NAFARROAKOHITZA

BERRIA-KO DISEINU TALDEA

Iruñeko Udalak ez du berritu Arrosadiko ijito errumaniarrak artatzeko Yoar elkartearekin iaz sinatu zuenkontratuabTaldeak salatu du erabakia hartu dutela baloraziorik egin eta azalpenik eman gabe b 2-3

Hegan egin nahi,eta ezin

Pirinioak Herrien hustearenaurkako neurriak eskatzeko,

elkarretaratzeak egin dituzte

5Antiespezismoa Animalienaldeko ekintzaileak mintzatu dira

Lizarrako topaketa feministetan

4Ostirala

2019ko urriaren 11X. urtea416. zenbakia

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

2NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2019ko urriaren 11Astekoa

Edurne Elizondo Iruñea

Az a l p e n i keman gabe.Iruñeko Uda-lak, bere ka-buz, bertanbehera utzi du

Yoar elkartearekin zuen akor-dioa, Arrosadiko migratzaile ijitoerrumaniarrak artatzekoa. Iazkourrian sinatu zuten kontratua ko-lektibo horrek eta orduan JosebaAsironek (EH Bildu) zuzentzenzuen udal gobernuak. Urte bate-rako zen, bertze urtebetez luza-tzeko aukerarekin. Lehen hama-bi hilabeteak pasatuta, hutseanutzi du Enrique Maia (NavarraSuma) buru duen oraingo udalak.Unicef Nazio Batuen Haurren

Laguntzarako Funtsak haurrenlagun izendatu zuen Iruñea, urta-rrilean. Hiriko agintariek Arrosa-diko eta Azpilagañako umeekinkezka handirik ote duten zalan-tzan jarri dute Yoar elkarteko ki-deek, ordea, taldeak auzo horie-tako haur eta gazteekin egitenduen lan guztia gelditu baita ko-lokan, udalarekin zuten kontra-tua bertan behera gelditu etagero.Yoar elkarteko arduradunek

argi dute arretaren kalitateak be-hera eginen duela, eta behera egi-nen duela, halaber, beren progra-metan hartu ahal izanen dituztenpertsonen kopuruak. Kontratuaez berritzeak ekarri baitu, jada,hilaren 17tik aurrera, hiru pertso-na gutxiago ariko direla laneantaldean.«Ez digute azaldu zein den

kontratua ez berritzeko arrazoia;programari buruzko ebaluaziorikez dute egin; ez digute emaitzen

berri eskatu; ez dute bertze alter-natibarik jarri mahai gainean. Be-har zen zerbitzu bat kendu dute,bertze deus eskaini gabe». Horixesalatu du Yoar elkarteko kideZahira Iturbidek. «Gerta zitekee-la bagenekien, baina, hala etaguztiz ere, ezustean hartu gaitugertatu denak», erantsi du.Yoar 1996. urtetik ari da Iruñe-

ko Arrosadia eta Azpilagaña au-zoetan lanean, haur eta gaztee-kin. «Auzo horietako herritarreksortutako elkarte bat da; kezkazuten haurtzaroarekin eta hau-rren eskubideekin, eta arlo horre-tan eragiteko hasi ziren lanean»,azaldu du Iturbidek. Talde txikiaziren, hasieran, baina gora egindu inplikatu diren pertsonen ko-puruak, eta horrek ekarri du Yoarelkarteko kideen lan esparrua za-baltzea.Egoitza Arrosadian du, auzoko

zentroan. «Auzo konplexua da»,Yoar taldeko kideek erran dute-nez. «Migratzaile anitz bizi dirahemen. Bertze toki anitzetan bai-no merkeagoak dira hemen etxe-bizitzak, eta horrek jendea eraka-rri du». Auzoaren egunerokoa-ren bilakaerak eragin ditualdaketak, bai eta gatazkak ere,hainbatetan. Arrosadiko auzokozentroko paretetan ere agertuizan dira ijito errumaniarren aur-kako pintaketak, adibidez.Egoerak piztu du Yoar elkarte-

ko eta bertze hainbat kolektibota-ko kideen kezka; bai eta udalare-na ere. Ondorioz, auzoko egoerariburuzko diagnosia egin zuten hi-riko agintariek, eta mahai gaine-an jarri zituzten datuak, iaz: Arro-sadiko biztanleen %34 daude po-brezia edo bazterketa arriskuan;kopurua anitzez handiagoa da bi-

Iruñeko Udalak, bere kabuz, bertanbehera utzi du Yoar elkartearekin iaztikzuen kontratua, migratzaile ijitoerrumaniarrak artatzekoa. Kolektibohorrek haur eta gazteekin egiten du lan.

Dagoenakendu, etadeus ez jarri

Yoar elkarteko kideak, Arrosadiko auzoko zentroan duten egoitzaren kanpoko aldean. IÑIGO URIZ / FOKU

3NAFARROAKO HITZAOstirala, 2019ko urriaren 11 Astekoa

Alfabetatze ikastaroak egin dituzte, bertzeak bertze, emakume ijito errumaniarrekin . IÑIGO URIZ / FOKU

Aisialdiarekin lotutako jarduerak ere garatzen dituzte Yoar elkarteko kideek. YOAR

zilagun migratzaileen artean:

%68. Eta 15 urte baino gutxiago

duten migratzaileen egoera da la-

rriena, ikerketak agerian utzi

duenez, %47 bazterketa egoeran

baitira.

