Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos...

52
Educación secundaria para persoas adultas Páxina 1 de 52 Ámbito da comunicación Módulo 2 Unidade didáctica 8 A descrición

Transcript of Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos...

Page 1: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Educación secundaria

para persoas adultas

Páxina 1 de 52

Ámbito da comunicación

Módulo 2 Unidade didáctica 8

A descrición

Page 2: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 2 de 52

Índice

1. Programación da unidade ............................ ............................................................3

1.1 Encadramento da unidade no ámbito da comunicación ................................................ 3 1.2 Presentación................................................................................................................. 3 1.3 Obxectivos didácticos ................................................................................................... 4 1.4 Contidos ....................................................................................................................... 4 1.5 Temporalización e actividades...................................................................................... 5 1.6 Recursos didácticos...................................................................................................... 9 1.7 Avaliación ..................................................................................................................... 9 1.8 Bibliografía utilizada para a elaboración desta unidade didáctica ................................. 9

2. Textos e secuencia de actividades.................. ......................................................11

� Texto 1: La discriminación .......................................................................................... 11 � Texto 2: A descrición. Os textos descritivos (aspectos teóricos) ................................. 14 � Texto 3: O Río Tins..................................................................................................... 15 � Texto 4 : Arquitectura galega...................................................................................... 16 � Texto 5: A cohesión (aspectos teóricos) ..................................................................... 19 � Texto 6: A pascua de Kamil Moravék.......................................................................... 20 � Texto 7: Os repertorios bibliográficos (aspectos teóricos)........................................... 21 � Texto 8: Os tempos verbais en lingua galega (aspectos teóricos) .............................. 22 � Texto 9: Ilustrísima ..................................................................................................... 26 � Texto 10: Sons e recordos.......................................................................................... 27 � Texto 11: A oración simple (aspectos teóricos)........................................................... 31 � Texto 12: Buscando información................................................................................. 33 � Texto 13: Un descenso al Maelström.......................................................................... 34 � Texto 14 : El centinela ................................................................................................ 35 � Texto 15: Elegía a Ramón Sijé ................................................................................... 37 � Texto 16: O cego ........................................................................................................ 38 � Texto 17: Elementos y recursos utilizados en textos teatrales (aspectos teóricos) ..... 41 � Texto 18: Tres sombreros de copa ............................................................................. 42 � Texto 19: Laudamuco, señor de ningures................................................................... 43 � Texto 20: El alcalde de Zalamea................................................................................. 44 � Texto 21: El cielo gira ................................................................................................. 48 � Texto 22: Pasa el tiempo ............................................................................................ 49

Page 3: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 3 de 52

1. Programación da unidade

1.1 Encadramento da unidade no ámbito da comu-nicación

– Unidade 1 ���� Bloque 1

– Unidade 2

– Unidade 3 Módulo 1

���� Bloque 2 – Unidade 4

– Unidade 5 ���� Bloque 1

– Unidade 6

– Unidade 7 Módulo 2

���� Bloque 2 – Unidade 8: A descrición

– Unidade 9 ���� Bloque 1

– Unidade 10

– Unidade 11 Módulo 3

���� Bloque 2 – Unidade 12

– Unidade 13 ���� Bloque 1

– Unidade 14

– Unidade 15 Módulo 4

���� Bloque 2 – Unidade 16

1.2 Presentación

Esta unidade está dentro do bloque Nun lugar desta aula: a linguaxe literaria. Cos conti-dos e as actividades que se inclúen nela preténdese conseguir do alumnado adulto certas habilidades, actitudes e coñecementos para que poida elaborar textos descritivos, tanto li-terarios coma doutra índole.

Preténdese un desenvolvemento con soltura, con adecuación e cohesión, no uso das es-truturas e clases de palabras típicas deses textos (oracións simples, tempos verbais…). Tamén se incide na necesidade dunha educación literaria e de aproveitar os saberes deri-vados dela.

Finalmente, traballarase coas novas tecnoloxías para amosar os beneficios que podemos obter delas hoxe en día. Xa que logo, estamos a falar do uso da literatura e da comunica-ción escrita do ámbito seguindo dous eixos: elaborar textos cos que se comunicar co mun-do e utilizalas como instrumentos para comprender mellor a sociedade, coñecer outras formas de pensar, outros puntos de vista, estimular a capacidade de reflexión e como fin para a comprensión da realidade.

Page 4: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 4 de 52

1.3 Obxectivos didácticos � Aprender a falar de experiencias usando a argumentación e a descrición.

� Recoñecer e valorar os tipos de discriminación para poder identificalos nos usos orais.

� Participar en debates e coloquios respectando as regras deste tipo de comunicación oral.

� Recoñecer os elementos básicos dos textos descritivos.

� Aprender a comprender tipoloxías de textos descritivos.

� Recoñecer e manexar algúns elementos necesarios para manter a cohesión nun texto.

� Compor textos de intención literaria descritivos e doutra índole.

� Coñecer e manexar correctamente os repertorios bibliográficos.

� Identificar e saber manexar os tempos verbais en galego.

� Recoñecer e saber distinguir os tipos de oracións simples.

� Saber desenvolverse en bibliotecas dixitais e virtuais para poder conseguir información.

� Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais.

� Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

� Saber buscar e analizar fontes de documentación dixital, e valorar a súa importancia como recurso para a elaboración de traballos de diversa índole.

� Apreciar a importancia da relación persoal como fonte de enriquecemento persoal.

� Coñecer e valorar acontecementos culturais de orixe diversa sobre as linguas do ámbito obtendo a información de internet.

� Coñecer e ler fragmentos de obras literarias fundamentais das linguas do ámbito.

� Saber as características e as diferenzas dos grandes xéneros literarios.

� Ler e interpretar adecuadamente textos dramáticos e poéticos.

� Identificar e comprender os elementos fundamentais do relato literario.

� Proporcionar ferramentas para a análise de textos literarios e do cine.

� Reflexionar sobre a relación intrínseca entre os textos literarios e o cine.

� Reflexionar sobre as fronteiras entre xéneros literarios e a súa relación co cine.

1.4 Contidos

���� Comunicación oral

– Participación respectuosa e responsable en situacións de comunicación oral (coloquios). – Actitude crítica ante usos orais que supoñan discriminación social, racial, sexual, etc. – Exposición de experiencias e argumentos de carácter persoal e descrición dos personaxes dos textos lidos ou vistos en películas ou documentais.

���� Comunicación escrita

– Comprensión de textos descritivos propios do ámbito académico en distintos soportes. – Uso de procedementos para compor os enunciados con estilo cohesionado, especialmente median-te a inserción de expresións explicativas e de construcións de participio e de xerundio.

– Composición de textos de intención literaria usando aprendizaxes adquiridas nas lecturas. – Compor textos facendo descricións físicas e psicolóxicas de personaxes. – Utilización progresivamente autónoma da biblioteca do centro, das do contorno e das virtuais: ela-boración de sinxelos repertorios bibliográficos sobre un tema dado.

Page 5: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 5 de 52

���� Coñecemento da lingua

– Emprego axeitado dos tempos verbais en lingua galega. – Recoñecemento dos tipos de oracións simples pola súa estrutura e pola intención do falante.

���� Lingua e socie-dade

– Interese pola consulta das fontes de documentación escrita e dixital nas tarefas de aprendizaxe. – Valoración do enriquecemento persoal que supón a relación física ou virtual con outras persoas. – Coñecementos dos acontecementos culturais de tipo histórico e dos aspectos xeográficos ou litera-rios dos lugares onde se falan as linguas do ámbito, obtendo a información por diferentes medios (biblioteca, internet e outros das tecnoloxías da información e da comunicación).

���� Educación literaria

– Revisión dos principais subxéneros literarios estudados a través de lecturas comentadas. – Lectura, audición e visión de obras e fragmentos salientables da narrativa galega e castelá. – Lectura dramatizada e comentada de obras teatrais breves, recoñecendo os recursos empregados nelas (diálogos, monólogos, etc.).

– Identificación dos elementos fundamentais do relato literario (narrador, personaxes, acción, espazo, tempo, etc).

– Uso de estratexias para a comprensión das relacións entre cine e literatura: visión de películas, contextualización,e identificación dos seus elementos narrativos, lingüísticos e formais.

1.5 Temporalización e actividades

Temporalización

24 períodos lectivos divididos en catro semanas.

� 1ª semana.

– 1ª sesión, en castelán. Texto 1.

– 2ª sesión, en castelán. Texto 1.

– 3ª sesión, en galego. Textos 2, 3 e 4.

– 4ª sesión, en galego. Textos 2, 3 e 4.

– 5ª sesión, en galego. Textos 5 e 6.

– 6ª sesión, en galego. Textos 7 e 8.

� 2ª semana.

– 1ª sesión, en galego. Textos 7, 8, 9 e 10.

– 2ª sesión, en galego. Textos 8, 9 e 10.

– 3ª sesión, en galego. Texto 8, 9 e 10.

– 4ª sesión, en galego. Texto 11.

– 5ª sesión, en castelán. Texto 12.

– 6ª sesión, en castelán. Textos 12, 13 e 14.

� 3ª semana.

– 1ª sesión, en castelán. Textos 13 e 14.

– 2ª sesión, en castelán. Textos 15 e 16.

– 3ª sesión, en castelán. Textos 15 e 16.

– 4ª sesión, en castelán. Textos 17, 18, 19 e 20.

– 5ª sesión, en castelán. Textos 17, 18, 19 e 20.

– 6ª sesión, en castelán. Textos 17, 18, 19 e 20.

Page 6: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 6 de 52

� 4ª semana.

– 1ª sesión, en castelán. Textos 21 e 22.

– 2ª sesión, en castelán. Texto 21.

– 3ª sesión, en castelán. Textos 21 e 22.

– 4ª sesión, en castelán. Textos 21 e 22.

– 5ª sesión, en castelán. Textos 21 e 22.

– 6ª sesión, en castelán. Textos 13 ao 22.

Actividades

� 1ª e 2ª sesións: en castelán.

– Presentación da unidade didáctica por parte do profesor ou da profesora, dos seus e-lementos e do xeito en que se levará a cabo.

– Introducirase brevemente o tema da discriminación étnica. Entregaranse as copias do texto 1 e o alumnado lerao. Logo fará as actividades, destinadas a fomentar o de-bate e o diálogo na clase sobre o tema da discriminación étnica e no traballo. Nalgu-nhas delas utilizarase internet.

� 3ª e 4ª sesións: en galego.

