Nafarkaria Esunkaria

. Ostirala, 1996ko otsailaren 16a

K

Nafarroako bentak bideetan nagusi • Joan den mende hasierakoak dira Nafarroako lehenengo bentak. Bide bazterretan, dotore, zutik dira oraindik gehienak, nahiz eta, denbora tarte, aldaketak izan dituzten. Zaldiek tiratutako gurdie-tako bidaiarientzat eraiki zituzten bentok; gurdiak desagertuta, beraz, galdu egin dute hasierako zen-tzua. Garaian garaiko aldaketen aurrean, hala ere,

egokitzen saiatu dira, eta lehen gurdiekin bezala, gaur autoekin egiten dute lan. Benten jatorrizko zeregina, hain zuzen, bidaiaria zerbitzatzea izan da, eta gaur egun ere, bakoitzak bere modura, lan ho-rretan jarraitzen 'dute. Nafarroako bazter askotan badaude oraindik bentak, urteetako bizimodua egu-nero aurrera eramanez. •

Zubian barna BINGEN AMADOZ

Xaastinen aholkuak Sebastian bat bada zeruan, ta Sebastian bakarra munduan. Hura da santua, hau dugu gotzaia Kalataiudetik etorria.

Gure Sebastianek ez du kopla hori bere jatorrizko bertsioan ezagutuko, noski, nahiz eta bere baitan dagoen mezua erlijiosoa izan.

Ez dira Erroman txikikeñetan ibil-tzen beren artzaiak aukeratzerakoan. Zuzendu behar dituztenen kultura eta hizkuntzaren ezagupena ez omen dago kargua betetzeko behar dituzten lehen-tasunen artean.

Sebastian, gure Xaastian, hala esa-ten baitzaio hemengo hizkeran, nabar-mendu zaigu aste honetan, preserba-gailuaren erabilpena zenbait kasutan eta'ezinbestekoan zilegi izan daitekela esatean.

Elizako goi-mailakoak hain arkai-koak, hain aurre-historikoak izanik, atzerakoien artean baita bera ere atze-rakoia den artzapezpiku nafarra zertxo-bait progreago dela dirudi. Jakina da itsuen erresuman errege izan ohi dela betokerra.

Xaastinek ate-zirrikitu bat zabaldu digu botiketara hurbildu eta aspaldian asmaturiko gomatxoak eskatzeko.

Beharrik! Azkenean, begiak irekitzen lagundu gaitu! Berak agintzen zuena-ren zain ginen denok eta orain pekatua horren larria ez dela jakitean, hasperen bat bota eta arnasa hartu dugu sakon-sakonetik.

Agian, oraingo honetan higuingarri bçzain ikutuezinak izandako zera ho^ riek zertarako diren eta nola erabiltzen diren esan beharko digu, hasitako lana borobiltzeko.

Jakinduri ezean bizi garenok, gu pe-katari mixerable eta zuzenezinak, bizi-modu petralean mugitzen garen herri xeheko biziodunak eskertu beharko* diogu bere irakaskintza, izurriteaz libra-tuko gaitu eta.

Kontutan hartu beharko dugu, hori bai, izurritea benetan uxatzeko ematen digun aholku xarmangarria.

Garbitasuna soilik segurtazen digu gure joera naturalen ukapenak. Xaasti-nen egiak errexak dira, egitan ulerga-rriak. .. ••••••

Ez baduzu arriskutan ibili nahi, ez — egin! Ezbaduzu pottoldu nahi ezjan eta izerdirik ez baduzu bota nahi, ba ez edan, kontxo!

Gomendio bakar bat geratzen zaigu ematea. Mundu honetan gertatzen de-na ez baduzu jakin nahi, egin zaitez go-tzai, edo hobeago, artzapezpiku! X -•

Nafarkari a.

GURE AUKERAK'

KONTZERTUAK

Elizondo: Baila Nelly taldeak joko du Caslno tabernan gaur gaueko 10.30etan. Gares: Funda Mental aretoan festa brasiidarra eginen dute gaur 22.30etan. .Bihar, berriz, Albert Pla ariko da kantari 23.00etan. Sarrera, aldez aurre-tik hartuz gero, 1.200 kosta da eta takilan, 1,500. Iruñea: De dos en Blues Band taldeak Alegria tabernan joko du datorren ostegunean, hilak 22,; gaueko 9.30etan.. Iruñea: Nacion Reixa taldeak heldu den ostegunean ere, Reve-rendos dantzalekuan kontzertua eskainiko du 22.00etan.

ZINEMA

Tafalla: Cinema Español-en Ladybird, ladybird filmea eman-go dute 20.00etan eta 22.30etan. Emanaldiak datorren ostegu-nean izanen dira eta sarrera 250 pezeta kofetako da.

ANTZERKIA

Iruñea: Nabarreriako Mesonean Melody Sisters taldeak Cuadros clmicos lana antzeztuko du da-torren asteartean. Emanaldia. gaueko 21.30etan izanen da. Iruñea: Burgoen plazan hau-rrentzako antzerkia izanen da igandean. Teatro bajo la arena taideak Poliki, poliki lana antzez-tuko du arratsaldeko 18.00etan.

ERAKUSKETAK

Tafalla: Kultur Patronatuko era-kusketa aretoan J . 'Ignacio Baz-tanen olioak daude ikusgai otsailaren 28a bitartean. Zangoza: Kultur Aretoan San-tiago de Santiago eskultorearen lanak ikusteko parada dago. Erakusketa otsailaren 25 arte egonen da zabalik.

BERTSO SAIOA

Urrotz: Bertso afaria dago herriko ostatuanbihar21.00etan. Bertso kantari Andoni Egaña eta Sebas-tian Llzaso ariko dira.

MENDI IB ILALDIA

Iruñea: Nafarroako Kirol Elkar-teko mendi eskolak inganderako Larrau mendatetik, Otxogorri-gaina mendia igoz, Belagoara doan mendi ibilaldia antolatu du. Izena eman nahi duenak elkar-tearen egoitzatik pasatu behar du: Jarauta kaleko 78ra jo edo 22 43 24 telefonora deitu.

BESTELAKOAK

Iruñea: Nafarroako Kirol Elkar-tean, Belen Eguzkiza eta Eugenio Gorrotxategi mendizaleek Txilen oinez eta mendiko eskiez eginda-ko espedizioaren diapositibak ikusteko parada dago. Emanal-dia, Jarauta kaleko 78. zenba-kian izanen da 20.00etan.

Iruñea: Zaldiko Maldiko elkar-tean Txema Ramirez kazetari eta EHUko irakasleak Prentsa kabi-neteen eragina komunikabidee-tan hitzaldia eskainiko du arra-tsaldeko 20.00etan.

Patxi Larrion

Ospakizunak

Auditoriuma ezbaian izan da orriotan. Era guztietako ikuskizunak eskainiko lituzkeen aretoa behar omen dugu Iruñean. Adituen iritziz, horretarako areto egokiak egon badira, eta soluzio-bidea daudenen erabilera bultzatzean

datza. Aferari konponbiderik bilatzen ez zaion bitar-

tean, eta, besteak beste, segurtasuh neurriak direla medio, hainbat jarduera kultural gala-razita zaizkigu. Gogoan ditut, orrialde hauek astero kaleratzea ahalbidetu zuen kanpaina hartan izandako arazoak, segurtasun kontuak argudiatuz, isuna jarri ziguten, baimenik gabe ospatutako festa omen zen gurea, demanda hori, gerora argitu zenez, erakundeen utzikeriak

eraginda izan zen. Egun, utzikeria bazterturik.Anaitasuna se-

gurtasun tenplua bihurtu nahi da. Gustuko musika taldea aurrean, eszenatoki ondoko izerdiak, jauziak eta orroak fini dira. Pabilioia, ez da honezkero anaitasunarendako biltokia izanen.

Gehiengo berria osatzeko bidean den espai-niar eskuinak ere ez omen ditu gutxienezko segurtasun neurriak bete. Inoiz bete al ditu? Elkarrizketaren botereak emendatzen ez badu bibotedunaren bisitaldia ikuskizun txepel bi-laka daiteke. Aurrekoa gogoan, alkategaiaren eskutik kantxan eman zen maitasun aitorpena kanpoan eman behar honetan. Noizko ospaki-zuna?

a s t e k o pertsonaiak

Fernando Sebastian Iruñeko artzapezpikua

• Eliza katolikoak preserbatiboaren erabileraren inguruan izan duen dotrina hankaz gora gelditu da aste honetan. Frantziako Apezpikutzako Gizarte Batzordeak, hain zuzen, nahiz eta hainbat ñabarduraz hornitu, hiesa ez kutsatzeko preserbatiboa erabiltzea zilegi dela zioen baieztapena gezurtatu egin zuen. Frantzian ezezik Nafarroan ere izan da iskanbilarik preserbatiboa dela-eta. Fernando Sebastian Iruñeko artzapezpikuak, ildo beretik, preserbatiboa gomendatu du bikote egonkorra ez dutenentzat eta harrenan sexualak ez ukaitea jasan ezin duenarentzat. Hala ere, Fer-nando Sebastianen irudikoz abstinentziak bakarrik eragotzi dezake hie-saren kutsadura.

