NON ZER - Argia · sentimenduak azaleratzen ditu, kontraesanak probokatu. Ez da folklorea, ez da...

2014KO EKAINAREN 22A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAAKELARREA Hesi guztien gainetik. URKO APAOLAZA AVILA / 4

PERTSONAIAGREGORIO MONREAL ZIA: «Ezinbestekoa da EAE eta

Nafarroaren arteko elkarlana hitzarmenaren defentsan».REYES ILINTXETA / 10

GAIAKJULIANA AGIRREZABALA PAGOLA XIX. mendeko irakasle

erreferentea. AMAIA ZABALA TOLOSA / 16AUZOLAN ESPERIENTZIAK Aginaga biziberritzeko proiektua.

LIDE HERNANDO / 19

IRITZIAREN LEIHOAEUROPAR BATASUN ERREALA ASIER BLAS MENDOZA / 20PETROLIOA, EZ DAGO GURE ESKU! IÑAKI BARCENA / 221936KO GERRARIK GABE, ‘EHUN URTE BAKARDADEAN’ EZ?

IVAN GIMENEZ / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Memoriaren kapsulak. KATTALIN MINER / 22

ERDIKO KAIERALEO SIMOES: «Funtsezkoa da sortzaileek argazkigintzatik

haragoko proiektuetan parte hartzea». MYRIAM GARZIA / 24NAFARROAKO DANTZEN ATLASA Arbasoekiko lotura eta

etorkizuneko ohitura. AINHOA MARIEZKURRENA / 26 LITERATURA IGOR ESTANKONA / 28MUSIKA IKER BARANDIARAN / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 30ALEA Yoko Ono eta iraultza isila. MYRIAM GARZIA / 31OSASUNA JABIER AGIRRE / 32LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 33DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34

TERMOMETROASANTI OCHOA DE ERIBE: «Energiaren alorrean demokratizazioa

nahi dugu». UNAI BREA / 36JOAN JOSEP BOCH: «Norbaitek ez duenean ezer galtzekorik

oso arriskutsu bihurtzen da». XABIER LETONA / 39HAURREN HIZKUNTZA ERABILERA Parkea bete euskara.

IURE EIZAGIRRE / 42JULIAN ZAPIAIN: «Kutxabanken egiten ari direna lapurreta da,

ekonomizidioa». PELLO ZUBIRIA KAMINO / 44EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Guztiaren %90 bi sosen truke itsasoz dakarten

horiek. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko ekainaren 22a, 2.420. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

2014KO EKAINAREN 22A4 �

ASTEKO GAIA

AKELARREA

Urteko gau motzenean suak zeruraino luzatzen ditubesoak Hernaniko plazan. Gaizkiaren eta ongiaren

muga ikusezin gertatzen da eszena horretan, ordenaanabasa bihurtzen. Historia zimurtu egiten da,salaketa eta aldarriari bide emateko. Akelarreaksentimenduak azaleratzen ditu, kontraesanak

probokatu. Ez da folklorea, ez da tradizioa.Sorginkeria hutsa da.

Hesi guztiengainetik

| URKO APAOLAZA AVILA |

Argazkiak: Ikor Kotx

AKELARRE HITZA ASMAKIZUN BAT DA. 1609ansortu zuen Inkisizioak, seguruenik Juan delValle Alvarado fiskalak. Hala dio gai hauetaneminentzia den Gustav Henningsen ikerlaridaniarrak. Urte hartako otsailaren 14an Zuga-rramurdiko herritar batzuk Logroñon azalduziren, Inkisizioaren tribunalari esateko eurak ezzirela sorginak. Preso hartu zituzten, eta tortu-ratu. Alvaradok itaunketa horien ondorioakeskribitu zituenean, lehen aldiz lotu zuen sata-nismoarekin ditxosozko hitza: akelarre.

Geroztik ustezko sorginen batzarrei deituizan zaie akelarre, mendeetan barrena herrisineskeran errotu eta haren parte bihurtzerai-no, nola Orozkoko Garaigortan edo DimakoPetralandan. Eta egun, hitz asmatu hura irakurdezakegu festa-egitarauetan, ikusi Alex de laIglesiaren terrorezko komediatan edo entzunFermin Muguruzaren ahotan: “Zugarramurdinakelarrea da, Infernuko errekak sortu leizeetan...”.

Gramatikan akerrak ezinezkoa luke “r” gal-tzea beste hitz batekin elkartuta. Beraz, utikanakerraren larreak eta ongi etorri belar pozoi-tsuenak; askorentzat horixe besterik ez baitaakelarre: alka-belar larrea. Egiaz, esplikazioantropologikorik ere ez dago, akerrak beti izanbaitu eginkizun positiboa euskal mitologian.Eta toponimiak ere nekez onartzen ditu izaki

bizidun mugikorrak. Ez, akelarre ez da euskalhitza, sorgin-mania eruditutik ernetako ipuinabaizik. Baina gure egin dugu: “...Zugarramurdinakelarrea da, euskaldun askeak elizatik at!”

Hernani, 1986Krisia, drogak eta rock erradikala. Hernanikoauzoetan beste herrietako ke bera arnasten zen80ko hamarkadan. Politizatuta eta bereizitazeuden koadrilak batu behar zirela okurrituzitzaien batzuei, eta hortik sortu ziren herriolinpiadak eta baita akelarrea ere.

Inkisidore, borreroeta sorginek orgia

moduko batantzezten dute.Txalaparta eta

batukadazsorturiko erritmo

primitibo batdantzatuz

gauzatzen dametamorfosia.

� 52014KO EKAINAREN 22A

1986a zen, euskal paganismora garamatzanPedro Olearen Akelarre filma estreinatu berriazen, baina Hernanin akelarrea jai alternatibora-ko tresnatzat zuten gazteek, ez zen historiagogoratzeko karroza soila. Ia 30 urte geroagofuntzio sozial hori izaten segitzen du, eta urte-ro ekainaren 23an salatzen dira emakumeenzapalketa, euskararen diskriminazioa, torturakedo sexu estandar inposatuak.

1971n ikimilikiliklik oihukatuz euskal gazte-ria berriak Larraitzen egin gaupasari “akelarre”deitu zioten erreakzionarioek. Bidankotzen ere

badira hamarkadak “xurgin xastea” egiten dute-la. Aurrekari horiek kenduta, esan dezakeguHernaniko akelarrea aitzindaria izan dela.Gorabehera handiak izan ditu, baina azkenurteetan indar handiz ospatu da, herriko GazteAsanbladak hartu baitu lekukoa.

Egun, toki askotan ospatzen dute solstizioaakelarrearekin. Leioan dozena bat urte bainogehiago daramatzate eta zita garrantzitsua bila-katu da eskualde osoan. Barañainen herrikofesten ekitaldi nagusietakoa da, herritarrekegina, autogestionatua eta errealitate politiko

AKELARREA


eta sozialarekiko kritikoa. Zugarramurdin gauhorretan ere egiten ziren milaka laguneko kon-tzertu eta akelarre ikaragarriak, kasu honetanHernanikoa zuten eredu. Masifikazioa dela-etajada ez da halakorik egiten eta Sorginaren Egu-nak ordezkatu du.

1610eko autofedearen 400. urteurrenarenkarietara, Zugarramurdin makina bat ekitaldiantolatu zituzten jazotakoa gogoratzeko.Akelarrerik ez baitzen existitu,eta sorginak auskalo, baina sor-gin ehiza bai, hori euren haragi-tan nozitu zuten sutan erretako11 zugarramurdiar emakume etagizonek. Berrikitan, Mikel Azur-mendi antropologoak liburubatean azaldu du garai horietakomonarkia absolutistek erlijiohutsetik ideologiara jauzi eginzutela eta sorgin ehiza erabilizutela hizkuntza bera zutenherritarren artean muga psikologikoa sortze-ko: Bidasoako muga.

Paradoxikoa da. Lau mende geroago gertae-ra horiek erabiltzen dira, ez mugak sortzeko,baizik jendartean dirauten konbentzioekinhausteko. Kontu ilun eta konplikatu asko guru-tzatu ziren XVI. mendeko autofede horietan.Urte gutxira Inkisizioak onartu zuen denaasmakizuna zela –Alonso Salazar inkisidoreakhala aitortuta–, baina egungo errealitatetikinterpretazioak aske dira, belargile paganoenpertsekuzioa izan zela dioen imajinariotik hasi-ta: Akerra erdian zen / ilargi beteko gau hartan –dioLabriten abestiak–. Orain sinestu ala ez / zueneskuetan dago.

Sorgin dantza Oriako sorgin dantza tradizionalari lapurtutakomelodia eta koreografiaz ehunka sorgin, galtza-gorri eta zirikok ilara amaiezinak osatzen dituz-te Hernanin barrena, musika eskolako dultzai-neroen doinu indartsuari segituz –Juan MariBeltranek dultzainarentzat moldatu zuenairea–. Bi ordu eta erdiko kalejiran ikusiko ditu-gu zortziko solemnez osatutako paseoak,deiak, kortejatzeak eta baita keinu itsusi sama-rren bat ere. Azken pausoan, sorginak tximista-ren abiadan aterako dira, sasi guztien gainetikgarrasika, eta plazan sartuko, laino guztienazpitik irrintzika.

Euforia giro horretan antzerkia egiten da.Sorginek inkisidore zitalen tormentua ezagu-tuko dute, eta halako batean Aker azaldukoda. Ez galdetu nola, baina azkenean denek,inkisidore, borrero, sorgin-ama, monagilo...Denek orgia batean amaituko dute kasiklarru-bizik, eta txalaparta eta batukadaz sor-turiko erritmo primitibo bat dantzatuz milakabegiren aurrean.

Irudi luke halako muntaiabatek antolaketa landua beharlukeela. Baina hemen ez da zuzen-daririk, ezta gidaritza talderik ere.Hierarkizatu gabea eta asanblea-rioa da akelarrea: “Urte bateanastebete lehenago ezer prestatugabe geunden. Ez dakit nola,baina azkenean dena ondo atera-

tzen da, lurretik sortu-tako zerbait balitzbezala”. GarikoitzArrese-Igorrek badakizertaz hitz egitenduen, ez alferrik dara-matza 17 urte akela-rreko antzerki taldean.

“Europa osoan ezdago halakorik”Arrese-Igor aspaldi

hasi zen homosexualen eskubi-deen aldeko mugimenduetan etaazkar ulertu zuen akelarrearenbenetako funtsa, ez bakarriksexu askatasunari zegokionez–antzerkian saiatzen dira eszenahetero, gay, lesbiko eta bisexua-lak nahasten–, baita aldarrikatze-ko emakumeen papera, edodroga eta alkoholaren kontsu-moaz hausnartzeko. 39 urtekodonostiarrak apustu egingo lukeez dela Europa osoan halakoplaza, jendetza eta ordutegianantzeko ekitaldirik egiten.

Horrek kritikak ere ekarri dizkie. “Denetarikentzun izan dugu. Hasi ginenean Akerrekinhalako keinu sexualak egiten protesta handiakizan ziren. Gogoratzen dut guraso elkartekoekegunkarira gutuna bidali zutela eta nik erantzunnuen esanez gurea probokazioa bazen, haurrekbideo-jokoetan ikusten dutena zer ote den.Gure artean ere eztabaida sortu zen. Ni ez nen-

Irudi luke halako muntaiabatek antolaketa landuabehar lukeela, baina hemenez dago zuzendaririk ezgidaritza talderik ere.Hierarkizatu gabea etaasanblearioa da akelarrea


goen inondik inora prest makurtzeko, bestelaez nintzateke aterako”.

Bestelako iritziak ere izan dituzte. Taldefeministek maiz kritikatu izan dute Akerrenfuntzioa eta erotismo falikoaren nagusitasuna.Arrese-Igorrentzat ez zaie arrazoirik falta etaseguruenik aldaketak egin beharko dituzte zen-tzu horretan.

Akelarrean kontziente dira une batzuetanirudiak gogorrak direla, deserosoak akaso.Zein da probokazioaren muga? Mugarikbadu agian? Errebindikatzea eta dogmakhaustea akelarrearen esentzia dira eta detai-le txikienetan ere igartzen da hori. Zer pen-tsatuko luke militar parakaidistak jakingobalu bere uniforme zaharrari zakil bat josi

Sorgin dantzarenazken pausoan,

Hernaniko plazanabiada handiz

sartzeko unean,euforia lehertu

egiten da.

�8 2014KO EKAINAREN 22A

diotela Hernaniko Akerraren mozorrobihurtzeko?

Plazaren erdian sua, eta haren inguruan sor-ginak eta sorginduak, azken dantza frenetiko-an: bagak hatza aurrera eramanez, bigak bizka-rra konkortu eta jauzika.... Zirkulu horretansortzen diren sentsazioak deskribatzea ez da

erraza: “Hor zaude erdi biluzik, lastoz josita,jendea begira, lotsa, txantxak... Polita da azke-neko momentu hori”. Eta horrela,astiro-astiro, sugarrak hiltzendoaz, Exkixuren kanta hark zioenmoduan, gauak ere ondo baitakinoiz datorkion goiza. n

Torturak, emakumeen zapalketa, euskararen diskriminazioa, sexu estandar inposatuak. Duela lau mendeko gertaerakbaliatzen dituzte egungo errealitatea salatzeko.

PERTSONAIA


Abertzale kontzientzia nola piztu zitzaizun?6 urte baino ez nituela anaia batek esan zidaneuskal herritarra nintzela. Berak 13 edo 14izanen zituen eta abertzalea zen. Gerra ondo-ko Nafarroa hartan abertzaletasuna ez zego-en soilik gorderik, 20 metrotan lur azpianezkutaturik baizik. Kontzientzia pizte modu-ko hori niretzat onuragarria izan zen, gai guz-tiekiko jarrera kritikoa sorrarazi zidalako.Ikasle garaian, Deustuko Unibertsitatean,1961ean edo 62an, ia denak Franco zaleakziren. Garai hartan ni alde ezkutuan mugitunintzen eta horrek bai eramaten zaituelaherria eta historia beste jarrera batez ulertze-ra. Hori historialari batentzat oso interesga-rria da bertsio ofizialen inguruan susmo eten-gabea izaten baituzu.

Tesia Bizkaiko Foru Zaharrari buruz eginzenuen. Zergatik?Andres de Mañerikua, aditu handia Bizkaikohistorian, irakasle izan nuen Deustun. For-makuntza handiko pertsona zen, oso kriti-koa, eta niregan oso eragin handia izan zuen.Bizkaiko Forua ikaragarria da. Nafarroatiketa, batez ere oraingo korronte pan-nabarris-ta honekin, ematen du bizkaitarrak ez direlaohartzen haiek ere nafarrak direla. Baina ezda horrela. Oso erakunde politiko bizkorraeratu zuten XII. mendearen aurretik. Euro-pako legedi aurreratuena zen eta Rousseauk,ilustratuek… harrigarria zela aitortzen zuten.Frantziako Iraultzari berari ere aurre hartzenzion eskubide eta askatasunei dagokienean.

Eta hori zergatik zen horrela?Herri bezala bizkaitarrek askatasunaren kon-tzeptu oso garatua zutelako eta aspaldidanikpraktikan erabiltzen zituzten eskubideenmultzoa oso aberatsa delako. Adibidez, ema-kume ezkonduek ondareak kudeatzeko zituz-ten ahalmena eta seme-alabekiko aginpidea,kasu askotan senarrarenaren bezain bestekoa.Foru eredugarria izan da. Horregatik Biz-kaiak izan duen boterea eta hortik ere Gerni-kako Arbolaren garrantzia askatasunen ikurbezala.