Errealitate horri aurre egiteko

baliabideak urriak izan dira.

Diagnosiak berak nabarmendu

zuen bazterketa egoeran ziren

pertsonak gizarteratzeko progra-

marik ez zegoela auzoan. Yoar el-

karteak, hain zuzen ere, behin eta

berriz eskatu ditu baliabideak eta

auzoan eragiteko tresnak, azken

urteotan.

2016. urtean, azkenean, elkar-

teak eta Iruñeko Udalak hitzar-

mena sinatu zuten. «Udalak bere

gain hartu zuen prebentzioa lan-

tzeko zerbitzu bat jartzeko ardu-

ra; bertze hainbat auzotan ere ba-

dira gisa horretako programak.

Udalak, hain zuzen ere, auzo el-

karteen bitartez hasi zen preben-

tziorako lan hori egiten», erran

dute Yoar elkarteko kideek.

Arrosadiko eta Azpilagañako

haur eta gazte guztiekin lan egin

izan dute taldeko arduradunek,

baina Europa ekialdeko migra-

tzaileen etorrerak aldatu egin ditu

Yoar elkarteko kideen dinami-

kak, azken urteotan: «Ijito erru-

maniarrek behar eta ezaugarri

bereziak dituzte, eta horrek eka-

rri du haiek artatzeko ahaleginak

gure zerbitzuetatik kanpo utzi

izana bertze erabiltzaile anitz»,

azaldu du Itxaso Arangurenek.

Hau da, Yoar taldeak ijito erru-

maniarren kolektiboa artatzeko

bideratu behar izan ditu baliabide

anitz, eta, ondorioz, bertze lan es-

parruak bazter utzi behar izan di-

tuzte. «Ezin izan baitugu dena

egin».

Arreta osoa«Ijito errumaniarrek arreta han-

dia behar dute; gobernuak ere

esku hartu beharko luke, gure us-

tez, esparru guztietan eragin ahal

izateko. Badira, adibidez, eskolan

inoiz egon ez diren hamahiru ur-

teko nerabeak. Egungo hezkun-

tza sistema ez da gai gazte horiek

hartzeko. Egoerak okerrera baino

ez du egiten pertsona horiek arre-

ta osoa jasotzen ez badute». Hori-

xe nabarmendu nahi izan du

Itxaso Arangurenek, egin beha-

rreko lana zenbaterainokoa den

azaltzeko.

2018. urtean, bertze urrats bat

egin zuen Iruñeko Udalak lan ho-

rretan laguntzeko. «Guk egiten

genuen lana sendotu beharrean,

bertze proiektu bat jarri zuen

udalak martxan, biziki-

detza lantzeko», erran

du Iturbidek.

Prebentzioa lantzeko

programa batekin eta bi-

zikidetza lantzeko beste

batekin, ontzat eman

dute Yoar taldeko kideek

azken urtean egindako

lana. Lantaldea sendotu

ahal izan dute, eta eskura

izan dituzten baliabideekin, arre-

ta hobetu. «Ijito errumaniarrak

artatzen hasi ginenean, kolektibo

horretakoak ez ziren erabiltzaile-

en kopuruak behera egin zuen

nabarmen; egoera hori aldatzea

lortu dugu». Azken urtean, lau-

rehun erabiltzaile inguru izan

ditu Yoar elkarteak; haietatik 108

ziren ijito errumaniarrak: 59

adingabe, eta hamasei inguru 18

eta 25 urte bitartekoak. «Hel-

duen artean, gehienak emaku-

meak izan dira». Bertzeak bertze,

alfabetatze programetan parte

hartu dute Yoar taldeko kideek.

Programa horietan bitartekari

lana egin duten hainbat emaku-

me errumaniar ijito ere aritu dira.

Datozen hilabeteotarako ikas-

taroak prest zituen jada Yoar el-

karteak, Iruñeko Udalaren eraba-

kiaren berri jaso zuenean. Kontra-

tua ez berritzeak ekarri du, ondo-

rioz, ikastaro horiek guztiak ber-

tan behera uztea: «Denak beteta

zeuden; jendeak badu parte har-

tzeko gogoa eta interesa, eta ez du-

te ulertzen zergatik ezin izanen

duten egin. Guretzat, zaila da azal-

tzea udalak hartu duen erabakia,

guk ere ez baitugu inolako azalpe-

nik jaso», erran du Iturbidek.

Eneko Elizari eta Marta Taber-

nero aritu dira, azken hilabeteo-

tan, udalarekin adostutako bizi-

kidetza programan lanean. Hila-

ren 17tik aurrera, lanik gabe

geldituko dira. «Tristuraz hartu

dugu berria, baina larriena ez da

gure egoera; guk eginen dugu au-

rrera. Arazoa da jende anitz geldi-

tuko dela behar duen arreta jaso

gabe», nabarmendu du Eneko

Elizarik.

