NATURA, GIZARTE KULTURA ETA INGURUNEAREN EZAGUERA … · Munduan mota askotako landareak daude:...

NATURA, GIZARTEETA KULTURAINGURUNEARENEZAGUERA

03ETA

04

PROIEKTUA

Aurkibidea

i.blai proiektua................................................................................... 2

Inguruaren Ezaguerariburuzko materialak...................................................................... 4

Ikaslearentzako materiala .................................................... 5

Irakaslearentzako materiala............................................... 8

Inguruaren Ezaguera arlokometodologia .......................................................................................... 9

Elkarlaneko ikasketa................................................................... 11

3. mailako edukiak ...................................................................... 23

4. mailako edukiak ...................................................................... 25

2 Inguruaren Ezaguera LMH 3

i.blai proiektua

Lehen Hezkuntzako i.blai proiektua, oraintxe eskuen artean duzuna, guz-tiz bat dator hezkuntza lege berriak bultzatzen dituen printzipioekin etahelburuekin. Hezkuntza lege berriak, era berean, EBk proposatutakohezkuntza helburuak ditu oinarri; besteak beste, ikasle guztientzako hez-

kuntza eta trebakuntza sistemen kalitatea eta eraginkortasuna hobetzea.

Printzipio horiek abiaburutzat hartuta, hainbat funtsezko elementu lortu ditugu,eta elementu horiexek izango dira, horrenbestez, hezkuntza aldi osorako proiek-tuari eutsiko dioten zutabeak, hiru zikloetako bakoitzean behar den modurazehaztuz. Nolanahi ere, beti hartu beharko dira kontuan ikaslearen heldutasunmaila eta premia bereziak. Hona hemen aipatutako elementuak:

• Ikasleen garapen kognitiboa, ikasleak mintzamenari, ahozko ulermenari, idaz-menari eta kalkuluari buruzko oinarrizko trebetasun kulturalak barneratzekogai izan daitezen.

• Gatazkak era baketsuan konpontzeko eta gatazka egoerei aurrea hartzeko tre-betasun sozialak eskuratzea eta gaitasun afektiboak eta emozionalak gara-tzea, nortasunaren esparru guztietan.

• Arte eta sormen sena garatzea, horiek baitira ikasleen trebakuntza osaturakosustatu behar diren ulerkuntzak.

• Banaka eta taldean lan egiteko ohitura sustatzea; eta, ikastean, ahaleginera-ko eta erantzukizunerako joera bultzatzea.

• Bizikidetza balioak eta arauak ezagutzea eta aintzat hartzea; berebiziko ga-rrantzia emango zaio beste kulturak eta pertsonen arteko desberdintasunakulertzeari eta errespetatzeari.

• Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak ezagutzea eta erabiltzea.

• Ikaskuntza zailtasunei aurrea hartzea, diagnostiko probak eginez eta errefor-tzu bideak abian jarriz.

• Hezkuntza komunitate osoa txertatzea ikasleen garapen afektiboan eta inte-lektualean.


Gauza nabarmena da, horrenbestez, i.blai proiektuarekin buruan dugun helburunagusia ikasleen garapen osatua dela; esan nahi baita, ikasleen gaitasun guztiakgaratzea, eta ez soilik kognitiboak, baizik eta baita afektiboak eta sozialak ere.

Horretarako, berebiziko ahalegina egin dugu bai irakasleen eskura eta baita ikas-leen eskura ere hainbat material jartzeko, hain zuzen ere, honako hauek bultza-tzeko asmoz: batetik, ikaskuntza era guztiak bateratzea erraztuko duten oinarriz-ko gaitasunak eskuratzea, eta bestetik, ikasleen nortasuna eta horien gaitasunafektiboak garatzea.

Murgildu i.blai proiektuan!


Inguruaren Ezaguerari buruzko materialak

Ikaslearentzat

Ikasliburuak

• Inguruaren Ezaguera, 3. maila • Inguruaren Ezaguera, 4. maila

• Irakaslearentzako gida

Irakaslearentzat

GIDA

GIDA


Ikaslearentzako materiala

Unitate didaktikoaren egitura

Motibaziorako irudi orria

Hainbat irudi eta testu interesgarriren bidez, uni-tateko edukien sarrera egingo da. Bertan, zenbaitjarduera proposatzen dira, testuen irakurketarenulermena lantzeko, eta horrekin batera, ikasleekaurrez dituzten ezaguerak zein diren aztertzekoeta unitateko edukietara hurbiltzen hasteko.

Edukiak garatzeko orrialdeak

Edukiak garatzen dituzten orrialdeak binakadoaz, eta tituluen eta azpitituluen bidez egituratudira eduki horiek, irudietan eta eskemetan oina-rrituta. Bigarren orrialdean beti laukitxo batagertuko da, biko orrialde horretako informaziogarrantzitsuena nabarmentzeko; eta hainbat era-tako jarduerak ere txertatu dira.

Balioetan oinarritutako ebaluazio orria

Gure mundua maitatuz atalean, balioak eta bizikidetza arauak lantzen dira.

1. Landareakizaki bizidunak aldira? Arrazoituzure erantzuna.

2. Emanezagutzen dituzunlau landarerenizenak.

3. Zergatik daRafflesia izenekolandarea horrenberezia?

4. Zergatik esatenda igebelarrakuretako landareakdirela?

40 41

Munduko lorerikhandiena

Rafflesia izeneko landareak ez duhostorik, eta ez du ia zurtoinikere, baina horren lorea oso bitxiada: kamioi baten gurpilarentamaina izan dezake, eta

usteldutako haragiarenusaina du.

Osolorategi berezia

Lorategi botanikoak munduosoko landareak landatzen etazaintzen diren lekuak dira.Horietan, batzuek landareezgozatzen dute, eta beste

batzuek landareakaztertzen dituzte.

Zientzialariek erekoadernoakerabiltzen dituzte

Zientzialari askok koadernoakerabiltzen dituzte landa inguruetarajoaten direnean landareak aztertzera.Ikusten dutena idazten eta marraztendute: landareen hostoen forma edoloreen kolorea, adibidez. Horrela,

hobeto azter ditzakete,idatzitakoa berrikusiz.

Loreak uretan

Landare guztiek ura behar dutebizitzeko, baina gutxi batzuksoilik bizi dira uretan. Igebelarrakuretan bizi dira: itsasontzitxikiak balira bezala ur gainean

igeri egoten diren lorekoloretsuak eta hosto

izugarriak dituzte.

Landareen mundu

koloretsua3

Landareak ezinbestekoakdira bizitzarako: arnastendugun oxigenoa sortzendute, jan egiten ditugu,eta hainbat animaliarenbabeslekuak dira.Horrexegatik da horrengarrantzitsua eta beharrezkoalandareak zaintzea eta gure

basoak gordetzea.

Ikaslearen liburua

4342

Nolakoak dira landareak?

Landareak sustraia, zurtoina eta hostoak ditu.

Landareen zurtoina belarkara edo zurezkoa izan daiteke.

Belarrek zurtoin belarkara dute, eta zuhaitzek etazuhaixkek, berriz, zurezko zurtoina dute.

Marraztu landare bat, eta seinalatu landarearen zati bakoitza.1

Zer da zuhaitz hosto erorkorra? Eta zuhaitz hostoiraunkorra? Idatzi mota bakoitzeko hiru adibide.

2

Zer dira: belarrak, zuhaixkak ala zuhaitzak?3

Jarduerak

Landare gehienek hiru zati dituzte: sustraia, zurtoina etahostoak.

• Sustraia lurraren barrualderantz hazten den zatia da. Landa-reari eusten dio, eta elikagaia sortzeko beharrezkoak dituenura eta gaiak xurgatzen ditu lurretik.

• Zurtoinak landareari zutik eusten dio, eta hostoei ere eus-ten die. Adarrak deritzen zati txikiagotan banatzen da.Eguzkiaren argirantz hazten da, landareak bere elikagaiasortzeko eguzkiaren argia behar baitu.

• Hostoak zurtoinetik edo adarretatik jaiotzen dira. Berdeakizaten dira, eta forma ugari izaten dituzte. Hostoetan landa-reek beren janaria sortzen dute.

Landarearen zatiak

Landareen zurtoinak belarkarak edo zurezkoak izan daitezke:

• Zurtoin belarkara mehea, biguna eta malgua da. Belarrekzurtoin belarkara dute, besteak beste, zekaleak, mitxoletak,bitxiloreak edo perrexilak.

• Zurezko zurtoina gogorra eta malgutasun gutxikoa da.Zuhaixkek (arrosondoek edo txilarrek, adibidez) eta zuhai-tzek (artelatzek, adibidez) zurezko zurtoina dute.

– Zuhaixkek oinarritik, lurretik gertu, jaiotzen diren ada-rrak dituzte.

– Zuhaitzek zurtoin lodia dute, enbor deritzona, eta adarraklurretik tarte batera, goraxeago, hazten zaizkie.

Zurtoin motak

Tulipa belar mota da.

Isatsa zuhaixka da.

Artea zuhaitza da.

Hosto erorkorrak etahosto iraunkorrakZuhaitz batzuek,haritzek, adibidez,udazkenean hostoakgaltzen dituzte.Zuhaitz hostoerorkorrak dira.

Beste zuhaitz batzuek,pinuek, adibidez,hostoak apurka-apurkaberritzen dituzte urteosoan zehar.Zuhaitz hostoiraunkorrak dira.

Estrepa.

Garia.

Ezkaia. Haritza.sustraia

zurtoinaadarrakhostoak

Begiratu argazkiko landareari: ba al dute lorerik? Nolakoakdira hostoak? Eta zurtoina? Non dituzte sustraiak?

Munduan mota askotako landareak daude: landare txikiak etahandiak daude, hainbat koloretakoak eta formatakoak, bainagehienek antzeko egitura dute.

154

Gure mundua maitatuz

Zuk ere lagun dezakezu etxeanZure etxean eroso bizitzeko zeregin askoegin behar dira. Ospitalean bezala, denaondo joan dadin, pertsona askoren lan-kidetza beharrezkoa da.

2. Marrazkikoa bezalako etxe batean bi-ziko bazina, zer zereginetan lagundu-ko zenuke?

Taldean3. Zer gertatuko litzateke langile guztiak sendagileak bali-

ra, eta nekazaririk, igeltserorik edo irakaslerik ez balego?

Sendagileak osasuna zaintzen lan egiten duten pertsonak dira:zergatik gaixotzen garen ikertzen dute, eta gaixotasunen ezau-garriak aurkitzen dituzte, ezagutzeko eta sendatzeko. Sendagi-leen lana oso garrantzitsua da, pertsona askoren bizitza salba-tzen baitute.

Sendagile batzuek osasunaren edo giza gorputzaren alderdi ja-kin bat lantzen dute: espezialistak dira. Horregatik, hezur bathausten baldin badugu, traumatologialariarengana joaten gara,edo kirurgialariarengana, ebakuntza egin behar badugu.

Hala ere, sendagileen lana ezinezkoa izango litzateke ospitale-etan eta anbulatorioetan gainerako zereginak egiteko pertso-nak egongo ez balira: ebakuntza gelak garbitu, gaixoen bisitakantolatu edo hondatutako tresnak konpondu.

Lan guztiak dira garrantzitsuak eta beharrezkoak; izan ere, ospi-talean gertatzen den bezala, zeregin guztiak osagarriak dira.

Lanbide guztiak dira garrantzitsuak

Eman arrazoiak1. Zergatik da garrantzitsua erretako bonbilla aldatzaileen

edo ospitaleetako igogailu konpontzaileen lana?

Edukiak garatzekoinformazio osagarria.

Jarduerak.

Gaiari sarrera egiten zaio, egoeraedo kasu zehatz bat planteatzendien testu baten bidez.

Irakurgaianplanteatutakoaren antzekoegoera baten aurreanjartzen da ikaslea.

Irakurritakoaren ulermena etaaztergai dugun balioari buruzkoarrazoibideak lantzeko jarduerak.

Talde lanerako proposamena.

Informazio garrantzitsua.


67

Asko ikasi dut

Hiru astro hauetatik zein da izarra? Zergatik?

1

3

a b c

Esaldi honek akatsak ditu: zuzendu, eta kopiatu zurekoadernoan:

• Mineralak harriz osatuta daude.

2 Idatzi zure koadernoan zer diren atmosfera, hidrosfera etalitosfera. Egin marrazkia definizio bakoitza hornitzeko.

4 Behatu irudiei: marraztu falta diren Ilargiaren faseak, etaidatzi izenak.

5 Lotu esaldiak, eta kopiatu zure koadernoan. Ondoren,azaldu.

Urtaroak…

Eguna eta gaua…

…errotazio mugimenduaren ondorio dira.

