicha’ ha ‘ipy’apora ha

˜gua’

(1 Pedro 3:8).18 Umi mita tuichavevape jahechaukava’e-

ra avei tekoteveha enterove naipytyvo. Oje-pagava’era doktorpe ha ojejogua poha, upevarendaikatumo’ai name’emba ojerureva hi-kuai. Onenandu va

´ıtapa upevare ha he’

´ı-

ta noneme’eiha chupekuera oikoteveva?Terapa ohechakuaata upe oikova ha oipyty-voseta? Tekoteve nane’e pora ko’a mba’ere ha

16, 17. Mba’epa ikatu namombe’u umi mitame hasyramo iner-mano tera inermana?18. Mba’epa jahechaukava’era umi mita tuichavevape?

PETE˜I

˜NANDE ROGAYGUA HASY JAVE 123

Page 126: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

namokyre’y enterovepe oipytyvo ha˜gua. Heta

fam´ılia o

˜ıhame pete

˜ı hasyva, tuvakuera ombo’e

ita’yrakuerape ojapo ha˜gua Pablo he’

´ıva: ‘Ha

ani pejapo mba’eve pendejupe˜guarante tera

penemomba’eguasusegui, upeva rangue ta-pendejejapo’y guei ha pereko ambuekuera-pe mba’eguasuveramo pendehegui. Ani ohe-ka avave iporava ijupe

˜guara anonte, peheka

guei iporava ambuekuerape˜guara’ (Filipenses

2:3, 4, JMP).

MBA’EICHAGUATRATAMI

´ENTOPA OJEPORAV

´OTA

19 Kristianokuera ojapo doktorkuera he’´ıva,

upeva nonemo˜ıriramo

˜Nandejara he’

´ıvare.

Hasy vove pete˜ı nane fam

´ılia pya’e naipoha-

nouka. Jadesidi mboyve mba’epa jajapota o˜ı

vese iporavetaha nahendu rae otro doktor he’´ı-

va. Hi’arive ko’a˜ga rupi o

˜ı heta mba’asy pya-

hu ndojekuaaiva gueteri mba’eichapa onemo-nguerata. Heta vese avei ndaikatui ojekuaapora mba’eguipa nanderasy. Mba’epa jajapotapeicha jave?

20 La Biblia ningo ohaiva’ekue heta kuimba’eha pete

˜ı doktor va’ekue. Avei apostol Pablo

he’i Timoteope mba’epa ikatu oiporu poha-ra. Upeicharo jepe la Biblia none’ei medis

´ına-

re, ojehai guei ohechauka ha˜gua mba’eichapa

jaikova’era ha mba’eichapa nanemoa˜gui-

19, 20. a) Mba’epa odesidiva’era pe tuva pete˜ı hogaygua hasy-

ramo? b) La Biblia none’eiramo jepe medis´ınare, mba’eichapa

nanepytyvo jaiporavo pora ha˜gua nane tratamientora?

124 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 127: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

kuaa˜

Nandejarare (Colosenses 4:14; 1 Timo-teo 5:23). Upevare pete

˜ı fam

´ıliape tuva odesidi-

va’era mba’eichagua tratamientopa ojejapota.Ha’e ikatu oheka avei mba’epa he’i doktorkue-ra (Embojoja Proverbios 18:17-re). Jaipotaguionenatende pora pe hasyvare jagueraha dok-torpe. Avei o

˜ı umi ohekava ambue tratamiento.

Ko’a mba’e nandete jadesidiva’era. Omboho-vai ha

˜gua aichagua provlema kristianokuera

ojerovia˜

Nandejara˜

Ne’ere. Chupekuera˜gua-

ra la Biblia ‘pete˜ı mba’e rendy oporoguera-

hava tape porare ha ohesapeva hapera’ (Sal-mo 119:105). Oneha’a ojapo hikuai la Bibliahe’

´ıva (Isa

´ıas 55:8, 9). Upevare oikuaa ha

˜gua

Enterove˜

naipytyv˜

ova’er˜

a o˜ı

jave provl´

ema

PETE˜I

˜NANDE ROGAYGUA HASY JAVE 125

Page 128: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

imba’asy ndoiporumo’ai mba’eveichagua pajetera tratamiento onemo

˜ıva

˜Nandejara he’

´ıvare

(Salmo 36:9; Hechos 15:28, 29; Apocalipsis [Re-velacion] 21:8).

21 Jahechami mba’epa oiko pete˜ı kunakarai

Asiaygua rehe. Ostudia riremi la Biblia testi-gos de Jehova ndive, ha’e imemby itiempope’y.Pe mita mich

˜ıeterei, opesa un k

´ılo rasami. Ha’e

ojepy’apyeterei pete˜ı doktor he’

´ıvo chupe pe mi-

takuna’i no˜ıporamo’aiha inakame ha ndogua-

tamo’aiha, ha iporaveha ome’e pe mita. Ime-na ndoikuaaporai mba’epa ojapova’era hikuai.Mavapa oipytyvota chupekuera?

22 Pe kunakarai he’i: “Chemandu’a la Bibliahe’iha Jehova nanevendesiha ‘ome’evo nande-ve nane membykuera’ ” (Salmo 127:3). Upeva-re ha’e ogueraha imemby hogape onangarekoha

˜gua hese.

˜Nepyrura ijetu’uva’ekue, pero ini-

runguera kongregasionpegua oipytyvo chupe.Upeicha onangareko pora imembyre. Ohasarire 12 ano pe mitakuna oho meme rreunion-hape ha ovy’a umi mitakuna ijavegua apyte-pe. Pe kunakarai he’i: “Avy’aiterei la Biblia che-pytyvohaguere ajapo ha

˜gua iporaveva. Upevare

anandu chepot˜ıha

˜Nandejara renondepe ha

ndajapoi pete˜ı mba’e ambyasytava opa arare”.

23 Umi mba’asy opata ko’eroite. Profeta Isa´ıas

21, 22. Mba’eichapa la Biblia oipytyvo pete˜ı kunakarai Asiay-

guape?

23. Mba’eichapa la Biblia omokyre’y umi hasyvape ha umi ona-ngarekovape hesekuera?

126 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 129: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

he’i o˜guahetaha ara ‘avave nde’imo’aiha: “Che-

rasy’a´ına” ’ (Isa

´ıas 33:24). Upeva oikota pe mu-

ndo pyahu hi’a˜guimbaitevape. Upe aja ikatu

gueteri nanderasy ha namano. Pero˜

Nandejara˜Ne’e tuichaiterei nanepytyvo. Umi mba’e he’

´ı-

va jaiporukuaa ko’a˜ga peve ha iporave yvypo-

rakuera he’´ıvagui. Upevare nanearanduramo

ja’eta pe salm´ısta he’ihagueicha: ‘

˜Nandejara lei

ndaijojahai, nanembopy’arory.˜

Nandejara leiijeroviaha, omoarandu oikuaa’yvape.

˜Nandeja-

ra ne’e ndahekoviai. Ijeroviaha, o˜ı hekoitepe.

Cheve avei cheresape’a, ha um´ıva ajapogui

cheve oho pora’ (Salmo 19:8, 10, 12 [19: 7, 9, 11,NM]).

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO OIPYTYV˜

OTA FA-

MILIAKU´

ERAPE O˜I JAVE PETE

˜I HASYET

´EVA?

Japorohayhuramo jagueropu’akata opa mba’e

(1 Corintios 13:4-7).

Nananeme’eiva’era mba’asype (Proverbios 18:14).

Ipora nahendu oje’eva nandeve jadesidi mboyve

(Proverbios 15:22).

Jehova nanepytyvota jahasa asy jave

(Salmo 55:22).

˜Nandejara

˜Ne’e nanepytyvo opa mba’epe

(Salmo 119:105).

PETE˜I

˜NANDE ROGAYGUA HASY JAVE 127

Page 130: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

AJ´

EPA ovy’aite umi hogapype onontendeva haoikova joayhu ha py’aguapype. Ha katue-

te nande jaikose avei upeicha. Pero nambyasy-ramo jepe hetaiterei famıliagui mombyry upeva.Heta mba’e oı oipe’ava chuguikuera py’aguapy.Mba’e mba’erepa oiko vai jepi? Ko kapıtulope ja-hechata mbohapy mba’e. Oı umi famılia noıri-va onondivepa peteı rrelihionpe.

´Otrope katu umi

mita ndoikoi ituva tera isy teendi. Ha avei oı umiomba’apoitereıva ohupyty ha

˜gua oikoteveva tera

orekosevegui heta mba’e. Upeicharo jepe oı famı-lia ogueropu’akava aichagua provlema ha ose po-rava. Mba’epa oipytyvo chupekuera?

Naneha’aramo jaikuaa mba’epa opensa nanefamılia umi mba’e oikovare, jahechakuaatamba’epa jajapova’era jaiko porave ha

˜gua hendive-

kuera. Avei inimportante moopa jaheka konseho.Heta hente ojapo he’ıva umi omba’apova hendi-ve, ivesinokuera, periodısta tera ambue tapicha.Pero oı avei umi ohechava mba’epa he’i

˜Nandeja-

ra˜

Ne’e ha oneha’ava ojapo upeva. Mba’eichapa laBiblia ikatu nanepytyvo jaiko ha

˜gua py’aguapype

nande rogaygua ndive? (2 Timoteo 3:16, 17.)

1. Mba’e mba’erepa ojeiko vai jepi ogapype?2. Moopa heta hente oheka konseho oiko pora ha

˜gua hogapy-

pe, pero moopa jatopa konseho iporaveva?

K A P´I T U L O 1 1

Jaiko py’aguapype nanderogaygua ndive

128 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 131: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

NE M´

ENA O˜IRAMO

´OTRO RRELIHI

´ONPE

3 La Biblia he’i pora ani ha˜gua namenda pe-

teı ndojeroviaivare Jehovare (Deuteronomio 7:3, 4; 1 Corintios 7:39). Pero ikatu nde remenda ri-rema restudia la Biblia ha ne mena ndostudia-sei. Mba’epa rejapota? Jaikuaaningo namendahaopa ara

˜guara (1 Corintios 7:10). La Biblia he’i

naiporaiha umi omendava ojopoi, ha omokyre’ychupekuera one’e ha

˜gua iprovlemakuerare ikatu

ha˜guaicha oiko pora jey (Efesios 5:28-31; Tito 2:

4, 5). Pero mba’epa rejapota ne mena ndoipotaira-mo reservi Jehovape? Ikatu ndoipotai reho rreu-nionhape tera rese repredika. Mba’epa ikatu re-japo?

4 Ipora reneporandu: “Mba’ere piko che menaopensa peicha?” (Proverbios 16:20, 23). Ha’e no-ntendeiramo nde rejapova reikovo ikatu ojepy’a-py nderehe. Ikatu avei ihentekuera ojopy chu-pe nereimeihaguere hendivekuera ofesteha javepeteı mba’e. “Apytaningo cheano, ndaipori ima-ndu’ava cherehe” he’i peteı mena. Ko karai he’i perrelihion oipe’ahague chugui hembireko. Ha’e ni-ngo onenandu ha’eno, pero ndoipotai avave ohe-chakuaa hese upeva. Upevare iporata ere ne me-nape rehayhuramo jepe Jehovape, rehayhuhaavei chupe. Ha reneha’ava’era reime meme he-ndive.

5 Pero oı avei peteı mba’e tuicha nepyty-votava rese pora ha

˜gua.

˜Nandejara

˜Ne’e he’i

3. a) Mavarepa he’i la Biblia ani ha˜gua namenda? b) Mba’epa

he’i la Biblia ojapova’eraha umi omendava?4. Mba’epa iporata ojapo pe tembireko imena ndojeroviairamoJehovare?5. Mba’epa

˜Nandejara oipota ojapo pe tembireko?

JAIKO PY’AGUAP´

YPE˜

NANDE ROGAYGUA NDIVE 129

Page 132: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

tembirekokuerape: “Pe kuna omendava taine’ere-ndu imenape, upeicha va’era umi

˜Nandejara rehe

ojeroviava” (Colosenses 3:18, BNP). Ko’ape ohe-chauka naiporaiha pe tembireko ojapo ijeheguı-nte opa mba’e. Avei he’ıvo “upeicha va’era umi˜Nandejara rehe ojeroviava” ohechauka pe tembi-reko onemoıvo imena poguype, imandu’ava’erahaoıha

˜Nandejara poguype. Ko’a mokoi mba’e inim-

portante.6 Kristianokuera omomba’eterei umi rreunion

ha predikasion oikuaagui ko’a mba’e inimpor-tanteha jaservi ha

˜gua

˜Nandejarape (Romanos

10:9, 10, 14; Hebreos 10:24, 25). Pero mba’epajajapone nande rapicha he’ıramo ani ha

˜gua ja-

6. Mba’e konsehopa ome’e la Biblia umi kristiana omenda-vape?

˜Na

˜neha’

˜ava’er

˜a

˜nantende mba’

´epa

opensa˜

nande rapicha

130 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 133: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

japo peteı mba’e˜

Nandejara ojerureva? Jesus re-mimbo’ekuera he’iva’ekue: ‘Orene’erenduva’era˜Nandejarape yvyporape rangue’ (Hechos 5:29).Ha’ekuera ojapova ohechauka mba’epa jajapo-va’era. Eneporandumi: “Ahayhu rupi Jehovape,aneha’atapa aservi chupe ha’e oipotahaicha?Tera amomba’e rupi che menape aneha’atapaaservi Jehovape pero ambopochy’yre che mena-pe?” (Mateo 4:10; 1 Juan 5:3).

7 Jesus he’iva’ekue ndaikatumo’aiha jajapomokoive mba’e. Ha’e he’i oıtaha onemoıva na-nderehe jaservihaguere Jehovape. He’i peteı fa-mıliape jepe ikatuha oiko upeva. Peteı kyse pukuoikytıramoguaicha yvyra raka, peicha ikatu one-mboyke Jehova siervokuerape ifamıliagui (Mateo10:34-36). Peteı kunakarai Japonguare oiko komba’e. Imena onemoı hese 11 anore. Otrata vaichupe ha heta vese ndohejai oike hogape. Peroko kunakarai ogueropu’aka ko’a mba’e ha iniru-nguera kongregasionpegua oipytyvo chupe. Ha’eonembo’e meme Jehovape ha 1 Pedro 2:20 he’ı-va omokyre’y chupe. Ha’e ojerovia ndohejairamoJehovape oipytyvotaha imenape oservi ha

˜gua

˜Na-

ndejarape. Ha upeva oiko.8 Heta mba’e ikatu rejapo reipytyvo ha

˜gua ne

menape. Por ehemplo ndogustairamo chupe nerrelihion, ani reheka provlema ambue mba’epe.Nde roga ipotıva’era. Avei renatendeva’era ndeje-he, nde ao ha ne akaraguere. Ipora rembojerovia

7. Imena onemo˜ıramo jepe hese, mba’epa ojapo pete

˜ı kristiana?

8, 9. Mba’epa ikatu ojapo pete˜ı kristiana ani ha

˜gua ombopo-

chy imenape?

JAIKO PY’AGUAP´

YPE˜

NANDE ROGAYGUA NDIVE 131

Page 134: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ne menape ha ere chupe remomba’eha ojapova.Retakyrangue hese, reipytyvova’era chupe ha re-hechaukava’era reipotaha ha’e nemoaka. Ha nemena ojaporamo pete

˜ı mba’e nembopochyva ani

remyengovia iva´ıva iva

´ıvape (1 Pedro 2:21, 23).

Enterove ningo jajavy, upevare peiko va´ıramo sa-

py’a nde rae rejediskulpava’era (Efesios 4:26).9 Rehoramo jepe rreunionhape remo

˜ıva’era

chupe tembi’u orape. Ikatu avei rese repredika nemena no

˜ıri jave. Ha ndoipotairamo repredika chu-

pe ekirir˜ınte chugui. Ipora rejapo apostol Pablo

he’´ıva: “Pee tembireko, penemo

˜ı pene mena ne’e-

me, oimeramo oguerovia’yva pe˜

Nandejara˜

Ne’e,ikatu ha

˜gua oguerovia ne’e’y rehe pe hembire-

ko reko pora rupi, ohechavo pe heko joheipyre haoporoapoha mba’eramo” (1 Pedro 3:1, 2, BNP). Umikristiana omendava oheja

˜Nandejara esp

´ıritu oi-

pytyvo chupekuera heko pora ha˜gua (Galatas 5:

22, 23).

TEMBIREKO NDOJEROVI´

AIRAMO JEHOV´

ARE

10 Mba’epa ikatu ojapo pete˜ı kristiano hembire-

ko ndojeroviairamo Jehovare? La Biblia ohechau-ka mba’epa ojapova’era: “O

˜ıramo pete

˜ı tapicha

oguerekova hembireko oguerovia’yva, ha oikose-ramo hendive, ani opoi ichugui” (1 Corintios 7:12,JMP). He’i avei menakuerape: “Pehayhu pene re-mbirekope” (Colosenses 3:19).