«Ez dakigu zer eginen dugun;

gure lan guztia berrantolatu be-

har dugu. Ezin izanen dugu lehen

egiten genuen guztia egin». Ego-

erak kezka sortu die Yoar taldeko

kideei; eta, batez ere, ezintasun

sentipena. «Zergatik hartu du

udalak hartu duen erabakia? guri

ez digute azaldu. Nork bere anali-

sia egin dezala».

Bilera bat eskatu dute auzoko

hainbat elkartek, baina ez dute

erantzunik jaso. Ijito errumania-

rrak artatzen dituztenen Roma

Sareko kideek ere idatziz egin

dute eskaera, baina haiei ere ez

diete deus erantzun.

Aurrera egin nahi dute Yoar

taldeko kideek, bidea maldan

gora dutela ederki jakin arren.

Halere, Arrosadian eta Azpila-

gañan elkar ezagutu nahi duten

bizilagunen ondoan jarraitu nahi

dute, argi baitute hori dela biziki-

detzaren gako nagusietako bat:

ondoan dagoena ezagutzea. Gisa

horretako zubi lana sendotu nahi

dute, hitzarmenik gabe zaila dela

jakin arren.

1996an sortu zuten Yoar; auzoelkarteek garatu dute taldea,Arrosadiko eta Azpilagañakohaurrak artatzeko asmoz

Datozen hilabeteotarakoikastaroak prest eta betetazituzten, baina bertan beherautzi behar izan dituzte

Edurne Elizondo Iruñea

Lizarratik, Durangora.Bide hori eginen duEuskal Herriko mu-gimendu feministak,datozen asteotan.

Aurreko asteburuan, neska gaz-teen topaketak egin zituzten Liza-rran, Egin dezagun topa lelope-an; eta azaroaren 1, 2 eta 3an, Euskal Herriko V. Jardunaldi Fe-ministak eginen dituzte, Duran-gon (Bizkaia), Salda badago izen-burupean. Lizarran izan zirenAntsoain Antiespezista taldekoMaddi Azkoiti eta Saioa Miranda,eta Durangora ere joanen dira;hara ailegatu aurretik, Bilbon egi-nen dute geldialdia, azaroaren1ean, Nor kolektiboak eta EuskalHerriko bertze hamaika talde an-tiespezistak antolatu duten mani-festazioan parte hartzeko. Esku-tik heldu diote elkarri feminis-moak eta antiespezismoak.«Feminismoak antiespezista

izan behar du, eta antiespezismo-ak feminista». Mezu hori nabar-mendu dute Azkoitik eta Miran-dak. Are gehiago erran dute:«Kontua ez da zapalkuntzak al-deratzea; kontua da zapalkuntza

horiek nola eta zer argudiorengainean egituratzen diren azter-tzea, esparru horretan antzekota-sun handiak daudelako», azaldudu Azkoitik. Mirandak adibidebat erantsi du: «Androzentris-moa eta antropozentrismoa pare-koak izan daitezke egiturari soeginez gero, bi kasuetan irizpidearbitrarioak daudelako babestenduten zapalkuntzaren atzean».

Feminismoaz eta antiespezis-moaz, androzentrismoaz eta an-tropozentrismoaz aritu dira An-tsoain Antiespezistako bi kideak,hain zuzen ere, Lizarran egindakoneska gazteen topaketetan. Es-kertu dute aukera, eta, eskertudute, batez ere, topaketetako an-tolatzaileek egin izana animalienaskapenaren aldeko borroka po-litikoaren auzia mahai gainean

jartzeko urratsa. «Ez genuen gukproposatu; gaiaz mintzatzera joa-teko eskatu ziguten. Interesabada, eta Lizarran argi gelditu da.Jende asko etorri da hitzaldira,neska oso gazte asko».

Elkar elikatu

Durangoko Euskal Herriko V.Jardunaldi Feministetan ere iza-nen du toki bat antiespezismoa-ren inguruko gogoetak; Nor ko-lektiboko bozeramaile MaialenSagues ariko da gaiaz, azaroaren2an. Euskal Herriko mugimenduantiespezistak apustu garbia egindu egungo gizartean indarreandiren botere sistemen aurka bategiteko. «Zapalkuntza baten kontrako

borrokak ezin du beste zapalkun-tza bat justifikatu», erran du Mi-randak. Bat egin du Azkoitik.Azaldu du feminismoaren esku-tik ailegatu zela antiespezismora,sare sozialen bidez ezagututakoekintzaileen bidez, hain zuzenere. «Ezin dut imajinatu feminis-moa antiespezismorik gabe, eztaalderantziz ere, antiespezismoafeminismorik gabe». Uztartuditu bi borrokak. Mirandak erebai. Antiespezismoak mugimen-

du feministatik zer ikasi baduelauste du Antsoain Antiespezistataldeko kideak: «Feminismoakbide luzeagoa egin du; aurrera-pauso asko eman dira, eta estrate-gia asko jarri dira mahai gainean;hortik tresna asko har dezakegu,eta erabili antiespezismoaren es-parruan».Azkoitik eta Mirandak badakite