– Entregaranse copias dos textos 2, 3 e 4 e explicaranse as características dos textos descritivos. Para que quede ben clara esta cuestión empregaranse os textos 3 e 4 co-mo apoio á explicación teórica.

– Faranse as actividades relacionadas cos textos 3 e 4, onde se traballa cos elementos vistos na explicación teórica do texto 2.

� 5ª sesións: en galego.

– Entregaranse copias dos textos 5 e 6 e explicaranse os principais elementos que in-terveñen na cohesión dun texto. Para que quede ben clara esta cuestión poderase empregar o texto 6 como apoio á explicación teórica.

– Deseguido faranse as actividades S7 e S8, relacionadas co texto 6. O profesor selec-cionará algunhas persoas para leren en voz alta o texto literario elaborado na activi-dade S8.

� 6ª sesión: en galego.

– Entregaranse copias dos textos 7 e 8.

– Texto 7: explicarase en que consisten os repertorios bibliográficos e porase como exemplo o proposto da Gramática da lingua galega (ver Bibliografía [23]) ou outro que se prefira; deseguido o alumnado fará a actividade correspondente (S9), onde deberá escoller entre un dos temas propostos; a actividade corrixirase e comentarase na seguinte sesión, pois o alumnado ten que acudir a unha biblioteca física para pro-curar a bibliografía pertinente.

– Texto 8: antes de comezar coa explicación dos tempos verbais, o profesor ou a pro-fesora verán os coñecementos previos sobre o tema en cuestión e comentará a nece-sidade ou recomendación de seguir as explicacións cos dous libros sinalados (sobre todo co Dicionario de verbos Laverca, pois será co que máis se traballará).

� 7ª sesión: en castelán.

– Corrixirase a actividade S9, co que se pon fin aos repertorios bibliográficos.

– Repartiranse os textos 9 e 10.

Page 7: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 7 de 52

– Explicaranse os tempos verbais en lingua galega recorrendo ao Dicionario de verbos

galegos Laverca (ver Bibliografía [8]) para pór exemplos e usando, se se estima conveniente, o CD-ROM adxunto.

– Comentarase brevemente as diferenzas entre os tempos verbais en lingua galega e en lingua castelá, e poderase ademais usar e recomendar o uso destoutro libro: Todos

los verbos conjugados (ver Bibliografía [9]).

� 8ª sesión: en galego.

– Actividades dos textos 9 e 10 relacionadas cos tempos verbais en lingua galega.

� 9ª sesión: en galego.

– Actividades dos textos 9 e 10 relacionadas cos tempos verbais en lingua galega.

� 10ª sesión: en galego.

– Entregaranse copias do texto 11. Explicarase a oración simple e faranse as activida-des correspondentes.

� 11ª sesión: en castelán.

– Entregaranse copias do texto 12 e explicarase que se seguirá afondando na cuestión da procura de información en soportes tradicionais e dixitais, xa iniciada na unidade anterior deste mesmo módulo.

– Faranse as actividades relacionadas co texto 12, para o que é imprescindible o acce-so a internet, pois se traballa coa información que aparece neste enderezo: http://www.historiasiglo20.org/. O alumnado debe explorar e analizar como está or-ganizada a páxina, coa axuda do profesorado. Como nesta actividade os dous derra-deiros exercicios consisten en acudir a unha biblioteca física para contrastar a infor-mación atopada na rede e, deseguido, comentar unha e outra e extraer conclusións, a súa finalización e corrección faranse na seguinte sesión.

� 12ª sesión: en castelán.

– Procederase á finalización e corrección das actividades relacionadas co texto 12, co que se pon fin ao tema da procura de información en soportes tradicionais e dixitais.

– Repartiranse fotocopias dos textos 13 e 14 e faranse as actividades correspondentes (S18, S19 e S20). Cómpre o uso de internet.

� 13ª sesión: en castelán.

– Farase o resto de actividades (S21 e S22) relacionadas cos textos 13 e 14, co que se pon fin á revisión do subxénero narrativo do conto.

– O profesorado seleccionará algunhas persoas da clase para leren en voz alta o conto que elaboraron na actividade S22.

� 14ª sesión: en castelán.

– Repartiranse os textos 15 e 16, co que se inicia a revisión dun dos subxéneros líricos máis importantes: a elexía.

– Farase unha lectura dramatizada dos dous poemas (S23) e o resto de actividades ata a S27 (incluída).

� 15ª sesión: en castelán.

– Faranse as actividades S28 e S29, relacionadas cos textos 15 e 16, coas que se pon fin á revisión do subxénero lírico da elexía.

– O profesorado seleccionará algunhas persoas para a lectura en voz alta da elexía que elaboraron na actividade S29.

Page 8: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 8 de 52

� 16ª sesión: en castelán.

– Repartiranse fotocopias dos textos 17, 18, 19 e 20.

– Explicaranse os elementos fundamentais dun texto teatral apoiándose, se se conside-ra necesario, nos textos 18, 19 e 20.

� 17ª sesión: en castelán.

– Lectura dramatizada dos textos 18, 19 e 20 intentando representalos na clase. Pódese organizar a moblaxe e o espazo da aula como se considere necesario.

– Realizaranse as actividades S30 e S31.

� 18ª sesión: en castelán.

– Realizaranse as actividades S32 e S33 (en parellas), co que se pon fin á revisión do xénero teatral, centrándose no subxénero da comedia.

– O profesor seleccionará algunhas persoas para leren en voz alta o texto elaborado na actividade S33.

� 19ª sesión: en castelán.

– Repartiranse os textos 21 e 22.

– Explicarase brevemente que se vai seguir afondando nas relacións entre o cine e a li-teratura, que xa se iniciou na unidade anterior deste mesmo módulo.

– Antes de comezar co filme é imprescindible que o alumnado dispoña de bolígrafo e papel para facer anotacións durante a visión, o que lle ha facilitar a realización das actividades posteriores.

– Visión da película El cielo gira.

� 20ª sesión: en castelán.

– Visión da película El cielo gira.

� 21ª sesión: en castelán.

– Faranse as actividades S35, S36, S37 e S38.

� 22ª sesión: en castelán.

– Faranse as actividades S39, S40 e S41, e o profesorado seleccionará algunhas perso-as para a lectura en voz alta dos textos elaborados nas actividades S40 e S41.

� 23ª sesión: en castelán.

– Lectura dramatizada do texto 22 e realización das actividades correspondentes (des-de a S42 ata a S45 incluída).

� 24ª sesión: en castelán.

– Botando man, se se necesita, das actividades feitas relacionadas cos subxéneros lite-rarios, cos elementos básicos dos textos teatrais (textos 13 a 20) e coas do cine e a li-teratura (textos 21 e 22), o alumnado realizará a actividade S46, onde se tratan varias cuestións. Preténdese con ela que se resuma e se lembre todo o visto nesta unidade sobre os subxéneros literarios e os elementos básicos do xénero teatral. E tamén, mediante a reflexión, que se expoña a propia opinión sobre a relación intrínseca en-tre textos e imaxes (é dicir, a posibilidade de expresar cunha imaxe o que se di nun texto e viceversa, grazas aos mesmos mecanismos narrativos que operan tanto nos xéneros textuais coma audiovisuais). O profesorado poderá seleccionar algún dos textos elaborados para que se lea en voz alta na clase.

Page 9: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 9 de 52

1.6 Recursos didácticos

Na unidade didáctica xa están incluídos os textos sobre os que se vai traballar. Cómpre fo-tocopiar todos os textos necesarios e as actividades relativas a cada texto, e levalas á aula antes de comezar cada sesión.

� É imprescindible que na aula haxa xornais, revistas e outros materiais, en lingua galega e en lingua castelá, para que o alumnado os poida manipular, traballar sobre eles e revi-salos cando cumpra.

� Disporase de computadores con acceso a internet.

� É moi importante que na aula haxa dicionarios en galego e en castelán para solucionar as dúbidas de vocabulario que poidan xurdir e, na medida do posible, acceso a diciona-rios virtuais para resolver dúbidas cando se traballe co computador.

� É necesario algún gravador na aula para algunhas actividades.

1.7 Avaliación

Esta unidade didáctica elaborouse para seguir o traballo e esforzo do alumnado ao longo das sesións de ensino e aprendizaxe que abrangue este curso. Xa que logo, a avaliación vai ser continua e, deste xeito, o profesorado mediante actividades individuais e en grupo, irá vendo se a súa realización é satisfactoria, e establecerá as cualificacións adecuadas para cada caso.

Na primeira sesión farase unha avaliación inicial para coñecer mellor o alumnado. Aproveitarase para isto os contidos e obxectivos establecidos nesta unidade, dando conta dos comentarios do alumnado sobre esa cuestión.

Ademais, realizarase unha proba escrita para comprobar se o alumnado adquiriu, logo de rematada a unidade, os seus contidos básicos.

1.8 Bibliografía utilizada para a elaboración desta uni -dade didáctica � Alarcos Llorach, Emilio, Gramática de la lengua española, Espasa, Madrid, 1999.

� [9] Alsina, R., Todos los verbos castellanos conjugados, Teide, Barcelona, 1994.

� [16] Amado Carballo, Luís, Poesía galega completa (edición de Luís Alonso Girgado), Sotelo blanco, Santiago de Compostela, 1994.

� [21] Álvarez Mercedes, El cielo gira, edición en DVD: Sherlock Films S.L., Madrid, 2006.

� [23] Álvarez Rosario, Xove Xosé, Gramática da lingua galega, Galaxia, Vigo, 2002.

� [10] Casares, Carlos, Ilustrísima, Galaxia, Vigo, 1998.

� [14] Clarke, Arthur C., El centinela (edición digital en http://librostauro.com.ar/)

� [20] De la Barca, Calderón, El alcalde de Zalamea, Cátedra, Madrid, 1989.

� [4] De Llano, Pedro & Rodríguez, Juan, Arquitectura popular en Galicia: Razón e

construción, Xerais e Fundación Caixa Galicia, Vigo, 2006.

Page 10: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 10 de 52

� [12] Freixeiro Mato, Xosé Ramón, Gramática da lingua galega I: Fonética e fonoloxía, A Nosa Terra, Vigo, 1998.

� [5] Freixeiro Mato, Xosé Ramón, Gramática da lingua galega II: Morfosintaxe, A No-sa Terra, Vigo, 2000.

� [2] Freixeiro Mato, Xosé Ramón, Gramática da lingua galega IV: Gramática do texto, A Nosa Terra, Vigo, 2003.