11 Oimeramo ne rembireko ndojeroviai Jehova-

10. Mba’epa ojapova’era pete˜ı kristiano hembireko ndojeroviai-

ramo Jehovare?11. Mba’eichapa pete

˜ı kristiano omoakava’era hogapy hembire-

ko ndojeroviairamo jepe Jehovare?

132 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 135: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

re, reneha’ava’era remomba’e chupe ha ani nde-resarai ha’e onanduvagui. Ha’e ikatu oiporavoirrelihion, jepe nde ndereguerohoryi upeva. Anireimo’a rene’ehaguere chupe umi mba’e reguero-

viavare, ha’e pya’e ohejatamaha ogueroviava ymaguive. Ererangue chupe irrelihion ojavyha, re-neha’ava’era mbegue katupe rehechauka chupe

mba’epa ombo’e la Biblia. Hetaiterei nerembiapo-ramo kongregasionpe ha’e ikatu onandu remboy-keha chupe. Oı vese ne rembireko onemoıta-

ha nderehe, pero ndaha’ei ndogustaigui chupene rrelihion, upeicha jave oipotantehına re-natendemie hese. Upevare tekoteve nepasiensia.Nemba’erechakuaaramo ikatu reipytyvo mbegue

katupe ne rembirekope ohayhu ha oservi ha˜gua

Jehovape (Colosenses 3:12-14; 1 Pedro 3:8, 9).

MBA’´

EICHAPA˜

NAHEKOMBO’´

ETAMIT

˜ANGU

´ERAPE

12 Hasy jepi onembo’e mitanguerape˜

Nandeja-ra he’ıva ituva tera isynte oservıramo Jehovape.Mba’eichapa ikatu nambo’e umi mitame la Bi-

blia he’ihaicha?˜

Nandejara˜

Ne’e he’i tuva oheko-mbo’eva’eraha ita’yrakuerape. Pero he’i avei pe syikatuha ombo’e heta mba’e imembykuerape (Pro-

verbios 1:8; embojoja Genesis 18:19 ha Deutero-nomio 11:18, 19-re). Upeicharo tembireko tekote-ve imandu’a imena omoakava’eraha ogapy jepe

nonemoıri Cristo poguype.

12. Mba’eichapa sy ha tuva ohekombo’eva’era ifam´ılia la Biblia

he’ihaicha?

JAIKO PY’AGUAP´

YPE˜

NANDE ROGAYGUA NDIVE 133

Page 136: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

13 Oı tuva ohejava hembirekope ombo’e ita’yra-kuerape

˜Nandejarare. Pero oı avei umi ndoipo-

taiva. Mba’epa ikatu ojapo peteı kristiana imenandoipotairamo ogueraha imembykuera rreu-nionhape tera ostudia hendivekuera la Biblia?Upeicha jave ha’e oneha’ava’era omoı hendaitepeumi mba’e. Ojapova’era Jehova ojerureva chugui,ine’erenduva’era imenape ha oipytyvova’era ime-mbykuerape. Mba’eichapa ojapopata ko’a mba’e?

14 Primero, onembo’e meme va’era ko mba’e-re (Filipenses 4:6, 7; 1 Juan 5:14). Upei odesidi-va’era mba’epa ojapota. Onemongeta poraramoimenandi ha he’i chupe omomba’eha ha’e ojapo-va, ikatu mbegue katupe nonemoıvei hese. Pe-teı mena ndohejairamo jepe hembireko oguerahaifamiliakuera rreunionhape tera ostudia he-ndivekuera, ha’e ikatu ombo’e imembykuerape.Pe sy ojapota upeva onemongetavo hendivekue-ra ara ha ara ha inehemplo rupive. Ikatu oipy-tyvo chupekuera ohayhu ha

˜gua Jehovape, ojero-

via la Bıbliare, omomba’e ituvakuerape, ohayhuhapichakuerape ha ani ha

˜gua inate’y. Upei pe

mena ikatu omomba’e hembireko ojapova ohe-chavo mba’eichapa heko pora umi mita (Prover-bios 23:24).

15 Oimeramo pe tuvante ojerovia Jehovare, ha’ehına pe ohekombo’eva’era ita’yrakuera “

˜Nande-

jara oipotahaicha” (Efesios 6:4). Ojapovo upevaotrata pora va’era hembirekope.

13, 14. Mba’epa ikatu ojapo pete˜ı kristiana imena ndohejaira-

mo chupe ogueraha imembykuera rreunionhape tera ostudiahendivekuera?15. Mba’epa ojapova’era pete

˜ı tuva kristiano?

134 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 137: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

TUVAKU´

ERA NDOJEROVI´

AIRAMO JEHOV´

ARE16 Ko’a

˜ga rupi ojehecha ta’yrakuera imitava

jepe orekoha peteı rrelihion idiferenteva ituva-kuera orekovagui. Oikopa upeva nderehe? Oime-ramo upeicha, la Biblia he’ıva nepytyvokuaa.

17˜

Nandejara˜

Ne’e he’i: ‘Penene’erenduke pendesy ha pende rupe, ojapohaicha umi oguerovia-va

˜Nandejarape: peva oı pora. Emomba’eguasuke

nde sy ha nde rupe’ (Efesios 6:1, 2, JMP). Upevahe’ise ta’yrakuera orrespetava’eraha ituvakuera-pe. Inimportante nanene’erendu nande tuvakue-rape pero namotenondeva’era

˜Nandejara he’ıva.

Peteı mitakuna tera mitarusu ikatumava odesi-di ijehegui oıma rresponsavle ojapovare. Ndaha’eimburuvichakuerante he’ıva upeva,

˜Nandejara

avei. La Biblia he’i: ‘Peteıteıva nande namombe’u-pava’era

˜Nandejarape nande rekovekue’. Upeva

he’ise enterovete naimetaha˜

Nandejara renonde-pe nane rembiapokuere (Romanos 14:12, JMP).

18 Oimeramo heta mba’epe rekambia restudiarire la Biblia, reneha’ava’era rentende nde sy hande rupe. Katuete ha’ekuera oguerohoryta ohe-charamo ko’a

˜ga remomba’eveha chupekuera, ne-

ne’erenduve ha kyre’yme rejapoha ojerureva nde-ve. Pero remboykeramo omomba’eva hikuaiirrelihionpe, ikatu oimo’a neremomba’eiha ha’e-kuera nembo’eva’ekue. Ikatu avei ndeguerokyhy-je, oimeramo umi mba’e rejapova ndojegueroho-ryi reikoha rupi. Ojepy’apy avei nderejapoiramo

16, 17. Mba’epa he’i la Biblia ta’yrakuera ojapova’eraha jepeituvakuera ndojeroviai Jehovare?18, 19. Mba’epa ikatu rejapo nde tuvakuera ontende ha

˜gua re-

gueroviava?

JAIKO PY’AGUAP´

YPE˜

NANDE ROGAYGUA NDIVE 135

Page 138: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha’ekuera oimo’ava nepytyvotaha rereko ha˜gua

heta mba’e. Ikatu avei ipochy hikuai opensaramoereha hesekuera ojavyha ha nde erevante ane-teha.

19 Upevare ani reha’aro nde tuvakuera oikuaaha

˜gua umi ansiano tera ambue ermano kongre-

gasionguape. Ipora reinvita chupekuera oho ha-˜gua Salon del Reino-pe ohendu mba’epa one-mbo’e upepe ha oikuaa ha

˜gua mba’eichaguapa

testigos de Jehova. Upeicha mbegue katupeikatu oguerohoryve nde rejapova. Nde tuvakue-ra ndaija’eiramo ne rrelihionre, ohundi nde li-vrokuera ha ndoipotai reho rreunionhape, ikaturelee ambue hendape, ikatumihaicha rene’e er-manokuerandi ha repredika umi retopavape uperupi. Avei ikatu renembo’e Jehovape. Oı mita-rusu oha’arova tuichave rae oservi porave ha-˜gua Jehovape. Upevare oıramo jepe provlema nderogape, ani nderesarai ‘remomba’eguasuva’era-ha nde sy ha nde rupe’. Ejapokena onekotevevareiko ha

˜gua py’aguapype ne famılia ndive (Roma-

nos 12:17, 18). Ha inimportanteveva, reneha’ava’e-ra reime pora

˜Nandejara renondepe.

SY T´

ER˜

A TUVANGA OMBOHOV´

AIVA20 Heta famıliape katu ndaipori provlema rre-

lihionre, pero ijetu’u oı rupi sy tera tuvanga.Heta tapicha omenda jeyva orekoma mita ime-na tera hembireko ypykuegui. Umichahape umimita ikatu iseloso ha ipochy tera ndoikuaai ma-vapepa ine’erenduta. Pe sy tera tuvanga oneha’a-

20. Mba’eichapa ikatu onenandu umi mita oikova isy tera itu-vanga ndive?

136 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 139: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ramo jepe ojapo iporava pe mita ikatu onemoıhese. Mba’epa oipytyvota ko’aichagua famıliapeoiko pora ha

˜gua onondive?

21 Jaikuaaningo la Biblia he’ıva oipytyvohaopaichagua famıliape. Ikatu naimo’a iporaveta-ha ndajajapoiramo la Biblia he’ıva, pero ipahapeumi provlema ivaiveta (Salmo 127:1; Proverbios29:15).

˜Naneha’ava’era nanearandu ha nane-

mba’erechakuaa. Upeicha ikatuta jajapo˜

Nande-jara he’ıva ha katuete nase porata. Avei jahecha-kuaata mba’erepa nande rogaygua ojapo peteımba’e tera one’e one’ehaicha. Tekoteve avei na-pensami mba’eichapa onenandu hikuai (Prover-bios 16:21; 24:3; 1 Pedro 3:8).

22 Oimeramo nde peteı tuva tera syanga, ikatunemandu’a umi mita ndeguerohoryhague reme-nda mboyve isy tera ituvare. Pero upei ha’ekue-ra okambia. Ohayhugui ituva tera isy teepe umimita ndoikuaai mba’epa ojapota. Ikatu oimo’a rei-potaha nderayhu ndeventema. Ha ndojerei he’iha

˜gua nde ndaha’eiha isy tera ituva tee. Upevare

ikatu renenandu vai. La Biblia he’i ‘ani ha˜gua na-

ndepochy rei’ (Eclesiastes 7:9). Rentende ha˜gua

chupekuera reneha’ava’era reikuaa mba’eichapaonenandu hikuai.

23 Upeva inimportante jakorrehi ha˜gua umi mi-

tame. Jakorrehiva’era chupekuera henda-pe pora (Proverbios 6:20; 13:1). Ha kada mita

21. Mba’erepa ipora pete˜ı sy tera tuvanga ojapo la Biblia he’

´ıva?

22. Mba’erepa hasy jepi umi mitame ohayhu ha˜gua isy tera itu-

vangape?23. Mba’eichapa jakorrehiva’era umi mitame?

JAIKO PY’AGUAP´

YPE˜

NANDE ROGAYGUA NDIVE 137

Page 140: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ningo idiferente, upevare ojekorrehiva’era peteı-teı oikotevehaicha.

˜Nepyrura iporaveta pe sy tera

tuva teente okorrehi ifamiliakuerape. Pero mokoi-ve oıva’era peteı ne’eme, ha nomo’aiva’era ita’yratera itajyra teepe (Proverbios 24:23). Inimporta-nte umi mita ine’erendu, pero nanemandu’ava’e-ra inimperfekto rupi ojapotaha ivaıva. Ani na-ndepochyeterei oikoramo upeva. Jakorrehiva’erachupekuera mborayhupe (Colosenses 3:21).

24˜

Nanemongeta poraramo nane fam´ılia ndive

jajehekyita heta provlemagui. Upeicha ikatuta ja-japo umi mba’e inimportanteveva (Embojoja Fili-penses 1:9-11-re). Avei nanemongetaramo entero-

24. Mba’epa oipytyvota ani ha˜gua o

˜ı teko ky’a ogapype?

uva ha sy, pejerovi´

akenala Biblia he’

´ıvare

138 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 141: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ve jahechakuaata mba’epa jajapova’era jaiko poraha

˜gua. Upeva nanepytyvota avei ani ha

˜gua o

˜ı teko

ky’a nande rogapype. Umi mitakuna oikuaatamba’eichapa onemonde ha otratava’era ituvangaha inermanokuerape. Umi mitarusu katu oikuaa-ta mba’eichapa otratava’era isyangape tera iner-manakuerape (1 Tesalonicenses 4:3-8).

25 Ijetu’u namongakuaa ndaha’eiva nane famı-lia tee ha upevare nanepasiensiava’era. Hetananeha’ava’era umi mita nanderayhu ha na-nderrespeta ha

˜gua. Pero ikatu nase pora. Jai-

ko ha˜gua py’aguapype nande rogaygua ndive

25. Mba’epa nanepytyvota jaiko ha˜gua py’aguapype nande ro-

gaygua ndive?

UMI OMEND´

AVA PE L´

EI HE’IH´

AICHAOIKO PY’AGUAP

´YPE

Heta kuna ha kuimba’e oiko onondive ome-nda’yre. Umi oikuaaramova Jehovape ohecha-

va’era mba’epa ojapota oimeramo oiko upeicha.O

˜ı lugar ojeikohape peicha ha avave ndohe-

chava´ıri, pero ndojapoi hikuai mburuvichakue-

ra he’ihaicha. La Biblia he’i kuna ha kuimba’eomendava’eraha pe lei he’ihaicha (Tito 3:1; He-breos 13:4). He’i avei pe kristiano pete

˜ınte hembi-

reko va’eraha (1 Corintios 7:2; 1 Timoteo 3:2, 12).Jajaporamo ko mba’e nanepytyvota jaiko ha

˜gua

py’aguapype nane fam´ılia ndive (Salmo 119:165).

Jehova ndojerurei nandehegui ikatu’yva jajapo.Ha’e ningo nanembo’e oho pora ha

˜gua nandeve

(Isaıas 48:17, 18).

JAIKO PY’AGUAP´

YPE˜

NANDE ROGAYGUA NDIVE 139

Page 142: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

naneha’ava’era jajapo nande py’aite guive Jehovahe’ıva (Proverbios 16:20). Upeva nanepytyvotaavei jagueropu’aka ha

˜gua ambue provlema.

JAIKO VA´IPA MBA’EREP

´YRE

˜NANDE

ROGAYGUA NDIVE?26 Heta famılia iprovlema plata ha mba’erepyre.

Oı umi oiko vaıva orekosevegui ko’a mba’e. Menaha tembireko omba’aporamo ikatu onorairo ha-kate’ygui iplatare. Ha ndoikovaıriramo jepe upe-vare, ikatu nahembyvei chupekuera tiempo oı ha-˜gua onondive. Ha heta teta rupi hetave ohovo umituva ohejava ifamiliakuera oho ha

˜gua omba’apo

mombyry. Ikatu oho mese tera anore oganave ha-˜gua. Ko mba’e ogueru jepi heta provlema.

27 Ndaikatui ja’e mba’epa pete˜ı fam

´ılia ojapo

tera ndojapoiva’era. Kada fam´ılia idiferente, upe-

vare ndaha’ei pete˜ıcha ohasava ha oikoteveva hi-

kuai. Upeicharo jepe la Biblia he’´ıva oipytyvokuaa

enterovepe. Por ehemplo, Proverbios 13:10 he’iumi onemongetava ndoikovairiha vyrore

´ıre. Nda-

ha’ei ja’enteva’era napensava, ipora jaheka konse-ho ha naporandu mba’epa opensa upevare nanerembireko tera nane mena. Avei nanepytyvota ja-hecharamo mboypa jareko, mba’e mba’epa naiko-teve ha mboypa ikatu jagasta. O

˜ı vese tekoteve-

ha pe tembireko ose avei omba’apo, por ehemploorekoramo hikuai mita tera oipytyvo ha

˜gua ihe-

ntekuera oikotevevape. Oikoramo upeva pe menaoneha’ava’era omboyke tiempo o

˜ı ha

˜gua hembire-

26. Mba’eichapa ogapype ikatu ojeiko vai plata tera mba’ere-pyre?27. Mba’e konsehopa oipytyvota familiakuerape?

140 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 143: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

kondi jepe heta hembiapo. Ha iporata ha’e ha umimita oipytyvoramo ogapype (Filipenses 2:1-4).

28 Pero nanemandu’ava’era naikoteveramo jepeplata, upeva nananembovy’amo’aiha ha nome’ei-ha tekove (Eclesiastes 7:12).

˜Namomba’etere

´ı-

ramo plata ha mba’erepy ikatu jaheja Jehovapeha ja’a teko va

´ıpe (1 Timoteo 6:9-12). Iporave na-

motenonde˜

Nandejara Rreino ha jaiko ha’e oipota-haicha. Upeicharo Jehova nanevendes

´ıta ha na-

naikotevemo’ai mba’eve (Mateo 6:25-33; Hebreos13:5).

˜Namotenonderamo Jehovape ha naneha’a

naime pora hendive, jaikota py’aguapype nanderogaygua ndive ha jagueropu’akata oimehaicha-gua provlema.