anitzi kosta egiten zaiela gizakiekespezismoan duten rol zapaltzai-lea onartzea. Emakumeak diraheteropatriarkatuak zapaltzenduen subjektua; espezismoarenkasuan, berriz, gizakiak dira za-paltzaile. «Borroka feministatikaldarrikatzen dugu gizonezkoekberen pribilegioak berrikusi be-har dituztela, eta beren jarrera za-paltzaileak bazter utzi. Guk ere,emakumeok, gauza bera egin be-har dugu parte har dezakegungainerako zapalkuntza guztie-tan», erran du Azkoitik.Antiespezismoak animalien

askapena jarri nahi du erdigune-an, eta, ondorioz, mugimenduhorretako ekintzaileek gizakizbertzeko animalien «aliatu» izanbehar dutela erantsi du Miran-dak: «Gizakiz besteko animaliekere badute erresistentziarako gai-tasuna; guri aliatu rola dagokigu.Ez gara gu borroka honetako pro-tagonista».Gogoeta horiek guztiak parte-

katu dituzte Antsoain Antiespe-zista taldeko kideek Lizarrako to-paketetan bat egin zuten feminis-ta guztiekin. Urriaren 5ean emanzuten hitzaldia, eta, egun berean,azaroaren 1ean Bilbon bigarrenezeginen duen manifestaziora dei-tzeko agerraldia egin zuen Norkolektiboak, protesta babestuduten gainerako talde antiespe-zistekin. Zehazki, Antsoain An-tiespezista, Tafalla Antiespezista,Arkanbele, Bezala, LiberazioOrroa, Inurri Antiespezista, Gas-teizko Talde Antiespezista, Aske-kintza eta Durangaldea Antiespe-zista kolektiboek egin dute batmanifestazioarekin. 17:00etanhasiko da, Unamuno plazan.Han izanen dira Azkoiti eta Mi-

randa. Taldea iazko udan sortu,eta azaroaren 1eko manifestazioaegin eta gero sendotu zuten, hainzuzen ere. Geroztik, gainerakoherri mugimenduen babesa lortudutela azaldu dute ekintzaileek.«Taldeko kideak beste hainbatkolektibotako militante ere baga-ra, eta horrek asko erraztu dugure lana». Gazte mugimendukoeta mugimendu feministako kideere badira ekintzaile antiespezis-tak, bertzeak bertze. «Lortu dugukolektibo horiek antiespezismoaborroka politiko gisa onartzea;horixe baita», bukatu dute.

Toki bat izan du gizakiz bertzeko animalien askapena helburu duen mugimendupolitikoari buruzko gogoetak, Lizarran egin berri duten neska gazteen topaketan.

Feministak eta antiespezistak

Iazko azaroaren 1ean Bilbon egindako manifestazio antiespezista. NOR

Laurehun emakumek baino gehiagok egin dute bat, Lizarran JUANAN RUIZ / FOKU

4NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2019ko urriaren 11Gaiak

Kattalin Barber Iruñea

Arazoak, desore-

kak eta gabeziak.

Nafarroako ekial-

deko Pirinioetako

biztanleek «poli-

tika eta neurri zehatzak» eskatu

dituzte eskualdea egituratzeko.

Horretarako, bost minutuko la-

nuztea egin zuten, joan den osti-

ralean, Otsagabian, Erronkarin

eta beste hainbat herritan bildu-

tako dozenaka herritarrek.

«Despopulazioaren aurkako

estatu ituna nahi dugu». Mikel

Aoizen hitzak dira; zaraitzuarrak

aski ongi ezagutzen du Pirinioe-

tako egoera. Espainiako hainbat

elkartek deitu zuten elkarretara-

tzera, eta Pirinioetako kolektibo-

ek bat egin zuten.

Ez da aldarrikapen berria. Hiru

elkarte ari dira elkarlanean men-

dialdean: Zaraitzun eta Nabasko-

zen, Bizirik Gaude; Aezkoan eta

Erroibarren, Pirinioan Lan eta

Bizi; eta Erronkarin, Txantxalan.

Hiru elkarteak orain dela bi

urte hasi ziren Nafarroako Parla-

mentuarekin lanean, eta bertako

talde guztiek onartu zuten Piri-

nioen inguruko txostena egitea.

Agirian, eskualdeko biztanleek

dituzten arazoak eta gabeziak

jaso dituzte, bai eta gobernuaren

borondatea neurriak hartzeko

ere. Hala ere, gaia «mugitu gabe»

dagoela ohartarazi du Aoizek.

«Sei hilabete daramagu aurrera-

pausorik eman gabe; bitartean,

jendea badoa». Basamortu de-

mografikoaren kontzeptua izan

du hizpide Aoizek; kilometro ko-

adro bakoitzeko sei biztanle bai-

no gutxiago bizi diren guneak

dira. «Pirinioetako egoera da

hori; neurriak behar ditugu».