Pirinioetan erakunde juridiko propiorik izan alda inoiz?Hizkuntzaren aldetik Joan Corominasek esanzuen euskal oinarri toponimiko oso zabala

«Ezinbestekoa da EAE etaNafarroaren arteko elkarlana

hitzarmenaren defentsan»2013ko Euskadi Ikerkuntza Saria jaso berri du Zuzenbidearen Historian aditua den

unibertsitateko irakasle eta ikerlari honek. Euskal herritarren eskubide historikoen herentzianagusi diren egungo hitzarmen ekonomikoez, haien garrantziaz eta pairatzen dituztenerasoez mintzo zaigu, besteak beste, elkarrizketa baino gehiago klase partikularrean.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

GREGORIO MONREAL ZIA

Gregorio Monreal Zia (Etaiu, Nafarroa, 1942komartxoaren 11). Zuzenbidea eta Ekonomia ikasi zuenDeustun eta Madrilen. EHUko lehen errektorea izan zen.1994tik NUPeko Zuzenbide Historian katedraduna. Egunirakasle emeritua da eta ikerkuntzan dihardu buru-belarri.1992tik 1996ra Eusko Ikaskuntzaren lehendakaria izan zen.Politikan aritu zen senatari moduan Madrilen, FrenteAutonómico-an Gipuzkoatik 1977ko hauteskundeezgeroztik. 1979an Gernikako Estatutua idazten ere partehartu zuen. Lotura estua du Renoko unibertsitatearekin(Nevada, AEB) eta bertako Wiliam A. Douglassirakaslearekin.

NORTASUN AGIRIA

zegoela. Antzekoa da esparru juridikoan ger-tatzen dena: familiaren ondare antolaketa osoantzekoa da Bizkaitik Kataluniaraino. Testa-mentua egiterakoan dagoen askatasuna edoetxearen iraupena ziurtatze aldera dena semeedo alaba bati uzteko aukera, adibidez. Horiguztia Pirinioetako zuzenbidearen ezaugarrinagusietakoa da. Beste bat da auzo ondasu-nen garrantzia. Nafarroan, Iruñerritik gora,gehienak herri lurrak dira eta bailaren artekoitunak egiten dira lur horiek erabiltzeko.

Mantendu da halakorik?Aragoin, Katalunian eta Nafarroan kode zibilpropioak sortu dituzte, esate baterako. Zuzen-bide publikoaren aldetik azpimarratu behardugu hazienda propioa dugula eskubide histo-riko batzuk ditugulako. Hau Espainian ez daoso ongi ikusia izan. Zaharkitutzat hartzendute, baina kontuan hartu behar dugu gauregun herrialde modernoenak anglosaxoiakdirela eta han eskubide asko Erdi Arotik gor-detzen dituztela batere konplexurik gabe.

Valladolid, Extremadura eta Madrilgo uniber-tsitateetan aritu ondoren etxera itzuli eta EHU-ren sorreran parte hartu zenuen kementsu.1981etik 85era errektorea izan zinen.Herri honek ez zuen unibertsitate propioriketa iruditu zitzaidan hori lortzeko modurikonena zela kanpora ateratzea eta beste uni-bertsitateak ikustea. Unibertsitatearen aldekoahalegina oso urrutitik zetorren. Argi ikustenzen unibertsitate onik gabe zailtasun handiakizanen genituela herri bezala bizi eta iraunahal izateko.

Zer ekartzen dio unibertsitateak herri bati?Gauza asko. Lehena, ikasleek bertan ikaste-ko aukera izatea, eta bigarrena, goi-mailako

kultura trataera eman ahal izatea bertakogaiei: historia, literatura, geografia, ekono-mia… Geure zientzia propioa egin ahal iza-tea, hitz batez. Hori da gakoa eta hau fun-tsezkoa zen gure kasuan. 1841ean eta1876an foruak galdu ondoren, mekanismobabes emaile hori gabe, autogobernurikgabe, hizkuntza lehen planora pasa zen,baita unibertsitate propioa sortzeko beharraere.

Eragile intelektual bat da?Unibertsitateari oso lotua dago zer nolakomedikuak, enpresarioak, irakasleak forma-tzen ditugun etorkizunari begira. Oso zaila dapolitika ongi egitea, adibidez, politikariek for-makuntza egokirik eta herriaren ikuspegi orohartzailerik ez badute. Hori baldintza ezin-bestekoa da baina ez nahikoa, izan ere orainunibertsitate propioa dugu eta hala ere politi-kari gehienek oso ikuspegi murritza dute gureherriaz.

Hiru hamarkadaren ondoren nola ikusten duzugaur egun EHU?Oso une zailetan sortu ginen. EHUk osoeboluzio positiboa izan du. Ez da nahi genu-keena, argi eta garbi, baina aurrerapausoakeman dira. Bestalde, Mondragon Unibertsita-tea sortu zen, oso interesgarria, errealitatearieta lurraldeari estuki lotuta, eta hor dagoDeustukoa ere, oso klasikoa, erantzun egokiaematen diona enpresa arloari. Gure arrakastaekonomikoaren giltzetako bat da hori, zalan-tzarik gabe.

Nafarroan unibertsitate publiko baten premiazegoen?Nafarroako Unibertsitatea bertan errorik ezduen erakunde batek sortua da eta alor


Eman tazabal zazuMonrealek berakhautatu zuengoiburu hauEHUko ikur gisa,Iparragirrek XIX.mendean Foruenereserkianidatzitako hitzhauekin“bizkaitarrekmendez mendegaratu etadefenditutakoaskatasunpolitikoen etazibikoen haziamunduan zeharbarreiatzea”proposatzendelako.



estrategikoetan ari diren irakasle asko erekanpotarrak dira, beste balore batzuk dituz-te. Nafarren bizpahiru belaunaldi formatudira balore horiekin eta horrek eragina dugaurko gizartean. Gizartean atxikimendualtua irabazten joan den arren, begi-bistakoada inoiz NUP ez dela izan oso unibertsitatemaitatua botere publiko nagusien aldetik.Horregatik bere aurrekontuetan murrizke-tak egiteak ez die batere minik ematen insti-tuzioei.

Hezkuntza eta ikerkuntzarako murrizketeninguruan zer gogoeta egiten duzu? Kaltea hurrengo bizpahiru hamarkadetannabarituko da. Produkzio zientifikorako,proiektuetarako dirurik ez badago, egituraahuldu egiten da. Ikerketarako eta irakaskun-tzarako atea itxita dute balio handiko gazteaskok. Profesionalak egonen dira enpresa,administrazio edo lanbide desberdinetarako,baina ikertzaile eta irakasleen multzoamurriztuz doa eta horrek eragin zuzena dugizarte osoan.

Zer aterabide izan daiteke?Hitzarmen ekonomikoa dela medio guk foruogasun propioa dugu, ikaragarri autonomoadena. Baliabide ekonomikoen aldetik ia kon-federazio bat gara gu Estatuarekin. Bestegauza bat da zer egiten dugun gero gurediruarekin. Baliabideak xahutzen baditugudenok buruan ditugun proiektu horietan guz-tietan eta ez ikerketan edo hezkuntzan, adibi-dez... Jendeak arduratsu jokatu eta argi eskatubeharko luke dauzkagun bitarteko horiekegoki gastatzeko.

Estatuan askok uste du gure hitzarmen ekono-miko horiek pribilegioa direla. Bai, baina hau ez da zerutik eroritako zer-bait. Honen inguruan oso borroka latza izanzen XIX. mendean eta gaur egun ditugunerakunde garrantzitsuenak dira. Hemendikaurrera, hori bai, hitzarmenak mantentzeagehiago kostako da. Orain arte Europakodirua iristen zen, baina egun Ekialdekoherrialdeetara ere bidali behar denez, horibukatu egin da. EAEn eta Nafarroan dirumoltsa oso interesgarria da eta eskatukodute kupoa handitzea, agian gure sistemarenmantentzea bera ere arriskuan jartzeraino.Hori izanen da hurrengo urteotarako borro-ka handia, seguruena.

EAE eta Nafarroa eskutik helduta negoziatzerajoatea, onena?EAEko eta Nafarroako hitzarmenak osoantzekoak dira, ikuspegi instituzionaletik.Nafarroarentzat bermea da EAEk hitzarme-na izatea eta jakitea ongi defendatuko duela,lorpen horiek gero Nafarroara aplikatzendirelako. Eta alderantziz ere bai: hemennegoziatzen bada lehenago eta behetik egi-ten bada, Madrilek nahi izanen du hori beraaplikatu EAEn. Baina Nafarroako Gober-nuan agintean daudenen arrazoi ideologiko-engatik, EAErekiko harreman politikoahutsaren hurrengoa da, nafar gizartearen kal-

Galar ZendeakoArlegi herrian duenetxean egin genuenelkarrizketa.



terako. Bi erkidegoen arteko elkarlana hitzar-menaren defentsan ezinbestekoa litzateke.EAEn badira elite batzuk oso ongi presta-tuak daudenak hitzarmenaren defentsarakoeta, oro har, interes handiagoa dago Nafa-rroan baino. Nafarroan hitzarmena berri-tzear gaude eta ematen duen inpresioa daprestaketa oso eskasa dela, oso berde dagoe-la dena. Botereak hemen behetik negoziatze-ko prestutasun handiagoa du eta hori da betiNafarroaren arrisku handia. 1841an osoazpitik negoziatu zen, benetako baldintzekautogobernurako eskumen gehiago kontser-batzeko aukera ematen zuten arren. Etaorain berdin gerta daiteke. Ez dakit gaihonen garrantziaz jabetzen ari ote garen,baina gure etorkizuna kinka larrian jartzenari gara.

Herriaren eta parlamentuaren aurka aritu diraaskotan gobernatzen hemengo agintariak?XIX. mendetik argi ikusi da herritarrek inte-resa zutela erresuma mantentzeko, baina goi-mailako klaseek ez.

Hori zergatik? Zergatik ez zuten erresuma izannahi?Hiru arrazoirengatik: Erriberako uzta jabehandiek Estatuko merkatua zabaldu nahizutelako. Ebron zeuden aduanak gainditunahi zituzten eta horretarako erresuma izateatraba zen. Beste alde batetik, 1836an Elizarenjabetasunen desamortizazioa egin zuenMadrilek. Komentu askori lurrak kendu etagehien ordaintzen zutenei saldu. Ordukodirudunek lurra ausarki erosi zuten eta beldurziren desamortizazio hori ez ote zuten kon-traforutzat joko eta, ondorioz, lurrak itzula-raziko. Beraz, haientzat onena erresumariagur esatea zen. Eta hirugarren kontu batzegoen, goiko klase horri eragiten ziona: zor

publikoa. Nafarroan errepide sarea mailegubidez egin zen, aberatsek utzitako diruz.Nafarroa, karlistada eta frantziarren aurkakogerraren ondorioz, erabat pobretuta zegoen.Egoera horretan pentsatu zuten erresumaizateari utzita, Madrilek bere gain hartukozuela zor publikoa.

Goi-maila horretako ordezkarien kon-trolpean sinatu zen erresuma izaerarenbukaerako hitzarmena. Geroztik agintarienklase honek beti behar du Madrilekin pakta-tu herritik defendatzeko. San Cristobalgotorlekua, adibidez, ez zuten Frantziatikbabesteko egin, bertako populazioa kon-trolpean izateko baizik, herritarrez fio ezzirelako. Baina nafar gizartea otzana da,uste daitekeena baino otzanagoa. Gure ere-serkia minuetto bat da, burua makurraraz-ten duen dantza mota hori. Nafarroan edo-zer gauza egin daiteke boteretik.Madrilekiko itun hori behin eta berriz agerida eraginkor. Azkenaldi honetan, martxoanbertan, argi ikusi genuen: ezin da aurreraeraman nafarrek nahi duten gobernu ituna,Madrilek ez badu nahi. Horregatik irudi-tzen zait horren arriskutsua orain hitzarme-naren negoziazioa. Noren esku dago? Betioso zorrotz eta zuzen jokatu duten teknika-rien esku? Ez. UPNk izendatutako batzordebaten esku.

Beraz, aldaketa politikoa amets hutsa da orain-dik?Madrilgo baimenik beharko ez lukeengehiengoa aterako balitz… baina oso zaila da.Oso gizarte anitza da gurea. Hemen begiruneeta ulermen kota handiak behar dira elkarulertzeko, bestela beti egonen gara gehiengojakin baten menpe. Baina arazoa da ez gaude-la aniztasunerako heziak, erasorako baizik.Horri beste faktore bat gehitu behar zaio:80ko hamarkadan EAEn izan zen krisi izuga-rria.

Testuingurua aldatu egin da azken urteotanordea...Bai. Orain EAE ez da jada saihesteko modu-ko tokia, eredugarria baizik, krisitik nola ate-ratzen ari den ikusita. Orain aurrerapengunea da eta zentzu horretan hori ona daorain eta epe luzera begira.

Eta euskararen aurrerapena ere, positiboa da?Hizkuntzaren eboluzioa Nafarroan izugarripositiboa da eta testuinguru soziopolitikoa-ren aldaketa oso ona da hizkun-tzarentzat. Euskara ezkortasunarilotua egon da denbora luzez.Orain, aldiz, positiboari lotzenzaio gero eta gehiago. n

“Abertzaleok akats ikaragarriak egin ditugu. Bortiz-keriaren erabilpena pozoia bezalakoa izan da aber-tzaletasunarentzat nafar gizartean. Bizi eta hil gai-tezke benetako errealitatearekin zerikusi gutxiduten asmakizunetan sinesten. Nafarroa Euskadidela esatea soilik populazioaren %30ak hori pen-tsatzen duenean eta hori hala balitz bezala jokatunahi izatea ez da zuzena. Hemen oraindik lokarriasko lotu behar da, kultura politikoa aldatu. Urteoso gogorrak izan dira eta argi dago elkar ulertzeabeste modu batez egin behar dela, gure arteanlehenbizi eta EAErekin gero, interes komunakaunitz direlako”.

Abertzaleok

AZKEN HITZA

Burua makur“UPNren PPrekikojoera hori,presidenteakMadrilgoGobernuari dionamodio sakonaeta buruamakurtzeko joerahori osoarriskutsua izandaitezke hitzarmenekonomikoanegoziatzekounean”.


Bizkaiko Irakasle Eskolan erreferente izan zen Juliana Agirrezabala. Ahanzturan eror ezdadin, Irakasleen Unibertsitate Eskolako areto nagusiari haren izena jarri zioten 2011n

Leioako campusean, eta Jose Maria Otermin kazetariak XIX. mendeko ekintzaileaberreskuratu du bere liburuetan.

JULIANA AGIRREZABALA PAGOLA

JULIANA AGIRREZABALA PAGOLA 1854koabuztuaren 17an jaio zen, Amezketan. Hamarseme-alabetan bigarrena, nerabea zelarik Bil-bora joan zen bizitzera, familia osoarekin.Toledon (Espainia) egin zituen irakasle ikas-ketak, eta amaitu orduko plaza lortu zuenbertan, 1891n. Urtebetera, Bilbon eskolau-rreko plaza bat lortu zuen, oposizio bidez–bere bizitzan lau oposiziotara aurkeztu etalauetan Bikain atera zuen–, eta gutxira Bilbo-ko Irakasle Eskolan hasi zen. 1908an ikaste-txeko zuzendari izendatu zuten eta postuhorretan hil zen, 1912an. Agirrezabalak bizi-tza osoa eskaini zion Maistren Goi Mailakoeskolari.

Borroka handia egin zuen eskola Solokoe-txeko lokaletara aldatu zezaten eta hil zenurte berean lortu zuen Bizkaiko Foru Aldun-diak eskaria onartzea. Ordura arte, Mercedkaleko pisu txiki batean eta Gordoniz kalekohotel batean eman behar izan zituzten kla-seak, errentan.