28. Mba’epa ojapova’era familiakuera oiko ha˜gua py’aguapype?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTAJA I KO H A

˜G UA P Y ’AG UA P

´Y P E

˜NANE FAM

´ILIANDI?

Kristianokuera imba’erechakuaava’era(Proverbios 16:21; 24:3).

Umi omendava ojoayhu ha ojorrespetava’erajepe pete

˜ınte ojerovia Jehovare

(Efesios 5:23, 25).

Pete˜ı kristiano araka’eve nomboykeiva’era

˜Nandejara lei (Hechos 5:29).

Kristianokuera oneha’a oiko py’aguapypeopavave ndive (Romanos 12:18).

Ani nandepochy rei (Eclesiastes 7:9).

JAIKO PY’AGUAP´

YPE˜

NANDE ROGAYGUA NDIVE 141

Page 144: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

PETE˜I koche tuja ojejohei pora ha opyta overa

hendy. Umi ohechavante oimo’a ipyahueteha.Pero ijapente ipora, pe pintura guype itujupaite-mah

´ına. Upeva oiko avei heta fam

´ıliare. Ha’etera-

mo jepe oiko porambava hikuai, hogapype ohasaasy ha oiko kyhyjepope. Mokoi provlema tuicha-va ombya

´ıva ogapy h

´ına: o

˜ıramo pete

˜ı onenvi-

siava vev´ıdare tera pete

˜ı onemboharaiva hogay-

guare.

OKA’´

UVA OGUERU HETA JEHASA ASY2 La Biblia nde’

´ıri ndovaleiha ja’u vev

´ıda, pero

he’i ivaiha jaka’u (Proverbios 23:20, 21; 1 Corin-tios 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3). O

˜ı umi

oka’uva jepi sapy’apy’a, pero o˜ı avei umi onenvi-

siava vev´ıdare. Ko’a onenvisiava ndaikatui oiko

ndo’uiramo ha itarovaite voi ho’usegui. Ko’avaapytepe o

˜ı kakuaa ha nambyasyramo jepe imita-

va avei.3 Yma guivema la Biblia he’i umi oka’uva ombo-

hasa asyha hogayguakuerape (Deuteronomio 21:

1. Mba’eichagua provlemapa o˜ı heta ogapype?

2. a) Mba’epa he’i la Biblia vev´ıdare? b) Mba’eichapa oiko umi

onenvisiava vev´ıdare?

3, 4. Eremi mba’eichapa onenandu pete˜ı oka’uva rembireko ha

ita’yrakuera.

K A P´I T U L O 1 2

Ikatu nandepu’akaumi provlemaoıvare ogapype

142 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 145: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

18-21). O˜ıramo pete

˜ı oka’uva nane fam

´ıliape ente-

rovente nanenandu vai. O˜ı heta kuna oneha’a-

mbaiteva anga ani imena oka’u ha ani ojapo sara-mbi oka’u jave.� Ani ha

˜gua ho’uve onomi chugui

pe vev´ıda, onongatu pe plata, ojerure chupe to-

pensami ifam´ıliare, ijehe tera

˜Nandejarare. Upei-

charo jepe, ndojokoi chupe. Ohechavo oneha’areiha, pe kunakarai onenandu vai ha ha’ete kundaikatumo’aiva ogueropu’aka.

˜Aichagua kuna

okyhyje, inerviosa, omboja ijehe oikova, ojepy’apymante ha onandu ndovaleiha mba’evera.

4 Mitanguera ohasa asy avei ituva ika’uramo.Ojejahei jepi hesekuera ha o

˜ı tuva ojavykyva ifa-

miliakuera. O˜ı mita oimo’ava ikausare ituva tera

isy oka’uha. Ha pe oka’uva ojapo reire´ıgui oime-

rae mba’e umi mita opyta ndojeroviavei avave-re. Ijetu’ugui omombe’u ha

˜gua oikova hogapype,

oguerokirir˜ı heta mba’e ha upeva ikatu omboha-

sy chupekuera (Proverbios 17:22).˜

Aichagua mitaokakuaapa rire jepe onandu ndovaleiha mba’e-vera.

MBA’´

EPA OJAPOKUAA IFAM´ILIA?

5 Heta doktor he’i umi onenvisiava vev´ıdare

ndokueramo’aiha, pero ikatuha o˜ı poramie oje-

jokoit´

eramo vev´ıdagui (Embojoja Mateo 5:29-re).

Ijetu’u naipytyvo ha˜gua ko’aichagua tapichape,

ha’ekuera ningo katuete onega iprovlemaha. Peronaipytyvo ha

˜gua jahechaukava’era chupe umi

� O˜ı vese kuna pe oka’uva, upeicha jave ko’a konseho ou po-

rata avei.

5. Mba’eichapa ikatu naipytyvo pete˜ı oka’uvape opoi ha

˜gua iv

´ı-

siogui, ha mba’erepa hasy upeva?

IKATU˜

NANDEPU’AKA UMI PROVL´

EMA O˜IVARE OGAP

´YPE 143

Page 146: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

provlema o˜ıva onenvisiahaguere vev

´ıdare. Upei-

cha ikatu ohechakuaa tekoteveha opoi iv´ısiogui.

Pete˜ı doktor oipytyvova aichagua fam

´ıliape he’i:

“Ipora umi fam´ılia ojapo hembiapokuera jepi-

veguaicha. Upeicharo pe oka’uva ohechakuaataha’e ojapova tuicha ojoavyha ifamiliakuera ojapo-vandi”.

6 O˜ıramo pete

˜ı oka’uva nande rogape, la Bi-

blia he’´ıva ikatu nanepytyvo jaiko poramie ha

˜gua

(Isa´ıas 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17). Jahechami umi

konseho oipytyvova’ekue heta fam´ıliape.

7 Ani˜

naimo’˜

nande k´

ausare oikoha umi mba’e.La Biblia he’i: “Pete

˜ıte

˜ı oguerahava’era imba’epo-

hyi” ha ‘pete˜ıte

˜ı namombe’uva’era

˜Nandejarape

nande rekovekue’ (Galatas 6:5, BNP; Romanos 14:12, JMP). Ikatu pe oka’uva okulpa hogayguakue-rape. O

˜ı he’

´ıva: “Pee chetrata poraveramo ningo

nda’umo’aveima”. Jagueroviaramo upeva nanai-pytyvomo’ai chupe oheja ha

˜gua pe vev

´ıda. Oime-

ramo jepe pe oka’uva ohasa heta mba’e vai, ha’endaikatui omboja avavere umi mba’e ojapova.Enterovete nambohovaiva’era nane rembiapokue(Embojoja Filipenses 2:12-re).

8 Jahejava’er˜

a pe oka’´

uva ombohov´

ai hembiapo-kue. La Biblia one’evo umi ipochyetere

´ıvare he’i

jahejava’eraha opaga hembiapo vaikuere, jahe-ja re

´ıramo chupe katuete ojapo jey jeyta. Upei-

cha avei umi oka’uva (Proverbios 19:19). Pe oka’u-va ohecha ha

˜gua ivaiha ojapova onanduva’era

mba’epa oiko oka’uhaguere. Ha’ete omopot˜ıva’e-

6. Moopa jatopa umi konseho iporaveva?7. O

˜ıramo pete

˜ı oka’uva nande rogape, mava kausarepa upeva?

8. Mba’eichapa ikatu jahechauka pe oka’uvape ivaiha ojapova?

144 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 147: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ra omongy’ava tera one’e ipatronpe omombe’u ha-˜gua mba’erepa ndohoi omba’apo.

9 Jahejava’er˜

nande rapicha˜

nanepytyv˜

o. Pro-verbios 17:17 he’i peteı amıgo tee ohechaukahaimborayhu oimehape, ha oıha nande ykere jajejo-py vai jave.

˜Nanenandu vai oıramo peteı oka’uva

nande rogape ha upevare naikoteve nane amigo-kuerare. Ndajakyhyjeiva’era jajerovia ha

˜gua ‘nane

amıgo teere’ (Proverbios 18:24). Umi oikuaava teraohasava’ekue aichagua provlema ikatu he’i na-ndeve mba’epa ipora jajapo. Naiporai namombe’uoimeraevape nane provlema.

˜Nane’eva’era umi

nane iru teendi, ndoikomo’aiva omombe’u uperupi ja’eva chupekuera (Proverbios 11:13).

10 Jajeroviava’er˜

a umi ansi´

anore. Umi ansianoikatu nanepytyvo heta mba’epe. Ha’ekuera oikuaapora

˜Nandejara

˜Ne’e ha avei mba’eichapa jaipo-

ruva’era. ‘Ha’ekuera ojogua ku yvytugui nakany-ha ha ara pochygui nanemo’aha, ysyry onemboy’uha

˜gua, kuarahy’aicha yvy ojeiko’yhame’. (Isaıas

32:2.) Umi ansiano onangareko kongregasionre haojepy’apy enterovetere. Ha’ekuera oneha’a oipyty-vo ha omokyre’y umi iprovlemavape.

˜Nane’eva’era

hendivekuera jaipotaramo nanepytyvo.11 Jajerureva’er

˜a Jehov

´ape ta

˜nanepytyv

˜o. La

Biblia ohechauka mba’eichaitepa Jehova na-ndeporiahuvereko: “

˜Nandejara onemboja umi

ohasa asyva rehe ha o˜guenohe umi ikangypa-

vape jejopy vaıgui” (Salmo 34:19 [34:18, NM]).

9, 10. Mba’erepa ipora jaheja nande rapicha nanepytyvo hamavandipa nane’eva’era?11, 12. Mavapa nanepytyvo poraveta ha mba’epa jajapova’eraupeara?

IKATU˜

NANDEPU’AKA UMI PROVL´

EMA O˜IVARE OGAP

´YPE 145

Page 148: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Oimeramo rejepy’apyeterei tera nderevy’avei rei-kogui peteı oka’uvandi, nemandu’ava’era Jehovaonangarekotaha nderehe. Ha’e oikuaa pora re-hasa asyha reına (1 Pedro 5:6, 7).

12 Jajeroviaramo Jehova he’ıvare Ine’eme na-ndepy’aguapyta (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34;1 Juan 3:19, 20). Jastudiaramo la Biblia ha jaja-poramo he’ıva,

˜Nandejara ome’eta nandeve ijes-

pıritu santo. Ko “pu’aka guasuete” nanemomba-reteta nambohovai ha

˜gua nane provlemakuera

ara ha ara (2 Corintios 4:7).�13 Umi fam

´ılia o

˜ıhame pete

˜ı oka’uva o

˜ı jepi avei

� Heta tetame o˜ı umi lugar, ospital ha programa onepytyvo ha-

˜gua umi oka’uvape ha ifamiliakuerape avei.

˜Nandete jadesidi-

va’era jahatapa ko’avape. Testigos de Jehova nde’´ıri mba’eicha-

gua tratamientopa jajapova’era. Tekoteve jahecha umi mba’ejajapotava ani ha

˜gua onemo

˜ı la Biblia he’

´ıvare.

13. Mba’e provlemapa o˜ı jepi avei familiakuerape?

Umi ansi´

anotuicha oipytyv

˜o

famil iaku´

eraiprovl

´emavape

146 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 149: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ko provlema: onorairo ha onemboharaiva hogay-guare.

OJEIKO ASY OGAP´

YPE O˜IRAMO

NEMBOHAR´

AIVA HOGAYGU´

ARE14

˜Norairo onepyruva’ekue ogapype, Ca

´ın ojuka-

ro guare inermano Abelpe (Genesis 4:8). Upe gui-ve oiko opaichagua norairo ogapype. Ko’a

˜ga rupi

o˜ı mena ombyepot

´ıva hembirekope ha tembireko

ojapova avei upeva. O˜ı tuva onemboharaiva ita’y-

rakuera mich˜ıvare ha umi oreko asyva ituvakue-

ra ijedavape.15 O

˜ıro onemboharaiva hogayguare umi jehasa

asy ouva ipuku ha ijetu’u. Pete˜ı kunakarai ohasa

asyva imena ombyepoti rupi chupe he’i: “Vaichacheve che kausare oiko a mba’e vai ha at

˜ıeterei.

Apayvo pyhareve apytase tupape ha ha’e oime-nga’u che kepente ahecha ko’a mba’e vai”. Umimita ojetrata va

´ıva tera ohechava isy ha ituva

onorairo, tuicha rire ojaposeta avei upeva ifam´ı-

liare.16 Umi otrata vaıva hogayguape ndaha’ei katue-

te oinupanteva chupekuera. Heta vese oı one’epohyiva ha oja’o vaipava hogayguape. Proverbios12:18 he’i: “One’emba reıva oporokutu kysepe-guaicha”. Pe oporotrata vaıva py’yi oapo’i, osapu-kai, oja’o vaipa ha oamenasa oporonupataha. Haheta vese koichagua jehasa asy avave ndojehecha-kuaai.

14. Araka’epa onepyru norairo ogapype ha mba’epa oiko ko’a˜ga

rupi?15. Mba’eichapa onenandu tembireko ha mita ojetrata va

´ıva?

16, 17. Mba’epa ojapo jepi pe oporotrata va´ıva ha mba’eichapa

onenandu ifam´ılia?

IKATU˜

NANDEPU’AKA UMI PROVL´

EMA O˜IVARE OGAP

´YPE 147

Page 150: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

17˜

Nambyasyeteningo ojereko asyramo umi mi-tame. Oje’eramo chupekuera manterei ojapo vai-ha opa mba’e, ndovaleiha mba’evera ha itavyha,hasyta chupekuera ojevale ha

˜gua ijehe. Tekoteve

ningo jakorrehi mitanguerape. Pero la Biblia he’ituvakuerape: ‘Ani pembopochy pende ra’ykuerapeani ha

˜gua naikyre’yvei’ (Colosenses 3:21, BNP).

MBA’´

EPA IKATU JAJAPO ANI HA˜

GUA˜NA

˜NORAIR

˜O OGAP

´YPE

18 Umi mba’e vai jajapova onepyru nane kora-so ha nane akame. Jajapo mboyve pete

˜ı mba’e

napensa rae (Santiago 1:14, 15).˜

Norairo opa ha-˜gua, umi oporonupa ha opororeko asyva tekoteveokambia opensa laja (Romanos 12:2). Ikatu pikoojapo upeva? Ikatu.

˜Nandejara

˜Ne’e niko ipu’a-

ka ha ikatu okambia hentekuerape. Oipe’akuaanane akagui umi mba’e vai napensava (2 Corin-tios 10:4; Hebreos 4:12). La Biblia ombo’eva oipy-tyvokuaa hentekuerape ombopyahu ha

˜gua heko-

ve (Efesios 4:22-24; Colosenses 3:8-10).19

˜Namomba’eva’er

˜a

˜nane rembireko t

´er

˜a

˜nane

enape.˜

Nandejara˜

Ne’e he’i: “Menakuera ohay-huva’era hembirekokuerape, ha’ekuera ojehay-huhaicha ijupe voi. Upe hembirekope ohayhuva,ojehayhu ijupe voi” (Efesios 5:28). He’i avei me-nakuera ‘ombojeroviava’eraha hembirekope, ohe-chakuaavo ikangyveha’ (1 Pedro 3:7). Tembireko-kuerape oje’e “ohayhu ha

˜gua imenape” ha

‘tomomba’e chupe’ (Tito 2:4; Efesios 5:33). Upei-charo pete

˜ı kuimba’e ohayhuva

˜Nandejarape

18. Moopa onepyru umi mba’e vai jajapova, ha mba’eichapa laBiblia ikatu oipytyvo umi oporotrata va

´ıvape okambia ha

˜gua?

19. Mba’eichapa mena ha tembireko ojotratava’era?

148 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 151: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ndaikatui he’i omomba’eha hembirekope ombye-pot

´ıramo tera one’e pohyiramo chupe. Ha pe

kuna osapukaiva imenape, onembohoryva hesetera oja’o memeva chupe ndohechaukai ohayhuha omomba’eha imenape.

20 Mba’´

epa oikotev˜

e mit˜

angu´

era. Ha’ekuera oikote-ve ituva ha isy ohayhu chupekuera. La Biblia he’iJehova ‘nanevendesiha ome’evo nande ra’y ha na-nde rajykuerara’ (Salmo 127:3). Jehova he’i tuvakue-rape onangareko ha

˜gua ifamıliare. La Biblia he’i umi

mita ‘one’e, opensa ha ojepy’amongetaha mitaicha’ha “vyro reko mitarusu reheguante voi” (1 Corintios13:11, BNP; Proverbios 22:15). Upevare tuvakuerandohecharamoiva’era umi mita ojaporamo ‘vyro rei’.Ha’ekuera ningo ne’ıra okakuaapa. Tuvakuera ndo-jerureiva’era ifamiliakuerape ikatu’yva gueteri oja-po (Ehecha Genesis 33:12-14).

