Nº 0 xornal Galicia

24
Xaneiro 2008 2€ Nº0 EDITA: A.S.C.ARREDEMO Editorial Imaxinario Por que facemos o que facemos LUIS SEOANE Lembra, Isaac. Cando estamos cansos, coma nas lendas, a terra chámanos. Fai soar a súa vos de paxaros que berran dende o fundo dos boscos. Cantamos nela os cabelos ao ar tinxidos pra guerra. O temor do océano, da noite. Cantamos ao máis vello pobo coñecido. Á funda- ción mesma dos nosos medos. De alá saímos os senlleiros, os inadatados, os condanados inxustamente, os que procuran o pan, os xogadores, os perse- guidos, os arrichados, tamén o xusto, o argalleiro, o luxurioso, o san, e as ponlas frorescentes das linaxes abafadas. Loitamos pola comunidade dos homes e das mulleres, a felicidade, a precisión, a crari- dade, a xustiza. Agora que estamos i-é tarde vimos den- de moi lonxe, dende as som- bras, como tantos outros e outras viñeron denantes. Un pobo vivindo na anarquía dende hai mil anos. Antre embargos, vilanías, benzoa- rios, herdanzas, repartos. Des- poxado polos señores. Tamén a Irmandade dos homes cei- bes que tratou de segurar a paz coa violencia axustando na raíña as súas aldraxes. Lembra, Isaac. A execu- ción isolada, o encalzo do home no bosco, a matanza coleitiva nas estradas, o espo- lio, os bens confiscados, o despoxo, a condena por fame. Caballeros de La Coruña, Caballeros de Santiago, Caba- lleros de cada cibdade, arma- dos cabaleiros polo arrecada- dor de impostos, polos mestres de armas dos Bancos, delaitores de xenerosos homes de povo, que queren afogar os recordos, que tamén nos esquezan. Tam- pouco acorden o noso nome, o berro común do pasado. Nós acordaremos sempre, aínda desde a fosa, no cavei- ro, en Santa Compaña polos camiños despois de moitas vegadas mortos. Na Galiza, ise vello povo, carballo carcomido de raios e bestigos, loita dende hai sécu- los o home coas ratas… ven- cendo sempre as ratas. Mais ollade a Galiza erguerse paseniñamente de todos os supricios. Construín- do, antre o desamparo e a inxuria, o propio universo. Erguéndose de antre as pedras coberta de cicatrices, de anguria, de farrapos, pra voltar a marchar no tempo, torpemente. Diante da xunta de accionis- tas do 23 de Xaneiro do 2008, un paso máis no afasta- mento definitivo de Isaac Díaz Pardo da dirección do Instituto Galego da Informa- ción e do grupo Sargadelos, desde a Rede de Acción Socio-Cultural Arredemo e o colectivo Burla Negra, en colaboración con outros colectivos sociais e culturais do país e moitas persoas absolutamente inconformes con este sacrificio ruín, deci- dimos dar testemuño deste acto de violencia contra a nosa cultura editando polos nosos propios medios o número cero do xornal Gali- cia, unha vella e aínda nece- saria utopía proxectada desde o IGI en 1977. Un exemplar único que alén do seu valor testemuñal, quere tamén dei- xar constancia de que hai unha cultura viva, libre e irredutible que continúa a traballar e crear no día a día esa Galiza Imaxinaria que soñaron os devanceiros e que homes e mulleres como Isaac Díaz Pardo salvagardaron da barbarie fascista para nós e para os que veñan e as que veñan despois de nós. En decembro de 2003, o Foro Negro congregou no IGI a persoas e colectivos, no marco da contestación social ao despropósito do Prestige. Cinco anos despois asistimos, nun contexto político dife- rente, á perpetuación de dinámicas e á asunción de modelos de “progreso” á marxe dos intereses da cidadanía e a prol dos intere- ses económicos e particulares duns poucos. A proliferación de canteiras no Courel, a instalación da planta regasidicadora en Mugardos, a instalación masiva de piscifactorías Reábrese o Foro Negro. A necesidade de gobernar o descontento na costa, o contestado parque ambiental de Ribadavia, os abusos urbanísticos e demais actividades en contra do ben común, volven situar a cidadanía na necesidade de demandar dos gobernantes un compromiso co desenvolvemento económico, cultural e social do país baixo criterios de sustentabilidade e de auténtico interese xeral. Sábado 19 de xaneiro de 2008. Un novo paso na vertebración da Rede de Acción Socio-Cultural Arredemo. www.arredemo.info Isaac Díaz Pardo na zona cero FOTOGRAFÍA: GZIFOTO

Transcript of Nº 0 xornal Galicia

Xaneiro 2008

2€Nº0 EDITA:

A.S.C.ARREDEMO

Editorial Imaxinario

Por que facemos o que facemos

LUIS SEOANE

Lembra, Isaac. Cando estamoscansos, coma nas lendas, a terrachámanos. Fai soar a súa vos depaxaros que berran dende ofundo dos boscos. Cantamosnela os cabelos ao ar tinxidospra guerra. O temor do océano,da noite. Cantamos ao máisvello pobo coñecido. Á funda-ción mesma dos nosos medos.De alá saímos os senlleiros, osinadatados, os condanadosinxustamente, os que procurano pan, os xogadores, os perse-guidos, os arrichados, tamén oxusto, o argalleiro, o luxurioso,o san, e as ponlas frorescentesdas linaxes abafadas.

Loitamos pola comunidadedos homes e das mulleres, afelicidade, a precisión, a crari-dade, a xustiza. Agora queestamos i-é tarde vimos den-de moi lonxe, dende as som-bras, como tantos outros eoutras viñeron denantes. Unpobo vivindo na anarquíadende hai mil anos. Antreembargos, vilanías, benzoa-rios, herdanzas, repartos. Des-poxado polos señores. Taména Irmandade dos homes cei-bes que tratou de segurar apaz coa violencia axustandona raíña as súas aldraxes.

Lembra, Isaac. A execu-ción isolada, o encalzo dohome no bosco, a matanzacoleitiva nas estradas, o espo-lio, os bens confiscados, odespoxo, a condena por fame.

Caballeros de La Coruña,Caballeros de Santiago, Caba-lleros de cada cibdade, arma-dos cabaleiros polo arrecada-dor de impostos, polosmestres de armas dos Bancos,delaitores de xenerososhomes de povo, que querenafogar os recordos, quetamén nos esquezan. Tam-pouco acorden o noso nome,o berro común do pasado.

Nós acordaremos sempre,aínda desde a fosa, no cavei-ro, en Santa Compaña poloscamiños despois de moitasvegadas mortos.

Na Galiza, ise vello povo,carballo carcomido de raios ebestigos, loita dende hai sécu-los o home coas ratas… ven-cendo sempre as ratas.

Mais ollade a Galizaerguerse paseniñamente detodos os supricios. Construín-do, antre o desamparo e ainxuria, o propio universo.Erguéndose de antre aspedras coberta de cicatrices,de anguria, de farrapos, pravoltar a marchar no tempo,torpemente.

Diante da xunta de accionis-tas do 23 de Xaneiro do2008, un paso máis no afasta-mento definitivo de IsaacDíaz Pardo da dirección doInstituto Galego da Informa-ción e do grupo Sargadelos,desde a Rede de AcciónSocio-Cultural Arredemo e o

colectivo Burla Negra, encolaboración con outroscolectivos sociais e culturaisdo país e moitas persoasabsolutamente inconformescon este sacrificio ruín, deci-dimos dar testemuño desteacto de violencia contra anosa cultura editando polos

nosos propios medios onúmero cero do xornal Gali-cia, unha vella e aínda nece-saria utopía proxectada desdeo IGI en 1977. Un exemplarúnico que alén do seu valortestemuñal, quere tamén dei-xar constancia de que haiunha cultura viva, libre e

irredutible que continúa atraballar e crear no día a díaesa Galiza Imaxinaria quesoñaron os devanceiros e quehomes e mulleres como IsaacDíaz Pardo salvagardaron dabarbarie fascista para nós epara os que veñan e as queveñan despois de nós.

En decembro de 2003, o Foro Negro congregou no IGI a persoase colectivos, no marco da contestación social ao despropósito doPrestige. Cinco anos despois asistimos, nun contexto político dife-rente, á perpetuación de dinámicas e á asunción de modelos de“progreso” á marxe dos intereses da cidadanía e a prol dos intere-ses económicos e particulares duns poucos.

A proliferación de canteiras no Courel, a instalación da plantaregasidicadora en Mugardos, a instalación masiva de piscifactorías

Reábrese o Foro Negro. A necesidade de gobernar o descontentona costa, o contestado parque ambiental de Ribadavia, os abusosurbanísticos e demais actividades en contra do ben común, volvensituar a cidadanía na necesidade de demandar dos gobernantes uncompromiso co desenvolvemento económico, cultural e social dopaís baixo criterios de sustentabilidade e de auténtico interese xeral.

Sábado 19 de xaneiro de 2008. Un novo paso na vertebraciónda Rede de Acción Socio-Cultural Arredemo.

www.arredemo.info

Isaac Díaz Pardo na zona ceroFOTOGRAFÍA: GZIFOTO

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 1

2 /

As orixes xerminais do pro-xecto están na conxunción deduas fontes de inspiración edecisión e dous episodios daepopeia de resisténcia cívica,galeguista e republicán á bar-barie do fascismo franquista.No primeiro caso, trátasedunha decisión individualtomada, en dous chanzos, porIsaac Díaz Pardo no decurso

da sua traxectoria existen-cial. No segundo, consiste

nun proceso dialóxicoantre Isaac e Seoane,activado nunha diná-

mica de grupo no exilioarxentino e proseguido

despois de porvida.

A finais dosanos corenta,Díaz Pardodecide deixar a

criación pictóri-ca e aborda a

criación das Cerá-micas do Castro,coa colaboración

Cando a fin da guerra civil,tras o golpe de estado do 36,o conxunto do que chama-mos España reconvértese nunpaís nacionalcatólico, regresi-vo e cavernario, nun saltoatrás de varios séculos, unhadas cousas que desaparece dapaisaxe e aquela idea da van-garda que encheu de novospulos as xeracións de Isaac emesmo a algunhas anteriores.

Galicia asolágase na augareaccionaria do novo réximee as ondas dese mar cheganata os recunchos máis arre-cunchados. Unha idea domundo propia daquel réxime(e tamén lonxe dos usos ecostumes cotiáns dos outrosfeixismos e nazismos, aíndapreto éstes de certas vangar-das, coma o futurismo, entreoutras) que racha coa menta-

lidade nacente dunha arteautocrítica e que anda rom-pendo cos seus principios his-tóricos. Pasarán algúns anosata que, no conxunto do esta-do, xentes coma Millares e ogrupo El Paso, volvan a pen-sar a materia en termos ano-vadores, como fixeron enGalicia xentes como Reimun-do Patiño, que retoma a crea-tividade no punto no quepode ser transmitida ás novasxeracións.

No medio, o horror dunhaposguerra que os demócratase galeguistas que aquí pasa-ron sufriron coma unha lousainmensa e brutal. Fóra estabaa señardade, pero aquí estabao horror e o maior sufrimen-to, a humillación e a morte.Da señardade do exilio chega-ban xentes como Seoane, che-

os de formas novas e ganasde encher Galicia do velloespírito vangardista e creador.E tantos outros coma LuisSeoane. E de entre eles che-gou Isaac Díaz Pardo coassúas propostas de deseño ecreación e todo o que foi OCastro e Sargadelos, un xeitomoi especial de devolver aomundo do popular aquelapescuda das formas que foi aalma das vangardas.

Isaac é o embaixador dunpasado creador, roto na Gue-rra, e que con el e outros vol-ve a nacer cara ao futuro,nesa sensibilidade que agoravai unir a arte e a empresa, oculto e o popular.

Engadido a iso, a paixónde Isaac polo novo mundo dainformación, que lle leva aadiantarse tamén aos novos

tempos e a propor o seu estu-dio e análise sistemática, por-que a información é a novadeusa dun tempo que xa seveu riba de nós. Faltou pecha-lo cun grande diario galego een galego, que agarda a mando tempo do posíbel paranacer. O último intento, o deEdicións de Referencia, conAntón Baamonde como guiei-ro, e eu mesmo na aventura,non puido ser. Pero a idea deIsaac segue vixente, tanto noeido da investigación infor-mativa como do grandemedio galego.

Vaian estas liñas comolembranza e apoio a Isaac, eque o tempo e as súas luzesde Galicia, nos devolvanaquel espírito de futuro eaquela aventura que un díanos propuxo Díaz Pardo.

financeira de José Rey e Fede-rico Nogueira, en terreos quea sensíbel e fidel Mimina, amuller e compañeira leal deIsaac, cede solidariamente doPazo do Castro de Osedo, pro-priedade da sua familia.

Cinco anos despois Isaacviaxa a Bos Aires, e alí aceitao convite dos exiliados paramontar a Magdalena, unhafábrica de porcelanas confor-me ao modelo pioneiro da doCastro e avincallado con ela,mar por medio. E aí configú-rase un cerebro colectivo, pri-mordialmente sobre a cone-xión entre Isaac e LuisSeoane, mais tamén cosRafael Dieste, Lorenzo Varela,Blanco Amor, Núñez Búa,Arturo Cuadrado, AntonioBaltar… Neses intres, alí, naMagdalena, constitúese unLaboratorio Cerámico e concí-bese a criación dun Laborato-rio de Formas de Galicia.Faráno realidade eiquí, naTerra, en 1963, Díaz Pardo e

Seoane, e moi axiña, conAndrés Fernández Albalat,darán a luz o proceso de recu-peración de Sargadelos.

A Magdalena e O Castronon foron, pois, nen naceroncomo simples fábricas ouempresas industriais. Tam-pouco Sargadelos, filla delas.O que foron denominaríasehoxe un combinado de “labo-ratorio de ideas” e “factoríacultural”: Laboratorio de For-mas e Seminario de Sargade-los. Seoane e Díaz Pardo emáis o colectivo de leais aoproxecto que se foron inte-grando no proceso déronoconstruído por enteiro. Semi-nario de Estudos Galegosresucitado. Laboratorio Xeoló-xico de Laxe legado por Isi-dro Parga Pondal. MuseuGalego Carlos Maside de ArteContemporánea, teima xene-rosa de Luis Seoane. Ediciónsdo Castro para a recuperaciónimprentada da memoria his-tórica. Instituto Galego de

Información (IGI), como labo-ratorio de criación ideatoria ecomunicativa, hoxe sometidoa asedio por corte de suminis-tros. Nesa urdime, as factorí-as industriais d’O Castro eSargadelos foron o artefactofuncional para a conxunciónarte-industria. Foron unhaempresa formalmente priva-da que funcionou, por necesa-ria suplencia, con criterios deempresa pública eficienteorientada a fins sociocultu-rais colectivos.

Isaac, Seoane e os demáisidearon ese proxecto, edifica-ron ese complexo, e fixéronlleese gasallo inmenso ao povogalego. Correspóndenos agoraaos cidadáns pórmos a salvoesa inxente obra. Por isorequiro públicamente, a inter-vención do poder políticodemocrático do que os cida-dáns mesmos nos dotamos. Aobra de Isaac e Luis, o com-plexo cultural O Castro-Sarga-delos, é patrimonio da Galiza.

O Castro-Sargadelos: patrimonio da Galiza

A volta de Isaac Díaz Pardo

O complexo “O Castro-Sargadelos” é o resultado dun insólito proceso decriación colectiva inspirado, propulsado e catalizado por Isaac Díaz Pardoe Luis Seoane. Encetouno Isaac hai máis de meio século. Hoxe constitueun Patrimonio cultural da Galiza enteira. Compre que o poder político dogoberno galego así o declare institucionalmente, meiante o procedimentoque formalmente sexa necesario e acaído, para preservalo e garantir a sua

continuidade e supervivencia a cuberto de calquer eventualidade e cal-quer peripecia empresarial que o poña en perigo de desnaturalización,destrago ou desaparición. En canto ben de interese cultural para o povogalego, é patrimonio da cidadanía, e á cidadanía incúmbelle reclamar dopoder democrático que actúe e interveña para defendelo e mantelo ao dis-por da cultura do común de nós, da nosa nación.

MANIFESTO NACIONAL

FERMÍN BOUZA

Cerámica Aquelarre de Sargadelos

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 2

/ 3

A miña primeira ou segundamemoria de Isacc Díaz Pardodebe ser dos primeiros anos60 en Madrid. Escoitei o seunome, a gabanza da súa per-sonalidade e o primeiroreconto da súa actividadeartística e política, de labiosde Luis Seoane. Acababa dechegar Seoane a Madrid.Entrevistábase coa xente deBrais Pinto. Falábanos depolítica, de ética, de arte, deliteratura, de compromiso.Falábanos de Galicia. Da Gali-cia da derrota e do exilio,pero dunha Galicia nova querenacía. Falábanos da Galiciado exterior. Dunha Galiciaque era máis que a Galiciaabatida da posguerra. Falába-nos, en fin, dunha Galiciapara min descoñecida e quedescubría con emoción.

O relato de Seoane era orelato dun Buenos Airesesplendente. Do Buenos Airesdos grandes murais, dos caféspletóricos de bohemia, dosescaparates multicoloristas,das exposicións máis vangar-

distas. O Buenos Aires en finde tódalas músicas e tódalasartes. A cidade de Borges, deCortázar. A cidade tan queri-da da nosa patria emigrada eexilada. Dos labregos senterras de toda Galicia e deCastelao. Un Buenos Aires doque eu non oíra nunca falar…

E retratábanos tamén Seo-ane, o noso querido e grandí-simo artista, intelectual epatriota, aquel Madrid co queel se reencontraba e que lleparecía –dicíanos– o Madridde La gallina ciega satirizadopor Max Aub. Facíanos ver,en definitiva, o descoñeci-mento que nós tiñamos denós mesmos, a necesidade derachar con aquel mundo sór-dido da dictadura franquista,a busca, en fin, do pasadorepublicano tan vulnerado.Abríanos os ollos Seaonecada día. Teño viva na miñaimaxinación a lembranza dundía, falándonos da historia dapintura e das artes, entre osilencio e o asombro de Vale-riano Bozal. E lembro a

expectación e o éxito, algúntempo despois, da súa granexposición en Madrid, na quehomenaxeaba a Julián Gri-mau.

Falaba moito Seoane efalaba con paixón e coñece-mento. E, de cando en cando,abría un gran bloc de debu-xos e deseños que levabasempre con el… E alí estaban,si, deslumbrantes, cegadoras,máxicas, as cores e as formasde Sargadelos. E entón Luisfalaba con moito amor deIsaac, do espírito cheo deinquedanzas do que seríadurante anos o pequeno tras-no omnipotente da granfábrica das artes galegas…

Eu lembrarei sempre xun-tos a Luis e a Isaac. Non foiunha casualidade que LuisSeoane partira cara o alénmentras falaba por teléfonocon Isaac Díaz Pardo. Non oesquezamos: a plástica deSargadelos son eles dous e asombra protectora de Picasso.Non dilapidemos a súa her-danza inalienable.

Vellas e queridas lembranzas

Cando, en 1939, se produce a grave Desfeita en España, emigrana moi distintos países centos e centos de intelectuais, conscientesde que no seu país o destino sería o paredón ou a cadea. Paíseshoubo, como México, que recibiron o elenco máis potente e bri-llante dos éxodos intelectuais da Historia: escritores, médicos,pedagogos, historiadores, artistas plásticos, filósofos, profesoresuniversitarios, antropólogos, críticos literarios, biólogos, músi-cos… tamén poetas, algúns deles voces ilustres da poesía europeado século XX.