Haren bizitza luze-zabal ikertu du JoseMaria Otermin kazetari eta idazle amezketa-rrak. Herriaren historiari buruzko hiru liburuargitaratu ditu dagoeneko eta laugarrenarekinari da orain lanean. Horietarako dokumenta-zio bila izan du Juliana Agirrezabalaren berri.Aztertu dituen dokumentuei esker dakigu,

adibidez, Valladoliden (Espainia) irakaskun-tzaz egin zituzten hainbat ekitaldiren ahotsaeta antolatzailea izan zela eta Tolstoi idazleerrusiarrak sortutako eskola eredua izanzuela hizpide. Ikasle bakoitzak berezko duenaaskatasunez bilatzean zetzan Tolstoiren esko-la eredua. “Irakasle ororen zeregina da moldeeta errutina apurtzeko beharra sorrarazteaikasleengan”, zioen Agirrezabalak.

Ikaskuntza metodoez diharduen Conversa-ciones instructivas y morales liburuan (Ana MaríaMolinero, 1896) ere hartu zuen parte; hitzau-rrea idatzi zuen. Liburuak arrakasta handiaizan zuen irakasle eta hezitzaileen artean etaurtebeteren buruan bigarren edizioa kaleratuzuten.

XIX. mendekoirakasle erreferentea

“Maistren Goi Mailako eskolarengarrantziaz jabetu zen eta bere ekarpenaizugarria izan zen, gizarteaalfabetatzearen alde lan handia egin zuen”

Gurutze Ezkurdia, Garaian taldea

| AMAIA ZABALA TOLOSA |


JULIANA AGIRREZABALA PAGOLA

Oterminen hitzetan, irakaskuntzan etapedagogian egin zuen lana da amezketarrarenalderdirik aipagarriena, baita bere jaioterrikokultura eta kultura unibertsala uztartzekoahalegina ere. Garaiko hezkuntza munduanerreferente izateaz gain, idazten ere oso iaioazela nabarmendu du kazetariak. Euskalhemerotekan 1902 eta 1903 urteetan kaleratuzen euskarazko Ibaizabal aldizkarian, JulianaAgirrezabalaren hainbat argitalpen aurki dai-tezke, batez ere irakaskuntzari lotuta. Nahizeta gaztetan Bizkaira joan zen, haren lanetangipuzkera nagusi dela aipatu digu Oterminek.

Areto bat Agirrezabalaren omenez2011n, Leioako Irakasleen UnibertsitateEskola berria inauguratzearekin batera ome-naldia egiteko asmoz, eraikineko areto nagu-siari Juliana Agirrezabala izena ipini zioten.Hezkuntzaren historia ikertzen duen Garaiantaldea dago erabaki horren atzean, IrakasleenEskolako zuzendari eta Garaian taldeko kideGurutze Ezkurdiak dioenez, irakasle kultuaeta ekintzailea baitzen amezketarra: “Mais-tren Goi Mailako eskolaren garrantziaz jabe-tu zen eta bere ekarpena izugarria izan zen,

gizartea alfabetatzearen alde lan handia eginzuen”. Gaineratu duenez, gizartean oihar-tzun handirik izan ez arren, unibertsitatehonetako ikasleek badute haren bizitzaren etaekarpenen berri, aretoaren izena dela-eta.

Aitorren AlabaBitxikeria moduan, J.A. Aitorren Alaba ize-nez sinatu zituen artikulu asko. Otermineniritziz, hastapenetako euskal nazionalistenartean ibili izanak bultzatu zuen sinadura horierabiltzera. Gauza jakina da Sabino Arana etaAgirrezabala elkarlanean aritu zirela.1895ean, hain zuzen, artikulu bat idatzi zuenAranak, Euskal Herrian Espainiako Gober-nua inposatzen ari zen hezkuntzaereduaz kexu: Protesta pedagogiko-maketila. 24 irakaslek sinatu zutenartikulua babesten, horien arteanamezketarra. n

Ezkerreko orrialdean, Juliana Agirrezabala Pagola,Somorrostro blogetik hartutako irudian. Goian, 1915eanSolokoetxeko eskolako ikasle eta irakasleak. Eskuinean,Jose Maria Otermin kazetari eta idazle amezketarra.


2013ko udazkenean amaitu zuten Aginagako (Usurbil) bizilagunek eliza zaharraeraberritzen. 60ko hamarkadan eliza berria eraiki zenetik, zaharra elkargunerako erabiltzen

hasi ziren, harik eta 1992. urtean bigarren solairuko zorua erori zen arte. Auzolaneanegindako eraberritzearen ostean, erabilgarri dago berriz.

AUZOLAN ESPERIENTZIAK

ELIZAN kontzertuak eta jaietarako txosnakantolatzea ez da ohikoa. Usurbilgo auzoan,ordea, hainbat hamarkadatako tradizioa da.Aginagak betidanik izan du herri izaera indar-tsua eta eliza zaharrak elkargune funtzioa betedu 60ko hamarkadatik. Besteak beste, Kaoti-ko edota Su ta Gar taldeak aritu dira bertan.

Udalak egiten ez badu, guk egingo dugu“Hainbat urtez erabili dugun arren, azkenurteotan eliza zatika erortzen ari zitzaigulaohartu ginen –dio Aritz Aranburu aginaga-rrak–, paretak erortzen ari ziren, itoginak geni-tuen, leihoak hormatuta zeuden. UsurbilgoUdalari konponketak egiteko eskatu genionbehin baino gehiagotan, baina ez zegoen haienlehentasunetan, eta lana atzeratzen ari ziren”.Azkenean, 2009. urtean, auzotarrek erabakizuten eurek emango zutela urratsa.

Hala, Bidean Agiñarron Herri Elkarteasortu zuten, gazte eta helduak biltzen ditue-na. Herriko bi eraikuntza enpresa konbentzi-tu zituzten konponketa lanetarako materialauzteko eta aholkularitza lanak egiteko.Horren ostean, euren proiektua txostenbatean bildu eta gero, Udala konbentzitzeaere lortu zuten. Bizilagunek auzolanean diruabildu bazuten ere, Udalak ordaindu zizkienenpresaren gastuak. “Konponketa lan guztia,ordea, herritarron artean egin dugu –azaldudu Aranburuk–; erremintak hartu eta eginahala ikasi dugu”.

2013ko otsailean hasi zituzten lanak eta seihilabetetan lehenengo erreforma amaituzuten. Inaugurazio bazkaria egin zuten, etaordutik, Aginagako elizak aurreko elkargunefuntzioa bete du. “Egunerokoan erabil daite-keen zentroa izatea nahi dugu. Lehenago zuenfestarako funtzioaz gain, ekintza kulturalakgehitu dizkiogu. Oraingoz poesia errezitaldiak,bertso afariak eta antzezlanak egin ditugu,baina gure asmoa da herriari bizia emangodion proiektu jarraiagoa egitea. Auzotar orokgozatu ahal izango dituen jarduerak egin nahiditugu, hala nola adinekoentzako pilates esko-lak edo haurrentzako babesgunea”.

Asmoak asmo, halako proiektu bat sortueta mantentzea lan zaila dela aitortu du auzo-tarrak. “Horrelako egitasmoen motorra gaz-teok izan ohi gara, baina guk ere lan eta oku-pazio asko ditugu urtean zehar, eta ezin diogunahi adina denbora eskaini. Bestalde, orainarte borrokarako eta jairako gunea izandenez, zaila egiten ari zaigu adin ezberdine-koei eliza ere eurena dela adieraztea. Pixkana-ka lortuko dugula uste dugu”.

Konponketaren bigarren fasean sartzeardira aginagarrak. Goiko solairua berreraiki-tzeko helburuz, dirua crowdfunding bitartezlortzea espero dute. “Eta horreta-rako, kanpoan Aginagaren irudiaezagutarazten ari gara. Jendeakgure proiektuan sinesten badu,laguntza emango dio”. n

Aginaga biziberritzeko proiektua

Argazkietan,Aginagako eliza,konponketaprozesuan etaeraberritua.Egunerokoanerabiliko den zentrobihurtu etaguztientzakojarduerak egin nahidituzte bertan. Goikosolairua berreraikikodute orain.

| LIDE HERNANDO |

20 � 2014KO EKAINAREN 22A

IRITZIAREN LEIHOA

SVITLANAK ETA OLGAK gazteentzakoelkarte bat sortu zuten Europar Batasune-ko (EB) Youth programan parte hartzeko(egun Erasmus +). Programak diru-lagun-tzak ematen ditu Europako gazte elkar-teekin topaketak antolatzeko. Aitzakiatrukaketa kulturala da, hau da, EBkordaindutako bidaiak eta parrandakherrialde desberdinetako jendearekin.Unibertsitateetan Erasmus egonaldiekduten fama horren muturreko bertsioalitzateke Youth programa, ikasketak ezdaudelako tartean eta diru asko ematendelako astebete inguruko ekintza batantolatzeko. Askotan topaketa antolatzenduen elkarteak (harrera herrialdekoak)etekin ekonomikoak lortzen ditu, ekialde-ko herrialdeetan diru hori asko izan daite-ke beraien maila ekonomikorako. Olgak23 urte ditu eta elkarterako lan egiten duEBetik jasotako diruari esker, Ukrainakobatez besteko soldata bikoiztu egiten dubereak.

Ukrainar gazte hauek ondo erakutsidute EBko marasmo burokratikoan diruaeskatzeko gaitasuna dutela. Horrelako jen-deak izpiritu kritikoa garatzen badu arris-kutsuak bilakatu daitezke sistemarako,baina nekez izango dira EBrako, ezberaiek ez eta Youth programetan partehartu duten gazte gehienak ere. Antzekoaesan daiteke Erasmus programetan partehartu duten ikasleez eta irakasleez. EBkondo daki non inbertitu dirua, besteakbeste, unibertsitateetatik aterako dirabiharko agintariak, kazetariak, irakasleaketa intelektual gehienak. Lituanian uniber-tsitateko irakasleek soldata oso baxuakdituzte, horregatik, EBko dirua lortzeniaioak dira. Bereziki Erasmus programa

atsegin dute, honi esker astebetez Europa-ko unibertsitate batera bidaiatzeko aukeradute gastu guztiak EBak ordainduta.

Hamarkadak eman ditu EBk intelek-tual, kazetari, elite eta politikarien kritika-rako gaitasuna biguntzen eta europar uto-pia elikatzen diruaren bitartez. Arrakastaberezia izan zuen Sobietar Batasuna eror-tzeagatik umezurtz gelditu ziren ezkerre-ko alderdien artean. AEBetako militaris-mo eta eskumako politikaren aurreanbazirudien progresista eta demokratikoe-na EB zalea izatea zela. Baina, Europarutopia hori ez da existitzen, garai batean“sozialismo erreala” esaten zen bezala,bada garaia “EB errealaz” hitz egiteko etaez amesten dugunaz aritzeko soilik.

EB inperialismo ekonomikorako tresnabat da, gai militarretan AEBko maiordo-moa eta demokratikoki liliputar bat.Bitxia, munduan zehar demokrazia susta-tu nahi omen duen erakunde batek(batzuetan estatu kolpeak babestu arren,Ukrainan bezala) demokrazia dentsitateoso baxua du. Gure politika publiko askodiseinatu eta beste batzuk baldintzatzenditu, baina, hala ere, europar herritarrokdugun kontrol demokratikoa eskasa etazeharkakoa da. Erabakiak estatuetakogobernuek hartzen dituzte batzordean etaministroen kontseiluan, europarrek boz-katu ez ditugun bi erakundeetan.

Politikari “europar zale” gehienek Euro-pa gehiago eskatzen dutenean estatuei sobe-rania gehiago kentzea eskatzea dute etahauek demokratikoak diren heinean,Europa gehiago eskatzean demokraziagutxiago eta erabakitze esparruak herrita-rrengandik urruntzea eskatzen dute. Horrierantsi burokrazia eta erabakiak hartzekogaraian dagoen gardentasun falta eta osoondo ulertzen da zeinen erraza zaien neu-rri neoliberalak inposatzea. Hauenaurrean, EBtik dirua eta pribilegioak jaso-tzen ez dituzten klase apaletako jendeaskok, demokrazia eza eta neurri neolibe-ralak sufritzen dituzten berberek, berenhaserrea erakutsi dute abstenituz edoalderdi euroeszeptikoei botoaemanez. Bitartean, ezkerrekopolitikari askok asaldatu etaberaien elitismotik ez duteezer ulertu nahi izan. n

Europar Batasun erreala

EB inperialismo ekonomikorako tresna bat da,asunto militarretan AEBetako maiordomoa etademokratikoki liliputar bat. Bitxia, munduanzehar demokrazia sustatu nahi omen duenerakunde batek (batzuetan estatu kolpeakbabestu arren, Ukrainan bezala) demokrazia dentsitate oso baxua du

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA

IÑIG

OA

ZK

ON

A


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

2014KO EKAINAREN 22A�22

NOSTALGIATIK eraikitzen den herri bat,edo bizitza oso bat kasu, ez da eraikitzenden zerbait. Nostalgian bizi garenok, 80kohamarkada bizi nahi izan genuen belaunal-di frustratuak ez du topatzen usu, gaurko-an egin nahi duena. Bihar ordea, nostalgiazbegiratuko dugu atzera.

Memoria kapsulak behar ditugu baina,igarotakoa, gogoratzeko baino, gogoratzendugunaren ustea egikaritzeko. Armarriakbatzuetan, kaleen izenak, historia propioadioten liburuak, argazki gogoangarriak, unehistoriko-epikoak. Giza kateak, bozak ira-baztea, diskurtso hura, Erret Etxeari bizka-rra ematea, plazerez abortatzea.

Apeta nostalgikoekin eraikitzen duguoraina agian, baina badakigu jakin, memoriakapsulak behar ditugula geroan gaurkoa nahidugun bezala gogoratzeko. Solik “Dakienakbadaki/nora dijoan jakiteko/behar duela/nondikdatorren jakin”. Eta orain, basoak eraitsi diz-kigute, sortu berri ditugun memoria kapsu-lak eraitsi nahi dizkigute, hala usteko baitute,behin gauden lekuan gaudela ahaztua izangodugula nondik gatozen.

Ez dakitena da, aspaldianikasi genuela memoria gorpuz-ten. Eta hori ezin diotela eraitsiherri bati, bizitza oso bati, gor-putz bati. n

EGUZKIPEAN. Ataunen, Gipuzkoako ertzeko herriantokatu zitzaigun eskuak lotzea gure herriaren erabaki-tzeko eskubidea errebindikatzeko. Bizikletazale taldebatean murgildurik jai giro ederrean ibili ginen, musi-ka eta kantuen laguntzaz. Eguzkiaren izpiak eta beroaez ziren arazo izan, jende andanaren mobilizazioakpoza ekarri baitzigun ilaran egondako guztiei. Pozga-rria da, Europako hauteskundeen osteko koiunturapolitikoak eta Espainiako erregearen abdikazioakazken ukitua eman baitiote sistemapolitikoaren krisiari. Badirudi Espai-niako trantsizioaren sindromea gain-ditzen ari garela eta bere partidu poli-tiko nagusiak zein bere instituziogorenak, monarkia kasu, eztabaidaga-rriak izateaz gain, kolokan jarri dai-tezkeela beldurrik gabe.