� ILG & RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vi-go, 2003.

� ILG & RAG, Vocabulario ortográfico da lingua galega, ILG e RAG, 2004.

� [10] Lázaro Carreter, Fernando, Diccionario de términos filológicos, Gredos, Madrid, 1998.

� [3] Mariño, Xoán X., O Río Tíns, en Terra de Outes, Revista da A.C.C., nº3, xullo 2008.

� [18] Mihura, Miguel, Tres sombreros de copa (edición de Jorge Rodríguez Padrón), Cátedra, Madrid, 1992.

� [13] Poe, Edgar Alan, Cuentos 1 (prólogo y traducción de Julio Cortázar), Alianza Edi-torial, Madrid, 1995.

� [6] Suchý Jiří, Cen contos ou sexa, un plan incumprido, Instituto de idiomas & SNL Universidade de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, 2000.

� [19] Vidal Bolaño, Roberto, Laudamuco, señor de ningures. Ladaíñas pola morte do

Meco, Pico Sacro, Santiago, 1977.

� [8] V.V.A.A., Diccionario de verbos galegos Laverca, Xerais, Vigo, 2002.

� [24] V.V.A.A., Lingua e literatura 2, Anaya, Madrid, 2008.

� [1] http://www.adn.es/local/valencia/20081021/NWS-0294-gitano-futuro.html

� http://es.wikipedia.org/

� http://fragmentosgutenberg.blogspot.com

� http://www.galipedia.org

� [7] http://www.geocities.com/zaguan2000/401.html

� [17] http://mimosa.pntic.mec.es/ajuan3/lengua/comdram.htm e Wikipedia

� [22] http://www.poemasde.net/pasa-el-tiempo-jorge-guillen/

� [11] http://susolista.blogspot.com

� [15] http://www.tinet.org/~elebro/poe/mher/elegia.html

Page 11: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 11 de 52

2. Textos e secuencia de actividades

���� Texto 1: La discriminación

El futuro gitano

El gobierno italiano ha promovido recientemente la digitalización de huellas de los gitanos que viven en este país. La iniciativa supondrá la creación de un censo étnico. "Estamos en contra de la toma de huellas digitales en Italia porque creemos que están haciendo un fichaje étnico con el con-sentimiento de la Unión Europea", criticó Demetrio Gómez, miembro de la Federación de gitanos Maranatha que celebra estos días un simposio sobre la participación social y política de los gitanos en la sociedad. Los jóvenes son el principal foco de atención dentro del congreso que reúne a expertos de 10 países -en su mayoría intelectua-les de etnia gitana-porque la población de Roma es mayoritariamente joven. En total en la Unión Europea viven 12 millones de gitanos, en España se estima que la cifra asciende a un millón. El colectivo desea demostrar que "no sólo somos un engendro de los servicios sociales. Tenemos los mismos derechos y de-seamos tener las mismas oportunidades", indicó el presidente de la Federación Maranatha, José Alfredo Maya. Sin duda, para una mayor y mejor integración desde la federación hacen hincapié en la educación. El absentismo es menos numeroso que hace unos años pero "el trabajo en este campo es un proceso lento", añadió Maya.

Los abusos

Los principales problemas a los que se enfrentan son diferentes en función de cada país. Lo más acuciante es el caso de Italia pero, en otros países se generan situaciones de abuso de poder. El profesor de la Sorbona Marcel Courthiade destacó que en Hungría existen grupos que están fomentando el odio hacia su etnia. Es la llamada 'guardia negra' que "actúa en zonas rurales y que se encarga de potenciar los estereotipos asociados a los gitanos para que la población local los odie".

El apunte: evitar la discriminación laboral

La discriminación en el trabajo es uno de los temas que salieron a relucir ayer en las jornadas sobre participación social de las personas de etnia gitana. Europa ha legislado respecto a esto pero la adaptación de la legislación a la jurisprudencia española deja mucho que desear. Así lo destacó el abogado de SOS Racisme, Paco Solans, que destacó que "no hay norma administra-tiva donde recurrir para denunciar discriminación por motivo de raza". Sólo existe un Consejo para la Promoción de la Igualdad de Trato "que se creó al principio de este año pero que no puede hacer nada porque no se le ha dotado de fondos", añadió.

� Ver bibliografía [1]

Secuencia de actividades

S1. Diga el tema principal del texto (oralmente).

S2. Responda a las siguientes cuestiones de forma oral:

� En el texto se habla de dos tipos de discriminación, ¿cuáles son?

Page 12: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 12 de 52

� También se habla del hecho de que los gobiernos tomen más medidas para con-trolar a los ciudadanos. ¿Cree usted que cualquier gobierno debe tener un con-trol exhaustivo sobre los ciudadanos que lo forman? Justifique la respuesta.

� Los estereotipos son uno de los cimientos sobre los que se asienta cualquier ti-po de discriminación. Diga qué entiende usted por estereotipo y comente algu-nos que conozca.

� Como decíamos, en el texto se habla de dos tipos de discriminación, la étnica y la relacionada con el mundo del trabajo. ¿De qué formas cree usted que se pro-duce la discriminación laboral? ¿A quién afecta?

� La discriminación laboral puede derivar en explotación o abuso de los derechos fundamentales de cualquier persona. Esto es especialmente lamentable cuando los afectados son niños menores que se utilizan como esclavos. Esta situación es, desgraciadamente, muy común en el continente africano. ¿Qué sabe usted de ella? Coméntela, ayudándose si es necesario de internet para buscar la in-formación que necesite sobre el tema.

Page 13: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 13 de 52

� Exponga al resto de la clase alguna experiencia personal en la que usted haya sido testigo o protagonista de un acto de discriminación de cualquier tipo. Co-méntela con sus compañeros y compañeras.

S3. Fíjese en este anuncio de la compañía Intel que fue retirado del mercado por ra-cista. Vea la información completa en la siguiente dirección:

� [http://www.elmundo.es/elmundo/2007/08/06/comunicacion/1186417722.html]

���� Traducción del texto en inglés:

Multiplique el rendimiento del ordenador y au-mente la fuerza de sus empleados

Coloquio.

Dividir la clase en dos grupos. Uno estará en contra de que el anuncio sea racista y el otro a favor. Cada uno de ellos debe tratar de convencer al otro, mediante ar-gumentos válidos, de que tiene la razón.

Page 14: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 14 de 52

���� Texto 2: A descrición. Os textos descritivos (as-pectos teóricos)

Cando queremos falar sobre como é unha persoa (o seu aspecto físico, a súa psicoloxía…), un animal (se é carnívoro, omnívoro, que cor de pel ten…) ou un obxecto inanimado (grande, pequeno, cadrado, circular…) empregamos sobre todo unha clase de palabras: o adxectivo, que nos permite expresar as calidades dese obxecto ou persoa.

Tipos de descrición

� Retrato: este é un tipo especial de descrición baseada na caracterización física e moral.

� Dunha personaxe: normalmente encadrada no seu tempo e lugar.

� Anuncios: tipo especial de descrición que se caracteriza por describir dun xeito máis implícito ou suxerido que de forma expresa.

� Ver bibliografía [2]

Page 15: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 15 de 52

���� Texto 3: O Río Tins

Este río é o máis importante do concello, non tanto pola súa lonxitude, igual que o Donas, nin polo seu caudal, o maior de to-dos os que percorren Outes, senón por ser o que articula o seu territorio. O río, que nace en termos de Mazaricos, onde lle chaman Río de Santabaia, xa baixa ben cargado de auga polas barranquei-ras de Chacín antes de recibir a importante achega acuífera do Río Denosiño, que é o que forma a espectacular fervenza de Santa Leocadia. (…) Pero ademais arrastra gran cantidade de arxilas, areas, gravas e cantos que vai arrincando das lousas, xistos, gneis, areíscas e cuarcitas que conforman a lingua de rochas metamórficas que penetra desde as terras de Santa Com-ba ata o inicio do val do río, polo que este se foi abrindo máis facilmente camiño a través delas que entre as rochas graníticas, máis duras, que predominan na costa galega. (…) Transita, por este fértil val, o Río Tins, cambiando segundo as estacións: No verán, refulxe a súa superficie espellando os raios de sol que penetran intermitentemente polos innúmeros recunchos que o manto perenne de follas apertadas deixa na bóveda arbórea que cobre o seu palpitante curso e escintilan como alfinetes dou-rados os reflexos de luz no fondo das sombrizas devesas. No outono interpretan unha sinfonía acuática as pingas da chuvia repenicando sobre o cristal da auga, tamborileando nos sei-xos e arrancando acordes vibrantes ao pulsar as altas herbas, ao tempo que o vento asubía entre as copas. No longo inverno faise un silencio trémulo arredor do río para que no aire só resoe o brado paralizante da irrefreable corrente que, cal besta xurdida dos infindos caborcos de Chacín, pasa ruxindo entre as casas da Serra (…). Na primavera, a sinfonía musical do outono convértese en puro espectáculo de luz, cor e son: locen como nunca os verdes prados, sementados de centos de vermellos amorodos, zugan as redivias abellas entre as brancas inflorescencias dos sabu-gueiros, as margaridas, os pampillos amarelos, as púrpuras campaíñas e as violetas, cruzan escintilando, dun tremo a outro, os polícromos cabalos do demo (…)..

� Ver bibliografía [3]

Page 16: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 16 de 52

���� Texto 4 : Arquitectura galega

Os rueiros ou aldeas pegadas á estrada

As aldeas situadas á beira dun camiño ou estrada, xurdidas como consecuencia directa da súa existencia, caracterízanse pola súa estrutura lonxitudinal ao longo da vía que lles deu orixe. Entre elas é necesario destacar dúas tipoloxías de caracte-rísticas moi distantes, as nacidas en torno ás vellas vías de comunicación, e as nacidas en torno á actual rede de estradas, sobre todo no primeiro terzo deste século.

Os casais

Son pequenos grupos de casas que aparecen illadas e rodeadas de hortas, leiras e pradarías, próximas entre elas e nacidas xeralmente en torno a un elemento de atracción, como pode ser un microclima favorable, un regato ou calquera outro similar. A súa articulación como núcleo non aparece tan claramente definida como nos casos das aldeas pechadas ou dos rueiros. Este tipo de asentamentos aparece na xeografía galega como característica permanente do hábitat das comarcas cun relevo suave, onde a fertilidade é maior e a densidade de poboación aumenta considerablemente.