Etorkizuna bermatu

Herriak ez husteko, bizi kalitatea

bermatzea eskatu du Aoizek. Ara-

zo zehatzak ditu Pirinioak: osa-

sun arloan, esaterako, urtebete

daramatzate guardiako farmazia-

rik gabe. «Horrek arazoak sor-

tzen ditu norbait gaixotzean».

Etxebizitzarik eza bada beste

arrazoi bat biztanleek herrietatik

alde egiteko. Horregatik eskatu

du Aoizek alokairu sozialeko

etxebizitzak sustatzea eta udala-

renak direnak egokitzea. «Zaila

da norbaitek etxea aurkitzea he-

men; aldi berean, etxeen erdiak

baino gehiago hutsik daude».

Herrian bizi nahi dutenentzat

«erraztasunak ematea» oso ga-

rrantzitsua dela dio Aoizek, arlo

administratiboan oztopoak

saihesteko. «Nafarroako beste

eremu batzuekin alderatuz oso

bestelakoa delako gure errealita-

tea; adibidez, hezkuntza ratioak

ezartzeko orduan, errealitate hori

kontuan izan behar da». Legeak

tokian tokira egokitzeko eskatu

dute.

Urteotan lortu dutena ere izan

du hizpide Aoizek. Zuntz optikoa

ezarri dute, adibidez. Horrez gain,

landa eremua «ahalduntzea» al-

darrikatu dute. «Ematen du hiria

dela bizi eredurik onena, eta baz-

tertu egin da herriko bizitza. Ho-

rren aldeko apustua egin behar

dugu». Egungo egoera kontuan

izanda «etorkizuna bermatzea»

zaila dela esan du, baina bertan

bizi nahi dutela berretsi du.

Nafarroako ekialdeko Pirinioetako herriak ez husteko,«lehenbailehen» neurriak hartzera deitu dute bertakobiztanleek; egoera salatzeko elkarretaratzea egin dute hainbatherritan, Pirinioetan lan egin eta bizi nahi dutela aldarrikatzeko.

Herrien alde egindakoapustua berretsi dute

Ostiralean elkarretaratzea egin zuten Erronkarin. TXANTXALANHorma irudi bat egin dute Zaraitzuko herritarrek, han bizi nahi dutela aldarrikatzeko. BIZIRIK GAUDE

5NAFARROAKO HITZA

Ostirala, 2019ko urriaren 11 Gaiak

RHURBILDU ETA LAUAmets ArangurenArrieta

EreduAz

Telefono dei batek ate-rarazi nau kontserba-torioko mediatekatik.Gorde gabeko zenba-

kia da. Astelehena da, hamarordu daramat kontserbatorioan,eta eguneko azken klasean sar-tzear nago. —Bai?…Eskegi, eta ahoan irribarre bat

dudala hasi naiz gauzak biltzen.Berandu nabil.—Amets! –Maite hurbildu zait–.

Zer moduz?—Ongi, ongi, zu?

—Joe, pozik ematen duzu.—Bai, dei bat jaso berri dut… Zalantzati nago, kontatu ala ez,

izan ere, Faltzesko 23 urteko la-guna da Maite, A ereduan ibilita-koa… Merezi du kontatzea…? Tira,saiatuko naiz, zergatik ez?—Kontua da BERRIAegunkariak

eskualdekako gehigarriak atera-tzen dituela astero, NafarroakoHitzahemen. Mobida da, ez dakitzerbait entzun duzun, duela biz-pahiru aste bertako kolaboratzai-leetako bat hil egin zela… (‘Aber, Amets, zer ari zara

kontatzen? Apenas ezagutzen

zenuen zuk, nola ezagutuko duhonek…’, pentsatu dut nire baita-rako.Baztango idazle eta bertsolari…—Jon. —Esan dit Maitek nik

esaldia bukatu aitzin-.‘Bai…’ harritu eta lotsatua atera

zait.—Bua, hau pena jakin genue-

nean… Euskara irakasle izan ge-nuen txikitan eskolan, Faltzesen. Bera izan zen, Urkorekin, besteeuskara irakaslearekin batera,Faltzesko euskararen egunarensortzaile. Eta horren harira, esko-laz kanpoko gazte askorekin ere izan zuen harremana. Arrakastaitzela izan du gure herrian euska-raren egunak urte luzez, orainpixka bat gain behera badago ere.Garai hartan, inguruko herri guztietako jendea biltzen zen Fal-tzesera egun horretan, kristona

montatzen zen. Egia esan, errefe-rentzialtasuna lortu zuen Erribe-ran. Gogoan dut, irakasle ona iza-teaz gain, irakasle berri-gazte-guapo tipikoa zela Jon, badakizu… ikasle guztiek maiteduten horietakoa. Euskara mai-tatzen irakatsi zigun, eta ni, per-tsonalki, markatu ninduen. Zerpena…Ez dut jakin zer esan. Irentsi behar izan ditut nire

pentsamenduak, eta poliki egindugu Maitek eta biok mediateka-tik 03 gelarako bidea. Maite hiz-ketan. Ni isilik gelditu naiz, etaadi.Ezjakintasunetik miresmene-

rako 30 metroko bidaia motzabezain sakona.Begira, Jon, zenbat gauza kabi-

tzen den zu bezalako hutsune ba-tean.