…translazio mugimenduaren ondorio dira.

6

a b

Ilberria.Ilbehera.

Osatu honako esaldi hauek zure koadernoan:

• ....., zortzi ..... eta sateliteek eguzki sistema osatzen dute.• Honako hauek dira eguzki sistemako planetak: Merkurio, .....,

....., Marte, ....., Saturno, ..... eta Neptuno.• Lurraren translazio mugimenduak ..... sortzen ditu.

81

Badakit egiten

Begiratu adibideariPentsatu zenbat euri egin duen, haizeak zer noranzkotanjotzen duen eta zer tenperatura dugun jakin nahi dugula.Horrela neur ditzakegu atmosferako gertakari horiek:

Orain, zeuk egin1. Begiratu eskuineko marrazkian ager-

tzen diren tresnei. Kopiatu goian age-ri den taula, eta osatu hemen ager-tzen diren datuekin.

Bukatzeko2. Kopiatu eta osatu honako esaldi hau:

Atmosferako gertakariak neurtzeko, ..... erabiltzen ditugu.

Atmosferako gertakariak neurtzen dituzten tresnek zenbakieki-ko eskalak izaten dituzte, eta horiei erreparatu behar dieguinteresatzen zaizkigun datuak jakiteko.

Nola neurtzen dira atmosferako gertakariak?

Eguna

Astelehena

Asteartea

Haizearen noranzkoa

Iparra

Euri kopurua

2

Tenperatura

23 gradu

Hegoa 1 25 gradu

astelehena asteartea

asteazkena osteguna

52

Ikasten ikasiz

Ikasitakoa antolatuz

Irakurri aurretik egin beharrekoak

Testu bat sakon aztertu aurretik, urrats batzuk eman behardira. Hasierako irakurketa azkar bat egin behar da, testua oro-korrean ezagutzeko.

Hasierako irakurketa horretan, ezagutzen ez diren hitzak hizte-gian bilatuko dira, eta sortzen diren zalantzak idatzi egingo dira.

Gelan landu behar denari buruz hasierako irakurketa bat egi-ten baduzu:

• Azalpena hobeto ulertuko duzu.

• Sortutako zalantzei buruz galdetu ahal izango duzu.

1. Zer egin behar da hasierako irakurketa egitean?

2. Hasierako irakurketa hori irakurketa azkarra bada, zureustez, zer onura ditu hori egiteak?

3. Nola aurkituko ditugu errazago testuko ideia nagusiak, hasie-rako irakurketa bat eginda ala egin gabe? Eman arrazoiak.

Kopiatu eskema, eta osatu, falta diren hitzak idatziz:

zatiak sailkapena

..... zurtoina ..... loredunlandareak .....

Landareak

Prozeduren orrialdea

Badakit egiten atalean, hainbat teknika, prozeduraeta esperimentu xume egingo dira, eta horienbidez, ikasleak zientziaren esparruan sartuko dira.

Irakurketarako orrialdeak

Ur planeta atalean, unitateko edukiekin eta urarekin lotutako irakurgai inte-resgarriak planteatu dira, irakurgai horien bidez irakurmena eta idazketa lan-tzeko eta ikasleen jakin-mina eta sormena sustatzeko.

Ikasteko teknikei buruzko orrialdeak

Ikasten ikasiz atalean, ikasleentzat oso ba-liagarriak izango diren ikasteko teknikakirakasten dira.

Ikasitakoa antolatuz atalean, unitateko edu-ki garrantzitsuenei buruzko eskema batplanteatzen da, ikasleek osa dezaten.

Ikasitakoa gogoratzeko eta ebaluatzeko orria

Asko ikasi dut! atalak unitateko edukienebaluaziorako jarduerak planteatzen ditu.

109

Badakit egiten

Begiratu adibideari• Likido (ura) eta solido (hondarra) baten arteko nahastura-

ren osagaiak bereizteko, telazko txanoa erabiliko dugu.

Orain, zeuk egin1. Nahastu lurra eta hartxintxarra. Ondoren, bereizi:

horretarako, bahe bat edo metalezko pasadore batbeharko duzu. Marraztu zure koadernoan bizipenhorretako pausoak, eta azaldu.

Bukatzeko2. Kopiatu eta osatu honako esaldi hau:

Nahastura heterogeneo bat txano edo pasadore bate-tik iragaztean, bertan dauden ..... bereizten ditugu.

Nahasketa heterogeneo bat osatzen duten materialak bereiz-teko modu bat baino gehiago daude.

Nola bereiz ditzakegu nahasturak?

• Neurri desberdinetako bi solidoren arteko nahasturabereizteko, bahe bat erabiliko dugu, hondartzako honda-rra eta maskorrak bereizteko.

Prozedurari buruzko sarrera etaazalpena, adibide baten bidez.

Ikasitako prozedura praktikanjartzea eta ulertzea.

Nondaude?

Espainia

125124

Nolakoakdira?

Ur planeta

Noriak edo ur gurpilak oso antzinako maki-nak dira, baina oraindik ere erabiltzen diramunduko hainbat tokitan, ibaietatik urahartzeko eta baratzeak ureztatzeko. Horre-la, inolako ahaleginik egin gabe, nekazariekura lortzen dute haien baratzeetarako.

Espainiako noria multzo handiena Murtziaaldean dago. Horien artean garrantzitsuenaAbarango Noria Handia da, 1805ean erai-kia: erabiltzen diren norien artetik Europakohandiena hauxe dela uste da.

Noria hau burdinez eta zurez eginda dago, etaia 12 metroko luzera du, eta metroa pasakozabalera. Segundoko hogeita hamar litro urhartzen ditu, eta kanal edo erreten batzuetaraisurtzen du ura; kanal horietatik urak hainbatkilometro egiten ditu, baratze eta fruitu arbo-len inguruak ureztatzeko erabili aurretik.

Abarango Noria Handia Segura ibaiarenertz batean dago, Vega Alta eskualdean:nola lan egiten duen ikusi nahi duenak ezdauka hara joan besterik.

Makinei buruz gauzaberriak ikastea gustatubazaizu, Poemas paralas hora y los minutosirakur dezakezu; ziurgustuko izango duzula.

Gustatu bazaizu...

Noriak edo ur gurpilak

a b c

Dena ulertu dut1. Ordenatu 1etik 4ra aurreko testuko paragrafoen labur-

pena, irakurketan agertzen diren ordenaren arabera:• Noriak zertarako diren azaltzen du.

• Abarango Noria Handia non dagoen azaltzen du.

• Espainiako noriarik handiena nolakoa den azaltzen du.

• Europako noriarik handiena zein den esaten du.

2. Azaldu zer den irudi bakoitza, eta esan aurreko testuanhorietatik zein deskribatu den.

Hasi idaztenOsatu hitzak noria honetako laukitxoetako silabekin. Auke-ratu hiru, eta asmatu kontakizun txiki bat.

3. Noriak berdin lan egingo luke errekasto batean?

4. Noria, nekazariek erabili beharrean, abeltzainek erabili-ko balute, zertarako erabiliko lukete?

URA

ME

A

BAII

RI

NO

Irakurketaren gaiakokatzea mundumapa batean.

Irakurketa, bizutabeko testubatean.

Proposatutako testuarenulermena lantzekojarduerak.

Irakurketarekin lotutaidazketa lantzeko etasormena garatzekojarduerak.

Unitateko gaiarekinlotutako gomendatutakoirakurgaiak.

Testuan azaldutako ikastekoteknika ulertzeko eta praktikanjartzeko jarduerak.


190

Elkarrekin ikasteko

191

Itsasoaren kutsadurari buruzko hormairudiaJakingo duzunez, hormairudiak gai bati buruzko informazioaemateko edo arazoren bati buruz kontzientzia hartzeko erabil-tzen dira. Zuek, lauko taldeetan, itsasoko kutsaduraren arazo-ari buruzko hormairudi bat egingo duzue. Ziur ondo pasakoduzuela! Honako urrats hauek eman behar dituzue:

Ikertu

1. zeregina

Hormairudieiburuzkoinformazioa bilatu:Zer da hormairudi bat?Zer material erabildaitezke hormairudibat egiteko?

2. zeregina

Itsasoetan izatendugun kutsadurariburuzko informazioabilatu:Zerk kutsatzen dituitsasoak? Zergatikiristen da itsasora?

3. zeregina 4. zeregina

• Azaldu zure zereginaren emaitzak zure taldeko kideei, etaentzun besteen azalpenak.

• Orain, baduzue nahikoa informazio hormairudia egiteko.Hurrengo pausoa behar duzuen materiala prestatzea izan-go da.

Prestatu

paper jarraitua

arkatzmarkatzaileak

koloretako lapitzak

guraizeak

aldizkariak

kola

1. Orri zuri batean, arkatzarekin sortu nahi duzuenhormairudia.

2. Beste orri batean, idatzi hormairudian jaso beharduzuena. Esaldi laburrak erabili behar dituzue.

3. Moztu paper jarraitu zati bat, metro bateko luzera-koa, gutxi gorabehera.

4. Marraztu eta idatzi diseinatu duzuena paper jarrai-tuan. Aldizkarietatik moztutako irudiak edo Interne-tetik jaitsitakoak ere erabil ditzakezue.

5. Testua idaztean, nabarmendu hitz garrantzitsuenakkolore biziekin.

6. Idatzi hormairudiaren titulua letra handiekin. Lehenen-go arkatzarekin idatz dezakezue, eta, gero, margotu.

Zorionak! Jada egin duzue itsasoko kutsadurari buruzkohormairudia: orain, ezarri gelan edo utzi korridorean,guztiek izan dezaten ikusteko aukera.

EginHormairudia egin aurretik, diseinatzaile onek adierazi nahidutenari eta moduari buruzko informazioa biltzen dute. Zuekere horixe egin behar duzue: horretarako, lau zeregin zehaztukodira, eta taldekide bakoitzak zeregin bat hartuko du.

• Egin zuri dagokizun zeregina.

• Zeregin bakoitzean eskatzen den informazioa bilatu ondoren,bildu beste taldeetan zeregin bera egin duten lagunekin,eta azaldu elkarri egin duzuena. Horrela, bildu duzuen infor-mazio guztia osatuko duzue.

Kutsadurak sorditzakeen ondorioeiburuzko informazioabilatu:Nola eragiten dieteitsasoko izakibizidunei?

Kutsadura ekiditekomoduari buruzkoinformazioa bilatu:Nola har diezaiokeguaurre? Zein taldekdefendatzen duteitsasoa?

Kontinenteak eta ozeanoak

Ipar

Amerika

Hego

Amerika

Europa

Asia

Afrika

Ozeania

Antartika

Ozeano Antartikoa

Ozeano

Barea

Indiako

Ozeanoa

Ozeano

Atlantikoa

Ozeano

Barea

Ozeano Artikoa

Hiruhileko bakoitzaren amaieran

Dakidana gogoratuz

Bi orritan, hiruhilekoan landu diren eduki ga-rrantzitsuenak gogoratzeko jarduerak datoz.

Elkarrekin ikasteko

Taldeetan egiteko lantegiekin osatutako bikoorrialdea; elkarlaneko ikasketa teknikak lantzendira bertan.

Tarteko orriak

Animalien eta landareen sailkapena ageri duen tarteko orria,eta kontinenteak eta ozeanoak ageri dituen mundu mapa.

189188

Dakidana gogoratuzIdatzi zure koadernoan udalerri bat zer den.1

Ondorengo esaldi bakoitzean akats bat dago: zuzendu etakopiatu zuzen zure koadernoan.

• Alturako arrantza kostaldetik hurbil egiten da.• Ur gezako arrantza itsasoan egiten da.• Landutako produktuak lehen sektorean lortzen dira.• Hirugarren sektoreak lehengaiak ekoizten ditu.• Ordaindutako lanean ez da soldatarik jasotzen.

6

Azaldu zertaz arduratzen den udalerri bateko udala.3

Kopiatu taula, eta sailkatu bertan honako lanbide hauek:

abeltzaina igeltseroa dendaria arotza meatzariairakaslea eltzegilea nekazaria jostuna

4

Honako plano hauetatik, zein dagokio herri bati eta zeinhiri bati? Nola jakin duzu?

2

a b

Kopiatu eta osatu honako esaldi hauek zure koadernoan:

• Airebideetatik ..... ibiltzen dira: itsasbideetatik, .....;eta ....., autoak.

• Helikopteroak ..... lurreratzen dira, hegazkinak, .....; etaitsasontziak, ..... amarratzen dira.

7

Idatzi seinale bakoitzak zer esan nahi duen:8

Lotu esaldiak, eta kopiatu zuzen zure koadernoan:

• Internet… …ordenagailu batetik besteragutun antzeko idatziak bidaltzeko.