Os grupos de aldeas

Os asentamentos aquí descritos, calquera que sexa o seu tipo, aparecen en ocasións con tal proximidade entre eles que, co seu crecemento, chegan a articularse en torno a un deles, e pasan a conformar un só agrupamento de poboación, co que dan lugar, segundo a definición de Fariña Tojo, a unas aldeas de núcleos múltiples, e entre as que cabe destacar: ���� Aldeas polinucleares co vilar mixto ou claro, que non son máis que aldeas pechadas, con dous ou máis núcleos separa-dos por unha distancia inferior aos cen metros.

���� Aldeas nucleares en nebulosa, formación de vilar claro cunha maior distancia entre as casas-vivenda, que conservan a súa independencia e identidade.

���� Parroquias en enxame, ben sexa con ou sen aldea-núcleo, que se diferencian das aldeas nucleares en nebulosa en que a importancia das súas entidades é inferior. Polo tanto, xa non serán lugares ou aldeas, senón barrios.

Este tipo de agrupacións é frecuente nas áreas de maior densidade de poboación, fundamentalmente nas Rías Baixas, onde o número de asentamentos é tal, que as constantes interferencias entre elas converten esta área nunha continua trama que posibilita o agrupamento en unidades de orde superior ás dos tipos indicados.

� Ver bibliografía [4]

Secuencia de actividades [textos 2, 3 e 4]

S4. Fíxese nas secuencias descritivas dos textos 3 e 4. Localíceas e procure:

� O obxecto ou ser que é descrito.

Texto 3 Texto 4

� O tempo verbal que predomina (presente, copretérito…).

Texto 3 Texto 4

Page 17: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 17 de 52

� Que clase de palabras se empregan máis: substantivos, adxectivos, adverbios…

Texto 3 Texto 4

� Busque e sinale nas secuencias descritivas do texto 3 algún dos seguintes re-cursos literarios: metáforas, sinestesias, aliteracións e metonimias.

� Coa axuda do dicionario, busque o significado das palabras destacadas do texto 3 e póñao por escrito. Elabore unha oración con cada unha.

���� Arxilas

���� Xistos

���� Gneis

���� Escintilan

���� Alfinetes

���� Repenicando

���� Seixos

Page 18: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 18 de 52

���� Brado

���� Amorodos

���� Zugan

S5. No seguinte enderezo de internet, localice o texto titulado 18 de setembro de 1917. Léao e responda ás cuestións.

[http://fragmentosgutenberg.blogspot.com]

� No texto 2 tratáronse os aspectos teóricos sobre a descrición. En que tipo de descrición encadra o texto que acaba de ler?

� No retrato podemos describir as características físicas dunha persoa (prosopo-pea) e as psicolóxicas (etopea), mesturándoas, se é necesario. Tendo en conta isto diga se o texto que acaba de encadrar como retrato é unha prosopopea ou unha etopea. Xustifique a resposta empregando exemplos extraídos do texto.

S6. Tendo en conta o que levamos visto sobre a descrición, elabore un retrato que describa o seu compañeiro ou a súa compañeira. Ao rematalo, intercámbieno e traten de atopar erros ou secuencias que vostede melloraría, tendo sempre pre-sente as regras dos textos descritivos.

Page 19: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 19 de 52

���� Texto 5: A cohesión (aspectos teóricos)

Para construír un texto adecuadamente, unha das características que debe cumprir é a co-hesión lingüística. Algúns dos elementos de cohesión máis utilizados son:

� Referencia: este tipo caracterízase pola recuperación de información. O mesmo ele-mento entra no discurso por segunda vez. Por exemplo: Antía é moi boa estudante. Ela

sempre aproba todo.

� Substitución: consiste na colocación dun elemento en lugar de outro ou outros do tex-to. Por exemplo: Meu pai pensa que son un neno, mais eu non penso así.

� Cohesión lexical: é o tipo de cohesión conseguida a través da escolla do léxico. É o fei-to de utilizar nun texto as palabras adecuadas segundo o tema do que se fale, é dicir, se falamos de libros empregaremos un campo semántico relacionado con ese tema, repe-tindo palabras ou utilizando sinónimos.

Exemplo: O avó deulle vinte euros ao neto para comprar un libro. Mais o rapaz gastou-

nos en chambonadas.

Existen outros procedementos para compor textos con estilo cohesionado, aos que presta-remos unha maior atención:

� Inserción de expresións explicativas: este tipo de explicacións o que fan é aclarar un ou varios conceptos aos que xa se fixo referencia con anterioridade no outra parte do texto. Poden darse de dúas formas. Preste atención aos exemplos, El non estudou nada,

é dicir, vai suspender o exame (suspender o exame é consecuencia de non estudar) / El

é músico, é dicir, toca un instrumento (aclárase o que é ser músico).

� Uso do xerundio: nun texto o xerundio pode achegar diferentes valores segundo como se empregue (darlle énfase ao dito, prolongar unha acción no tempo…). Exemplos:

– Mais pasando e pasando diante dela...

– Débese ao celo da autoridade municipal, quen tendo como ten unha tenda no lugar

cabeza do Concello...

– Sendo galego non debo ser máis que galeguista

– –Non me amoles, vale?, fixen o que puiden. –Sendo así…

– Andando xa.

– Ela estaba tendida ao sol, estendendo a crema polas pernas, pondo as gafas…

� Uso do participio: igual que sucedía co xerundio, o participio pode adquirir diferentes valores nun texto dependendo de como se empregue. Fíxese nos exemplos (achegando un valor expresivo, intensificador…):

– Perdidos un polo outro…

– Ou sexa, o troco da carga cargada e virada.

– Como era así do meu corpo, caín na tentación de poñela. Pensado e feito.

– Vinde, meus queridiños!

– E cando Pedriño saíu do leito parecía un longueirón: chuchado, esgumiado, decre-

bado…

� Ver bibliografía [2 e 5]

Page 20: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 20 de 52

���� Texto 6: A pascua de Kamil Moravék

Kamil Moravék era máis ben unha persoa introvertida. Afastábase da sociedade pero cando podía, axudaba os demais. Unha vez incluso namorou. Dunha loura. Ao principio baixaba os ollos diante dela pero, máis tarde, esa timidez desapareceu e as cousas entre eles chegaron ata tal punto que lle mercou caramelos. Quixo darlle o seu regalo, mais non foi capaz de xuntar folgos e só puido tatexar que facía fresco. Logo, el só, foinos comendo, pero facíanselle amargos na boca e por iso botou o resto ao sumidoiro. Como era sensible, a partir de entón só mercou bombóns. Durante algún tempo, namorouse de Kamil Morávek a rubia que vivía enfronte. Amosáballe o seu agarimo e fíxolle perder a cabeza. Un día tentou apertalo pero Kamil ceibouse dela, fuxiu á súa casa, pechouse e tirou dos pelos porque a rubia de en-fronte gustáballe moito. Despois dalgúns meses decidiu pedirlle perdón. Buscouna, mais xa era tarde. Xa era nai e o seu marido mirouno con mala ca-ra. Dende entón, Kamil só amaba de xeito platónico e moi de vez en cando….

� Ver bibliografía [6]

Secuencia de actividades [textos 5 e 6]

S7. Lea o texto e identifique os elementos que fornecen a cohesión textual. Anóteos nas táboas segundo o tipo.

Referencia Substitución Cohesión lexical

Expresións explicativas Xerundios Participios

S8. Redacte un texto de intención literaria mantendo a cohesión textual e utilizando os datos que se lle dan deseguido:

� Tema: Chegou tarde.

� A onde? Á empresa na que traballa (mais de noite a empresa non abre).

� Quen? Xaime

� Que pasou? Caeulle un lóstrego; dúas persoas foron testemuñas do milagre pois Xaime segue vivo; as testemuñas e Xaime comezan unha pelexa.

� Onde? Nas aforas da cidade ás tres da madrugada.

Page 21: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 21 de 52

���� Texto 7: Os repertorios bibliográficos (aspectos teóricos)

� Que é un repertorio bibliográfico? É unha lista de obras da mesma clase que, polo xe-ral, se ordenan seguindo un criterio alfabético de autores ou títulos.

� Para que serve a bibliografía? Axúdanos a identificar documentos e informar sobre os seus contidos.

Exemplos de repertorios bibliográficos sinxelos son as bibliografías que podemos atopar en diversas gramáticas ou historias da literatura en lingua galega. Un bo exemplo é a patr-te bibliográfica da Gramática da lingua galega de Rosario Álvarez e Xosé Xove .

� Ver bibliografía [7 e 23]

Secuencia de actividades

S9. Elabore un pequeno repertorio bibliográfico sobre un tema específico. Abaixo, a modo de guía, ofrécenselle algunhas das opcións que podería escoller. Comente na clase cos seus compañeiros e as súas compañeiras que tipoloxía e organiza-ción seguiu para a elaboración.

� Posibles temas: calquera autor ou autora da literatura galega; o grupo Nós; a cantiga de amor, de amigo, de escarnio e maldicir, as cantigas de Santa María; os Séculos Escuros, o Rexurdimento, a poesía vangardista, a narrativa galega, a poesía galega; a lingua galega na actualidade; o Entroido en Galicia; feitos e personaxes da nosa historia: Sarmiento, os Irmandiños, o Cura de Fruíme, os Mártires de Carral; escritores ou escritoras nados na súa vila, acontecementos culturais ou históricos que tiveron lugar na súa vila…

Page 22: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 22 de 52

���� Texto 8: Os tempos verbais en lingua galega (as-pectos teóricos)

Debido a que este tema teórico pode resultarlle ao alumnado complexo recoméndase que o sigan tendo a man o seguinte libro indicado na bibliografía: Diccionario de verbos galegos

Laverca .

� Ver bibliografía [8]

Verbos regulares

Os verbos regulares manteñen o lexema ou raíz invariable ao longo de toda a conxugación (cantar, querer, partir). Son regulares os seguintes verbos:

� Rematados en –cer, -cir (agás facer, dicir e derivados).

� Rematados en –uír (mais teñen unha particularidade: levan diérese na primeira persoa e na segunda persoa de plural do copretérito para indicar que ese ï vai en hiato).

