Narrazioak Lantzen 1 - atalak.eus · Zaharra naiz eta zu lako bidai ari asko ezagutu ditut; lau...
9
Enperadore e r o a Joseba Sarrionandia
Transcript of Narrazioak Lantzen 1 - atalak.eus · Zaharra naiz eta zu lako bidai ari asko ezagutu ditut; lau...
Enperadore
e r o a
Joseba Sarrionandia
NARRAZIOA
uhaitz irudia dudala esaten didazu, bidaiaria. Bai,jadanik abar idortuak dira ene ile urdinduak, eta zurarenmargokoak ene beso behiala azkarrak. Ez nazazu, halaere, zuhaiz tzat har, ezta ere bidelapurtzat, ezen esanen
baitizut nor naizen: bidegurutzeko konta laria naiz; anitz garaTxinan eta ezaguturen zeni tuzke etxea utzi berria ez bazina.Zaharra naiz eta zu lako bidai ari asko ezagutu ditut; laubideotatik edozeine ta rantz abiatzen dira, eta abiatu ordukoistorio bat kontatu diet; ene alda menean eseri dira maiz,bidearen luzeaz unatu rik, eta arre taz aditu didate antzinakoistorioa. Gupi da zaitez zeu ere ene zahar tzaroaz, agure hilkorhoni eli ka gai guti batzuk eta txanpon tipi bat emanik, eta harezazu, truke, atsedena beda tse leun honetan eseri eta mende engoize ko gertaera miresgarriak entzunik.
Bada, Enperadore eroaren istorioa kontatuko dizut; Hung-Wu enperadorearen eta Ching-Fu pintatzailearen bizitzak. Aditu al dituzu izenak? Garaizaharrean mundu guziak ezagutzen zituen. Duela sei mende bizi izan ziren; izarradarrekerakusten dituzte mendeak eta batzuetan urte askokoak dira eta beste batzuetan urtegutikoak, baina hura Gobernuaren gari hobiak beterik eta laborarien sabelak hutsikzireneko aro luzea izan zen Txinako Erresuman.
6
✰ dagoeneko ........................
✰ kolorekoak ........................
✰ lehortuak ........................
✰ aspaldi ........................
✰ asko ........................
✰ nire ........................
✰ alboan ........................
✰ erruki zaitez ........................
✰ ordainetan ........................
✰ belardi / udaberri ................
✰ harrigarriak ........................
✰ kometek ........................
✰ nekazarien ........................
✰ deskantsua ........................
✰ adi-adi ........................
✰ sarritan ........................
✰ entzun ........................
✰ nekaturik ........................
✰ zuloak ........................
✰ bezalako ........................
✰ denboraldi ........................
✰ duela gutxi utzia
..........................................
✰ irten baino lehen
..........................................
✰ antzinako jazoera
..........................................
Irakurri hurrengo galderak eta markatu erantzuna: bai / ez.
1. Pertsona zahar baten bakarrizketa batekin hasten al da istorioa? . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. Entzulea gaztea dela aipatu al du agureak kontaketaren hasieran? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍3. Bidaiariak nekaturik iritsi eta bidegurutze horretan esertzen direla esan al du agureak? ❍ ❍4. Bi pertsonaia izango al dira istorioko protagonista nagusiak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Agureak amaiera zoriontsuko istorioa kontatuko duela uste al duzu? . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍6. Kontatuko duena egiaz gertatu zen istorioa dela iradokitzen al du agureak? . . . . . . . . . ❍ ❍7. Agureak erabili al du behin batean, omen, diotenez... bezalako hitzik? . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍8. Istorioa seiehun urte lehenago gertatu zela esan al du agure kontalariak? . . . . . . . . . . . ❍ ❍
BB EE
Bilatu 79. orrialdean zati horri dagokion irudia eta itsatsi. Egizu gauza bera hurrengo orrialdeetakotestu zati bakoitza irakurri ondoren.