• Posta elektronikoak… …mezu idatziak mugikor batetikbeste batera bidaltzeko.

• SMSak… …sarea da, ordenagailuak elkarrenartean konektatzeko.

9

Osatu honako esaldi hau denbora unitateak adieraztendituzten hitzekin.

eguna metroa astea hilabetea ordularia urteabosturtekoa hamarkada egutegia mendea

Hauek dira denbora unitateak: ....., ....., ....., ....., ....., ..... eta ......

10

Azaldu arbasoak nor diren.11

Zein motatakoa da honako iturri historiko hauetakobakoitza? Arrazoitu erantzuna.

12

a b c d

Lehen sektorea Bigarren sektorea Hirugarren sektorea

Lotu zure koadernoan lanbideak dagozkien ekoizpensektoreekin.

• Lehen sektorea.• Bigarren sektorea.• Hirugarren sektorea.

5

artisautza nekazaritza irakaskuntzafarmazia industria komunikazioa arrantza

a b c d

Animaliak Landareak

Ornodunak

Ornogabeak

Ez-artropodoak Artropodoak

Intsektuak Araknidoak

ANIMALIAK

Burua Enborra

Gorputz adarrak

Arraina Anfibioa Narrastia Hegaztia Ugaztuna

Zizarea Moluskua

Itsas izarra Marmoka

Kakalardoa Eskorpioia

Tximeleta Armiarma

Belakia

Belarkara

Zurkara

Erorkorra

Iraunkorra

Zurtoina

LANDAREAK

Lorea

Loregabea

Loreduna

FruituaObulua

+Polena

Pistiloa

Lorezila

Sepaloa

Adarra

Karbono dioxidoa

Oxigenoa

Izerdi gordina

Izerdi eraldatua

Sustraia

Gatz mineralak

Ura

Argia

Petaloa

Hostoa


Irakaslearentzako materiala

• Materialen aurkezpena eta deskribapena. Proposamen didaktikoaren lehenengo orrialdeetan, i.blaiproiektuaren aurkezpena egiten da. Era berean, hori osatzen duten materialak zein diren eta baliabi-deei ahalik eta etekin handiena ateratzeko zer modutan erabili behar diren ere zehazten da.

• Metodologia. Arloko printzipio metodologiko orokorrak azaltzen dira.

• Programazioak. Maila bakoitzeko edukien mapa txertatzen da, zikloaren ikuspegi orokorra izateko.Gainera, unitate bakoitzeko ikasgelarako programazioetan honako hauek biltzen dira:

– Oinarrizko gaitasunak – Helburuak– Ebaluazio irizpideak – Edukiak– Balioak – Metodologia– Aniztasuna aintzat hartzea – Taldekatzeak– Diziplinartekotasuna – Baliabideak

• Emaitzak. Ikaslearen liburuko emaitzak jasotzen dira.

• Lantze didaktikoa. Hainbat gauza aurkezten dira: helburuak, metodologiari buruzko iradokizunak,aniztasuna aintzat hartzeko proposamenak, erabil daitezkeen baliabideak eta orrialde bakoitzean lan-du daitezkeen balioak eta IKTak. Halaber, beste hainbat eta hainbat jarduera osagarri ere txertatudira, hau da, aniztasuna aintzat hartzeko jarduerak. Unitate bakoitzaren amaierako orrialdeetako jar-duera osagarriak ebaluaziozkoak dira; hiruhilekoko berrikusteetakoak, aldiz, berrikuste jarduerak.

Eta gainera...

• Baliagarriak zaizkigun gure proiektuko beste material batzuen erreferentzia.

• Orrialdean zeharka lantzen diren balioak.

• Edukiak barneratzen laguntzeko erabil daitezkeen baliabideak eta teknologiak.

Proposamen didaktikoa

• Erdietsi nahi diren helburuak.

• Metodologiari buruzko iradokizunak, edukiak lantzeko orientazioa eta laguntza ematen dutenak.

• Ahots goraz ebazteko jarduerak, eta saioa hastean ikasleak motibatzeko erabiltzen direnak.

• Ikaslearen liburuan daudenen antzeko jarduerak, zailtasun maila berekoak.

• Aniztasuna aintzat hartzeko jarduerak, era honetan sailkaturik: indartzekoak.

propuesta didáctica 27

Valores

Cuidado y respeto por uno mismo. Reconocer la necesidad de adquirir hábitos saludables y de higiene paramantener un buen estado de salud.

Consumo racional. Comprender la necesidad de no malgastar agua.

Respeto a los demás. Para mantener una convivencia pacífica es indispensable respetar las costumbres de losdemás.

Metodología

Se debe partir de la experiencia que los niños han tenido con la enfermedad y con el pediatra. Para ello empe-zaremos preguntándoles cuándo fue la última vez que estuvieron enfermos y cómo se sentían. Acto seguido seles irá diciendo una serie comportamientos positivos y negativos (acostarse temprano – tarde, comer de todo –solo chucherías, cepillarse los dientes – no lavarlos…) para que ellos vayan diciendo con qué hábitos nos man-tenemos sanos y con cuales podemos enfermar con más facilidad.

Con relación al pediatra se les pedirá que cuenten la última vez que han ido a su consulta, si sólo han ido cuan-do estaban enfermos, si saben cómo se llama…

En Aprendo a lavarme los dientes se trabajará este procedimiento de forma práctica. Para ello se pedirá a los niñosque lleven a clase un cepillo de dientes.

Con la Pregunta difícil se intenta que los niños recapaciten sobre una situación próxima a ellos (en este caso, los dientes deleche) para que sean capaces de llegar a una conclusión y verbalizarla, a la vez que se habitúan a escuchar y hablar.

Atención a la diversidad

Motivación. Trabajar con el mural 2. Escuchar la canción Me cuido. Realizar el juego cooperativo Te conozco.

Refuerzo. Completar la ficha fotocopiable de refuerzo de la unidad 2. Utilizar la lámina 2 de vocabulario.

Ampliación. Rellenar la ficha fotocopiable de ampliación de la unidad 2.

Evaluación. Realizar la ficha fotocopiable de evaluación de la unidad 2. Utilizar los juegos del CD interactivode esta unidad.

Agrupamiento

Realizar las actividades de la doble página motivadora en grupos de 3 o 4 alumnos a excepción de la actividadde sonidos que será más conveniente hacer en gran grupo. Para trabajar la página Aprendo a lavarme los dien-tes, resolver la Pregunta difícil y trabajar la sección Un planeta de letras, sería conveniente hacerlo en gran grupo.Las actividades de la sección Ya me lo sé se realizarán de manera individual.

Interdisciplinariedad

Con el diálogo y la realización de los ejercicios se refuerza tanto la expresión oral como escrita y la ampliacióndel vocabulario.

Las actividades relacionadas con el orden cronológico de secuencias refuerzan estrategias matemáticas.

Recursos

Cepillo de dientes: con un cepillo de dientes, que cada uno de los niños traiga de su casa, se hará una prácti-ca de cómo se deben cepillar los dientes.

Competencias básicas

Competencia en el conocimiento y la interacción con el mundo físicoAsociar causas y efectos relacionados con los hábitos personales.

Autonomía e iniciativa personalPrever y reconocer las consecuencias de los hábitos personales relacionados con la salud.

Competencia matemáticaOrdenar cronológicamente secuencias relacionadas con hábitos higiénicos. Trabajar la orientación espacial.

Contenidos

Conceptos Procedimientos Actitudes

La salud y los hábitos saludables. Distinguir hábitos saludables y nosaludables.

Interés por mantenerse sano.

La higiene y el aseo personal. Identificar hábitos de higiene. Gusto por estar limpio y aseado.

El pediatra y la salud. Reconocer los momentos en los que sedebe acudir al pediatra.

Valoración del trabajo del pediatra paramantener la salud.

La higiene bucal. Realizar de manera correcta el cepilladodental.

Comprensión de la necesidad de lahigiene bucal.Recordar la necesidad de ahorrar agua.

Costumbres del mundo relacionadas conla salud.

Enumeración de diferentes costumbrespara el cuidado de la salud.

Interés y respeto por las costumbres yhábitos de otras culturas.

2. unitatea. Neure burua zaintzen dut.

26 primero conocimiento del medio

Objetivos Criterios de evaluación

Diferenciar los conceptos de salud y enfermedad. Reconocer situaciones en las que se puede enfermar.

Reconocer la relación entre el tiempo atmosférico y la ropapara prevenir enfermedades.

Escribir el nombre de prendas para defenderse del frío.

Conocer hábitos saludables y no saludables. Diferenciar hábitos saludables de los no saludables: comervariado, dormir, asearse, sentarse bien, hacer ejercicio.Nombrar una consecuencia negativa para cada mal hábito.

Relacionar la higiene con la salud y conocer objetos de aseopersonal.

Ordenar una secuencia referente a hábitos higiénicos. Saberqué utilizan para el aseo personal.

Comprender la utilidad del pediatra. Enumerar motivos para ir al pediatra.


Inguruaren Ezaguera arloko metodologia

Inguruaren Ezaguera arloaren oinarrizko xedea haurrak inguruan dutenmundura hurbilaraztea da; ildo horretatik, ikasleei ezaguera berriak eskain-tzeaz gain, aurreko ikasturteetan edota beren bizitzan esperientziaren bidezbereganatu dituzten ezaguerak bildu, ordenatu eta sistematizatzea du helbu-ru. Horiek lortu ahal izateko, printzipio metodologiko hauek hartu dituguoinarrian:

• Ikasleek gertuen dutenetik abiatzea eta, ahal den guztietan, eskuz erabil-tzeko materialak erabiltzea, adin hauetako ikasleentzat ulergarriagoak iza-ten baitira, beren esperientzietatik abiatuta gero eta kanporago daudenerrealitateetara iristeko.

• Unitate bakoitzean lantzen den gaiarekiko jakin-mina piztea eta susta-tzea, horixe baita irakaste eta ikaste prozesu ororen indar eragile nagu-sienetarikoa. Beste alderdi garrantzitsu bat ikasleen sormena sustatzeada. Ez dugu ahaztu behar jakin-mina eta sormena elkarrekin estuki lotu-tako daudela; biak dira beharrezkoak inguruan duten mundua ulertzeko.Horregatik, garrantzi berezia eman zaie alderdi horiei metodologia hone-tan, eta sakon landu dira Ur planeta atalean.

• Metodo zientifikoa erabiltzea eta ikasleak lan sistematikoa eta, beraridagokion neurrian, zorrotza egiteko eta, horretaz gain, lortutako emaitzakzuzen aurkezteko ohiturak gara ditzaten saiatzea. Horretan oinarrituta,Badakit egiten eta Ikasten ikasiz ataletan horrelako ikaste prozesu guztieta-rako funtsezkoak diren baliabideak txertatu dira.

• Bai unitateak eta bai jarduerak aurkezterakoan, jolas izaerako aurkezpena-ri lehentasuna ematea, ikasleak zerbaitetara jarrera onarekin hurbiltzenbadira, errazago bereganatzen dituztelako.

• Ikasleengan kontzientzia kritikoa garatzea eta norbera, besteak etaberen ingurunea errespetatzeko jarrera sustatzea, oinarrizko balioa dela-ko. Horregatik, unitate bakoitzean, Gure mundua maitatuz atalean, herri-tar arduratsu izateko eta guztiontzako gizarte zuzenagoa lortzeko oina-rrizko balioak lantzen dira; eta kultur aniztasuna ere sustatzen da,ikasleari bere inguruan dauden beste errealitate batzuk erakutsiz.

• Aniztasunerako arreta zaintzea ere garrantzi handiko alderdia da metodo-logia honetan: ikasgelan dauden ikasleen heterogeneotasuna gero etanabarmenagoa den errealitate bat dela jabetuta, unitateetako tituluetarikobakoitzean arlo honetan sakontzeko eta gai hau garatzeko jarduerak pro-posatu dira.


Honako proiektu honetan, ezinbesteko ezaugarria da oinarrizko gaitasunaklantzea. Hartara, haurrek aurrera egiteko aukera izango dute ondorengo hez-kuntza zikloetan, eta heldutasunera iritsi ahal izango dira alderdi afektibo-sozialean, gizarte demokratikoan eskubide osoko kide moduan txertatzeko.

• Komunikazio linguistikoaren gaitasuna. Entzuteko, hitz egiteko, irakur-tzeko eta idazteko gaitasuna garatzean datza. Irakurgaiak, jolasak eta jar-duerak landuko dira, ikasleek pentsa dezaten eta taldean haien iritzia emandezaten.

• Matematika gaitasuna. Arlo honetan, hainbat jarduera egingo dira ikas-leek informazioa interpretatzen eta adierazten ikas dezaten eta oinarrizkomatematika elementuak erabiltzen ikas dezaten, eguneroko bizimodukoegoeretan aplikaturik.