Antonio Perez Prados NUPeko errektorea

• Antonio Perez Prados Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) errek-torea Parlamentuko Hezkuntza batzordean izan zen, unibertsitatearen izena aldatzeko berak zuzentzen duen erakundeak egin dituen kudea-ketak eta lanak azaltzeko. NUPeko klaustroak izen aldaketa eskatu zuen eta eskaera hori Perez Pradosek herrialdeko Gobernuari igorri zion. Ildo honetan, IUk NUPeko errektorearen agerraldia eskatu zuen. Parlamen-tuan errektoreak ez zuen arrazoitu unibertsitateak zergatik nahi duen izen aldaketa. Hala ere, bai berak bai talde parlamentarioek NUPek Nafarroako Unibertsitatea izena hartu behar duela iritzi zioten, nafar guztien unibertsitatea delako.

dhaztu g ab e!

BIZIKLETA MARTXA

Iruñerria: La tortuga perezosa elkarteak biharko, Iruñerrian barna, txirrindularitza martxa antolatu du. Martxaren helburua Itoizko urtegiko lanak gelditzeko eskatzea da eta, era berean, Ira-tiko bailaran egiten ari den kal-tearen aurka eginen da. Txirrin-dulariak eguerdiko hamabietan abiatuko dira eta Iruñeko San-duzelai, Txantrea, Arrotxapea, Alde Zaharra eta Zabalgunea auzoetan eta Barañain herrian barna ibiliko dira besteak beste.

Txirrindularien martxa arra-tsaldeko ordu bata eta erdietan bukatuko da Nafarroako hiribu-ruko Alde Zaharrean. Ondoren, «herri bermutada» izanen da Itoizko urtegiko lanen aurka. En-tzutegi Nazionalak joan den abenduaren 29an eman zuen autoan, urtegiko lanak gelditzeko 24.000 milioi pezetako fidantza ordaintzeko eskatu zuen. Hau aintzat hartuz, txirrindularitza martxako antolatzaileek zera dio-te: «24.000 milioi arrazoi ditugu lanak gelditzeko». Hori dela-eta, martxan eta arratsaldeko mani-festaldian parte hartzera deitu dute. .

a di!

Euskalerria Irratia FM 91,4

Egunero astelehenetik ostiralera. Zokobetailu goizeko lO.OOetatik 1 l.OOetara.

Xorroxin Irratia FM 107,5

Egunero 20.00etatik 22.00etara Karakola segi hola gazteendako saioa.

Aralar Irratia FM 106,2 _

Astean zehar 13.30etatik 14.00etara, bertako bizilagun eta pertsonaia ospetsuei elkarrizke-tak.

_ , Karrape Irratia FM 107.8

Astean zehar, 12.20etatik 12.35etara Gauza guztien gaine-tik, edertasuna eta osasuna, sukaldaritza, ohiturak.

Herriz Berri

Inauteri egunak Nafarroan Herrialdeko hainbat eta hainbat herritan, mozorroak etajaigiroa nagusi izango dira asteburu honetan

I ozorroak izanen dira Inagusi asteburu ho-

netan Nafarroako hainbat eta hainbat herritako inau-terietan. Zangozan, Atarra-bian eta Tafallan gaur ber-tan hasiko dira, larunba-tean Erriberrin, eta igan-dean Beran, Elizondon, Lantzen eta Altsasun. Mo-zorroak eta jai giroa non-nahi.

Erredakzioa / lruñea •

UITZIKOAK e ta E r a t s u n g o a k Izan ziren lehenbizikoak. Zubie-ta, Ituren, Leitza eta Sunbilla-koak ailegatu ziren ondoren, eta as teburu honetan , berriz, Nafa-rroako hamaika herri tara iritsiko dira inauteriak, urtero-urteroko mozorro egunak.

G a u r k o e g u n a r e k i n b a t e r a Barañain, Zizur Nagusia, Irur-tzun, Zangoza, Tafalla eta Ata-rrabiako inauteriak hasiko dira. Barañainen, arratsaldeko 8etan kalejira izanen da eta inauterie-tako pertsonaiak diren zakuza-harrak , momorrotxoak, sorginak eta zaldikoak ibiliko dira kalee-tan barrena . Bihar, berriz, J a -cobo de Licrasen epaiketa an-tzeztuko dute Udaletxeko plazan, eta azkenik u rka tu eta erre egi-nen dute.

Zizur Nagusian gaur ospatuko dituzte inauteriak. Arratsaldeko 6etan Dantza eta Musika Taile-rretako kideek jaialdia eskainiko dute. I rur tzunen ere gaur hasiko dira inauteriak. Arratsalde par-t e a n h a u r r e n t z a k o i n a u t e r i a izanen da, eta gaueko lOetan es-kolan herri afaria eginen dute. Bihar, arratsaldeko 7etan, Lan-tzeko inauterien antzezpena egi-nen dute herritarrek kaleetan b a r r e n a . As tea r t ean , azkenik , Ta r t a lo p e r t s o n a i a i zanen da protagonista. Haren bila ibiliko dira herr i tarrak, zigorra ezartze-ko.

Zangozan Rocamador dantza taldearen ikuskizunak emanen die gaur has iera inauteriei. Bi-har , berriz, arratsaldeko 5etan, herriko txikien mozorro desfilea izanen da, txistulari, gaitero eta bu ruhand i eta erraldoiek lagun-duta .

T a f a l l a r i d a g o k i o n e z , g a u r arratsaldeko 8.30etan, Lagune-roren erronda eginen dute zan-pantzar, dantzari eta Hilargi fan-farreko kideek.

Bihar, berriz, mozorro desfilea izanen da eta Alaitsu taldeak mitologiako erraldoiak erakutsi-ko ditu. Igandean, eguerdian, Nafarroako plazan inauterietako erronda eginen dute. Txarangak eta zanpantzar rak bertan izanen dira.

Eta as tear tean, Laguneroari su emanez agur tuko dituzte arra-tsaldeko Setan inauteriak.

Atarrabian, azkenik, Zinzarri t x a r a n g a r e n e s k u t i k ka l e j i r a

Asteburuarekin batera inauteriak ailegatuko dira herri anltzetara : ., A R T X I B O K O A ....: ;

Mozorroak izanen dira nagusi gaurtik asteratera bitartean Nafarroan : A R T X I B O K O A

i z anen d a . g a u r a r r a t s a l d e k o 7.30etan, eta ondoren babar run jate herrikoia Etxebeltza elkar-tean. Bihar, ordu berean, arra-t sa ldeko 7 . 3 0 e t a n , tx i s tu la r i , akordeoiiari eta erraldoiak ate-rako dira kalera, mozorrotutako herritarren desfilea laguntzeko.

Igandean hasiko dira Lantzen eta Al tsasun • Bihar , l a r u n b a t a , Erriberrin izanen dira inaute-riak. Arratsaldeko 4etan haur rak izanen dira protagonista. Mozo-r ro tu r ik , h e r r i t a r r e n a u r r e a n eginen dute desfilea. Arratsalde-ko 6etan, bestalde, pregoia ira-kurriko dute udaletxean, eta he-rri inauteriari hasiera emanen

zaio. Fraile Anaiak gaiteroek eta Erriberriko Musika Bandak ja-rriko dute giroa.

Igandea inau te r i e t ako lehen eguna izanen da, halaber, Altsa-sun, Arizkunen, Etxalarren, Eli-zondon, Goizuetan, Lantzen, Le-s a k a n , U n a n u a n , U r d a z u b i n , Urdiainen, Beran eta Zugarra-nntrdin. Altsasun, arratsaldeko 4.30etan, hau r ren inauteria ha-siko da. Asteartean, berriz, es-kean ibiliko dira h.errian barrena, eta arratsaldekO 7.30etan herri inauteriari emanen diote hasiera. Momotxorroak eta maslcaritak izanen dira protagonista nagu-siak.

Arizkunen mozorroak kalera

aterako dira eskean igandean nahiz astelehenean. Asteartean, berriz, mozorro eta damekin ba-tera hartza eta hartzazaina ibili-ko dira karriketan. Gazteek ber-tsoak botako dizkiete eta korrika aldeginen dute mozorroen mas-kurietatik .ihes.

E t x a l a r r e n h e r r i k o k i n t o e n bazkariak emanen die hasiera inauteriei, igandean. Astelehe-nean, berriz, egun osoan herriko auzoetan eskean ibili ondoren herri afaria eginen dute gau par-tean.

Elizondoko inauteri'ak igandea eta as tear tea b i ta r t ran eginen dituzte. Igandean, hain zuzen, Elizondoko txarangak lagunduta

Altsasuko maskarita eta

momorrotxoak herriko

karriketan barrena ibiliko

dira asteartean

tanborrada izanen da arratsalde-ko 5etan. Astelehenean, ordu be-rean, haur rek erakutsiko dituzte euren mozorroak eta txokolatea j anen dute. Asteartean, azkenik, goizeko l l e t a n , herriko taldeek mozorro desfilea eginen dute eta ar ra tsa ldean Quarteto taldeak jarriko du musika .