Entre os poetas do éxodo (precisamente en México) ergue asúa voz, bíblica tantas veces, poderosa sempre, León Felipe (Feli-pe Camino Galicia). Un breve poema seu, por definitorio, poracertado e redondo, naceu para inmortalizar unha situacióndaquel dramático éxodo colectivo.

Franco, tuya es la hacienda,la casa,el caballoy la pistola.Mía es la voz antigua de la tierra.Tú te quedas con todo y me dejas desnudo y errante por el mundo.Mas yo te dejo mudo… ¡mudo!y ¿cómo vas a recoger el trigoy a alimentar el fuegosi yo me llevo la canción?

A canción estaba fóra, no desterro forzoso: Antonio Machado,Juan Ramón Jiménez, Rafael Alberti, Carles Riba, Pere Quart, Del-gado Gurriarán, Lorenzo Varela… Entre tantas voces poéticas, a deLeón Felipe, español “del éxodo y del llanto”.

En 1955 Isaac Díaz Pardo vai por primeira vez a América, aBuenos Aires. Non sei se nesas datas Díaz Pardo coñece os sober-bios versos de León Felipe, pero cónstame que tiña a evidenciade que na diáspora española estaba a canción (a poesía) e, coacanción, o discurso crítico, a erudición cuestionadora, a voz docompromiso e a música da esperanza. En Buenos Aires este uni-verso ético e estético represéntano, entre outros, Luís Seoane,

Rafael Dieste, Lorenzo Varela, Xosé Otero Espasandín, CarmenMuñoz Manzano, Ramón de Valenzuela, Xosé Núñez Búa e Anto-nio Baltar. Nese elenco sobresae (pola enerxía, polo saber e polalealdade á canción desterrada) a figura inxente de Luís Seoane.

Isaac Díaz Pardo, en 1955, vai a América, como tantos galegos,facer as Américas. Pero é un emigrante singular: a súa viaxe aAmérica, concretamente a Buenos Aires, é unha viaxe á procura da“canción”, para o noso viaxeiro sospeitada na voz de Seoane, deDieste, de Lorenzo Varela…Sospeitaba ben: eles, desterra-dos galegos, mantiñan o lumeético e estético da verdadeiracanción. Díaz Pardo, no seuafán de liberarse, en Galicia,da lousa intelectual do poder,do cabalo e da pistola, vai áprocura das Américas, emigraa Buenos Aires, que era olugar da canción. Cando regre-sa é un retornado rico: rico enideas, en proxectos e en inicia-tivas que axiña cristalizaronen realidades, que constitúen,para o seu país, un dos gran-des capítulos do acontecer cul-tural, económico e industrial.

Pasaron os anos, bastantesanos, e os da facenda, os docabalo e os da pistola tratande terxiversar esas fecundasrealidades e de apagar o lumesagro que Díaz Pardo foi bus-car, en 1954, a Buenos Aires.Pero xa non vive o poetaLeón Felipe para contar esteroubo, o triste destino daque-la nobre e fermosa canción.

León Felipe e Isaac Díaz Pardo:unha historia de poetas

XESÚS ALONSO MONTERO

HERMINIO BARREIRO

ILUSTRACIÓN: GONZALO VILAS

León felipe

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 3

4 /

Antoloxía do disparate I

PiscifactoríasPor interese xeral doempresario, infórmase aosveciños: ‘Unha outra mul-tinacional necesita da vosaaxuda e do voso sacrificio.Debemos sacrificar a nosahistoria, a nosa paisaxe e onoso futuro. Regalade osterreos, ou vendédeosbaratos. E dade as graZas.’

Canteiras no CourelA Xunta cre preciso impul-sar firmemente as ‘piza-rreiras’ no Courel. Serápolo seu impacto na mello-ra do nivel adquisitivo dosveciños? Polo crecementoda poboación? Pola mello-ra dos servizos? Polo tra-ballo de calidade? Poloturismo que atraen?

Cidade da CulturaNecesaria, útil e imprescin-dible. E grande. Hemerote-cas con xornais expandi-dos. Pasou o tempo dosarquivos comprimidos.Traballo para todos. Ponteentre nonseiqué e nonsei-canto. Buena, Bonita eBuena e Bonita. Como acasa de cultura de semprecon cerrollo na porta, perode todos os galegos.

Fervenza do ÉzaroInaugurada por Fraga enagosto do 2000, esta singu-lar fervenza destaca porfacer do Xallas o único ríoen Europa que desembocade tal xeito no mar (osdomingos).

Casas de culturaPensadas co cu de cultura.Casas: Suxeito; Cultura:Complemento Circunstan-cial de lugar/tempo/modo/

Os tres do EixoXunto cos demais veciñosda parroquia, esixían segu-ridade para non serenatropelados polos cochesno perigoso vial que seviña de construír no seubarrio. Garantíronllelaentre reixas. Máis seguri-dade non se ten visto.

ReganosaDe acordo. Aceptamos aría de Ferrol como exem-plo de mar aberto. Acepta-mos que Tojeiro especulou“un pouco”. AceptamosMugardos como lugar idó-neo para unha planta rega-sificadora. Aceptamos pol-bo como animal decompañía.

Antes de pensar en facer paísquizais habería que conside-rar qué é un país e cáles sonaqueles elementos que o defi-nen. Puidera parecer, a estasalturas, unha pregunta retóri-ca pero visto o escenarioactual cabe máis que nuncafacerse este tipo de preguntas.

Parece claro que a culturae a lingua son elementos defi-nitorios dun pobo. Pero que-darse neste punto é claramen-te deficitario e proporcionarespostas sesgadas e miopes.Así, parece haber un certoconsenso en torno a cues-tións como a recuperación dalingua, un certo orgullo nadefensa da nosa cultura e norecoñecemento das nosas raí-

ces. Mais todo isto non xurdeno baleiro senón máis bennun espacio físico e nun terri-torio concreto cunhas caracte-rísticas peculiares que son omolde do propio país. Así,dende o momento en quedamos por bo un modelo dexestión do territorio baseadona depredación sobre o mes-mo, atacamos directamenteas nosas sinais de identidadee á propia cidadanía. Antesde facer país hai, dende logo,que non desfacer país.

A responsabilidade é detodos. Máis son os gobernoscoas súas políticas de xestióndo territorio os que teñen achave para a sustentabilidadedo noso territorio nos próxi-mos anos. A modo de exemploofrecemos dez ámbitos nosque se librará a batalla poloterritorio nos próximos dezanos segundo fagamos unhapolítica responsable e sostibleou nos deixemos levar poloprodutivismo caduco baseadoen ideas preconcibidas sobre opaís e a economía, máis pro-pias de hai medio século. Haiclaras evidencias globais daimperiosa necesidade demudar modelos de desenvolve-mento actuais, incorporando avariable ambiental, e xa vaisendo hora de que nos decate-mos e non desperdiciemos dezanos máis, luxo inconcibiblena era da información: ente-rremos os antigos manuais.

Infraestruturas detransporteO modelo de construción degrandes infraestruturas, comoautoestradas, AVEs, etc., altisi-

mamente dependente doscombustibles fósiles, é clara-mente insostible. Tal vez otransporte é un luxo para boaparte da poboación (cál é oprezo do barril de petróleo?)limitando así as relacións per-soais e económicas. O territo-rio está fortemente desestru-turado e segue a haber unnúmero inxente de mortes enestrada e forte contaminacióndifusa.

Non se apostou polo arte-llamento do territorio contransportes públicos colectivosrápidos, eficaces e baratos.

Enerxía O consumo continuoumedrando a un ritmo impara-

ble, tanto das enerxías fósilescomo de todas as demais. Asenerxías alternativas, como aeólica, demostraron que noneran alternativas senón com-plementarias, pois non sereduciu a emisión de gases deefecto invernadoiro.

A equivocación foi seguirapostando por un modelo deprodución centralizado aodictado das grandes corpora-cións enerxéticas e deixandopoucas posibilidades para aprodución descentralizada daenerxía. Neste contexto, acontribución das políticas deeficiencia enerxética quedanpracticamente anuladas.

A urbanización do territorioA política do cemento e doladrillo seguiu sendo o motoreconómico e así non houboxeito de trocar a estruturaurbanística do territorio. Aurbanización do mesmo con-tinuou a ser tan dispersacomo masiva. Preséntanseserios problemas de sostibili-dade: hai dificultades deabastecemento de augas, xes-tión de residuos, de transpor-te, sobre todo cara ás grandescidades, alto consumo enerxé-tico, etc.

Non se apostou pola urba-nización sostible, compacta ede calidade.

Litoral e medio mariñoA urbanización do litoral foibrutal. A costa está irrecoñeci-ble por macropiscifactorías,urbanizacións (máis dunmillón de novas vivendas),superportos, portos deportivose instalacións industriais. No

2018 estase a discutir o trasla-do de Reganosa fóra da ría.

A sobreexplotación dosmares, ademais de contamina-ción e outros cambios, fixoque estea a rematar a activida-de pesqueira e como conse-cuencia as piscifactorías estánxa pechadas pois non teñensubministro de penso (obviou-se intencionadamente estarelación no seu día). O merca-do chino, e os seus 18.000 kmde costa fixeron o resto.

Auga Complicada situación co usodos recursos hídricos debidoá errática política de planifi-cación sobre o territorio: pro-blemas de abastecemento,

altísimos custos en subminis-tro e depuración, contamina-ción e ríos e humidais moideteriorados. As inundaciónsson un fenómeno común.

Foi pena non aplicar adirectiva marco da auga xadende o seu comezo.

ResiduosFoise incrementando exponen-cialmente a súa produción. Astres erres nunca se tomaron enserio pensando que coa incine-ración ou variantes facían des-aparecer o problema. Os cus-tos dispáranse ao igual que acontaminación.

Medio ruralRepítense, lustro tras lustro,políticas caducas meramenteprodutivistas sen ter en contaa sostibilidade das mesmasnas súas tres dimensións:económica, ambiental esocial. Así, primaron as con-centracións parcelarias aochou, o cultivo intensivo deespecies arbóreas de rápidocrecemento (moitos en zonasconcentradas) e a ganderíaindustrial; mentres, descoidá-base a formación dos recur-sos humanos e as novas ten-dencias dos mercados.

En consecuencia, continúanos incendios cíclicos de dimen-sións crecentes, a progresivadesertización do territorio e apráctica desaparición e marxi-nalización da poboación ruralresidual. A práctica de facergrandes explotacións mineirasao aire libre (Valdeorras, Cau-rel, Terra Cha…) fíxose normapois o medio rural é xa undeserto demográfico e cultural.

Biodiversidade Esto foi algo que nuncaimportou. Como consecuen-cia de todas as políticas ante-riormente descritas a día dehoxe asistimos a unha simpli-ficación do medio natural. Asespecies ameazadas estánextintas e moitas, comúns atahai pouco, fican arestora envías de desaparición. Comoexemplos paradigmáticos, olobo ten agora unha poboa-ción dez veces inferior, aaguia real, o arao e a pita domonte nin existen. Só haiespecies xeralistas, pragas eun bo número de especiesexóticas.

Mentres que podemoscontemplar grandes exten-

sións de cultivos forestaismaderables, a penas pode-mos atopar bosques nalgúnpunto remoto do interior,onde só ficarán aquelesextensos e de renome.

A consecuencia é que apenas podemos atopar natu-reza silvestre. Quedan osdocumentais na tv.

Espacios naturaisAo entender estes como par-ques temáticos para o usomeramente turístico estándeteriorados e illados, incapa-ces de manter os ciclos bioxe-oquímicos por si mesmos einaxeitados para cumprir aprincipal función para a quedeberan ser concibidos, poisforon deseñados como unida-des illadas no medio do terri-torio, incluso sen áreas deamortecemento ao seu redor.Non se concibiu unha rede decorredores de interconexiónentre eles que garantiran asúa saúde.

PaisaxeO país está irrecoñecible, é aGalicia non soñada. Non haiun só lugar dende o que unnon divise varios elementosperturbadores de gran magni-tude: centrais eólicas, urbani-zacións, grandes infraestrutu-ras de transporte, áreasdesertificadas. O litoral éunha orla de cemento. As pai-saxes de campiña tan só sonapreciables en fotos antigas eos montes son gólgotas.

A paisaxe galega foi relega-da a algunha literatura doséculo anterior.

Vémonos en dez anos.

Territorio e Medio Ambiente:unha década catastrófica?

MARTIÑO NERCELLAS MÉNDEZ / XABIER VÁZQUEZ PUMARIÑO

Ecoloxía

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 4

/ 5

Galicia deixou de ser unhaprovincia mineira hai moitosanos. Os seus recursos minei-ros de agora son exclusiva-mente os que se chamanminerais e rochas industriais:seixo, caolín, arxilas, lignitos,lousa, cuarcita e granito. Moi-to se ten louvado, para des-gracia dos galegos, a potencia-lidade mineira de Galicia e defeito os seus recursos mine-rais foron moi variados debi-do á complexidade da súaxeoloxía que deu oportunida-de á formación de xacemen-tos minerais de todo tipo. Os primeiros empresarios dosque hai rexistro histórico quecoñeceron e explotaron osrecursos mineiros de Galiciaforon os Fenicios. Esluída nasbrétemas dos relatos con refe-rencias xeográficas poucoprecisas Galicia parece identi-ficarse como algunha dasIllas Casiterites. Pouco, sealgo, fica daquela primeiraminaría. Os seguintes enentrar en Galicia á procura,esta vez de ouro, foron osromanos. A sua explotaciónmasiva do ouro deixou pega-das aínda hoxe recoñeciblesen zonas como As Médulas, oval do Sil e o do Lor no Cou-rel. Despois dos romanos foino século XVIII-XIX a side-rurxia rural que aproveitabamaus xacementos de ferro,(con moito xofre) a que fixoagromar unha pleiade depequenas ferrerías e osmazos ou machucas por todo

o territorio galego nomeada-mente nas provincias deLugo e Ourense. As chatas dedesta siderurxia de corredoiraforon a sua utilización comocombustible do carbón vexe-tal e a súa contribución á des-aparición das carballeirasgalegas. (É curioso notar queas ferrerías foron manexadaspor biscaynos e os mazos porcataláns). Nomeadamente deentre todas elas cómpre des-tacar a industria do Marquésde Sargadelos que arrasou asfragas do norte de Lugo pri-meiro para facer material deguerra aínda que despois secontinuara coa cerámica deSargadelos na súa primeiraetapa. Na Segunda Guerramundial novamente a guerrafoi o motor da explotaciónmasiva dos recursos da mina-ría metálica galega como é ocaso do wolfram quer enGalicia quer no norte de Por-tugal. Aproveitando man deobra barata, a economía dafome nunha version galegado Klondike canadiano, osgambusinos locais andaron áprocura do wolframio quelogo vendían a alemáns ouingleses segundo quen llesofertara millor prezo. Din quemoitos cargamentos de wol-framio foron ter ao fondo domar comprados polos ingle-ses para que os alemans nonpoideran con aquel produtomillorar as blindaxes dosseus carros de combate. E xadespois da 2ª Guerra Mundial

compañías estranxeiras(inglesas, francesas, canadia-nas e alemás) deron cabo dosúltimos recursos mineirosgalegos. No século XX chegou o tem-po do expolio dos últimosrecursos, os únicos que man-teñen a maldita sona de Gali-cia como provincia mineira:as rochas e minerais indus-triais que son a coiteladamortal que vai acabar porunha banda cos recursosmineiros e por outra comedio ambiente. Todas estasexplotacións son a ceo aberto,as que máis dano producenpois a súa explotación arras-tra a xeración de grandes can-tidades de entullos que ocu-pan mais espazo que oorixinal e que non hai outrasolución que deitalas nasuperficie da terra. No casodos lignitos xa esgotados, oresultado son inmensasescombreiras de difícil rexe-ración pola vexetación einmensos furados que porlóxica se encheran coas chu-vias dando lugar a grandeslagoas. É o único caso en quese ten restituído os xacemen-tos ás suas condicions orixi-nais. Converteron en lagoas oque inicialmente o eran haimillóns de anos. Pero o quehabía dentro das lagoas con-verteuse en fume, cinzas e aqueima dos lignitos transfor-mouse en enerxía eléctricaque fuxiu, de novo para fórade Galicia. A da Central Tér-

mica das Pontes, a prezo desaldo, foi parar integramentepara a Factoría de San Cibraoe aproveitada para facermateria prima para envasesde refrescos, papel paraenvolver bocadillos e agoramuíños eólicos que xeranmáis enerxía que novamentefuxe para fóra. Galicia é unhainmensa máquina de produ-cir enerxía que non para defuxir dela para deixar asganancias fora dela e os refu-gallos que ninguen quere:lamas vermellas, cinzas efurados, para os galegos. O último capítulo desta vellahistoria é o das chamadasrochas ornamentais: granitos,lousas e cuarcitas. A industriada Lousa en datos fornecidospolas mesmas empresas dosector nin chegan aproveitaro 1% do que estragan. Nomillor dos casos por cadapeza de lousa que fica enribadunha casa 99 mais agar-dan polo Xuízo Final napropia canteira deonde foron extraí-das. Non é deextrañar estebaixo rende-mento poisestes terroristasecolóxicosempregan ométodo da cargade dinamita edespois a apañaro pedazo máisgrande que fique. O caso do granito é un

pouco menos dramatico, máissemellante o da lousa. Aquías ratios entullos produci-dos/material aproveitado sonun poco máis baixas. Entreun 20 e un 30%. Ou sexa porcada 20 bloques de granitofican na canteira tan só 80bloques que nin se aprovei-tan. Tal vez sexa este o sino deGalicia, conservadora ata noseu xeito de explotar os seus“recursos mineiros” da manei-ra máis primitiva que existeaínda que na vez de utilizar acuña de madeira empregan adinamita, e no millor doscasos o fio de diamante e osoplete de acetileno. Somos oúltimo povo de Europa enexplotar o seu territorio dun

xeito tan suicidae irreflexivo.

A paisaxe de Galicia está, penso eu, de saldo. Véndesebarata, regálase. Se cadra é porque non sabemos o quevale, porque ignoramos que teña valor algún. Ignora-mos e, polo tanto, somos inocentes. Igual que nunhadesas novas que, de cando en vez, saltan aos xornais,nas que se dá conta do achado dun obxecto de valormítico ou incalculable (…aquela ópera perdida de vonWeber, a penúltima carta de Rimbaud dende Marsella)nun recuncho esquecido dunha casa. En efecto, estabanesa caixa de papeis vellos que se levara aquel señor tanamable que nos limpou o faiado, o mesmo que agoravemos –velaí o tes no telexornal– vestido de etiqueta áporta de Sotheby´s. E nós a mirar con cara de pampos.

E que será a paisaxe? A paisaxe é un nivel de organi-zación da natureza que se atopa xusto por riba do nivelde ecosistema. É tamén unha escala de percepción

humana que vai dende un ata unhas poucas decenas dequilómetros. Pero á parte das definicións que nos depa-re a ecoloxía da paisaxe, ou calquera outra disciplinacientífica ou técnica, a paisaxe é un constituínte funda-mental do que nós somos. Conta Isaac Díaz Pardo que,nunha das súas viaxes á Arxentina, levoulle a Luis Seoa-ne unha fotografía tirada dende Cabanas no ano 1956,con vistas da Ría de Ares e Pontedeume. As terras delabradío modelaban o relevo case a mollarse no mar. Eapuntaba Díaz-Pardo: “O conxunto tiña unha gran bele-za, hoxe diminuída pola especulación e pola cerril euca-liptización do país”. Cando Seoane ollou para a fotogra-fía, rompeu en saloucos. “Era unha situacióncomprensiblemente difícil”: o sentimento da propiaterra entendida como paisaxe foi demasiado para aquelhome rexo e sensible. Si, a paisaxe é a pel e as formas

da terra, pero, dalgunha maneira, posúe a capacidade deapoderarse dun pedazo da nosa alma. Para os románti-cos do XIX, a contemplación da paisaxe constituía unhaexperiencia estética transcendente: é dicir, que facía doindividuo mellor persona. Por moito que a paguen, apaisaxe véndese sempre barata.