� Particularidades dos verbos regulares:

– Os verbos rematados en –ir que teñen e como última vogal do lexema forman o pre-sente de indicativo de dúas maneiras:

Tipo medir Tipo servir

Presente de indicativo Presente de indicativo

Mido Mides Mide

Medimos Medides Miden

Sirvo Serves Serve Servimos Servides Serven

– Os verbos rematados en –ir que teñen u como última vogal do lexema forman o pre-sente de indicativo de dúas maneiras:

Tipo discutir Tipo durmir

Presente de indicativo Presente de indicativo

Discuto Discutes Discute Discutimos Discutides Discuten

Durmo Dormes Dorme Durmimos Durmides Dormen

– Nos verbos rematados en –aer, -oer, aír e –oír aparece un i na primeira persoa de singular do presente de indicativo e mais en todo o presente de subxuntivo; ademais levan diérese na primeira e segunda persoa do plural do copretérito:

Page 23: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 23 de 52

Tipo discutir Tipo durmir

Pte. indicativo Pte. Subxuntivo Copretérito Pte. indicativo Pte. Subxuntivo Copretérito

Caio Caes Cae

Caemos Caedes Caen

Caia Caias Caia

Caiamos Caiades Caian

Caía Caías Caía

Caïamos Caïades Caían

Oio Oes Oe Oímos Oídes Oen

Oia Oias Oia

Oiamos Oiades Oian

Oía Oías Oía

Oïamos Oïades Oían

Verbos irregulares

Son os que experimentan cambios no lexema e nas desinencias ao longo de toda a conxu-gación.

� Presente de indicativo e de subxuntivo: en nove dos verbos irregulares, o presente de subxuntivo dedúcese, enteiro, da primeira persoa de singular do presente de indicativo: caber, dicir, facer, poñer, ter, traer, ver e vir.

1ª p. sing. do presente de indicativo Presente de subxuntivo

���� Caber Caibo

Caiba Caibas Caiba

Caibamos Caibades Caiban

Nos outros oito, o presente de subxuntivo fórmase de maneira distinta á do presente de indicativo: dar, estar, haber, ir, poder, querer, saber e ser.

1ª p. sing. do presente de indicativo Presente de subxuntivo

���� Dar Dou

Dea Deas Dea

Deamos Deades Dean

� Copretérito: hai só tres verbos que teñen irregular o copretérito: ser, ter e vir.

� Ser: era, eras, era… / Ter: tiña, tiñas, tiña… / Vir: viña, viñas, viña…

� Pretérito, antepretérito e pretérito de subxuntivo: estes tres tempos fórmanse igual en todos os verbos irregulares. Deste xeito, coñecendo a primeira persoa de singular do pretérito pódense deducir o resto de formas dos tres tempos:

Pretérito Antepretérito Pretérito de subxuntivo

���� Dicir ���� Haber

Dixen Houben

Dixera Houbera

Dixese Houbese

Page 24: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 24 de 52

� Futuro e pospretérito: só dicir e facer (e derivados) teñen o futuro de indicativo e o pospretérito irregulares:

Futuro Pospretérito

���� Dicir ���� Facer

Direi, dirás, dirá... Farei, farás, fará...

Diría, dirías, diría... Faría, farías, faría...

Formas nominais

Non teñen morfema de persoa, bardante o infinitivo conxugado, que veremos máis adian-te. Xa que logo, as formas nominais en galego son:

� Participio: fórmase coa terminación –ado nos verbos regulares da primeira conxuga-ción (cantado) e coa terminación –ido nos regulares da segunda e terceira (varrido,

partido).

Hai verbos con formas de participio irregulares (abrir-aberto) e outros que mesturan formas regulares e irregulares (ceibado/ceibo).

� Xerundio: fórmase coa terminación –ndo: cantando, varrendo, partindo.

� Infinitivo: en galego temos que distinguir dous tipos de infinitivo: o infinitivo non per-soal, que pertence ás chamadas formas nominais do verbo, e que carece de flexión; e o infinitivo conxugado ou persoal, que posúe morfemas de número e persoa.

– Exemplos de infinitivo non persoal: cantar, partir, varrer…

– Como dixemos, o infinitivo persoal ou conxugado posúe morfemas de número-persoa. O uso máis habitual é coas oracións que comezan por preposición. Exem-plos:

Verbo cantar: cantar, cantares, cantar, cantarmos, cantardes, cantaren.

Por non estarmos preparados, fracasamos na empresa.

Algunhas pistas caseiras para a conxugación dos verbos

� Para o presente de indicativo pense no adverbio de tempo hoxe: hoxe vou comer caldo, hoxe marcho, hoxe saio…

� Para o pretérito pense no adverbio de tempo onte: onte comín caldo, onte fun ao cine,

onte marchei cedo…

� Para o futuro pense no adverbio de tempo mañá: mañá comerei caldo, mañá irei ao ci-

ne, mañá marcharei cedo…

� Para o presente de subxuntivo pense nun adverbio de dúbida ou desexo, oxalá, quizá...: oxalá coma caldo, quizais vaia ao cine, quizá marche…

� Todos os verbos regulares e a maioría dos irregulares teñen os morfemas modo-temporais do copretérito en: 1ª conxugación: -ba (cantaba, daba…), 2ª e 3ª conxuga-ción: -ía (comía, partía, facía…).

� O pospretérito (condicional ou futuro do pretérito) ten sempre o morfema modo-temporal -ría: cantaría, faría, viría.

Page 25: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 25 de 52

� O antepretérito (pluscuamperfecto) ten sempre o morfema modo-temporal -ra: cantara, fixera, vira.

� O pretérito de subxuntivo ten sempre o morfema modo-temporal -se: cantase, fixese, vise.

Os tempos verbais en castelán

Nos tempos verbais en castelán temos, do mesmo xeito que en galego, verbos regulares e irregulares. Mais en castelán non existe o infinitivo conxugado, pero hai tempos compostos que presentan accións iniciadas no pasado e que continúan no presente. Por exemplo: He

perdido las llaves. Igual que cos tempos verbais en galego recoméndase para os tempos verbais en cas-telán o libro coa referencia [9] da bibliografía.

� Ver bibliografía [8, 9, 24]

Page 26: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 26 de 52

���� Texto 9: Ilustrísima

Capítulo I

A ilimitada paciencia de Ilustrísima empezaba a rebordar dos límites xenerosos da súa redonda humanidade. Ó final do informe que remataba de ler, inquietante e rigoroso, aínda se lle engadía a lapis aquela noticia disparatada que non facía senón au-mentar a xorda irritación que desde había un par de meses empezaba a sentir polo seu fámulo. Por eso quixo comer só. Apu-rou o consomé, protestou delicadamente porque o bisté estaba demasiado feito, pediu a cambio un par de magras de xamón, fixo unha mestura de mazás con queixo a modo de postre e deu ordes de que o café llo servirán no Salón de San Ignacio. Era o seu recuncho preferido nos días de verán, sobre todo para descabezar un soniño despois do xantar e antes da xornada de estudio, que iniciaba ás catro en punto de cada tarde. As tupidas cortinas de veludo vermello evitaban ter que entornar as contras para se defender do sol e os amplos sillóns, os máis confortables de toda a casa, invitaban ó sono alí mesmo, sen ne-cesidade de pasar pola incomodidade para el invencible de se meter na cama a aquelas horas. Soamente os enxames de moscas que se xuntaban naquela parte, quizais atraídas pola presencia próxima dos cabalos, que tiñan a corte xusto debaixo, impedían que aquel agradable salón fora todo o perfecto que Ilustrísima desexaba. Estaba xa impaciente porque chegaran co café. A saída do doméstico e o suave golpe da pesada porta de castiñeiro ó se pe-char detrás del eran o sinal para se poñer cómodo. Desabotoaba a sotana, afrouxaba os cordóns dos zapatos e cubría a calva cun pano branco para se defender das moscas. Despois apoiaba a cabeza na man dereita, estiraba as pernas todo canto po-día e deixábase arrolar polos ruídos familiares que subían desde a rúa. Así permanecía, agradablemente adormecido, durante máis dunha hora.

� Ver bibliografía [10]

Page 27: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 27 de 52

���� Texto 10: Sons e recordos

Nin sequera o violín de Tío Pedro e quen de suavizar as noites deste Cabo de Pedra. Aínda formando parte destas noites desde hai moitos, moitos anos, Tío Pedro, non esquece que as noites, sendo de todos, non son de ninguén. Por veces, cando o seu son se funde co do mar e co do vento, coma unha gota de auga con outra gota de au-ga, brillan os ollos de Tío Pedro, mentres a súa boca, desdentada, retorcese e ábrese deixando ver a súa lingua, húmida. Quizás, na súa longa vida, non puidese desfrutar desta simbiose, onde el, o seu violín, e o propio mundo que é o mar, parecen estar feitos da mesma esencia. El sabe, e nós sabemos, que os sons e os recordos, se po-den repetir infinitamente, e sen embargo, nada suaviza as vidas neste sitio. Nin ese olor de algas que chega na marea baixa. Aínda ulindo ben, non conseguen as algas facernos esquecer que as cousas mortas cheiran, e provocan morte ao seu re-dor.Tamén sabe, e nós sabemos, que levamos moitos, moitos anos, vivindo encima dun cemiterio. Todo o que nos rodea esta feito por xentes que xa morreron hai moito tempo; as casas, os costumes… Levamos toda a vida nunha vida deseñada por mor-tos e dirixida por eles desde as súas tumbas, e por iso mesmo, as cousas boas do mundo vivo non pegan en nós, mortos en vida. E arrastrámonos de día en día, de noi-te en noite, intentando en vano, descubrir algún rasquizo, polo que a ilusión se nos faga visible, aínda que só sexa por uns segundos, na nosa triste existencia. Por que sendo como son aquí as cousas, só a nada, a propia morte, pode suavizar a vida nes-te sitio.

� Ver bibliografía [11]

Secuencia de actividades [textos 8, 9 e 10]

S10. Lea o texto 9 e subliñe os verbos que haxa. Logo responda ás cuestións:

� Diga o tempo, modo e conxugación verbal dos verbos que subliñou no texto.

� Reescriba o primeiro parágrafo do texto en presente de indicativo.

Page 28: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 28 de 52

� Reescriba en futuro de indicativo o seguinte fragmento extraído do texto:

A saída do doméstico e o suave golpe da pesada porta de castiñeiro ó se pechar detrás del eran o sinal para se poñer cómodo. Desabotoaba a sotana, afrouxaba os cordóns dos zapatos e cubría a calva cun pano branco pa-ra se defender das moscas. Despois apoiaba a cabeza na man dereita, estiraba as pernas todo canto podía e deixábase arrolar polos ruídos familiares que subían desde a rúa. Así permanecía, agradablemente adormecido, durante máis dunha hora

� No texto co que estamos a traballar predomina sobre todo un tempo verbal. Cal é e que se consegue co seu uso?

