Elektrizitatea historian

• Nork aurkitu zuen karga eta nola? K.a. 600. urtean, zehatz mehatz Grezian.

• Tales de Miletok anbarreko hagatxo bat larruarekin edo artilearekin igurtzean karga txikiak sortu eta objetu txikiak mugitzea eta gehiago igurtziz txispa txikiak sortzea lortu zuen.

Noiz agertu den lehenengo aldiz kargaren kontzeptua? •  William Gilbert mediku ingelesak ikusi zuen

objektu batzuk anbarra igurtzean bezala jokatzen zutela eta grezieraz anbarra “elektron” esaten zenez berak sortu zuen “elektriko” terminoa eta baita “elektrizitatea” eta “karga elektrikoa” ere.

Zein izan zen lehenengo erabilera mundu mailan?

• Samuel Morsek asmatutako telegrafo elektrikoan izan zen

Noiz izan zen lehenengo elektrizitate generazioa? • XIX. mendearen amaieran izan zen

kaleetako eta etxeetako iluminazioarekin .

Nork asmatu zuen goritasun-lanpara? • Joseph Wilson Swanek, 1850. urtean

goritasun-lanpara asmatu zuen, nahiz eta, Thomas Alva Edisonek perfekzionatu 48 ordu jarraian funtzionatu lortu zuen arte.

Zergatik finkatu ziren elektroiaren portaeraren teoriak? • XX. Mendearen lehenengo zatian

mekanika kuantikoa garatu zelako

Elektroia eta korronte elektrikoa

• Zer da elektroia? Partikula subatomiko bat da eta atomo batean nukleoa inguratzen du.

Zelan sortzen da korronte elektrikoa? • Elektroien mugimendua da material

baten barruan. Horrek eremu magnetiko bat sortzen du.

Zer da pila bat?

• Energia kimikoa elektrikora aldatzen duen gailua da, hainbat prozezu kimikoen bidez.

Zer da elektrizitate-sorgailua? • Kargak bi posisioen artean mugitzea

lortzen duen edozein gailu da, energia mekanikoa elektrikoa bihurtuz.

Zeintzuk bide ezberdin daude elektrizitatea lortzeko? • Zentral termoelektriko, hidroelektrico,

eoliko, eguzki plaka fotoboltaiko edo zentral mareomotrizen bidez.

ELEKTRIZITATEAREN ARRISKUAK Energia elektrikoak sorten duen arrisku

motari arrisku elektrikoa deritzo

Arrisku motak

Tentsioan dagoen elementu batekin kontaktuan jartzean (elektrizitate kontaktu zuzena) edo nahigabe tentsioan jarritako masekin kontaktuan jartzean (elektrizitate kontaktu zeharkakoa).

Arrisku motak (2)

Erredurak elektrizitate txokeagatik edo arku elektrikoagaitik.

Arrisku motak(3)

Jauziak edo golpeak arku elektriko edo txoke elektrikoen ondorioz.

Arrisku motak(4)

Elektrizitatearen ondorioz sortutako sute edo eztandak.

Arrisku motak(5)

Elektrokuzioa: korronte elektrikoa gizakien gorputzetik igarotzerakoan pertsonak hil daitezke.

Seguritate neurriak

Instalazio elektrikoak ondo mantendu behar dira, eta ez dira zaharkituta egon behar.

Seguritate neurriak(2) Langileek elektrizitatearen arriskuei

buruzko informazio egokia jaso behar dute.

Seguritate neurriak(3) Lan eremuetan substantzia sukoiak

murriztu behar dira.

ZERGAITIK KOTXEAK EMATEN DU KALMBREA? Kotxeak kalambrea ematen du elektrizitate estatikoa eta isolamenduaren

ondorioz.

Baina zergaitik?

-Bi objetu bat elektroi kopuru batekin beste gorputz bati elektroiak pasatzen dizkio eta batek elektroi positibo negatibo baino gutxiago ditu edo aldrebes. Orduan korronte elektriko bat bilatzen dute lurrera heltzeko. Eta hori isolamenduaren ondorioz gertatzen da zeren kotxea gorputz isolatzailea da eta gizakia eroatzailea, aldiz.

-Baita ere, zapatek plastikozkoa dutelako bekaldea kalambrea ematen digula iruditzen zaigu.