Pero é que a paisaxe é tamén un recurso vivo emudable que pode ser explotado para beneficio nososen necesidade de destruílo ou degradalo. E manteñoademais que é un recurso dos máis importantes cosque conta este país, máis valioso que tódolos quilova-tios limpos e que tódolos rodaballos mansos (pormencionar os dous tipos de industria que deteriorane desfiguran a península do cabo Vilán, a primeirapaisaxe protexida de Galicia, alá polo ano 1933). Máisque tódolos eucaliptos para moer, que tódolos minu-tos que se poidan aforrar –ninguén sabe para que–nas vías e autovías abertas a macheta, que tódolosportos exteriores, que tódalas vivendas baleiras e tris-tes… Insistir nun desenvolvemento baseado en todosestes tódolos e tódalas está moi ben, se o que se pre-tende é xuntar cartos e liscar axiña. O cambio deparadigma é, porén, claro: trátase de traballar “den-tro” da paisaxe e non “ás costas” dela. Este cambiourxente require dun certo tempo para pensar, unnovo pouso na mirada e, como di meu amigo Mon-cho de Grobas, quererlle máis á terra.

A minaría galegaJUAN RAMÓN VIDAL ROMANÍ

Ecoloxía

A paisaxe inadvertidaMUNILLA & RUMBAO

Fotografía da Ría de Ares e Pontedeume en 1956, agasallo de Díaz Pardo a Luis Seoane

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 5

6 /

Antoloxía do disparate II

Case todo o mundo concordaen que as principais iniciati-vas a prol do galego no últi-mo século débense ás forzasnacionalistas. Tamén se consi-dera que se estas forzas dei-xasen de actuar, as demaistendencias desentenderíansedo problema. Por iso é impor-tante coñecer a política doBNG, a principal organizaciónnacionalista, porque así pode-mos medir as enerxías e com-

prender cales son os obxecti-vos que verdadeiramente sepretenden acadar. Imos anali-zar ese comportamento nogoberno da Xunta de Galicia,xa que é a institución decisi-va á hora de normalizar a lin-gua galega.

Despois das eleccións auto-nómicas, o PSOE e o BNGpactaron un programa degoberno que recolle cincoeixes centrais de goberno. Un

deles é a normalización dalingua galega.

Estamos pois ante un doscinco puntos principais doprograma. Ao cabo de dousanos e pico a fraude nonpode ser maior. Cando incluí-ron este eixe actuaron liturxi-camente, como se fai tradicio-nalmente nos plenosmunicipais de Vigo. Alí apró-banse por unanimidade todasas iniciativas sobre lingua,sabendo, todos, que non sevai cumprir nada, mais preci-samente por iso resulta áxilvotar e pasar a outro punto.

Despois Pérez Touriño eAnxo Quintana deciden xes-tionar a política lingüística amedias, mais o quince desetembro de 2005 Quintanadeclara que “pola lingua nonvai haber problema”. O PSOEfíxose cargo e nomeou a res-ponsábel, que desenvolve oseu labor co mesmo criterio eobxectivos que os anterioresdirectores xerais do PP, é dicirsen a máis mínima idea.

Pero polas razóns expresa-das ao comezo deste artigoconvén non perder de vista aquen conscientemente perdeua lingua de vista, é dicir aoBNG. Porque aquí é onde fan otruco os seitarios: para calmaros ánimos bótanlle a culpa aoPSOE da política lingüística doBipartito. A isto apúntanse até

Quando durante séculos, oshabitantes de um país nãopresenciam a sua língua nasbocas e nas mãos do poder,podemos concluir que nemexiste país, nem língua. Noseu lugar, uma rede vai-sedesenhando por volta do pró-prio falar, aprisionando-o emarcando-lhe limites. Noidioma da Galiza esta linhaincontornável tem-se mani-festado de três formas funda-mentais e para cada umadelas o Sentido Comum (SC)tem elaborado máximas para-lisadoras, aprimoradas gera-ção após geração:

Limite 1: Há espaçossociais que a nossa línguanão pode ocupar. Em 1870era a poesia não folclórica,em 1951 as colunas dos jor-nais, hoje a TV por cabo. Aformulação do SC (SentidoComum) é “o galego servepara o que serve” às vezesseguida de “E na verdade nãoserve para muito”.

Cruzamos a linha?Limite 2: Há palavras que

não se podem dizer e sobre-tudo escrever. Em 1904 “Aos”e “Libertade” (sic) eram POR-TUGU S. Em 1971 o ILG afir-mava que “Xornal” “Só “ e“Estrada” eram, já não portu-guês, mas LUSISMOS. Hoje,escrever como estou a escre-ver não é NORMATIVO. Aformulação do SC é “o galegoé como é e há que deixá-locomo está”.

Limite 3: Há uma fron-teira estatal que não sepode ultrapassar. Portanto,aceita-se o galego das Astú-rias, ou de Leão e até de Cáce-res mas não o de Portugal, oBrasil, Angola ou Timor. Aformulação do SC frisa que“O galego e de Galicia (sic)”portanto de Espanha.

Estes três limites formamuma Trindade que como asua versão Santa são UNA eTrina porque afinal fazemparte do mesmo processo desubstituição linguística. E, no

espanhol. “Sempre” foi assime rotular o português deESTRANGEIRO só tem vindoa afiançar o processo, fechan-do assim a porta a qualquermodificação do SentidoComum.

Sendo eu miúdo, havia nozoológico de Vigo uma gaiolacom dous lobos. Confio queambos tenham desaparecidode ali, a gaiola e o zoológico.Por ser o cárcere de dimensõ-es reduzidas, os animais,quando acordados, passavamo dia todo a gizar círculos demaneira compulsiva. Comen-tava-se até, embora poda seruma lenda urbana, que dadodia os lobos foram translada-dos para um habitáculomaior mas era tanta a forçado costume que só utilizavamuma extensão mínima donovo espaço. O resto, paraalém dessa linha imaginária,simplesmente não existia.Ainda bem que não somoslobos.

entanto, as políticas linguísti-cas elaboradas desde 1983tenhem-se alicerçado numafantasia que sendo tão repe-tida acabou por fazer partedo SC do nacionalismo gale-go: é possível quebrar oLimite 1 sem quebrar o 2 e o3. A sua formulação popularmais popularizada é “Primei-ro normalizar e depois nor-mativizar”.

Tendo em conta que osgalegos e as galegas fomos esomos educadas maciçamentepara virar utentes de espan-hol, esta fantasia tem-se tor-nado reforço precioso desteprocesso. O mecanismo repe-te-se todos os dias, a cada ins-tante: quando os falantes de“galego” batem com umalimitação, por exemplo umespaço inexistente (revistas,filmes, internet) ou formas dedenominar a realidade (uniãode facto, surto de gripe, BentoXVI), esta carência é preen-chida mecanicamente em

os deputados do Bloque. Maisa realidade é que a nomencla-tura do BNG homologou defi-nitivamente, non episodica-mente, a súa política de linguacoa dos outros partidos.

Polo demais só hai tresasuntos que mencionar nestesdous anos e medio. Primeiro, oprograma de goberno estipulao cumprimento do Plan Xeralde Normalización, mais nada sefixo nin se fará. Segundo, apro-bouse un decreto que amplía onúmero de materias de ensinoen galego; o Plan Xeral marca-ba como meta un decretosemellante ao catalán con todasas materias en galego agás aslinguas foráneas, mais aquíaprobouse un co cincuenta porcento, seguindo o modelo doPP nas Baleares; o grao decumprimento ao cabo de tresmeses de curso é nulo. Terceiro,fixeron unha campaña de sen-sibilización de pésima calidade.

Que move á cúpula doBNG a actuar así? Eu coidoque o desinterese polo idio-ma, que para eles é un estor-bo. Por iso practican unhaimpostura, predican ritual-mente a importancia do gale-go e despois inhíbense napráctica. E como na sociedadegalega non se detectan outrasenerxías coas que se poidacontar, esta é efectivamente acrónica dun grande fracaso.

A política lingüística do goberno bipartito

Lingua

XOSÉ MANUEL SARILLE

VALENTIM R. FAGIM

Urbanización salvaxeRegla de catro: Dado unlugar salvaxe X, constrúesN edificios para vender aun número de xente R quequere apartamentos paraveranear en X… Unha vezconstruídos os N edificios,segue sendo X salvaxe? ese X xa non é X por nonser salvaxe, seguirá R que-rendo veranear alí? Ouque?

Enerxías renovablesEstragan os montes, aca-ban cos ríos, non xeranemprego, …pero, en fin,son renovables.

Compañía de RadioTelevisión de GaliciaA única, a auténtica, ainigualable. A Compañíade Radio Televisión detodos os galegos e de todasas galegas. A de Gayoso, ade Piñeiro, a de CTV, a doGrupo Voz, a do CorreoGallego, a do Partido Popu-lar, a do Partido Socialista,a do Bloque, a de CaixaGalicia, a de Tojeiro.

Novo EstatutoGrazas á existencia dunhaidentidade clara de quensomos e de onde estamos,á calidade intelectual emoral da nosa clase políti-ca. Á actitude negociadoraduns e á man esquerdados outros. E grazas aointerese polo país pordiante de dinámicas parti-darias espúreas, podemoshoxe en Galiza, presumirdo novo estatuto quetemos.

IncendiosA solución non é plantarbosque autóctono nin loi-tar contra o abandono dorural. Menos churrasco,menos fumar e que chova.

Porto deportivo deCangasObra pública que como édesexable en calqueraactuación urbanística nopaís, entronca perfecta-mente coa identidade doterritorio no que se sitúa:o Morrazo

PXOM de VigoVigo sen vivir en min,e tan alto Vigo espero,que Vigo porque non Vigoe Porro por Caballero

(Do poemario Castri-llos en el aire)

Campos de golfTodo o que sexa apoiar odeporte de base e a mocida-de, e todo o que sexa loitarpola dinamización da nosacultura e dar resposta ásreivindicacións históricasdos cidadáns…. Todo iso,todo iso, é sempre motivode satisfacción e alegría.

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 6

/ 7

Antoloxía do disparate III

Eólicos Son xigantes, amiga ADE-GA, non son muíños devento.

Enerxía hipnótica galega

Portos exterioresUnha boa nova. A demos-tración de que Galiza estáaprendendo a xogar porbandas

O bosque autóctono:Película galega máis ‘taqui-lleira’ da historia quesituou a produción audio-visual do país na punta delanza da animación euro-pea e do mundo enteiro,facéndonos felices a todose marcando un fito na his-toria da cultura galega.Evidentemente tivo queser en debuxos animados.Era iso, non?

Clase políticaAhhhh. E que é moi fácilcriticar. É moi fácil criticar.Pero outra cousa é gober-nar, amigo. Se tanto sabes,goberna ti, ala, goberna ti,monta un partido, montaun partido, gaña unhaseleccións!!!

ProtestaActividade que practicanalgúns disconformistas,manipulados sempre poroutros, e que responde aintereses sempre espúreose maniqueos, en contra daboa vontade e do bo facerdos gobernos. (Literal)

Medios de comunica-ción…Interna

La Voz de Galicia: Periódi-co de Galicia, que mira porGalicia, por Caixa Galicia…Por Galicia y por cosas deesas.

El Correo Gallego: Periódi-co gallego, que no hablagallego pero tiene un her-mano pequeño que lohabla y es orgullo de todoslos gallegos (de los de San-tiago más)

Faro de Vigo: Es de Vigo,habla de Vigo y se comprasobre todo en Vigo. Algu-no en Orense

Otros diarios: Los hay detodo tipo: de progreso, dela propia región, quemiran al atlántico, que tie-nen su opinión, con susideales, lo típico…

Resumindo:Hai xente que di que haiproblemas en Galicia.Como dicía Cholas quedicía Churchill, o ridículo éfixarse.

En Galiza, ao igual que no res-to da Europa, o período deentreguerras creaba as condi-cións que lle ían dar corpo, édicir, un Programa, ás alterna-tivas que se viñeran perfilan-do e que a nivel políticovemos representadas no agra-rismo, no nacionalismo e norepublicanismo. A prensa,suxeito na historia, pénsasecomo constructora da cidada-nía e entrelázase cos procesos–relativos– de urbanización,coa esixencia de liberdades,coa alfabetización pública, coaumento do poder adquisitivoe a idea de lecer, cunha novaconcepción empresarial e pro-fesional: necesidade de plan-teis estábeis, especialización,desenrolo dos xéneros xorna-lísticos, desenvolvemento dasArtes Gráficas e das asocia-cións. É nese tempo candounha xeración se mete a xor-nalista.Unha xeración acribila-da con bala real no 1936.Como Johan Carballeira, corre-dor de comercio, poeta nou-centista, alcalde de Bueu.Como Blanco Torres, interdis-ciplinar e independente, afas-

tándose de Portela Valladaresou fronte a Solá, o editor deVida Gallega. Como LustreRivas. Como o viaxante deCalzados Senra, Víctor Casas,que aos dezaseis anos mercouun exemplar de A Nosa Terrano Cantón coruñés e en que aleu ingresa na Irmandade daFala. É o seu director dende1921 ate xullo do 1936. O 2 denovembro, dende o cárcere dePontevedra, despídese por car-ta do arquitecto vigués GómezRoman: “Reorganicen o Parti-do, e xa claramente, pois nonpode ser dúbida para ninguén,cun matiz netamente esquer-dista dentro das esencias vivasda personalidade de Galicia…”A identidade entrecrúzase cosintereses populares. Este é omodo de pensar que orientaANT nos setenta. Recollo acita dende “Galicia Hoy”, deIsaac Díaz Pardo.

O século XX comezabapara nós o ano 1916, o mes-mo ano en que se congreganos primeiros dadaístas no“Cabaret Voltaire”, en Zurich,ao pé da ruela do espello e damorada no exilio de Lenín.

Comezaba cun chamamen-to, que rubricaba o xorna-lista Antón Vilar Ponte,a prol do idioma galegoe que se metamorfoseana primeira Irmandadeda Fala, en Coruña.

Os parámetros paraa prensa diaria demasas, dunha ou doutracor, é dicir con intereses econ ideoloxía, para Faro oupara La Voz como para Nor-oeste, El Pueblo Gallego, LaZarpa ou Galicia entroncancos procesos de urbanización,cos primeiros xérmolos daaplicación de dereitos comoos da alfabetización univer-sal, co desexo de participarno común –queríamos ferro-carril e queriamos votar–, conconflictos á vista e coa posibi-lidade de facer medrar ossinais de que a vida mellora ede que o lecer –deportes ouexcursións, sociedades recrea-tivas, circos de artesáns…– éun ben social.

De xeito sobranceiro afír-mase unha categoría, o públi-co, non como unha abstrac-ción, esa entidade que é

depositaria da soberanía,senón, como realidade plurale dialéctica, mudábel e extor-sionábel, que pasa axiña paraa idea de programa en vistasdun receptor colectivo parapropostas das que formenparte os propios medios decomunicación.

Polifónica e nómada, aXeración do 36 –que formouao Isaac– métese por entre ahistoria terreal –por exemplopor entre os medios de comu-nicación– para lle dar continui-dade, cos materiais a bordo ecoa procura doutros maisafíns, á nación. Fai política, faixornalismo, fai axitación.

Da prensa, e do xornal Galicia que Díaz Pardo non puido editar

Comunicación

Non vou explicar como se mepideu, a diferenza entre osmodelos de democratizaciónda cultura e democracia cultu-ral. A diferencia entre osmodelos baseados na oferta deactividade cultural e os basea-dos na demanda. Entre osmodelos verticais e os hori-zontais… entre os previsi-

bles e os existencialistas, entreos grandes e os íntimos, entreos fríos e os emocionantes,entre os divertidos e os inte-rrogativos, entre os espectacu-lares e os relacionais, entre osglamurosos e os cotiáns(Puig). Entre os que crean esosteñen cidadanía e os que,en voz de Miralles, en vez defacernos máis cultos e libres,

se teñen convertido nunnovo factor de desigual-

dade e distinción,que só aumenta a

fenda entreunha minoríailustrada e amaioría indi-ferente áapropiaciónda ofertacultural.

Non vouexplicar as

moitas dife-renzas (e

outras compatibilidades)dos dous modelos por variasrazóns. A principal é que odiscurso da importancia da

sociocultura, da aposta polaimplicación social a prol dun

sistema cultural máis forte etransformador, o discurso quesustenta o peso da nosa evo-lución cultural na compoñen-te social, xa non é aquelareinvidicación histórica. Odiscurso da sociocultura é adía de hoxe un discurso “ofi-cial”, o que é moi de agrade-cer por unha banda perotamén nos deixa certa sensa-ción irónica de orfandade dostempos de Carmiña Burana,os Seminal Brothers e osinimigos íntimos que tan cla-ros e trabucados referentesnos ofrecían.

A democracia cultural estáhoxe plenamente asumida enGaliza, por unhas políticaspúblicas diferentes das ante-riores pero sobre todo porunha sociedade máis viva quea de dez anos atrás. Unhasociedade que en termos estri-tamente culturais está evolu-cionando como o resto dassociedades occidentais: cam-biando usos de simple consu-mo pasivo a dinámicas decolaboración participativacoas propias fontes de consu-mo. Pero ademais esta evolu-

ción social e cultural coincideno noso país cun renacementosocial que entronca directa-mente coa revolución cívicaprovocada polo negro ronseldo Prestige e da resposta cida-dá que suscitou, que ao meuentender supón un punto deinflexión crucial na historiaactual de Galiza. Como diManolo Rivas “de súpeto, o 1de Nadal de 2002, os galegostransformaron o paraugasnun símbolo de liberación.Déronlle a volta á historia.Había un ser libre, polomenos, baixo cada paraugas. Exuntáronse como nunca antesse vira. Disque os estorniñosvoan xuntos e fan figuras noar para espantar ás grandesrapinas. Unha arte defensiva.Chovía a chuzos e os galegossoltaron o pesadume do lom-bo e abrírono en forma de ás.”

Que ese espírito renacido eo optimismo co que se trasla-da neste texto, nos sirvanpara reivindicar moitas veces.Desta volta a D. Isaac DíazPardo e a súa contribución ácultura galega contemporá-nea. Que así sexa.

Xestión Cultural

ALBERTO GARCÍA

Adeus Carmiña

MARGARITA LEDO ANDIÓN

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 7

8 /

Parece mentira, se non se venon se cre, agora que osnenos e as nenas pasan 10anos ESCOLARIZADOSOBRIGATORIAMENTE (6-16anos), veñen co Informe Pisaa dicirnos que cada ano imosa peor: que a maioría dos edas estudantes de Secundariateñen serias dificultades decomprensión lectora e deexpresión escrita; por nonfalar do calculo básico, dascatro regras, que parece quesó manexan as nenas máisavantaxadas.

A Familia di que a malaEducación é cousa da Escola,a Escola di que non é respon-sábel: que a Familia está des-aparecida e delegou a educa-ción dos seus fillos e fillas e,por outra banda, a PolíticaEducativa non ten direcciónnin investimentos para asu-mir a formación da cidaníaen sociedades complexas e“multi” (multiculturais, multi-rraciais, …) como a nosa.

Vaia, que a culpa é detodos e a responsabilidade de

O barrio de San Pedro éun lugar no mundo moiacolledor, se alguén de fóravén vivir nel cando levaunha semana xa coñecevarios sitios onde lle deixaras chaves a alguén se o pre-cisa.