• Ezagutzaren eta mundu fisikoarekiko elkarrekintzaren gaitasuna. Hel-burua da ikasleek beren burua ezagutzen ikastea, inguruan duten munduainterpretatzen jakitea eta ingurunean jarduteko premiazkoak dituzten tre-betasunak barneratzea. Ezinbesteko garrantzia emango zaio haurrek eran-tzukizun eta errespetuzko jarrerak lantzeari, bai beren buruari begira, baigainerako pertsonei begira eta baita ingurumenari begira ere.

• Informazioaren eta gaitasun digitalaren tratamendua. IKTak proiektuhonetako irakaste eta ikaste prozesuko beste elementu bat dira. Horiekin bigauza lortu nahi dira; batetik, ikaste prozesua atseginagoa egitea; eta bes-tetik, haurrek IKTak gehiago ezagutzea, jakin dezaten informazioaren mun-duari zabalik dauden leihoak direla.

• Gaitasun soziala eta herritarra. Berebiziko arreta eskaintzen zaio balioeneta kulturaniztasunaren tratamenduari, eta baita gogoeta kritikoari etaelkarrizketari ere, egungo gizartea ulertzeko eta herritartasun demokratikoeta erantzukizunezkoa egikaritzeko bitartekoak baitira.

• Gaitasun kulturala eta artistikoa. Ekimen pertsonala, irudimena eta sorme-na adierazpen modu gisa lantzen dira. Irakurgaien helburua, berriz, ikasleakhaien ingurutik kanpoko kultur adierazpenetara hurbiltzea da. Hartara, adie-razpen horiei begirako estimu eta errespetu sentimenduak izango dituzte.

• Ikasten ikasteko gaitasuna. Zikloan barrena, pixkanaka-pixkanaka, infor-mazioa antolatzeko hainbat estrategia erakutsiko zaizkie ikasleei: irudibidezko eskemak; azpimarratutako hitzak; bolatxoak; kontzeptuen mapak;eta arreta, ulermena, adierazpen linguistikoa eta oroimena hobetzeko bes-te hainbat teknika. Era berean, zenbait elementu eta estrategia ere eskaini-ko zaizkie, haurrek ikasitakoari buruzko gogoeta egin dezaten, haien auto-nomia eta erantzukizuna hobetze aldera.

• Autonomia eta ekimen pertsonala. Haurrak bere burua ezagutzea da hel-burua, bere aukerak eta baita bere premiak ere zein diren jakin dezan.Garrantzizkoa da ikasleek ekimen, kritikarako gaitasun eta irizpide pertsonalhandiagoa izatea, egoerak ebaluatzeko eta erabakiak hartzeko gai izan dai-tezen. Era berean, funtsezkoa da haurrek harremanetan jartzen, taldean lanegiten eta enpatia hobetzen eta elkarrizketarako gaitasuna hobetzen ikastea.


bat ere badela jabetzen bagara (ikasleek, gureikastetxeetan, besteak beste, taldean lan egitenikasi behar dute, gaur egun gero eta gehiagoeskatzen den trebetasuna baita), Lehen Hezkun-tzako bigarren zikloan, ikasgelaren barnean ikas-leen jarduera antolatzeko orduan elkarlanekoikasketa erabiltzen hastea —gero eta maizago—proposatzen dugu; gero, Lehen Hezkuntzako hiru-garren zikloan —irakasteko orduan baliabidegisa elkarlaneko ikasketa erabiltzea albora utzigabe—, curriculumaren arloetatik ikasleei bera-riaz eta sistematikoki taldean lan egiten irakaste-ko elementuak txertatzeko proposamena egingodugu.

Jardueraren egitura

Gure ikuspegitik, jardueraren egitura funtsezkokontzeptua da. Ikasgelaren barnean ikasleen arte-an ezartzen den harremana eratzen eta zehaztenduen elementua da; eta, horrekin batera, ikasleeneta irakaslearen arteko harremana ere horren ara-bera eratuko eta zehaztuko da. Zeharka, bertangaratzen den irakaste eta ikaste prozesu osoarenegitura ere horrek zehaztuko du. Jardueraren egi-turaz ari garenean, «indar» modura lan egitenduten elementuen eta eragiketen multzoaz arigara; indar horiek «mugimendu», eragin edo bila-kaera zehatz bat eragiten dute, eta ikasleek gelanegiten dutena eta egiteko modua horrek bideratu-ko edo baldintzatuko du.

Imajina ditzagun hiru irakasle: A irakaslea, B ira-kaslea eta C irakaslea. Hirurak izan daitezke gaiikasleengan interesa pizteko eta ikasleak motiba-tzeko, eta hirurek beren arloetako edukien ingu-ruan jakituria handia dute. Ikasgelaren barnean

SarreraGela batean ikaskuntzaren egitura aztertu dute-nek egitura hori osatzen duten hiru azpiegituraidentifikatu dituzte: jardueraren egitura, ikasleekgela barnean zer eta nola egiten duten arautzenduena; xedeen egitura, irakaste eta ikaste proze-suan ikasleek gela barnean zer lortu nahi dutenzehazten duena; eta agintearen egitura, zer ikasibehar den eta nola ikasi behar den edota zer etanola ebaluatu behar den nork erabakitzen duenaintzat hartuta, horrekin lotuta dagoen orori erre-ferentzia egiten diona.

Aldi berean, hiru azpiegitura horiek beren ñabar-durak izango dituzte, ikaskuntzaren egitura oro-korragoari begira; hau da, indibidualista, lehiako-rra edota elkarlanean oinarritutakoa den aintzathartuta. Ikasleek batik bat banaka eta besteekegiten dutenari erreparatu gabe edo besteek egi-ten dutenak norberaren gain gehiegi eragin gabelan egiten dutenean, ikaste egitura indibidualistazhitz egingo dugu. Aldiz, ikasleek banaka lan egi-ten dutenean, baina, aldi berean, neurri bateangehiago eta azkarrago nork ikasten duen ikuste-ko gainerako ikaskideekin lehian aritzen direne-an, egitura lehiakorra nagusituko da. Eta azkenik,ikasleek elkarri ikasten laguntzen diotenean etairakatsitakoa ikasteko bat eginda aritzen direne-an, elkarlanean oinarritutako egitura izango danagusi.

Elkarlaneko ikasketari buruzko sarrera honetan,hiru azpiegitura horiek deskribatuko ditugu, indi-bidualista, lehiakorra edota elkarlanean oinarritu-takoa den kontuan hartuta; ondoren, ikasgelangaratzen den elkarlaneko ikasketa zer den deskri-batuko dugu zehaztasun handiagoz; eta arloetaneskolako edukiak irakasteko eta ikasteko ohikomodutzat pixkana elkarlaneko ikasketa txertatze-ko zenbait jarraibide emango ditugu.

Elkarlaneko ikasketa ez dela irakasterakoan soilikerabil daitekeen baliabide didaktikoa hartzenbadugu kontuan —argi utziko dugu hori doku-mentu honetan—, eta irakatsi beharreko eduki

Elkarlaneko ikasketaPere Pujolàs Maset1

1 Egileak J. R. Lagorekin batera idatzi zuen kapitulu batenlehen zatiaren laburpena. Liburu honetan dator kapituluhori: Manual de Psicopedagogía. Koordinatzaileak: J.Bonals eta M. Sánchez-Cano. Argitaratzailea: EditorialGraó (ikusi bibliografia: P. Pujolàs eta J. R. Lago, 2007)


irakasle horien ikasleen jarduera ikusteko eta,ondorioz, antolatzeko oso modu desberdina dute,ordea. Ikus dezagun.

A irakasleak, ikasleak motibatu eta bere ikasgai-ko zenbait eduki eraginkortasunez irakatsi ondo-ren, liburuko 25. orrialdeko 1, 2, 3 eta 4. ariketakegiteko esaten die ikasleei, eta bakoitzak bereikasmahaian egingo ditu. Isilik lan egin behardute, eta zalantzarik badute, irakasleari galdetu-ko diote, tartea hartzen duenean argituko diehorrek zalantza. Ikasleek bakarka lan egiten dute,bakoitzak bere mahaian, eta ikaskideek egitenduenak ez die askorik edo batera axola. Kasuhonetan, ikasleen jarduera banaka egituratutadago (bakarkako jardueraren egitura): ikasterakoanegitura horren «mugimendua» edo eragina «bana-kotasuna» da.

B irakasleak, aurrekoak bezala, ikasleak motiba-tu eta bere ikasgaiko zenbait eduki eraginkortasu-nez irakatsi ondoren, liburuko 25. orrialdeko 1, 2,3 eta 4. jarduerak egiteko esaten die ikasleei,bakoitzak bere ikasmahaian; baina bada desber-dintasun bat aurrekoarekiko: 5, 6 eta 7. ariketakere egiten dituztenek nota hobea lortuko dutelaesan die horrek, eta ariketak lehenengo amaitzendituenak eta ondoen egiten dituenak ere sariaizango duela esan die. Ikasle horiek ere isilik lanegin behar dute, arazoren bat baldin badute, ira-kasleari azalduko diote, eta ahal duenean, horrekargituko die. Ikasleek, hemen ere, bakarka lanegingo dute, bakoitzak bere mahaian, bainaoraingo honetan axola die besteek zer egitenduten: gelan «lehenengoa» izateko, besteek ezdute hala izan behar; horregatik, elkarrekin lehianaritzen dira, informazioa ezkutatzen dute eta ezdiote elkarri laguntzen, eta abar. Kasu honetan,ikasleen artean edota, gutxienez, gaitasun han-dienak dituzten ikasleen artean sortuko denlehiak zehaztuko du ikasleen jarduera, ariketagehien, azkarren eta ondoen egiten saiatuko bai-tira (jarduera lehiakorraren egitura): ikasterakoanegitura horrek izango duen «mugimendua» edoeragina «lehiakortasuna» da.

Aurrekoek bezala, C irakasleak ere bere ikasleakmotibatu ditu, jakiteko eta ikasteko gogoa piztudu ikasleengan, eta bere ikasgaiko zenbait edukieraginkortasunez irakatsi dizkie. Baina horrekikasleen jarduera beste modu batera antolatu du:ikasgelan zenbait lan talde osatu ditu, lauzpa-bost ikaslekoak, eta koadernoan liburuko 25.orrialdeko 1, 2, 3 eta 4. ariketak egiteko propo-satu die; baina ariketak egiterakoan elkarrilagundu behar diotela jakinarazi die, eta halaegiten badute eta, bakoitzaren aukerak kontuanhartuta, ariketak guztiak egiten badituzte, sariaizango dutela esan die. Isilik ez, baina isilka hitzeginez egin behar dituzte ariketak, beste taldeeitraba ez egiteko, eta guztien artean ariketak egi-teko modurik egokiena aurkitu behar dute;zalantzak argitu behar dituzte, eta beharrezkoaikusten badute, irakaslearengana joko dute. Tal-dean lan egiteari garrantzia ematen dio, hori ereikasi beharrekoa baita; eta beraz, irakatsi beha-rreko beste eduki bat da. Kasu horretan, ikasleenjarduera baldintzatuko (edo aberastuko) duenataldeko kideek elkarri laguntzeko duten jarreraeta elkarlana da (elkarlanean oinarritutako jardue-raren egitura): ikasterakoan egitura horrek egina-raziko duen «mugimendua» edo eragina «koope-ratibitatea» edo elkarlana da.

«Banakotasuna», «lehiakortasuna» eta «elkarla-na» ikasgela bateko jardueraren egiturak izan di-tzakeen ezaugarriak dira, ikastaldeko ikasleenartean ezartzen diren harremanen eta lortu nahidiren helburuen arabera.

Xedeen egitura

Ikasleek lortu dezaketenak irakaste eta ikasteprozesuko egitura orokorragoaren barneko besteazpiegitura bat —jardueraren azpiegiturazgain— osatzen du; eta azpiegitura horri xedeenegitura deritzo. Jarduera indibidualistaren, lehia-korraren edo elkarlanean oinarritutakoaren egi-turarekin duen erlazioaren arabera, asko aldatu-ko da.


Jarduera indibidualistaren egitura batean, ikaslebatek bere helburua (irakasleak irakatsitakoaikastea) lortuko du, beste ikasleek beren helburualortu edo ez. Kasu horretan, ez dago xedeen arte-ko interdependentziarik.

Jarduera lehiakorraren egitura batean, ikasle batekbere helburua lortzeko (irakasleak irakatsitakoabesteek baino lehenago eta hobeto ikastea), bes-tek ez dute helburu hori bera lortu behar. Kasuhorretan, teknikoki xedeen arteko interdependen-tzia negatiboa deritzona gertatuko da.