21˜

Namomba’eva’er˜

nande tuvaku´

era ijed´

avape.Levıtico 19:32 [

˜N

˜NM] he’i: ‘Pe inakarague morotıva

renondepe repu’ava’era, ha remomba’e pe itujavape’.˜Nandejara Lei he’i namomba’e ha jaguerohoryva’e-raha umi ijedavape. Upeva ijetu’u jepi ojejapo ha

˜gua

ha’ekuera ojeruretereıramo ifamiliakueragui teraoimeramo hasy, ndoguatavei tera hesaraima hetamba’egui. Upeicharo jepe, ta’yrakuera ‘omyengovia-va’era ituvakuerape upe ha’ekuera ojapova’ekue he-sekuera’ (1 Timoteo 5:4, BNP). Upeicharo jatratapora va’era nande tuvakuera ijedavape ha naipyty-vo oikoteve jave. Jareko asyramo chupekuera nane-moı la Biblia he’ıvare.

20. Mavapa he’i tuvakuerape onangareko ha˜gua ifamiliakuera-

re ha mba’epa ndojerureiva’era hikuai umi mitame?21. Mba’eichapa oipota

˜Nandejara jatrata nande tuvakuera ije-

davape?

IKATU˜

NANDEPU’AKA UMI PROVL´

EMA O˜IVARE OGAP

´YPE 149

Page 152: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

22˜

Na˜

neha’˜

ak´

ena jajejokokuaa. Proverbios 29:11he’i: “Pe itavyva oneme’e pirevai pochype, inarandu-va katu ojejoko ha ko’e vai ombohasa”. Mba’eicha-pa jajejokokuaata? Japytarangue nandepochy na-neha’ava’era pya’e jaiko pora jey nande rapichandi(Efesios 4:26, 27). Iporave nase jaha nanandura-mo ndaikatumo’aiha jajejoko. Avei jajerureva’era˜Nandejarape ipu’aka jajejokokuaa ha

˜gua (Galatas

5:22, 23).˜

Naseramo jaguata tera namba’apo pohyinanepytyvota avei (Proverbios 17:14, 27).

˜Naneha’a-

kena ani nandepochy rei (Proverbios 14:29).

IPOR˜

AV´

ETAPA JAJOPO´IRAMO?

23 La Biblia he’i˜

Nandejarape˜guara ivaiha ‘joay-

hu’y, joavy, pochy rei’ ha ‘umi upeicha oikova ndoike-mo’aiha

˜Nandejara rreinope’ (Galatas 5:19-21, BNP).

Upeicharo, peteı kristiano ipochy reıva, ombyepotı-va hembireko ha ifamiliakuerape ha nokambiaseivaikatu onemose kongregasiongui (Embojoja 2 Juan9,10-re). Upeicha umi onorairoseva nomongy’amo’aikongregasion(1 Corintios 5:6, 7; Galatas 5:9).

24 Mba’epa ojapota peteı kristiana imena ombye-potıramo chupe ha nokambiasei? Oı umi upeicharojepe ndohejaseiva imenape.

´Otro katu oheja oguero-

kyhyjegui hekove tera ndaikatuvei rupi oservi poraJehovape. Pe tapicha ohasava ko’a mba’ere ohe-chava’era mba’epa ojapota, ha mba’eichapa opytata

22. Mba’epa nanepytyvota ani ha˜gua nanorairo nande roga-

pype?23. Mba’epa oikota pete

˜ı kristiano ipochy re

´ıramo ha ombyepo-

ti hogayguakuerape?24. a) Mba’epa ikatu ojapo pete

˜ı kristiana imena ombyepot

´ıra-

mo chupe? b) Mba’eichapa ikatu oipytyvo ko’aichagua tapicha-pe inam

´ıgo ha umi ansiano, pero mba’epa ndojapoiva’era hi-

kuai?

150 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 153: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Jehova renondepe (1 Corintios 7:10, 11). Ikatu neamigokuera, ne hente tera umi ansiano kongrega-sionpegua onemone’e ndeve ha nepytyvose, peronaiporai ndejopy redesidi ha

˜gua. Ndete redesidi-

va’era (Romanos 14:4; Galatas 6:5).

OPAPOTAIT´

EMA PROVL´

EMA OGAP´

YPE

25 Jehova omomendaro guare Adan ha´

Evape,ndoipotaiva’ekue familiakuera oiko asy oıgui pe-teı oka’uva tera onorairoseva (Efesios 3:14, 15).

25. Mba’epa oipota Jehova familiakuerape˜guara?

ena ha tembireko ojoayhu ha ojorrespet´

avapya’e o

˜neha’

˜a oiko por

˜a jey

IKATU˜

NANDEPU’AKA UMI PROVL´

EMA O˜IVARE OGAP

´YPE 151

Page 154: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Upeva rangue Ha’e oipotava’ekue umi famıliaojoayhu ha oiko py’aguapy ha vy’ape. Entero-ve ogapype orekopaiteva’era oikoteveva oiko poraha

˜gua. Pero Adan ha Eva naine’erenduihaguere

umi provlema ojaho’i familiakuerape (EmbojojaEclesiastes 8:9-re).

26 Pero ani jajepy’apy, Jehova oipota gueteri fa-miliakuera oiko vy’ape. Ha’e he’i omoıtaha peteımundo pyahu ha upepe umi ojapova ha’e he’ı-va ‘oikota py’aguapype ha avave nomondyimo’aichupekuera’ (Ezequiel 34:28). Upero ndaipori-mo’ai oka’uva, onemboharaiva hogayguare teraambue provlema ogapype. Hentekuera ndopu-kagua’umo’ai omo’asegui ijehasa asy, ‘py’agua-pype katu oikota hikuai’ (Salmo 37:11).

26. Mba’epa ohupytyta umi ojapova Jehova he’´ıva?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTA˜

NANDEPU’AKA HA˜

GUA U MI PROVL´

EMA

O˜IVARE OGAP

´YPE?

Jehova he’i ani ha˜gua ja’urasa vev

´ıda

(Proverbios 23:20, 21).

˜Nandete nambohovaiva’era nane rembiapokue

(Romanos 14:12).

Jajejokokuaava’era jaservi pora ha˜gua

Jehovape (Proverbios 29:11).

Kristiano tee omomba’eva’era ituvakuera

ijedavape (Lev´ıtico 19:32).

152 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 155: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

LUCIA peteı kunakarai Italiaygua ojeheja imena-gui 1988-pe diez ano omendahaguepe, ha ndo-

vy’aieterei opytavo.� Jepe heta oneha’a ndaikatu-vei ojogueraha pora imenandi. Ha’ekuera ojuejaha ha’e omongakuaava’era ha’eno mokoi imembykuna. Imandu’avo oikovare, ha’e he’i: “Che aimo’a-va’ekue mba’eve naorepytyvomo’aiha roiko porajey ha

˜gua”.

2 Oimeramo naneprovlema nande rogapype, jai-kuaa mba’eichapa onenandu ko kunakarai. Hakatuetei jaikuaase mba’epa ikatu nanepytyvo aniha

˜gua jajopoi. Upeicharo ipora naneporandumi:

“Ajapomapa˜

Nandejara he’ıva Ine’eme umi ome-ndavape

˜guara?” (Salmo 119:105).

3 Mena ha tembireko py’yi oiko vaıramo ikatu oi-mo’a iporaveha ojueja. Upevare heta teta rupi he-tave ohovo umi ojedivorsiava. Pero heta kuna hakuimba’e ojedivorsiava’ekue onembyasy upe rire.Ha’ekuera py’yive hasy ha opyta ndovy’avei. Umimita onenandu vai ituvakuera ojopoıramo ha tui-cha rire jepe ombyasy upe oikova. Ihentekuera

� Hera onekambia.

1, 2. Mba’epa ipora naneporandu oimeramo naneprovlema na-nde rogapype?

3. Jepe hetave ohovo umi ojedivorsiava, mba’eichapa onena-ndu jepi ha’ekuera ha ifamiliakuera?

K A P´I T U L O 1 3

Mena ha tembirekoojopoiseramo

M ´ENA HA TEMBIREKO OJOPOIS

´ERAMO 153

Page 156: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha inamigokuera ombyasy avei. Ha mba’epa he’iko mba’ere

˜Nandejara, upe omonepyruva’ekue ne-

menda?4 Jahechamakuri

˜Nandejara oipotahague umi

omendava opyta onondive oikove aja pukukue (Ge-nesis 2:24). Mba’erepa upeicharo hetaite omenda-va ojueja? Upeva ndoikoi sapy’aitepe.

˜Nepyrura

ikatu ojoavy’imimınte hikuai, ha’ete ku vyro reıva.Upei katu umi provlema tuichave ohovo ha ndai-katuveima ipu’aka hese. Pero mena ha tembirekopya’e ojaporamo la Biblia he’ıva ndojopoimo’ai.

ANI JAJERURE OJUPE IKATU’˜

YVA5 Heta vese umi omendava iprovlema oha’aro-

4. Mba’epa ojapova’era umi omendava iprovlemaramo?

5. Mba’epa ojegueroviauka jepi umi omendavape ha mba’epatekoteve ohechakuaa hikuai?

Ani˜

naha’ar˜

na˜

nemongetaha

˜gua umi

provl´

emare.Kuarahy oikemboyve˜

nandepochypo

´ıma va’er

˜a

154 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 157: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

gui ojuehegui ikatu’yva. Umi novela oseva l´ıvro,

rrev´ısta, telepe ha umi pel

´ıkula ogueroviauka

hentekuerape umi omendava naiprovlemaihavoi ha oikoha vy’ape. Ha ohechakuaavo ndau-peichaiha, umi omendava he’i onembotavyha-gue chupekuera ha ou ndovy’avei. Upeicharo,mba’eichapa mokoi tapicha ojavy memeva ikatuoiko vy’ape onondive? Upeara mokoive oneha’a-va’era.

6 La Biblia ikatu oipytyvo mena ha tembi-rekope oiko pora ha

˜gua. He’i umi omendava

ovy’ataha pero avei ‘ohasataha heta jepy’apy’(1 Corintios 7:28, BNP). Mena ha tembireko ni-ngo inimperfekto ha ojapose iva

´ıva. Ndaikatui

opensa hikuai pete˜ıcha opa mba’epe, tera one-

nandu pe otro onenanduhaicha. Avei ndojojaiumi mba’e ohasava’ekue imitame. Umi omenda-va oiko vai jepi platare, mitanguera tera ihente-kuerare. Avei nahembyigui chupekuera tiempoo

˜ımie ha

˜gua onondive tera iprovlemagui rrela-

sion seysual rehe.� Ijetu’uramo jepe namboho-vai ko’a mba’e, ani naneme’e provlemakuerape.Heta tapicha omendava ohechakuaa ikatuhaombohovai pora ko’a provlema.

TEKOTEV˜

NA˜

NEMONGETA JAJOAVY JAVE

7 Heta tapichape hasy omombe’u py’aguapype

� Ko’a mba’e ojehechama umi kap´ıtulo tenondeguape.

6. a) Mba’epa he’i la Biblia umi omendavare? b) Mba’erepa oikovai jepi umi omendava?7, 8. Mena ha tembireko oiko va

´ıramo, mba’epa he’i la Biblia

ojapova’eraha hikuai?

M ´ENA HA TEMBIREKO OJOPOIS

´ERAMO 155

Page 158: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

mba’eichapa onenandu oı vaıramo, ipochy terandogustai jave chupekuera peteı mba’e. Tembire-ko he’irangue imenape: “Amalisia nde nachente-ndei”, ipochy ha ombotuichave pe oikova. Oı hetahe’ıva: “Nde ningo ndejehente voi rejepy’apy” tera:“Ndacherayhui voi”. Ha imena ndoikovaiseigui oki-rirınte chugui.

8 Peicha jave ipora jajapo la Biblia he’ıva: “Pende-pochyramo, ani pe’a tembiapo vaıpe. Ani pehejakuarahy oike jepe pendepochy poi ha

˜gua” (Efesios

4:26). Okumplıvo 60 ano omendahague, onepora-ndu peteı karai ha hembirekope mba’epa ojapo hi-kuai oiko poraite ha

˜gua onondive. Pe karai he’i:

“Araka’eve noronenoiva ronemongeta’yre rojoavy-vare, vyroreıramo jepe”.

9 Peteı mena oiko vaıramo hembirekondi, ipo-ra mokoive imandu’a la Biblia he’ıvare: ‘Peneky-re’yva’era pehendu ha

˜gua ha penembegue pene’e

ha pendepochy ha˜gua’ (Santiago 1:19). Ojapysa-

ka pora rire ojuehe, ikatu mok˜

oive ohechakuaa te-koteveha ojediskulpa (Santiago 5:16). Ijetu’uramojepe tekoteve ja’e: “Ambyasyeteningo ajapohaguereupeva nderehe”. Jajaporamo upeicha pya’e jaikopora jeyta jajoavy jave. Avei jahayhuveta nane re-mbireko tera nane menape ha jajogueraha pora-veta.

ENA HA TEMBIREKO OME’˜

EVA’ER˜

A OJUPE

10 Apostol Pablo oha´ıramo guare umi Corin-

9. a) Mba’epa he’i la Biblia inimportanteha jajapo nanemonge-ta jave? b) Mba’epa tekoteve jepi ojapo umi omendava ijetu’ura-mo jepe?10. Mba’epa he’iva’ekue apostol Pablo umi Corintoyguape haiporava ko’a

˜ga peve?

156 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 159: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

toyguape, he’i chupekuera iporaveha omenda‘ani ha

˜gua ho’a teko va

´ıpe’ (1 Corintios 7:2).

Ko’a˜ga katu hentekuera heko vaive yma gua-

regui. Nonet˜ıvei onene’e ha

˜gua mba’e tie’yre,

hentekuera onemonde vai, ha rrev´ısta, l

´ıvro,

ha telepe ojehechauka mba’e tie’y. Ko’a mba’eomokyre’y hentekuerape heko vai ha

˜gua. Upe-

vare Pablo he’iva’ekue: ‘Iporave pemenda pe-neakarakuetereirangue peikovo’ (1 Corintios 7:9, JMP).

11 Upevare la Biblia he’i umi kristiano ome-ndavape: “Pe mena oikova’era hekopete pe he-mbireko ndive, ha upeicha avei pe tembirekoimena ndive” (1 Corintios 7:3, BNP). Ko’ape oje-hechauka mena tera tembireko nopensaiva’e-raha ijehente oreko jave rrelasion seysual. Umiomendava ojepy’apyramo ojuehe ovy’ata o

˜ı jave

onondive. Por ehemplo la Biblia he’i menakue-ra tekoteveha ‘imba’erechakuaa hembirekondi’(1 Pedro 3:7, BNP). Ha upeva tekoteve, menaome’e ha

˜gua hembirekope oikoteveva ha pe

tembireko avei. Ndojetrataporairamo kunameikatu ndovy’ai o

˜ı jave imenandi.

12 O˜ı vese umi omendava ojejokova’eraha.

Por ehemplo, pe kuna imba’asy jave tera ika-ne’oitere

´ıramo (Embojoja Lev

´ıtico 18:19-re).

Avei ikatu pe kuimba’e iprovlema itravahoha-pe, ojepy’apyeterei ha ikane’o. Upeicharo umi

11, 12. a) Mba’epa ojapova’era mena ha tembireko ovy’a ha˜gua

o˜ı jave onondive? b) Mba’epa ojapova’era umi omendava ndoi-

komo’airamo sapy’ami onondive?

M ´ENA HA TEMBIREKO OJOPOIS

´ERAMO 157

Page 160: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

omendava ndoikomo’airamo onondive sapy’a-mi, ipora onemongeta ha onemo

˜ı “pete

˜ı ne’e-

me” (1 Corintios 7:5). Oikuaa pora rupi oiko-va nopensavaimo’ai ojuehe. Pero pe tembirekono

˜ıseiramo imenandi tera pe kuimba’e nomo-

mba’eiramo hembirekope o˜ı jave hendive, ikatu

mokoive ome’e oportunida iva´ıvape. Ha upeva

omonepyru jepi heta provlema.13 Entero kristiano, omendava ha omenda’y-

va, omboykeva’era opaichagua ta’anga tie’y.Um

´ıva omokyre’y hentekuerape heko vai ha

˜gua

(Colosenses 3:5). Avei onangarekova’era open-sava ha ojapovare o

˜ı jave ndaha’eivandi hembi-

reko tera imena. Jesus he’i pora va’ekue: “Oi-meraeva oma’eva kuna rehe ha oguerekosevaichupe, upeva oikoma hendive ipy’apype” (Ma-teo 5:28, BNP). Ojaporamo la Biblia he’

´ıva ko’a

mba’ere, umi omendava ndo’amo’ai teko va´ıpe

ha nonomoakarat˜ımo’ai. Ovy’ata katu o

˜ı jave

onondive. Jaikuaa Jehova voi ome’ehague korregalo umi omendavape (Proverbios 5:15-19).

LA BIBLIA HE’´IVA DIV

´ORSIORE

14 Javy’a jahechavo o˜ıha heta kristiano ome-

ndava ombohovai porava iprovlemakuera. Peronambyasyramo jepe o

˜ı avei umi ndogueropu’a-

kaiva.˜

Naneimperfekto rupi ha jaikohaguere komundo aname o

˜ıva Satanas poguype, heta ome-

ndava ojopoi (1 Juan 5:19). Mba’epa ojapova’erakristianokuera oikoramo ko mba’e?