S11. Ata o momento centrámonos nos tempos de presente, copretérito e futuro de in-dicativo, pero como puido ver no texto 8 no modo de indicativo e subxuntivo te-mos tamén outros tempos, que é cos que imos traballar a continuación. Lea o texto 10 e responda ás seguintes cuestións:

� Na seguinte táboa ten unha serie de verbos extraídos do texto. Conxugue cada un en todas as persoas de singular e plural nos tempos que se indican:

Verbo Pretérito Antepretérito Pospretérito Presente (subx.) Pretérito (subx.) Futuro (subx.)

Suavizar

Formar

Esquecer

Page 29: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 29 de 52

Ser

Repetir

Ulir

� Busque no texto infinitivos, xerundios e participios, e transforme os infinitivos en xerundios e participios.

S12. Conxugue os verbos da táboa en todas as persoas do infinitivo conxugado.

Ir Poder Calar

S13. Elabore tres oracións que conteñan o infinitivo conxugado.

Page 30: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 30 de 52

S14. Elabore un texto de intención literaria no que empregue o copretérito, o presente de indicativo e o presente de subxuntivo.

Page 31: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 31 de 52

���� Texto 11: A oración simple (aspectos teóricos)

A oración simple caracterízase por ter como núcleo do predicado un verbo, arredor do cal se sitúan outros compoñentes que cumpren diferentes función: suxeito, CD, obxecto pre-posicional ou suplemento, CI, complemento circunstancial e complemento predicativo (lembre que estes compoñentes xa os viu na unidade 7 deste módulo 2 . Só o verbo é im-prescindible para a existencia dunha oración simple; os outros compoñentes son opcionais.

Ademais da estrutura que acabamos de ver, as oracións simples tamén se poden distin-guir entre elas pola intención que o falante queira expresar no seu discurso. Por exemplo, non é o mesmo dicir: Ese rapaz é parvo? e Ese rapaz é parvo! Deste xeito, podemos dis-tinguir varios tipos de oracións simples segundo a intención do falante:

� Enunciativas: Traballa na agricultura.

� Interrogativas: Imos ao cine?

� Volitivas (exprésase mandato, prohibición ou rogo): Ven aquí agora!

� Exclamativas ou emocionais: Que maneira de chover!

� Ver bibliografía [2 e 12]

Secuencia de actividades

S15. Clasifique as seguintes oracións simples atendendo á súa estrutura (verbo máis complementos) e á intención do falante.

���� Cala xa!

���� A que hora é o cine?

���� A muller de azul chámase Mercedes

���� Isto é unha trapallada!

���� Ana vai ao médico

���� Quen che dixo iso?

Page 32: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 32 de 52

S16. Elabore dúas oracións de cada tipo dos indicados:

���� Enunciativas –

���� Interrogativas –

���� Volitivas –

���� Exclamativas –

Page 33: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 33 de 52

���� Texto 12: Buscando información

A lo largo de la unidad 7 de este módulo 2 usted pudo ver lo realmente útil que resulta co-nocer dónde se puede encontrar información valiosa en internet (Biblioteca Virtual Cer-vantes, Biblioteca Virtual Galega...). Esto no quiere decir que debamos abandonar las fuentes de documentación escritas (o tradicionales), ni mucho menos. Lo ideal es com-plementar unas con las otras. Vamos pues a seguir profundizando un poco más en estas cuestiones. Para eso deberá realizar la siguiente secuencia de actividades:

Secuencia de actividades

S17. En parejas, vayan a esta dirección de internet y realicen las siguientes tareas:

[http://www.historiasiglo20.org/]

� En primer lugar, fíjense en cómo están organizados los contenidos de la página, qué información nos ofrece, etc.

� Diríjanse a la columna central de la página (Historia de España: desde los orí-genes hasta el siglo XX) y de los numerosos temas que aparecen deberán esco-ger uno de los siguientes:

– Las raíces. La Hispania romana

– Al-Andalus: la España Musulmana

– La II República 1931-1936

– La Guerra Civil 1936-1939

– La Dictadura de Franco 1939-1975

� Una vez escogido el tema pinche sobre él con el ratón. Verá como aparece una nueva ventana en el explorador de internet con diversas secciones que hablan del tema principal. Para ver cada una de esas secciones deberá también pinchar sobre ellas con el ratón. Escoja la sección que usted prefiera y tome nota de esa información o imprímala.

� Lea la información que ustedes han conseguido y resúmanla.

� Vayan a una biblioteca de su entorno y busquen en ella la misma información que han extraído de internet. Resúmanla.

� Comparen las dos informaciones que tienen sobre la misma cuestión (si hay más datos en internet, más en la biblioteca, qué información les parece más precisa, más neutral, etc.) y extraigan sus conclusiones sobre con cuál se que-dan. Comenten las comparaciones y conclusiones al resto de la clase.

Page 34: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 34 de 52

���� Texto 13: Un descenso al Maelström

(…) Llevábamos ya unos diez minutos en lo alto del Helseggen, al cual habíamos ascendido viniendo desde el interior de Lofo-den, de modo que no habíamos visto ni una sola vez el mar hasta que se presentó de golpe al arribar a la cima. Mientras el an-ciano me hablaba, percibí un sonido potente y que crecía por momentos, algo como el mugir de un enorme rebaño de búfalos en una pradera americana; y en el mismo momento reparé en que el estado del océano a nuestros pies, que correspondía a lo que los marinos llaman picado, se estaba transformando rápidamente en una corriente orientada hacia el este. Mientras la se-guía mirando, aquella corriente adquirió una velocidad monstruosa. A cada instante su rapidez y su desatada impetuosidad iban en aumento. Cinco minutos después, todo el mar hasta Vurrgh hervía de cólera incontrolable, pero donde esa rabia alcan-zaba su ápice era entre Moskoe y la costa. Allí, la vasta superficie del agua se abría y trazaba en mil canales antagónicos, re-ventaba bruscamente en una convulsión frenética –encrespándose, hirviendo, silbando- y giraba en gigantescos e innumera-bles vórtices, y todo aquello se atorbellinaba y corría hacia el este con una rapidez que el agua no adquiere en ninguna otra parte, como no sea el caer en un precipicio. En pocos minutos más, una nueva y radical alteración apareció en escena. La superficie del agua se fue nivelando un tanto y los remolinos desaparecieron uno tras otro, mientras prodigiosas fajas de espuma surgían allí donde antes no había nada. A la larga, y luego dedispersarse a una gran distancia, aquellas fajas se combinaron unas con otras y adquirieron el movimiento gi-ratorio de los desaparecidos remolinos, como si constituyeran el gérmen de otro más vasto. De pronto, instantáneamente, todo asumió una realidad clara y definida, formando un círculo cuyo diámetro pasaba de una milla. El borde del remolino estaba re-presentado por una ancha faja de resplandeciente espuma; pero ni la menor partícula de ésta resbalaba al interior del espanto-so embudo, cuyo tubo, hasta donde la mirada alcanzaba a medirlo, era una pulida, brillante y tenebrosa pared de agua, incli-nada en un ángulo de cuarenta y cinco grados con relación al horizonte, y que giraba y giraba vertiginosamente (…).

� Ver bibliografía [13]

Page 35: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 35 de 52

���� Texto 14 : El centinela

La próxima vez que vean ustedes la luna llena brillar alta en el sur, examinen atentamente el borde derecho y dejen resbalar la mirada a lo largo de la curva del disco. Allá donde serían las dos si nuestro satélite fuera un reloj, observarán un minúsculo óvalo oscuro: cualquiera que posea una vista normal puede descubrirlo. En una gran llanura rodeada de montañas, una de las más hermosas de la Luna, conocida con el nombre de Mare Crisium: el Mar de las Crisis. Casi quinientos kilómetros de diáme-tro, rodeada por un anillo de magníficas montañas, no había sido explorada nunca hasta que nosotros penetramos en ella a fi-nales del verano de 1996. Nuestra expedición había sido cuidadosamente planeada. Dos grandes cargos habían transportado nuestras provisiones y nuestro equipo desde la base lunar del Mare Serenitatis, a ochocientos kilómetros. Disponíamos además de tres pequeños co-hetes destinados al transporte a cortas distancias en regiones en las que era imposible servirse de los vehículos de superficie. Afortunadamente, la mayor parte del Mare Crisium es llana. No existen allí esas enormes grietas tan frecuentes y tan peligro-sas en otras partes, y los cráteres o elevaciones de una cierta altura son bastante raros. A primera vista, nuestros potentes tractores oruga no tendrían la menor dificultad en conducirnos hasta donde quisiéramos ir. Yo era el geólogo, o selenólogo, si quieren ser ustedes pedantes, jefe del grupo destinado a la exploración de la zona sur del Mare. Habíamos recorrido un centenar y medio de kilómetros en una semana, bordeando los contrafuertes de las montañas que dominaban la playa de lo qué, muchos millones de años atrás, había sido un antiguo mar. Cuando la vida se había iniciado en la Tierra, aquel mar estaba ya moribundo. El agua retiraba de los flancos de aquellas maravillosas escolleras para fluir hacia el vacío corazón de la Luna. Sobre el suelo que estábamos recorriendo, el océano que no conocía mareas había alcanzado en su tiempo una profundidad de ochocientos metros, y ahora la única huella de humedad que podía hallarse era la escarcha que descubrimos a veces en las profundidades de las cavernas, donde jamás penetra la luz del sol (…).

� Ver bibliografía [14]

Secuencia de actividades [textos 13 y 14]

S18. Lectura en voz alta de los textos 13 y 14.

S19. Estos textos son fragmentos de dos cuentos. El cuento, como vimos en la unidad 5 del módulo 2, es un subgénero narrativo con características específicas. ¿Cuá-les son? Escríbalas (puede buscar información en internet –Wikipedia–).

S20. En la unidad 7 de este módulo 2 analizamos los elementos fundamentales del relato literario, que también tenemos en el cuento. Identifíquelos en ambos tex-tos y ponga cuáles son en las tablas que tiene a continuación:

Texto 13: Un descenso al Maelström

Tipo de narrador Tipo de personajes Acción: estructura Función del espacio Tiempo del relato y tiempo del discurso

Page 36: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 36 de 52

Texto 14: El centinela

Tipo de narrador Tipo de personajes Acción: estructura Función del espacio Tiempo del relato y tiempo del discurso

S21. ¿Quiénes son Edgar Allan Poe y Arthur C. Clarke? ¿Conoce su obra o qué te-mas tratan? Busque información en internet, resúmala e indique la página.