6
1
3
Enperadore eroa
Bilatu irakurgai zati horretan hurrengo hitzen edo egituren baliokideak. Idatzi atzizki eta guzti.
z
NARRAZIOA
14
Ea egitura batzuk ongi jaso dituzun. Bete hutsune hauek beheko zerrendetako aukera zuzenaz.
1. «Ez nazazu, a).........................., zuhaiztzat har b).......................... bidelapurtzat, ezen esanenc).......................... nor naizen.»
2. «...ene aldamenean eseri dira maiz, bidearen a).......................... unaturik, eta arretaz aditu didateb).......................... istorioa. Gupida zaitez c).......................... ene zahartzaroaz...»
3. «Haurra a).......................... b).......................... geratu zen, bere gurasoak Enperadorearenc).......................... hilik...»
4. «...koadro bat pintatzen zuenean ez zirudien hura a)...................... ................ baino besteb).......................... egina zitekeenik.»
5. «...Enperadoreak hiru mezulari bidali a).........................., kontatzen zena b).......................... egiac).......................... segurtatzeko...»
6. «...pinpilinpauxak abarren artetik a)............................. eta b)............................ hostoetara hegatsez.»
7. «...lehoi eta katazuri larruz, diamantez eta urrez hornitua, Jaun a).......................... etab).......................... inguruan.»
8. « a).........................., arrotz hornituek doi bat ikaraturik, aitaganaino eraman zuen Enperadoreab).......................... barrena...»
9. «...ez zen higitu eta a).......................... zerbitzatzeko zaharregia zela esan zion soilik. b)...................... ,Enperadoreak ez zekien c)...................... entzuten eta biharamunean aiduru izanen zuela esan zion.»
10. «Enperadoreak a).......................... agindu zion agure pintatzaileari, baina honek ezetz, zaharregia zelab).......................... menpean bizitzeko.»
11. «Gero, Enperadoreari galdetu zion ea utziko a).......................... hilobi bat b).......................... ...»
12. Pintura hartan eta koadro haren beste aldean bilatu zuten Ching-Fu pintatzailearen a)................... .......,baina ez zuten b).......................... aurkitu.»
13. «...nik, desberdintasun guziak dastatu ditudan a)........................................ diotsut...»
9
1. a) izan ere / hala ere / berazb) eta ere ez / ezta ere / baizik etac) baitizut / dizut / dizudalako
2. a) luzeaz / luzeagatik / luzezb) antzinako / aintzinako / antzinekoc) zeu ere bai / zeu ere / baita zu
3. a) zenez gero / baitzen / zelarikb) umezurtz / umezurtza / umezurtz bezalac) borreroengatik / borreroak / borreroek
4. a) naturak berak / natura berab) inor / inork / inorengatik
5. a) zuen / zituenb) ea / ia / alac) zela / bazen / zenentz
6. a) eguzkitara / eguzkirab) eguzkitik / eguzkitatik
7. a) Handiak / Handiekinb) dontzeilak / dontzeilekin
8. a) Alabak / Alabab) oihanan / oihanaren / oihanean
9. a) inor / inorib) Izan ere / Ondorioz / Hala erec) ez / ezetzik / ezetz
10. a) etortzeko / etortzeab) norbaiten / baten baten / inoren
11. a) zionentz / bazionb) margotzen / margotzea
12. a) arrastoa / arrastorik / arrastoakb) ezer ez / ezer / ezer ere ez
13. a) agure honek / agureak / agurea
Sobresorpresa zabalduko zenukeen legez, tira egiozu hari arenpunta horri, eta estreinako aldiz ikusten den ikusmi ra ri bezalaegiozu agur parentesi artean enpaketaturik dato rren esaldiari:
—(bai, sare hau bota nuen burutik eskuak erre zitzaizkidanegunean).