13. Mba’epa oipytyvota kristianokuerape ani ha˜gua heko vai?

14. Mba’e nambyasyvapa oiko jepi ha mba’erepa?

158 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 161: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

15 Kap´ıtulo 2-pe jahechakuri la Biblia he’iha

nemoakarat˜ıre anoite pete

˜ı tapicha ikatuha oje-

divorsia ha omenda jey otrore (Mateo 19:9).�Oimeramo jaikuaa pora nane mena tera nanerembireko nanemoakarat

˜ıhague, jahechava’e-

ra mba’epa jajapota. Jaseg´ıtapa hendive terapa

jajedivorsiata?˜

Nandete jadesidiva’era. O˜ı umi

ohechava pe hembiapo va´ıva onembyasyha ha

upevare operdona ha oiko pora jey hikuai. O˜ı

katu ndojedivorsiaiva umi mita rehehape.16 Avei ikatu pe oporomoakarat

˜ıva oporombo-

hyeguasu tera kunaramo opyta hyeguasu. Ika-tu avei ojerova hese pete

˜ı mba’asy. Ha oimero

pe tuva ojavyky ifamiliakuera tekoteve ojepe’achugui umi mita. Upeicharo rehechava’era hetamba’e redesidi mboyve rejedivorsiatapa. Pero oi-meramo reikuaa ne mena tera ne rembireko ne-moakarat

˜ıhague ha upeicharamo jepe reiko jey

hendive, rehechauka reperdonaha chupe ha re-pytaseha hendive. Upeicha ndaikatuveima re-jedivorsia remenda ha

˜gua otrore. Naiporai ja’e

mba’epa odesidiva’era nande rapicha tera jata-ky ojapovare. Ha’e oikuaa ojapova ha mba’epe-pa oseta. “Pete

˜ıte

˜ı oguerahava’era imba’epohyi.”

(Galatas 6:5, BNP.)

� La Biblia he’i ‘fornikasionpe’ oikeha nemoakarat˜ı, kuimba’e

oikova hapicha kuimba’endi tera kuna kunandi, umi oikova my-mbandi tera oiporuva hekope’y umi

´organo sexual.

15. a) Mba’ere anoitepa he’i la Biblia ikatuha jajedivorsia hanamenda jey otrore? b) Mba’erepa o

˜ı umi ndojedivorsiaiva?

16. a) Mba’erepa o˜ı umi odesid

´ıva ojedivorsia? b) Mba’erepa

naiporamo’ai nane’e vai nande rapicha odesid´ıvare?

M ´ENA HA TEMBIREKO OJOPOIS

´ERAMO 159

Page 162: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

MBA’´

EICHA JAV´

EPA UMI OMEND´

AVAIKATU OJOPOI

17 Ikatupa umi omendava ojueja tera ojedi-vorsia, ndaha’eiramo jepe nemoakarat

˜ıre? Ika-

tu, pero ndaikatumo’ai omenda jey (Mateo5:32). La Biblia he’i ikatuha ojopoi pero ‘opyta-mava’eraha omenda’yre tera oiko pora jey’(1 Corintios 7:11). Mba’eicha javepa umi ome-ndava ikatu ojueja?

18 Ikatu pete˜ı fam

´ılia oiko asy pe kuimba’e

nomba’aposeigui tera iv´ısio va

´ıgui.� O

˜ı umi

ogastapava iplata huegohape, vev´ıda tera dro-

gare. La Biblia he’i: “Pe onangareko’yva umi ho-gayguakuera rehe, omboyke ijerovia ha ivaiveumi Jesus rehe ojerovia’yvagui” (1 Timoteo 5:8, JMP). Ko’aichagua kuimba’e nokambiaseira-mo, ha oiporupa avei hembireko oganava, pekuna hakate’ygui ijehe ha imembykuerare ika-tu oheja chupe.

19 Pe tembireko ikatu avei oheja imenape,kova ombyepotietere

´ıramo chupe ha oguero-

kyhyjegui hekove. O˜ı avei umi ojopy memeva

hembirekope ojapo ha˜gua

˜Nandejara ndoipo-

taiva, upeicha jave ijerovia rehehape pe kunaikatu oheja imenape. O

˜ı umi tembireko upei-

� Ko’ape nonene’ei pe mena oneha’avare okonsegi itravahorapero ndotopai tera nomba’apoiva hasy rupi.

17. Ndaha’eiramo nemoakarat˜ıre, mba’eichapa he’i la Biblia oi-

kova’eraha umi ojopo´ıva?

18, 19. Mba’eicha javepa o˜ı umi ojedivorsiava jepe ndaikatu-

mo’aveima omenda jey?

160 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 163: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

cha anoite ikatutava ‘ine’erendu˜

Nandejarapeyvyporape rangue’ (Hechos 5:29).

20 Oikoramo jepe a mba’e, naiporai avave ojo-py pe kuname oheja ha

˜gua imenape tera opyta

ha˜gua hendive. Umi ermano ha ansiano ikatu

ohechauka chupe la Biblia he’´ıva, pero ha’e-

kuera ndoikuaai opa mba’e oikova pe ogapype.Jehova anoite oikuaa. Pete

˜ı kristiana omenda-

va ohejaramo imenape vyro re´ıre, ohechauka

nomomba’eiha˜

Nandejara oipotava omendava-pe

˜guara. Pero ohasa vaietere

´ıramo, avave ndo-

takyiva’era hese odesid´ıramo oheja imenape.

Ko’a mba’e avei oje’e menakuera ohejasevapehembirekope. ‘Opavave nanemo

˜ıva’era

˜Nande-

jara renondepe, ha’e nanembohovake ha˜gua.’

(Romanos 14:10.)

MBA’´

EICHAPA O˜

NEPYTYV˜

O PETE˜I

KU˜

NAKARAI HA IM´

ENAPE

21 Tres mese oheja rire imenape, Lucia pekunakarai nepyrura nane’ehague, otopa testi-gos de Jehovare ha onepyru ostudia la Biblia.Ha’e he’i: “Naimo’aiva la Biblia peichaite pevechepytyvotaha. Una semana astudiahaguepe,aiko porase jeyma che menandi. Ko’a

˜ga ahe-

cha Jehova oikuaaha mba’epa ojapova’era umiomendava oiko pora ha

˜gua. Ha’e he’i mena ha

20. a) Pete˜ı kristiana ohejaramo imenape, mba’epa ikatu ojapo

umi ermano ha ansiano ha mba’epa ndojapoiva’era? b) Mba’e-repa naiporamo’ai umi omendava ojueja vyro re

´ıre?

21. Mba’epa ohechauka la Biblia oipytyvoha umi omendavape?

M ´ENA HA TEMBIREKO OJOPOIS

´ERAMO 161

Page 164: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

tembireko ojorrespetava’eraha. Ha ijapu umihe’

´ıva testigos de Jehova ombyaiha familiakue-

ra. Ha’ekuera orepytyvo ro˜ımba jey ha

˜gua ono-

ndive”. Upe guive Lucia oneha’a ojapo la Bibliahe’

´ıva.

22 Ndaha’ei na Luciape anonte la Biblia oi-pytyvova.

˜Nandejara oipota entero omenda-

va ovy’a onondive. Upevare ome’e chupekue-ra konseho iporaveva ha um

´ıva o

˜ı la B

´ıbliape.˜

Nandejara˜

Ne’e ‘omoarandu oikuaa’yvape’ (Sal-mo 19:8-12, [19:7-11, NM]). La Biblia oipytyvo-ma heta omendavape ani ha

˜gua ojopoi ha oiko

pora jey ha˜gua. Iporaiteta mena ha tembireko

ojeroviaramo˜

Nandejara Jehova he’´ıvare chu-

pekuera. Ojaporamo upeva katuete ose porata.

22. Mba’erepa ojeroviava’era umi omendava?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO OIPYTYV˜

OTA UMI

OMEND´

AVAPE ANI HA˜

GUA OJOPOI?

Umi omendava ovy’a ha ohasa asy avei(Proverbios 5:18, 19; 1 Corintios 7:28).

Jajoavyramo naneha’ava’era pya’e jaiko pora jey(Efesios 4:26).

˜Nanemongeta jave, nane’e ha nahenduinimportante pete

˜ıchante (Santiago 1:19).

Mena ha tembireko ome’eva’era ojupeoikoteveva. Nopensaiva’era ijehente ha

ojoayhuva’era (1 Corintios 7:3-5).

162 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 165: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

HETA mba’e okambia nandetuja tera nane-˜guai

˜gui vove. Nananembareteveima yma

guareicha.˜

Namanavo espehope ikatu jahechanande rova icha’

˜ıveha ha nane akarague inapat

˜ı-

mba tera okuipaha ohovo. Py’yi nanderesarai umimba’e jajaposevagui.

˜Nane familiakuera katu tui-

chapa ha omenda, ha o˜ıma avei nietokuera. Heta

o˜ı ojehuvila rire orekoveva tiempo ojapo ha

˜gua

heta mba’e.2 Ha aneteko heta mba’e ijetu’u nandetujave-

vo (Eclesiastes 12:1-8). Upevare ipora jahechamimba’epa ohasava’ekue

˜Nandejara rembiguaikue-

ra yma guare. Umi kuna ha kuimba’e inaranduha upevare oiko py’aguapy ha vy’ape itujaite peve(Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17). Mba’epaoipytyvo chupekuera ovy’a ha

˜gua? Ha’ekuera ni-

ngo ovy’a oiko rupi la Biblia he’ihaicha (Salmo119:105; 2 Timoteo 3:16, 17).

3 Apostol Pablo oha´ıvo pete

˜ı karta T

´ıtope, one-

mone’e umi ijedavape. Ha’e he’i: “Itujava taina-kaguapy, tojeapo mba’ero, tainakapora, tahe-sai ijeroviape ha imborayhupe, ha taimbareteogueropu’aka ha

˜gua jehasa asy. Upeicha avei

1, 2. a) Mba’epa okambia jepi nandetuja vove? b) Mba’epa oi-pytyvova’ekue

˜Nandejara rembiguaikuerape oiko ha

˜gua vy’ape?

3. Mba’epa he’i Pablo umi kuna ha kuimba’e ijedavape?

K A P´I T U L O 1 4

Mena ha tembirekoijeda vove

M ´ENA HA TEMBIREKO IJEDA VOVE 163

Page 166: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

kunakaraikuera, taheko kunakarai guasu ha aniijurumy’yi tera ika’u. Tohechauka tembiapo ipo-rava” (Tito 2:2, 3). Jajaporamo ko’ape he’

´ıva na-

mbohovai porata umi mba’e ouva nandetuja teranane

˜guai

˜gui vove.

JAHECHAKUA´

AKE˜

NANE FAM´ILIA

OKAKUAAPAMAHA4 Mitanguera ningo tuichapama ha tekoteve tu-

vakuera ojepokuaa upevare. Ha tuichaite mba’eniko, ta’yra tera tajyra omendaramo ha oho hoga-gui. Heta sy ha tuvape

˜guara ko mba’e ohechau-

ka itujamaha ohovo hikuai. Ovy’aramo jepe ohe-chavo ikaria’y tera ikunata

˜ımaha ifamiliakuera,

ojepy’apy hesekuera. Opensa ne’˜ıraha o

˜ı oiko ha-

˜guaicha ha’eno. Ha katuetei ohechaga’u chupe-kuera.

5 Jaikuaaningo tuvakuera ojepy’apyha ifamilia-kuerare omenda rire jepe. Pete

˜ı kunakarai he’i:

“Che ningo avy’ama ahenduvonte o˜ı poraha hi-

kuai”. Pete˜ı karai katu he’i: “Che rajy ohoro guare

ogagui, ropyta vaieterei. Ropytaningo oreanomi.Ore rojapomi opa mba’e onondive”. Mba’epa oipy-tyvo ko’a tuvakuerape ogueropu’aka ha

˜gua techa-

ga’u? O˜ı heta onenandu poraveva oneha’avo oipy-

tyvo hapichakuerape.6 Tuvakuera ojapova okambia ifamiliakuera

omenda vove. Genesis 2:24 he’i: “Upevare kui-mba’e oheja ituva ha isype, ojoaju hembireko

4, 5. Mba’eichapa onenandu jepi tuvakuera ifamiliakuera ohovove hogagui, ha mba’eichapa ogueropu’aka upeva?6. Mba’epa oipytyvota tuvakuerape ojogueraha pora ha

˜gua ifa-

m´ıliandi?

164 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 167: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ndive, ha oiko mokoivegui pete˜ı tekovente”. Tu-

vakuera ohechakuaaramo la Biblia he’iha menaomoakava’eraha hogapy ojogueraha poraveta ifa-miliakuerandi (1 Corintios 11:3, 14:33, 40).

7 Mokoi kunata˜ı omendaro guare ha oho hoga-

gui, ituvakuera ndovy’aieterei opytavo ha’eno.˜

Ne-pyrura pe karai nonontendepai ijernokuerandi.Pero opensa rire la Biblia he’

´ıvare, ohechakuaa

ijernokuera omoakava’eraha hogapy. Upevare pe-te

˜ı itajyra ojerureramo konseho, ha’e oporandu

chupe mba’epa he’i imena, ha upei oneha’a ohe-chauka iporaha ojapo imena he’

´ıva. Ko’a

˜ga ijerno-

kuera inamigoite ha omomba’e ha’e he’´ıva chupe-

kuera.8 Heta vese umi omendaramova ojapo pete

˜ı

mba’e ituvakuerape ndogustaiva, jepe nonemo˜ıri

la Biblia he’´ıvare. Mba’epa ikatu ojapo tuvakue-

ra? Pete˜ı karai ha hembireko he’i: “Roneha’a ro-

hechauka chupekuera mba’epa he’i Jehova. Perondaoregustairamo odesid

´ıva hikuai, rorrespeta

ha roipytyvo chupekuera ikatuvape”.9

´Asiape, o

˜ı teta kunakaraikuera ndoipotaiha-

pe imemby karia’y omenda ha oho hogagui. Peroko’a kunakarai omomba’eramo la Biblia he’

´ıva fa-

m´ıliare, ojogueraha poraveta inuerakuerandi. Pe-

te˜ı kristiana he’i imembykuera oho rire hogagui

“heta ombovy’ahague chupe”. Ha’e ovy’a ohecha-vo mba’eichapa imembykuera omoaka pora hoga-py. Upevare ha’e ha imena ijedava ohovo nateko-tevei ojepy’apyeterei hesekuera.

7. Mba’eichapa pete˜ı tuva oipytyvo itajyrakuerape omenda rire?

8, 9. Mba’epa ojapo heta tuvakuera ita’yrakuera oho rire ho-gagui?

M ´ENA HA TEMBIREKO IJEDA VOVE 165

Page 168: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

MBA’´

EICHAPA M´

ENA HA TEMBIREKOOJOGUERAHA POR

˜AV

´ETA

10 Kuimba’e ha kuna okambia jepi ijedavevo.O

˜ı karai onembokaria’yse jeyva. Heta kunaka-

rai katu ojepy’apy o˜guahevo pe menopausia.

˜Na-

mbyasyramo jepe o˜ı ombopochyva hembireko

tera imenape oikohaguere omana imitavevare.Pero umi kristiano tee ‘inakapora’ ha noneme’eiko’a mba’e va

´ıpe (1 Pedro 4:7). Tembirekokuera

avei oneha’a ojogueraha pora imenandi, ohayhu-gui chupe ha ombovy’asegui Jehovape.

11 Pete˜ı rrei herava Lemuel opuraheiva’ekue ‘pe-

te˜ı kuname onangarekokuaava hogare’. Ko kuna

‘ojapo iporava imenare ha araka’eve ndojapoiiva

´ıva oikove aja pukukue’. Pete

˜ı kristiano ohe-

10, 11. Mba’epa oipytyvota umi ijedavape ani ha˜gua iprovlema

hembireko tera imenandi?

ena ha tembireko ijed´

ava ohechaukava’er˜

aojupe ojoayhuha

166 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 169: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

chakuaava’era mba’eichapa hembireko oneha’aogueropu’aka umi provlema o

˜guaheva chupe ije-

davevo. Ha ohayhugui hembirekope he’´ıta chupe

omomba’eha ojapova (Proverbios 31:10, 12, 28).12 Omongakuaa aja ifamiliakuera, sy ha tuva

kyre’yme omboyke heta mba’e oipotava tera oja-poseva. Pero umi mita okakuaapa rire, oho hoga-gui ha tuvakuera ikatu jey openave ojuehe. Pe-te

˜ı karai he’i: “Che rajykuera omenda rire ha oho

ogagui, anepyru jey amongeta che rembirekope”.´Otro karai katu he’i: “Ronopytyvo oreresai ha

˜gua

ha ronomoiru rojapo ha˜gua ehers

´ısio”. Ani ha

˜gua

o˜ı ha’eno, ha’ekuera oinvita jepi ermanokuera ho-

gape. Javy’ave naneha’aramo naipytyvo nande ra-pichakuerape. Ha iporaveha katu upeva ombo-vy’ata Jehovape (Filipenses 2:4; Hebreos 13:2, 16).