Xa presenta a priori unhascondicións axeitadas para otraballo de dinamizacióncomunitaria, tanto no tempocomo nos espazos e nas rela-cións, son moitas as asocia-cións e organizacións quelevan anos traballando nel,existe ademais un grannúmero de lugares de encon-tro: pequenas tendas ondepodes ficar a falar un bopedazo, bares, moitos bares,entidades de vital importan-cia: asociación veciñal e oscentros de dinamizaciónsociocultural.

A idea de recuperar asfestas xurde dentro da Coor-denadora de Barrio e, des-pois de 15 anos, en 2003 vól-vense celebrar as festasmobilizando o tecido social,

asociativo é empresarial dobarrio.

A Comisión de festas, aologo destes catro anos, vivíuun proceso de consolidacióninterno importante como gru-po humano reforzado poloapoio positivo de moitas per-soas e entidades e funcionan-do como unha rede.

Os negocios do barrio sonunha peza clave e implicá-ronse totalmente na recada-ción, na difusión e na pro-gramación. Unha dasactividades do calendariofestivo, a feira de artesaníana Rua de San Pedro, botouos seus tentáculos fora dasdatas festivas e xa se fixo endúas ocasións máis en cola-boración coa Asociación deComerciantes que se está acrear. Ambas as dúas congrande éxito de público e desatisfacción xeral. Isto bene-ficia a todo o mundo, poten-cia a economía local eaumenta a autoestima das edos habitantes.

Para a planificación das

festas téñense en conta varioseixos clave:

• A participación e implica-ción activa dos axentessociais ademais do traballoen rede

• A integración de todas asidades e procedencias cul-turais. Propóñense desdeconcertos de rock, reggaeou folque ate música decorais ou da Banda Muni-cipal, dende teatro atekaraoke ou danza e poesía,incluida programacióninfantil.

• O uso do galego como veí-culo de comunicación e deexpresión

• A visibilidade e protago-nismo das mulleres enámbitos onde habitual-mente non están presentes(concertos de rock, porexemplo).

En conclusión, tentamosconectar coa idea de festa tra-dicional aplicándolle valorese estratexias mais actuais e afórmula, polo que parece,funciona, e moi ben.

ninguén! E o caso é que, osmozos e mozas entendenpouco do que len e non sabenexpresarse, e iso sen ter enconta que case un 25% nonconsegue a certificación deEstudos Secundarios!!

Os políticos e políticas,mentres, están ocupados nodebate sobre a Relixión e aEducación ético-cívica, comoen tempos de María Castaña:antes de que se separasenIgrexa e Estado! Iso sí, todosgaranten, a cal máis, que seestuden –non que se aprendanada– 2 idiomas estranxeirose se manexen os aparellostecnolóxicos máis chic. O quenon sabemos é como se faipara aprender 2 idiomasestranxeiros sen ler e escribiro propio… Tampouco paraque imos empregar os apare-llos, cada quen que se vaiaentendendo!!

As nais e pais están dema-siado explotadas e ocupadospara que aos seus fillos efillas non lles falte de nada(material, claro), e pouco tem-

po teñen para preocuparse daMala Educación e doutrasnecesidades desas complica-das: afectivas, de formaciónpersoal e en valores…

Falar de cooperación ecoordinación –palabras bendifíciles, que tampouco seentenden nin practican– pararesolver o problema é cousaduns poucos e poucas queseguimos acreditando queunha Boa Educación é a

mellor tecnoloxía para demo-cratizarnos, superar as des-igualdades de clase e conse-guir cohesións sociais (todomoi de actualidade e moiinteresante para a conversa-ción, pero pouco para a pro-dución).

Total que o da Mala Educa-ción ao fin beneficia un pou-co a todo mundo: mantén oestado das cousas: Pais e naiscon máis tempo para traba-

llar… Fillos e fillas con menospresión e menos esixencias…Profes e Profas máis preocu-pados polo seu recoñecemen-to social e económico quepolo fracaso do sistema…Administración Educativaocupada en cambiar leis paraque todo siga igual.

A quen lle interesan cida-dáns e cidadás ben prepara-das? Total para traballar etraballar en precario cantomenos entendas, menos sai-bas e menos aspiraciónsteñas mellor… para producirmáis capital para os máiscapitalistas; que, penso eu,son os mesmos da idea deintroducir o Obradoiro deIniciativas Emprendedoras. Etamén, os que venden cursose cursos á carta para prepa-rarnos para traballar “a des-tajo” en traballos tan valora-dos e ben pagados comorepoñedores, caixeiras,comerciais de obxectos sofis-ticados ou en servizos deseguridade dos mesmosseñores e bens.

Que mal-a educación!!!

Unha experiencia de dinamización socio-comunitaria: as festas do barriode San Pedro en Santiago de Compostela

Educación

Comunidade

CONCHA FERNÁNDEZ

PATRICIA PORTO PADERNE

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 8

/ 9

As verbas escritas por Rosalíade Castro sobre a diásporagalega ben podían aplicarsena actualidade á situaciónvivida por milleiros de perso-as que deixan atrás a súa terrapara buscar noutros lugaresaquilo que non poden lograrno seus países. En resumidascontas, o mesmo que busca-ban os galegos e galegas nosmomentos mais álxidos dadiáspora: paz, pan e traballo.

Máis alá de cifras e estatís-ticas, a evolución da realidadedemográfica e do crecementodos fluxos inmigratorios naGaliza pódese percibir dandounha volta por calquera cida-de galega. Facilmente xa ato-pamos outras faccións e acen-tos, que denotan a presenzade veciños e veciñas chegadosdoutras partes do mundo,ansiosos por construír nestaterra unha nova xeira dassúas vidas.

Aínda que no contextogalego as cifras relativas ápresenza do colectivo inmi-

grante non son tan rechaman-tes como noutras comunida-des do Estado español –unhavez que no noso territorioalbergamos apenas a un 3%do total das persoas inmigran-tes residentes en España–tamén estamos experimentan-do un cambio significativo, aopasarmos de ser unha rexióntradicionalmente emisora deemigrantes a convertérmonos,pouco a pouco, en destino deinmigración.

Con todo, pese ao incre-mento do número de persoasestranxeiras que tivo lugarnos últimos anos, a desacele-ración demográfica na Galizaaínda está lonxe de ser rever-tida. Segundo o InstitutoNacional de Estatística noano 2006 esta rexión perdíacase 8.000 habitantes conrelación ao ano anterior.Aspectos como as baixastaxas de natalidade, o descen-so do crecemento vexetativoe o avellentamento da poboa-ción galega fan que o asenta-

mento de persoas inmigran-tes neste territorio sexa espe-cialmente necesario e desexa-ble para asegurar asustentabilidade do sistemade pensións e demais presta-cións sociais inherentes aomodelo de benestar europeo.Tamén o mercado de traballolocal necesita a achega dapoboación inmigrante en sec-tores economicamente estra-téxicos (na construción, hos-talería ou pesca, porexemplo) ou de especial rele-vancia para a sociedade,como é o coidado de persoasmaiores, nenos ou dependen-tes. Estes últimos nichoslaborais son os que determi-nan outra especificidade dainmigración na Galiza que éa feminización. Cerca do52% dos estranxeiros resi-dentes son mulleres, unhaproporción maior que no res-to do Estado español. De fei-to, pódese dicir que o perfilda persoa inmigrante que seachega a Galiza é o dunhamuller en idade laboral.

Na Galiza ademais, os flu-xos migratorios presentanoutras particularidades quenos distingue das demais rea-lidades españolas. Mentres

que en España o retorno deemigrantes españois e seusdescendentes representa un10% do total de inmigrantes,na Galiza esta cifra ascende aun 50%. Tamén a importantepresenza da emigracióntransfronteiriza –pois ocolectivo mais numerososegue sendo o portugués con15.470 persoas empadroa-das– fai que a proximidadecultural e lingüística entre acomunidade autóctona e ainmigrada actúe como unposible factor de cohesiónsocial e de acomodaciónmutua, facilitando así a tandesexada “integración” (pala-bra proferida e empregadaata o fastío polos responsa-bles políticos e medios decomunicación) das persoasinmigrantes no noso territo-rio.

Deixando a un lado a pers-pectiva utilitarista e adoptan-do un posicionamento maishumano, nesta ocasión convi-dámoslles a reflexionar sobreo cerne da cuestión migrato-ria que se traduce no dereitoque ten todo ser humano abuscar unha vida mellor,sexa onde sexa. No seu día, eaínda na actualidade, os gale-

gos e galegas puideron exer-cer ese dereito, deixemosagora que outras persoas poi-dan atopar na nosa terra arealización dos seus soños ea consecución dos seusobxectivos vitais, profesio-nais e académicos.

Comprometámonos a tra-ballar de forma colectiva earticulada por unha cidadaníaglobal e garantista, na que aconvivencia respectuosa e soli-daria e as achegas á sociedadereceptora sexan máis valiosasque a procedencia, cor da pelou que os “papeis”. Compro-metámonos a recoñecer osdereitos, e tamén as obrigas,dos nosos novos veciños eveciñas e a colocar a dignida-de humana por riba dos inte-reses económicos. É ese com-promiso, que leva consigo unimportante posicionamentopolítico e ideolóxico, o quequeremos construír en colabo-ración con todos vós, dendeGaliza, pois entendemos quenel aséntanse os piares dunhasociedade verdadeiramentexusta, solidaria, cohesa, demo-crática e sustentable. En defi-nitiva, entendemos que é oxermolo da tan desexadasociedade intercultural.

Por unha cidadania global e garantistaInmigración

Mª CARMEN FIDALGO

O espírito da aldea de Froxán: ou de cómo recuperar a vida e o patrimonio do Courel

Comunidade

VICTORINO REGUEIRO MUÑOZ

“Que te aman os teus fillos…; que os consomeDo teu chan se apartar;

Que ximen sin consolo, se a outras terrasDe lonxe a morar van.”

Na actualidade a Serra doCourel atravesa unha situa-ción crítica debido á falta deapoio por parte das institu-cións galegas. É necesario conurxencia inverter a tendenciade despoboación e a acelera-da perda da súa riqueza patri-monial. É momento de facer-se eco das revindicacións daPlataforma SOS COUREL, epoñer fin á destrución dopatrimonio e darlle saída atanta riqueza dun xeito sus-tentable.

Hai uns anos descubrín OCourel. Para min era algo casimístico, polas historias que mecontaban amigos que por alívan, a Hórreos, pobo-esque-lete, baleiro, silencioso… eoutros que me falaban deVilar, do Lor…

Son unha persoa da cidadee nunca souben o que era aaldea. Cando era rapaz osmeus compañeiros íanse as

fins de semana á aldea e eunon os entendía, falábanmedun mundo totalmente desco-ñecido para mín.

Por circunstancias da vida,acabei tendo unha casa nun-ha aldea do Courel, en Fro-xán. Aí descubrín un mundodiferente. As relacións entreas persoas que viven en Fro-xán son moi fortes, todosdependemos de todos. Cadapersoa que habita Froxán tenun nome, todas as casasestán abertas a calquera veci-ño e atrévome a dicir que acalquera persoa que pase poralí. A hospitalidade e a per-misividade son un patrimo-nio, creo, casi exclusivo destelugar.

Pouco a pouco e grazas asinquedanzas dun grupo deveciños estase a conseguirque coas súas iniciativasmellore a situación da aldea.

A través dunha asociación

cultural e da organización dediversas actividades que vandende a recuperación de anti-gos labores como a ‘pisa’ dascastañas, o ‘aserrado demadeira con serra de aire’, aorganización de eventoscoma o certame de pintura aoaire libre, as rutas de camiña-da, marchas nocturnas, limpe-za de camiños, etc. téntasepoñer en valor a aldea.

Isto conseguiu darlle aaldea unha maior notorieda-de e persoas que descoñecíana existencia deste lugar pasana ser asiduos visitantes. Istotamén trouxo como conse-cuencia un aumento da pobo-ación. Abríronse tres casasque fixan poboación, rehabili-táronse varias e recentementeinaugurouse unha casa deturismo rural cun importanteinvestimento e que tamén dáun gran renome. Volve haberpequenos na aldea, algo que

nas aldeas do Courel é unben moi escaso. Coma entodo o rural galego, a poboa-ción descende dun xeito ver-tixinoso.

Este ano houbo xente quese adicou á recollida de casta-ñas e ao posterior secado nossequeiros para a venda e conisto obter unha importanteaxuda para subsistencia.Tamén se creou unha indus-tria que se adica á transfor-mación da castaña, que elabo-ra distintas tortas de castañapara as que utilizan fariña decastaña seca da zona. Todoisto na zona de Froxán

Courel, e Froxán en con-creto, teñen grandes posibili-dades e un gran futuro pordiante. Un futuro que agoramoitos vemos moi claro eque pasa por declarar o Cou-rel Parque Natural, comoúnica alternativa realista eacorde coas necesidades dun-

ha poboación abandonadadende sempre pola Adminis-tración. Courel hoxe é unhamarca, unha denominaciónde orixe. Hai que valorardunha vez o souto con todoo que iso implica para o des-envolvemento sustentable.Hai que intentar a recupera-ción da gandeiría e da agri-cultura e orientalas cara áecoloxía. Por exemplo, enFroxán non se mercansementes, senón que elesmesmos aproveitan a colleitaanterior.

Hai que recuperar, catalo-gar e poñer en valor as albari-zas, os sequeiros, as cabanas,os muíños, as ferrerías, aspontes, os castros, os camiñosque unen as aldeas e que esti-veron abertos até hai moipouco tempo e poboados desequeiros como os de Render,Mostaz, etc., en definitiva, OCOUREL.

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 9

10 /

Porto exterior, aeroporto,polígono residencial, par-que empresarial, parqueofimático e tamén parquenatural, centro comercial ecentro de ocio, conxestióne desertización, autoestra-da, vía rápida e anel perifé-rico, campus universitario,macrohospital, cidade dacultura, porto deportivo,ferrocarril de alta velocida-de e de cercanías…

Estes son só algúns dos dis-positivos funcionais cos quese está a construír –cunhainusitada virulencia– actual-mente o territorio en Galicia.

¿Quen define eses disposi-tivos? ¿Quen os organiza,estructura, coordina, progra-ma, avalía…? ¿Onde se sitúane como se dimensionan?¿Prevéronse os seus efectos?¿Sabe alguén se resultan afec-tuosos coa calidade de vidadas xentes?.

Certamente o territorionon é algo intocable, quedeba permanecer inalterado.É evidente que a paisaxe –aporción do territorio no quedesenvolvemos as nosasvidas e actividades– é unhaconstrucción cultural, quemodificamos a diario. É uncúmulo de signos e significa-dos, de auras e de aberra-cións, sempre provocadas.Ten xa que logo a forma dasvidas, dos soños e dos pesade-los. Moldéase cando desbota-mos compoñentes que nosviñeron dadas en herdanza etamén cando levantamosaquilo que deixaremos aosfillos. Mais o territorio taméné un ben patrimonial, namedida en que soporta tóda-

las actividades productivas ede ai que acade valor de cam-bio.

De todo o que levamosdito tírase que construír unterritorio non é un asuntomenor, unha operación afecti-va, de especulación sentimen-tal.

Trátase dun exercicio damáis alta transcendencia xaque se deben identificar ossignos e riscos que definen oespacio e establecer as prácti-cas –tanto as cotiás como asde longo alcance– que regulana convivencia simultánea dopatrimonio natural, dos sedi-mentos culturais, da presenciahumana e dos dispositivosfuncionais dos que falabamosna apertura deste texto.

Consecuentemente as con-dicións de goberno da paisa-xe requiren moita responsabi-lidade. Non se trata só deadministrar con ética osrecursos da sociedade senónde tomar decisións certeiras eter criterios racionais.

No seu beneficio o gober-nante sabe que ninguén llepide un poder omniscentesenón ao contrario, sabedoríapara coordinar axentes diver-sos, incluso aqueles cos quenon se identifica e tamén osque teñen intereses contra-postos,; todo isto para obterde cada un deles achegascoherentes coas liñas xeraisde actuación.

Habitamos nunha terra enboa medida torturada, onde apaisaxe está desnaturalizada.En zonas borramos as refe-rencias do pasado e en moi-tos outros lugares non temosaínda as do futuro. Xusto é

dicir que isto ven de atrás.Que é consecuencia da acciónpolítica dos gobernos prece-dentes (probablemente dendea Idade Media), que exerce-ron o poder baseándose enlimitacións e prohibicións,confundindo o goberno codesenvolvemento dunha sor-te de tutela sobre os cidadáns.Así as cousas as leis, licencias,regulamentos, controis, axu-das e subvencións durantemoito tempo serviron decoartada a unha administra-ción do territorio baseada nasubxectividade, cando non nofavoritismo turbio.

Construír o territorio dehoxe en diante precisa deste-rrar as prácticas antes referi-das e exercer outro tipo depolítica, sostida en criterios eargumentos técnicos e racio-nais, transparente e amigablepara cos cidadáns. Esta seríaa necesaria conquista, da queo goberno progresista aíndanos é debedora.

Certo é que a maquinariaque se debe alterar é podero-sa pois o seu funcionamentoiniciouse como diciamos arri-ba na noite dos tempos ealgúns fíos ocultos aínda ten-tan mover o que ven comoun teatriño de monicrequessen decatarse que é un país.Mais iso non xustifica a inac-ción ou, peor aínda, a tomade decisións tan determinan-tes e nefastas para o territoriocomo a apertura incondicio-nal da planta regasificadorade Mugardos, o plan para aimplantación de piscifactorí-as a esgalla pola costa adian-te, a expansión das conce-sións mineiras no Caurel ou

as ameazadoras expectativasque autoestradas e vías férre-as de alta velocidade abrenna costa Cantábrica ou noCanón do Sil por non falardas consecuencias nefastasque sobre o futuro do paísterán a dispersión de esforzosen materia de infraestructu-ras portuarias, aeroportuarias,universitarias ou culturais,que evidencian unha ausen-cia absoluta de planificación.

Mais non só foron asumi-dos e continuados proxectos eliñas de actuación como osarriba enunciados, nacidosdun sistema de goberno quevía no territorio o escenariopara o exercicio avieso dopoder senón que aínda nonforon abertos outros proxectose liñas de acción que confiaba-mos nacerían trala renovación.

Falamos da construcción dasbases políticas, profesionais,sociais e administrativas sobreas que deseñar o documentodefinitorio do modelo territo-rial deste país. Un documentoque –mirando aos nosos veci-ños, dos que algúns dispoñende tal ferramenta dende o sécu-lo XIX– sempre é activado den-de a cabeceira do país.

A planificación territorial éun arma poderosa e absoluta-mente necesaria. A súa dila-ción nos tempos nos que anda-mos é fonte de conflictos quenos avergoñan e empobrecen.

Porque bochornoso é que2.772.533 galegos –co seugoberno á fronte– compro-ben impávidos como un sódeses cidadáns, propietariodunha mina, é quen decide otrazado do ferrocarril de altavelocidade que vai conectar

Santiago con Ourense.Tamén nos abochorna queempresas multimillonariastiren negocio á nosa costa, nanosa costa. Tal é o que está adarse na cidade da Coruña,onde as arcas públicas teñenque financiar o traslado áperiferia das instalacións queperigosas e polucionantesempresas teñen no centro dacidade para que as súas acti-vidades non sigan a causarincidentes. O paradoxo nonremata aquí, xa que a xestiónineficaz vai camiño de permi-tir que as plusvalías xeradascando se desocupen as insta-lacións actuais non revertanna cidadanía nin tampoucose programe o traslado docerne do negocio petrofinan-ceiro: a refinería que o Gene-ralisimo levantou dentro danosa cidade.