Goizuetari dagokionez, beste herrietan bezala, haur ren inau-teriak emanen die hasiera osjsa-kizunei igandean. Astelehehean mozorroak ibiliko dira kaleetan zehar eskean, eta asteartean, "oe-rriz, dantzan aterako dira •' goiz partean. Arratsaldean ZaHf>gi-dantza ospetsua eginen da urtero bezala.

Lantz herriko inauteriak ere ospetsuak dira ospetsuenen ar tean. Igandean hau r ren inauteria hasiko da. Astelehenean Mie' Otxin izanen da i nau t e r i e t a f e protagonista, gainontzeko mo-zorro « ta pertsonaia bereziekirçi batera. Miel Otxin kaleetan ibili-t ko da herri tarrek erreko duter t arte. •

Lesakan, bestetik, Zaku-Za^ har rak dira ezagunak. Igandean aterako dira kalera lesakarrak: h a r r a p a t u n a h i a n . Astelehen. goizean, berriz, mozorro desfilea eginen dute herriko talde ezberT

dinek.

U n a n u a n ere ' igandean hau • rrek inauteria izanen da, eta as • tear tean Muttu eta Mamuxa-rroak ibiliko dira harr ian barna, bisitari guztien atzetik, makilaz jo nahian . Urdazubin, bestalde, eskean aterako dira inauteriei hasiera emateko igandean, eta baita as telehenean eta astear-tean ere. Horretaz gain, mozo-rroak ikusi ahal izanen dira non-nahi eta musikak alaituks ditu herriko taldeen bazkari eti afariak. Urdiainen ere i g a n d a eta asteartea bitartean izanei dira inauteriak. Haurrena has-teko eta herri inauteria astea:-tean.

Beran igandean Inudeak e& Ar tza inak ibiiiko d i ra ka lea i dantzan, goizean goiz. Egunk handiena, hala ere, asteiehent-koa izanen da. Goizean eskeai ibili ondoren, mozorro desfilea eginen dute arratsaldez, Altzate k a r r i k a n . As t ea r t ean h a u r r a k izanen dira nagusi . Zugarramur-diko i n a u t e r i e t a n ere her r iko gazteak izanen dira protagonista. Eskean ibiliko dira herrian ba-rreria.

Burlatan eta Agoitzen ere iza-nen da zer ikusi eta zer egin as-teburu honetan, inauteriak di-rela. Biiriatan Lucas de Aierbe pertsonaia izanen da bestaren ardatza, eta Agoitzen astearteko mozorro desfilea. X

Nafarkari a.

N afar r o ako bentak,

Benta guztiek zeregin bertsua badute ere, bakoitzak ezaugarri propioak ditu. Orriotara Nafarroako hainbat bentaren adibideak ekarri ditugu. Ultzamakoak, izen handikoa, erronka berriari egin behar dio aurre. Mugiroko Bentak Irurtzun-Andoain autobia du orain ondoan. Donamariako Benta da asmo berrienak dituena. Lizarrustikoa, atsekabearen eta ilusioaren benta da. Guztien artean hau da betiko benten

nortasunari hobekien eutsi diona'. Benta bakoitza, finean, bere bidea jarraitzen saiatzen da.

Mugiroko Benta

Bidean zerbitzari NAFARROAKO b e n t e n a r t e a n zaharrenetakoa izanen da Mugi-rokoa, 200 ur te inguru baitu. Ina Soravilla gaur egungo jabearen herenaitonak eraiki zuen, hain zuzen. «Ezkondu zenean emaz- . tearen familiak etxe bat eman zion dotean alabari, baina baka-rrik bera bizirik zegoen bi tar tean eduki ahal izateko. Gure here-naitonak, beraz, txarrena gerta-tzekotan, beste etxe ba t eraiki-tzea e r a b a k i z u e n . Mugi roko Benta ezezik, Erreniegako gai-nean ere beste bat egin zuen. Errepide berriarekin, hala ere, baztertuta gelditu zen». Honela hasi zen Mugiroko Bentaren his-toria luzea. Herenaitonak hasi-takoa bere ondorengoek atera dute aurrera gero, eta egun Ina Soravillak ha r tu du bere gain ar-dura hori.

Bentako lana, hala ere, eza-guna du, ber tan jaioa baita., Haurra zenean mendian bar rena eskolara joaten zeneko garaia gogoratzen du maiz. Etxe izan duen Mugiroko Benta, hala ere, ez da beti berdina izan. «Benta gurdietako bidaiariak hartzeko eraiki zen eta, beraz, gurdia bera eta zaldiak gordetzeko lekua b a :

zuen, ostatuaz eta logelez gain». Denborak aurrera egin ahala, noski, garaian garaiko aldaketek benten aldaketa eragin zuten. «Lehen gurdiak gordetzen geni-tuen lekuan jatetxea dugu orain».

Bada, hala ere, Ina Soravillak nabarmendu duenez, denborak ezin aldatu izan duenik ere: «Mu- . giroko Benta, funtsean , betikoa da. Aldaketak izan dira, noski, baina gure zeregina bera da. Errepidean gora eta behera ibil-tzen direnak dira gure bezero, lehen gurdietan etortzen zirenak egun au toan ailegatzen dira».

Bidaiaria zerbi tzatzeko gogo eta nahi hori da, ha i r izuzen ere, Ina Soravillak gehien azpima-rra tu duen ezaugarria. «Benta ez da bakarr ik dirua irabazteko bide bat . Elur anitzeko gau asko emandut nik sutondoan bidaia-riekin, guztientzako gelarik ez genuenean. Bentak bidaiariari zor dion arreta da hori».

Mugiroko historia zerbait ba-da, bidetik igarotzen ziren eta diren bidaiariek sortutakoa da. Kutsu berezia eman dio horrek Mugiroko Bentari, azkar tasuna, alegia. «Hona datorrenak azkar bazkaldu nahi du. nonbaitetik nonba i t e ra inoko b idean dago-eta. Beste benta askotara lasai-t a s u n a bila ailegatzen dira be-zeroak, baina ez gurera. Gure bezeroek, finean, gure egiteko era finkatzen dute».

Bezeroak ez dira, hala ere, Mu-giroko Bentaren ja rduera bal-dintzatzen duten bakarrak, orain dela bost ur te azken aldiko alda-ketarik sakonenari egin behar izan baitzion aurre: Irurtzun-

Ina Soravillaren herenaitonak eraiki zuen Mugiroko Benta. O S K A R M O N T E R O ...!

Ina Soravilla: «Irurtzun-Andoain autobiak baldintzatu du ben taren oraina, eta baita geroa ere. B izi izan ez duenak ez daki

zer den. Amezgaiztoa izan da, zalantzazko urteak»

Andoain autobiari alegia. Obra honek erabat baldintzatu du Mu-giriko Bentaren oraina, eta baita geroa ere.

«Bizi izan ez duenak ez daki zer den. Amesgaiztoa izan da, zalan-tzazko urteak», aipatu du Inak, bizi izandako es tuasuna oraindik

ere ahotsean igartzen zaiola. Au-tobiak eraginda, hain zuzen, Mu-giroko Benta berr i tu behar izan dute jabeek. «Obrak zirela-eta arra i ladurak egin ziren pare tan eta oso zikina gelditu zen dena. Ibaiak askotan gainezka egiç zuen eta horrek kalte handia egin

digu». Etxea goitik behera txu-k u n d u behar izan dute beraz. Ez da hori, hala ere, aldaketa baka-rra izan, gelak itxi eta ja tetxea handi tu baitute. «Autobia izanda, Iruñeko edo Donostiako hotele-tara joko dute bidaiariek eta guk ez dugu horrekin lehiatzeko gai-tasunik».

Autobia egin eta gero, obrak i raun bi tar tean galdutako beze-roak ber reskura tu ditu Mugiroko Bentak, eta Ina Soravillak er ran duenez , «p ixkanaka-p ixkanaka lehengo egoerara itzultzen ari gara». /

Donamariako Benta

Bide berriak jorratuz IMANOL LUZURIAGA pasai tar ra orain zazpi ur te ailegatu zen Do-namariara bere famiiiarekin, bi-zitza berriari ekiteko asmoz. Be-tiko lanaz asper tu ta eta kalita-tearen bila iritsi zen Nafarroara eta bere asmo gutziak Donama-riako Bentan zehaztu zituen.

Donamariako Bentaren histo-ria 1845. u r t e a n h a s t e n da . Blasko Benta izena zuen orduan eta bertan biltzen ziren Ultzama-ko herrietatik etxekoak saltzera Doneztebera jai tsi takoak.