13˜

Nanemandu’akena iporaha nanemongetaopa mba’ere nane mena tera nane rembireko-ndi. Ani namokany mba’eve ojuehegui (Prover-bios 17:27). Pete

˜ı karai he’i: “Rojepy’apy ojuehe ha

oremba’erechakuaa onondive, upevare rojoguera-ha porave”. Hembireko he’i: “Ko’a

˜ga rohechakuaa

mba’eichaitepa ipora roguapy rokay’u onondive,ronemongeta ha ronopytyvo”.

˜Namombe’u pora-

ramo nananduva ha nanandejapuiramo jajogue-raha poraveta nane rembireko tera nane me-nandi. Upeicha avei nanemo

˜ıta Satanas rehe,

jaikuaagui ha’e ndoipotaiha umi omendava oikopora onondive.

12. Mba’epa ikatu ojapo mena ha tembireko ijedava ohovo ojo-gueraha porave ha

˜gua?

13. Mba’erepa ipora umi omendava onemongeta pora opamba’ere?

M ´ENA HA TEMBIREKO IJEDA VOVE 167

Page 170: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

JAVY’´

AKE˜

NANE NIETOKU´

ERA REHEVE14 Nietokuera ningo ijavuelokuera “mbovy’aha”

(Proverbios 17:6). Umi mita ningo ikatu ombo-vy’a ha omokyre’y ijavuelokuerape. La Biblia omo-mbe’u Loida oipytyvohague imemby kuna Eun

´ı-

cepe ombo’e ha˜gua ogueroviava inieto Timoteope.

Ko mitakaria’y okakuaa aja ohecha mba’eichapaijavuela ha isy omomba’e

˜Nandejara

˜Ne’e (2 Timo-

teo 1:5; 3:14, 15).15 Upeicharo avuelokuera tuicha oipytyvokuaa

inietokuerape. Ha’ekuera ningo ombo’ema ita’y-rakuerape Jehova oipotava. Ha ko’a

˜ga ikatu

ombo’e avei inietokuerape. Heta mita ovy’aitereiijavuelokuera omombe’u jave chupekuera umi is-toria o

˜ıva la B

´ıbliape. Jaikuaaningo tuvakue-

ra ombo’eva’eraha ifamiliakuerape, pero ijavuelo-kuera ikatu oipytyvo chupekuera ko mba’epe(Deuteronomio 6:7). Avuelokuera ikatu onembo’epe salm

´ısta ojapohagueicha: ‘Ko’a

˜ga niko chetu-

jama ha che aka inapat˜ı,

˜Nandejara, an

´ıtei chere-

ja rei. Amombe’une gueteri umi ouva’erame umimba’e pyapy mbaretepe rejapova’ekue’ (Salmo71:18; 78:5, 6).

16˜

Nambyasyramo jepe, o˜ı umi avuelo omboje-

roviaitere´ıva inietokuerape ha upevare oiko vai

ita’yrakuerandi. Ikatu avei umi avuelo imba’epo-raiterei ha upevare umi mita omombe’useve chu-pekuera iprovlemakuera one’erangue ituva ha

14. Mba’eichapa ijavuela oipytyvo Timoteope?15. Mba’eichapa umi avuelo ikatu oipytyvo inietokuerape, peromavapa ombo’eva’era umi mitame?16. Mba’eichapa avuelokuera oipytyvota ani ha

˜gua ojeiko vai

ogapype?

168 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 171: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

isyndi. Umi mitarusu oimo’a jepi ijavuelokueraodefendetaha chupekuera ituvakuera renonde-pe. Mba’epa ipora ojapo hikuai peicha jave? Ipo-raveta omokyre’yramo inietokuerape one’e ha

˜gua

ituvakuerandi. Ikatu he’i chupekuera Jehova oi-potaha upeva (Efesios 6:1-3). Tekoteveramo umiavuelo ikatu one’e rae ita’yrakuerandi. Aveionemongeta pora va’era inietokuerandi ha omo-mbe’u chupekuera ha’ekuera ohasava’ekue. Upe-va katuete oipytyvota chupekuera.

JAHECHAKUAA MBA’´

EPA IKATU JAJAPO17

˜Nandetujavo jahavo jahechakuaa ndaikatu-

veimaha jajapo heta mba’e yma jajapova’ekue.Mba’eichapa jajepokuaata ko’a mba’ere? Ikatunanandu nanemitaitiha pero namanavo espeho-pe jahecha ndaupeichaiha. Ani jaheja ko mba’eoguapy nanderehe. Pe salm

´ısta ojerureva’ekue

Jehovape: “Chetujavo ani chereja rei, chekangyvoani nderesarai chehegui”.

˜Naneha’ava’era jajapo

ha’e ojapohagueicha. Ha’e he’i: “Che katu, ndere-hente ajeroviane ha ara ko’ere ko’yte romomba’e-guasune” (Salmo 71:9, 14).

18 O˜ı heta ojepreparava oservive ha

˜gua

Jehovape ojehuvila rire. Pete˜ı karai he’i: “Ahecha-

va’ekue mba’epa ajapota che rajy omohu’a rireijestudio. Ajapose prekursorado ha chetiempoveha

˜gua avende che negosio. Ajerure Jehovape to-

hechauka cheve mba’epa ajapova’era”. Oimeramojajehuvilapotama ipora jajerovia nande Apoharehe’

´ıvare: “Pendetuja peve upeicha ajapota,

17. Mba’epa naneha’ava’era jajapo pe salm´ısta ojapohaguei-

cha?18. Mba’e iporavapa ojapokuaa pete

˜ı kristiano ojehuvilavo?

M ´ENA HA TEMBIREKO IJEDA VOVE 169

Page 172: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

peneaka morot˜ımba meve poguerahata. Upeicha

ajapova’ekue, ha akointe ajapota” (Isa´ıas 46:4).

19 Hetape hasy ojepokuaa nomba’apovei ojehu-vila rire. Upevare apostol Pablo he’i umi ijedava-pe “tainakaguapy”. Upeicha ohechauka naiporai-ha umi ijedava o

˜ı rei. Ojehuvila rire tekoteve jepi

oneha’ave hikuai ani operde rei itiempo ha omo-henda ojapotava kada d

´ıa. Upevare tekoteve ‘na-

mba’apo tapiaite kyre’y reheve˜

Nandejara rembia-pope; jaikuaa rupi nane rembiapo

˜Nandejarape

˜guara ndareiriha’ (1 Corintios 15:58, BNP). Iporananeha’a naipytyvo nande rapichakuerape (2 Co-rintios 6:13). Upevare heta kristiano ijedava iky-re’y ha ojapo opa ikatum

´ıva opredika ha

˜gua.

˜Na-

ndetujavo jahavo naneha’ava’era ‘tahesai nandejerovia ha mborayhu, ha taimbarete ogueropu’a-ka ha

˜gua jehasa asy’ (Tito 2:2).

OMAN´

OVO˜

NANE IR˜

U20

˜Nambyasyramo jepe, heta omendava opyta

ha’eno omano rupi imena tera hembireko. Umioserv

´ıva Jehovape oikuaa umi omanova opytu’u-

ha ha ojerovia oikove jeytaha (Juan 11:11, 25).Upeicharo jepe nambyasyeterei omanovo pete

˜ı ja-

hayhuva. Mba’epa nanepytyvota nanenandu po-rave ha

˜gua?�

21 Iporata nanemandu’ami´

Anare, pete˜ı kuna-

karai oserviva’ekue Jehovape ha orekova 84 ano.

� Folleto Omano vove pete˜ı jahayh

´uva one’e ko’a mba’ere.

Omosarambi testigos de Jehova.

19. Mba’e konsehopa oneme’e umi ijedavape?20, 21. a) Mba’erepa heta omendava opyta ha’eno? b) Mba’eehemplopa ome’e Ana umi opytavape ha’eno?

170 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 173: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

La Biblia he’i ha’e opytahague viuda 7 ano ome-ndahaguepe. Katuete ombyasy imena omanoha-guere. Mba’epa oipytyvo chupe ogueropu’aka ha-˜gua upeva? Ana oservi Jehova templope ara hapyhare (Lucas 2:36-38). Oservi ha onembo’e rupi˜Nandejarape Ana ogueropu’aka imba’embyasy.

22 “Ijetu’uveva cheve ningo ndarekovei che iruanemongeta ha

˜gua. Che mena ojapysakava’ekue

cherehe. Ronemongetami kongregasionre ha ro-japovare predikasionpe”, he’i pete

˜ı kunakarai ore-

kova 72 ano ha ojapomava 10 ano opytahagueviuda.

´Otro kunakarai he’i: “Oje’eningo ohasa rire

tiempo nanenandu poraveha, che katu ahecha-kuaa anenandu poraveha arekoramo heta mba’eajapova’era. Upeicha ikatu naipytyvove nande ra-pichakuerape”. Pete

˜ı viudo orekova 67 ano he’i:

“Jagueropu’aka porave ningo nande vy’a’y nane-ha’aramo naipytyvo nande rapichakuerape”.

˜NANDEJ

´ARA OMOMBA’E UMI IJED

´AVAPE

23 Omanoramo jepe nane mena tera nane re-mbireko, Jehova nananderejamo’ai. Rrei Davidopuraheiva’ekue: ‘Pete

˜ı mba’ente

˜Nandejarape

ajerure, pete˜ı mba’ente aipota.

˜Nandejara rogape

aikose aikove aja pukukue, hese ajepy’amongetaha

˜gua, ha’e chembopy’arory ha

˜gua, chupe amo-

mba’eguasu ha˜gua’ (Salmo 27:4).

24 “Eipytyvo umi viuda anetevape” he’i apostolPablo (1 Timoteo 5:3, BNP). Upei he’i kongregasion

22. Mba’epa ojapo heta viudo ha viuda ogueropu’aka ha˜gua

imba’embyasy?23, 24. Mba’eichapa la Biblia omokyre’y umi ijedavape, hako’yte umi viudo ha viudape?

M ´ENA HA TEMBIREKO IJEDA VOVE 171

Page 174: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

oipytyvova’eraha umi viuda oikotevevape ha ndo-rekoiva ihente onangareko ha

˜gua hesekuera.

Avei onemomba’eva’era chupekuera. Umi viudoha viuda oserv

´ıva Jehovape imandu’ava’era ha’e

ohayhuha chupekuera ha onangarekotaha hese-kuera (Santiago 1:27).

25 La Biblia he’i ‘itujavape omomba’eha inakamorot

˜ı’ ha ‘akarague morot

˜ı ohechaukaha ojeiko-

hague tekojojape’ (Proverbios 16:31; 20:29). Upe-vare oimeramo namenda tera japyta jey naneano,naneha’akena namotenonde umi mba’e jajapovaJehovape

˜guara. Peicha naime porata Jehova re-

nondepe ha ikatuta jaiko opa ara˜guara pe mu-

ndo pyahupe. Upero avave ndohasa’asymo’avei-ma itujahaguere (Salmo 37:3-5; Isa

´ıas 65:20).

25. Mba’epa naneha’ava’era jajapo nandetujaramo jepe?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO OIPYTYV˜

OTA

ENA HA TEMBIREKO IJED´

AVAPE?

Nietokuera ningo ijavuelokuera ‘mbovy’aha’

(Proverbios 17:6).

Umi ijedava orekove oportunida oservi

ha˜gua Jehovape (Salmo 71:9, 14).

Umi ijedavape oje’e “tainakaguapy” (Tito 2:2).

Umi viudo tera viuda ipy’aguapy oleevo la Biblia

(Juan 11:11, 25).

Jehova omomba’eterei umi ijedavape

oserv´ıva chupe (Proverbios 16:31).

172 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 175: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

“EHENDU nde rupe, ndereru ypy va’ekue, haani rejahei nde syre i

˜guai

˜guihaguere” he’i-

va’ekue peteı kuimba’e arandu ymaguare (Pro-verbios 23:22). “Pero che ningo ni mba’eveicharondajaheimo’ai hesekuera” ikatu ja’e. Hetave ni-ngo naime namomba’eva nande tuvakuerape hajahayhuetereıva chupekuera. Jahechakuaa ha’e-kuera hetaiterei mba’e ojapohague nandereheha-pe.

˜Nepyrura ome’e nandeve nande rekove. Jepe

Jehovagui ou nande rekove, jaikuaa jaikoha na-nde tuvakuera rupi. Ko mba’e ndaijojahai hamba’evepe ndaikatui namyengovia.

˜Napensamı-

ntena mba’eichaitepa ojepy’apy, ojesakrifika, ogas-ta ha onatende nanderehe nanemichı guive. Ipo-raite upevare

˜Nandejara

˜Ne’e he’ıva: “Emomba’e

nde ru ha nde sype, [...] ipuku ha˜gua nde rekove

ha revy’a ha˜gua ko Yvype” (Efesios 6:2, 3).

JAHECHAKUA´

AKENA OIKOTEV˜

EVA HIKU´

AI2 Apostol Pablo he’i kristianokuerape: ‘Pe viu-

da oguerekoramo imemby tera inietokuera, ha’e-kuera raevete oikuaava’era onangarekova’eraha

1. Mba’epa ome’e nandeve nande tuvakuera, ha mba’epa nana-ndu ha jajapova’era hesekuera?2. Mba’eichapa ‘namyengovia’ tera japagata nande ru ha nandesype?

K A P´I T U L O 1 5

˜Namomba’ekena

nande ru ha nande syijedavape

˜NAMOMBA’

´EKENA

˜NANDE RU HA

˜NANDE SY IJED

´AVAPE 173

Page 176: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

hogayguare ha omyengovia ituva ha isy mboray-hu. Upeva ombohorygui

˜Nandejarape’ (1 Timoteo

5:4). Jaagradeseva’era nande tuvakuera ha na-nde avuelokuerape nanderayhu ha hetaite ona-ngarekohaguere nanderehe. Upeicha ‘namyengo-via’ tera japaga chupekuera. Jajapota avei upevajahechaukaramo jahayhuha chupekuera. Entero-ve ningo jaipota nande rapicha nanderayhu hako’yte umi ijedava oikoteve upeva. Ha nande jaipo-tahaicha nande rapicha nanemomba’e, ha’ekueraoipota avei onemomba’e chupekuera. Upeva omo-kyre’yta chupekuera ojapo ha

˜gua opa mba’e.

3 Upeicharo namomba’e nande tuvakuera hanande avuelokuerape jahechaukaramo jahayhu-ha chupekuera (1 Corintios 16:14). Ndajaikoira-mo hendivekuera ipora nanemandu’a ha’ekueraoikuaaseha mba’eichapa naime. Ovy’aitereıta hi-kuai namondoramo chupekuera peteı karta, na-ne’e telefonope tera jaharamo javisita. Miyo pe-teı kunakarai orekova 82 ano ha oikova Japonpehe’i: “Che memby kuna ha imena ovisita kada se-mana peteı kongregasion. Upevare ha’e he’i cheve:‘Mama “rehota” orendive’. Omombe’u cheve mamorupıpa oikota ha itelefono numero. Peicha aheka-kuaa peteı mapape ha ha’e chejupe: ‘Ko’ape oıhınahikuai ko’a

˜ga’. Aagredese Jehovape ome’ehaguere

cheve peichagua che membyra”.

˜NAIPYTYV

˜OK

´ENA CHUPEKU

´ERA OIKOTEV

˜E JAVE

Namomba’eramo nande tuvakuerape, tekote-

3. Mba’eichapa jahechauka namomba’eha nande tuvakueraha avuelokuerape?4. Mba’eichapa umi hud

´ıo rrelihion omoakava omokyre’y umi

hentepe ani ha˜gua omomba’e ituvakuerape?

174 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 177: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

veta avei namoı chupekuera oikoteveva. Jesus oi-koro guare ko Yvy ape ari, umi hudıo rrelihionomoakava he’i peteı tapicha natekoteveiha oipyty-vo ituvakuerape he’ıramo ‘omboykeha

˜Nandejara-

pe˜guara’ iplata tera ijyvy (Mateo 15:3-6). Ajepa ina-

naite hikuai! Ha’ekuera nomokyre’yi umi hentepeomomba’e ha

˜gua ituvakuerape. Oipota guei one-

nega chuguikuera. Araka’eve ndajajaposei upeva(Deuteronomio 27:16).

5 Heta teta rupi pe govierno ome’e umi ijedavapetembi’u, ao ha oiko ha

˜gua. Oı avei orekova huvila-

sion. Pero nande tuvakuera ndorekoiramo a mba’etera ndohupytyi chupekuera, naneha’ava’era na-me’e chupekuera oikoteveva. Peicha jahechau-ka namomba’eha chupekuera.

˜Nanangarekoramo

nande tuvakuerare jahechauka avei jahayhuhaJehovape, pe famılia Apohare.