Kasu horretan, ikastalde batean «besteak bainogehiago jakitea», talde osoko «lehenengoa iza-tea» da oinarrizko helburua, eta besteak bainoazkarragoa, hobea eta handiagoa izatearen sino-nimo da.

Azkenik, elkarlanean oinarritutako jardueraren egi-tura batean, ikasleak lortu nahi duen xedeabikoitza da (irakasleak irakatsitakoa ikastea eta,talde lanaren bidez, taldekideek ikas dezatenlaguntzea eta horrela, taldean lan egiten ereikastea, ikasi beharreko beste eduki bat den neu-rrian), eta helburu bikoitz hori lortzeko, besteekere helburu bikoitz hori lortu behar dute. Kasuhorretan, xedeen arteko interdependentzia positi-boa dagoela esango dugu. Arloetako edukiakikasteko ez da ezinbestekoa taldean aritzea; bai-na, taldean lan egiten ikasteko, besteak beharditugu, inork ez du taldean lan egiten bakarkaikasten.

Agintearen egitura

Irakaste eta ikaste prozesu orokorragoan, agintea-ren egitura ere bereiz daiteke, eta nork erabakitzenduen —eta nola erabakitzen duen— zer ikasibehar den eta nola ikasi behar den arautzen du,eta baita zer ebaluatu behar den eta nola ebalua-tuko den ere. Agintearen egitura horrek ere bereezaugarriak izango ditu jarduera indibidualistaren,jarduera lehiakorraren edo elkarlanean oinarritu-tako jardueraren egitura den aintzat hartuta.

Jarduera indibidualistaren edo lehiakorraren egiturabaten atzean, ikaste jarduerak garatzerakoan

ezartzen diren harremanek eskolako eraginkorta-sunean bigarren mailako garrantzia duten usteadago; edo areago, ez dira desio, edo gogaikarri-tzat hartzen dira. Edota beste ikuskera bat erebadago: irakaskuntzan, irakaslea hezkuntzareneragile nagusia da, edukiak transmititzeko ardu-ra du; eta ikaslea irakaslearen transmisio ekintzahorren hartzaile gutxi asko aktiboa da. Beraz,ikaskuntza egituratzeko bi modu horietan (indibi-dualista eta lehiakorra), ez gaitu harritu beharikasleen arteko harremanek ahalik eta adierazpi-de txikiena izateak, «sistematikoki neutralizatzenbaitira, ikasgelan nahasmena eragin dezaketenjokabideen iturri potentzial modura, eta ikas-kuntzaren programazioa lehentasunez ikasleenbanakako lanari eta irakaslearen eta ikasleenarteko interakzioari lehentasuna emanez ezartze-ak» (Coll, 1984, 119. or.).

Jarduera indibidualistaren edota lehiakorraren egi-tura batean, curriculumaren eta ikastaldearenkudeaketan, egiaz, irakaslea da arduradun nagu-sia, bakarra ez esateagatik: hark erabakitzen duzer, noiz eta nola irakatsi eta ebaluatu; hau da,azalduko dituen edukiak, azalduko dituen orde-na, erabiliko duen metodologia (irakasteko etaikasteko jarduerak, ikasgelan ikasleak ezartzekoera, etab.), edota ebaluazioaren xedea, eta noizeta nola egingo duen ebaluazioa. Ikasleak ez dirairakaslearen «aginduen» hartzaileak baino, harkerabaki duena egitera mugatzen dira. Jardueralehiakorraren egituran, gainera, irakasleak, argiroedo ez horren modu argian, ikasleen arteko lehiabultzatuko du, eta ikasgelako lehena edo onenaizateko lehia hori ikaskuntzarako eragingarri bi-hurtzen du.

Aldiz, elkarlanean oinarritutako egitura batean,bada uste sendo bat: ikasleek ez dute ikasten soi-lik irakasleak irakasten dielako, baizik eta baitaelkarrekin eta interakzioan elkarri «irakatsiz» lanegiten dutelako ere. Piagetek (1969) dioenez,erlazio simetrikoago batean ikasten ari diren ber-dinen arteko elkarlana (haurrak, gazteak edo hel-duak), horien eta irakasten dienaren arteko erla-zio asimetrikoagoa bezain garrantzitsua da.


Ikuspegi intelektualetik, erlazio hori egokiagoa dabenetako ideia trukea eta eztabaida sustatzeko;pentsamendu kritikoa, objektibotasuna eta gogo-eta diskurtsiboa trebatzeko beharrezkoak direnjokabideak dira. Horregatik, elkarlanean oinarri-tutako jarduera baten egituran, autonomia etaikasleen protagonismoa indartzen dira, irakaslea-ren botere absolutuaren aurrean.

Elkarlanean oinarritutako egitura ikasgela bateanjarduera egituratzeko beste bi moduetatik (indibi-dualista eta lehiakorra) bereizten duena hauxe dabereziki: ikaste prozesuan irakasleak ikasleenautonomia sustatzen du (modu autonomoan etaberen ikaskuntza autorregulatuz lan egin dezake-ten ikasleak zenbat eta gehiago izan, irakasleakarreta handiagoa eskainiko die horren autonomo-ak ez direlako bere behar handiagoa dutenei), etacurriculumaren eta ikasgelaren kudeaketan ereahalik eta parte hartze aktiboena sustatzen du.Ahal den guztietan, ikasleek edukiak, ikastekojarduerak eta ebaluazio jarduerak erabakitzerako-an «hitza eta botoa» dute. Ikasteko jarduerei etaebaluazio jarduerei dagokienez, gutxienez zenbaitaukeraren artean hauta dezakete. Horretaz gain,elkarlanean oinarritutako egitura batean, ez dieikasleei irakasleak bakarrik irakasten, irakastekoardura ikasleekin partekatzen du: ikasleek elkarriirakasten diote.

Elkarlaneko ikasketaIkasgela elkarlanean oinarrituta antolatzea ez dagauza erraza; tentsioak, aurkakotasunak, bazter-ketak eta abar sortzen diren talde batean, ikasle-ek, talde txikietan, irakasleak irakatsitakoa elka-rri lagunduz ikas dezaten lortzeak amets batdirudi askotan. Maiz, ikasgela elkarlanaren ikus-pegitik egituratzeak, lehenengo eta behin, taldeosoan esku hartzea eskatzen du, pixkana, «ikaste-ko komunitate» txiki bihur dadin. Ikastaldeak«kolektibitate» huts (gizabanakoen batura huts)izateari utzi behar dio, kasurik onenean toki bere-an dabiltzan pertsonen eta, txarrenean, zatitutaeta elkarren arteko tentsio ugarirekin dauden

pertsonen multzo huts izateari; eta «komunitate»txiki bat izatera iritsi behar du. Berau osatzenduten kideek elkarrekiko interesa erakusten dutenunean hasiko da komunitate izaten; elkartzendituen helburu bat badutela —eskolako edukiakikastea— eta elkarri lagunduz helburu hori erra-zago lortuko dutela jabetzen direnean. Lehen Hez-kuntzako lehen zikloan lankidetza jokoak eginbadira, ikasleek hobeto ezagutuko dute elkar,elkarren artean harreman afektibo sendoagoakizango dituzte, ikasteko eta gelako jarduerak egi-teko orduan elkarrekin lehiatu ordez elkarrilagundu behar diotela hobeto ulertuko dute,hobeto komunikatuko dira, eta besteen lekuahartzerakoan eta horien arazoez eta zailtasunezjabetzerakoan ere hobeto asmatuko dute... Labur-bilduz, «ikasteko komunitate» txiki bat osatukodute, ikasgela barneko lan taldeetan eta elkarla-nean oinarrituta, elkarrekin ikasteko prestatuagoegongo dira.

Zer da, beraz, elkarlaneko ikasketa?«Ikasteko komunitate» txiki bihurtuta, elkarlane-ko ikasketa ikasle talde txikien erabilera didakti-koa da (3 ikasletik 5era bitartekoak); horrela,elkarren arteko interakzioari ahalik eta probe-txurik handiena ateratzeko eta guztien artekoikaskuntza maximizatzeko (Johnson, Johnsoneta Holubec, 1999). Talde horien ezaugarri bat—oinarrizko ekipoak ere esaten zaie— heteroge-neotasuna da, ikuspegi guztietatik: genero ikus-pegitik, motibazioaren ikuspegitik, eraginkorta-sunaren ikuspegitik, kulturaren ikuspegitik,etab2.

Elkarlaneko ikasketa talde bateko kideek ardurabikoitza dute: irakasleak irakasten diena ikastea,eta taldekideek ere ikas dezaten laguntzea. Etahelburu bikoitza ere badute: eskolako edukiak

2 Talde edo ekipo horiei eta horien eraketari buruz deskriba-pen zehatzagoa nahi izanez gero, ikusi: D. W. Johnson eta E. J. Holubec (1999), eta P. Pujolàs (2004).


ikastea, eta taldean lan egiten ikastea, eskolakobeste eduki bat dela aintzat hartuta. Hau da,ikasteko elkarlanean aritu, eta elkarlanean ikasi.

Kontua ez da ikasgela bateko ikasleek, noizeanbehin, «talde lana» egitea, modu iraunkorrago etasendoago batean «lan taldeetan» antolatuta ego-tea baizik, funtsean elkarrekin ikasteko, eta noize-an behin eta egokia bada, guztien artean lanenbat egiteko.

Lan talde kooperatibo gutxi asko egonkorretanantolatutako «ikasteko komunitate» txiki bihurtuden ikasgela batean, ikasleen protagonismoa han-ditu egiten da, eta irakaste eta ikaste prozesuaneta gelaren kudeaketan askoz modu aktiboagoanparte hartzen dute; eta irakaslearekin batera,beraiek ere haien ikaskideei irakasteko ardurapartekatzen dute. Horrek subjektu autonomoagoegiten ditu; eta beraz, jardueraren egituraz gain,xedeen egitura eta agintearen egitura ere (aurrezdeskribatu dugunaren ildotik) kooperatiboagoakdira.

Alde batetik, ikasleen protagonismoa eta partehartze aktiboa eta, bestetik, irakasteko orduanardurak partekatzea eta elkarri laguntzea elkar-laneko ikasketaren funtsezko bi oinarri dira.Egiaz, alde batetik ikasketa horrek ikasleek zuze-nean eta modu aktiboan parte hartzea eskatzendu; inork ezin du ikasi beste norbaiten ordez...Ikasketa ez da ikusle soil gisa parte har dezake-gun kirol ekitaldi bat. Eta, bestetik, elkarlanak,elkarri laguntzeak, ondo egiten badugu, ikasketamaila handiagoetara iristeko aukera emangodigu. Mendizaleek bezala, ikasleak errazago iri-tsiko dira ikaskuntzaren gailurrera elkarlaneanoinarritutako talde bateko kide izanez egitenbadute.

Oinarrizko bi printzipio horiek betetzen badira,eta betetzen diren neurrian, ikasketa sustatukoduen «giroa» lortuko da pixkana gelan, ikasleakeraginkortasunez ikasteko baldintza egokiak sor-tuko baitira emozioen eta harremanen aldetik.

Hortaz, «ikasteko komunitate» txiki bihurtutakoikasgelaren «filosofia» horrek honako enuntziatuhauek eskatuko ditu buruan: «Guztiok ikastendugu guztiongandik», «Hemen mundu osoa sar-tzen da»3, «Ikasteko eskubidea dut, neuk dudangaitasunaren arabera. Horrek esan nahi du inorkezin didala gaitzizenik jarri nire ikasteko modua-gatik», «Ni neu izateko eskubidea dut. Inork ezindu jokatu nirekin bidegabeki nire azalaren kolore-agatik, nire pisuagatik, nire altueragatik, neskaedo mutil izateagatik, edo nire itxuragatik»4 . Ezdira esaldi politak soilik, ikasgelako hormakapaintzen dituzten eslogan hutsak; agian gataz-karen bat izan ondoren eta taldea guztien artekogogoeta horretara eraman ondoren sortutakooinarri sendoko konpromisoak baizik, ikasle guz-tiek haien gain hartutakoak.

Bestalde, elkarlaneko ikasketa ez da eskolakoedukiak hobeto ikasteko oso erabilgarria denmetodoa edo baliabidea soilik; aitzitik, bere bai-tan curriculumeko beste eduki bat da, ikasleekikasi behar dutena eta, beraz, irakatsi behar zaie-na. Hau da, ikasleek, beren eskolaldian, bestegauza askoren artean, talde lanak eskatzendituen gaitasun sozialak bereganatu behar dituz-te, gizarte honetan gero eta ezinbestekoagoa bai-ta hori, bertako kideen arteko interdependentziagero eta handiagoa dela kontuan hartuta.