Hainbat u r te tan itxita egon ondoren, beraz, Imanol Luzu-riagak zabaldu zituen berriro Donamariako Bentako ate eta Jeihoak. Lehenik eta behin jate-txea egin zuen eta bi ur te pasata , bost gela dituen hotel txikia. Do-namariako Benta, hala ere, ez da negozio hu t sa Imanol Luzuria-garentzat: «Bizi-kalitatearen bila etorri ginen hona, filosofia jakin batek bultzatuta». Filosofia jakin horren ha r i t i k , D o n a m a r i a k o Bentari nor tasun propioa eman dioten ezaugarrien berri eman d igu pasaitarrak: «Etxe goxoa da

gurea, atsegina. Hortan datza, hain zuzen, benta baten funtsa . Ja te txeak dira bentak finean, baina etxeko jabeak bezeroa tra-tatzeko duen eran dago berezi-t a s u n a . H a r r e m a n goxoa e ta zuzena da. Guregana datorrena berriro itzultzeko gogoz joan da-dila, hori da gure asmoa. Ezau-garri hauek guztiak biltzen di-tuen hitza, benta bera da».

Zazpi ur te tan, herrian eta in-gurunean sendotzea eta sustrai-tzea lortu du Donamariako Ben-tak baina etengabe hasieran da-goela dirudi. Imanol Luzuriagak esku ar tean dituen proiektu guz-tiek islatzen dute sentsazio hori, agian. Pasaitarrak argi azaldu digu bere ustea: «Garbi ikusten dut nik hona ez dela Volksvvagen edo Ford etorriko, lanpostuak

Imanol Luzuriaga: «Bertakoa bultzatu behar dugu beti, baina horretarako Donamariako Bentak egiten duena ez da

nahikoa. Guztiek egin beharko dute berdin»

sortuko badira kooperatiba mai-lan izanen da, jende gutxirako. Lanpostuak, turismoaren aldetik sor daitezke. Inbertsioak egin be-harko dira baina oinarriak eza-rrita daude. Finean, ingurune

zoragarria daukagu, polita eta lasaia, eta horri etekina atera behar diogu. Guztiok bildu eta jorratu nahi dugun bidea finka-tzea baino ez da gelditzen».

Ildo h o r r e t a n Bert izko Par-tzuergo Turistikoak orain arte egindako lana ontzat eman du Imanol Luzuriagak, «baina la-nean jarra i tu behar dugu, ezin gara hemen gelditu». Donama-r i akoak , adib idez , ^gurea he-mendik kanpo ere ezagutarazte-ko» behar ra azpimarratzen du.

Imanol Luzuriaga orain zazpi urte allegatu zen Donamariako Bentara.

O S K A R M O N T E R O .-..

«Madril, Alacant, Bartze-lonatik etortzen dira gure ho te le ra . Base r r i giroa bilat^en dute ba ina hi-rian au t en erosotasunar i uko egin gabe. Beraz, d a u k a g u n a a p r o b e t x a -tuz, bide horretat ik ja-rrai tu behar dugu, ikus dezatela hemendik kanpo ere bilatzen ari direna badaukagula».

Hemengoa h e m e n d i k k a n p o e z a g u t a r a z t e k o nahi horrek, hain zuzen, etxean herriko eta ingu-ruko ar t i sauen lanarekin

e rakusketa antolatzera e r aman du pasai tarra . «Bertakoa bul-tzatu behar dugu beti. Baina ho-rretarako, Donamariako Benta egiten ari dena ez da nahikoa, guztiek egin beharko dute berdin lanposturik sortu nahi badugu behintzat». Artisauen lanak giro berezia-ematen dio Donamariako Bentari. Ja te txean, maha i eta aulkien artean, edonora begira-tu ta ere bitxikeriaren bat har ra -patzen dute ber tako bezeroen begiek. X

Nafarkaria

mendetako historia Ultzamako Benta

Belateko tunela... FELISA GOÑIREN familia orain ehun urte ailegatu zen Ultzama-ko Bentara. Orduz geroztik, sendi bereko bost belaunaldi lan egin eta bizi izan dira bertan. Ultza-mako Udalak errepidean gora eta behera ibiltzen ziren gurdietako bidaiariei non j an eta non lo egin eskaintzeko eraiki zuen etxea eta Felisa Goñiren aitonak ha r tu zuen er rentan 1896. ur tean.

Fe l i sa ren a i t o n a r e n ondot ik haren seme-alabek ha r tu zuten bere gain bentaren ardura , eta . horien seme-alabek gero. Gaur egun, Felisa Goñirekin batera bere lau seme-alabak dira Ultza-mako Bentako a r d u r a d u n eta biztanle.

Felisa Goñi Ultzamako Bentan jaioa da orain 58 urte. Bizitoki eta lanleku izan du Belateko etxea eta sus t ra iak sendo bota zituen ber tan aspaldi.

Aita eta ama, Benancio Goñi eta Constancia Ezkurra, maisu eta gidari izan ditu bentako ar-duretan. Egun, ikasi beharreko guztia badaki.

Felisa Goñik aitona eta aita-rengandik ikasi zuen has tapene-tan Ultzamako Benta zer izan zen. Nafarroako herrietan eta errepideetan bar rena barreiatu-tako beste hamaika benta tan be-zala, finean, gurdietan ailegatu ziren lehenengo bidaiariak Ul-t z a m a r a . U l t z a m a k o B e n t a k , hortaz, bezeroentzat os ta tua eze-zik, gurdiak eta zaldiak gorde eta zaintzeko lekurik ere bazuen. sHorregatik ziren hain handiak arkupeak, gurdiak sar tu ahal izateko».

Gurdien ondoren, alabaina, • lehenengo autoak iritsi ziren p Ultzamara ere, eta Bentak be- I har berriei erantzun behar izan | | zien. Orduan, Felisa Goñiren i aitak gasolindegia jarri zuen I etxe alboan 17 urte besterik ez I zituela. Gaur egun, Felisaren 1 ana i adagaso l indeg iko jabee t a | etxe aur rean dago kokatua .

Hainbat eta haibat ur te tan I famil iaren bizitoki i zandako I etxea, azkenik, erosi egin zuten I Goñitarrek: «Etxeak berr ikun- 1 tzak behar zituen baina horre-tarako erosi behar genuen». Lehendabiz ikoz o r d u r a ar te I izandako ganadua —«Bentak I ez bai tzuen diru gehiegi ema- I ten eta haziendarekin lagundu behar izaten zen etxea aurrera ateratzeko»— kendu egin zu-ten.

Hutsik gelditutako lekuari es-ker sukaldea eta jatetxea handi tu zituzten, os ta tua jarr i zuten eta sotoan, berriz, ikuztegia, bodega eta gordailua egin zuten. Lehen solairuan ziren gelak ere guztiz be r r i t u z i tuz ten . O r d u r a a r t e bainugela bakar ra zegoen ha-mabost gelentzat eta, etxea eros-tean, gela bakoitzean bainugela jarri zuten.

«Inor ez da gu bezain isolaturik geldituko» • Negua eta u d a gaua eta eguna bezain ezberdi-nak izaten ohi dira Ultzamako Bentan. «Zubiak kenduta , lasaia izaten da beti negua. Udan, be-rriz, oporrak direla edo ez direla, jendea gehiago ateratzen da, as-teburue tan batez ere».

Felisa Goñi da Ultzamako Bentako arduraduna. O O S K A R M O N T E R O

Felisa Goñi: «Hnnr hiK besterik ez nintzela ere, askotan entzun nuen tunela egingo zutela, baina aita zenak beti erraten

zigun ez berak ezta guk ere ez genuela ikusiko»

Urte batetik bestera ere alda-ketak izaten dira, ez bait ira garai guztiak berdinak. «Dirua dagoe-nean errazago ateratzen da jen-

dea». Etxea erosi zuten garaia oso

ona izan zela gogoratzen du Fe-lisa Goñik eta azken urteetako beherakada ere nekazaritza tu-rismoari emandako bultzadari esker gainditzen ari direla na-ba rmendu du.

Ultzamako Bentak, hala ere, ' badu gaur egun, garaian garaiko

egoera ekonomikoa baino aur-kari a r r i sku t su eta kaltegarria-gorik, Belateko tunela, alegia. «Haur ba t besterik ez nintzela ere, askotan entzun n u e n tunela egingo zutela baina nire aita ze-nak beti erraten zigun ez berak ezta guk ere ez genuela ikusiko». Z u r r u m u r r u a baino ez zena, or-dea, egia bihurtzen ari da egune-ro Belaten. Orain urtebete hasi ziren lanak eta honen amaieran edo hurrengoaren has ieran bu-katuko direla iragarri dute Na-

fa r roakp Gobernuko a rduradunek .

Egia onartzea go-gorra izan da Felisa G o ñ i r e n t z a t , b a i t a fami l i ako k ide guz-tientzat ere. Aurpegia iluntzen du Belateko t u n e l a r i b u r u z hi tz e g i t e a n . O b r a k ofi-zialki hasi zirenean, ha in zuzen, Ultzama-ko Bentan bazkaldu z u t e n N a f a r r o a k o Gobernuko kide eta lanak egiten ari diren enpresetako ardura-dunek. «Hori izan da e g u n i k t r i s t e e n a . Bazkaria zerbitzatzen genien bi tar tean estu eta larri ginen etxeko g u z t i a k e t a a r n a s a har tzea ere zail egiten zitzaigun». Izan ere, kalte handia eginen dio Belateko tunelak U l t z a m a k o Ben ta r i , «inor ez da gu bezain

isolaturik geldituko».