Begira, Jon, zenbatgauza kabitzen denzu bezalako hutsune

batean

Irudia b Iruñea

Zubi lana, sakabanaketaren aurkaSare plataformak 600 lagun bildu zituen larunbatean, Iruñean, sakabanaketa politikaren kontrako protestan.

Egoera konpontzeko, «ezberdinen arteko» zubiak eraikitzeko beharra nabarmendu zuten plataformako kide-

ek, eta, asmo hori irudikatzeko, Oblatuen zubia eta Santa Engraziako zubia lotzeko giza katea egin zuten. 350

metro daude Arga ibaiaren gaineko bi zubion artean. «Ea gaurkoak balio duen presoak etxeratzeko. Beharrez-

koa bada hau mila aldiz egitea, bada, egingo dugu», erran zuten parte hartzaileek. JAGOBA MANTEROLA / FOKU

6 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2019ko urriaren 11Iritzia

Ehunka arrain agertu dira hilda, Alhamaibaiko ura hartzen duen putzu batean

CORELLA bEhunka arrain hil dira Corellan, Alhama ibaiko ura har-tzen duen putzu batean. Basozainak eta Foruzaingoa ari dira ikertzenzer gertatu den, baina litekeena da uraren oxigenorik ezak eragin iza-na animalion heriotza. Hori da orain mahai gainean dagoen hipotesinagusia. Corellako Udaleko basozainak joan den urriaren 2an ohartuziren arrainen «ezohiko jokabideaz»; putzu bazterrean pilatzen ari zi-rela konturatu ziren. Gobernuko basozainei eman zieten abisua, bainajoan zirenean ezin izan zuten deus egin, eta ehunka arrain hilik aurki-tu zituzten.

%59,6LANGABEEN ARTEAN ZENBAT DIREN EMAKUME

Nafarroan 30.437 pertsona daude langabezian, iraileko datuen arabera,

eta horietatik %59,6 emakumezkoak dira. Emakumeen artean %12,3 da

langabezia tasa, eta gizonezkoen artean, berriz, %5,7. Bertzalde, urtea

hasi zenetik egin diren kontratuen %93 baino gehiago izan dira behin-

behinekoak.

Haserrea eragin du Zudaire itsu usteazakusatu zuten polizia absolbitu izanak

ATARRABIA b Herritarrak karrikara atera ziren larunbatean, AingeruZudaire itsu uzteaz akusatu zuten polizia absolbitu izana salatzeko.2012. urtean, murrizketen aurkako greba batean, Espainiako Poliziakbotatako gomazko pilotakada batek zauritu zuen Zudaire, eta begi bateko ikusmena galdu zuen. Orain, gertakari hartatik sei urtera, Nafarroako Auzitegi Probintzialak ebatzi du baietz, pilotakada batek«itsu» utzi zuela Zudaire. Polizia bat auzipetu zuten lesioak eragitea-gatik, baina absolbitu egin dute, tiro nork egin zuen frogatu ezin izandelako.

«Klima larrialdi bati egin behar diogu aurre, etagure betebeharra da bat egiteagauzak aldatzea xede duenborrokarekin»

Juan Gutierrez RuizNafarroako Gazteriaren Kontseiluko presidentea

MUSIKA

ALTSASUErkudengo Ama abesbatza.

bBihar, 19:30ean, Iortia kultur etxean.

ATARRABIAReincidentes

eta Josetxu Piperrak.

bGaur, 21:30ean, Totem aretoan.

ATARRABIAKilimak, Ezetaerre

eta El Sonido de la Metralla .

bGaur, 00:00etan, txosnetan.

ATARRABIABufalo River Band.

bBihar,23:30ean, Antso VI.a plazan.

IRUÑEANafarroako Orkestra

Sinfonikoa.

bGaur, 20:00etan, Baluarten.

IRUÑEAPaco Ibañez.

bGaur, 20:00etan, Gaiarren.

IRUÑEAThe Offensive, Still Mad,

A Deshoras, Nakama Planet eta

Pensamiento Aleatorio.

bGaur, 20:30ean, Zentralen.

IRUÑEANai Barghouti.

bBihar, 20:00etan, Baluarten.

IRUÑEAAbba The New Experience.bBihar, 21:30ean, Zentralen.

IRUÑEAJohn Mayall.

b Igandean, 20:00etan, Zentralen.

IRUÑEANafarroako Orkestra

Sinfonikoa.

bOstegunean, 20:00etan,

Baluarten.

BERTSO SAIOAK

IRUÑEABertsokabi sariketa:

Etxahun Azkarraga, Patxi Castillo,

Joanes Illarregi, Mikel Lasarte,

Endika Legarra eta Sarai Robles.

bOstegunean, 19:00etan,

Mendillorriko Antzaran.

ANTZERKIA

ALTSASULogela Multimedia:Drag-e uraren bila.

b Igandean, 17:00etan, Iortian.

ANTSOAINDemode Quartet:

Epa txiki!.

b Igandean, 18:00etan, antzokian.

ATARRABIADetritus Teatrus:

Ovarios verdes fritos.

bGaur, 20:00etan, kultur etxean.