ENERGIA. Hauteskunde europa-rretako kanpaina eskasean gutxi ezta-baidatu da energiaz. Kanpaina hasibaino lehen jakin genuen Madrilgo Gobernua etaNuclenor (Iberdrola + Endesa) Garoñako zentralnuklearra berrirekitzeko saioak egiten ari zirela. 15urte gehiago (43 urte ditu zentralak) funtzionatu ahalizateko 100 milioi euro baino gehiago inbertitubeharko dituzte konpontze –eta segurtasun– lanetan.Arabako Partidu Popularrak ez du ontzat eman jokal-di berri hau eta EAJk aldiz haustura hidraulikoaren

(fracking) aurka dagoela baieztatu nahi izan du Euro-pako hauteskundeen ostean. Nola ez. Energia politi-karen bi gai hauek polemiko samarrak izan dira azkenurteetan eta emaitza elektoralak oso adierazgarriakizan dira. Eta nire galdera da, energia nuklearrik gabeeta fracking bidezko gas metanorik gabe, nondik lor-tuko dugu energia?

HONDAR PETROLIODUNAK. Estreinakoz Europaosoan, Repsol-Petronor enpresak Muskizen duen fin-

degira Kanadako hare bituminosoakheldu dira, hots, petrolio astuna etakutsakorra Ipar Amerikatik erosidute. Eta horrek adierazten du gureeredu energetikoaren norabide gal-dua. Muskizen dagoen findegiak,askotan erraustegiekin gertatzen denmoduan, materia behar dute martxanegoteko eta urrunetik ekarri beharbada, hori kutsakorragoa izateazaparte, ez da ekonomikoa izaten.

Koke planta berriak petrolio “zikin” horiek fintzekobalio du baina etekin ekonomikoa ateratzekoa ezdago hain argi. Petronor kolokan dago, oso. Horrega-tik, giro politiko berrian energia politika-ren ildoak eta eztabaidak sustatu beharradaukagu. Independentzia energetikoarenziria bukatu da eta eguzkia dugu iraunkor-tasunerako bide bakarra. n

Petrolioa, ez dago gure esku!

Iñaki BarcenaEKOLOG ISTAK MARTXAN-EKO K IDEA �

KattalinMiner�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

Memoriaren kapsulakIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Nire galdera da,energia nuklearrikgabe eta frackingarengas metanorik gabe,nondik lortuko duguenergia?

- IRITZIAREN LEIHOA


EZ DUT INOIZ Ehun urte bakarda-dean berriro irakurriko. Zorion-tsua izan zareneko lekuetara ezbaduzu itzuli behar, orduan,Macondora ez naiz berriro hurbil-duko. Hobe da mitoak pertsonalkiez ezagutzea, zer gerta ere... 16urterekin liluratu gintuzten libu-ruekiko harremanak ez diraberreskuratu behar. Dena den, ezginateke berdinak izango liburuhori irakurri gabe.

Nola esan. Behin irakurrita,modu inozoagoan begiratzen dugumundua, eta uste dut ez dela txarre-rako izan. Ehun urte bakardadeanargitaratu gabe, mundua leku grisa-goa eta tristeagoa litzateke. Beraz,esan daiteke liburu horrek munduahobetu duela, neurri apalean badaere. Hala ere, Gabok eleberria idaz-teari uztear egon zen, ez omen zue-lako hasiera on bat aurkitzen, per-tsonaiak ez omen zitzaizkiolakoburura etortzen, eta eguneko beha-rrak asetzeko dirurik ez zeukalako:bi seme-alabak eta emaztea, bainadiru-sarrerik ez. Kotxea eta etxe-tresnak bahituran eman beharzituen idazteari eusteko, erlojupekolasterketa eroan murgilduta, berefamiliaren pobrezia nola larriago-tzen zen ohartuz, baina bere egin-kizun madarikatu hori ezin utziz.

Bere lagunen laguntza hil alabizikoa izan zen, literalki, eta lite-raturaren mesedetan. Haienartean Jomi García Ascot etaMaría Luisa Elio gertuenak ziren,Gaboren seme-alabez arduratzeneta García-Márquez familiari egu-neko bizigaiak ematen. Jakinadenez, Ehun urte bakardadean biko-te horri eskainia dago.

Maria Luisa Elio izan zen esku-izkribua irakurtzen aritu zen lehe-na, esaldiz esaldi ia-ia. “Nahi badu-

zu, liburua zurea da”, aitortu zionGabok. Hori dena 1965ean etaMexikon gertatu zen, Kolonbiatikurrun, baina Iruñetik are urrunago.Iruñea? Bai, María Luisa Elio iruin-darra zen, abokatu errepublikanobaten alaba. 1936ko kolpe faxista-ren ondorioz, bere aitak ezkutatubehar izan zuen hiru urte luzez, LaMeca zahar-etxeko zoko ilun etaestu batean, armairu batean giltza-peturik. Hortik 200 metrora, goize-ro entzuten zituen fusilamenduenhotsak, Gaztelubideko harresietan.

Gerra bukatuta, familiarekinelkartu zen Parisen, eta Mexikoraatzerriratu ziren, 30 urte geroagoGarcía-Márquezen auzokideakizango zirela susmatu gabe. Maria

Luisa Elio neskatoak ez zuen jaki-terik Ehun urte bakardadean gauza-tzeko konplize ezinbestekoabihurtuko zela.

Agian, emakume iruindar huragabe –36ko kolpe faxistak atzerri-raturik–, gaur ez genuke Gaborenmaisulana irakurtzeko aukerarikizango.

Eta mundua oke-rragoa (edo gaiztoa-goa) izanen litzateke.Agian. n

1936ko gerrarik gabe, Ehun urte bakardadean ez?

Ivan Gimenez� KAZETARIA

Bere lagunen laguntzahil ala bizikoa izan zen,literalki, eta literaturarenmesedetan. Haien arteanJomi García Ascot etaMaría Luisa Eliogertuenak ziren (...).Jakina denez, “Ehun urtebakardadean” bikotehoni eskainia dago


ERDIKO KAIERA

Nola definituko zenuke aurtengo Begira Photo-ren egitaraua? Zein du azken helburua?Egitaraua oso osatua egin dugula iruditzenzait, eta espero dugu oharkabean ez delapasako. Begira Photoren azken helburuaargazkilaritza garaikidearen zabalkundean etaezagupenean laguntzea da.

Zortzi egileren erakusketa, hitzaldiak, ikus-entzunezkoen proiekzioa, hiritarren parte-har-tzea bultzatzen duten ekimenak... Begira Photojaialdia argazkigintzaren erakusketatik haragodoan jaialdia dugu.Begira Photok kultura fotografikoarekikointeresa bultzatzen du, erakusketek horretanlaguntzen dute, eta jaialdiaren ardatza dira.Baina argazki sorkuntzarekiko interesa dutenpertsonak, eta publiko orokorra erakartzekohainbat ekitaldi ere antolatu ditugu. Argazki-laritzaren gaineko ekimenak eskaintzeaz gain,zinema, bertsolaritza, antzerkia eta musikaikuskizunak ere antolatzen ditugu jaialdiarenbarruan.

Zerk bultzatu zaitu Begira Photo jaialdiarenagintea hartzera? Argazkilari gisa baduzu ibilbi-de bat egina.Urteak daramatzat argazkiak egitetik haragodoazen proiektuetan parte hartzen. Funtsez-koa iruditzen zait sortzailea bera izatea argaz-kigintzarekiko interesa pizten duten proiektuhauen partaide eta bultzatzaile. Begira Photojaialdia dugu horren adibide garbiena.

Argazkigintzara jende gehiago hurbiltzea oteda jaialdi hauen helburu nagusia? Zaletu etaprofesionalen arteko topaketa? Komunitateaosatzea?Jaialdi hauek beharrezkoak dira argazkigin-tzaz gehiago jakiten laguntzen badute, etagehiago hitz egitea, hobeto ezagutzea etaargazkia mirestea baldin badakarte. Argaz-kiaren kulturarekiko eta sorkuntzarekiko

«Funtsezkoa da sortzaileekargazkigintzatik haragoko

proiektuetan parte hartzea»

LEO SIMOESBEGIRA PHOTO JAIALDIKO ZUZENDARIA

Durangoko Begira Photo jaialdiak laugarren edizioa beteko du aurten, argazkigintza garaikideabultzatzea eta erakustea xede duela. Leo Simoes iurretarra dugu jaialdiko zuzendaria,

argazkilari ezaguna, bere ofizioan konprometitua. Zortzi erakusketa izango dira Begira Photojaialdian, eta hitzaldiek, elkarrizketek eta hiritarren partaidetzak osatuko dute aurtengo

egitaraua, ekainaren 10etik 29ra. Kinua Argazki Elkartearen ekimenez antolatzen da.

| MYRIAM GARZIA |

RO

US

BO

ISIE

R


interesa duten pertsonei zuzen-tzen gatzaizkie, baita argazkigin-tza ikasketa tresna gisa edoentretenimendu gisa uletzendutenei ere. Begira Photo jaial-diak publiko espezializatuaren-gana jotzen du, argazkilari, sor-tzaile, komisario, argazkilarikolektibo edo elkarte, arte ikas-le, eta gainerakoengana. Bainapubliko orokorra ere oso gogo-an izan ohi dugu. Kalitatezkoargazkilaritzaren eskaintza zaba-la jarri nahi dugu agerian, etahonen inguruan krit ikarako,eztabaidarako eta hausnarketa-rako espazioetara sarbideaeskaintzen dugu.

Teknologia berriek erabat aldatudute argazkigintza. Ona ala txarrada argazkilarientzat?Beste lantresna bat da, beste osa-gai bat. Hala ere, argazkilaritzangarrantzitsuena begirada da, etakontatzeko ezer izatea. Osogauza gizatiarra eta ordezkaezinateknologikoki!

Bestearen begirada beharrezkoadu argazkiak?Ikusleek sorkuntza prozesuaixten dute, bada sorkuntza lanikikusmirarik gabe?

Ikusten ez denari ere argazkiaegin dakioke?Zer da errealitatea? Argazkia ezda. Argazkia fikziotik gertuagodago. Argazkilaritzak munduadakusa bere optikatik. Munduberri bat sortzeko balio du argaz-ki batek.

Zeintzuk dira disziplina honenazken joerak? Kasu egin beharzaie joerei?Argazkigintza zintzoa egin beharda, barrutik ateratzen zaizuna.

Euskal herritarren argazkilaritza nagusi daBegira Photoren programaren barruan. Zein dagure argazkilaritzaren osasun egoera?Hemengo argazkilaritzari erreparatu diogu,baina nazioarteko izaera garbia du jaialdiak.Aurtengo jaialdiaren zutabeetako bat euskalargazkilari gazteen lana da. Lan egin beharradago, zintzoki, modu serio eta konprometi-tuan. Tinko. Hortik helduko da sorkuntzalan ona.

Aurten laugarren edizioa duzue. Nola eragindie Durangoko eskualdeko biztanleei? Zer aur-kituko dugu Durangora hurbiltzen garenok?Horixe da jaialdiaren helburuetako bat:argazki sorkuntza mirestua izan dadila.Horretarako, kalitatezko argaz-kilaritzara hurbiltzeko moduaerrazten dugu, zenbait eremutandagoen argazki sorkuntza era-kutsiz. n

Erretratuak. Argazkilariak: CarlosAvello, Rayen Palacios, Adrián Arias,Carolina Panozo, Xabi Lumbreras.

Butterfly Days. Bego Antón.Gizakien eta tximeleten artekomaitasun istorioa dakar.

Desplazamiento. Garazi Erdaidedurangarrak oroimenarenkontzeptua esploratzen du, etahorren erlazioa argazkiekiko.

Cabanga. Godzilla.Bilbotarraren lana azokan izango daikusgai, ekainaren 10etik 29ra.

Bosnian Déjà Vu. Goiuri AldekoakEuropako hirugarren herrialdepobreenean egindako irudiak.

Surrounded. Helena Goñi. Hirihandi batera iritsi berri denarenbilaketa eta aurkikuntza pertsonalada erakusketa, egilearen hitzetan.

Perdida. Rous Boisier txiletarrakmemoriaren galtzea landu du bereamaren bidez: “Bere baitan zegoela,ulertzen eta zaintzen saiatu nintzen”.

Ero. Segun Lazkano. Ero egoeramentala dela dio egileak. Bildumahonetan gizaki bereziak aurkitukoditu ikusleak.

Begira Photoko zortzi erakusketak

ERDIKO KAIERA


DANTZA mugimenduan dagoengorputza baino gehiago dela sine-tsita, jauzi da proiektu honekinOrtzadar Euskal Folklore Elkartea.Berrogei urte beteko ditu aurten etahaietako hamabi, ideia hau lantzendaramatza. UNESCOk aireratutakoondare ez materialen barruan txokobat eskaini nahi zioten euskal dan-tzari. Nolabaiteko babesa ematekoasmoz, dokumentazio prozesu batjarri zuten martxan, gaur Nafarroa-ko Dantzen Atlasa deitu diotena.

Zerrenda bat osatuz hasi zutenbidea, baina helburua inbentarioaegitea baino sakonagoa dela nabar-mendu du Karlos Irujo elkartekokideak. Dantzan eta ez dantzarianjarriko dute fokua, bakoitzari fitxabat ireki eta modu “erakargarrian”plazaratuz. Izena, geokokapena,garapena, azalpena, argazkiak, bideo-ak, jantziak, partitura eta musikadefinituko dira. Erabilera pedagogi-koa izango duela ziurtatuta, dantza-riari, ikertzaileari, kultura maitaleari,argazki zaleari eta jakin-mina duenorori zuzendutako ataria izango da.

Nafarroako dantza asko herrikoibihurtu dira Euskal Herriko gai-nontzeko herrialdeetan: Lantzekozortzikoa, larrain dantza, bolanten martxak,jauziak… XX. mendearen hirugarren hamar-kadan Bizkaiko dantzak zabaldu ziren bezala,orain eragina ekialdetik datorrela adierazi du

Irujok. Historia edo orografiakontua dela eta, Nafarroak bestejendarteekin errazago kontakta-tu du eta mugimendu kulturalaekarri die. Hortik omen datordantzetan ematen den aniztasu-na: “Beharbada horregatik iraga-nean baino garrantzi handiagoadauka orain Nafarroak”. Horrelabada, ‘euskal’-ek geografia,administrazioa edo kultura defi-nitzen ote duen zalantzan, atla-sak euskal dantzak jasotzendituela adierazi du Irujok:“Nafarroa Euskal Herria da eta,beraz, euskal dantzak agertukodira bertan, jatorri desberdineta-koak izan arren”. Dantzak fitxategi bihurtu eta

webgunea eratzen ari dira orain.Ilusioz baina kostata ari diralana aurrera ateratzen: “Guredenbora librean ari gara laneaneta idatzi, zuzendu eta argaz-kiak bilatu behar ditugu. Ama-teurrak gara, gainera… Lanmardula”. Atlasa publiko egite-ko gutxienez hamar dantzenfitxak prest izan nahi dituzteeta ekainerako sarean erabilga-rri egotea espero dute. Hala ere,

bakoitzaren xehetasunak erabilgarri izatealuzerako lana izango da.

Ortzadarren ibilbide luzeak eman dienjakituriaz gain, liburutegiak arakatzen zein

Arbasoekiko lotura etaetorkizuneko ohitura

NAFARROAKO DANTZEN ATLASA

Ia 300 dantzek mugimendua, aniztasuna, identitatea eta historia azalduko dituzteNafarroako Dantzen Atlasean. Bizirik daudenek, hildakoek zein bidean jaiotakoek

babestuko dute utzitako ondare ez materiala. Hala ere, Euskal Herrian dantzaren ingurukoikerketa, ezagutza eta transmisioan zenbat jende ibili den ikusita, ez da zalantzarik:

euskal dantza aspaldi hartu zen ondaretzat.

| AINHOA MARIEZKURRENA |

MurchantekoDorrea.


aurretik egindako ikerketak miatzen ibili diraazken urteotan. Hala ere, auzolanean gauza-tzen ari diren proiektua dela azpimarratu duIrujok, atlasa denona eta denontzat izateanahi dutela, identifikatzeko eta eman direnaldaketak jakiteko ezinbestekoa delako prota-gonisten partaidetza. Era berean, zerrendasekula itxiko ez dela baieztatu du: “Abiapuntubat besterik ez da. Hemendik aurrera zibe-rauzolana egin beharko dugu”.