E estes son só dous exem-plos que evidencian o moitoque a planificación territorialten que facer neste país (eque non sabemos se alguéndará feito).

Esperabamos que da reno-vación política nacera ungoberno para o noso territo-rio. Mais por veces pareceque o que aquí agromou foiunha empresa promotora deobras públicas. E ademais,unha empresa mediocre. Istoé, descordenada nos seus dis-tintos departamentos, inefi-caz á hora de cumprir prazose por riba, empeñada enagrandar o aparello legal eburocrático que deu co paísna desfeita que estamos aver: unha metade estragada,sen pasado e a outra abando-nada, sen futuro.

Da necesidade (non satisfeita) de reiniciara máquina de gobernar o territorio

O futuro das aldeas e o sacho contemporáneo

PLÁCIDO LIZANCOS MORA

ASER ÁLVAREZ

Territorio

Moitos seguimos a preguntarnos aínda hoxe quen llevai meter man ao fenómeno do despoboamento norural, onde a poboación infantil descendeu un 80% nosúltimos 25 anos e varias comarcas do interior lugués eourensán perderon un 90% dos seus alumnos nestetempo. De seguir así a tendencia, nunhas décadas imoster un auténtico deserto humano no interior do país, unespazo que ben podería ser “posto en valor” facendo unparque eólico, un plató ou mesmo unha finca de caza.

A provincia de Ourense perdeu máis de 6.000 habi-tantes en 5 anos, mentres que o parque móbil aumen-tou en 31.000 coches. Para moita xente isto é fartura ecalidade de vida. É o que ten a modernización e o feitode que a poboación rural teña sido empurrada, social,económica e politicamente, a abandonar os seus valo-res, a súa paisaxe e tamén a súa lingua. O verdadeira-mente curioso é que nestes anos se teña incrementadotanto o número de sachos, e máis aínda se a resposta

non ten nada a ver cos típicos sacholazos entre veci-ños. O certo é que o sacho é o tótem do taoismo galai-co, coma o ying e o yang deste non país, un símboloambivalente que denota escravitude na aldea e que ésinónimo de poderío no xardín do chalé.

A agricultura e a gandería xa non son as actividadeseconómicas principais no rural galego. A desruralizacióne a despoboación fixeron que boa parte da nosa terraficara abandonada e inzada de piñeiros, eólicos e koalas.Ao mesmo tempo, a perda de importancia da actividadeagrogandeira na economía rural coincide cun renovadointerese da sociedade urbana contemporánea polos espa-zos rurais, para vivir, para mercar os seus produtos decalidade e para pasar o tempo de lecer. E velaquí unhaoportunidade de desenvolvemento que non podemosdesaproveitar, porque a valorización do hábitat e da pai-saxe rurais, o turismo verde e o agroturismo son fenóme-nos contemporáneos e con proxección no futuro.

Os neorrurais andan á procura de boa parte desemundo que esvaece e rastrexan as pegadas dun poboque deixa de ser, sen que ninguén repare en queparalelamente se nos abren novas posibilidades eco-nómicas, sociais e culturais, se non as capamos. Xaabonda de asumir como naturais e inevitables as con-secuencias do abandono do rural. A desaparición dedeterminadas paisaxes e o desartellamento territorialson as consecuencias deste declive e tamén son dousproblemas políticos prioritarios neste país, porquecoa desparición dos elementos definitorios que con-formaban o mundo das aldeas vanse tamén as pega-das dos nosos devanceiros e boa parte do noso patri-monio. Xa é hora de pararmos a desfeita e aproveitaras oportunidades de desenvovemento rural que estasmudanzas nos ofrecen nun mercado globalizado. Xaé tempo, ao fin, de botar man dese sacho contempo-ráneo que todos levamos dentro.

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 10

/ 11

Como che vai Isaac? Como xa sabes isto é para o xornal Galicia. A nós gustaríanos comezar a entrevista pelando a cebola, desde o máis coñecido para a xente que son as galerías, ata a esencia, que é o Laboratorio de Formas. Unha entrevista de SagrarioQuintela e Ana Triñanes para a Rede de Acción Socio-Cultural Arredemo.

Instituto Galego de Información, 11/01/2008

Entrevista con IsaacILUSTRACIÓN: PANCHO LAPEÑA

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 11

12 /

Falemos primeiro das ‘Gale-rías Sargadelos’, cando eonde? A primeira foi en Barcelona no1972. Resultou ben aquelo, eentón xa se montaron máis:en Madrid, logo veu a de San-tiago. Á parte de que hai gale-rías a pé de fábrica, unha enSargadelos e outra no Castro.Empezouse con Barcelona, eBarcelona tivo moito éxito, talé así que para unha das expo-sicións que se fixo sobre Caste-lao redactou o texto SalvadorEspriu, o cal quere decir moitodo aprezo que se lle deu alí áGalería. Hai que darse contaque ao cumprírense os 30anos desa galeria o concellopúxonos unha placa dedicadaa Luis Seoane e a min.

Isaac, por que Milán e nonParís, por que unha galeríaen Sevilla e non noutra cida-de?Ben, verdadeiramente as gale-rías tiñan que montarse encidades que tivesen unha cer-ta importancia, porque, claro,

hai que vivir tamén. E haique vender. Onde hai poucaxente hai poucos comprado-res e menos xente que lé. Ecomo se trataba tamén dearte e de libros… A galería deMilán xa a sacaron. Xa a saca-ron porque non entendennada. Milán foi importantísi-mo, porque grazas a eso noscomunicamos con movemen-tos máis importantes.

Que outros obxectivos tiña-des á parte, evidentemente,da venda de cerámica?As galerías están feitas –enesto colabora Luís Seoane–pensando en facer unha salade exposicións e unha libre-ría de libros galegos e portu-gueses; e dicir, volcar o espíri-to do Laboratorio de Formas.

Foi entón a venda de cerá-mica nas galerías o respaldoeconómico do voso proxec-to?Si, nese sentido, comercial-mente, veulle moi ben ásfábricas. Tal é así que o

noventa e tantos por cen dasvendas das fábricas fíxosenas galerías.

O museo Carlos Masidecomeza no 1970, é outro dospilares que sustentan adimensión cultural de Sarga-delos… O museo Carlos Maside é oprimeiro museo de arte con-temporánea que se dá enGalicia e que recupera omovemento renovador. Agorahai moitos movementos, moi-tos museos de arte contempo-ránea. Pero o primeiro, o pri-meiro foi ese.

E por qué se escolle a figurade Carlos Maside?Maside vén doutro momento,vén de que Maside deixa dealbaceas testamentarios aDieste, a Luís Seoane, a Boro-bó… Luís Seoane tiña idea decrear un museo pero non tiñaa idea de poñerlle o nome deMaside. Pero entón a princi-pal obra de Maside veu aparar ao museo porque eles

eran os albaceas. Acordaronentre Luís Seoane e RafaelDieste. –A min non me tive-ron en conta–, de chamarlleasí, e os demais estaban deacordo co que facía Seoane,un tipo excepcional. Despoisde Castelao é, indubidable-mente, a figura máis impor-tante que tivo Galicia na recu-peración da súa memoria.

E os primeiros fondos, comose adquiren?Os primeiros fondos que alíhai aí son de Seoane e meus.E sobre a base de Américaviñeron moitas cousas, obrasdas que nos fixeron deposita-rios a nós. Hai que darse con-ta que o Museo Maside eraunha institución, como oLaboratorio de Formas, quevén de América e que tencontacto con todas as cousasdo movemento galeguista.Por exemplo, unha das cousasque se gardan no IGI, é todaa documentación do Consellode Galicia, do Consello deGalicia creado por Castelao.Ben, pois desde a súa crea-ción aquí depositáronse todasesas obras e os liquidadoresfinais, xa no oitenta, pensa-ron “a quen llo deixas?” Esemovemento político non lleinteresaba a ninguén en Gali-cia e os fondos deixáronolosaquí, é dicir que somos nósos herdeiros do Consello deGalicia do goberno no exilio.

É incrible que puideradesfacer tanto nun tempo tanescuro, por exemplo Ediciósdo Castro…Fíxose! Non foi porque fóse-mos moi listos pero eramosun pouco zorros. Entón anda-bamos a xogar (risas). E comoprimeira cousa que fai LuísSeoane, como non podematar os señoritos, fai un gra-vado do Meco. Quen omatou? Matámolo todos. Dal-gunha maneira, así foron asprimeiras cousas que fixoEdicións do Castro.

Seoane era un gran deseña-dor gráfico. Como recolle Edi-ciós do Castro esa faceta súa?

Si, en Edicións do Castro,Seoane fixo moitos libros,entre outras moitas cousas:as cousas que fixo sobre Dies-te, sobre Castelao. O que pasaé que Luís Seoane hai 29anos que morreu, e el nademocracia estivo pouco tem-po porque Franco morre no75 e catro anos despois xamorre Luís Seoane.

Sorprende que Ediciós doCastro recuperase os fondosde Ruedo Ibérico. Cóntanos.Eu estaba viaxando, porquetiña que viaxar moito. Chegoa Madrid e atópome con “25años de paz” en galego, encatalán e en vasco, que sacabao Ministerio de Informacióny Turismo. Pero que pasouaquí? Unha revolución? Peroque pasa?. Pois si, van a sacarun libro de Castelao conzocas e con pandeireta. Nonme digas!! Entonces eu fun aParís e tiña xa relación cos deRuedo Ibérico e díxenlles“Hai que facer inmediata-mente o ‘Castelao político’(El pensamiento político deCastelao. Antología. Introd. yselecc. de Alberto Míguez)para contrarrestar o ‘Castelaofolclórico’ que ían facer. Ben,fíxose e dixemos que o prólo-go o fixera, non un roxocoma nos, senón que o fixeraun rapaz dos novos e fillodun falanxista: AlbertoMíguez. De aí toda a relaciónco Ruedo Ibérico. Tanta rela-ción que Ruedo Ibérico foimorrer ao Castro: os catrolibros últimos publicáronse eeditáronse no Castro.

E no principio foi o Labora-torio de Formas…O Laboratorio de Formas éunha institución que tenunhas raices e na que estabanunha ducia de galegos. Ade-mais de Luís Seoane, RafaelDieste e Lorenzo Varela, estánLois Tobío, Vilanova, MéndezBúa. Está Arturo Cuadrado.Están artistas como era Laxei-ro, estaba tamén Neira Vilas.(Todos os demais morreron…aquí non queda nin dios).Entón esta xente preguntába-

E volveron os sarracenosSAGRARIO QUINTELA | ANA TRIÑANES

ILUSTRACIÓN: SUSO SANMARTÍN

“Seoane, un tipoexcepcional. Despois

de Castelao é a figura máis importante que

tivo Galicia narecuperación da súa

memoria”

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 12

/ 13

se, que se fai cando volvamosa Galicia? Pois chegouse áconclusión de que o quehabía que facer era recuperara memoria historica, porqueas cousas todas que creara omovemento galeguista, omovemento dos que tiñamosconciencia galega desaparece-ra. Por exemplo, e fundamen-talmente, o Seminario deEstudos Galegos. No Semina-rio de Estudos Galegos estabametido todo. Luís Seoane emáis eu recollemos a idea deque se podía facer unha insti-tucion que tratase de recupe-rar a memoria histórica, quese desenvolvese por aí, nesaliña. Logo, como necesitába-mos ser unha institucion quetivera que ver coa constru-ción e co deseño solicitamosun arquitecto e incorporamosa Albalat, cando xa estaba-mos aquí. Con el estivemos atraballar constantemente parafacer as cousas do Castro; enfin, sempre nos entendeuben.

Podería establecerse unhaconexión directa entre oLaboratorio de Formas e asvangardas de entreguerras eproxectos coma a Bauhaus?Verdadeiramente dese terreoestábamos máis informadosdo que se estaba aquí, porquena Arxentina había máisinformación de todas esascousas. E xa no manifesto quese fai no caderno número undo Laboratorio, xa se fala davangarda soviética, que é aque dá un avance no tempo,porque había unha situaciónhistoricamente nova, unhaarte e unha concepción davida novas. Entón esta era aidea que se nuclea no Vkhute-mas, que nace ao tempo que aBauhaus. O movemento sovié-tico está por riba da Bauhaus,pero a Bauhaus está taméncolaborando co movementoque hai en Rusia. Verdadeira-mente o movemento daUnión Soviética está influíndosobre toda Europa, e dicir, éunha liberación que había nomundo, que estaba movendotoda Europa. Os rexímenesfascistas créanse para os pro-texidos da burguesía mundial,para loitar contra o comunis-mo… esa é a cousa. Logo daBauhaus, hai outra institucionque é a Escola de Ulm, unhalocalidade de Alemaña. Cienti-ficamente foi a máis puraescola de deseño que houbo.O curioso e que as tres institu-cións, tanto a Vkhutemas

como a Bauhaus, coma a Ulm,morren por accidentes políti-cos. O Vkhutemas morre noano 30. Hai que darse contade que os movementos devangarda apoian a RevoluciónRusa, e claro, os artistas quenon eran de vangarda, quefacían paisaxiñas e cousas así,pois estaban resentidos. Entóno estado soviético impuxo acreación dos sindicatos deartistas e os sindicatos deartistas empezan a nutrirse dexente resentida, mediocre, echegan a ter maioría dentrodos sindicatos. Varren coasvangardas históricas e botanabaixo todo. A Bauhaus morrepor Hitler. Os principais direc-tores tiveron que exiliarse. Aínon quedou ninguén. Esesmorren politicamente. Ulmnace por ese Max Bill, que éun discípulo da Bauhaus e quelle propón ao concello de Ulmfacer unha cousa en recordodas vítimas do nacismo. Estámoi recente o remate da gue-rra e aínda ten prestixio a

URSS. Aceptaron a cousa ecrearon unha instituciónimportante. Pero ao cabo de15 anos as cousas cambiaranen Alemaña. Os norteamerica-nos xa dominaban a sociedadede consumo. A vinculacióncoa Unión Soviética xa nonimportaba tanto, e cortáronlleo diñeiro a esa institución emorreu tamén. É decir, quemorren as tres institucións damesma forma, por trampaspolíticas.

E mira ti, agora tócalle aoLaboratorio de Formas…Vai morrer da mesma forma. Eeso que o Laboratorio de For-mas nunca pediu un real ásinstitucións públicas. Fíxosepor autofinanciación. Com-prando, vendendo, traballandoe facendo cousas. Nunca pediunada. Porque todas aquelasinstitucións vivían do Estado.

Os edificios de Sargadelos, OCastro, O IGI, constitúen unconxunto arquitectónico sin-gular, se cadra iconas dunhaposible arquitectura galega…Aí discutiuse moito. Tal é asi,que o Andar Circular de Sar-gadelos se inaugurou cuncongreso de deseño e arqui-tectura. E todos estes arqui-tectos novos que andan agorapor aquí, verdadeiramentetodos estiveron nos congresoseses que se fixeron alí en Sar-gadelos. Si, tiña importancia.Todo eso tiña importancia

Os mobles, as cores, as for-mas?Si, todo eso vai relacionado.

Representa o Laboratorio deFormas a vontade de influírna sociedade por medio dodeseño?Había unha idea en concreto.Ademais, volcáronse moitascousas. Non era simplementeunha escola de deseño, por-que había un museo, habíaunha editorial, había unLaboratorio Xeolóxico, había

a recuperación do Seminariode Estudos Galegos, había unSeminario Tecnolóxico e deComunicación. En fin, sondoce sociedades e outras cou-sas que non son sociedades.Nin o Museo Carlos Maside,nin o Laboratorio Xeolóxicode Laxe, nin Edicións do Cas-tro son sociedades. Son moi-tas cousas as que reúne esto.

No 64 créase Sargadelos apartir dun programa do Labo-ratorio de Formas. O Castroera unha cousiña pequeniña.Estaba feito nuns galpónsque tiñamos alí. É algo quetivo éxito pero non estababen montado. Ao cabo duntempo teño que marchar áArxentina. Monto alí unhafábrica e desde alí empeza-mos xa a planificar, a conse-guir posibilidades económi-cas. Fíxoselle unha naveenteira que proxectou Alba-

lat, o que é o Castro agora.Despois creamos Sargadelos.Xa cun espírito. Co espíritodo Laboratorio de Formas.Non ía ser unha cousa comer-cial nada máis, senón quetiña que ser algo que estiveraao servizo de Galicia.

Pero e que ata as propiasfábricas de cerámica desen-

volvían actividades educati-vas, organizaban intercam-bios, encontros entre des-eñadores…O Seminario de Sargadelosera un encontro para discu-tir. Alí facíase teatro, estudoseconómicos. Téñense feitocousas dunha grande impor-tancia. Espontaneamente, osencontros do Seminario deSargadelos en agosto conver-tíronse en internacionais. Enunca se lle puido dar abeiroa todo, porque se solicitabamoito máis do que tíñamoscapacidade. Eses encontrosduraron 35 anos, e pasou poralí do mellor. E funcionaronmoi ben. E eso víñalle moiben a todos, porque traíanideas novas. Porque había uncontraste do que facíamosnós co que se facía fóra. Moi-tos quedaron alí colaborandoen facer cousas. Pasaronmáis de 2.000, participantes.E non se permitía que a xen-te repetira. O Seminario éunha sociedade á parte deCerámicas de Sargadelos. Esaaínda a domino eu. Era aalma de Cerámicas de Sarga-delos, o control técnico eartístico. O departamentotecnolóxico.

Como nace o Instituto deCerámica da Universidadede Santiago?Nace por unha sociedade,que a organiza Andrés Vare-la. As sociedades cerá-

ILUSTRACIÓN: FAUSTO ISORNA

“Somos nós os herdeirosdo Consello de Galicia, do goberno no exilio”

“Nas vangardas habíaunha situación

historicamente nova, unha arte e unha

concepción da vidanovas”

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 13

14 /

micas constitúense nunhaasociación, presentan un pro-xecto a Europa, e Europadálles uns cartos. Ademais,estaba amparado por unhasociedade que tiña prestixio,como era o Seminario.

A recuperación da memoriahistórica era fundamentalpara vós. Tes a impresión deque, dalgunha forma, se estádesvirtuando?O que pasa é que, nestepaís… Non sei se nos demaisserá así, pero este país estácheo de xente que inventou apólvora.

Por iso temos tantas minasagora (risas). Pero queentendíades vós por memo-ria histórica?Inventan a pólvora. Non medigas! A pólvora inventáronaos chinos hai máis de milanos.(risas). Pero a MemoriaHistórica, quen a trouxoaquí realmente, foron osnosos. Aínda non nos fixe-ron caso de nada. E agoraclaro, como todos son inven-tores da pólvora… Había querecuperar a memoria senningunha intención derevancha. Había que recupe-rala porque estaban ocultastodas as cousas. Nós intenta-bamos recuperar a memoriahistórica en todos os senti-dos, non simplemente comose quere agora. Escavar naterra para mirar os ósos queteñen os mortos. Eso é o demenos. A meu pai tamén o

inmolaron pero nunca se meocurreu ir a… Interésame amemoria del, pero non meinteresa contarlle os ósos.Por exemplo, unha das cou-sas que queríamos recuperaroficialmente era o Seminariode Estudos Galegos, porquefoi a orde más importanteque machacou o réxime. Etiña un prestixio. E oficial-mente non houbo posibilida-de. Eso é unha cousa

grave.Eso xa é serio

Pois ao mellor hai quepoñerse serios…Esto, o que pasou aquí enSargadelos para nós, paramin sobre todo, pois é o mes-mo que pasou no ano 36. No36 foi a ocupación do país…pero nós quedamos sen nada,sen nada de nada. Porque seapropiaron desto e do outro edestruíron aquelo, pero nonnos deron unha peseta paranada.