Ikasgelako ikasketa elkarlanean oinarrituta egituratzeko esku hartzeeremuak

Esan dugun guztia kontuan hartuta, norabidehorretan aurrera egiteko aukera emango digutenbaliabide didaktikoak bilatu, garatu eta egokitubeharra dugu; horrela, ikastalde bateko ikasleekelkarlanean oinarrituta ikastea gero eta eginga-rriagoa izan dadin, utopia izateari utzita.

3 Ikusi P. González Rodríguez (2000).4 Ikusi S. Stainback, W. Stainback eta H. J. Jackson (1999).


Baliabide didaktiko horiek esku hartzeko hiru ere-mutan sar daitezke, estuki lotuta dauden hiru ere-mutan, hain zuzen:

• A motako esku hartze eremuan, ikastalde batekoikasleek pixkana talde kontzientzia hartzekoeta, gero eta indar handiagoz, ikasteko komuni-tate txiki bihurtzeko egin beharreko jardueraguztiak sartzen dira. Lehen Hezkuntzako lehenzikloan gertatzen zen antzera, bigarren ziklohonetan ere, lankidetza jokoen programarekinesku hartzeko eremu horretan eragin nahi da,ikastaldearen kohesioa ez baita inoiz alborautzi behar; izan ere, edonoiz sor daitezke gela-ko «giroa» nahas dezaketen arazoak edo zailta-sunak; eta giro egokiagoa berreskuratzeabehar-beharrezkoa izango da halakoetan.

• B motako esku hartze eremuan, horrela lan egi-nez eta, beraz, haurrek elkarri lagunduz eskola-ko edukiak hobeto ikas ditzaten, irakastekobaliabide gisa talde lana erabiltzen duten jardue-rak sartzen dira. Lehen Hezkuntzako bigarrenzikloan esku hartze eremu hori nabarmendukodugu, elkarlanean oinarritutako jardueren egi-tura erabiliz; horrela, ikasleek gelan curriculumarloetan aurreikusten diren ikasketa jarduerakegiterakoan, talde lana irakasleek gero eta mai-zago erabiliko duten baliabidea izan dadin.

• Azkenik, C motako esku hartze eremuan, abia-puntutzat talde lana, irakasteko baliabide batizateaz gai, irakatsi beharreko edukia dela ain-tzat hartuta, berariaz eta sistematikoki, ikasleeitaldean lan egiten irakasteko jarduerak sartzendira. Lehen Hezkuntzako hirugarren zikloan ere-mu hori nabarmenduko da bereziki, eta ziklohorretan, curriculumeko alderdi desberdinetatik,ikasleei berariaz eta modu sistematikoan, talde-an lan egiten irakatsiko zaie, irakasteko baliabi-detzat talde lana erabiltzeari utzi gabe.

Aurrez esan dugunaren ildotik, esku hartze eremuhoriek elkarrekin oso lotuta daude: taldeari kohe-sio handiagoa emateko esku hartzen dugunean(A motako esku hartze eremua), ikasleek taldean

lan egiten ikasteko baldintzak sortzen laguntzendugu, baldintza horiek nahikoa ez izan arren (Bmotako esku hartze eremua), eta horretaz gain,baita horrela lan eginez ikasi nahi izateko etaikasteko ere (C motako esku hartze eremua). Bai-na, B motako esku hartze eremuan, elkarlaneanoinarritutako egiturak (aurrerago deskribatukodira) erabiltzen ditugunean, taldeari kohesio han-diagoa ematen ere laguntzen dugu (A motakoesku hartze eremua), eta baita ikasleek taldeanlan egiten ikas dezaten ere (C motako esku hartzeeremua). Eta antzekoa gertatuko da gure indarrataldean lan egiten irakasten jartzen badugu ere(C motako esku hartze eremua); izan ere, B motakoesku hartze eremuko elkarlaneko egiturak hobetoerabiliko baitituzte horrela, eta gainera, taldearikohesio handiagoa ematen lagunduko baitugu (Amotako esku hartze eremua).

Elkarlaneko ikasketa taldeen osaketa eta prestaketa

Oro har, elkarlaneko ikasketa taldeak lau ikaslekosatzen dituzte, bostek gehienez ere. Taldeen osa-ketak heterogeneoa izan behar du (generoa,etnia, interesak, gaitasunak, motibazioa, eragin-kortasuna... kontuan hartuta). Nolabait ere, taldebakoitzak ikastalde osoaren ezaugarriak errepika-tu behar ditu. Gaitasunari eta eraginkortasunaridagokienez, ikasle batek eraginkortasun edo gai-tasun handia, bik erdi mailakoa eta batek txikia-goa izan dezaten saiatuko gara.

Beharrezkoa den heterogeneotasun hori berma-tzeko, normalean irakasleak banatzen ditu ikasle-ak taldeetan, noski, gogoko dituztenak eta izanditzaketen bateraezintasunak kontuan hartuta.Horretarako, oso erabilgarria izan daiteke testsoziometriko baten bidez informazioa jasotzea.Soziograma baino formula xumeagoa ikasleeigelako zein hiru kiderekin lan egin nahi luketengaldetzea da, eta horrela, gutxienek aukeratzendituzten ikasleak edo inork aukeratzen ez ditue-nak zein diren jakin genezake. Kasu horretan,ondo pentsatu behar dugu zein taldetan sarraraz-


ten dugun horietako bakoitza: sartuko den taldehorretan ikasle horrek aukeratutako norbait,berorri babesa eman eta taldean sartzen lagun-tzeko prest egongo den norbait —irakasleak beharbezala gidatuta— izatea komeni da.

Oinarrizko talde horiek eratzeko ohiko modu bathauxe da: ikasgelako ikasleak hiru zutabetanbanatzen dira. Mutur bateko zutabean ikasleenlaurdena jarriko da (osatu nahi ditugun lauko tal-deak adina, hau da, ikasleen kopuru osoa lau zen-bakiaz zatitzearen emaitza), eta zutabe horretanarlo guztietan gaitasun handiak dituzten ikasleakbiltzen saiatuko gara (ez soilik eraginkortasunhandiena dutenak, baita motibatuenak, ilusioapizteko eta besteak animatzeko gaitasun handie-nak dituztenak, taldea aurrera eramateko gaidirenak...). Beste muturrean «laguntza behar han-dienak» dituzten ikasleak jarriko dira, kopuru oso-aren laurdena. Eta erdiko zutabean gainerakoak,beste bi laurdenak (taldearen beste erdia). Taldebakoitza lehen zutabeko ikasle batek, erdiko zuta-beko bik eta hirugarren zutabeko batek osatukodu, eta horretaz gain, gainerako aldagaien artekoorekari eusten ere saiatuko gara.

Jardueraren elkarlanekoegiturak

Esan dugunez, Lehen Hezkuntzako bigarrenzikloan, eskolako edukiak gehiago eta hobetoikasteko baliabide didaktiko gisa elkarlanekoikasketa erabiltzen saiatuko gara, zenbat etasarriago hobe. Horretarako, «jardueraren elkar-laneko egitura» desberdinak izan behar ditugu.Gogora dezagun lehen esan duguna: elkarlane-ko jarduera baten egitura batek ikasleak beste-ak aintzat hartzera, lankidetzan jardutera,jarduera garatzerakoan elkarri laguntzera bul-tzatuko ditu. Aldiz, jarduera lehiakorraren egi-tura batean, ikasleak elkarrekin lehiatuko dirajarduera amaitzen lehenak izateko, eta beraz,ez diote elkarri lagunduko; aitzitik, elkarri infor-mazioa ezkutatuko diote, galdera baten eran-

tzuna edota problema baten emaitzak edoebazteko modua ondo gordeko dituzte.

Jardueraren elkarlaneko egiturak ia ezinbesteko-ak dira, hainbat esperientziatan egiaztatu ahalizan dugunez; izan ere, ikasleei taldean lan eginbeharra ikusarazten badiegu eta taldeetan anto-latzen laguntzen badiegu ere, besterik gabe eginbehar dutena taldean guztien artean egitekoesaten badiegu, ez dutelako jakingo nola egin:batzuek beren ikuspuntua ezarri nahi izangodute (gauzak ez badira egiten beraien ustez eginbehar diren bezala, ez dela zuzena uste dute);beste batzuek, berriz, jardueraren emaitza berenkoadernoan kopiatu besterik ez dute egin nahiizango, eta horrela, egiten jakitea eginda eduki-tzearekin nahastuko dute... Elkarlaneko egiturabat erabiltzeak, nolabait ere, talde bateko kideguztien arteko interakzioa bermatzen du elkarre-kin lan egiterakoan.

Elkarlaneko egiturak bakunagoak edo konple-xuagoak izan daitezke. Egitura bakunak eskolasaio batean gara daitezke, ikasteko eta aplika-tzeko errazak dira («Gaur ikasi, bihar aplikatu,eta bizitza osoan erabili» da egitura hauei erre-ferentzia eginez Spencer Kaganek erabiltzenzuen eslogana). Aldiz, egitura konplexuagoak—elkarlaneko teknikak izenez ezagutzen dire-nak— hainbat eskola saiotan aplikatu behardira.

Elkarlaneko egiturek —bai bakunak eta baikonplexuak— beren baitan ez dute edukirik;izenak adierazten duen modura, curriculumekoedozein arlotako eduki zehatz batzuetan lanegiteko aplikatzen den egitura baino ez dira; etairakaste eta ikaste prozesuan parte hartzendutenen artean elkarlanean aritzeko eta lagun-tzeko beharra pizten dute: elkarlaneko egiturabakun bat, arlo zehatz bateko ikaskuntza edu-kiari aplikatuta, ikaskuntza jarduera laburra da(eskola saio batean gara daiteke): ondorengoatalean deskribatzen direnetatik edozein, mate-matikako eduki batzuk lantzeko aplikatuta,


matematikako jarduera bihurtuko da; hizkun-tzako edukiak lantzeko aplikatuta, hizkuntzakojarduera bihurtu da, etab. Halaber, elkarlanekoegitura konplexu bat, edo tekniko bat, arlozehatz bateko ikaskuntza edukietan aplikatuta,bi eskola saiotan edo gehiagotan garatuko denikaskuntzako makro-jarduera bihurtuko da: ITteknika (Ikerketa Taldeak) —gure inguruanProiektuen Metodo izenez ezagutzen da (ikusiberonen deskribapen laburra azken atalean)—,gizarte zientzietako edukiak lantzeko erabilizgero, gizarte inguruneko ezaguera arlo batekomakro-jarduera bihurtuko da; teknika hori bera,natur zientzietako edukietan aplikatzen bada,natur ingurunearen ezaguerako proiektu bihur-tuko da, etab.

Elkarlaneko egitura bakun batzuk

Ondoren, irakasleek pixkana unitate didaktikoe-tan txerta ditzaketen elkarlaneko egitura bakunbatzuk deskribatuko ditugu. Funtsean bakarkaegitekoak diren jarduerak (testuen irakurketa,ikastalde osoari egindako galdera irekiak, galdesorta bati erantzutea, ariketak egitea, ikasitakogaiaren laburpena egitea...), normalean ikasleenartean interakziorik sortu gabe egiten diren jar-duera horiek, taldeko jarduera bihurtzea erraz-ten dute egitura horiek; talde txikietan egin ohidira (elkarlaneko ekipoak), jarduera horiek egite-rakoan ikasleen arteko interakzioa sustatzekoeta ahalik eta probetxurik handiena emateko.

1. Irakurketa bateratua5

Testu bat irakurtzeko orduan —adibidez, testuliburuko unitate didaktikoaren sarrera—, taldeanirakur dezakete. Taldeko kide batek lehenengoparagrafoa irakur dezake. Gainerakoek arretazegon behar dute, lagunak lehen paragrafoa iraku-rri ondoren, ondoren datorrenak (adibidez, erloju-ko orratzen noranzkoan) lagunak irakurri berri

duena azaldu beharko baitu, edota laburpenaegin beharko baitu; eta gainerakoek ondo eginduen edo ez edota bigarrenak esan duenarekinados dauden edo ez esango dute. Ondoko ikasle-ak (bigarrenak) —lehenengo paragrafoarenlaburpena egin duenak— bigarren paragrafoairakurriko du ondoren, eta hurrengoak (hirugarre-nak) paragrafo horren laburpena egingo du, etabeste biek (laugarrenak eta lehenengoak) labur-pena zuzena den edo ez esango dute. Eta horrelajarraituko dute, testu osoa irakurri arte.

Testuan taldeko inork zer esan nahi duen ezdakien hitz bat edo esapide bat badator, eta hiz-tegian begiratu arren artean argi ez badute, tal-deko eledunak irakasleari jakinaraziko dio, etahonek gainerako taldeei —horiek ere testu berairakurtzen ari dira— inork badakien eta lagun aldiezaiekeen galdetuko du. Hala bada, ozen azal-duko du, eta gainera, hitz edo esapide horren esa-nahia nola jakin duen ere esango du.