Edgar Allan Poe Arthur C. Clarke

S22. Elabore un cuento breve sobre un tema que le guste. Debe constar de la siguien-te estructura: inicio, desarrollo y desenlace. Léalo en voz alta al resto de la clase.

Page 37: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 37 de 52

���� Texto 15: Elegía a Ramón Sijé

En Orihuela, su pueblo y el mío, se me ha muerto como del rayo Ramón Sijé, con

quien tanto quería.

Yo quiero ser llorando el hortelano de la tierra que ocupas y estercolas, compañero del alma, tan temprano.

Alimentando lluvias, caracolas y órganos mi dolor sin instrumento a las desalentadas amapolas

daré tu corazón por alimento. Tanto dolor se agrupa en mi costado, que por doler me duele hasta el aliento.

Un manotazo duro, un golpe helado, un hachazo invisible y homicida, un empujón brutal te ha derribado.

No hay extensión más grande que mi herida, lloro mi desventura y sus conjuntos y siento más tu muerte que mi vida.

Ando sobre rastrojos de difuntos, y sin calor de nadie y sin consuelo voy de mi corazón a mis asuntos.

Temprano levantó la muerte el vuelo, temprano madrugó la madrugada, temprano estás rodando por el suelo.

No perdono a la muerte enamorada, no perdono a la vida desatenta, no perdono a la tierra ni a la nada.

En mis manos levanto una tormenta de piedras, rayos y hachas estridentes sedienta de catástrofes y hambrienta.

Quiero escarbar la tierra con los dientes, quiero apartar la tierra parte a parte a dentelladas secas y calientes.

Quiero minar la tierra hasta encontrarte y besarte la noble calavera

y desamordazarte y regresarte.

� Ver bibliografía [15]

Page 38: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 38 de 52

���� Texto 16: O cego

Nas súas mans primaverais que unxidas de alma leva, os seus dedos sabios fían na mazaroca da brétema.

O corazón do campo reza nos seus oídos ladaíñas de cores

en poemas de soídos.

Baixo a auga estremecida do seu violín labrego, nun salaio agoniante latexa un sol amarelo.

Diante del, na corredoira, o verde vento do mar

lle ofrece a súa man piadosa de lazariño aldeán.

Os cadáveres dos seus ollos, que fan a súa vida tráxica, entérraos no cadaleito

do sorriso ensanguentado.

E o probe ceguiño enloita a súa voz,

pedindo unha esmola polo amor de Dios.

� Ver bibliografía [16]

Secuencia de actividades (textos 15 y 16)

S23. Realizar una lectura dramatizada de los dos poemas.

S24. Céntrese en el texto 15 y busque en internet información que le diga quién fue Ramón Sijé y cómo influyó en el poeta Miguel Hernández. Anote la información y mencione la página en la que la encontró.

S25. Céntrese en el texto 16 y busque en internet información sobre la obra y vida de Luís Amado Carballo. Anote la información y mencione la página en la que la encontró.

Page 39: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 39 de 52

S26. ¿Sabe en qué consisten las elegías o cuál es su temática? Busque esa informa-ción en la Wikipedia y anótela.

S27. Ahora que ya sabe lo que es una elegía, vuelva a leer los dos poemas. Fíjese en el texto 16 y vea cómo difiere en algunos aspectos temáticos del texto 15, lo que puede dar lugar a dudas sobre si el texto 16 es o no una elegía. Escriba su opi-nión al respecto y justifíquela.

S28. Responda a las siguientes cuestiones:

� Diga el tema principal de los textos 15 y 16

Texto 15 Texto 16

� Recuerde que en la unidad 7 de este módulo 2 analizamos las figuras estilísti-cas o recursos literarios. Busque los principales (metáforas, metonimias, perso-nificaciones…) en los dos poemas y póngalos en la tabla.

Texto 15 Texto 16

Page 40: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 40 de 52

� Busque en un diccionario digital o impreso las siguientes palabras que apare-cen en los dos poemas. Copie las definiciones y escriba una oración con cada una de ellas.

Texto 15: Elegía a Ramón Sijé

���� Rastrojos

���� Estridentes

���� Minar

Texto 16: O cego

���� Unxidas

���� Ladaíñas

���� Esmola

S29. Elabore una elegía dedicada a una persona cualquiera (puede ser imaginaria). Léala en voz alta al resto de la clase.

Page 41: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 41 de 52

���� Texto 17: Elementos y recursos utilizados en tex-tos teatrales (aspectos teóricos)

Cuando leemos un texto teatral lo primero que observamos es que en él tenemos dos par-tes bien diferenciadas: la voz de los personajes (representada mediante monólogos o diá-logos) y las indicaciones sobre el escenario, la luz, la época en que se desarrolla la obra, etc. (es decir, las acotaciones). Con estas características en mente podemos decir que un texto teatral se caracteriza por:

� Acotaciones: su finalidad es la de servir de guía para la escenificación de la obra. Pue-den ser más o menos descriptivas dependiendo del autor del texto. Las acotaciones sue-len presentarse en cursiva entre paréntesis.

� Unidad de lugar: exige, por lo general, un solo espacio dramático.

� Unidad de tiempo: establece la duración del tiempo interno de la obra en 24 horas (el tiempo externo suele ser siempre el mismo; una representación teatral, por lo general, no dura más de dos o tres horas.).

� Apartes: se dan cuando un personaje pronuncia unas palabras que oye el espectador y, evidentemente, los actores que están en ese momento en escena, pero no los personajes que representan. El espectador conoce así más elementos que los personajes. El aparte suele reflejarse poniendo entre paréntesis las palabras del personaje.

� Diálogo: la intervención de cada personaje viene antecedida de su nombre. Todas las posibilidades expresivas se reducen a él.

� Monólogo: en teatro el monólogo forma parte de la pieza teatral en la que un personaje reflexiona en voz alta haciendo ver sus pensamientos y emociones al público. Posee un gran valor psicológico. El monólogo puede encubrir un diálogo que efectúa un persona-je consigo mismo o con un ser inanimado o desprovisto de razón: una mascota, un cua-dro, etc.

� Conflicto: sin conflicto no hay teatro. Son las fuerzas contrapuestas que hacen avanzar argumentalmente a la obra.

� Personajes: la caracterización de los personajes viene dada por el lenguaje que utilizan. Además en las acotaciones puede haber referencias a sus características psíquicas, físi-cas…

� Ver bibliografía [17]

Page 42: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 42 de 52

���� Texto 18: Tres sombreros de copa

Acto primero

Habitación de un hotel de segundo orden en una capital de provincia. En la lateral izquierda, primer término, puerta cerrada de una sola hoja, que comunica con otra habitación. Otra puerta al foro que da a un pasillo. La cama. El armario de luna. El biom-bo. Un sofá. Sobre la mesilla de noche, en la pared, un teléfono. Junto al armario, una mesita. Un lavabo. A los pies de la ca-ma, en el suelo, dos maletas y dos sombrereras altas de sombreros de copa. Un balcón, con cortinas, y detrás el cielo. Pen-diente del techo, una lámpara. Sobre la mesita de noche, otra lámpara pequeña. (Al levantarse el telón, la escena está sola y oscura hasta que, por la puerta del foro, entran DIONISIO y DON ROSARIO, que enciende la luz del centro. DIONISIO, de calle, con sombrero, gabán y bufanda, trae en la mano una sombrerera parecida a las que hay en escena. DON ROSARIO es ese viejecito tan bueno de las largas barbas blancas.)

DON ROSARIO. Pase usted, don Dionisio. Aquí, en esta habitación, le hemos puesto el equipaje. DIONISIO. Pues es una habitación muy mona, don Rosario. DON ROSARIO. Es la mejor habitación, don Dionisio. Y la más sana. El balcón da al mar. Y la vista es hermosa. (Yendo hacia el balcón.) Acérquese. Ahora no se ve bien porque es de noche. Pero, sin embargo, mire usted allí las lucecitas de las farolas del puerto. Hace un efecto muy lindo. Todo el mundo lo dice. ¿Las ve usted? DIONISIO. No. No veo nada. DON ROSARIO. Parece usted tonto don Dionisio. DIONISIO. ¿Por qué me dice usted eso, caramba? DON ROSARIO. Porque no ve las lucecitas. Espérese. Voy a abrir el balcón. Así las verá usted mejor. DIONISIO. No. No, señor. Hace un frío enorme. Déjelo. (Mirando nuevamente.) ¡Ah! Ahora me parece que veo algo. (Mirando a través de los cristales.) ¿Son tres lucecitas que hay allá a lo lejos? DON ROSARIO. Sí. ¡Eso! ¡Eso! DIONISIO. ¡Es precioso! Una es roja, ¿verdad? DON ROSARIO. No. Las tres son blancas. No hay ninguna roja. DIONISIO. Pues yo creo que una de ellas es roja. La de la izquierda. DON ROSARIO. No. No puede ser roja. Llevo quince años enseñándoles a todos los huéspedes, desde este balcón, las luceci-tas de las farolas del puerto, y nadie me ha dicho nunca que hubiese ninguna roja. DIONISIO. Pero ¿usted no las ve? DON ROSARIO. No. Yo no las veo. Yo, a causa de mi vista débil, no las he visto nunca. Esto me lo dejó dicho mi papá. Al mo-rir mi papá me dijo.: “Oye, niño ven. Desde el balcón de la alcoba rosa se ven tres lucecitas blancas del puerto lejano. Enséña-selas a los huéspedes y se pondrán todos muy contentos…” Y yo siempre se las enseño… DIONISIO. Pues hay una roja, yo se lo aseguro. DON ROSARIO. Entonces, desde mañana, les diré a mis huéspedes que se ven tres lucecitas: dos blancas y una roja… Y se pondrán más contentos todavía. ¿Verdad que es una vista encantadora? ¡Pues de día es aún más linda!...

� Ver bibliografía [18]

Page 43: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 43 de 52

���� Texto 19: Laudamuco, señor de ningures

Persoaxes:

MINIA: Muller de Rouco. ROUCO: O Servo máis fidel do Rei. LAUDAMUCO: Señor dos Cómbicos, dos Silúricos, dos Aticos e dos Permacozoicos.