Realmente para min sonos mesmos. Son os mesmosque fan esa cousa. Aquelesfixérono en nome da naipatria, madre patria que lospario a todos, pero non sesabe o que é pero vén a ser omesmo

E como ves a continuidadedo Seminario de EstudosGalegos?O Seminario de Estudos Gale-gos está aquí, no IGI. E imosver, porque hai moitas posibi-lidades aínda de facer cousas.Posiblemente o mellor é quetodo o labor cultural desto serecolla nunha instituciónpública e hai que entregarllestodo. Porque claro, aquí haimoitas cousas.

E que vai ser do Museo Car-los Maside?Pois o que ten máis garantíaé que pase a unha instituciónpública, porque dalgunhamaneira as institucións públi-cas, con todas as dificultadesque teñan danlle continuida-de ás cousas. Hai que darseconta que moitas instituciónse museos foron capaces deatravesar os períodos máisdifíciles da historia destepaís, como no glorioso meneoese do ano 36 (risas). Peroseguiron vivindo. Non se per-deron todos. Claro, porque osmovementos políticos des-pois quedan como movemen-tos históricos. De algunha

maneira, é a forma de quequeden as cousas, pois oMuseo Carlos Maside é prefe-rible que quede nunha cadeade museos da Xunta, e nonque quede nas mans desesvendetodo.

E o xornal Galicia, por quenunca viu a luz? Porquecreo que aí hai moita infor-mación…Eso obedece a que ValentínPaz Andrade formaba partedo comité informativo noano 24 ou 25 dun xornal quese chamaba Galicia. Entónpropuxo revivir outra vez oxornal… En cambio estában-se a crear outros diarios acosta dos que xa estaban cre-ados, e así, mentres un xor-nal independente era difícilpoñelo en marcha economi-camente, funcionaba que LaVoz de Galicia fixera un naRía da Arousa, en Ferrol…ata sete ou oito. Utilizabanos recursos todos, maquina-ria, información, persoal…todo eso, para facer outronoutro lado. Esto era a basefundamental de “Coidado!,non nos imos a meter nunlío e aruinalo todo para crearunha cousa así.”

Por outro lado, isto xa per-soalmente meu, pois os queapoiaban isto morreron todospero o certo é que non apare-ceu tampouco xente compro-

metida con facer algo a fon-do. Verdadeiramente, a pren-sa galega non está a facer,non está a meterse a fondocos problemas. Posiblementenon hai posibilidade, eu nondigo que… pero é posible quenon haxa forma de levar isoadiante, atacando os proble-mas básicos de Galicia, a eco-nomía… porque hai moitosintereses. Como se vai falar?Como se vai recuperar? Setodos os medios están nasmans dos mesmos que crea-ron éstes, que non teñennada que ver con Galicia.Entendo que non poden face-lo, que éstes non poderánfacelo. Ao mellor podemosfacer as cousas en editoriaisque dalgunha maneira que-den aí, que algunha influen-cia poden ter. As exposiciónsque se fagan poden tratar derecuperar algo da memoriahistórica… E ben, non saíu. Eagora tocouvos a vós.

Pero ti xa tes traballadomoito… témosche que dar asgracias…Que me vas decir!! Así vinie-ron los sarracenos, decía Una-muno. “Vinieros los sarrace-nos y nos molieron a palos,que dios ayuda a los malos,cuando son más que los bue-nos” (risas). Cando os malosson más que os bos, Diosponse de parte deles!.

“O Museo Carlos Masideé preferible que quede

nunha cadea de museos daXunta e non que quede nasmans deses vendetodo”

“Creamos Sargadelos co espírito do Laboratorio

de Formas. Non ía ser unha cousa comercial

nada máis, senón que tiñaque ser algo que estiveraao servizo de Galicia”

FOTOGRAFÍA: ROBERTO RIBAO

FOTOGRAFÍA: GZIFOTO

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 14

/ 15

Na gran capital da culturaoccidental abríase, así, unnovo lugar para a creación des-de a convicción de que a cultu-ra non é algo que deba serofrecido en descomunais, arti-ficiosos e custosos contedoressenón en austeros recipientesnos que o protagonismo sem-pre será dos seus usuarios.

Unmonumental é unhamostra na que artistas de dis-tintos lugares do mundoanuncian, coa chegada donovo século, a morte domonumentalismo, definindoas súas obras con materiaisreciclados que eles convertenen insólitos elementos para acomunicación.

O noso tempo esixe unnovo xeito de vivir a cultura,parecen dicir os artistas pre-sentes na mostra. E, para isto,elixiron o inigualable edificiodeseñado, para o NewMuseum, por unha creadoracoa sensibilidade dunha Kazu-yo Sejima que, no desaliñadoLower East Side, parece empe-ñada en demostrarnos que onoso debe ser un tempo alleoa “grandiosas obras mestras”.

A proposta de Sejima, sendúbida unha das máis trans-cendentais contribucións daarquitectura á cultura mun-dial do século XXI, é unhaproposta directamente centra-da en dar solución a un pro-grama minuciosamente defi-nido, coa máxima austeridadeposible, cunha elemental eaccesible tecnoloxía indus-trial, e unha linguaxe de frag-mentos, procedente da culturado seu contorno, sustentadanunha proposta claramentecontraria á intemporalidade.

Sejima observou as arqui-tecturas do Bowery e os irre-gulares amoreamentos de cai-xas presentes na multitude dedecrépitos establecementoscomerciais nel existentes econverteunos nunha arquitec-tura con vocación de invisibi-lidade, concretando unhasolución espacial e volumétri-ca dunha admirable elegancia.

O New Museum constitúeun lúcido exemplo dunhaactitude de progreso baseadana convicción de que a calida-de de vida dos cidadáns sópode crecer cualitativamentea través da súa actividade nouniverso da cultura. A culturadebe ser proxectada comomotor dun proceso de desen-volvemento da humanidade,e a arquitectura que a conténdebe, loxicamente, respondera ese criterio. Debe converter-se non nun lugar indefinido

senón nun lugar cunha perso-nalidade concreta, nunca rela-cionada coa súa escala e alleoa calquera elitismo, no que ofeito creativo poida renovarseconstantemente mediante oseu acercamento aos cida-dáns. Despois de todo, o dese-ño sempre foi cómplice dun-ha determinada visión dacultura.

O novo edificio de Sejimanon parece ter o seu sitio, pois,entre os grandes e suntuososedificios institucionais xurdi-dos, nos últimos anos, nasnosas urbes. Unhas constru-cións propiciadas polo poderpolítico e fundamentalmentedestinadas a captar a atencióndo público impresionando aocidadán coa súa lóxica demaxestosidade e autoridade,mentres as nosas cidadesseguen resultando cada vezmáis torpes e alienantes.

É o narcisista e vacuomundo da arquitectura doespectáculo.

Na arquitectura do espec-táculo, o traballo do arquitec-to limítase a conseguir for-mas máis colosais eimpresionantes. Non existenregras nin límites. Todo éposible. Non importa a súarelación co contexto. Trátase,simplemente, de construírgrandes decorados e o capri-cho do creador imponsesobre a auténtica arquitectu-ra. A aparencia pasa a conver-terse na verdadeira substan-cia, e o espazo, verdadeiroprotagonista da arquitectura,pasa a ser a simple conse-cuencia das peculiaridades doseu contedor formal.

Á hora de definilos pretén-dese buscar aos máis renome-ados “creadores de formas”, xaque nesa arquitectura non hailímites para as formas, pero…¿onde queda o home ao quedeberían estar destinadas?

A finalidade desa arquitec-tura non parece ser, xa, a deservir como hábitat do indivi-duo, e moito menos a decumprir unha función socialcomo contedor cultural.

Falamos, logo, dunhaarquitectura que, defendidacos grandilocuentes e baleirosdiscursos dos aduladores deturno, como retóricas cortinasde fume que ocultan a súafalta de contido, foi deseñadaá marxe de calquera progra-ma. Unha arquitectura naque a súa principal finalidadeé converter o seu resultadoen propaganda sen importara que se dedique. Esencial-mente, foi entendida como

obxecto de contemplaciónpasiva no que a súa relaciónco espectador está, sempre,baseada nas dimensións dunsenormes contedores entendi-dos como un modo de coloni-zación do seu contorno. Nelanon importa que a tecnoloxíautilizada implique un presu-posto inalcanzable, porque orealmente importante é con-seguir un resultado queimpresione ás multitudescomo mostra do poder dosseus gobernantes.

Despois de todo non esta-mos referíndonos máis ca aun simple espectáculo. Aunha arquitectura allea ánecesidade de xerar lugaresque permitan desenvolver undeterminado tipo de activida-des á colectividade á que estádestinada, e de aí a miña refe-rencia a unha segunda arqui-tecta xaponesa.

Paseando polo NewMuseum e admirando a súasobriedade, recordaba que,hai uns anos, visitei, nunbarrio de Tokyo, un novo edi-fico deseñado por unhaseductora creadora, chamadaItsuko Hasegawa.

Tratábase da Factoría Cul-tural de Sumida. Unha inno-vadora arquitectura converti-da en estratexia ambiental,para intervir nun contornohistórico, propiciando unhaintelixente interacción entreespazos públicos e privadoscoa forza plástica dun conte-dor formalizado como elemen-to referencial e comunicativo.

A súa pel –grandes panta-llas curvadas de aceiro perfo-rado, que a cobren como aonda dun tsunami–, estableceun sorprendente diálogo coavella paisaxe circundante e dácontinuidade ás vellas rúasalí existentes permitindo des-de o seu percorrido a visióndun continuo dinamismointerior que interrelacionamúltiples actividades.

Ese era o seu segredo. AFactoría Cultural é un edificiode pequena escala no que osveciños de Sumida convivenen torno á actividade creati-va. Nela puidemos gozarescoitando como, nos seusespazos de ensaio, practica-ban a súa afección todo tipode grupos musicais –desde asrapazas dun pequeno combode jazz a unha coral deanciáns cantando vellas bala-das populares–. Observamosamplos espazos dedicados ánova cultura dixital nos que,en medio dun mar de ordena-dores, os seus usuarios conec-

tábanse a través das ondascon toda unha cultura glo-bal, ou facían as súas pro-pias páxinas web. Vimos áxente utilizando a súa biblio-teca-hemeroteca, na que ungrupo de vellos participabanun seminario de redacción.Visitamos unha incrible expo-sición de “mangas”. Descubri-mos espazos destinados aestudo para escolares e unhaampla gardería. Contempla-mos outro grupo de anciánscultivando bonsais na terrazado edificio. Encontramoslocais destinados a unhapequena emisora local detelevisión na que os propiosmembros da comunidadecumprían o papel de actorese coordinadores. Pasamospolo seu planetario. Descansa-mos na cafetería utilizadapolos veciños como centro dereunión…

Á marxe de calquera for-mulación ligada ao mundo dachamada “arquitectura doespectáculo”, a Factoría Cultu-ral de Sumida, unha arquitec-tura cunha sorprendentebeleza, mostrábanos, desdeuns rigorosos requisitos cen-trados na oportunidade doseu uso, a súa necesidade, asúa adecuación ao contorno,un novo xeito de entender acultura.

No inicio dun novo tem-po non se trataba de ofreceraos cidadáns un gran “monu-mento” no que consumir cul-tura senón un limitado conte-dor no que cada un puidesefacer a súa propia cultura aotempo que recibir informa-ción de todo aquel suceso cre-ativo que no mundo xurdira.

Os dous exemplos citadosconstitúen dúas excepcionais

mostras de como deseñarunha arquitectura para a cul-tura desde unha propostaaustera e innovadora. Nonobstante, a estas alturas doartigo algún lector despistadoben puidera preguntarse: Ecal pode ser a relación entreestas consideracións e a pro-blemática galega?

Tal vez a ligazón estea enque se na súa viaxe a Xapón–poucas semanas despois datoma de posesión como con-selleira de cultura– a señoraBugallo tivese visitado a Fac-toría Cultural de Hasegawa, oseu empecinamento en xusti-ficar a continuidade e futurautilidade dese “magno proxec-to” denominado “Cidade daCultura” contrastaríase cunhaincuestionable realidade: codisparatado investimento queestamos destinando á obra domonte Gaiás poderiamos“cubrir” Galicia de factoríasculturais, como a de Sumida,destinadas a unha misión tanprimordial para o desenvolve-mento do noso país como asúa dinamización cultural. Equizais, por extensión, o pre-sidente da Xunta se tería afo-rrado o extenuante e baldíoesforzo de defender o inde-fendible.

Despois de visitar Sumida,ou agora o museo do Bowery,tal vez, presidente e consellei-ra, sen axuda de sabio nin-gún, terían chegado á conclu-sión de que o que enrealidade necesita o noso paísé un proxecto cultural abertoao seu tempo, do que aíndacarece, e cunha infraestruturaadecuada ao mesmo que nadaten que ver coa disfuncionali-dade da paradoxalmente cha-mada “Cidade da Cultura”.

UnmonumentalPEDRO DE LLANO

En que consiste facer arquitectura para a cultura? Esta é, por razón desobra coñecida, unha das cuestións máis actuais en Galicia, aínda que tanrecorrentemente coma mal formulada. Por isto quixera abordar o temadende o punto de vista da arquitectura e a cultura, non dende o da pre-sión mediática ou do dos intereses de partido –que, por desgraza, é o querexe o debate no noso país–, e facelo apoiándome en algo tan remoto

como pode ser o traballo de dúas creadoras de Xapón.Hai un mes escaso, o Bowery, unha área en torno á que sempre se moveuo mundo da contracultura neoiorquina, viviu o nacemento dun novo espa-zo para a arte e a cultura coa inauguración dunha exposición cun títulotan suxestivo coma unmonumental, é dicir: non monumental, non maxes-toso, non pretensioso.

New Museum

Arquitectura

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 15

16 /

Desexaría facer unha entre-vista conxunta a Oscar Nie-meyer e Isaac Díaz Pardo. Cis-maba nela desde que vivín omes de xullo na Pampulha,Belo Horizonte, a carón daIgrexa de San Francisco deAsís, desde que visitei o SitioBurle-Marx no Rio de Janeiro,a facenda do paisaxista brasi-

leiro colaborador de Nieme-yer (e sobriño neto de Marx).Canto gozarían aquí Luís Seo-ane e Isaac Díaz Pardo! Afini-dades na orde estética e maisética. Nos compromisos com-partidos coas vangardas artís-ticas, coa esquerda. Nas bio-grafías marcadas polaresistencia e o exilio. É a corvermella a que define a Isaace a Oscar. Ambos os douscontemplaron algunhas dassúas empresas arrasadas,Módulo, a revista dirixida porNiemeyer, foi saqueada efechada en 1964 pola dictadu-ra militar; a ofensiva contraDíaz Pardo está en curso.Oscar Niemeyer e Isaac DíazPardo son de pequena estatu-ra física, non pasan de 1 m60, e de enorme estatura

Hai uns anos escribín estafrase espléndida: “Non é certoque Castelao morrese, estávivo, está recollendo diñeiro eapoios entre as comunidadesemigrantes para voltar a terrae botar os caciques fóra”. Nonven a conto explicar nestepequeno vertedeiro de pala-bras porque inventei seme-llante frase. Sonche outrasleiras e outras guerras. Perotráioa aquí, porque estas pala-bras, son como o pano quegarda o ouro de sentimentosnacionalistas de longo perco-

rrido. Un é a morte de Caste-lao fóra da terra e o seu testa-mento de que o seu corponon voltase ata que esta esti-vese liberada, o pai da patriaenterrado en terra allea, eoutro e a emigración no ima-xinario colectivo como posui-dora da nosa enteireza nacio-nal en tempos dificiles. Desoños case se vive. Como desoños viviu moita xente aespera dun xornal chamadoGalicia, do que eu non mequería perder o número cero.Aquí estou, asinando no

medio de artigo, por se acaso,Xelís de Toro, no meu xornalsoñado, na terra prometida.

Mais agora que significa apalabra emigración? Por unhaparte significa o mesmo desempre. Marchar en busca detraballo. Moita xente novasígueo facendo nin máis ninmenos. Máis é unha emigra-ción diferente. Nin é a emigra-ción de non chores por minArxentina nin se viaxa á terrado olvido. Moitos dos emi-grantes galegos que se venpolo mundo adiante están

moi preparados, máis que pre-parados. Chámanlles profesio-nais. Ademais as compañíasde baixo custe, internet, fanque todo estea máis a man, asseparacións non son tan espa-ciadas no tempo. O emigrantegalego non se disvincula tantoda terra como antes acontecía,está aquí e alá, nin dentro ninfóra. O diálogo con Galicia émáis fluido e dinámico. Moitaxente marcha momentanea-mente ata que se poida volver,ata que as condicións mello-ren, para moita xente sempre

foi así. Pero o nivel cambioumoito. Agora non se escapa dafame, escápase para poderfacer o traballo que un que-ría, para poder mellorar eaprender, para ter oportuni-dades que en Galicia non hai.Afóra tamén se está a formarmoita xente. Se cadra algúndía voltarán se poden e seseguimos cos soños farán otraballo que Castelao deixousen facer, “botar os caciquesfóra”. Estamos falando doimaxinario colectivo. Imaxi-nar imaxínase.

moral, comparten soños deamplo calado, cambiar omundo, cambiar o seu país.

Non sendo posíbel, demomento, a entrevista con-xunta, dialogamos con OscarNiemeyer na data en que fai100 anos (as súas respostasgráfanse no orixinal).

M. A. Cóntase que a Igre-

xa da Pampulha tardou 13anos en ser consagrada por-que Portinari representou aolobo como un can de palleiro(vira-latas din os brasileiros).Segundo outros débese ásilueta do predio que repro-duce a fouce e o martelo. Caldas dúas versións é máis cer-ta?

O. N. Como podemossaber com certeza as razõesda intolerância? Certo quePortinari pintou um vira-latasá esquerda de São Francisco;olha que a igrejinha já foiconhecida como igreja docachorro, ou igreja excomun-gada. Há quem não gosta dever representada a realidade,mesmo em forma de cacho-rro. A foice e o martelo daigreja refletida na lagoa… eu

nunca neguei a minha mili-tância comunista, talvez essafigura está na olhada das pes-soas. Além disso outra causapuderam ser os nus de bron-ze de Ceschiatti representan-do a Adão e Eva. Como eramlindas as mulheres de Ces-chiatti! Quem julgar essesnus escandalosos, leva o

escândalo na olhada.M. A. O Oscar afirma que

a arquitectura que prefereestá feita de liberdade, auda-cia e fantasía. A súa obraexplora todas as posibilidadesdo cemento armado sen dei-xar de ser leve. Como aplica-ría esas ideas aos asentamen-tos dos sen terra, movementoque vostede apoia?

O. N. O concreto armadooferece a possibilidade dasgrandes curvas, que estãopróximas do estilo do nossobarroco, numa escala diferen-te, mas nesse caso o adequa-do seria uma arquitetura feitacom tijolos, simples e fácil deconstruir. Porém o assunto dahabitação popular não meentusiasma. Em geral essasobras visam conter a revolta

dos nossos irmãos maispobres. Me agradaria vê-losfora dessas áreas de discrimi-nação. Ricos e pobres juntos,nas mesmas áreas de mora-dia.

M. A. Con motivo do seuaniversario, recebe parabénsde todo o mundo. Mais oOscar declarou que as protes-

tas dos jovens na rua sonmáis importantes que o seutraballo. Que quere dicir coniso?