2. 1-2-46

Irakasleak galdera bat egingo dio gela osoari, adi-bidez, eman berri dien azalpena zenbateraino uler-tu duten ikusteko. Oinarrizko talde baten barnean,lehenengo bakoitzak (1) irakasleak planteatutakogalderen erantzun zuzena zein den pentsatuko du.Bigarrenik, binaka (2) jarriko dira, beren erantzu-nak jakinaraziko dizkiote elkarri, eta horiei buruzhitz egingo dute; eta biekin erantzun bat osatukodute. Hirugarrenik, talde osoak (4) guztien arteanegin zaien galderari emango dioten erantzun zuze-na osatuko du, taldeko bi «bikoteek» emandakoerantzunak elkarri erakutsi ondoren.

3. Hiru minutuko geldialdia7

Irakasleak ikastalde osoari azalpena ematen dio-nean, noizean behin hiru minutuko geldialdi labu-rra eginaraziko du, talde bakoitzak une horretara

5 Maria Jesús Alonsok pentsatutako egitura; Miranda deEbroko (Burgos) «Los Ángeles» Eskualdeko Ikastetxe Publi-kokoa da bera. (M. J. Alonso eta Y. Ortiz, 2005, 63. or.).

6, 7 Helbide honetatik hartu eta egokitua: www.cooperati-ve.learning


arte azaldutakoaz pentsatzeko eta gogoeta egi-teko eta gero gai horri buruz egingo dituztenhiru galdera pentsatzeko. Hiru minutu horiekpasatu ondoren, talde bakoitzak galdera bategingo du —pentsatu dituzten hiruretatik bat—,talde bakoitzetik batek bira bakoitzean. Galderabat —edo oso antzekoren bat— beste taldebatek egin badu, albora utziko da.

Galdera guztiak planteatu direnean, irakasleakazalpenarekin jarraituko du, hiru minutuko bestegeldialdi bat ezartzen duen arte.

4. Arkatzak erdira8

Oinarrizko taldeak dituen kideak (lau normale-an) adina galdera edo ariketa dituen orri batemango dio irakasleak talde bakoitzari; galderaketa ariketak lantzen ari diren gaiei buruzkoakizango dira. Ikasle bakoitzak galdera edo ariketabaten ardura hartuko du bere gain (ozen irakurri-ko du, taldekide guztiek informazioa eta bereniritzia eman diezaioten arduratu behar du, etabateratutako erantzuna guztiek dakitela etaulertzen dutela egiaztatu behar du).

Ariketen ordena erabakiko da. Ikasle batek «bere»galdera edo ariketa ozen irakurtzen duenean etaguztien artean nola egiten den aztertzen etaerantzun egokia zein den erabakitzerakoan, guz-tien arkatzak mahaiaren erdian egongo dira, unehorretan soilik hitz egin eta entzun egin daitekee-la eta ezin dela idatzi adierazteko. Ariketan zeregin edo erantzun behar den argi dutenean,bakoitzak bere arkatza hartuko du, eta bere koa-dernoan erantzuna idatzi edo ariketa egingo du.Une horretan ezin da hitz egin, idazteko unea da.

Ondoren, arkatzak berriro mahaiaren erdianutziko dira, eta berdin jokatuko da beste galdera

edo ariketa batekin, baina oraingo honetan bes-te ikasle batek zuzenduko du ariketa.

Dinamika hau Zenbakia izena daramanarekinedo Zenbaki berdinak elkarrekin izena duenarekinbatera gara daiteke: ausaz zenbaki bat aterakoda, eta zenbaki hori duen ikaslea aurrera irtengoda, eta ariketa egingo du.

5. Zenbakia9

Irakasleak zeregin bat jarriko dio ikastalde osoa-ri (galdera batzuei erantzun, problema batzukebatzi, etab.). Ikasleek zeregina beren oinarrizkotaldeetan egin behar dute, taldekide guztiekbadakitela egiten ziurtatuz. Ikasgelako ikaslebakoitzak zenbaki bat dauka (adibidez, ordenaalfabetikoari jarraituz dagokiona). Zereginabetetzeko denbora amaitu ondoren, irakasleakzenbaki bat aterako du ausaz ikasleak adina zen-baki dituen poltsa batetik. Atera den zenbakiadaukan ikasleak ikasgela osoaren aurrean jarritazer egin duen azalduko die gainerakoei. Zuzenegiten badu, ikasle horren oinarrizko taldeakordaina lortuko du («izar» bat, puntu bat, etab.),eta aurrerago, sari batez aldatuko da. Kasuhonetan, agian talde bateko ikasle bati soilikegokituko zaio aurrera irtetea. Denbora gehiagoizanez gero, beste zenbaki bat aukera daiteke,beste ikasle bat irteteko (betiere beste oinarrizkotalde batekoa bada).

Kasu honetan, beren lana ondo egiten saiatudiren ikasleei eskaintzen zaien ordain hori ez danahastu behar elkarlaneko ikasketan eskaintzendiren sariekin. Saria ikasle guztiek lor dezakete,saria lortzeko ez baitu ikasle batek besteek bainohobeto egin behar; aitzitik, guztiek ikasi behardute ondo egiten eta, horregatik, egin duten aha-leginagatik, emango zaie saria.

8 Nadia Aguiar Baxulik, Bailoko (Huesca) «Río Aragón»Nekazaritza Ikastetxe Bateratukoak, eta María Jesús TallónMedranok, Sabiñanigoko (Huesca) Haur Hezkuntzako etaLehen Hezkuntzako «Puente Sardas» ikastetxekoak, pentsa-tutako egitura.

9 Maria Jesús Alonsok pentsatutako egitura; Miranda deEbroko (Burgos) «Los Ángeles» Eskualdeko Ikastetxe Publi-kokoa da bera. (M. J. Alonso eta Y. Ortiz, 2005, 63. or.).


6. Zenbaki berdinak elkarrekin10

Irakasleak zeregin bat jarriko die taldeei, eta tal-de bakoitzeko kideek nola egin behar den eraba-kiko dute («Arkatzak erdira» egituran bezala),egin egingo dute, eta guztiek dakitela egiten ziur-tatu behar dute. Aurreikusitako epea pasatzendenean, irakasleak ausaz oinarrizko talde batekokideen artetik zenbaki bat aukeratuko du, 1etik4ra. Talde bakoitzean zenbaki hori dutenek beste-en aurrera joan behar dute eta zeregina eginbehar dute (problema egin, galderari erantzun,galderan eskatutakoa egin, etab.). Ondo egitendutenek ordaina jasoko dute (irakaslearen gorai-pamena, guztien txaloak, talderako «puntu»bat...).

Kasu horretan («Zenbakia» egituran ez bezala),oinarrizko talde bakoitzeko kide bat (taldeak lau-koak izango dira) irtengo da aurrera, eta beraz,talde guztiek dute ordaina lortzeko aukera.

7. Orri birakaria11

Irakasleak zeregin bat jarriko die oinarrizko tal-deei (hitz zerrenda bat, ipuin bat idaztea, aurre-tiaz zer dakiten jakiteko gai jakin bati buruzidaztea, irakurri duten testuaren edo ikasi dutengaiaren oinarrizko ideia laburtzen duen esaldibat idaztea, etab.), eta taldeko kide bat orri«birakari» batean bere atala edo bere ekarpenaidazten hasiko da; ondoren, ondoko ikaskideariemango dio, ordulariko orratzen noranzkoarijarraituz, honek bere zatia idatz dezan orrian,eta horrela jarraituko da, taldeko kide guztiekariketaren ebazpenean parte hartu arte.

Ikasle bakoitzak berari dagokion zatia kolorejakin bateko errotuladore batekin (orriaren goikoaldean bere izena idazteko erabiliko duen berare-kin) idatz dezake; horrela, bakoitzaren ekarpenaargi ikusiko da.

8. Mamia12

Testu edo gai baten ideia nagusiak —mamia—zehazteko egitura egokia da. Oinarrizko talde bate-ko ikasle bakoitza gelan landu den testu edo gaibaten ideia nagusiari buruzko esaldi bat idazteragonbidatuko da. Idazten duenean, taldeko kideeierakutsiko die, eta guztien artean ondo dagoenaztertuko dute, eta zuzendu edo zehaztu egingodute, etab. Zuzena ez bada edota ideia nagusiekinlotuta ez dagoela ikusten badute, baztertu egingodute. Gauza bera egingo dute gainerako taldekide-ek idatziko dituzten laburpen esaldiekin. Beren iri-tziz oinarrizkoenak edo garrantzitsuenak direnideia guztiak atera arte, behar adina «itzuli» egin-go dira.

Amaitzeko, osatu dituzten esaldiak ordenatukodituzte logikari jarraituz, eta horiek abiaburutzathartuta, bakoitzak bere koadernoan idatziko ditu.Horrela, landutako testuaren edo gaiaren ideianagusien laburpena egingo dute. Dena den,amaierako laburpen hau egitean, ez daukate zer-tan esaldi horiek zehatz-mehatz kopiatu; nahi iza-nez gero, bakoitzak egokiak iruditzen zaizkionaldaketak edo esaldiak txerta ditzake.

Elkarlaneko teknika zenbait

Ondoren, elkarlaneko egitura konplexu ezagune-netariko bi, elkarlaneko teknika ere esaten zaie-nak, deskribatzen dira.

Buruhausgarria13

• Ikasgelan talde heterogeneoak egingo dira,bakoitza 4 edo 5 kidekoa.

• Ikasgai dugun materiala, talde bakoitzeko kide-ak zenbat diren ikusita, hainbat zatitan egingodugu, eta beraz, taldekide bakoitzak taldean

10, 11 Spencer Kagan-en lanetik egokitua. Ikasgela elkar-lanean oinarrituta antolatzeko baliabide ugari daudeorrialde honetan: http://www.kaganonline.com/

12 Conchita Calvok, Mataróko (Bartzelona) Puig i Cada-falch BHIko irakasleak, pentsatutako egitura.13 A. Parrilla (1992), 126. or.; G. Echeita eta E. Martín(1990), 63-64. or.; A. Ovejero (1990), 169. or.; J. M. Serra-no eta M. T. Calvo (1994), 37-39. or.


guztien artean aztertzen ari diren gai horretakoinformazio zati bat jasoko du; baina bere «azpi-gaia» prestatzeko, ez du izango ondoko lagu-nek beren esku dutena.

• Taldeko kide bakoitzak berari dagokion zatiaprestatuko du, irakasleak eman dion informa-zioa edo berak bildu duena erabiliz.

• Ondoren, azpigai bera landu duten beste talde-etako ikasleekin, «adituen taldea» osatuko du;informazioa trukatuko dute talde horretan,oinarrizko kontzeptuetan sakonduko dute,kontzeptuen eskemak eta mapak egingo dituz-te, planteatutako zalantzak argituko dituzte,etab.; beren atal horretan adituak izatera iritsi-ko direla esan dezakegu.

• Ondoren, horietako bakoitza berriro ere berejatorrizko taldera itzuliko da, eta bakoitzakprestatu duen zatia azalduko die besteei.

Ikerketa Taldeak (IT) 14

• Azpigaien aukeraketa eta banaketa: ikasleek,beren gaitasunen edo interesen arabera, norma-lean irakasleak bere programazioaren araberaplanteatuko duen gai edo arazo orokor batenbarnean, azpigai zehatzak aukeratuko dituzte.

• Ikasgelaren barnean taldeak eratzea: ahalik etaheterogeneoenak izan behar dute. Taldea 3-5lagunek osatzea izango da egokiena.

• Azpigaia aztertzeko plangintza: talde bakoitzekoikasleek eta irakasleak proposatzen diren hel-buru zehatzak eta horiek lortzeko erabilikodituzten prozedurak planifikatuko dituzte, etaaldi berean, egingo dituzten zereginak banatu-ko dituzte (informazioa aurkitzea, sistematiza-tzea, laburtzea, eskematizatzea, etab.).

• Planaren garapena: ikasleek plana idatziz gara-tuko dute. Irakasleak talde bakoitzak nola egi-ten duen aurrera ikusiko du, eta bere laguntzaeskainiko die.

• Analisia eta sintesia: ikasleek lortutako informa-zioa aztertu eta ebaluatuko dute. Laburtu ondo-ren, gelako gainerako ikaskideei aurkeztuko die.

• Lanaren aurkezpena: azaldu ondoren, galderakegingo dira eta sor daitezkeen galderak etazalantzak argituko dira, edota gaian gehiagosakon daiteke.