MBORAYHU HA SAKRIF´ISIO

6 Heta tapicha oneha’a ojapo opa ikatuva ona-ngareko pora ha

˜gua ituvakuera hasyvare. Oı umi

oguerahava ituvakuerape oiko ha˜gua hendivekue-

ra tera ovava ijypypekuera. Oı avei umi ohova oikoituvakuerandi. Ko’a mba’e heta vese ipora tuva-kuera ha ta’yrakuerape

˜guara.

7 Pero oı vese umi mba’e noseiha naha’arohai-cha. Mba’erepa? Nonepensaporai rupi ojedesi-di ha

˜gua. La Biblia he’i pora: “Inakaguapyva

5. Jepe o˜ı govierno oipytyvova umi ijedavape, mba’erepa tekote-

ve naipytyvo nande tuvakuerape?6. Mba’epa ojapo heta tapicha onangareko ha

˜gua ituvakue-

rare?7. Mba’erepa naiporai jadesidi pya’e pya’e jajapotava nande tu-vakuerare?

˜NAMOMBA’

´EKENA

˜NANDE RU HA

˜NANDE SY IJED

´AVAPE 175

Page 178: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

katu oikuaa mamopa opyru” (Proverbios 14:15).Por ehemplo, namoı chupe nande sy

˜guai

˜guimi

opytaha ha’eno ha napensa iporavetaha ouramooiko nanendive. ‘Jahechaseramo mamopa napyru’ipora napensami rae ko’a mba’ere: Mba’epa ha’eoikoteve ko’a

˜ga? Oıpa peteı lugar ikatuhape one-

natende porave hese? Ousepa oiko nanendive? Haouramo, mba’epa ojapota? Ohejapatapa umi he-nte ha’e ojepokuaaha? Ovy’atapa?

˜Nanemongeta-

mapa hendive ko’a mba’ere? Mba’eichapa onena-nduta nane rembireko tera nane mena ha nanefamiliakuera? Mba’epa ikatu ja’e nandejehe? Hatekoteveramo onenangareko hese, mavapa ojapo-ta upeva? Mavapa ikatuta nanepytyvo?

˜Nanemo-

ngetamapa enterove nande rogayguandi?8 Enterove nanangarekova’era nande tuvakue-

rare, upevare iporata nanembyatyramo naneermanokuerandi jahecha ha

˜gua mba’epa jajapo-

ta. Avei ikatu nane’e umi ansianondi tera umiohasava’ekuendi aichagua provlemare. La Bibliahe’i: “Ndaiporihape nemongeta mba’eve nosepo-rai, tape rechaukaha hetaramo, oiko tembiapo”(Proverbios 15:22).

˜NANEMBA’ERECHAKUA

´AKENA HENDIVEKU

´ERA

Namomba’eva’era nande tuvakuerape ijedara-mo jepe. Upevare tekoteve nanemba’erechakuaahendivekuera ha nantende chupekuera. Ijedavevoohovo hasyve jepi chupekuera oguata ha okaru,

8. Mava mavandipa ikatu nane’e jadesidi ha˜gua mba’epa jaja-

pota?9, 10. a) Mba’eichapa jatratava’era nande tuvakuerape ijeda-ramo jepe? b) Jepe nande tuvakuera ndaikatuveima ojapo hetamba’e, mba’epa ipora jaheja ojapo hikuai?

176 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 179: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ha hesarai jepi heta mba’egui. Upevare oikotevenaipytyvo chupekuera. Heta vese jajepy’apyetereirupi hesekuera ikatu nanemone’ese chupekue-ra. Pero ani nanderesarai nande ru ha nande syohasamahague heta mba’ere ha upevare oikuaa-veha nandehegui. Avei heta tiempoma ha’ekueraoiko ha’eno ha odesidi ijehegui mba’epa ojapota.Ha’ekuera ningo nanemongakuaa ha onangare-kova’ekue nanderehe. Upevare ikatu ndovy’ai teraipochy nakontrolasero chupekuera. Heta oı ipo-chyeteva voi oimo’agui ojepe’aha chuguikuera ili-verta.

10 Ko’a provlema ijetu’u. Pero ipora jaheja nandetuvakuerape onangareko ijehe ha odesidi ojapota-va ikatuha peve. Avei nanemongetava’era hendive-kuera jahecha mboyve mba’epa ou poraveta chu-pekuera. Heta mba’e ningo ndaikatuveima ojapohikuai ijedavehaguere. Upevare jahejava’era ojapoumi mba’e ikatuva gueteri. Ani jaiko nakontrolaopa ojapova hikuai, upeicha jajogueraha porave-ta hendivekuera. Katuete ha’ekuera ovy’aveta hanande avei. Ha tekoteveramo jepe jajerure jo’a jo’aonenangareko ha

˜gua ijehe, namomba’eva’era chu-

pekuera ha ani ja’apo’i.˜

Nandejara˜

Ne’e he’i: ‘Peinakarague morotıva renondepe repu’ava’era haremomba’eva’era itujavape’ (Levıtico 19:32,

˜N

˜NM).

AN´IKENA

˜NANDEPY’AHAT

˜A

11 Heta tapicha oiko vai mante va’ekue ituva-kuerandi yma, upevare ko’a

˜ga hasyve chupekue-

ra omomba’e ha˜gua ituvakuera ijedavape. Ikatu

11-13. Jepe ndajajoguerahaporai nande tuvakuerandi nanemi-tame, mba’epa naneha’ava’era jajapo hesekuera ituja rire?

˜NAMOMBA’

´EKENA

˜NANDE RU HA

˜NANDE SY IJED

´AVAPE 177

Page 180: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

nande tuva ijarhel ha ipy’ahata ha nande sy katuomandaseterei nanderehe. Upevare ikatu nande-pochy ha nanembyasy gueteri nonatendeihague-re nanderehe nande jaipotahagueicha. Mba’eicha-pa ikatu nambohasa nandehegui a mba’e?�

12 Basse peteı karai Finlandiaygua he’i: “Chetuvanga oserviva’ekue Alemania nazi ehersito-pe. Ha’e ipochy reipa ha oporonupase. Heta veseombyepoti che sype che rovake. Peteı jey ipochychendive, oipe’a isınto ha olia che rovare peteı.Hataiterei ningo chenupa ha chemombo tupape”.

13 Pero jahechamına umi mba’e pora ojapovaavei. Basse he’i: “Upeicharo jepe, ha’e omba’a-po pohyi ha nombofaltai oreve mba’eve. Ha’e na-chemokunu’ui araka’eve, pero aikuaa heta oha-sa asy hague imitame. Isy omose chupe hogaguiimita’ıre. Okakuaa kallere ha oho gerrahape imi-tarusupe. Upevare aneha’a antende chupe. Aka-kuaapa rirema ha’e ou hasy, ha anangareko heseomano meve. Ijetu’uramo jepe ajapo opa ikatu-va hese. Aneha’a anangareko hese peteı ta’yraojapova’erahaicha ituvare, ha aikuaa ha’e ovy’a-hague upevare”.

14 Taha’e nane famıliape tera nande rapicha-kuerandi naneha’ava’era jajapo ko mba’e: “Pene-monde poriahuverekope, py’aporame, jejapo’yme,teko pochy’y ha neha’arokuaape. Pejogueropu’a-ka ha peheja rei ojupe oimero mava ipochyva

� Ko’ape nonene’ei tuvakuera otrata vaietere´ıvare ifamiliakue-

rape.

14. Mba’e konsehopa ome’e la Biblia nanepytyvova opamba’epe?

178 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 181: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ambuere.˜

Nandejara oheja rei hagueicha peeme,peheja rei avei pee” (Colosenses 3:12, 13).

MBA’´

EPA TEKOTEV˜

E OJAPO UMIO

˜NANGAREK

´OVA IJED

´AVARE

15 Ijetu’u nanangareko nande ru tera nandesy hasyvare. Hetaiterei mba’e jajapo ha jadesi-diva’era. Pero ijetu’uveva ningo jahechavo chu-pekuera nahesaivei, hesarai heta mba’egui, handaikatuvei ojapo mba’eve ha’eno. Sandy pe-te

˜ı kunakarai Puerto Ricoygua he’i: “

´Ogape

15. Mba’erepa ikatu ijetu’u nanangareko nande tuvakuera ha-syvare?

Naipor˜

ai jadesidi˜

nande tuvaku´

erare˜

na˜

nemongetamboyve hendiveku

´era

˜NAMOMBA’

´EKENA

˜NANDE RU HA

˜NANDE SY IJED

´AVAPE 179

Page 182: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ningo ore sy omotenondeva’ekue opa mba’e. Upe-vare ijetu’ueterei oreve rohecha ohasa asyha.

˜Ne-

pyrura ikare, upei oiporu pete˜ı vaston, upei oiko-

tevema pete˜ı andador ha amo ipahape oiporuma

pete˜ı s

´ılla de rrueda. Peicha hasyve ohovo oma-

no meve. Ha’e orekova’ekue cancer ikanguepeha ronatendeva’era hese ara ha pyhare. Ore ro-mbojahu, romongaru ha rolee chupe. Rombya-syetere

´ıningo rohechavo peicha. Ahechakuaavo

omanotamaha hetaiterei cherase ahayhuetere´ı-

gui chupe”.16 Mba’epa jajapokuaa oikoramo nanderehe

upeva? Tuicha nanepytyvota nahenduramoJehovape jalee rupi la Biblia ha nane’e hendivenanembo’evo chupe (Filipenses 4:6, 7). Avei na-neha’ava’era jakaru pora ha japytu’u. Upeichanaime poraveta nanangareko ha

˜gua hesekuera.

Ipora jahecha avei mba’epa jajapota japytu’u’imiha

˜gua. Upeara tekoteve jahecha mavapa ikatune

opyta hendivekuera.17 Heta vese ikatu naimo’a nananatendeporai-

ha nande tuvakuerare. Pero ani nanenandu vaiumi mba’e ndaikatuivare jajapo. O

˜ı umi oguera-

hava chupekuera pete˜ı lugar onenangarekohape

umi ijedavare. Oimeramo nanangareko nande rutera nande sy hasyvare, jahechakuaava’era o

˜ı-

taha heta mba’e ndaikatumo’aiva jajapo. Jahe-chava’era mba’epa oikoteve nande tuvakuera hanane fam

´ılia avei ha naneha’a nanatende pora

hesekuera.

16, 17. Mba’epa oipytyvota umi onangarekovape ituvakuerare?

180 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 183: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

PU’AKA NDAIJOJAH´

AIVA

18 La Bıbliape oı heta konseho Jehova ome’e-va umi onangarekovape ituvakuerare. Pero Ha’endojapoi upevante. Pe salmısta he’iva’ekue:‘Jehova onemoa

˜gui umi chupe onembo’eva rehe,

ha ojerure vove chupe pytyvo ha’e o˜guenohe

chupekuera jejopy vaıgui’. Jehova onangarekoisiervokuerare ohasaramo jepe peteı mba’e ije-tu’uetereıvare (Salmo 145:18, 19).

19 Myrna peteı kunakarai Filipinasgua ohecha-kuaa ko mba’e aneteha. Isy opytaite tupape ide-rrame rire ha Myrna onangareko hese. Ha’e he’i:“

˜Nambyasyetereıningo jahechavo nane hente

hasy ha ndaikatui omombe’u moopa hasy chupe.Ha’ete ku opava ohovo ha ndaikatui jajapo mba’e-ve. Heta vese anesu ha amombe’u Jehovape che-kane’oitereiha. Heta cherase ha David ojerureha-gueicha ajerure Jehovape ani ha

˜gua hesarai che

resaygui [Salmo 56:8]. Ha Jehova oprometehai-cha chembarete jey. ‘Jehova chepytyvo.’ ” (Salmo18:19 [18:18, NM].)

20˜

Naneha’ambaiteramo jepe nanangarekopora nande tuvakuera ijedavare, upeva katue-te opa vai. Amo ipahape ha’ekuera omano, Myr-na syre oikohagueicha. Pero nande jajeroviavaJehovare jaikuaa umi omanova’ekue oikove jey-taha. Apostol Pablo he’i: ‘Ajerovia

˜Nandejarare,

umi omanova’ekue oikove jey va’eraha, taha’eimarangatuva, taha’e heko anava’ (Hechos 24:15).

18, 19. Mba’epa opromete Jehova ha mba’epa ohechauka ndai-japuiha?20. Mba’epa he’i la Biblia ombopy’aguapyva umi onangareko-vape ituvakuerare?

˜NAMOMBA’

´EKENA

˜NANDE RU HA

˜NANDE SY IJED

´AVAPE 181

Page 184: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Umi ndorekoveimava ituvakuerape ipy’aguapy oi-kuaa rupi onemoingove jeytaha chupekuera haoıtaha peteı mundo pyahu ‘ndaiporimo’aihapenemano’ (Apocalipsis [Revelacion] 21:4).

21 Entero jaserv´ıva

˜Nandejarape namomba’e-

terei nande tuvakuerape, jepe ijedama hikuai(Proverbios 23:22-24). Upeicha nambovy’a chu-pekuera he’ihaicha ko ne’enga: “Tahory nde ruha nde sy, ha tahenyhe vy’agui umi ndereru ypyva’ekue” (Proverbios 23:25). Ha avei nanangare-koramo nande sy ha nande ru tujam

´ıre namo-

mba’e ha nambovy’ana´ına Jehovape.

21. Mba’e iporavapa jajapo nanangarekoramo nande tuvakue-ra ijedavare?

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO˜

NANEPYTYV˜

OTA˜

NA M O M BA’E H A˜

G UA˜

NA N D E

TUVAKU´

ERA IJED´

AVAPE?

˜Nanangarekova’era nande tuvakuera ha nande

avuelokuerare (1 Timoteo 5:4).

Jajapova’era opa mba’e mborayhupe(1 Corintios 16:14).

Naiporai jadesidi pya’e pya’e umi mba’einimportanteva (Proverbios 14:15).

˜Namomba’eva’era nande tuvakuerape, jepe

naimbaretevei tera hasy (Lev´ıtico 19:32).

Avave ndaitujamo’aveima ha opata nemano(Apocalipsis [Revelacion] 21:4).

182 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 185: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

JEHOV´

A ome’ero guare Adanpe hembirekora,ha’e ovy’aiterei ha ojapo peteı ne’eyvoty omo-

ne’evo hembirekope. Upeva hına poesıa ypykueoıva evreo ne’eme (Genesis 2:22, 23). Jehova oi-potava’ekue yvyporakuera ovy’a. Pero oipota aveiumi omendava ha ifamiliakuera ojapo hembipota.He’i Adan ha

´Evape: ‘Pendera’ykena, taheta, taisa-

rambi Yvy tuichakue ha toguereko ipoguype pira,guyra, mymbakuera ha opaichagua yvyre otyry-ryva’ (Genesis 1:28). Ko tembiapo oneme’eva chu-pekuera ningo tuichaiterei ha ipora. Mba’eichaite-pa ovy’ava’eramo’a Adan ha Eva, ha ifamiliakueraavei, ine’erendurire hikuai Jehovape!

2 Ko’a˜ga rupi avei familiakuera ovy’ave oneha’a-

ramo ojapo onondivepa˜

Nandejara he’ıva. Apos-tol Pablo he’i: ‘Teko marangatu ipora opa mba’e-pe

˜guara, ogueruva’era nandeve iporava ko nande

rekove ko’a˜gaguape ha nande rekove ouva’erame

avei’ (1 Timoteo 4:8, BNP). Umi famılia ohayhuva˜Nandejarape ha oneha’ava ojapo la Biblia he’ıvaoiko pora ko’a

˜gama voi (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Ti-

moteo 3:16). Peteınte jepe ojaporamo la Biblia he’ı-va tuicha oipytyvo ojeiko porave ha

˜gua ogapype.

1. Mba’eichapa oipotava’ekue Jehova oiko familiakuera?2, 3. Mba’epa ojapova’era familiakuera oiko ha

˜gua vy’ape ko’a-

˜gama voi?

K A P´I T U L O 1 6

˜Naneha’ambaitekenanane famılia oiko pora

ha˜gua opa arare

˜NA

˜NEHA’

˜AMBAIT

´EKENA

˜NANE FAM

´ILIA OIKO POR

˜A HA

˜GUA OPA

´ARARE 183

Page 186: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

3 Ko lıvrope jahechama heta konseho oıva la Bı-bliape nanepytyvova javy’a ha

˜gua nande rogapy-

pe. Oı umi jahecha jo’a jo’a va’ekue. Mba’erepa?Ko’a konseho nanepytyvo rupi jajogueraha poraha

˜gua nane famılia ndive. Umi oneha’ava ojapo la

Biblia he’ıva ohechakuaa jaikoramo˜

Nandejara oi-potahaicha ‘ogueruha iporava nande rekove ko’a-˜gaguape

˜guara’. Jahechami jey cuatro konseho

inimportanteva.