Aldaketak guda lekuTradizioa identitatea eta gure arbasoekikolotura gisa ulertzen da. Baina gaurko mun-duari eta balioei ongi badatorkie soilik bizi-raungo duela dio Irujok: “Erabiltzen denjendartearen orainaz mintzatzen da tradi-zioa”. Hortaz, eguneratzeak tradizioarekinzerikusirik baduela dio, hori baita egunera-tzen dena. Eta baita etorkizunarekin ere,“ondorengoei erakusten diegulako nolakoakgaren adierazpen horrekin”. Halaber, atlasakdantzek izan dituzten aldaketak jasokodituela azpimarratu du.

Belaunaldiz belaunaldi gaur arte iritsi direndantzak erraz identifikatu ditu Ortzadar Elkar-teak. Jendartearen beste elementu askok beza-la dantzek aldaketak izaten dituztela gaineratudu, tradizionalak izaten jarraitzen duten arren:“Corteseko dantzak emakumeek ere dantza-tzen dituzte orain, baina horrek ez dio izaera

tradizionala kentzen”. Fitxa bakoitzak landukoduen garapenaren barruan aldaketa guztiaksartuko direla adierazi du: jantzien garapena,mugimenduena... “Gizartea banatzen deneansortzen diren irtenbide berriak, tradizio hitzaeta dantza guda-leku bilakatzen dira. Aspaldi-tik ematen den borroka hori ere agertuko daatlasean”, aipatu du.

Maisuek urtero dantza eta doinu berriaksortzen dituztela kontuan izanik, etengabekoaldaketak gertatzen direla gaineratu du:“Dantza baliagarria denean erabiltzen da.Gurean oso egoera zailean heldu ziren XX.mendera. Baina jendartea aldatzen doa etahorrek mantentzen ditu bizirik”. Dantza dan-tzariek gauzatzen dute eta orain arteko mate-rial grafikoetan “tamalez” gehiengoa gizo-nezkoa dela adierazi du. Hala ere,emakumezkoen partaidetza handiarekindokumentuak sortuko dituzte.

Garai batean egiten ziren dantzak gaurbihurtu dira tradizionalak eta, beharbada,gaur ere tradizioa sortzen ari da. Jendearen“manifestazio espresibo” gisa ulertuta, ani-tzak dira orain atera daitezkeen argazkiak.Tradizio batzuk galdu eta besteak sortu egi-ten dira. Orain arte biziraun dute-nak, berreskuratutakoak zeinbidean asmatutakoak batuko dituAtlasak, “zilegitasunik kendugabe”. n

Otsagabiakoneskak.


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

JULE GOIKOETXEARENTZAT humanitatea da zentzu-gabekeriaren gainean zuzen, tente ibiltzeko sofisti-kazio bat. Lerro zuzenari jarraitzeko ezgai, liburubat idatzi du trinkoa eta tapitua, bihotzera bainoburura apuntatzen duten jaurtigaiak botatzen ditue-na. Topikoak eta paisaia ezagunak alde batera utzieta poesia bitala eta gartsua idatzi du. Arriskatu egindu, eta kontzeptualki berritzaileak begitandu zaizkitTractatus honetako hainbat hausnarketa liberatzaile.Batzuetan ematen du tratatu logiko-filosofiko batpoesiaren baliabideekin eraikia, arean ezkorra bainaerrenditzen ez dena. Aitaren heriotzak eta inoizdesagertzen ez den maitasunak utzitako hutsuneaulertzeko modu bat ere izan ei da Tractatus, TomasGoikoetxeari amultsuki eskainia.

Idaztearen –bizitzearen beraren– pribilegioa ospa-tzeko modu bat eta galdera sakonak egiteko aitzakia,biak dira era berean Tractatus. Eta jarraitzen ez baditutbetiko bideak? Eta egiten badut zer edo zer desberdi-na? Eta etika berriak estetika berria beharko balu egokiespresa gaitezen? Erosokeriaren eta anestesiaren kon-trako mendeku literario legez, topikoak ez du lekurikliburuan: “Biolentziaren/ ordena sinbolikoa/ aitada.// Amaren/ ordena sinbolikoa/ biolentzia da”.

Matriarkaturik gabeko patriarkaturik gabekoalderdirik gabeko akademiarik gabeko ezkerrik

gabeko eskumarik gabeko liberazio bat da Tracta-tus. Haziz-haziz doan liburua da, aberastuz bidaie-kin, sexuarekin eta amoralitate kontziente eta mili-tante baten zapore gazi-gozoarekin. Urrun direnlekuetara eroango zaitu poesia erdi-enkriptatuhonek, gauzak zuzenean barik zeharka eta bere bai-tan kiribilduz esatea nahiago duen estiloarekin, sin-plismorik gabe.

Ordena iraultzeko eta salaketa egiteko bide askizuzenak hautatu ditu poetak. Zaunken antzeko errit-moa dauka berba pisutsu eta kontzeptu jasoen poe-sia modu honek. Lerro laburrak dira nagusi, metafi-sikaz kargatuak. Testu bat arina ezin lortu daitekeordea material astunokin, eta halabeharrez esperi-mentua nahasi xamarra gertatzen da, arean hotzaegin zait. Horrek ez du esan nahi ez duenik perlarikoparitzen noiz edo noiz, beltz eta eder: “glaziar batere badaukat/ adimena bezain kolonizatua/ milakaurte eta gero/ niregain urtzea erabaki duena”. Denadela ezkutuan geratzen dira, lastima, puzzle abera-tsaren pieza batzuk, estetika hutsetik eta hitz hanpa-tuetatik landa gehiago arriskatu eta hiz-tegi xamurragoa, gura badakonbentzionalagoa, ez erabiltzearren. n

Igor Estankona

TractatusJule Goikoetxea

Susa, 2014

Mozorroa erantzi

Helduen Literatura


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

90EKO HAMARKADAN sistemak ia guztiaasimilatuta zeukan, eta horren barnemusika undergroundaren zati handia.Hardcore-punk eszenak sorpresa gutxieskaintzen zizkigun eta bat-batean Ara-goitik hardcorea berrasmatu zuen ElCorazón del Sapo izeneko taldeak. Musi-kalki ez ezik, musika estiloa baino bizi-jarrera den honek zentzua hartu zuelakoberriro; ezarritakoa ezbaian jarri eta sun-tsituz gizakia eraikitzekoa. EuskalHerrian ehunka bihotz berpiztu zitueneta taldea bera ere gure herriaz maitemindu zen.Hala, taldeko abeslari Fer Apoa euskalduna duguaspalditik. Punk-rock-and-roll kementsuena euska-ratu eta euskaldundu zuen Kuraia taldean aritu zeneta gaur egun musika industriala berpiztu duenMatxura taldean ere badabil. Baina bi proiektuhorien artean, Kantabriako Kloakao taldeko kidee-kin eskola zaharreko hardcore-punk amorratuenaegiteko Estricalla [hondamendia aragoieraz] sortuzuten.

Stop Control zigilu propioak ekoiztuta, kirola etamatxinada batzen dituzten hiru disko sukoi kaleratudituzte, euskaraz eta gaztelaniaz abestuta: Gimnasiarevolucionaria bata, Fuegos Olimpicos bestea, eta orain,Triple asalto mortal. Zapatilla hutsa, eskola zaharrekoaeta odolustu arte haginka egiten duena. Taldea musi-kalki mingarria eta oldarkorra bada ere, hitzek gizar-tean irensten duguna eraitsi eta gizakia erdigune iza-teko kontzientzia pizten dute nabarmen. Hitz osolanduak dira Fer-enak eta bibliografia zabala eskain-tzen du disko guztietan.

Hirugarren lan hau orain arteko borobilena da,hardcore-punkaren irmotasunari eta garraztasunariederto eutsiz, ñabardura zein osotasun zabalagoaeskaintzen diona. Kloakao taldeko bi kide gelditu

dira eta horiei Erantzun-ekoHodei eta Hartzak Blues Band-eko Erik gehitu zaizkie. Taldeabere onenean dago.Rockbespier r e 1793 abestiak

hardcore-punka gainbegiratu eta bukaera industrialadu. Ra-Joy división 1312 and his fascists dogs eskola zaha-rrekoa, hardcore amorratua da, distortsioak lagun-duta. Radio paranoika 99.00 am kantak punk-rocketikhardcore metalerora egiten du salto. 68º infernuko sua-ren kluba-k Fer-en marka laburbiltzen du hardcoreaeta melodia tartekatuz. 397 días encerrado en un cuartode baño abesti bereziena da, intro intrigantea, 713ªvoAmor-en arrastoa, hardcorea eta heavya (barkatu,rock gogorra) uztartuz.

Biniloaren B aldea Sal Paradise eta Dean Moriartyren17. bidaia Martera abestiak zabaltzen du, erritmo alda-keta eta melodia bereizgarriekin. Opus diaboli 666 mal-dan beherako punk anfetaminikoa da. Ziklo bat naizizenburuaren espresio bera. 2luzik RKLren zigiluaduen punk azkarra. Eta bukatzeko, pastelaren ginda,The real terrorist and his 1001 weapons of mass oppression:antzina DOA talde kanadarrak Dead Kennedys-ekoabeslariarekin batera egin zuen maisu-lanaren haritik,Estricallak Jello Biafra gonbidatu eta antzeko emaitzalortu du, potentea, rockeroa, oinarrierritmiko oso sendoa duena eta bukatzeanahiko ez genukeena. n

Iker Barandiaran

Gizartea aldatzeko ariketa etengabea

Triple salto mortalEstricalla

Stop Control, 2013

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


Leirek eta Andonik ZureEsku Dago brikolaje denda

zabaldu berri dute. Paretikpasatzen diren guztiek irri-

barretxoa egiten dute era-kusleihoan ipini dutenkartela irakurtzean:

“Aizu! Ez izan beldu-rrik eta saia zaitez zurealtzariak zuk zeuk egiten!Ez ahaztu Noeren Ontziaamateur batek egin zuela,eta Titanic, aldiz, profe-sionalek!”

Hitz gezidunak Gaia: intsektuak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

Brikolajea

VIENAKO------------KOLOREGORRIKO

MEA

POLTSIKO------------

NAUKA

IRRITSU, ALAI------------JOAN DEN

GAUEAN

ABIATZEN DA------------

MANTENDU,EUTSI

---------------------------------------

EAKOHERRITARRA

------------HANKAREN

ATAL

------------

22------------IODOARENSINBOLOA

103 ERROMATAR

ZENBAKIZ------------NEKAZARI

BALDARRA------------GALERA,

GALTZAPEN

ITZULIAKEGINEZ

------------LANDARE

MOTA

TRUKE------------DESAGER-

TUTAKOUGAZTUN

NEBAK------------

NAFARROAKOHERRIA

EREMU,ARLO

------------33

ILE------------BEHIAREN

KUME

GIPUZKOAKOUDALERRIA------------

ZERGA (AL-DERANTZIZ)

TALIOARENSINBOLOA------------LITROA

BIZKAIKOUDALERRIA------------ESKULANA

44------------PERUKO

BARRUTIA

---------------

IRATZE SAIL------------DA, NIRI

GAIXO

11------------ERAIKIN

ERLIJIOSOA

TONA------------

EMAKUMEZ-KO IZENA

IPURUA------------

APARKATZE-KO SISTEMA

------------

------------

MILA KILO---------------HUTS, AKATS

11 22

33 44

KO

NT

SON

AN-

TE

ER

RE

PIKA

-T

UA

----

----

----

BAL

IOA

DZ

RI

OR

AE

IN

UR

RI

AC

KL

IZ

AI

TZ

UL

IK

AT

TR

UK

AN

AI

AK

XU

ES

AI

LB

IL

OO

RR

EA

LE

ZO

TL

AO

UG

AO

ER

LE

AP

LA

ST

IK

AI

RA

ZT

OR

ZA

IT

ER

I

E U T

PN

AB

AT

A

V I E

I R

USD

A

LUK

EE

LST

AD

-CC

BY

SA

USD

A

J OH

NSE

VE

RN

S


ALEA - ERDIKO KAIERA

“JAKIN EZAZUE iraultza isila gerta-tzen ari dela. Ez da eztandarik, eztazarata berezirik ere, baina errealita-tea une oro aldatzen da, esandakohitz bakoitzeko”. Hau aipatu etagero, Yoko Onok Amerikan osobogan dagoen meditazio liburuagomendatu zigun, GuggenheimMuseoan paratu duen Half-a-WindShow atzera begirako erakusketarenprentsaurrekoan. Trajez jantzita,hego zabaleko kapela buruan etabetaurreko beltz handiek aurpegiaestaltzen diotela, halaxe agertu zenaurkezpen jendetsuan.

Azken 50 urteko sorkuntza bil-tzen du atzera begirako erakusketahonek, berrehundik gora piezazosatuta dago eta Bilboko Guggen-heim museoko hirugarren solairuosoa hartzen du. 60ko hamarkadanegindako performanceen argazkiak,instalazioak, 16 mm-ko filmak, egu-neroko objektuak artelan bihurtu-rik, Plastic Ono Band musika tal-deari eta sortzailearen ibilbidemusikalari eskainitako aretoa...

Europan barrena biran dabilHalf-a-Wind Show erakusketa. Inoriez zaio oharkabean pasako YokoOno, batzuentzat madarikatua daeta besteentzat mirestua, baina ino-laz ere arrastorik uzten ez duena.

Bilboko zenbait lekutan, hiriareneguneroko paisaia eraldatzen dutenhiru hitz jarri ditu sortzaileak: “Eginhegaz”, “Amestu” eta “Imaginatu”.Euskaraz eta ingelesez daude idatzi-ta. Ez da lehen aldia Yoko Onokespazio publikoan eragiten duenik.Antzeko baliabide artistikoa erabilizuen Richmond-en (Virginia, AEB),1996ko erakusketan. Hitz horiekpublizitate euskarritan jarri zituenorduko hartan. Guggenheim museo-ko aretoren bateko paretan ere para-tu ditu euskarazko hitzak. Sortzea

sortzeagatik, horrela ulertzen duYoko Onok sorkuntza. Eta horrega-tik, askotan bihurtzen ditu egunero-ko objektuak artelan, haien behin-behineko izaeratik haragokoesanahia eman guran. Kontzeptua-ren bilaketa honetan, ez dira faltajarraibide zehatzak dituzten instala-zioak, Gela Urdineko Gertaera beza-lakoa, non gela urdindu arte, arra-tsaldeko argiaz edo, zain egon beharden. Edota gelaren ezkerrean jarrita-ko iman indartsu batek eraikitzenduen espazio okerra, Oreka piezan.Eguneroko objektuak eraldatu etamezuak igortzen dizkio munduari,sortzaileak adierazi zuenez.

Performanceak ere usu baliatuizan ditu Yoko Onok. Erakusketahonetan asko dira sortzaile estatuba-tuarrak egindako preformanceenargazkiak eta filmak. Gehienak, halaere, 60ko hamarkadan egindakoekintzak dira. Esate baterako Lon-dreseko Trafalgar Plazan egindakoa,Erresuma Batuaren sinboloa denharrizko lehoi handia izaraz estaltzealortu zuenekoa, 1967an. Lehen saio-an poliziak debekatu zuen ekintza,bigarren saio bat egin eta, film bate-

rako ari zirela esanez, lortu zuenlehoia estaltzea Yoko Onok. Espaziopublikoan esku-hartzea gustuko dusortzaile honek eta ekintzak argazki-tan biltzea ere bai.