Tristura uxatzea zaila bada ere, etorkizunari ilusioz egin nahi dio aurre Felisa Goñik eta bere asmo b e r r i a k p l a z a r a t u d i z k i g u : «Anaiak hemen duen gasolinde-gia Belateko tunelaren sar rerara e ramanen dugu eta ber tan, ogi-tartekoak eta bazkari azkarra emateko jatetxe txikia jarriko dugu». Ultzamako Benta, berriz, a h a l d u t e n b i t a r t e a n zaba l ik eduki nah i du Felisa Goñik, «nik ez bai tu t hemendik inolaz ere aldegin nahi».

Erabakia, hala ere, ez dago soilik Felisa Goñiren esku, berak erraten duenez «zaila izanen bai-ta, behiñ Belateko tunela irekita, Bentari eutsl ahal izateko adina bezero lortzea». Denborak erra-nen du. X

Lizarrustiko benta berriro eraikitzeko asmoa dute Miguel Barandiaran eta Maria Jesus Urteagak.

O S K A R M O N L E R O

Maria Jestis Llrteaga: «Isabel Benta erre zenean, hona etortzen zen jende guztiari ezin deus eman, hori zen niretzat

gogorrena. 'Gizajoak!', pentsatzen nuen»

Lizarrustiko Benta

Betiko benta, suak erre arren ISABEL zuen izena Lizarrustiko bentak. Orain ehun ur te baino gehiago eraikia, bertako bi ar-tzainena izan zen, Maria J e s u s Urteaga lazkaotarraren anaiak erosi zien arte. Emaztearekin ai-legatu zen bertara, baina konfor-ma tu ez eta arreba ezkonberriari saldu zion orain 33 urte. Maria Je susek urtebete zeraman ez-konduta , hiru hilabeteko alaba besoetan zuela, Olaberriako Mi-guel Barandiaran senarrarekin e t a g u r a s o e k i n L i z a r r u s t i k o bentara iritsi zenean.

Bost seme-alabekin —Miren Isabel izena.du bigarren alabak, bentari izena eman zion ema-kumearen omenez— eta sena-rrarekin batera, berriz, ha inbat u r te tan bere etxea izandakoa su ar tean nola kiskaltzen zen ikusi behar izan zuen orain bost urte. Suhiltzaileak ailegatu zirenerako ez zegoen ezer. Venfa Isabel dioen kartela baino ez, j ada ezer gorde-tzen ez zuen pareta ba tean zin-tzilik.

Orri bi haue t an ageri diren Na-farroako benten ar tean Lizarrus-tikoa zen, zalantzarik gabe, ha-sierako zentzuari hobekien eutsi z iona . «Lehengoak b e z a l a k d a zen», labur tu du Miguel Baran-

diaranek bere ben ta ren izaera. «Ez genuen jatetxe handirik, ez plater berezirik». Solomoa, ur-da i azp ikoa , a r r a u t z a k , gaz ta . «Etxekoa ematen genien gure be-zeroei», gaineratu du Maria Je -susek, leihotik bere bentako pa-retei —gelditzen diren Jiarriei— begiratzen diela. c

Lizarrustiko menda tean gora eta behera Nafarroatik eta Gi-puzkoatik heldutako bidaiariak, kamioi gidariak eta mendizaleak izaten zituzten bezero Lizarrusti-ko Isabel bentan . Gainontzekoe-tan bezala, jai egunetan, oporre-tan eta zubietan izaten zuten lan geh i en L i z a r r u s t i n ere. «Aste San tuan , hiru lagunek egon be-ha r izaten zuten os ta tuan zerbi-tzari», gogoratu du Miguel Baran-diaranek.

Isabel benta erre zenean, 33 ur te tan familiak bildutako guztia ere e r rau tse tan galdu zen. Maria J e s u s e n ahotsean garai har tako oroitzapenak sortzen dion tris-tura nabari da.

Berak eta bere sendikoek galdii zutenagatik askotan negar egin badu ere, «hona etortzen zen jen-de guztiari ezin deus eman, hori zen niretzat gogorrena. 'Giza-. joak! ' , p e n t s a t z e n n u e n , gur i

etxea erre eta zuek deus gabe etxera bueltan».

Egun etxe duten baserr ian ere osta tu txikia jarr i dute, «etortzen dena behintzat, esku huts ik joan ez dadin». Hainbat u r te tan egin-dako bizitza berarekin ja r ra i tu dute ber tan, os ta tuarekin eta ganaduarekin , «baserri giroan, bada», Miguelek erraten duen legez. Eta baserri giro hori, atetik sa r tu eta zintzilik dagoen zintza-rriaren hotsak bisitariaren eto-rrera iragartzen duen une beretik somatzen du Miguel eta Maria J e s u s e n etxean sartzen den edo-nork. Kanpoan hofz badago ere, etxeko berotasuna , ber tan bizi direnen har re raren berotasuna , finean, somatzen da ezer baino lehen. Suka ldean suak semeen-tzako bazkaria berotzen duen bitartean, Isabel benta erre zen une beretik b u r u a n darabilten asmoaren berri ematen digute etxeko jabeek: «Gure benta be-rriro zutik jarr i eta ikusi nahi dugu», Miguelen hitzak.

Izan ere, ez da orain bost ur-tekoa Isabel etxea erre den le-henbiziko aldia eta o rduan be-rriro eraiki bazuten ere, zergatik ez orain? «Argindarra jar tzen ba-digute eginen dugu». X

Nafarkari a.

Xanti Begiristain

Hiruko Gobernua ere berandu

• Dirudienez, h i rako Gobernuarekin ere gauza

'batzuk behintzat ezer gutxi aldatu dira orain

arte. Mintzatzen ari naiz oztopo fisiko eta sen-

tsorialei bu razko Foru Legeak duen Departa-

mentuarteko Batzord'eari buruz . Kontua hobeki

uler dezazuen, esan beharko dut lege horrek

dioela Depar tamentuar teko Batzordea ur tean

bitan elkartuko dela. Dagoeneko bilera hori

buru tua beharko genuke Eguberriak baino

lehenago, baina gutxitu fisiko eta sentsorialen

kolektiboen zoritxarrerako ^dierazi behar dugu,

ez bakarrik bilera hori ez dela gauzatu, baizik

eta deia ere ez dutela egin oraindik.

G a u z a k h o r r e l a ,

p e n t s a d e z a k e z u e

zer-nolako animo eta

konf iantza s o r t u k o

d i g u n N a f a r r o a k o

Gobernu berriak.

K o n t u a d a , Ba-

tzorde horrek, teo-

rian behintzat, ga-

rrantzi handia duela

lehen aipaturiko gi-

zarte talde horien-

tzat, zeren eta bere

eginkizunak honako

hauek baitira, alegia,

Lege betetzearen ja-

rraipena, eta bete-

tzen ez den kasue tan

santzionatu eta be-

t e a r a z t e a . I k u s t e n

denez , o s o g a u z a

arrunta, h a u da, le-

gea b e t e a r a z i edo

bestela zigortu me-

rezi d u e n a . B a i n a

h e m e n , b e r r i z e re

frogatzen dugu ez garela bakarr ik gu arrunta-

sunetik kanpo gaudenak, baizik eta gu babes tu

beharko gintuzketen lege, a rau eta batzordeak

ere bai, ez dabiltzalako normaltasunez.

Nafarroako Gutxitu Fisikoen Koordinakun-

de-Elkargoa orain dela hamazazpi bat urte

sortu zuen pertsona talde batek, elbarrion es-

kubideak aldarr ikatu eta defenditzeko. Legea,

Arauak eta Batzordea duela ia-ia bederatzi ur te

lortu ziren borroka handi eta luzea egin ondo-

ren, eta orain begira zer-nolako poza eta grazia!

Hainbeste denbora eta lan honetarako: Nafa-

rroako Gobernuak berak egindako bere lege

berezia oso gutxi betetzeko eta bat bera ere ez

santzionatzeko eta okerrak zuzentzeko; zeren

eta, sinets ezazue, legehauste pila ikaragarria

egin baita Nafarroa osoan, eta oraindik jarrai-

tzen da egiten; hala eta guztiz ere, behin ere ez

zaio santziorik ezta zigorrik ere jarr i inori. Be-

raz, berriro ere, «izorratuenok izorra gaitezen

gehiago!».

Baina birpasa dezagun pixka batez azken

urteotako historia Depar tamentuar teko Ba-

tzorde horri dagokionez: Lehenengo legegin-

tzaldian PSNkoak izan ziren Gobernuan, eta

ezertan Iuzitu baldin baziren izan zen, Batzor-

dea berandu jartzeagatik mar txan eta deus

gutxi egiteagatik. Bigarrenean UPNkoak aritu

ziren aginteari baina tar tean bi urteko etenaldia

egin eta gero; beraz, Luis Antonio Aiesak bo-

rondate ona agertu bazuen ere, oso berandu

hasi zen biltzen Batzordea eta gutxi aur re ra tu

zen. Gainera, agintaldiaren bukaera arte Ba-

tzorde b u r u a k ez zuen aplikatu nahi izan san-

tzioen legea, eta hori dela bide, zigor-lege h a u

oraindik estreinatu gabe dago. Bukatzeko, az-

ken legealdi honetan, denok dakigun bezala

Javier Otano, J u a n Cruz Alli eta Iñaki Cabases

ditugu Gobernu buru , eta hasieran esan dudan

bezala, dagoeneko zazpi hilabete igaro dira az-

ken bilera izan genuenetik eta Batzorde b u r u

berriak guri ez digu inolako bizi-seinalerik

eman oraindik.