BERIAINProducciones Maestras:

Loco desatino.

bGaur, 21:00etan, kultur etxean.

CINTRUENIGONacho Vilar Prod.:

Hamelingo txirularia.

bBihar, 18:00etan, Avenidan.

IRUÑEA Pentacion: Perfectos

desconocidos.

bBihar eta etzi, 20:00etan, Gaiarre

antzokian.

IRURTZUNTxalo: Rita.

b Igandean, 19:00etan, kultur

etxean.

MUETZZirika Zirkus: Va de cine.

bBihar, 18:00etan, kiroldegian.

ULTZAMAXabi Flamarique ipuin

kontalaria.

bBihar, 16:30ean, Lizasoko Orgiko

basoan.

DANTZA

TAFALLADantzaz: Growing young.

bGaur, 20:30ean, kulturgunean.

VIANAFueradeleje: ¿Quién teme

al lobo feroz?

bEtzi, 18:00etan, kultur etxean.

BERTZELAKOAK

IRUÑEAWallay filma.

bAsteartean, 19:30ean, Iturramako

Civivoxean.

IRUÑEAAfter Cage jaialdia.

bAsteartean, 20:00etan, Gaiarren.

7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2019ko urriaren 11 Agenda

Diskurtso horri eman diote ba-

besa oraingo sententziek?

Euskara gutxietsi egin dute; ustedut sententziek eragin dutenarrisku nagusia dela, gaur egun,Nafarroakoa bertakoa ez den edo-zein hizkuntza euskararen gaine-tik jarri dutela. Hori da esaten aridirena. Legeak ez du esaten eus-kara meritutzat ezin dela hartueremu mistoan eta ez-euskaldu-nean. Beste gauza bat da batzuekzer irakurketa egiten dituzten.Maria Txibitek, adibidez, esan duadministrazioko lanpostu askokolokan direla. Ni ez naiz jurista,baina ez dut uste irakurketa horizuzena denik. Euskararen aurkakoen inposi-

zioaren ideiari bidea eman diote

epaileek oraingo ebazpenekin?

Bai. Inposizioaren ideia zabaltze-ko erabili dituzte hedabideak,erabili dute parlamentua. Inposi-

zioaz mintzatzen dira, jakinik ereeuskaldunok garela bazterketasufritzen dugunak, administra-zioak bere betebeharra bere eskuhartzen ez duelako: hiritarren es-kubideak bermatzekoa, alegia.Inposizio bakarra kontrakoa da:euskara hutsean ez dago deus;beti ele biz behar du. Norbanakobatek hasten badu harremanaadministrazioarekin euskaraz,zergatik jaso behar du erantzunaele biz? Ez da gauza bera gerta-tzen gaztelaniaz jotzen duguneanadministraziora. Hor ikusten dabazterketa non dagoen, eta inpo-sizioa zein den. Epaiak hiritarreneskubideak aipatzen ditu, baina,aldi berean, eskubide horiek mu-gatzen eta urratzen ditu.Tokiaren araberakoak direlako

eskubide horiek?

Hori da. Baina, eskubideak hirita-rronak badira, ez al du bost axola

non gauden? Eskubidea gureabada, ez genuke galdu beharkogauden tokiaren arabera. Kontra-esan handia dago hor, eta nire us-tez auzi larria da. Eskubidea hiri-tarrena bada, epaiak berak dioenbezala, esan beharko luketeegungo euskararen legea bazter-tzailea dela, eta konstituzioarenaurkakoa; ezberdintasunak ezar-tzen dituelako eskubideetan, bizizaren tokiaren arabera.Aurreko legegintzaldian galdu

zen zonifikazioaren oztopoa

gainditzeko aukera bat?

Beste helduleku bat izanen genu-ke; halere, zonifikaziorik gabekolegeak dituzten beste hainbat to-kitan ere izan dituzte arazoak, in-terpretazioak egiten direlako beti.Baina, noski, zonifikazioak larrituegiten du egoera. Ausardia faltaizan da, nire ustez, aurreko lege-gintzaldian. Zailtasun handiak

bazirela badakit, iritzi eta sentsi-bilitate ezberdineko taldeak zeu-delako, baina iruditzen zait ba-tzuentzat hizkuntza eskubideakbigarren mailako eskubideak di-rela. Batzuek, oraindik ere, ezdute onartu herritarrok hizkun-tza eskubideak ditugula. Legea ezda aldatu, eta, ondorioz, legezzailtasun gehiago ditugu edozeraldaketa defendatzeko.Hizkuntza ez da lehentasuna

izan?

Hartu diren neurriak azken mo-mentuan hartu dira. Zailtasunakbadaudela badakit, gauzak ongiaztertu behar direla, baina ustedut gehiago eta lehenago mugitubehar zutela martxan jartzeko.Gaia utziz joan dira. Euskalgin-tzan ari garenon ustez, gainera,hartu diren neurriak eskasak izandira. Hartu dituzten neurriak ezdira izan eskubideen bermatzaile.Guretzat eskasa zen horretan ereatzera egin dute; egoerak txarreraegin du.Sozialistak dira orain gobernu-

ko buru. Zer espero duzu?