O. N. Eu sempre digo aosestudantes que, quando avida se degrada e a esperançafoge do coração dos homens,só a revolução.

M. A. Hoxe o pensamentodominante é que a revolucióne o comunismo son utopías.Está dacordo?

O. N. Utopia é querer con-sertar o capitalismo, acharque ele pode ser melhorado.Está tudo errado, é uma dou-trina de miséria, de egoísmo.Eu som um comunista queacha que é preciso mudar omundo, que nada vai se resol-ver com paliativos, que ocapitalismo é ruim, divide os

homens, cria poder, cria a vio-lência.

M. A. Tróuxolle problemasesa militancia no PartidoComunista do Brasil?

O. N. Quando houve o gol-pe militar, eu estava em Lis-boa. O que me protegeu dasbrutalidades ocorridas nosprimeiros tempos que se

seguiram ao golpe militar.Apesar da minha ausência,meu escritório foi invadido eo da revista “Módulo”, quedirigia, depredado. Isso nãoimpediu que na primeira vol-ta ao Rio eu fosse logo levadoà polícia política. Mas issonada representa em compara-ção ao que ocorreu comoutros camaradas, muitomais ativos.

M. A. Veremos Oscar Nie-meyer en Santiago de Com-postela?

O. N. O meu medo de via-jar de avião é famoso. Talvezquando eu viajar a Avilésonde estou construindo umcentro cultural poderei visitarCompostela. Gostaria imensover a tripla escada de Domin-gos de Andrade.

Entrevista apócrifa ao arquitecto Oscar Niemeyer

Arquitectura

MARILAR ALEIXANDRE

Museo de Arte Contemporanea de Río de Janeiro na cidade de Niterói. Oscar Niemeyer Cúpula da Catedral de Brasilia

Nin dentro nin fóraEmigración

XELÍS DE TORO

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 16

/ 17

De acordo. A do 2007 foiprobablemente a mellorcolleita do pop e do rockgalego en anos. No artístico,apareceron discos dunhacalidade e sobre todo dunhavariedade nunca vista, e osmúsicos de Galicia demos-traron que por fin se estánlibrando de prexuízos, las-tres e autocompaixóns inúti-les. No industrial (con per-dón), serviupara queempezasena callarproxectoseditoriais,selos e distribuidoras conmáis vocación de perdurarque as que malviviron ata omomento. E, sobre todo, orock e o pop galegos empe-zaron a chegar á xente, quepor fin ten onde escoller, eque responde indo aos con-certos, escoitando as can-cións e comprando algúnsdiscos. Tamén (aínda queisto me interese algo menos)chegou aos oídos da Admi-nistración a idea de que enGalicia hai algúns que face-mos música sen empregar-mos gaita nin acordeón, queestán moi ben, pero non sono único, non?

Con todo, estaría mal quenos confundísemos. Duran-te moitos, moitos anos, ecoa excepción dalgúnsmomentos a mediados dosnoventa, o rock galegomoveuse no undergroundmáis absoluto. Pero moveu-se. Outra cousa é que nonse vise, que non se quixesever ou que non o soubése-mos facer ver. Pero existía,

e o que agora vivimos nonse pode entender sen recor-dar que, hai dez anos, seloscomo Lixo Urbano editabancousas ben interesantes, queos grupos se autoorganiza-ban para teren locais deensaio, material, datas deconcertos ou festivais. Endefinitiva, que todo o queagora está subindo á super-ficie non aparece pola grazade Deus: sobrevivía a basede militancia (máis ou

menos como agora, non se

crean queaparecer-mos catroveces noxornal e unpar delas natele nos garante moi-to máis que o necesariopara gasolina e pensión decuarto triplo).

Creo que a razón polaque pasamos das tebrasmáis absolutas á feliz semi-penumbra de agora é sinxe-la: Internet. Ata non hainada, editar un disco nestepaís viña a ser sinónimo deatoparse seis meses despoiscon tres ou catro caixas che-as de discos arrombadas napraza de garaxe; distribuílasera dificilísimo, e facelasvisibles, imposible. Hoxe, arede permítenos aos músicospoñer o noso traballo a dis-posición do público case sencuste e ao público escoitar oque se fai no país sen ter

que facer as figuras que sefacían ata hai pouco, aquilode pedir cintas por catálogoporque nos gustaba a reseñadalgún fanzine, ou ir a con-certos sen coñecer nin onome de quen tocaba. Con-tra o que din os agoreirosinteresados, a Rede é a únicavía de supervivencia que llequeda á música.

O reto está agora en facerque este momento sexa dun-ha vez sostible e rendible. Efalo de rendibilidade nonnos termos faraónicos deses

presuntos defen-

sores depresuntos autores. A minbastaríame con que tocarcunhas condicións mínimas(técnicas, económicas etamén de hixiene) sexa cadavez máis habitual, que aque-les que arriscan os cartospara editar discos o poidanfacer sen suicidárenseempresarialmente, e quefacer música con guitarras,tambores ou ordenadoresdesde Galicia deixe de serconsiderado unha marciana-da. Que xa non é pouco.

Definir ao audiovisual galegosempre foi difícil para calqueraque se enfrentara a semellantereto intelectual. Eu, dende amiña experiencia, definiría aeste sector como unha “feira”como as que lembro da infanciana aldea. E como se dí “cadaquen fala da Feira segundo llefoi nela”. As opinións que temostodos están influidas polo nosointerese persoal ou profesionalpero existe unha realidade eco-nómica que poucas veces é sub-xectiva, e que nos proporcionaunha visión moi clara do audio-visual galego. A súa cuestiona-ble calidade e os fracasos fanvisibles as grandes eivas doaudiovisual, e sobre todo unharealidade que moitos intentanocultar detrás de estreas de pos-tín, premios de suposto presti-xio e directamente, por que nondicilo, de mentiras.

Tendo en conta os máis de20 anos que leva existindo anosa televisión pública, os 10anos de convocatorias anuaisde axudas da Xunta de Galizae os 8 anos de Lei Audiovisual(consensuada por todos ospartidos e nunca aplicada porninguén), creo que hai sufi-ciente información como parasacar algunha conclusiónobxectiva. As cifras non dei-xan lugar a dúbidas: Galiza éa segunda Comunidade Autó-noma con maiores subven-cións ao audiovisual (4millóns de euros [datos deEgeda Anuario 2003]), so por

detrás de Cataluña e moi pordiante do País Vasco ou Valen-cia con (3 millóns de euros)cifras que incluen por exem-plo o apoio ao Festival Inter-nacional de Cine de SanSebastián. A Televisión deGaliza é a cuarta televisiónautonómica de España conmaior orzamento (100millóns de euros anuais [orza-mento TVG aproximado doano 2005]) do cal adica a pro-dución externa (ou sexa a rea-lizada por produtoras priva-das galegas) unha porcentaxemoi superior a de outras tele-

visións (o 60% [Observatoriodo Audiovisual Galego]). NaGaliza na actualidade funcio-nan 8 institucións con fondospúblicos para o apoio e aorganización do audiovisual:

Academia Galega do Audio-visual, Cluster Audiovisual deGaliza, Consorcio Audiovisualde Galiza, as dúas asociaciónsde produtores (AGAPI eAEGA), o Centro Galego deArtes da Imaxe, DirecciónXeral de Comunicación Audio-visual e Axencia AudiovisualGalega. Sen contar as “FilmsComissions” e Concellos dascidades, principalmente o deSantiago, que tamén teñen fon-dos de apoio a iniciativasaudiovisuais, ademáis dos pre-mios Mestre Mateo, os PremiosChano Piñeiro e varios Festi-vais de diversos orzamentos.

Con todos estes datospódese afirmar que o sectorcultural con máis apoio insti-tucional na Galiza é o audio-visual, cuantificándose ainvestimento realizado apro-ximadamente en máis de 600millóns de euros en produ-ción de cine e televisión nosúltimos dez anos.

Poderíamos debater moitosobre o diñeiro do audiovisualpero hai unha conclusión obxec-tiva: o audiovisual galego estáen débeda con Galiza. O Paísfixo un investimento moiimportante, por enriba das súasposibilidades, neste sector. Tantoos profesionais como as institu-

cións temos que ser conscientesdeste esforzo e dirixir de manei-ra eficiente e con auténticos cri-terios de calidade o investimen-to feito, e a que se vai a realizar.Uns criterios que hoxe en díanon existen, e unha responsabi-lidade sobre os investimentosque algúns botamos en falta.

Lémbrome que ao termi-nar o mercado, no campo dafeira da miña vila, acumulá-base no chan a merda deixa-da por uns feirantes que leva-ban os petos ben cheos.Esperemos que o audiovisualgalego non remate igual.

Da escuridade á semipenumbra

Música

MARTIN WU

A feira do audiovisual

Audiovisual

XOSÉ ZAPATA

Unha idea para a Cidade da Cultura

En positivo

J.B.

A Cidade da Cultura é xa unproxecto sen volta atrás,independentemente daspolémicas. Así que só nosqueda darlle o mellor usoposíbel. Propoño un parquetemático: “Os políticos e acidadanía”, co obxecto deque os cidadáns sexamosinformados a fondo da fartu-ra de ideas e dos grandes

esforzos que os políticos fanpor nós. Propoño que os contidos, tra-ballos e elección do persoalsexan subcontratados aempresas de familiares e ami-gos de políticos, así axudare-mos a que melloren a súasituación económica, poismeréceno e teñen pouco sol-do, como é notorio.

E que haxa moitas novas tec-noloxías, audiovisuais, panta-llas interactivas e actuaciónsmusicais dos cantantes quemáis gostan aos políticos nopoder. A ver se dunha veznos decatamos do moito quelles debemos. Confío en queo meu soño se faga realidade,ainda que lle chamen doutramaneira.

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 17

18 /

Cousas que a gente esquece……aínda que pareza mentira

Um amor.Um paráguas no autobús.A cabeça entre as nubes.Umha palavra na ponta da língua.Gernika, Iroshima.A história da tua própria família.A data de caducidade dum iogurt.Os mineiros de Lousame indo cara a Santiago com dinamita

/ para defender-nos do franquismo no 36.Um agasalho polo aniversário.@s [email protected] nome daquela actriz.Quando estreamos a queimada de cerámica de Sargadelos.Fazer a compra.A língua.Afganistám.Quem está detrás de cada medio de comunicaçom.Dizer quero-te.Fazer o encrucilhado do jornal.Ou a sopa de letras.@s pres@s polí[email protected] um bico de vez em quando.Outro amor.

A memória é como um músculo. Necessita exercício. Ou atrofia-se.

Recorda!

Exercicios de memoria

SECHU SENDE

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

ILUSTRACIÓN: DAVID RUBÍN

Encrucillado Sopa de letras

HORIZONTAIS

1. Consoante. Á esquerda non é nada, pero á dereita si. Isaac empeñouse sempre en recuperar a dos gale-

gos. 2. Apelido de dous famosos deseñadores que hai anos fixeron un bo encargo a Sargadelos e que

agora contratou a nova directiva para deseñar unhas pezas tan modernas que requeriron cambiar os for-

nos da fábrica. Deixar algo no chan. 3. Cadril. Vogal. Só é boa cando é falsa. Letra divorciada. 4. Aquel

azul de Sargadelos, tinguiuse de esta outra cor. Paga de Isaac nos últimos meses. 1ª letra. Elemento de

formación de palabras que significa arredamento. Hai xente que pensa con el e ten unhas ideas de mer-

da. 5. Socorro. O que queda dunha árbore ou dunha extremidade amputada (do revés). Vogal. 6. As puña-

ladas, se veñen dos amigos, aínda ____ máis. Cesamento. Botan xuramentos, ou fan ruído coas cinzarras

(do revés). 7. Conxunción francesa. Nome de letra. Movemento musical, ou cabalete xiratorio do que se

colga a gramalleira. 8. Distintivo dos novatos. Sinónimo de billardas ou estornelas. Número romano.

Vogal. Outro romano. 9. Os imbéciles i escuros, queren que o morda o bo e xeneroso (do revés). Esta e a

seguinte nomean un deus exipcio. Isaac modelou e fíxolle isto a moitas pezas (do revés). 10. Nome do

castro onde Isaac inicia a súa andaina. Consoante. Vogal. Río galego. 11. Nota musical. Siglas de Nunca

Nais. O grupo fundacional de Sargadelos parte da convición de que elas expresan unha linguaxe propia

e que retomándoas, recupérase a identidade dun pobo (do revés). 12. Rivas dixo que a de Fraga era coma

ter un ourizo na cabeza, pero Isaac apegouse a ela. Voz propia dos cantares galegos. Esta e a seguinte son

a mesma letra. 13 Seguro que mais dunha vez tomaron por tal ao entusiasta Isaac os arxentinos (do

revés). Contra o tópico de que os galegos sempre foran uns ignorantes Isaac resaltaba logros tales coma

que no século XIX este arco reluciu en Compostela por primeira vez en España e por segunda vez en

todo o mundo. 14. O caso é estar así. Para Isaac, é a transmisión do pasado ao futuro.

VERTICAIS

1. Nome que antes recendía a comida de festín e agora cheira que apesta. Xaneiro é o primeiro do

ano. 2. Teñen a Isaac no IGI coma aos touros alí (do revés). Dixo Díaz Pardo que a deixou porque

estaba farto de facerlle retratos aos ricos. 3. Despois da desfeita da guerra, os mellores galegos esta-

ban nel(do revés). Letra. Din que os que non choran non o fan. 4. Vogal. Como era o avogado de

Sargadelos, feita a lei, logo deu coa trampa. Siglas de Orgullo Ruín. 5. Xa rematou o da memoria

histórica. Consoante. Siglas de Malas Remesas. Coide de que o gando non vaia ás leiras (do revés).

6. Ti en castelán (do revés). Nome do tío que agochou a Isaac cando mataron a seu pai no desastre

do 36 (do revés tamén). Consoante. 7. Tempo de tronada ou cinzarrada. Escoita. Esta e a seguinte

non son nada. Siglas de Asociación de Vítimas da Avaricia. 8. Vogal. Nota musical. Utilizas (do

revés). Plural. Ten mérito o de peito (do revés). 9. Interxección que indica coidado! Perciben sons.

Iso queren facer con Isaac no IGI (do revés). 10. Segundo as propias declaracións de X.L. Vázquez,

así lle saíron os deseñadores italianos (do revés). Día latino. Siglas de Mediocres Artistas Trabando

Culturas. 11. Isaac naceu nunha casa con ese nome, pero non creo que a usara moito. Nada de

nada (do revés). Voz para laiarse. 12. Canción canaria. Oficio de Pavarotti e Carreras. Aversión, xen-

reira. 13. A metade dunha nai. Consoante. Siglas de Ostras Teimudas. O sarillo de Sargadelos é así

(do revés). Fáltalle o T final para ser anarquista. 14. Cando era novo Isaac quería ter esa profesión,

a guerra só impediu que tivese o título. Nota musical.

Os doce homes cos que Isaac comparte as honras que recibe

L I O R A M O N P I Ñ E I R O V A

O U D F W E T S K F G T R B Ñ L N

R H I N U Ñ E Z B U A H L S S R T

E X D S G Y Z Z X K B A H O Ñ Q O

N F G H S F G P T Y N K B L A Z N

Z S A D H E I A E C E R T O N N I

O U L N S S O Z O B D P Ñ I L M O

V W B X R A F A E L D I E S T E B

A G A Q A H M N N I Ñ C V T D D A

R Y L I L O X D H E F W T O K M L

E C A V R S R R S U O P L B N D T

L N T N E I R A V I L A S I V W A

A V Q U I D A D X K T E W O D U R

F E R N A N D E Z D E L R I E G O

F G B Y U S G H I F F T O P G Y U

K L I O Q S B A F W Q U I P N C V

PASATEMPOS: MARGA

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 18

/ 19

Algo non marcha ben nestePaís cando cada certo tempoasistimos a exercicios próxi-mos á antropofaxia cos nososreferentes políticos, empresa-riais e culturais. Algo marchaaínda peor cando eses parrici-dios dietéticos acontecen nocoñecido como mundo daesquerda e do nacionalismosen pudor nin memoria. Exis-te un exceso de complexo deEdipo en certos segmentos dacidadanía que fan imposiblea posibilidade de ter no cam-po dos nosos referentessociais o mellor equipo detodos. Hai xente que prefireperder todos os partidos equedar como máximo anota-dor antes que compartir vito-rias e experiencias con perso-as que fixeron de Galiza oprincipio e fin da súa traxec-toria vital.

Eu sempre quixen sermédico no Instituto Galegoda Información, edificio quenaceu para acoller o xornalGalicia, que actualmente é a

Empecemos por aclarar osconceptos. E asumamos comoposíbel unha política culturaldemocrática, entendida comoconxunto de accións e plans,emprendidos polos distintosaxentes do sector, dos cais aAdministración é un máis.Aceitemos como válida aposibilidade dunha políticaencamiñada á racionalizacióndos recursos, á democratiza-ción do acceso aos bens cultu-rais, á dignificación profesio-nal dos traballadores, aoenriquecemento artístico ouespiritual dunha sociedade.Igual poñemos o carro diantedos bois. Se cadra non tenmoito senso falarmos de“cidadanía” ou de “produtosculturais”, cando a cidadaníaimplica a asunción e a cons-ciencia duns dereitos –e debe-res!–, aos que maiormenterenunciamos por preguiza, eos únicos produtos culturaisque circulan entre nós conalgunha solvencia son osxogos da play station. Temosun sistema cultural precario,por muitas etiquetas molonas

que lle queiramos pór. Pormoi estratéxico que o apelide-mos, o teatro galego non dei-xa de ser unha entelequia. E aentelequia das entelequiasconstitúea o público, que nonacaba de aparecer por máisestudos e campañas que seemprenden.

En calquer caso, volvo aosconceptos e dareinos por váli-dos. Así, o Plano Galego dasArtes Escénicas, un ambicio-so proxecto a catro anos que,a iniciativa do IGAEM, está aser debatido na actualidadecos representantes dalgúnscolectivos profesionais dosector, encaixa no que enten-deríamos por unha políticacultural democrática. Propon-se encardinar unha reformaglobal do sector, na busca desolucións aos seus principaisproblemas estruturais. E, porriba, cada liña de acción vaiacompañada do orzamentodestinado a levala a cabo, edo departamento da Xuntaque a vai asumir.

Se todo vai ben, e os axen-tes implicados non o impi-

den, no 2011 poderíamoscontar cun sector escénicocon empresas que poidanchamarse como tal sen rubor,cun hábito de consumo tea-tral asentado no traballocomunitario, con profesionaiscunha formación que eleve acalidade dos espectáculos eque multiplique as posibilida-des de proxección exterior donoso teatro…

Pero moito me temo que,mentres esa política culturaldemocrática tarda en botar aandar e en dar resultados, abatalla interna na Xuntasegue implacábel, azuzadadía a día pola prensa“rexional”. Así quecómpre que osnúmeros nos dean arazón, e que se pro-duzan máis espectá-culos ca antes, dehoxe para mañá se épreciso porque agoramesmo hai que pro-xectar a cultura gale-ga (ou o seu simula-cro) fóra das nosasfronteiras, e sobreto-

do, dar a sensación de queisto avanza a toda hostia. Queunha cousa son as políticasculturais democráticas, quelevan o seu tempo, e outra,ben distinta, a campaña elec-toral. E desde que aquí gober-na a prensa, sempre estamosen campa-ña.

factoría cultural do grupoSargadelos e que dende hai10 anos visito a modo deterapia existencial cada certotempo. Médico cando aíndaera estudante e pasaba moi-tas tardes no devandito edifi-cio na compaña do meu mes-tre Xose Ramón Fandiño, nasúa mesa de traballo, rodeadode libros e xornais. Médicono IGI cando xa exercía aMedicina en fríos hospitaisou varios Centros de Saúde emédico no IGI, agora queexerzo a miña actividade per-soal na alcaldía do Concellode Teo.