• Ebaluazioa: irakasleak eta ikasleek elkarrekintalde lanaren eta azalpenaren ebaluazioa egin-go dute. Banakako ebaluazio baten bidez osadaiteke.

14 G. Echeita eta E. Martín (1990), 64-65. or. A. Ovejero(1990), 173. or.; A. Parrilla (1992), 126. or. J. M. Serranoeta M. T. Calvo (1994), 44-46. or.


ALONSO, M. J. eta ORTIZ, Y.: «Del cuaderno de equi-po al método de proyectos», in Cuadernos dePedagogía, 2005, 345 zk., 62-65. or.

COLL, C.: «Estructura grupal, interacción entrealumnos y aprendizaje escolar», in Infancia yAprendizaje, 1984, 27-28, 119-138. or.

ECHEITA, G. eta MARTÍN, E.: «Interacción social yaprendizaje», in C. COLL, J. PALACIOS y A. MAR-CHESI (comps.): Desarrollo psicológico y educa-ción, III. liburukia, Madril, 1990, 49-67. or.

KAGAN, S.: «Kagan Structures and Learning Toge-ther. What is the Difference?», Kagan OnlineMagazine, 2001, http://www.kaganonline.com/KaganClub/ FreeArticles.html.

GONZÁLEZ, P.: Comunitat d’Aprenentatge Ruperto Medi-na de Portugalete, Guix, 2000, 263, 9-18. or.

JOHNSON, D. W., JOHNSON, R. T. y HOLUBEC, E. J.: Elaprendizaje cooperativo en el aula, Buenos Aires,Paidós, 1999.

OVEJERO, A.: El aprendizaje cooperativo. Una alter-nativa eficaz a la enseñanza tradicional, Bartze-lona, PPU, 1990.

PARRILLA, A.: «Investigación y formación», en El pro-fesor ante la integración escolar: Cincel, BuenosAires, 1992.

PIAGET, J.: Psicología y pedagogía, Ariel, Bartzelo-na, 1969.

PUJOLÀS, P.: Aprender juntos alumnos diferentes. Losequipos de aprendizaje cooperativo en el aula,Eumo-Octaedro, Bartzelona, 2004.

PUJOLÀS, P. eta LAGO, J. R.: «La organización coo-perativa de la actividad educativa», in BONALS,J. eta SÁNCHEZ-CANO, M. (koord.): Manual deasesoramiento psicopedagógico, Bartzelona,Graó, 2007, 349-391. or.

SERRANO, J. M., eta CALVO, M. T.: Aprendizajecooperativo. Técnicas y análisis dimensional,Murtzia, Caja de Ahorros de Murcia ObraCultural, 1994.

STAINBACK, S.; STAINBACK, W. eta JACKSON, H. J.:«Hacia las aulas inclusivas», in SATINBACK, S.eta STAINBACK, W.: Aulas Inclusivas, Madril, Nar-cea, 1999.

Erreferentzia bibliografikoak


Inguruaren Ezaguera. Lehen Hezkuntzako 3. mailako edukiak

Unitatea Edukiak Gure mundua maitatuz

0 unitatea

Eskolan gara berriro! 6-11 or.

Gure lagunekin batera pozten gara.Gelan lanean.Gure familia.

1. unitatea

Lurreko biztanleak 12-25 or.

Bizidunak eta bizigabeak.Izaki bizidunak elikatzen dira.Izaki bizidunak erlazionatzen eta ugaltzen dira.

Bi lagun bitxi.

2. unitatea

Animalien munduko abenturak 26-39 or.

Animalia ornodunak eta ornogabeak.Ornodunak.Ornogabeak.

Urdaibai, bizidunentzako tokisegurua.

3. unitatea

Landareen mundu koloretsua 40-53 or.

Nolakoak dira landareak?Landareen elikadura.Landareen ugalketa.

Amazonetako oihana: birikaizugarria.

4. unitatea

Lurra, gure etxea 54-67 or.

Lurra.Eguzki sistema.Lurraren mugimenduak.

Zuhaitz batean bizi zenemakumea.

Dakidana gogoratuz 68-69 or. Elkarrekin ikasteko: Eguzki sistemako mugikari bat 70-71 or.

5. unitatea

Arnasten dugun airea 72-85 or.

Airea eta atmosfera.Atmosferako gertakariak.Eguraldia.

Auto berezi-berezia.

6. unitatea

Ur planeta 86-99 or.

Ura edonon.Uraren egoerak.Ura naturan.

Ura falta denean.

7. unitatea

Materialak erabiliz 100-113 or.

Materialak.Materialen propietateak.Materialak alda daitezke.

Urrezko hiru arauak.

8. unitatea

Indarra eta makinak erabiliz 114-127 or.

Indarrak.Tresnak.Makinak.

Seguru lanean.

Dakidana gogoratuz 128-129 or. Elkarrekin ikasteko: Birziklatzeari buruzko triptikoa 130-131 or.

9. unitatea

Gure bizilekua 132-145 or.

Herrietan eta hirietan bizi gara.Kaleak eta planoa.Udalerrien antolamendua.

Garrantzi handiko lanbidea.

10. unitatea

Lana gure inguruan 146-159 or.

Lehen sektorea.Bigarren sektorea.Hirugarren sektorea.

Lanbide guztiak diragarrantzitsuak.

11. unitatea

Komunikatuta gaude 160-173 or.

Garraiobideak.Komunikaziorako bideak.Komunikatzeko bitartekoak.

Bizia salbatzen duen globoa.

12. unitatea

Gure historia 174-187 or.

Denboraren joana.Historia.Iturri historikoak.

Guggenheim Museoa, osoetxe berezia.

Dakidana gogoratuz 188-189 or. Elkarrekin ikasteko: Itsasoaren kutsadurari buruzko hormairudia 190-191 or.



Badakit egiten Ur planeta Ikasten ikasiz

Nola sailka ditzakegu izakibizidunak?

Australiako Koralezko Hesi Handia:bizitzaz beteriko mundua. Ikastea garrantzitsua da.

Zer tresnak lagun diezagukete? Narbala, ozeanoko adarbakarra. Eskolan lana ondoantolatzea.

Zeren antza dute hostoek? Belardi bat itsaspean. Irakurri aurretik eginbeharrekoak.

Norabidea puntu kardinalekinaurkitzen. Lurraren muturrak. Lehen eta bigarren

mailako ideiak.

Nola neurtzen dira atmosferakogertakariak? Rita urakana. Hiztegia erabiltzea.

Nola egingo dituguesperimentuak? Euri bitxia. Azpimarratzea eta letra

lodia.

Nola bereiz ditzakegu nahasturak? Carlsbad-eko Haitzuloen ParkeNazionala.

Testu bati buruzkogalderak egitea.

Zenbat makina bakunek osatzendute bizikleta? Noriak edo ur gurpilak. Adibideak ematea.

Badakigu planoak erabiltzen. Urezko kaleak dituen hiria. Hitzak edo kontzeptuakgogorarazteko fitxak.

Produktu baten lanketa. Merkatua uretan. Laburpenak egitea.

Badakigu errepideen mapakirakurtzen. Tunela itsaspean. Ikasitakoa buruz ikastea.

Badakigu denboraren ardatzaegiten. Klepsidra, erloju bitxia. Ikasitakoa gogoratzea.

Unitatea

0 unitatea

Eskolan gara berriro!

1. unitatea

Lurreko biztanleak

2. unitatea

Animalien mundukoabenturak

3. unitatea

Landareen mundukoloretsua

4. unitatea

Lurra, gure etxea

5. unitatea

Arnasten dugun airea

Nola neurtzen dira atmosferakogertakariak?

6. unitatea

Ur planeta

7. unitatea

Materialak erabiliz

8. unitatea

Indarra eta makinakerabiliz

9. unitatea

Gure bizilekua

10. unitatea

Lana gure inguruan

11. unitatea

Komunikatuta gaude

12. unitatea

Gure historia



Unitatea Edukiak Gure mundua maitatuz

0 unitatea

Elkarrekin berriro! 6-11 or.

Eskolan elkarrekin bizi gara.Bizikidetza arauak.Gatazkak konpontzen.

1. unitatea

Gure gorputza 12-25 or.

Elikadura funtzioa.Erlazio funtzioa.Ugalketa funtzioa.

Likido berezi-berezia.

2. unitatea

Zentzumenak 26-39 or.

Ikusmena eta entzumena.Dastamena, usaimena eta ukimena.Zentzumen organoak zaintzea.

Gidari zintzoa.

3. unitatea

Osasuna 40-53 or.

Gure osasuna.Zer jan behar dugu?Aisia eta osasuna.

Etxean gertatzen direnistripuak.

4. unitatea

Ekosistemak 54-67 or.

Bizidunak eta horien ingurua.Erlazioak ekosistemetan.Ekosistema motak.

Arrantza eta ur inguruneazaintzea.

Dakidana gogoratuz. 68-69 or. Elkarrekin ikasteko. 70-71 or.

5. unitatea

Natur paisaiak 72-85 or.

Paisaiaren erliebea.Ura paisaian.Landaredia eta fauna.

Babestutako tokiak.

6. unitatea

Pertsonek eraldatutako paisaiak 86-99 or.

Pertsonek paisaia eraldatzen dute.Paisaia eraldatzeak dakartzan ondorioak.Eraldatutako paisaia motak.

Tunelik luzeena.

7. unitatea

Energia 100-113 or.

Energia eta energia aldaketak.Nondik lortzen dugu energia?Argia.

Energia eta kutsadura.

8. unitatea

Energia eta ingurumena 114-127 or.

Energia iturri motak.Energia iturrien erabilera.Energia erabiltzeak sortutako arazoak.

Energia iturri berriztagarriek ere kutsatzen dute.


9. unitatea

Lurraldearen antolamendua 132-145 or.

Lurraldearen mugak.Espainiako lurraldearen banaketa.Autonomia Erkidegoak.

Immigrazioa.

10. unitatea

Udalerriaren antolamendua 146-159 or.

Udalerrietako gobernua.Udal zerbitzuak.Herritarren parte hartzea.

Gure herriko kultur adieraz-pideak.

11. unitatea

Gure iragana 160-173 or.

Lehenengo gizakietatik erromatarren mundura.Erromatik Amerika aurkitzera.Asmakizunen garaia.

Ghandi: borrokalari bakeza-lea.

12. unitatea

Azken mendeko aldaketak 174-187 or.

Aldaketa asko mende bakar batean.Gizarte hobe baten alde.Aurrerapen teknologikoa eta zientifikoa.

Haurren eskubideak.




Badakit egiten Ur planeta Ikasten ikasiz

Nola egin dezakegu grafiko bat? Ospakizun berezia. Egoki ikasteko araubatzuk.

Zentzumenen funtzionamenduaaztertzen. Urdaibai Biosfera Erreserba. Eskolako agenda.

Aisialdia antolatzen. Caldea, lasaitzeko toki paregabea. Datuak antolatzea.

Elikadura kateak interpretatzen. Erromeroa, txartelik gabekobidaiaria. Konparaziozko taulak.

Mapa fisiko bat irakurtzen. Ur-jauzi ikusgarriak. Ondorioak ateratzea.

Paisaia bat deskribatzen. Hiru Arroiletako Urtegia. Kausak eta ondorioak.erlazionatzea.

Koloreen gurpila egiten. Itsaso sakoneko arrainak. Eskema irudiduna.

Energia iturriak identifikatzen. Marea energiako plantarik handiena. Prozesu baten eskema.

Mapa politikoak interpretatzen. Egipto, Nilok bustitako herrialdea. Mintzamena.

Zer dira organigramak? Esperantza itsasotik: bizitzak salbatzen dituen itsasontzia. Lan idatziak aurkeztea.

Gure arbasoen artea. Bath, terma erromatarrak. Giltzen eskema bat egitea.

Inkestak egiten. Lehen bidaia Iparburura. Azterketetarako prestatzea.

Unitatea

0 unitatea

Elkarrekin berriro!

1. unitatea

Gure gorputza

2. unitatea

Zentzumenak

3. unitatea

Osasuna

4. unitatea

Ekosistemak

5. unitatea

Natur paisaiak

6. unitatea

Pertsonek eraldatutakopaisaiak

7. unitatea

Energia

8. unitatea

Energia eta ingurumena

9. unitatea

Lurraldearen antolamendua

10. unitatea

Udalerriaren antolamendua

11. unitatea

Gure iragana

12. unitatea

Azken mendeko aldaketak

NATURA, GIZARTE KULTURA ETA INGURUNEAREN EZAGUERA … · Munduan mota askotako landareak daude:...

Documents

Transcript of NATURA, GIZARTE KULTURA ETA INGURUNEAREN EZAGUERA … · Munduan mota askotako landareak daude:...