Eta oraintxe bete dira hiru minutuak. Lehen esaldia ipiniduzunerako beste asko datozkizu, hala nola gau tximeletakargirantz; egin ezazu hautapen bat, eta ondo pentsatu ondorenzabal ezazu bigarren parentesia:
—(jendeak nitaz gupida hartzen zuen, aurpegia ere errea nuelauste zutelako bereziki; eta niri, nuen sekretuagatik, beren gupidafaltsuen gainetik nengoela iruditzen zitzaidan).
Oraindik bi minutu edo badituzu. Ez duzu jadanik hiztegirikbehar; utz ezazu.
—(badakizu emakume arras ederra nintzela, eta loreak bidaltzen zizkidatela hamar batgizonek).
Laugarrena datorkizu hirugarrenaren orpotik, kateatuta ia.
Zati horretan badira bi konparazio. Idatz itzazu.A ............................................................................................................................... egiozu agur....................................................................................................................................................
B ................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Narrazio honetan bi istorio daudela esan daiteke: bata, ipuina idazteko prozesua azaltzen duena; bes-tea, emakumearen istorio hasi berria. Zein tonu du lehenak?
❏ Tristea ❏ Umoretsua ❏ Kritikoa ❏ Tentsiozkoa ❏ Alaia ❏ Serioa
Zelako narratzailea azaltzen da istorio batean eta bestean? Hornitu azalpena ipuineko adibide laburrekin.
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
0
• Hirugarren pertsonakoa:orojakilea edo lekukoa.
• Lehen pertsonakoa. Bereikuspuntutik azaltzen du.
• Bigarren pertsonakoa.Norbaiti zuzentzen zaio.
Narratzaile motak
NARRAZIOA
22
Bilatu irakurgai zati horretan hurrengo hitzen edo egituren baliokideak. Idatzi atzizki eta guzti.
✰ bildurik ........................
✰ errukia ........................
✰ aukera ........................
✰ batik bat ........................
✰ moduan ........................
✰ igortzen ........................
✰ oso ........................
✰ jarraian ........................
✰ dagoeneko ........................
✰ ikuspegiari ........................
✰ begitantzen ........................
✰ emaiozu ongi etorria
..........................................
✰ lehenengo aldiz
..........................................
6
NARRAZIOA
32
Zerk eragozten zion atsedena Edgarri?
«... ............................... ............................... atsedena eragozten zioten.»
Figura literario hori zer dela esango zenuke?
............................................
Edgar kanpamentutik eguna argitu baino lehen abiatu zen, egun oso ederra izango zen goizalde batean. Zelan deskribatu du hori?................................................................................................
................................................................................................
«...beti fardelean liburuxka estutuz.» Zergatik estutzen zuen liburua?................................................................................................
Zelan lortzen zuen jendearen irainak jasatea?................................................................................................
................................................................................................
Orduz geroztik ez zuen lo ondo egiten Waka-Hok; ezi ne go -naren txindurriek atsedena eragozten zioten. Ideia bat zebilkionburuan: ikusia zuen Edgarrek eman zion liburuan helbide bat,Boston zeritzan herriko kale batena, liburua argitaratu zuenargitaletxearena, hain zuzen.
Bestela ezin zitekeen eta, behin batean, gehiago itxaron gabe,larruzko janzkirik dotoreena ipini eta kanpamentutik aldendu zeneguzkiaren printzek oraindik baso zabalak urreztatu ez zituztenudazkeneko egunsentian. Inor ohartu gabe, Boston hiriraailegatzeko erabaki irmoa hartua zuen.
Oinez legua asko ibili zituen Albany herriraino, betifardelean liburuxka estu tuz eta zenbaitetan bidaiako arrisku etatiksalbatzeko arku-geziekin zuen abilezia erabiltzera behar tua.
Albanyn larru merkatari batekin tratuan hasi eta kastore larru ak saldu zizkion; lortutakodiruaz diligentzian txartela hartu eta Bostonerako bidaia luzean abiatu zen berriz ere;bidaiaren erdia, behintzat, burutua zuen.