Un ben sabe que paraIsaac, antes que a máquinaestá a persoa, antes que opuro beneficio empresarialestá o compromiso co País e asúa memoria histórica dendehai moitos anos. Un bensabe, que Isaac é un francoti-rador contra o pensamentoúnico, un librepensador nunmundo teledirixido, o fillodaquel gran home que debu-

xaba ideas, o rapaz que conAvelino Pousa facía campañapolo estatuto no 36 nuncamión de recollida do lixoen Compostela, o que renun-ciou a ser pintor nun paísonde faltaban os mellores, asabedoría que morre matan-do dende un corpo cativo ediminuído nesta loita contrao mal de aire.

A pesar de todo isto, Isaace Fandiño sempre souberonque a miña querenza porexercer a profesión no IGIera unha coartada para estarnun lugar onde se respirabaarte e liberdade en cada aula,en cada despacho.Un lugaronde se acollía a calqueraartista en dificultades, ondeos libros non aspiraban a serbest-sellers, onde a creativida-de, as fotografías e o saberfacer das súas xentes falabane cubrían o baleiro existente.

Nestes tempos que corrennun país ermo de cidadánsque aposten por reinvestir osseus beneficios persoais na

colectividade, o IGI é unharara avis e os seus 11 inte-grantes unha equipa Copa deEuropa. Cando penso neles,penso en 11 persoas quelevan case un ano sen cobrar,resistindo o asedio daquelesque tan só contabilizan obeneficio en billetes de papel.Cando penso neles penso enGloria, Alfonso, María, XoséRamón, Isaac, Charo, Marisa,Juan Carlos, os dous Anto-nios, Begoña e Mónica.

Sempre gustei da obra deCelso Emilio Ferreiro, espe-cialmente da súa Viaxe aopais dos ananos publicada noano 68. Corenta anos despoisesta obra segue a ter vixencia,non xa para describir o mun-do da emigración, senón parafalar de Galiza dende coorde-nadas propias. Resulta curio-so que aqueles que berranagora polo beneficio empresa-rial, aqueles que medraron ásombra de Isaac alimentándo-se da súa xenerosidade, sexanagora os avalistas da linguaxe

accionarial, dos beneficiosque por primeira vez noncolleitaron, das mentirasxudiciais, da negación do queforon.

Impotencia. Esa é a verbaque define como estou a vivira crónica desta morte anun-ciada comunicada por aque-les que pasarán á posteridadepor ser os verdugos doutramaneira de entender a cerá-mica, a empresa, o espírito doLaboratorio de Formas, a edi-torial… a Cultura. Neste paísno que sobran medallas Cas-telao e falta decisión e com-promiso cos bos e xenerosos,non esqueceremos aos Brutusque cravan puñais polas cos-tas.

Se este Xaneiro confirma oque todos tememos, todos osgalegos e as galegas perdere-mos algo. Se este Xaneiro queentra confirma o finiquitodunha actitude vital eu nonpoderei exercer a miña verda-deira vocación…SER MÉDICONO IGI.

Médico no IGIAnálise

MARTIÑO NORIEGA

Escena galega e política de escaparate

Artes Escénicas

COMBA CAMPOY

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 19

20 /

Na Coruña, sendo simplista,o cal non debera preocupar-me en exceso pois procedoda escola xornalística gale-ga, hai dous tipos de perso-as. Aproveitando un acaídosímil procedente de impor-tantes relixións monoteís-tas, poderiamos dicir quehai coruñeses xudeus ecoruñeses cristiáns. Ossegundos diferéncianse dosprimeiros basicamente nun-ha cousa, e é que cren fir-memente na chegada dunMesías: isto é, de AmancioOrtega, ou no seu defecto,de Rosalía Mera. Certo éque Amancio históricamen-te nunca se postulara dema-siado para este fin. A súacondición ‘miragreira’ redu-cíase a montar talleres decostura por Galiza adiantecando non polo terceiromundo adiante, e a practi-car unha especie de pira-teo-top manta dos princi-pais deseñadores mundiaispara vender a baixo prezo;pero a súa aura, envoltacomo bo mesías en miste-rio, penetrou fondamenteno sentir dos coruñeses queasistían impávidos á lecturados novos evanxeos de DonSantiago Rey Fernán-dez–Latorre.

O problema que teñen osmesías é que moitas vecesnon son tales: ou sonimpostores ou, como nocaso de Amancio Ortega,unha especie de Brian dapelícula dos MonthyPython, que non o espera-ba, pero ao que finalmenteacáballe facendo graza ochiste. Os coruñeses cris-tiáns deberan sabelo poisxa caeran na trampa outrasveces, pero perseveran.Digo que xa caeran natrampa pois hai que lem-brar o orgullo co que defen-deron durante cinco lustrosao seu alcalde Paco Vázquezque fixo da Coru “la ciudadmás bonita de España talvez sólo comparable a San-tander”, ou pouco despoisao seu presidente do Depor-tivo e, por algún tempo daDeputación, Augusto CésarLendoiro, que “como gestorno había otro”. Hoxe, osdous están, entre aspas, caí-dos en desgraza: o un,bebendo refugallos de san-tidade no seu palaceteromano, e o outro co equi-po de fútbol do que foramodelo de xestión, cunhadébeda insostíbel.

Mentres que no caso do

primeiro, os evanxelistasque tanto anunciaran a vin-da do Mesías, decidironoptar polo silencio cando oMesías se demostrou terreala raíz dunhas escuras infor-macións publicadas poroutros evanxelistas apócri-fos, deixándolle en todocaso dúas páxinas para xus-tificarse desas informaciónsdas eles que paradoxalmen-te non chegaran a infor-mar; no caso do segundo,decidiron ir a por el ata quese afunda no profundo doinferno, pois no canto doMesías demostrouse máisun Xudas traidor. Acúsanode ter un soldo profesionaldo 1% do presuposto doclub, pero non lembrancomo foron eles mesmosalgúns dos principaisdefensores de que se apro-bara tal anormalidade. Domesmo xeito, indígnanse deque tivera endebedado aoclub sen parar a preguntar-se durante os anos nos queo Deportivo gañaba títuloscomo era posíbel co Depor-tivo gañase títulos. Daquelao importante era disfrutarda festa sen perguntar quenpagaba a barra libre. En fin,os fariseos que unha vez sedemostra a terrenalidade doseu Mesías, no canto defacer acto de contrición,prefiren coller a pedra esumarse á turma para lapi-dalo.

Pero inda queda unMesías: Amancio, Ortegaque non Amaro. O proble-ma do Deportivo non é queestea en débeda por culpade Lendoiro, que talvez osexa, senón que a insisten-cia de Lendoiro en aferrarseno posto impide que oMesías poña diñeiro paraque o Dépor volva ser gran-de; isto é: que AmancioOrtega porque si, invistaparte do seu diñeiro noDépor. E talvez a invista,por que non? Investiumillóns no complexo hípicode Casas Novas, imaxina-mos que porque á súa fillalle gusta a hípica, o calparece moi lexítimo men-tres teña os cartos, pero contodo, en 2005 recibiu máisdiñeiro en axudas do Con-cello da Coruña para estecomplexo (144.000 euros)que todo o deporte base dacidade (90.000) (xornal.com,11 de decembro de 2005), epor poñer puxo 1,5 millónsde euros na casa de Francis-co Vázquez en Roma (Revis-

poñer a súa alma nofomento do deporte nosseus territorios e lugarescontra o apoio das institu-cións as máis das veces,que porén, logo son os pri-meiros en quereren colgaras medallas.

O deporte tamén é cultu-ra, e é sobre todo culturaasociativa, cultura de base,e cómpre poñer todas asfacilidades para que a xen-te, sobre todo nova, poidapracticalo. A experiencia dique nos concellos ou bai-rros ou lugares onde hai unclube con tradición, traba-llo e apoio, sexa do deporteque sexa, e canto máis tra-ballen coa canteira, é máisprobábel que xurdan estre-las, e se non xurden, si quexurden sociedades máiscohesionadas e cun maiorsentido do convívio. Aí éonde hai que poñer o esfor-zo, en que a xente que tra-balla aí, na base, se sintaapoiada e acompañada. Eseé o futuro do deporte. Tal-vez non sexa moi glamuro-so pero está ben, porque seo pobo non ten necesidadede mesías para que quereos mesías? O deporte tam-pouco quere ser mausoleode ninguén.

unha saída para a súa lexi-timación social: (Citröen-Vigo; Fadesa-A Coruña;Reganosa Ferrol; Ence-Pon-tevedra, GADIS- outravoltaTojeiro, selección galega,inda que esta si que tenxogadores galegos, etc…),por non falar da primeiraequipa profisional galegade ciclismo que malia serimpulsada pola Xunta econtar con importantefinanciamento público,leva o nome de Valery Kar-pin, que non só é un ex-futbolista.

Ao final, unha cousa estáclara: os deportistas gale-gos que chegan a triunfarteñen un mérito doble: Asbiografías dos Iván Raña,Gómez Noya, David Cal,Teresa Portela, etcétera,seguramente non teñannada que ver coa dos prin-cipais deportistas europeosou, mesmo cubanos. Osseus éxitos non son froitodunha política sistemáticade apoio ao deporte dendeidades temperás. Os seusson, máis ben, os resulta-dos de esforzos impágabeismais tamén seguramenteinnecesarios pola súa canti-dade de sacrificio, de perso-as individuais que deciden

ta Capital.es, Maio 2007).Todo será cuestión logo defalalo. O caso é que xa esteatodo falado de máis talvez, ede aí se expliquen as actitu-des dos uns e dos outros entodos estes sarillos.

E discúlpeseme que con-te unha historia tan coruñe-sa para un xornal de voca-ción nacional, pero é queme temo que, por moitoque lles amole aos protago-nistas desta historia, songalegos abondo como paraque se repita noutras esca-las ou baixo outras formasno resto do territorio,(Caneda, Leri, HoracioGómez, Carlos Mouriño,Marcial Dorado, El Faro deVigo, El Correo Gallego…)mentres que o deporte debase foi historicamente unermo absoluto. Promocióna-se un modelo deportivo noque o importante é o éxitorápido e se é posíbel rendí-bel a nível político ouempresarial. Os xogadoresde fútbol dos equipos gale-gos profesionais, por exem-plo, son futbolistas na súamaioría estranxeiros quesúan por camisolas quelevan serigrafados os logosde grupos empresariaisque atopan no deporte

Agardando o enésimo mesías.Algo falla

Deportes

CARLOS MEIXIDE

ILUSTRACIÓN: HERMO

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 20

/ 21

De todos é sabido que a eco-nomía galega atópase tradi-cionalmente volcada ao mer-cado español. Porén, nasúltimas décadas esta situa-ción foi mudando coa amplia-ción do mercado a outros paí-ses. Nesta crecenteinternacionalización pódenseidentificar certas tendenciasque veñen dictadas porempresas moi concretas,como é o caso da multinacio-nal francesa Citroën.

Sen embargo, esta caracteri-zación quedaría incompleta senon consideramos tamén opapel xogado polas multina-cionais de orixe galega. Refe-rencias inequívocas da súaimportancia son os casos deempresas como Inditex ou Pes-canova, entre outras. Este tipode empresas constitúensecomo unha prolongación dotecido produtivo galego quetrata de sacar proveito dasvantaxes de localización dou-tros países (materias primas,man de obra, mercados,…) asícomo dos propios activos espe-cíficos (marca, nivel tecnolóxi-co,…). En definitiva, son unexemplo de como unha parteda economía galega trata deinserirse na engrenaxe docapitalismo actual, dominadopolo proceso de globalizaciónda economía mundial.

É certo que esta expansióndo capital galego arrastra ásveces procesos de deslocaliza-

ción produtiva, con efectosnegativos a nivel de relaciónsintersectoriais e de benestar(emprego). Pero tamén é certoque a conservación da propie-dade e control do capital per-mite que Galiza siga ocupan-do un lugar central eestratéxico, cos efectos positi-vos asociados (investimentos,empregos cualificados,…).Outro perigo que persiste é oda desgaleguización do capitalautóctono, coa conseguinteperda do control e direcciónda actividade, algo que pon demanifesto o carácter periféri-co e vulnerable da inserciónexterna da economía galega.

Está claro que, aínda que ásveces falazmente se negue, ocapital ten patria, que é aquelaonde foi orixinariamente xera-do, co sacrificio de recursosmateriais, humanos, e inclusopúblicos. Por iso, Galiza nondebe quedar impasible ante asameazas que cernen sobre ocapital autóctono e debe pro-curar que este teña vocaciónde permanencia. Seguramentecontribuiría a este fin unhapolítica industrial menos sub-sidiadora, e máis orientada ádotación de capital social liga-do ao territorio (infraestrutu-ras tecnolóxicas, clusters,…);que contemple a participaciónpública nas empresas estraté-xicas e procure o compromisodas institucións financeirascomo posibles socios.

O extraordinario desenvolve-mento que nos séculos XVIIe XVIII tiveron os medios decambio ou pagarés, estivomoi relacionado coas necesi-dades dun comercio crecenteentre puntos cada vez máisdistantes, pero tamén có pro-pósito de distraer os capitaisda burguesía da fiscalizacióndos soberanos absolutos. Através da letra de cambio odiñeiro facíase máis facilmen-te substraible á recadación e,consecuentemente, ao usoarbitrario por parte do sobe-rano. Nese contexto a mobili-dade do capital tiña mesmoun carácter libertario. Co pro-ceso de globalización, funda-mentalmente financeira, ainvisibilización do capitaltense extremado e o proble-ma que se plantexa é comoxulgar esta evasión do diñeirocando o soberano é o conxun-to da sociedade.

Sería francamente bastan-te confortable, tanto para oslectores como para min, adi-car este espazo a soster queas políticas necesarias para odesenvolvemento da Galizapasan por incrementar oesforzo en I+D+I, afondar naplanificación territorial ouadoptar unha perspectiva desostibilidade. Todo isto énecesario, pero insuficiente.O progreso, isto é, a constru-ción dunha sociedade dobenestar igualitaria e duradei-ra, require mudanzas máisfondas sobre as que ineludi-blemente teremos que tomardecisións.

Na posibilidade de tomade decisións por parte doconxunto da cidadanía radicaprecisamente o quid da cues-tión. Ao longo dos últimos

anos asistimos a unha delibe-rada e implacable subtracciónda economía da esfera dapolítica de modo que estapasa a converterse nunhaesfera autónoma, case supra-terreal. Nesta longa marchade fagocitación da sociedadepola economía (corporativis-ta) un fito clave é a constri-ción dos dereitos humanos ásliberdades civís. Os resulta-dos desta estratexia están ávista. ¿Quen lembra que noartigo 23 da Declaración Uni-versal dos Dereitos Humanosse consagra o dereito ao tra-ballo, á libre elección do tra-ballo, a condicións equitativase satisfactorias de traballo é aprotección contra o desempre-go?. Unha vez disociado estedereito dos dereitos huma-nos, a carencia dun medio devida digno para as persoas xanon constitúe unha violacióndos dereitos humanos. Enconsecuencia con este tipo depensamento, a fallida non-constitución europea estable-cía que os cidadáns europeosterán dereito a procurar tra-ballo. É dicir, terán dereito atentar ter un traballo, pero senon o teñen a responsabilida-de será exclusivamente súa,non das administracións.Pero se o obxectivo da políti-ca non é establecer as condi-cións nas que os cidadánspodan acceder ao traballo,entón ¿cal é?.

Resulta cómico (senónfora polo dramático) quemesmo a virtude máis publi-citada do proceso de globali-zación en marcha, a supera-ción das fronteiras, sexa falsa.Na mesma medida en que sereducen as cortapisas para alibre circulación do capital,aumentan as barreiras para a

libre circulación das persoas,non só no plano internacio-nal, senón tamén no intrana-cional. O incremento das des-igualdades e, con elas daseguridade, está a provocarunha nova xeración de medi-das de privatización de espa-zos e, consecuentemente, deexclusión. Así as urbaniza-cións pechadas, rodeados devalos, cámaras e gardas deseguridade, están deixandopaso ás “cidades contrato”.Cidades para clases podentes,promovidas por construtorase xestionadas por consultores(sen administración pública).Illas de seguridade e exclu-sión.

A supeditación da socieda-de ao mercado debe ser inver-tida, máis aínda se aceptamosque o desenvolvemento debeser sostible. A introducióndesta perspectiva (a sostibili-dade) cuestiona a idea mesmade progreso tradicionalmenteaceptada, que non era senónsinónimo de consumo demaior número de bens. A evi-dencia do carácter limitado eescaso dos recursos dispoñi-bles obríganos a mudar (oudesaparecer como sociedade)e orientar a satisfacción dasnosas necesidades a través damellora da calidade de vida edo traballo, do incremento emellora da calidade dos vín-culos interpersoais e, en defi-nitiva, tal e como se establecena definición de desenvolve-mento humano das NaciónsUnidas, a través do aumentodas posibilidades dos indivi-duos de elixir, isto é, de serlibres para exercitar as súaseleccións e participar nasdecisións que afectan ás súasvidas.

En definitiva, calqueraque sexan as estratexiasadoptadas para procurar oprogreso da Galiza, deben terpor obxectivo incrementar aposibilidade de elixir daspersoas, o cal implica esten-der e afondar na democraciae, a través, dela, na supedita-ción dos instrumentos eco-nómicos aos intereses enecesidades sociais. Istorequire institucións públicasfortes e mercados dinámicospero suxeitos ás regras dexogo determinadas pola polí-tica. Cómpre tamén, por últi-mo, lembrar que o mundo épequeno.

Multinacionaisgalegas: notas paraunha reflexión

Economía

ÓSCAR RODIL MARZÁBAL

Poñer a economía no seu lugar.Bases para o progresoeconómico da Galiza

Economía

GONZALO RODRÍGUEZ RODRÍGUEZ

ILUSTRACIÓN: HERMO

FOTOGRAFÍAS: MULHERES TRANSGREDINDO

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 21

22 /

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 22

/ 23

ANA RUIZ & MARGA

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 23

24 /

Edita: ASC Rede de Acción Socio-Cultural Arredemo • Consello editorial: Burla Negra-IGI • Maquetación: Alberto G. Reino / Manolo Martínez • Imprime: Tameiga S.L. • Colaboradores: Pancho Lapeña, Aser

Álvarez, Alberto García, Plácido Lizancos, Roberto Ribao, Pedro de Llano, Xelís de Toro, Marilar Aleixandre, Carlos Meixide, Tomás Lijó, Marga, Ana Ruiz, Sechu Sende, Ana Triñanes, Sagrario Quintela, Concha

Fernández, María Fidalgo, Expósito Alcocer, Patricia Porto, Clara Brea, Alfonso Mato, Marcelo Martínez, Xesús Alonso Montero, Margarita Ledo, Fermín Bouza, Herminio Barreiro, Gonzalo Rodríguez, Comba

Campoy, Martiño Nercellas, Suso Sanmartin, Gonzalo Vilas, Lois Hermo, David Rubín, Óscar Rodil, Xosé Manuel Beiras, Xosé Zapata, Martiño Nercellas, Xavier Vázquez Pumariño, Carlos Santiago, Bernardo

Martínez, Fausto Isorna, Xosé Manuel Sarille, Carlos Barro, Ghato, Valentim R. Fagim, Munilla & Rumbao, Martin Wu, Josinho Silva, Mónica García, Martiño Noriega, Juan Ramón Vidal Romaní, Xosé Ramón

Fandiño, Tino Quintela, Gloria López, Paco Macías • Agradecementos: Novas da Galiza, Federación Ecoloxista Galega, Edicións Positivas, Signum Deseño, Gzifoto, Café-Bar 13, Fírgoa, Mulheres Transgredindo

Maqueta0 21/1/08 18:53 Página 24