Ikusitakoak ikusirik, gure Koordinakundean

hasi gara jadanik pentsatzen har tu beharko

dugula beste erabakiren bat eta Parlamentuari

planteatu beste funtz ionamendu moduren bat,

zeren eta orain arteko jokabideak demostratu

baitu deus gutxi egin eta egingo duela gutxitu

fisiko eta sentsorialen alde, berdin jarrai tuz

gero.

Hiruko Gobernu honi, Aurrerabideko Gober-

nua deitu zioten bere kideek, baina gaur egun

arte demostratu dutena da, guri dagokigunez

behinik behin, Bordatxuriko asto beltz zaha-

rrak bezalaxe egin dutela: bi u r ra t s aur rera eta

bat eta erdi atzera.

Momentuz behintzat, jarrai tu beharko dugu

praktikatzen gure benetako bokazio k u t u n eta

begikoa, hau da, protesta eta erreibindikazioa-

Joxemiel Btdador

Mikelestorena eta Cerurn nai duenac ar dezaquean vide erraza • Ezin uka nafar gobernuaren babesean berriki argitaratu Etxe-parerenaren edizioa agertzeak berezikl poztu gaituela. Guziarekin ere egokitu agintariek erakutsi duten ez ohizko ekintza hau ez dugu nahi adina asegarri izan, alderantzizki jarrera hagitzez

' usuago pairatu beharrekoa duguna baita, bortitz eta gorrotaga-rriagoa dena bestenaz. Geure aldetik ez dugu patrjae procerorum zurikeria labanen salaketa egileko inongo asmo zekenik. ez eta hurrik eman ere, egia esatea zilegl Izan arren, eta halako batean uirus vasconicus' arraro batek jota berriz ere beste nafai1 batek izklriatutakoaren edlzioa karrlkaratzeko desira albora ezlna ager-tuko balute, eta asmoa hutsean ez geratzeko, gure ahantzierazi-tako beste bat bertaratu nahiko genuke, Jose Antoriio Mikeles-torena hots. Naski horreri latisengaturik izan den Grcm enciclo-pedia havarra delakoan gure abade leSakarrak eztuela sarrerarik izan, ez eta aipamenik ere jaso, eta erratu samar lebilke hareri bilatzera bertara iihokena. Beraz hutsegite erzo horren aldez edo molclez zuzeritzeko hona hemen berri andana iabur bat.

Jose Antohio Mikelestorena Endara bortziritarra genuen saihets guzietarik ere, aita Etxalarko eta ama Lesakako baitzituen, berau 1710. urteko azaroaren 7an Soriua eta 1785. urteko urriaren 27an zendii zelarik ainaren her herrian. Gazte zefieko Miguel Obiria eiretoreak eragindua edo, eiiz ikasketak Irufiean tuisi zituen eta 1734. urterako Irungo kapelaua genuen. Donostiako rnoja oi-nuts ienbikar ie ta kapelau gisa ere aritu zen, Lesakako erretoretza erdietsi arte behiriik behin. Bere gogoa non zitekeen ezta azaidu beharrik ere. Dena dela Donostian etzuen gomuta txarregirik laga eta Andoaingo Manuel Larrainendi haundiaren lehengusina zen Herriahiko Mariuela larratnendi zena honela zeri miritzo 1748. urteko eskutitz b&tetanl «Ños prkdlca un señor sacerdbte dngClicat y crea vd. tengo gran complacencia cuando oigo a Boheti. Se llarña Miquelestorena. Todo al atma y al entender doctrtna: hoy de la gracia. AsegUro a Vd. que en cuatquier parte hubtera lucido. Y el vascuehce claro, hermoso, sin mezcla ninguna. La cuaresma tam-bten ia tiene y estoy muy gozosa. Si el P. Isla tiene audttorio este angelito de Miquelestorena no lo tiene menor. Discurro que a la hora de esta ya se habrdn hecho mas de cien confesiones generales, tal es su cornpuncidn y destreza». Beraz predikalari bezala izari ze-zakeen ospea etzen edonolakoa izanen, Isla aitarekin erkatua Izateko bederen.

Idazle gisa burutu iana eztugu gura adina bezala ezagutzen. Badaklgu Hernanlko mojen San Agustinen erregela edizloaren sarrera idatzi zuela. balna gureganatu den lanik aipagarriena bere Cerura naiduenac ardezaquean vide erraza eskuliburUa genuke. Egun ezezagunagoa zaiguken lesakar honek bere lanaren bost edizio desberdin ezagutu zuen, Iruñean agertu zirenak. Lehen-

• dabizikoa Iruñeco Marttnez libruguiltearen ondorengoen echean agertu zuen 1749. urtean, marrazki Ugariz iiornitu 114 orrialde-tako ale txikerra; bertan JeSusen bihotzaren bederatziurrena da-kar hala noia zeribait eiiz kantu: «Gure gusto,.gure atseguin, gure Jesus May tea, cere biotceco suan, erre zazu giirea». Ezagutzeri deri ale bakanetakoa Aranako Kontrastako abatea zen Euseblo La-rramendiri erosi zion Astigarragako apeza genuen Felix Agirrek 1933. urtean, eta azken honi J e sus Zilbeti Azparren Irunsemeak bererosi zion 5.000 pezetatan. Bigarren edlzioa 1751. urtekoa dugu, Ceronimo Anchuela libruguillearenean. Honen berrl Vln-sonek eman zigun. baina egun ez omen da arrastorik ere geratzen. Hirugarrena Joseph Radaren echean inprimatu zen 1754. urtean. eta Isidoro Diez Ultzurrungo anaf frantxlkotarrak erabili zuen Mendizabalen desamortizazioa zeia eta Zildozen apeza zegoela. Azkenik, datarik gabeko beste edizio bi daukagu: Jose Radaren irarkolan moldetutako bigarren bat, eta Longas echean aterata-koa. Azken hau edizio laburragoa dugu, 92 orrialdetakoa. •

Nafarroako banakako txapelketako hirugarren jar-dunaldiko partida, 1996ko otsailaren 2an jokatua. J. M. Perez Reclusa, 2.035 ELOkoa — J. J. Cor-tes,2.255 ELOkoa.

1.d4,Zf6; 2.c4,e6; 3.Zc3,Zb4; 4.e3,b6; 5.gZ-e2,c5; 6,d5.

Erdigunea kontroiatu nahian. 6 ...,Ab7; 7.a3,Aa5; 8.Da4,De7. Alfila ez galtzeko. 9.b4,b4; 10.d6. Nahasteko gogo izugarria erakutsiz. Ongi ate-

rako al zaie? 10 Dd6; 11.Zb5,Dc5; 12.Ad2,a3; 13.Aa5,a5;

14.Da3,Da3; 15.Ga3,Ed8; 16.Zd6,Ec7; 17.Zb5 xa,Eb6; 18.eZ-c3,a6; 19.Zd6,Zc6; 20.Gb3 xa,Zb4; 21 Zf7.

Ez dute erregea makurtu, baina galera txikia da. Berdinketarako aproposa ote?

21 hG-f8; 22.Zd6,Ac6; 23.f3,Ec5; 24,dZ-e4 xa,Ze4; 25,e4,a4; 26,Gb1,a3; 27.Ee2,aG-b8; 28,Ga1,Zc2; 29.Gc1,Gb2; 30.Zd1.

Ikus koadroa. Beltzeñ kontraerasoa gogorra da. Baina jakin behar da nola burutu.

30...., Ae5; 31.Zb2,b2; 32.Gb1, Gb8: 33.Ed2, Za3; 34.Ad3, Zb.1 xa; 35.Gb1, Ad3; 36.Ed3, Gb3 xa; 37.Ec2, Ec4.

Nafarkaria

Nafar bertsoaren hitzordua Baigorrin abiatuko da Nafarroako Txapelketa eta Goizuetan izango da azken saioa, martxoaren 25ean

eguko hondar astee-tan ohikoa den ber-

tso iehia burutuko zaigu aurten ere mugaz bi aldeko Nafarroan. liilaren 25ean bideari lotu eta martxoaren 24an Saio Nagusia jokatu artean, bortz tokitan ema-nen diote ostatu Nafarroako Bertsolari Txapelketari bertze horrenbertze saio-ren bitartez: hiru kanpora-keta —Baigorrin otsailaren 25ean, Atarrabian mar-txoaren 3an, eta Altsasun martxoaren lOean—, Bera-ko finalaurrea eta Goizue-tako azken saioa, martxoa-ren 24an. Denetara hamasei bertsolari, ezagun eta eze-zagun, zahar eta berri, ariko dira. Helburua, gaur egun Estitxu Arozenak kasko gainean daukan txapela er-diestea.