16 mm-ko filmak ere badaudeerakusketa honetan. 5. Filma (Irrifa-rrea) izeneko pelikulan adibidez,John Lennonek berak 51 minutuzeusten dio lehen planoari, irrifarreegiten duen arte. 4. Filma (Ipurdiak)izenekoak 80 minutu ditu eta ipur-dien lehen planoak agertzen dituz-ten irudiz osatuta dago, zinemagin-tzaren xedea ezbaian jartzekohelburuz.

Yoko Onoren ibilbide musikalarieskainitako aretoa dugu erakusketahonen beste ataletako bat. John Len-nonekin batera, bakarka edota Plas-tic Ono Band taldearekin grabatuta-ko biniloen azalak, eta kontzertuengrabazioak ageri dira areto honetan.1962an hasitako ibilbide luzea duYoko Onok, 2012an Kim Gordone-kin batera (Sonic Youth)argitaratutako diskoa erebarnean du. n

Myriam Garzia

Yoko Ono eta iraultza isila

Half-a-Wind Show. Yoko Ono. Atzera begirako erakusketaNon: Bilboko Guggenheim Museoa.

Noiz: 2014ko martxoaren 14tik irailaren 4ra.

Babeslea: iametza Interaktiboa


ERDIKO KAIERA - OSASUNA | JABIER AGIRRE |

GARUNA ETA ORNO-MUINA estaltzendituzten mintzen narritadura eta han-turari esaten zaio meningitis. Egiturahorietan lesioak moteltzeko funtzioaduen likido zefalorrakideoan aldake-tak eragiten ditu gaitzak. Likido horigarrantzi handikoa da meningitisarendiagnostikoan, haren itxura nabar-men aldatzen baita gaixotasunamikroorganismo motabatek edo besteak sortu.

Beste arrazoi batzuk erebadiren arren (medikamen-tuekiko alergia, onddoak,tumoreak...), esan daitekemeningitisa bi eratakoadela kasurik gehienetan:

Birala arrisku txikikoaizaten da, eta inolako trata-mendurik gabe sendatu ohida, bere kasa. Enterobiru-sak eta herpes birusa izatendira sortzaileak gehienetan.Bost meningitis kasutik laumota horretakoak dira.

Meningitis bakterianoaaskoz ere larriagoa da.Gorreria, ikusmen-galera,hidrozefalia, garuneko kalteak etakasu batzuetan heriotza eraginditzake. Pneumokokoa eta menin-gokokoa dira gaixotasuna sortzenduten bakteriorik arriskutsuenak.Meningitis kasu guztien %15 ingurudira bakterioek eragindakoak.

Sintometakoren bat nabaritubezain laster onena medikuarenganajoatea da, hark diagnostikoa ziurtatueta neurri egokiak har ditzan. Edo-zein adineko pertsonei erasan die-zaieke meningitisak, baina usuagoada haurrengan eta 30 urtez azpikohelduengan. Ulertzekoa da guraso-entzat etengabeko kezka iturria iza-tea, inguruan kasuren bat aipatuorduko seme-alabek gaitza harrapa-

tuko duten beldurragatik. Norainoda larria, ordea?

Bakterio-meningitisaren sintomakBakterio-meningitisa gaixotasunlarria da, eta berehalako ospitalera-tzea eskatzen du. Sintoma batzukaski arruntak diren arren, badiraespezifikoagoak ere, aurrekoekin

batera medikuari diagnostikoa egi-ten lagunduko diotenak: sukarra etahotzikarak, goragaleak eta gorakobortitz samarrak –liburuetan esko-peta tiro baten modukoak bailirandeskribatzen dira–, buruko minhandia, argiarekiko sentiberatasunhandia, asalduak egoera mentalean,zurruntasuna lepoko aldean edogarondoan.

Zenbat eta denbora luzeagoa gai-xotasuna hasten denetik tratamen-duari ekin arte, orduan eta arriskuhandiagoa kalteak iraunkorrak izate-ko. Beraz, susmoa piztu ordukoantibiotikoak ematea komeni da,diagnostikoa argitzeko proba osaga-rriak hastearekin batera.

Ziztada lunbarraBehin betiko diagnostikoa egiteko,aipatutako sintomak baloratzeazgain, ziztada lunbarra erabiltzen da,horretarako kontraindikazio berezirikez badago behintzat. Proba horretanorratz bat sartzen da bi gerri-ornorenartetik, eta likido zefalorrakideoa ate-ratzen da. Baldintza normaletan, liki-

do hori argia eta gardenaizaten da; meningitis bakte-rianoa dagoenean, berriz,kolore arrea du. Likido horiaztertuz gaixotasuna zeingermenek sortu duen jaki-tera iritsiko gara.

Gaur egun haurrak txerta-tuta daude meningitisa era-giten duten bakterio gehie-nen kontra: pneumokokoa,meningokokoa, Haemophi-lus influenzae. Hala ere, txer-taketak ez du erabatekobabesik ematen, ez baitieeragiten meningitisa sordezaketen zepa guztiei.

Meningitis bakterianoa-ren heriotza-tasa, edo

ondorio larriak izateko arriskua,patogeno sortzailearen eta gaixoa-ren adinaren araberakoa da neurrihandi batean. Hilkortasuna oso han-dia da urtebetez azpiko haurtxoen-gan, behera egiten du helduenganeta nabarmen handitzen da adinekopertsonengan. Gaixoak aurretikzuen egoera klinikoak ere badu zere-sana, tratamendua egokia goiz jar-tzeak bezalaxe. Laburbilduz, trata-mendurik gabeko meningitisbakterianoak ia kasu guztietan hilga-rriak dira, baina gauregun, garaiz eta moduegokian tratatuz gero,heriotza-tasa ez da%10era ere iristen. n

Meningitisa: gauzak argitu nahian

Meningitisa ziurtasun osoz diagnostikatzeko ziztada lunbarra egiten da.

CH

EW

IE-C

C B

YSA

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


Kaixo Hasier. Baratzean landareen arteko tarteaestaltzeak bi helburu ditu: hezetasunari eustea etabelar “txarrak” atzeratzea. Lana eta ura aurreztu nahiizaten dira. Estalkia era askotakoa izan daiteke: plasti-koa, oihala, papera, kartoia edo edozein inaurkinorganiko: ezpala, lastoa, orbela, belar ondua, garoa,belar berdea...

Lur eta ingurune lehorretatik dator teknika. Kontuzgeurean. Europako toki bakanetakoa da hau, ur kantita-te eta hezetasun ikaragarriagatik. Teknika horrek heze-tasunari eutsi nahi dio, ureztatze premia apalduz etalandarearen estresa baretuz. Zure baratzean hezetasunhorren altzoan gaitzak gozo zabalduko dira, gehienakonddoek sortuak baitira...

Hemen askoz egokiagoa litzateke berez sortzen zaiz-kigun belar “txarrak” uztea. Askotan alferrikako lanajartzen diogu gure buruari: estetikagatik. Utzi belarraketa tartean haziko dira bai barazki bai eta fruituak. Eta,itzaletan, eguzki errainu erretzaileetatik babestuta, inonbaino guriago, xamurrago eta goxoago. n

Irakurleak galdezka

EZKURRA ALA EZKURRA dalehena? Horra paradoxa.Albaitariak eta arrautzaza-leak beste upel batekosagardotan ibiltzen dira:“Oiloa ala arrautza da lehe-na?”. Geurea landareak,eta ezkurrari heldu behar.Zein da, bada, lehena,ezkurra ala ezkurra?

Ezkurra Quercus genero-ko zuhaitzen fruitua da.Hemen ezagunenak: abari-tza (Quercus coccifera), artea(Q. ilex), ametza (Q. pyre-naica), ametz ilaunduna (Q.pubescens), erkametza (Q.faginea), artelatza edo arka-murka (Q. suber), haritzkandugabea (Q. petraea),haritz kanduduna (Q.robur), norteko haritza edoharitz amerikarra (Q. rubra)eta berauen arteko hibrido uga-riak, Quercus jende horretakoespezieak, genero gutxitan bezala,elkarren artean nahastu eta hibri-do berriak sortu zaleak baitira.Makina bat buruhauste eragitendiete botanikariei. Zenbait toki-tan pagatxari, pagaziari, pagahu-rrari, pagoaren (Fagus sylvatica)fruituari, ere “ezkurra” deitzenzaio, “pago ezkurra”.

Ezkurra zuhaitza ere bada.Zuhaitza esateko era ugarirenartean berezienetako bat: ezkurra.

Azkuek adiera hori jasotzen duenesaera pare bat bildu zuen: “Zoz-polak dirudi bere egurra eta egu-rrak ezkurra” (“ezpala egurretiketa egurra zuhaitzetik”) eta“Ezkur berereango zia” (“zuhai-tzetik ziria”; “zuretik ezpala”esaeraren tankeran).

“Ezkur berereango zia” esae-ran “zia” hitza “ziria” bezala inter-pretatzen dute (R.M. Azkuekberak, René Lafonek..). Bizkaierazagian hala da; baina, ez ote daekialdeko “zia”? Koldo Mitxele-

nak antzinako “zini”-tik eratorri-takotzat jotzen du: zia=ezkurra.Artearen ezkurra: artazi. Etahorrela, “ezkur berereango ezku-rra” edo “ezkurretik ezkurra”,hau da: “Zuhaitzetik ezkurra”.Polita litzateke...

Ezkurra diruaren sinonimoa erebada. Aberastasuna ezagutzekoabereak zenbatu beharbadira, abere horiekelikatu eta gizendukodituen ezkurra bera,txanpon egokia... n

Artearen (Quercus ilex) ezkurrak.

CE

BE

S-C

C B

Y3.

0

Ezkurra

Kaixo Jakoba. Zer iritzi daukazu BRF delakoarekin(Bois Raméal Fragmenté) egiten den baratzeaz?

Hasier Etxeberria (Gaztelu)


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

ERROMA, K.O. I. MENDEA. Neronenperadoreak, Zirku Maximokozaldi lasterketen zale amorratua iza-nik, kirola diruz laguntzea eta arau-tzea erabaki zuen. Gladiadoreenarteko borrokak erromatarren pasioazirela esan digute literaturak eta zine-mak. Baina zaleen arteko grina pri-mitiboenak eta lehia muturrekoenakZirku Maximoko hondarretan aska-tzen omen ziren, ez Koliseoan.

Inperioaren garaian lau taldenagusi lehiatu ohi ziren koadriga las-terketetan: gorriek Marte gerrarenjainkoaren omenez zeramaten kolorehura; zuriak haizearen jainko-jainko-sen taldea ziren; berdeek Ama Lura-rren kolorea defendatzen zuten; etaurdinek zerua eta itsasoa sinboliza-tzen zituzten. Neronek diru-lagun-tzak eman zizkien lau taldeei, laster-keta berean talde bakoitzeko hirugurdi lehiatzeko baimena eman zuen,eta orgazainei denboraldi beteanbeste talde batean “fitxatzeko” auke-ra zabaldu zien. Handik urte gutxiraDomizianok beste bi talde sortuzituen, moreak eta urre kolorekoak,baina ez zuten zale kopuru handiriklortu eta desagertu egin ziren.

Erromatar zirkuaren lehia gogorramuturrera eraman zuten Bizantziokohipodromoan. Erromako lau klubenartean nagusiki urdinak eta berdeaknabarmendu ziren Bizantzion. Etazaletasunak kirolaren muga gaindituzuen; taldea aukeratzeak konnotaziomilitar, sozial, politiko eta erlijiosoakzituen. Esaterako, berdeek merkata-riak eta errentariak ordezkatzen

zituzten eta monofisismoaren jarrai-tzaileak ziren, hau da, Jesus funtseanjainkozko izakia zela uste zuten, gizaezaugarririk gabea. Urdinak, aldiz,lurjabeak eta aristokratak izan ohiziren. Eta ortodoxoak. Justinianoenperadorea urdinzalea zen.

Lasterketarik ez zenean ere,batzuk zein besteak taldetan bilduohi ziren arerioen zaleei erasotzeko.Kaleko borroka haien ondorioz zau-rituak eta hildakoak ohikoak ziren.

Justinianoren erregealdi luzekokrisirik larrienetakoak lasterketazaleak izan zituen protagonista. 532.urtean tenka areagotu egin zen enpe-radoreak zergak igotzea erabaki zue-nean, Bizantzioren eta Pertsiarenarteko negoziazioek eraginda. Aur-kakotasun erlijiosoa ere pil-pileanzegoen. Eta, azkenean, bolborahipodromoan piztu zen. 532konahasmenduei Nikaren Istiluak esanzieten, matxinoek nika (garaipena)oihukatzen baitzuten, hipodromoanegon ohi zuten legez. Errebolta hiriosoan zabaldu zen, hainbat jauregieta Santa Sofia bera kaltetzeraino.Gainera, Justinianok ez zuen beretaldeko zaleen (urdinen) babesa jaso;behingoz, berdeek eta urdinek bategin zuten enperadorearen aurka.Eta Hipatio izendatu zutenbehin-behineko enperadore. Teodora enpe-ratrizak eta Belisario jeneralak altxa-mendua itzaltzea lortuzuten. Horretarako,kaleak zale urdinen etaberdeen odol gorriz tin-datu zituzten. n

Nondik dator“Brasil”toponimoa?

BRASIL IZENAREN jatorri eti-mologikoa oraindik argi ezdagoen arren, Adelino José daSilva Azevedo filologoarenteoria da onartuena. Harenarabera, hitzak zelterazko bar-kino izango luke jatorri; feni-ziarrek koloreztatzaile gorriaizendatzeko baliatzen omenzuten. Erdi Aroan, koloraga-rriaren erabilera zabaldu ahala,izenak hainbat aldaera hartuzituen: genoarrek brazi esatenzioten, gaztelarrek brasil.

XVI. mendearen hasieran,Pedro Alvares Cabral buruzutela, portugaldarrak egungoBrasilera iritsi zirenean, Caesal-pinia echinata espezieko zuhai-tzekin egin zuten topo. Zuhai-tzetik kolore gorri biziko zuraeta tindagaia lor zitezkeen etaportugaldarrek palo brasil esanzioten. Enborrak Europaraesportatzen hasi ziren bereha-la, ia espeziea desagertzeraino.Baina izenak iraun egin zuennonbait, Brasilgo gainerakosinbolo nagusietan koloregorriaren arrastorik geratu ezden arren. n

Arrastoak

FLA

GA

RT

BAR

TZ

ELO

NA

KO

MU

SEO

AR

KE

OLO

GIK

OA

ErromakoZirkuMaximokokoadrigalasterketakirudikatzendituenmosaikoa.

Kolore gorriak eman zion Brasiliizena, baina horren arrastorik ezdago Brasilgo banderan.

Antzinaroko hooliganak

Zer da GoiEner?Irabazi asmorik gabeko herritarrenkooperatiba energetiko bat, herrita-rrena. Jendeak ezagutzen gaituargindar hornidura ematen duenenpresa garelako; eta argindarhorren jatorria energia iturri berriz-tagarriak dira, bertokoak. Kito.Noski, guk ez dugu normalean gureburua era horretan aurkezten. Horiguretzat tresna da. Energiaren alo-rrean demokratizazioa nahi dugu.