Ez nau gehiegi kezkatzen sozialis-tek zer eginen duten. Gehienetanez dira agertu eskubideak berma-tzearen alde. Orain kontua da go-bernuan direla, eta gobernuandauden beste taldeek beste iritzibat dutela. Nik uste dut Nafarroa-ko Gobernuak helegitea aurkeztubeharko lukeela. Gobernuak de-kretu bat onartu zuen, eta, orain,gobernuari dagokio dekretu horiaurrera eramateko ahaleginakegitea. Bestalde, uste dut gober-nuak segitu behar duela departa-mentuetako euskara planak ga-ratzen. Halere, ez dakit zenbate-raino diren prest PSNkoak etagobernuan diren besteak gai ho-netan hordagoa jotzeko. Ez dakitzenbateraino den euskara lehen-tasuna haientzat guztientzat.Ez duzu konfiantza handirik?

Badakit politikan egoera baldin-tzatzen duten beste auzi asko ba-direla, baina zenbateraino da le-hentasuna? Hori da kontua. Ara-zoak larriak dira, berehalakoerantzuna behar dute, baina ezdituzte lehentasun gisa hartzen.Zer erantzun eman beharko luke

euskalgintzak?

Normala da amorrua sentitzea,eta ongi dago manifestazio bategitea gure haserrea agertzeko,baina egin dezakegun urratsikgarrantzitsuena da euskara ikas-tea eta erabiltzea. Administrazio-ak baliabideak jarri beharko li-tuzke denek hizkuntza ikasteko.Errespetuaz hitz egiten dute, bai-na errespetua haientzat da goitidagoena ez molestatzea. Niretzaterrespetua da ulertzen ez duenakahalegina egitea ulertzeko.

«Inposizio bakarrakontrakoa da: euskarahutsean ez dago deus»

Sagrario Aleman b Euskalgintzako kidea

Aurreko gobernuak onartutako Euskararen dekretuak kontrako bi sententziajaso ditu, eta edukiz hustu dute. Ebazpenek herritarren eskubideak aipatu bai,baina, aldi berean, mugatu egiten dituztela salatu du Alemanek.

IDOIA ZABALETA / FOKU

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2019ko urriaren 11

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus

Edurne Elizondo Iruñea

Euskararen alde aritu da beti Sa-grario Aleman (Etxaleku, 1952).Euskaldun anitzek sentitu dutenhaserre bera sentitu du, Nafarro-an hizkuntzaren aurkako azkenerasoa ikusita. Erantzunak zeinbehar duen argi du: hizkuntzaikasi eta erabili.Azken urteotako kolperik gogo-

rrena izan da oraingoa?

Gogorra da, baina ez nuke esanengogorrena; gogorrena izan zenEuskararen legea bera, eta legehori nola interpretatu dutenbehin eta berriz: beti eskubideakurratzeko, eta ez errespetatzeko.Oraingoa egun oroko kontu batda, neurri handi batean.Amorru handia eragin du, hale-

re, euskaldunen artean.

Uste dut eragin fisikoa ere izanduela oraingo eraso honek gure-gan. Gorputzak ere sumatzen du;nik, behintzat, bai. Ez da bakarrikarlo arrazionalean eta sentimen-duen alorrean eragina duen zer-bait; eragin fisikoa ere badu.Oraingo egoeraren oinarria, be-

raz, legez ezarritako zonifika-

zioa da, zure ustez?

Legea onartu zenetik, batzuenikuspuntua zen lege txarra edo ezhain ona izanagatik ere, aurreraegiten ahal zela. Eta egia da; lege-rik gabe ere, gauza asko egitenahal dira, borondatea eta gogoabadira. Administrazioak uste ba-du bere betebeharra dela bertakohizkuntza zaintzea, garatzea etasustatzea —legeak bere helburue-tan zehazten duen bezala—, ho-rretarako borondatea badu, egindezake gauza asko. Borondateak,baina, huts egin du, eta, legeakadministrazioa gauza gutxitarabehartzen badu ere, beti interpre-tatu izan da modu murriztaile ba-tean: halaxe egin dute epaileek,aurkeztutako helegiteen bidetik;eta halaxe egin du gobernuak be-rak, bere dekretuetan eta eraba-kietan. Legeak, berez, ez baitudeus debekatzen. Baina beti uler-tu izan da baietz, debekatzen zue-la. Adibidez, hezkuntzan.Eremu ez-euskaldunaz eta D

ereduaz ari zara?

Bai. Ematen zuen gure hizkuntzaeskubideak aldarrikatzen ditugu-nok ere sinetsi genuela legeak de-bekatzen zigula D eredua ezartzeaeremu ez-euskaldunean. Legeakez zuen hori esaten, baina hain-beste aldiz errepikatu digute ere-mu ez-euskaldunean eskola ezinzela euskaraz izan, ezen sinetsiegin baitugu debeku hori bazego-ela. Egun oroko politika bilakatudute hori, egun oroko diskurtso;eta diskurtso horrek, azkenean,guztiak konbentzitu gaitu.