K i k e D i e z d e U l t z u r r u n / I r u ñ e a

URAK bidea egin du lehendabi-ziko txapelketa antolatu zenetik. Oroitzapen horrek gerra aurreko-ur teetara eramaten gaitu.. Gero gerra osteko ur te latz bezain ilun horien ondotik loratutako garaia Diputazioaren Euskara ren Alde-ko Sailak egindako lan ikusga-rriari esker. Berriz ere gibelera-tzea Lesaka aldean mugimendia sortu arte, eta, duela hamabor-tzen bat urtetik honat , herriz he-rriko lehiaketa, gaur egun eza-gutzen dugun moduan.

Aurten hamase i gizon-emaku-mek kan ta tuko dute, seina kan-poraketa saio bakoitzean. Beraz, b a d a a l d a k e t a r i k a n t o l a m e n -duaren aldetik, Nafarroako Ber-t s o l a r i e n L a g u n a k E l k a r t e k o idazkari berr iak , , hots, Josema Leitzak dioen moduan: «Zortzina gehiegixko zen, luze samarra jen-dearen arretari begira. Arinago izatea, horixe da gure asmoa, eta, horrek bide eman digu, bestalde, saio bat gehiago antolatu eta txapelketa beste eskualde batera zabaltzeko». Izan ere, ohikoa da kanporaketa bat Baxenafarroan ezartzea, bertze bi Mendialdean eta baten bat bertsozaletasuna horren handia ez den lekuren batean. Aurten, ordea, era horre-tako bi herri sartzeko parada izan da: alde batetik Altsasua, eta bertzaldetik Atarrabia.

E r a b a k i hor i h a r t z e r a k o a n , eragina izan dute, noski, bertso-larien ar tean lehendabiziko aldiz plazaratuko diren hiru aurpegi berriek. Hirurak 1978. ur tean sor tutakoak dira, h i rurak ere Iruñeko Bertso Eskolan ari di-renak: Ekintza Landa, Iruñekoa; Nerea Bruño, atarrabiarra; eta O s k a r E s t a ñ g a , a r a i z t a r r a , Gaintzako semea zehazki. Gain-tzarraren iritziz «salto handia da helduen m u n d u r a pasatzea. Ez naiz beldur baina nerbioak jiran dabilzkit. Proba gisa oso gauza

Ekintza Landa: «Banoa erakustera bertsolañtza

bizirik dagoela Iruñerrian ere, ez dela soilik

Bortzirietako kontua»

ona izango da, konparazio mo-duan». Estanga iazko Nafarroako eskolar teko t x a p e l d u n a dugu . Ekintza Landa ere an imatua da-bil, «alde handia baldin bada ere. Ora in a r t e a n , e s k o l a r t e k o a n , Xalto sar ian ibili naiz, eta giroa ezberdina da. Baina ni banoa erakustera bertsolaritza bizirik dagoela Iruñerrian edo beste toki batzuetan ere, ez dela soilik Bor-tzirietako kontua». Ekintza, egun sentikorra duenean, bakarkako lanean hobeki moldatzen da. Ne-reak, ordea, nahiago du ofizioka aritzea eta ez du garbi ikusten nor gerta ote daitekeen txapel-dun. «Irekia dago. Beti esaten da Arozenatarren ar tean ibiliko de-

Bertsolari gazteak eta zaharrak ariko dira iehian Nafarroako Txapelketan. S : .......: J O X E L A C A L L E ..: :. :.....;.........

la, baina jende gehiago ere bada-bil».

Bertsolari berriak batetik, eta Lesakako urte haietatik sekulan huts ik egin ez du tenak bertzetik, Gutxi dira eta horietako bat J e a n Louis Harinordoki, Laka izengoi-tiz ezagunagoa. Baigorriarraren ustez, «sobera da txapelketa ur-teoro-urteoro antolatzea. Txapel-ketak alde onak baditu, bertso-lariak badirela erakusteko, baina a r r i sku tsua izan daiteke urtez ur te egitea. Hobe litzateke hiru urtetar ik edo. Bitartean, bertze molde bat bilatu beharko litza-teke, txape lke ta t ik kanpokoa , bertsolariak lasai kantatzeko eta bertsozalea mugiarazteko. Dena den, ni gus tu ra ariko naiz txa-pelketan, urteoro bezala». Lakak bertze a r rangura bat a tera du behin baino gehiagotan bertsoa-ren m u n d u a n aditu dena. Izan ere, lehenago Iparraldeko bertso-lariak Hegoaldeko saioetara dei-tzen zituzten, Xanpun, Ezponda, Mendiburu, Laka bera. Duela hamar urtetik honat , aldiz, ez da halakorik gertatzen Hegoaldeko

Bittor Elizagoien: . «Txapelaren bilajoanen

naiz, denek egiten duten bezala, bainafinalean sartzea

ere zaila izanen da»

saioetan, eta hori «atzerapauso bat da. Beraz, Iparraldean bertso saioak antolatzerakoan kon tuan har tzen dugu zazpi herrialdeta-suna , baina halakorik ez da haiek antolatzen dituztenean».

Nafa r roako Txape lke tan ha -sieratik dabilen bertze ba t Bittor Elizagoien da, duela bi urte txa-pela jantzi zuena. Baztandarrak sekulan baino parekatuago ikus-ten du aur tengo lehia, gazteak heltzen ari baitira, «Estitxu, Iñi-go, Silveira e'ta horiek plazak egin dituzte eta gauza dira ecjonor es-tu-es tu hartzeko. Niri d^gokid'a-nez, txapelaren bila joanen naiz, noski, denek egiten du ten bezala, baina hagitz irekia da aurtengoa,

eta finalean sartzea ere zaila da». Txapelketaren egiturari dago-

kionez, hiru bertsolarik erdietsi-ko dute zuzeneko txartela Goi-zuetako finalean abesteko, ba-n a k k a n p o r a k e t a bako i t zeko . Kanporaketa saioetan bigarren pos tue tan gelditzen diren h i ruak Berako f inalaurrera joanen dira, eta, hauek in ba tera ariko dira hiru kanporaketak kon tuan har-tuz, puntuaziorik a l tuena lortzen du ten bost bertsolariak. Zortzi-kote horretatik, finean, bortz, Saio Nagusia jokatzeko sailka-tuko dira.

Nafarroako Txapelketari itsa-tsia beti agertu da dema bat edo bertze. Lehenago Iparraldearen eta Hegoaldearen artekoa, eta gaur egun bertsolari zaharren eta gazteen artekoa. Kexak izan dira bertsolarien aldetik, zenbait ko-m u n i k a b i d e t a n s u a z i r ikatzen ibili direlakoz, eta, oro har ere, kezkatuta azaldu dira komuni-kabide ba tzuetan merezi bezala-ko arreta ez zaiolakoz egiten Ekialdeko bertso lehiaketa honi.

, Nafarroako Bertsolarien Lagu-nak Elkartean argi dute uz tar tu behar direla bertsolari guztien ahaleginak. «Ez da batere ausar -ke r i a —dio J o s e m a Leitzak— hainbat belaunalditako bertso-lariak plaza ba tean elkartzea, bertsolaritzaren aberasgarri bai-ta. Alde horretatik, ez da egia zenbait tokitan esan dena, gaz-teak zaharren au rka daudela eta horrelakoak, hori ez baita horre-la».

Horra, beraz, nafar bertsoza-leak hitzordua badu Baigorrira-ko, hilaren 25ean, arratsaldeko 3etan, herriko zineman. Ondoko hauek lehiatuko dira: Xalbador urepeldarra, Amorena zugarra-murdiarra , Artzallus • Lapurdin bizi dena, Iruñeko Ekintza Lan-da, Fermin Mihura azkaindarra, eta gaur egungo txapelduna, Es-titxu Arozena lesakarra alegia. X

Irakaskuntza zintzilik BERTSO TXAPELKETA hastekoa den honetan, komenigarria izanen da begirada botatzea nafar bertsolaritzari, eta kezkatzeko arra-zoiak badira. Izan ere, azken urteotan kili-kolo ibili dena, ikas-turte honetan gauzatu da, eta ez da bertso i rakaskuntzaren plan-gintzarik nafar ikaste-txetan.

Hezkuntza Departa-mentuak ez du begi onez ikusten Admi-nistrazioaren diruare-

• kin Administraziokoa

ez den jendea aritzea. Hala ere, Bertsolarien Elkarteak plangintza mardula eta osoa aur-keztu du Diputazioan, azkeneko 12 ur teotan egindako lan handiari jarraipena emateko. Urteotan guztiotan Lontxo Aburuza ibili da lanbide horretan, . hau da, herritik herri-ra, ikastetxetik ikas-tetxera, bertso mol-dearen nondik nora-koaren berri ematen. Eta hori ber tan behera utzi dute Administra-zioaren zuhurkeria

dela-eta. Ez dute aintzat har-

tu elkarteak —Aburu-zaren bitartez— urte luze horietan egindako ahalegina. Ez da soilik errima edo neurriari buruzko teknika ba-tzuk irakas'tea edota zortziko handia zortzi-ko txikitik bereizten jakitea, baizik eta ikas-leei aho l i teraturaren jenero errotu horren berri ematea.