(A Escea: A dereita, unha morea de traxes estragados e cheos de carraxe, e algunhas perchas con pé, feitas paifocamente. No centro, un cagadoiro enfeitado coma se fora unha cadeira real. E a esquerda, unhacama velloca e moi escangallada. Rouco, o servo máis fidel do Rei, barre o chan cunha basoira espeluxada. Entra Laudamuco, Señor dos Cómbicos, dos Silúricos, dos Aticos e dos Permacozoicos. Anda co xeonllo esuqerdo apoiado nunha pata de pau, leva anteollos de cego e non ten máis atributos da súa egrexia condición que unha longa capa chea de re-mendos e unha basoiriña de limpar cagadoiros que manexa como se fora un cetro).

ROUCO.-(Petando no chan co rabo da basoira). ¡A súa Maxestade o Bondadoso e Santo Laudamuco, neto de Deus Aerno e fillo bastardo da Deusa Carmila. Señor dos Cómbicos, dos Silúricos, dos Aticos e dos Permacozoicos! LAUDAMUCO.-(Ulindo). ¿Dende cando non limpas a saa real? ¡Cheira que fede! ROUCO.-Señor… As miñas mans non dan abasto para limpar tanta merda como vosté sembra a cotío, dende que lle dixeron o da sentencia de morte. LAUDAMUCO.-¿Ouvin mal, ou estás a me decir que ese noxento cheiro é producido por min? ROUCO.-Por vosté… mesmamente non. Pro sí pola merda que de vosté sal, dende que anda de cagarría. Ainda ben non limpo eiquí e xa está enchendo de merda acolá. LAUDSAMUCO.-¡Como ousas decir semellante cousa! ROUCO.-Soio digo verdade, Señor. LAUDAMUCO.-¿Verdade? ¿Qué verdade é esa que magoa a dinidade do téu Rei e Señor? Disimúloche o que dis porque hoxe erguinme con real vontade enchida de cremencia. Pro non insistas máis con tan aldraxantes inxurias senon queres ficar cos beizos fechados para sempre. ROUCO.-Señor, vosté sabe que eu nunca fun trouleiro. LAUDAMUCO.-Cada día asómbrase ún máis do que poden trocar as persoas, co paso do tempo. Vas vello, non tés conta xa do que dis, nin podes tela da túa propia merda. ¡Limpa, polo menos, e non se fale máis do conto! ROUCO.-(Compracente). Si, Señor.

(Mentes Rouco sigue a limpar na merda, Laudamuco vai cara a cadeira real, a tentas).

LAUDAMUCO.-(Lastimeiramente). Como queres que ande un cego. ROUCO.-¿Cego, Señor? LAUDAMUCO.-Sumergullado na mesma escuridade que Xonás no ventre da baleia. ROUCO.-¿E esa perna, Señor? ¿Qué lle pasóu nela? LAUDAMUCO.-Non teño perna. Nunca a tiven. ¿Aínda te decatas agora? ROUCO.-(Agarimando a perna do Rei coa man). ¿Qué non ten perna, Señor? LAUDAMUCO.-¿Cóma crees que ese fato de treidores poido engaiolarnos nesta porcallenta cuadra? Cego e coxo; foi coma quen recolle do chan á cria dun vencello. ROCUO.-Señor, pero si onte tiña as pernas tan áxiles coma as do máis rápido dos seus cabalos. E podería ver o brinco dunha lebre a catrocentos metros de distancia.

� Ver bibliografía [19]

Page 44: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 44 de 52

���� Texto 20: El alcalde de Zalamea

CRESPO.- (Aparte.) ¡Que nunca entre y salga yo en mi calle, que no vea a este hidalgote pasearse en ella muy grave!

NUÑO.- (Aparte a su amo.) Pedro Crespo viene aquí.

D. MENDO.- Vamos por estotra parte, que es villano malicioso.

(Sale JUAN, hijo de CRESPO.)

JUAN.- (Aparte.) ¡Que siempre que venga, halle este fantasma en mi puerta, calzado de frente y guantes!

NUÑO.- (Aparte a su amo.) Pero acá viene su hijo.

D. MENDO.- No te turbes ni embaraces.

CRESPO.- (Aparte.) Mas Juanico viene aquí.

JUAN.- (Aparte.) Pero aquí viene mi padre.

D. MENDO.- (Aparte a NUÑO.) Disimula. -Pedro Crespo, Dios os guarde.

CRESPO.- Dios os guarde.

(Vanse D. MENDO y NUÑO.)

CRESPO.- (Aparte.) Él ha dado en porfiar, y alguna vez he de darle de manera que le duela.

JUAN.- (Aparte.) (Algún día he de enojarme.) ¿De adónde bueno, señor?

� Ver bibliografía [20]

Secuencia de actividades [textos 17, 18, 19 y 20]

S30. Realice las siguientes cuestiones relacionadas con los textos 18 y 19:

� Lectura dramatizada de las dos piezas teatrales.

� Los textos 18 y 19 pertenecen al subgénero dramático de la comedia. Busque información de las características de ese subgénero y resúmala mencionando la fuente o fuentes de documentación que ha utilizado.

Page 45: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 45 de 52

� Localice en cada obra las acotaciones y diga qué tipo de información ofrecen.

Texto 18: Tres sombreros de copa

Texto 19: Laudamuco, señor de ningures

� En el teatro la utilización del lenguaje es muy importante pues nos dice cuali-dades de los personajes de la obra. Vuelva a leer las dos piezas teatrales y diga qué tipo de lenguaje se utiliza en cada una de ellas.

Texto 18: Tres sombreros de copa

Texto 19: Laudamuco, señor de ningures

Page 46: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 46 de 52

� ¿Cómo es, por lo tanto, cada uno de los personajes de las dos obras?

Texto 18: Tres sombreros de copa

Texto 19: Laudamuco, señor de ningures

S31. El diálogo es un elemento fundamental de las obras teatrales. Diga con sus pro-pias palabras en qué consiste y elabore uno breve entre dos personajes. Puede elegir un tema cualquiera.

���� Diálogo

Page 47: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 47 de 52

S32. Acuda a la siguiente dirección de internet y vea el monólogo. A continuación res-ponda a las preguntas:

[http://www.youtube.com/watch?v=7PsQ6gjVjcI&feature=related]

� Defina con sus propias palabras lo que usted entiende por monólogo:

� Tanto el lenguaje como la caracterización del actor de este monólogo propor-cionan abundante información sobre el personaje que interpreta. Ponga por es-crito las impresiones que a través de eses elementos ha extraído del personaje.

S33. En parejas: en el texto 20 tienen varios ejemplos de apartes teatrales. Como ven, pueden ir dirigidos a un personaje en concreto o ser solitarios, es decir, sin destinatario. De acuerdo con esto elabore usted un breve diálogo entre dos o más personajes en el que cada uno de ellos tenga, por lo menos, un aparte. Léanlo en voz alta al resto de la clase.

Page 48: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 48 de 52

���� Texto 21: El cielo gira

� Ver bibliografía [21]

Page 49: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 49 de 52

���� Texto 22: Pasa el tiempo

Pasa el tiempo y suspiro porque paso, aunque yo quede en mí, que sabe y cuenta,

y no con el reloj, su marcha lenta nunca es la mía bajo el cielo raso.

Calculo, sé, suspiro, no soy caso de excepción y a esta altura, los setenta,

mi afán del día no se desalienta, a pesar de ser frágil lo que amaso.

Ay, Dios mío, me sé mortal de veras. Pero mortalidad no es el instante que al fin me privará de mi corriente.

Estas horas no son las postrimeras, y mientras haya vida por delante, serás mis sucesiones de viviente.

� Ver bibliografía [22]

Secuencia de actividades [textos 21 y 22]

S34. Vean la película El cielo gira. Tenga a mano papel y un bolígrafo para realizar las anotaciones que considere pertinentes. De esta forma podrá realizar mejor los ejercicios que vienen a continuación.

S35. Identifique los elementos narrativos de la película y póngalos en la tabla:

El cielo gira

Tipo de narrador Tipo de personajes Acción: estructura Función del espacio Tiempo del relato y tiempo del discurso

S36. ¿Cuál es el tema central de la película?

Page 50: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 50 de 52

S37. ¿Qué relación se establece entre el tema central de la película y el pintor Pello Azketa? Justifique la respuesta.

S38. Defina con sus propias palabras qué entiende por voz en off. A continuación busque una definición en internet y póngala también por escrito.

S39. A lo largo de la película aparece una voz en off que pertenece a la propia direc-tora Mercedes Álvarez. Si eliminásemos esa voz qué aspectos narrativos de la película cambiarían. Justifique la respuesta.

S40. Aunque en el cine la imagen es, obviamente, fundamental, no siempre posee la misma relevancia a la hora de aportar datos necesarios para la historia que se quiere contar, adquiriendo más protagonismo el texto o guión interpretado por los personajes. ¿Cree usted que en El cielo gira las imágenes y lo que se nos transmite con ellas son imprescindibles para la narración de la historia? Justifi-que la respuesta.

Page 51: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 51 de 52

S41. Por qué cree usted que la película finaliza enseñándonos el cuadro del pintor Pe-llo Azketa? Justifique la respuesta.

S42. Lectura dramatizada del texto 22. Responda a las cuestiones:

� Averigüe quién es Jorge Guillén. Haga un resumen de la información obtenida y póngala por escrito mencionando de donde la ha extraído.

� Diga el tema principal del poema.

S43. Tanto el poema de Jorge Guillén como la película El cielo gira hablan del paso del tiempo, pero, ¿qué diferencias y semejanzas encuentra en el tratamiento de ese tema entre una y otra obra? Justifique la respuesta.

S44. ¿Cree usted que en ciertos aspectos se puede considerar El cielo gira como un poema visual? Justifique la respuesta.

Page 52: Ámbito da comunicación - Galicia · 2009-04-27 · Aprender a manexar correctamente os recursos dixitais. Apreciar e valorar a importancia dos recursos dixitais no noso contexto.

Páxina 52 de 52

S45. Elabore un texto de intención literaria (narrativo o poético) cuyo tema central sea el paso del tiempo (puede enfocar el tema como usted quiera) y acompáñelo de una imagen (extraída de internet o de un libro) que guarde relación con lo que usted haya escrito.

S46. Elabore un texto descriptivo que contenga las siguientes cuestiones y léalo en voz alta al resto de la clase:

� Los subgéneros literarios vistos en esta unidad (el cuento, la elegía y la come-dia) y sus características.

� Los elementos fundamentales que intervienen en el género teatral.

� ¿Por qué son posibles las relaciones entre texto e imagen? (parta del ejemplo de El cielo gira y el poema de Jorge Guillén).