Gaur egungo sistema demokratikoaez dela salatzen duzue, hortaz...Gabezia handiak daude, bai aldeekonomikoan bai energetikoan,izan ere biak oso lotuta daude, etaez gara konturatzen. Tira, kontura-tzen gara fakturak geroz eta gares-tiagoak direla, eta beraz badakiguzer eragin duen energiak gure egu-neroko ekonomian, baina ez duguorokortasuna ikusten. Petrolioarengailurraz hitz egin genezake. Ezinesan baliabide naturalak agortzen aridirela, baina produkzio prozesuakbai, gailur batera heltzen ari dira.Eskariaren eta eskaintzaren artekooreka galtzen ari da; eskaria gero etahandiagoa da, batez ere BRICS dire-lako herrialdeetan, Txinan, Indian,

Brasilen... nahiz eta Mendebaldeaneskaria pixkanaka jaisten ari den, etaEspainiako Estatuan nabarmen.Batzuek diote: baliabideak daude ia-ia betirako. Baina baliabide horiekerauzi eta merkatuan jartzeko behardiren prozesuak beherantz doaz.

Beherantz doazela esanda, zer adie-razi nahi duzu?Zailagoa eta garestiagoa dela erregaiaateratzea. Erauzketak daude Artiko-an, ur sakonetan... eta etekina gero

eta txikiagoa da. Energia unitate batateratzeko gero eta energia gehiagobehar dugu. Hori gertatzen da frac-kingarekin, petrolio astunekin...

Eta horrek badu zerikusirik GoiEnersortzearekin?Bai, badu. Gure helburua da gauzahoriez hitz egitea, jendeari ikusaraz-tea zer eragin daukan eguneroko

bizimoduan dugun kontsumo ere-duak. Eta ez dela batere jasangarria.Hainbat krisi ari gara jasaten, han-diena ekonomikoa, 2008tik datorre-na, baina ez dakigu krisi horrenatzean krisi energetiko bat dagoela.Ez dugu ikusten energiak ekono-mian daukan eragina. Irtenbideakbilatu behar dira, irtenbide jasanga-rriak eta tokikoak, ahal den neurrian.

Kostatu egiten da Espainiako Estatu-ko sistema elektrikoa ulertzea.Horren barruan GoiEnerrek zer egitendu, zehazki? Kateak lau begi ditu: ekoizpena,garraioa, banaketa eta merkaturatzea.1997an liberalizazioa eman zenean,lehenbizikoa eta azkenekoa baino ezziren liberalizatu –teorian gehiagopraktikan baino–: ekoizpena eta mer-katuratzea. Gu merkaturatzaileakgara. 2012 hasieran egin genituenlehen bilerak proiektua martxan jar-tzeko, eta asmoa ekoizle hutsak iza-tea zen. Beste herrialde batzuetanasko egiten ari dira hori. ErresumaBatuan, adibidez, komunitate ener-getikoak sortzen ari dira crowdfundingbidez. Hainbat pertsona elkartu,bakoitzak 1.000 euro-edo jarri, etateilatuetan plaka fotovoltaikoak ins-

SANTI OCHOA DE ERIBEGOIENERREKO ZUZENDARIA

2012an sortu zuten GoiEner energia-kooperatiba, eta iazko urrian hasi ziren lehen argindar-hornidura kontratuak egiten. Gaur egun, 1.600 bazkide ditu GoiEnerrek; kontratuak, berriz,

1.000. Kopuru apalak, baina azkar hazten ari direnak. Hego Euskal Herriko etxeetanargindarraren fakturak gero eta buruhauste gehiago eragiten duen honetan, Ochoa de Eribekoharra egin digu: “Gu kontratatzen gaituenak ez du gutxiago ordainduko”. Aldea energiaren

jatorrian dago: berriztagarria eta hurbilekoa besterik ez dute saltzen.

«Energiaren alorreandemokratizazioa nahi dugu»

| UNAI BREA |


“Konpainia handiek lortudute berriztagarriei ospeakentzea: garestiak direla,ez direla fidatzekoak...”


TERMOMETROA

talatu, edo geldirik zegoen zentralhidrauliko txikia berreskuratu, edo...Ekoizpena ez dadin izan urrutikogune batean –Garoñan, esaterako–,baizik eta norberaren etxetik gertu.

Azkenean, ordea, ekoizpenari ukoegin eta merkaturatze-enpresa sortuzenuten. Zergatik?2012ko urtarrilean EspainiakoGobernuak berriztagarriei “morato-ria” ezarri zielako. Hau da, ez dadiru-sari gehiagorik energia berrizta-garri instalazio berrientzat. Orduraarte, zuk instalatzen bazenuen ener-gia berriztagarrien planta bat, aldebatetik jasotzen zenuen salmentatikzuzenean ateratzen zenuen dirua, etahorri gehitzen zitzaion estatuak bule-tin ofizialaren bitartez ezarritakosaria: hainbeste produzitu, hainbestejaso. Horrela aitortu egiten zenberriztagarriek sisteman duten eraginona. Izan ere, 2012 aurretik jarritakoinstalazioek segitzen dute diru-sariajasotzen. Hori bai, murrizketekin etaatzerapenekin.

Eta zein da berriztagarriek sistemanduten eragin ona? Ez duzu hainbeste erregai fosil

inportatu behar, ez duzu CO2 isu-riengatik ordaindu behar, tokikoekonomia bultzatzen duzu... Denaden, berriztagarrien sektoreak asko-tan aldarrikatu du nahiago lukeeladiru-sari hori ez jaso, eta aldiz,“kutsatzen duenak ordaindu egitendu” printzipioa ezartzea. Hau da,berriztagarrien errentagarritasunasarien bidez puztu beharrean, bes-teei, kutsatzaileei (ikatza, gasa...)ezar diezaietela isuna. Baina erregaifosilen sektorea oso boteretsua da,eta ez ziren ausartu halako zigorneurririk ezartzera. Horregatikasmatu zituzten diru-sariak, nolabaitaitortzeko berriztagarrien onura.

Eta 2012an kendu, hala ere. Hainzuzen, UNESAk, argindarraren alorre-ko konpainia indartsuenak biltzendituen elkarteak, esaten du herritarrenfaktura hainbeste garestitzearen erruaberriztagarriei emandako sariena dela. Bai, fakturaren zati bat sari horiekordaintzeko da, baina ez da esatenberriztagarriek argindarraren pre-zioa jaisten dutela. Guk fakturanordaintzen dugu merkatuan atera-tzen den prezioa batetik, eta berriz-tagarrientzako diru-saria bestetik.

Haize-errota batek ez duenean ezerekoizten, ez diogu saririk ordain-tzen, baina merkatuan prezioa igo-tzen da. Aldiz, iturri berriztagarriekenergia ekoizten dutenean arginda-rraren prezioa jaisten da, baina sariaordaindu behar zaie. Non dagooreka puntua? Ikerketak egin diraeta ikusi da kilowatt-ordu bakoitze-ko ia 40 zentimoko saria ordaindugenezakeela, eta berriztagarririkgabe argindarrak merkatuan hartu-ko lukeen prezio berean egongoginateke. Baina berriztagarrienonura guztiekin.


SANTI OCHOA DE ERIBE - TERMOMETROA

��

��

��

��


TERMOMETROA - SANTI OCHOA DE ERIBE

Zenbat ordaintzen zaie orain?Hamabost zentimo. Oraindik askozgehiago ordaindu ahal izango genie-ke, eta balantzak kontsumitzailea-ren aldekoa izaten jarraituko luke.

Hori horrela bada, zergatik eten diradiru-sari horiek?Energia iturri berriztagarrien haz-kundea gelditzeko. Berriztagarrienezaugarrietako bat da energia askozmodu demokratikoagoan eskuratze-ko aukera ematen dutela; instalaziohandiek ez dute hori. Edonork jarditzake plaka batzuk teilatuan, edolagun batzuekin elkartu eta zerbaithandixeagoa muntatu. Era horretan,kontsumitzailea da kontsumitzenduen energiaren jabea, eta enpresahandiei ez zaie hori interesatzen.Berriztagarriek garapen azkarra izandute, eta konpainia handiak suma-tzen hasiak ziren ez zirela gai izangoegoera berrira garaiz egokitzeko.Ondorioz, negozioa galduko zuten.

Asko esatea dirudi, Iberdrola batek,esaterako, negozioa galduko duela...Kontuan izan behar da Espainiakoadreiluaren boom-ean gas ziklo kon-binatuko 25 gigawatt inguru instala-tu zirela estatuan (pentsa, energiamota guzti-guztiak batuta 100 giga-watt daude instalatuta). Eraikuntza-ren hazkundeak jarraituko zuela ustezutenean egin zuten inbertsioa.Baina 2008an burbuilak eztanda eginzuen, elektrizitate eskariak beheraegin zuen, eta aldi berean berriztaga-rriak zeharo zabalduta zeuden ordu-rako. Argindarra sarean sartzekogaraian, ekoizle batzuek lehentasunadute, eta hain zuzen ere sartzen denazkenetako bat gasa da. Jakina, gaszentrala errentagarria izateko, gasaerre behar du, ze gainera, gasa aldezaurretik erosita dute, urte batzueta-rako. Zentral gehienak UNESAre-nak dira, eta UNESAk pentsatzendu: nola edo hala nire inbertsioaerrentagarria izatea lortu behar dut.

Hortik dator Espainiako Estatuaneman den erreforma elektrikoa?Bai. UNESAko enpresek boterehandia dute. Madrilgo Kongresukodiputatuek onartu dute eragin han-diena duen lobbya energiarena dela.Egoera iraultzeko berriztagarrienkontrako kanpaina abiatu dute, bifronte dituena. Batetik, hedabideenbidez –ez da ahaztu behar hedabi-de nagusietako iragarle handieneta-koak direla– ospea kendu dieteberriztagarriei: garestiak dira, ezdira fidagarriak... Mezu horrek izu-garrizko arrakasta lortu du herrita-rrengan, eta berriztagarrien sekto-reak ez du kontraerasoa egitenjakin. Konpainia handien beste lanildoa botere politikoarekiko harre-mana da. Gobernuko presidenteeta ministro ohiak daude enpresahorien zuzendaritza-karguetan.Nork ezartzen du energia politika,azken batean? Enpresa pribatubatzuek. Eta haien interesen arabe-ra egiten dira legeak.

Hitzaldi batean esan zenuen egoerahorren aurrean erresistentzia egitekosortu direla GoiEner bezalakoak.Honelako kooperatiba bat sortzekoarrazoien artean daude jasangarri-tasuna, klima aldaketari aurre eginbeharra... Baita efizientzia ere.Gaur egun argindarraren fakturanordaintzen dugunaren %15garraioan gertatutako galerak dira.Kontsumitzen den lekutik 100 edo200 kilometrora ekoizten badaelektrizitatea, goi-tentsioko lineenbidez garraiatu behar da, eta askogaltzen da. Etxe ondoan ekoitzitagalera ez da hainbestekoa eta ezdugu ordaindu behar. Kontua dabeste energi eredu bat behar dugu-la. Arraroa eman dezake baina gurehelburua gero eta gutxiago kontsu-mitzea da. Batetik efizientzia han-dituz, bestetik alferreko gastuaksaihestuz. Ezin da garapena lotuenergia gehiago kontsumitzearekin,kontrakoa baizik. Baina eskemaklasikoekin gabiltza oraindik:“Kontsumoa handitzeak BPG igo-arazten du, eta hori ona da”. Bada,ez. Energia onena gas-tatzen ez dena da. Kon-tsumoa murriztu behardugu bizi-kalitateagaldu gabe. n

“Ezin da garapena lotu energia gehiago kontsumitzearekin, kontrakoa baizik.Baina oraindik eskema klasikoekin gabiltza”.

TERMOMETROA


BARTZELONAN JAIO ZEN (1965),baina Sant Vicent de Montalt-eko-tzat du bere burua. Abenduaren28koa, “inuzente egunean jaioa”,dio berak irribarrez. “Bai, esatendidate ondo datorkidala, ez naizbatere tentela baina dena konfian-tza handiz hartzen dut. Hori bai,norbaitek traizionatzen banau, agureta kito, ez dut bereziki gehiago

gogoratzen”. Ekonomia Zientzie-tan lizentziatua, NUPeko irakasle,ekonomialari peritua, konkurtsokoadministratzailea, NafarroakoEnpresarien Konfederazioan etaNafarroako Industriaren Elkarteanere ikastaroak ematen ditu. EtaAtacc Nafarroako kidea da. “Aspal-di hasi nintzen begiratzen han-hemenka ekonomia kontuak eta

konturatu nintzen telebistak sekula-ko gezurrak botatzen zituela; batezere saiatzen gara herritarrak ekono-mia kontuetan hezi daitezen, jasa-ten ditugun amarruez eta ahaldun-du daitezen. Arrazoi berakeramaten nau Atacc edo Podemos-Ahal Dugura, jendeari esateko esnabehar duela, gertatzen ari denazjabetu. Hori da nire premia bakarra.

JOAN JOSEP BOSCH

Podemos-Ahal Dugu alderdi berriko zerrendaburu izan zen Nafarroan Europakohauteskundeetan, baina argi dio bera ez dela inor alderdian. Iruñean bizi denez, hala ere,

berari egokitu zaio lehen harreman publikoen ardura, bai hedabide bai alderdiekin.

“Horrela izan da humanitatearen historia, txiroek irabazi izan dute asko izan direnean bakarrik”.

«Norbaitek ez dueneanezer galtzekorik oso

arriskutsu bihurtzen da»

| XABIER LETONA |


TERMOMETROA - JOAN JOSEP BOSCH

Donostia, Maiatzak 23. Europa-ko Legebiltzarrerako hauteskundekanpaina, kanpaina bukaerako miti-na da. Hegoaldeko lau herrialdeeta-ko zerrenda buruak dira hizlari etaJoan Josep Boschen hitz hauekinekin zion bere hitzaldiari.

“Ni katalana naiz eta 2007tikIruñean bizi naiz. Ohartzen naizIruñean diren desberdintasun poli-tikoekin eta nazional sentsibilitatedesberdinekin. Katalana naiz etaoso adi nago nire lurraldean gerta-tzen ari den prozesu soberanistare-kin. Podemos Madrilen sortua da,baina kasu guztietan herritarrenahotsa entzutearen aldeko apustuaegiten du eta ez du inolako oztopo-rik jarriko katalanek, euskaldunek,nafarrek edo beste edozein komu-nitatekoek eska dezaketen kontsul-tari. Ulertuko duzuen bezala, nirehitzaldia gazteleraz izango da, ezbainaiz euskaraz hitz egiteko gai,euskaraz hitz egin nahiko nukeenarren. Nire hitz zintzo hauekin,zuenganako konplizitatea adierazinahi dut. Eskerrik asko”.

Iruñea, ekainak 7. Gure EskuDago giza katearen bezperan arigara egiten elkarrizketa. Berritsuada Bosch, politikarien zuhurtziarikgabekoa, freskoa eta elkarrizketahasi gabe ere bota eta bota ari da.

“Irakurri dizudan honekin dago-eneko bidali dizut mezu bat. Halaere giza katea gai gatazkatsua izanda Nafarroako Podemosen. Ezdugu sostengatu, baina joatekoaskatasuna eman dugu. Nafarroa ezda Gipuzkoa bezalakoa eta Erriberaere hor dago. Herriek erabaki deza-ten alde gaude, baina kasu honetanNafarroak erabaki behar du. Niriberdin litzaidake Arens de Muntedo Val de Aranek Katalunia ez iza-tea erabakiko balute, herritarrekerabaki behar dute beti.

Hori ez doa kontrajarria Gure EskuDagok dioenarekin, honen Nafarroa-ko adarrak argi adierazi du nafarrekerabaki behar dutela.A bai? Ez, ez zegoen hain argi,Durango eta Iruñea lotzen dira etahorrek mezu bat du bere baitan.Baiezkoa eman izan bagenu, Nafa-rroako Podemoseko batzuk ezetzaemango zuten. Beraz, askatasunaeman eta listo.