Bostonerainoko bidaia aipatzea ez du merezi. Waka-Hok era guztietako irainak jasanbehar izan zituen eta ez zuen hitzik atera; bakarrik noizik behin liburuxka hartu etairakurtzen igaro zituen ordu luzeak.
✰ poltsa ........................
✰ oztopatzen ........................
✰ deitzen zen ........................
✰ izpiek ........................
✰ inurriek ........................
✰ udagoieneko ........................
✰ trebetasuna ........................
✰ finkoa ........................
✰ laidoak ........................
✰ bederen ........................
✰ sufritu ........................
✰ batzuetan ........................
✰ konturatu ........................
✰ egina ........................
✰ urre kolorez tindatu
..........................................
✰ goiznabarrean
..........................................
6
Bi elementu erkatzen dira.
Ezinegona txindurriak bezalakoazen.
Konparazioa
Bi elementuak aipatuaz, bai nakonparaziorik egin gabe.
Ezinegona txindurria zen.
Imajina
Bi elementuak bat dira.
Ezinegonaren txindurriak.
Metafora
0
Bilatu irakurgai zati horretan hurrengo hitzen edo egituren baliokideak. Idatzi atzizki eta guzti.
NARRAZIOA
38
KONTROL PROBA
1. Testuinguruaren laguntzaz, eman hamar hitz horien sinonimo bana.2
2. Erantzun hurrengo galderei.
1. Tribuko beste haurrekin batera, gaztaro alaia izan al zuen Waka-Hok? . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. Ipuinetarako eta poemetarako zaletasuna Edgarrekin sortu al zitzaion? . . . . . . . . . . . ❍ ❍3. Hiru tiro hots entzun al ziren otsoek Edgarri eraso ziotenean? . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Waka-Hok irokesen hizkuntza irakatsi al zion Edgarri? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Kanpamentura neguan iritsi eta hurrengo udara arte egon al zen Edgar? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍6. Udazkenean Boston aldera abiatu al zen Waka-Ho? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍7. Bostoneraino bere zaldi gainean egin al zuen bidaia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍8. Zurien hirietan (Albany, Boston) errespetuz tratatu al zuten Waka-Ho? . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍9. Argitaratzeko asmorik izan ez arren, poema onak zirela adierazi al zion editoreak? . . ❍ ❍
10. Waka-Horen poemetako gaia indiarren gerrak al ziren? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
BB EE
3. Bete hurrengo hamar hutsuneak.
1. «...laster tribuko tiralari a)............................... bilakatu zen arte.»
2. «... a)............................... likido marroia zeukan botilatxoa atera zuen...»
3. «...likidoa agortu eta a)............................... alde egin behar izan b).......................... .»
4. «...baldar hasieran eta gero eta trebekiago orriak a)............................... joan ziren.»
5. «...eta eskaintza a)............. ipini zuen b)............. beste liburua c)............. imitatuz.»
6. «Eskuaz seinalatu zion a)............................... .»
7. «Waka-Hok inoiz a).............................................. zerbait nabaritu zuen b)............................ .»
8. «... a)............................... ez zitekeen aulki hartatik mugi.»_________________________________________________________________________________
biziki «...gizon hura biziki hunkitu zuten
............................... Waka-Horen poemek...»
hunkitu
............................... «...uda baino lehen Waka-Ho liburu
goitik behera hura goitik behera ulertzeko gai zen.
............................... Edgarren laguntza sutsua zen...»
sutsua
............................... «...baina, artean, idazten irakatsi nahi
artean zion Waka-Hori.»
...............................
mespretxuaz «Lilurak eragozten zion zurien mespre-
............................... txuaz ohartzea.»
ohartzea
...............................
apika «Nazka nabarmenez eta, apika, gorroto
............................... pixka batez hartu zuen editoreak poema
ajeaturik liburua, egunen igarotzeaz eta bidaia
............................... luzeak ajeaturik zegoen orri mordoa.»
mordoa
...............................