Konparazio batera , mamitu tako plangin-tza horre tan xede hauek agertzen dira:

ikastaroak irakasleen-tzako eta ikasleentza-ko, azken 200 ur tee tan Nafarroa osoan bildu diren bertso sortak se-kuentzia didaktikoen bidez ezagutzera eman, eta ber tsoaren bitartez euskara lan-tzea, baita ikasleen es-presabidea eta irudi-mena ere.

Zoritxarrez, Hez-kuntzako-agintar iak irudimenez motz sa-mar omen dabiltza, ez bai tute plangintza ho-rren balioa eta behar ra ikusten.

Nafarkaria

• Ainhoa Mutuberria • Irakasletzan lizentziatua

«Mito anitz gaidu da» H V afairoako Goberaua-I k l ren eta Zubietako Udalaren eskutik, herriko ohitura, mito eta bizitzari buruzko lana argitaratu du Ainhoa Mutubettia zubieta-rrak. Aldizkari itxura duen lanak arrakasta itzela lortu 1

du herritarren artean eta dohainik banatutako 300 aleakberehala agortu ziren. Hamasei orrialdetan, herri-ko adinduei egindako elka-rrizketen bidez jasotako

• informazioa islatu du zu-' bietarrak eta lehendabiziko

honek lan berriak egiteko gogoa piztu dio, aitortu di-gunez.

, Edurne Elizondo / Zubieta

INAUTERIAK pas'a'ta l asa i tasuna danagi is i Zubietako kale e tabaz-terretan eta be r tan aurki tu dugu, herria bezala iasai eta kontent , AinhOa MutUber r i a 25 u r t e k o zubie ta r gaztea . Herr iar i , be re lanari eta bere asmo berrtei bu ruz mintzatu gara berarekin.

' • Nola sortu zen Zubietari buruz egin duzun lana egiteko as-inoa? Eta zer jaso duzu bertan?-

Egia errein, ez da nire ideia izan, - Udalarena baizik, herriko histo-

riari b u r u z zegoen h u t s u n e a be-tetzeko asmoz. Proiektua presta-tu eta niregana etorri ziren nlk egin nezan. Hasieran, beraz, lari bat bezala h a r t u n u e h ba ina pix kanaka, herriko istorio eta mitoen b'erri izan eta informazio gehiago

• lortzen n u e n heiiiean, gehiago in-teresatu eta azkenean, oso gus-tura egin diit. Funtsean , Zubie-tako his tof la aztertu nahi izan

: ; dut, elkarrizketen bidez konta tu dizk • aten istorio, mito eta ohi-tur bidez. Eta anitz dira.

«Ahoz ciho zabaltzen zirenezaspaldiko mito eta istoño zahar ; anitz galdu-egin da gatit egun, ahaztu egin dituzte

herritarrek»

• Zubietako mito eta ohitura ho-riek guztiak aztertuz zer hel-buru bete nahi izan duzu? Lehenik eta behin argitu behar

du t nik aztertu d u d a n epea edo garaia gerra ondorengoa izan de-la. Garai har tan , ha in zuzen, te-lebistarik ez zegoen, libururik ez zegoen eta irakurtzen ere ez zeki-ten. Orduan, nolabait dibertitze-ko edo denbora pasatzeko isto-rioak kontatzen zituzten. Gauez kontatzen zituzten, gainera, ba-tez ere. 'Istorio gehienak a sma tu egiten zituzten,' bai sorgin eta la-miei b u r u z b a i beste hainbat gairi buruz . Baziren, hala ere, egiazko edo benetako istorioak ere. Ahoz aho kohtatzen zituzten eta noski, benetako istorio horiek guztiak biribildu eta edertu egiten zituz-ten. Nire asmoa gaur egun herri-tar anitzentzat ezezagunak diren

Herriari buruzko lana argitaratu du Ainhoa Mutuberria zubietarrak. ......,...:....'....!..:..-. .'. O S K A R M O N T E R O

istorio horiek ezagutaraztea izan da. • Zure lanean jaso dituzun isto-

rioen artean, zein da zure ustez bitxiena edo aipagarriena? S a n s o n e n istorioa a ipagarr ia

da. Erra ten omen dutenez, San-son Italiatik etorri zen Zubietara eta Mendaur mendira igo zen. Bertatik, hain zuzen, inguruko herri guztiak ikus daitezke arront ongi. Han zegoela, Saldiasko eliza b o t a t z e a b u r u r a t u z i t z a i o n . Meridaur bertako harri ba t ha r tu

• e t a h a b a i l a n s a r t u z u e n . Bultzaka eta bultzaka hasi zen ba ina ha-baila apur tu egin zitzaion eta ha-rri puska r ik handieria Zubieta inguruko mendi magalean geldi-tu -zen. Horregatik deitzen zaio H a r r i a u n d i a . Besta lde , - lamien istorio anitz ere badago. Horieta-ko ba ten arabera, adibidez, he-rriko mutil batekin ezkondu egin zen lamia ba t eta h a u r ba t izan z u t e n . Gizonak b a t a i a t u n a h i zuen baina lamiak ez. Orduan, lamiak h a u r t a ha r tu eta bitari zatitu zuen eta zati bat senar ia r i erriah zion, «torl; ba ta ia tu ezazu nahi baduzu» erranez. Hauek be-

zaiako beste hama ika istorio da-

go. • Mito eta istorio hauetaz gain,

Zubietako eguneroko bizitza ere aztertu duzu. Nolakoa iza-ten zen? Hagitz gogorra. Denak ibiltzen

ziren lañean. Haur rak ere laster has t en ziren lanean, eguneroko j a n a irabazi behar baitzen eta ez zen lan erraza. Neskatilak, bere-h a l a h a s t e n ziren ga inon tzeko h a u r r a k za in t zen edo bes t e l a , suka ldean egiten zuten lan guz-t i en tzako b a z k a r i a -p res ta tzen . Eta mutilak, berriz; artzain haS1

ten ziren gazte-gazte, bordetan. Eta u d a par tean, berriz, belarra moztera joaten ziren denak, ez baitzegoen beste modurik. • Herriko zaharrenen ahoz aho-

ko ezagutza horrek bizirik ja-rraitzen al du zure ustez gaur egun? Gaur egun aspaldiko mito, is-

torio eta ohi tura anitz galdu egin da. Ahoz aho hedatzen zirenez, h a i n j u s t u , denborarekin, ahaz tu egin dira, ez baitziren idazten. Nire amak ere anitzetan erraten dit aspaldi berak ere istorio anitz '

bazekiela, etxean konta tu takoak , ba ina gaur egun ahaz tu ta ditu gehienak. Nire ustez, gaur egungo gazteek ez dute hortaz ia ezer eza-gutzen ba ina kontakizun hagitz interesgarriak dira. Horregatik, garrantz i tsua da nire iritziz isto-rio horiek idatzi izana, behintzat gaur dakiguna eta d a u k a g u n a ez galtzeko eta ez ahazteko. • Zubietari buruzko beste lanik

egiteko eta argitaratzeko as-moa al duzu lehendabizikoaren arrakasta ikusita? Bai. Eg indakoarek in g u s t u r a

gelditu naiz eta lanean jarrai tzeko gogo bizia dauka t . Lan hone tan j o r r a t u ez d u d a n ga i a d e n e z , inauteriei buruzko zerbait egiteko asmoa dut , hagitz garrantz i t suak bait ira gure herr ian eta gure ohi-t u r e t a n . B e s t e t i k , . Z u b i e t a k o emakumeei bu ruz ere idazteko gogoa dut . Herritarrekin hizketan ibili naizenean herriko emaku-meek laq, asko egin beha r izan dutela ikusi dut , bizimodu gogo-r ra izan dute ba ina gaur egun ezer gutxi dakigu beraiei buruz . Beraz, nire lanak bide horretat ik. joko du.

AinhoaMutuberria Zubtetanjalo zeh orain 25 urte. Irakasletza ikasi badu ere, kazetaritza da gogoko duen lanbidea. Tiipi-

Ttapa' aldizkarian, hain zuzen, Zubietako gertaeren berri ema-

ten du hamabost egunero.

Kazetadtzaz gain, htsto-ria ere betidantk gustatu izan zaio Ainhoa Mutube-rrta zubletarrart. Horri es-ker, aglan, eta baita 'Tti-pi-Ttapa'-n egindako la-

nart esker, berañ eskaini zfoten Udaleko ardura-dunek herriart buruzko

lana egtteko aukera. Ha-

masei orrtaldeko lana sortu du Ainhoak, Zubie-' tako euskaraz idatziak.

Hasierah agindua baino ez zenak, hala ere, bere-hald piztu zuen bere in-

teresa eta aitortu dtgunez, *hagitz kontent egin dut lan>. Herriko adinduenei

entzunez ikasitakoak, gainera, laneanjarraitze-ko indarra eman dio eta

erran digunez, inauteriak eta Zubietako emaku-meen bizitza azteñu

nahi ditu oraln.