IPOR˜

A JAJEJOKOKUAA4 Rrei Salomon he’iva’ekue: “Tava ho’apava’e-

kuepe, ha itapiave’ymava, ojogua pe ojejoko-kuaa’yva” (Proverbios 25:28; 29:11). Umi omenda-va oiko poraseramo onondive ‘ojejokokuaava’era’.Umi oneme’eva pochyetereıpe tera heko vaisevaombyaıta hogapy ha upei hasyvetama chupekue-ra oiko pora jey ha

˜gua.

5 Ndaipori Adan ra’ykuera apytepe ikatuva oje-jokoite ani ha

˜gua ojapo ivaıva (Romanos 7:21, 22).

Pero˜

Nandejara pu’aka nanepytyvo jajejokokuaaha

˜gua (Galatas 5:22, 23). Upeicharo tekoteve ja-

jerure chupe ijespıritu tera ipu’aka ha jajapo laBiblia he’ıva. Avei jajehe’ava’era umi ojejokokuaa-vare ha jajei umi ojejokokuaa’yvagui (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbios 13:20; 1 Pedro 4:7). Jaje-jokokuaaramo ikatuta ‘nanemomombyry teko vaı-gui’, jepe oı nandejopyva nande reko vai ha

˜gua

(1 Corintios 6:18). Ndajaguerohorymo’ai mba’evei-chagua norairo ha nanandeka’umo’ai.

˜Nandepy’a-

guapyta oıramo jepe nanderekava tera jahasa asy

4. Mba’erepa tekoteve umi omendava ojejokokuaa?5. Mba’epa nanepytyvota jajejokokuaa ha

˜gua ha mba’epa ika-

tuta jajapo jajejokokuaaramo?

184 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 187: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

jave. Iporaitetapa mita ha kakuaa oneha’aramoojejoko (Salmo 119:1, 2).

AVAPA OMOAK˜

AVA’ER˜

A OGAPY6 Inimportante avei jahechakuaa mavapa omoa-

kava’era ogapy. Pablo ohechauka mavapa: ‘Aipotapeikuaa Cristoha kuimba’e aka, ha pe kuimba’ekuna aka,

˜Nandejarahaicha Cristo aka’ (1 Corin-

tios 11:3, BNP). Upeicharo kuimba’e omoaka-va’era ifamılia, hembireko oipytyvo chupe ha mi-tanguera ine’erenduva’era ituvakuerape (Efesios5:22-25, 28-33; 6:1-4). Pero enterove ovy’a ha-˜gua pe kuimba’e omoaka pora va’era hogapy. Pe-teı mena ohayhuva

˜Nandejarape omoaka hogapy

mborayhupe ha oneha’a ojapo Jesus ojapohaguei-cha. Jepe Jesuspe onemoı omoaka ha

˜gua “opai-

te mba’e”, ha’e ‘ndoui oporojokuai ha˜gua, ojejo-

kuai ha˜gua guei’ (Efesios 1:22; Mateo 20:28, BNP).

Upeicha avei umi kristiano omendava nopensaiijehente, omoakavo hogapy ha’ekuera oipytyvosehembireko ha ita’yrakuerape (1 Corintios 13:4, 5)

7 Pe tembireko ohayhuva˜

Nandejarape nonemoı-ri imenare tera noneha’ai odomina chupe. Ovy’aguei oipytyvovo imenape. La Biblia he’i peteı kunaomendava ijaramaha, peicha ohechauka imenaomoakaha chupe (Genesis 20:3). Pe kuna omenda-vo onemoı imena lei poguype (Romanos 7:2). La Bi-blia he’i avei kunare ‘oipytyvoha imenape oikoteve-haicha’ (Genesis 2:20). Ha’e ojapokuaa heta mba’eimena ndojapokuaaiva ha upeicha oipytyvo chupe

6. a) Mavapa he’i˜

Nandejara omoakava’eraha ogapy? b) Mba’ei-chapa pe mena omoakava’era hogapy oipotaramo ifam

´ılia ovy’a?

7. Mba’epa he’i la Biblia oipytyvova tembirekokuerape onemo˜ı

ha˜gua imena poguype?

˜NA

˜NEHA’

˜AMBAIT

´EKENA

˜NANE FAM

´ILIA OIKO POR

˜A HA

˜GUA OPA

´ARARE 185

Page 188: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

(Proverbios 31:10-31). La Biblia he’i avei tembire-ko imena iruha, omba’apogui hendive (Malaquıas2:14). Ko’a konseho oipytyvo mena ha tembirekopeoikuaa ha

˜gua mba’epa ojapova’era hogapype ha

ojotrata pora ha˜gua.

‘˜

NANEKYRE’˜

YVA’ER˜

NAHENDU HA˜

GUA’8 Ko lıvrope heta vese ojehechauka tekoteveha

nanemongeta. Mba’erepa? Jajoavy jave nande ro-gayguandi, pya’eve jaiko pora jeyta ikaturo nane-mongeta. Pero upeara tekoteve nahendukuaa avei.Jo’a jo’a oje’e tekoteveha jajapysaka pora nanderapichare. Disıpulo Santiago he’iva’ekue: ‘Peneky-re’yva’era pehendu ha

˜gua, ha penembegue pene’e

ha˜gua’ (Santiago 1:19).

9 Avei inimportante jahecha mba’´

eichapa˜

na-˜

ne’˜

e.˜

Nane ne’e arhel tera japoroja’o memeramondaikatumo’ai nanemongeta avavendi (Prover-bios 15:1; 21:9; 29:11, 20). Aneteramo jepe ja’e-va, ja’e vai guasuramo tera ja’apo’ıramo nanderapichape, ha’e ikatu ipochy tera onenandu vai.˜Nane ne’e ningo “oporombohoryva’era” (Colosen-ses 4:6). Umi mba’e ja’eva ojoguava’era “oro oje-guava platape” (Proverbios 25:11).

˜Naneha’aramo

nanemongeta pora nane famıliandi jaiko poraveha javy’aveta.

MBORAYHU I˜

NIMPORTANTETEREI10 Ko lıvrope heta vese onene’e “mborayhure”.˜

Nanemandu’apa mba’eichagua mborayhure one-

8, 9. Mba’epa he’i la Biblia nanepytyvova nanemongetakuaaha

˜gua nande rogayguandi?

10. Mba’eichagua mborayhupa inimportanteve umi omendava-pe

˜guara?

186 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 189: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ne’eve? Jahechakuri pe mborayhu onanduvaojuehe kuna ha kuimba’e (griego ne’eme

´e·ros)

inimportanteha umi omendavape˜guara. Avei ojo-

gueraha pora ha˜gua onoamigoiteva’era hikuai

(griegope phi·l´ı·a). Pero mborayhu tuichaveva hına

a·g´

a·pe. Ko mborayhu nanandu Jehova, Jesus hanande rapichakuerare (Mateo 22:37-39). Ko mbo-rayhu Jehova onandu yvyporakuerare (Juan3:16). Iporaitereıta avei nande naneha’aramo ja-hayhu peicha nane rembireko tera nane menapeha nane familiakuerape (1 Juan 4:19).

11 Ko mborayhu ‘ombojoaju pora’ mena ha te-mbirekope (Colosenses 3:14). Upevare ha’ekueraojogueraha pora ha mokoiveva oneha’a ojapo ipo-raveva chupekuera ha ifamiliakuerape

˜guara. Ha

oı jave provlema ko mborayhu oipytyvota umi ome-ndavape ombohovai ha

˜gua umıva onondive. Mena

ha tembireko ijedavo ohovo ojoayhu rupi onopy-tyvota ha opytata onondive. ‘Mborayhu ndohekaiimba’eravante, opa mba’e ogueropu’aka jerovia,esperansa ha pasiensia reheve. Pe mborayhu ndo-pava’erai araka’eve’. (1 Corintios 13:4-8, BNP.)

12 Umi omendava ojogueraha porata ojoayhu-ramo ha ko’yte ohayhuramo Jehovape (Eclesias-tes 4:9-12). Mba’erepa? Apostol Juan he’iva’ekue:‘Jahayhu

˜Nandejarape he’ise jajapo hembipo-

ta, ha hembipota ndaha’ei mba’e pohyi’ (1 Juan5:3). Tuvakuera ohayhuva ita’yrakuerape ombo’echupekuera ohayhu ha

˜gua

˜Nandejarape. Oja-

po hikuai upeva Jehova voi ojeruregui ko mba’e

11. Mba’eichapa mborayhu oipytyvo umi omendavape?12. Mba’erepa mena ha tembireko ohayhuva Jehovape ojogue-raha porave?

˜NA

˜NEHA’

˜AMBAIT

´EKENA

˜NANE FAM

´ILIA OIKO POR

˜A HA

˜GUA OPA

´ARARE 187

Page 190: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

(Deuteronomio 6:6, 7). Mena ha tembireko ojoay-huva ha ohayhuva Jehovape nonomoakaratı-mo’ai. Ha’ekuera oikuaa pora Ha’e ohusgataha“umi heko ky’avape ha umi oporomoakaratı-vape” (Hebreos 13:4).

˜Nane rembireko tera nane

mena ohekaramo jepe provlema, jahayhu rupiJehovape naneha’ata jajapo la Biblia he’ıva.Ovy’aiteningo umi famılia ojoayhuva ha ohayhu-va Jehovape.

UMI FAM´ILIA OJAP

´OVA

˜NANDEJ

´ARA OIPOT

´AVA

13 Peteı kristiano oneha’ambaite oiko˜

Nandeja-ra oipotahaicha ara ha ara (Salmo 143:10). Upevaohechauka ohayhuha

˜Nandejarape. Umi famı-

lia ojaporamo˜

Nandejara oipotava omotenondetaumi mba’e inimportanteveva (Filipenses 1:9, 10).

13. Mba’erepa ipora naaguanta o˜ıramo jepe onemo

˜ıva nande-

rehe?

UMI NOMEND´

AIVA

Ndaopavavei ningo omenda. Ha umi omenda-va apytepe naenteroi ifamılia. Jesus nomendai-va’ekue ha he’i iporaha oıramo nomendaiva “perreino yvagapegua rehehape” (Mateo 19:11, 12,BNP). Apostol Pablo nomendaiva’ekue avei. Ha’ehe’i umi omendava ha umi nomendaiva oja-po poraha (1 Corintios 7:7, 8, 25-28). Ko lıvroojejaporamo jepe umi omendava ha ifamıliava-pe

˜guara, nanemandu’ava’era umi nomendaiva

tera omendava ha naifamıliaiva ohupytyha aveiheta mba’e pora.

188 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 191: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Por ehemplo Jesus he’iva’ekue: “Aju amopu’avota’yra tuvare, ha isyre imemby kuna, tembirekoimena syre. Opavave ojuhuta ija’e’yva hese ho-gayguakuera apytepe” (Mateo 10:35, 36, JMP). HaJesus he’ihagueicha heta hemimbo’epe operse-gi hogayguakuera voi. Ko mba’e ijetu’u jaguero-pu’aka ha

˜gua. Upeicharo jepe nanamboykemo’ai

Jehova ha Jesuspe nane famılia rehehape (Ma-teo 10:37-39).

˜Naaguantaramo, ikatu naipytyvo

chupekuera ohechakuaa ha˜gua iporaveha jajapo˜

Nandejara he’ıva (1 Corintios 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2). Ndoikoiramo jepe upeva, nanaseporamo’ainamboykeramo

˜Nandejarape oıhaguere onemoı-

va nanderehe.14 Tuvakuera odesidi poraveta ojaporamo

˜Na-

ndejara oipotava. Por ehemplo heta henda rupioje’e nanefamiliaretava’eraha, peteı jepe onate-nde ha

˜gua nanderehe nandetuja rire. Ipora ni-

ngo ta’yrakuera onatende ituvakuerare, peronanamokyre’yiva’era nane famıliape oiko ha-˜gua plata rapykueri. Nanaipytyvomo’ai chupe-kuera namokyre’yramo omotenonde ha

˜gua plata

ha ombotapykue˜

Nandejarape (1 Timoteo 6:9).15 Ehemplo neporava oheja Eunice, Timoteo

sy (2 Timoteo 1:5). Imena ndojeroviairamo jepeJehovare, Eunice ombo’e Timoteope ohayhu ha-˜gua

˜Nandejarape. Ha oipytyvo chupe Loida, Ti-

moteo avuela (2 Timoteo 3:14, 15). Timoteo ika-ria’y rire, Eunice oheja chupe toho mombyryopredika ha

˜gua apostol Pablondi (Hechos 16:1-5).

14. Mba’epa ndojapoiva’era tuvakuera ohayhuva˜

Nandejarape?15. Mba’e ehemplo neporavapa ome’e Eunice tuvakuerape?

˜NA

˜NEHA’

˜AMBAIT

´EKENA

˜NANE FAM

´ILIA OIKO POR

˜A HA

˜GUA OPA

´ARARE 189

Page 192: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

Mba’eichaitepa ovy’anera’e ohechavo Timoteoguioikoha peteı misionero katupyry! Upeva oiko ohe-kombo’e pora haguere imemby michımi guive. Oi-mene Eunice ohechaga’u Timoteope, pero ovy’aohenduvo oho poraha chupe predikasionpe (Fili-penses 2:19, 20).

˜NANE FAM

´ILIA HA

˜NANE RENONDER

˜A

16 Jesus okakuaava’ekue peteı famıliape ojero-viava

˜Nandejarare. Ha ikaria’y rire ndohejareıri

isype (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26). Pero chupe˜guara inimportanteve ojapo

˜Nandejara rembipo-

ta ha upeicha oipytyvo yvyporakuerape ohupytyha

˜gua jeikove opave’yva. Ojapo upeva omanovo

nanderehehape (Marcos 10:45; Juan 5:28, 29).17 Jehova omoingove jeyro guare Jesuspe oiko

ha˜gua yvagape ome’e chupe tuicha autorida.

Upei omoı chupe ogoverna ha˜gua irreinope (Ma-

teo 28:18; Romanos 14:9; Apocalipsis [Revelacion]11:15). Jesus omano rupi nanderehehape oı yvy-pora ikatuva oho yvagape ogoverna hendive. Aveiumi yvypora ine’erenduva

˜Nandejarape ikatuta

oiko opa ara˜guara peteı paraısope ko Yvy ape ari

(Apocalipsis [Revelacion] 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5;22:1-4). Ajepa tuichaite mba’e namombe’u nanderapichakuerape ko marandu pora (Mateo 24:14).

18 Apostol Pablo he’ihagueicha jaikoramo˜

Na-

16. Mavarepa ojepy’apyva’ekue Jesus ha mba’epa inimporta-nteve chupe

˜guara?

17. Mba’e iporaitevapa ikatu ohupyty yvyporakuera Jesus oma-nohaguere nanderehehape?18. Mba’epa nanemandu’ava’era ha mba’epa enterove nane-ha’ava’era jajapo?

190 JAVY’A˜

NANE FAM´ILIA NDIVE

Page 193: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

ndejara oipotahaicha jahupytyta hetaiterei mba’epora pe jeikove ‘ouva’erame’. Jajaporamo upe-va anoite javy’ata.

˜Nanemandu’akena ‘ko mundo

opava’eraha, opa mba’e ipype oıva reheve, pe oja-pova

˜Nandejara rembipota katu opytava’era tapia

˜guara’ (1 Juan 2:17, BNP). Upeicharo, oimeramojaiko gueteri nande tuvakuerandi, tera namenda-ma ha nanefamılia, tera namongakuaa nanea-no nane famılia, enterove naneha’ava’era jajapo˜Nandejara rembipota. Jajejopy vaıramo jepe terajahasa asy anıkena nanderesarai jaserviha

˜Na-

ndejara oikovevape. Upevare ipora naneha’a na-mbovy’a Jehovape opa arape (Proverbios 27:11).Upeicha jaikoramo javy’ata ko’a

˜gama voi ha jaiko-

ta opa ara˜guara

˜Nandejara mundo pyahupe!

MBA’´

EICHAPA KO’˜

A KONS´

EHO OIPYTYV˜

OTA

FAMILIAKU´

ERAPE OIKO POR˜

A HA˜

GUA?

Jajejokokuaava’era (Galatas 5:22, 23).

Ipora mena ha tembireko ohechakuaamavapa omoakava’era ogapy

(Efesios 5:22-25, 28-33; 6:4).˜

Nanemongeta ha˜gua nahendukuaava’era avei

(Santiago 1:19).

Umi omendava ohayhuramo Jehovapeojogueraha poraveta (1 Juan 5:3).

Familiakuera oneha’ambaiteva’era ojapo˜Nandejara rembipota (Salmo 143:10;

1 Timoteo 4:8).

˜NA

˜NEHA’

˜AMBAIT

´EKENA

˜NANE FAM

´ILIA OIKO POR

˜A HA

˜GUA OPA

´ARARE 191

Page 194: Mba’ ˜ GUA NDIVE JAVY’A HA ˜ GUA NANE FAM ILIA …download.jw.org/files/media_books/9d/fy_GI.pdf · MAITE guive o ˜ ıfam ´ ılia ko Yvy ape ari, p´ ero ko’´ a´ ga o-˜

¿Reikuaasevepa ko�a mba�e?Ikatu reike Testigos de Jehova direksionpe: www.jw.org/gug.