1. a) onenean / onena / hoberenean
2. a) lehenik / lehenengoz / lehenengo
3. a) Edgarrek / Edgarb) zen / zuen
4. a) betetzen / betetuz / betez
5. a) / b) / c) ere (Zein tokitan?)
6. a) esertzeko / esertzea / eseritzea
7. a) ez sentitutako / sentitu zuen / sentitu ez zuenb) bularran / bularrean
8. a) Waka-Hok / Waka-Ho
—Burutik al zaudete? Begira kartelak zer dioen: «Oso arris-kutsua; ez bainatu». Itoko zarete, hondora joango zarete harriakbezala! –eta hor azaltzen zien nola osinak zeuden, draga makinekzulatu duten ibai hondoan ura zirimolan edo zurrunbiloan irens-ten dutenak.
—Zurrunbiloa, erakutsi zurrunbiloa! –umeen belarrian hitzalaia gertatzen zen.
—Ez da ikusten, baina igerian ari haizela hankatik harrapatueta behera eramango hau.
—Eta hango hura zergatik ez doa behera? Zer da, arraina?
—Ez, hildako katu bat –azaltzen ari zen Marcovaldo–. Sabelaurez beteta duelako geratzen da ur azalean.
—Zurrunbiloak buztanetik helduko dio katuari? –galdetuzuen Michelinok.
Ibai bazter belartsu hartako malda, halako toki batean, zelai soil batean zabal tzen zen;bertan galbahe handi bat zegoen eraikita. Bi langile ari ziren palaz hondar pilo bat bahetikpasatzen, eta palaz kargatzen zuten gabarra beltz zapal batean; almadia antzeko zerbait zen,sahats bati lotuta zegoena ur gainean. Bi gizon bizardunak eguzki galdan ari ziren lanean,kapela eta jaka jantzirik, baina arropa guztia urratuta eta urdinduta: galtza barrenak zarpail-duta zeuzkaten, belaunen parean, hanka-oinak biluzik utzita.
NARRAZIOA
41
✰ zangotik ........................
✰ tripa ........................
✰ xurgatzen ........................
✰ zulo sakonak ........................
✰ oratu ........................
✰ apurtuta eta zikin ....................
✰ zabal eta baxu ......................
✰ bero-beroan ........................
✰ gainean ........................
✰ bahetzeko tresna ...................
✰ zuhaitz mota ......................
✰ gauzak garraiatzeko ibai ontzia
..........................................
✰ enborrezko plataforma flotantea
..........................................
6
Marcovaldok eta umeek izan zuten elkarrizketa zehar estiloan etairaganean jarri behar duzu, azalduta. Erabili lotura hitz egokiak:eta, orduan, baina, ordea... Kontuz aditzekin; eta galderetan: ea.
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
0• Estilo zuzena. Solaskideek esan-
dakoa hitzez hitz jasotzen du. Ezaugarri grafikoak: marra luzeak, komatxoak.
• Zehar estiloa. Solaskideen esa-nak, hitzez hitz barik, azalduta. Ezaugarri sintaktikoak: –ela, –en... gisako atzizkiak eta lotura hitz ugari: eta, orduan...
Elkarrizketa estiloak
Ea burutik al zeuden, begiratzeko kartelak zer zioen: “Oso arriskutsua...
Bilatu irakurgai zati horretan hurrengo hitzen edo egituren baliokideak. Idatzi atzizki eta guzti.
NARRAZIOA
58
Arranoak pentsatu zuena
Hegaletan nenbilen amildegietan ezkutatzen diren sagu eta sugeen bila eta hor non, bat-batean,txapel gorriko soldadu talde handi bat begiztatu nuen. San Faustoko Haitzak deitzen dituztenharkaitz horietarantz zihoazen denak erreskadan. Ez ziren ni tiroz jotzen entseiatu, beste noizbaitbezala, aspaldi; baina, hala ere, nahiago izan nuen ez arriskatu, eta hegoalderantz urrundu nintzen.Laster, soldadu gehiago jo nituen begiz: txapela beltzak zeramatzaten, eta lehen ikusitakoa bainotalde handiagoa osatzen zuten. Zaldi asko zituzten, gainera.