Seguru beste adibide batzuk ezagutzen dituzula non kalanbre berdinak igarri dituzun. Esan zeintzuk kasu izan diren Entxufean atxamarra sartzean. Igogailuan uleak elektrokutatzean. Kalanbreak, pertsonen artean. Aparatu elektronikoekin, adibidez, Mp3, mugikorra,

lehorgailu edota beste zenbait aparaturekin, elektrizitatearekin badoa

ZER DA ELEKTRIZITATEESTATIKOA?• Elektrizitate estatikoa karga elektrikoaren gehiegizko pilaketa

dagoenean sortzen da; toki hori eroankortasun elektriko gutxikoa bada edo isolatzaile bezala jokatzen duenean, horrela karga elektrikoa toki horretan egoten jarratzen duenean.

• Energia elektriko mota bat da.• Eroankortasun gutxiko eremuak adibidez plastikoz inguratutako

eramuak dira. Horregaitik hurrengo irudian neskari elektrizitate estatikoaren ondorioz, uleak altzatzen dira eta banatu.

Zeintzuk esperimentu egin ditzakegu elektrizitate mota hau ulertzeko?

ESPERIMENTUAK(elektrizitate estatikoa) Orrazi batekin, ulea ziku eta garbituta duzunean,

orrazten duzu. Ondoren, papertxoak mozten dituzu eta papertxoak pisu gutxi dutenez eta orrazia elektrizitate estatikoz kargatuta dudenez papertxoak orrazira hurbiltzen dira.

Aurreko esperimentuaren efektu berdina gertatzen da honako honetan: Plastikozko bolaluma bat kotoian edo telan igurtziz

gero; ping-pongeko pilota bateri hurbiltzean, bolaluma mugitu eta pilota mugitzen da. Bolaluma elektrizitate estatikoz kargatuta dagoelako.

Ilean puxika bat igurtziz gero, pusika hori elektrizitate estatikoz kargatzen da eta horman denbora bat itsatsita geratzen da

Kotoizko soka baten bi puxika jarriz eta puxika hoiek ilearekin igurtsiz, gero puxika hoiek elkar ikutxera joango dira

Orrazi batekin ilean orraztu ondoren hari bati hurbildu eta haria airean flotatzen geldituko da.

Uleko orrazi batekin ilea orraztu eta itxurriko uraren alboan jarri ura desbideratuz,

Franklin eta tximista orratza

1. Zelan sortzen dira tximistak?

Tximistak lurreko partikula negatiboz eta “cumulonimbos” izeneko partikula positibodun hodeien arteko elkarrekintzaren bidez sortzen dira na

 

2. Nor zen Franklin? Izena: Benjamin Franklin Bizi izan zen urteak:

1706-1780 urteak (84rekin hil zen)

Bizilekua: Amerikako Estatu Batuak

Bikotekidea: Deborah Read

Okupazioak: Politikari, zientzialari eta asmatzailea.

Biografia Bakarrik oinarrizko

ikasketak egin zituen. 12 urterekin, anaiarem inprimategian jardun zen. 1724an, Ingalaterrara bidaiatu zuen imprimatzaile ikasketak egitera. Amerikako kolonietan diru-paperaren jaulkipenaz arduratu zen.

3. Zertarako balio du tximista orratza?

Nabeak, eraikinak eta bestelakoak babesteko helburua duen. aparatua da, tximisten aurka jotzen duena. Benjamin Franklin-ek asmatu zuen, 1752an.

Van de Graff eta generadorea

1. Zein da Van de graff-en generadorea? Zertarako balio du? Van de Graaff-en

generadorea makina elektroestatikoa da, eta zinta mobil bat erabiltzen du karga elektriko handiak gehitzeko. Hori guztia esfera metaliko huts baten barruan egiten du.

2. Nor da Van de Graff? Izena: Robert J. Van de

Graaff Bizi izan zen urteak:

1901-1967 urteak (65 urteak)

Bizilekua: Amerikako Estatu Batuak

Okupazioak: Fisikoa zen, eta Alabamako unibertsitatean ikasi zuen.

3. Biografia Alabako unibertsitatean

formatu zen, baina urte askoz Sorbonako Unibertsitatean egon zen, Parisen, baita Oxford-en ere, 1928an. Estatu Batuetara iristean,Princetonen lan egin zuen, eta 1931etik aurrera Massachusettseko Instituto Teknologikoan parte hartu zuen. .

4. Generadorearen oinarri teorikoa

Generadorea materia aislantedun zinta transportadora batean oinarritzen da, eta gune huts bat kargatzen du. Zinta esferarekiko oso hurbil dago, baina ez du ukitzen, beraz, karga esferan depositatzen da zinta horren ondorioz.