Gose banintzen ere, ehiza geroxeagorako uztea deliberatu nuen. Izan ere banekien, orduraarteko esperientziak irakatsita, kolore desberdineko txapelez jantzitako bi soldadu talde elkartzendirenean, berehala hasten dela lehia, eta emaitza ezin hobeekin. Hala, bada, gorantz hegaldatu etaitxaroteko erabakia hartu nuen.
Bataila –zinezko bataila izatera iritsi ez zena, txapel-gorriek txapel-beltzen aurka jotako erasoabaino ez zen izan– eguzkia goi-goian zegoela hasi zen. Lehen andana hain izan zen bortitza non,jakinaren gainean egon arren, ezin izan bainion izuari eutsi. Hala ere, ez nintzen asko urrutiratu.Esan bezala, gose nintzen eta jan egin nahi nuen.
Armen hotsa isildu orduko, han nintzen ostera. Eta une hartan begietaratu zitzai dana sekulakoairuditu zitzaidan: ehunka mutil zeuden odoletan eta begiak zabal-zabalik zituztela. Zuhurki, haietakobatengana hurbildu nintzen: ez zen mugitu. Mokokada bat jo nion: mugitu gabe jarraitu zuen. Berebular gainean jarri eta jaten jarraitu nuen lasaitasun osoz. Gero, mutil hura utzi eta beste batenganajo nuen, eta honengandik beste hirugarren batengana. Ezin uka batailaren emaitza bikaina izan zela.
San Faustoko haitzarte horretan geratu nintzen eguzkia zeruan behera abiatu arte. Gero, ahalbezala, nire gaueroko gordelekua den harkaitz zulorantz hegaldatu nintzen. Jateaz aseta nengoelakoalde egin nuen, eta neure burua putre jendearekin nahastea gogoko ez dudalako, ez janaria bukatuzelako.
(Sara izeneko gizona, Bernardo Atxaga. Pamiela)
Gertaera edo egoera bat azaltzeko perspektiba edo ikuspuntu desberdinak erabil daitezke, hots, narra -tzaile desberdinak. Hurrengo zatia Sara izeneko gizona obrakoa da. Bertan borrokaldi baten kontakizunapertsonaia bitxi batek egiten du.
0
Irakurri hurrengo galderak eta markatu erantzuna: bai / ez.
1. Narrazio horretan hirugarren pertsonako adizkiak erabili al dira? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. Erabili diren adizkiek hurbiltasuna edo sinesgarritasuna areagotzeko balio al dute? . . ❍ ❍3. Arranoak ba al daki nor diren desberdin jantzitako taldeetako kideak? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Horrelako gizakiekin topo egin duen lehen aldia al da arranoarentzat? . . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Arranoak erakusten dituen pentsamenduak gizakienak bezalakoak al dira? . . . . . . . . . . ❍ ❍6. Hunkiturik ageri al da borrokaldian gertatu denagatik? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍7. Batez ere, arranoaren sena edo instintua al da testuan nabarmentzen dena? . . . . . . . . . ❍ ❍8. Bi taldeetako zeinek lortu zuen garaipena ematen al da aditzera? . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍9. Erabili al da testuan hil aditza? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
10. Ahal bezala alde egin zuela dio arranoak. Asko ere asko jan zuelako izan al daiteke? . ❍ ❍
BB EE3
Ikusi dugunaren arabera, egizu Yukon ibaiko pasartearen bertsio berri bat: txakurraren ikuspuntutik.Egizu lehen saioa orri solte batean. Moldapenak egin eta txukundu ondoren, idatz ezazu azken bertsioa hurrengo orrialdeetan.
8
Irudiak
73
✄
Larunbatean, eguzki, hondar eta loguraHautagaiaren paperak
✄
✄
✄