Hauteskunde aurretik politikaria ezzinela zenion. Eta orain?Orain berdin, bestela a ze kokote-koak emango dizkidan amak harra-patzen banau! [Barreak]. Ez naizpolitikaria eta espero dut ez izatea,nire lana dut eta horrekin jarraitukodut. Eskuineko lagun batek atzobertan esan zidan: “Zer uste duzuPodemosen ez duzuela ustelkeriarikizango?”. “Bada, nik zer dakit –esannion–, egongo dira akaso, bainaziurtatu ahal izango dut baldin badanorbait kanporatuko dugula etasaiatuko garela zigortua izan dadin,eta ostiraleko kontseiluko indulturikgabe”. Nik ez dut pezeta bat nahiPodemosetik, nire lana dut eta kito.

Baina politika egiten duzu, politikaegiteko beste modu bat aldarrikatzenduzue…Bai, hala da, ikusten dudalako gukegiten ez badugu besteek egitendutela herritarren aurka, eta kokote-raino nago. Askotan abstenitu naiz,baina egoera jasanezina bihurtzenda eta sentitzen duzu zerbait eginbehar duzula. Pertsona onak ezer ezegitea, hori da maltzurrak arrakasta-rako behar duen bakarra. Orduanpentsatu nuen, ‘brikolagean osotxarra zara, marrazten ere bai etabeste hainbat gauzetan ere txarra,baina gauzak azaltzen oso ona zara

–hori esaten didate ikasleek ere, kar,kar–, baduzu jendearengana iriste-ko gaitasuna, beraz egin zerbaittxo’. Gobernatu eta halakoak? Ez,ez, nik jendea astintzen dakit etahorretan nabil. Baina izandakoemaitzak izan ditugu eta oraindenak datoz nigana, bai hedabideaketa bai beste politikari batzuk, eta niez naiz ezer Podemosen, 23. pos-tuan aurkeztu eta eserlekua atera ezzuen hura besterik ez –baldintzazen ez ateratzeko postuetan joa-tea–. Hori bai, orain ezagunena naizNafarroan, besterik ez.

Boterearen erantzuna oso gogorraizan da. Zuek diozuen kasta horrekbeldurra sentitu du?Beldurra… hainbeste ez dakit,baina arduratuta badaude. Niri ezzait gustatzen kastarena erabiltzea–nahiz eta hala dela uste dudan–,ulertzen dut Pablo Iglesiasek erabil-tzea baina ez doa nire izaerarekineta ez naiz eroso sentitzen, nahiagodut inor irainduko ez duena erabili.Orain PPn eta PSOEn goian dau-denak oso ustelduta daude. Eurobat gastatu gabe sekulako eztandaekarri dugu. Ohiko alderdiek boto-papera bidali dute etxe bakoitzeraeta horrek papertxoko 10 zentimo-ko kostua du. Beraz, 25 milioi per-tsonari bidali zaienez, 2,5 milio eurohorretan bakarrik gastatu dituzte.Hori bankuen maileguetatik atera-tzen da. Gurea gure poltsikoetatik:txapak, fotokopiak, mitinetara joa-teko gasolina gure patrikatik…Uste dut barrabaskeriak egingodituztela gure aurka, bereziki hain-beste arduratzen dituen Pablo Igle-siasen aurka, baina arazo bat erebadute eta hori da gure indargunea:gu oso pertsona libreak gara, ezdugu ezer espero eta norbaitek ezduenean ezer galtzekorik oso arris-kutsu bihurtzen da. Horrela izan dahumanitatearen historia, txiroekbakarrik irabazi izan dute asko izandirenean.

Nafarroan, lehenbiziz ikusi da oposi-zioak gobernua har dezakeela dato-rren urteko foru eta udal hauteskun-deetan.Bai, agian. Guretzat, dena den, oraingarrantzitsuena jendeak parte-har-tzea da, herritarrak ahalduntzea.

“Giza katea gaigatazkatsua izan daNafarroakoPodemosen. Ez dugusostengatu, bainajoateko askatasunaeman dugu”

“Ni Ezker Batukoa edoPSNkoa banintz zeraesango nuke: zein daprodukturik freskoena,modan dagoena?Podemos. Ba orduan,denak Podemosera, etaarrakasta itzelalitzateke”


JOAN JOSEP BOSCH - TERMOMETROA

Ohiko alderdiek molde zahar etamuga asko dituzte eta Ezker Batukoeta PSOEko oinarrizko jendeak osoondo ulertu du gure mezua. Duelaegun batzuk Nafarroako ezkerrekozenbait jenderen bilera bat egin zen,hauteskundeetako irakurketa egingenuen eta beste hainbat kontu.Sakonean, ni ohartu nintzen haiekkalkulu politikoetan ari zirela, bateketa besteak zenbat boto atera dezake-ten pentsatzen. Nik bukaeran hartunuen hitza eta zera esan nien: “Aizue,berdin zait botoak zuek eramatenbadituzue, nire mitinetan ere esanizan diet entzuleei, nahi ez badute ezemateko botorik Podemosi, baina ezgeratzeko etxean, esnatzeko etabotoa emateko. Nik aldaketa nahidut, jendeak botoa ezkerreko alder-dien alde eman dezan, aldaketa haiekegiten badute hobeto, ni etxera joan-go naiz tenisera jolastera eta listo,hori da nahi dudana. Ni ez nintzenaurkeztu Nafarroan pentsatuz, Euro-pan baino.

Baina urtebete barru Nafarroan zeregin erabaki beharko duzue.Badakit eta zirkuluak [Podemosekobatzarrak] erabakiko du. Orainantolatzen ari gara eta lan itzeladugu. Hauteskunde aurretik batza-rretan 14-18 pertsona biltzen ginen,hauteskunde ondorengo astebeteeta erdian baginen 200 eta handi-tzen jarraitzen dugu, bakoitzakbeste bi ekartzen dituelako. Milakaizango gara. Eta batzarrean hitz egi-teko aukera banu, esango nieke:“Eta orain, bozka nahi duzuena,baina mugitu, astindu, aldatu!Beraz, hara laburpena: nire intere-sa? Hau alda dadila. Non? Ahal dentoki guztietan. Norekin? Aldatunahi duenarekin. Ni Ezker Batukoaedo PSNkoa banintz zera esangonuke: zein da produkturik freskoe-na, modan dagoena? Podemos. Baorduan, denak Podemosera, etaarrakasta itzela litzateke. Baina ezdute halakorik egingo, hierarkia egi-tura zaharkituak dituztelako eta jen-deak ez duelako horretan sinesten,haiek beren kalkulu politikoetandaudelako.

Oinarrizko zein lauzpabost punturengainean eraiki behar da alternatiba.Ezkerrak gauza asko ditu amanko-

munean baina, hasteko, PSOE ez daezkerrekoa eta gainera hilda dago.PSOEeko maila guztietako jendeahurbiltzen ari zaigu. Ezker Batuabai, jakina, ezkerrekoak dira etaBildu ere bai, baina Nafarroakoidentitate kontuengatik zapaia dutehauteskundeetan. Oro har ari naizpentsatzen: zor publikoa kontrolatubehar da dirua eduki ahal izateko,AHT geldiarazi, Navarra Arena etaLos Arcoseko zirkuitua astakeriakizan dira, jantoki sozialak eta Cáritassostengatu, etxegabetxeak geldiara-zi… funtsean finantza sistema bainoherritarren erreskatea gauzatu.

Nola antolatuko zarete?Lan itzela dugu alor horretan,baina gure ezaugarriak zintzotasu-

na eta gardentasuna izango dira.Pablo Iglesiasek bildu du jendetalde bat antolaketa proposamenbat egin dezan eta udazkeneanerabakiko dugu. Batzar ra osodemokrat ikoa da, baina ez dudenerako balio, batez ere erabakiazkarrak hartu behar direnean.Nafarroako zirkulua –oraingozIruñekoa horrela deitzen dugu–ekainaren 21ean egingo dugu.Iruñean hasi zen Podemos Nafa-rroa, baina gero Tuterako Pode-mos sortu zen eta orain beste tokibatzuetan ere sortzen ari dira,nahi duenak sortzenbaitu zirkulu bat; inte-resgarriena ahalik etagehien sortzea, herrie-tan eta auzoetan.n

“14-18 pertsona biltzen ginen, hauteskunde ondorengo astebete eta erdianbaginen 200 eta handitzen jarraitzen dugu, bakoitzak beste bi ekartzendituelako. Milaka izango gara”.


TERMOMETROA

30 BAT HAUR BATU DIRA DonostiakoLoiolako Erribera auzoko Santiagoplazan egindako Parketarrak egitas-moaren uda aurreko azken saiora.Ekimeneko musikak erakarritaenparantza alde batetik besterazeharkatu duten hiru neskatok era-kutsi dute asteroko saio horiek eus-kararekin lotzen dituztela: eurenartean gaztelaniaz hizketan hurbilduondoren, saiorako prestatutakoalfonbretara heldu orduko euskarariheldu diote.

Inguruan dituzten guraso etasenitartekoek ere euskaraz gozatze-ko eremua topatu dute, baita beregaraian beraiek gaztelaniaz ikasitakojolasak euskaraz berrikasteko ere.Minutu gutxiren buruan hasi diraArrautzaren jolasarekin. Guztiakeskuari begira jarri eta hatzakbanan-banan pasaz abestu dute:“Honek arrautza erosi, honek gatzabota, honek frijitu, honek pixkat dastatu,honek dena zurrupatu”. Bien bitar-tean, semeari begira ari diren gurasobatzuek beraiek ikasi moduan erre-pasatu dute kanta, gaztelaniaz.

Semeak, baina, gaztelaniazkobertsioaren entzutea soilik izangodu, berak euskaraz ikasi baitu abes-tia. Hori da, hain zuzen ere, Parketa-rrak egitasmoaren helburua: hau-rrek ikustea euskara esparruguztietan erabil dezaketela eta ezdutela nahitaez gaztelaniara jo beharjolasteko, behar dituzten esamol-deak edo esaerak aurkitzeko. Parke-tarrak egitasmoaren aurtengo aur-kezpenean Nerea TxapartegiDonostiako Udaleko Euskara ardu-

radunak adierazi zuenez, “hizkun-tzaren erabilera ludikoa lantzen da,euskaraz jolas egiten ondo pasakodute eta lagunarteko harremanakeuskaraz eraikitzeko urrats garran-tzitsua izango da”.

Zabu Zibu eta TxirrintxonBizitzako lehen urteetan lagunekindituzten harremanez harago, guraso-ek eta senitartekoek duten garrantziaaintzat hartuta, egitasmoa kudeatzenduen Gipuzkoako Urtxintxa Esko-lak bi programa gauzatzen ditu:Zabu Zibu eta Txirrintxon. Lehena3 eta 6 urte bitarteko haurrei eta

euren familiei zuzendua dago etabigarrena, 6 eta 9 urte artekoei.

Azken adin tarte horretako 20haur inguru Loiolako ErriberakoMaria Zambrano plazan batu dira,euren kabuz, gurasorik gabe. Ohikolagun taldea osatzen dute batzueketa hori nabari da bai euren harre-manean bai darabilten hizkuntzanere, izan ere, batzuek gaztelaniazegiten dute euren artean. Begiralee-kin duten harremana eta egiten aridiren jolasa, ordea, euskaraz dira.Urtxintxaren jokoan elkarri eskuaktxalotu bitartean begiraleak azkenhilabeteetan egindako zein jolas

HAURREN HIZKUNTZA ERABILERA

Imanol Urbietaren Behin betiko abestiak dioen moduan, “etxean eta kalean, berdin-berdinjolasean” egin behar da euskaraz. Helburu horrekin batu dira azken asteotan etxeko

txikienak, batzuk gurasoekin besteak bakarrik, Parketarrak egitasmoan. Zenbait jolasez gain,eskolaz kanpo, lagunartean, euskaraz egin dezaketela ikasi dute.

Parkea bete euskara

Haurrek bakarrik ez, gurasoek ere nahi dute jolastu. Helduek, bide batez, jolasakeuskaraz ikasteko aukera paregabea dute.

Testua eta argazkiak:

| IURE EIZAGIRRE |

Babeslea: IVAP


gustatu zaien gehien galdetu dieumeei: Herensugeak, Inurriarena, Pata-ta tortilla… Jolas askoren izenakagertu dira. Txirrintxon programanparte hartutako haurren gustuakalde batera utzita, nabarmena daetxeko txikienek euskaraz jolastenikasi dutela.

Eta saioa amaitzeko gehien atse-gin duten jolasetako bat egin dute.Marra baten atzealdean daudela iru-dikatuz, lerro batean jarri eta begira-leak hitz bat esatean horren arabera-ko keinua egin behar dute: “lurra!”esatean hasierako marrara eginbehar dute jauzi, “ura!” esatean ure-tara salto egingo balute moduanaurrera egin beharko dute jauzi,“sua!” esatean atzera egin beharkodute ez erretzeko eta “txirrintxon!”esatean besoa jasota aurrera eginbeharko dute salto. Jolasak aurreraegin ahala hitz gehiago sartu dituzteeta umeek txalo artean eta zaporegozoarekin eman diote amaieraoraingoz Txirrintxon programari.

Zortzi auzotanLoiolako Erribera auzora iazkourrian heldu zen Parketarrak egitas-moa, baina Martutene auzoan dujatorria. Gipuzkoako Urtxintxakaurrez beste herri batzuetan landu-

tako antzeko proiektua hobetu eta2012an programa-pilotua garatuzuen auzo horretan. Izandakoharrera eta arrakastaren ondorioz,egitasmoarekin jarraitzea erabakizuen Donostiako Udaleko EuskaraZerbitzuak eta aurten zortzi auzo-tan ari da gauzatzen: Altza, Bidebie-ta, Intxaurrondo, Martutene, Loio-lako Erribera, Amara Berri, Añorga

eta Parte Zaharra. Euskara batzor-deak sortu dira zortzi auzo horietaneta elkarlanean ari da egiten Donos-tiako Udala Parketarrak egitasmoa.

Ekimena ez da, baina, Gipuzkoa-ko hiriburuan bakarrik antolatu etahedatu, izan ere, hainbat herritarazabaldu da Parketarrak azken urtee-tan –kasu batzuetan, bere baitanbatzen duen Zabu Zibu programa

bakarrik–. Besteak beste Astigarra-ga, Orio, Zumarraga, Urretxu etaDurangaldeko hamar herritan goza-tu dute umeek euskarazko jolasez.

Agur urrira arteLau saioko hiru txandatan banatuta(martxoa, maiatza-ekaina eta urria),Donostian amaitu berri da maiatza-ekaineko ekinaldia. Txirrintxon pro-gramako saioan ikusitakoaren ara-bera, penaz bukatu dute batzuek,amaieran neska talde bat kezkatutahurbildu baitzaio begiraleetako bati.Hurrengo ikasturtean 4. mailarapasako dira eta urrian, Parketarrakegitasmoa berriro martxan jartzendenean, ezingo dute parte hartu,adinez zaharragoak izango baitira.Begiraleak azaldu duenez, “egitas-moko jarraitzaile fidelak dira, betietortzen dira”.

Aurrerantzean, beraz, Parketarrakekimenean ikasitako euskarazkojolasak beraien artean egin beharkodituzte. Edo gurasoekin, Txirrintxonprogramatik etxera bidean LoiolakoErriberako Bartzelona hiribide luzea“sua!” oihukatuz etapausoa aurrera eta atze-ra emanez aitarekinzeharkatu duen mutiko-ak bezala. n

“Egitasmoarenhelburua da ikusteahaurrek euskaraesparru guztietan erabildezaketela etajolasteko ez dutelanahitaez gaztelaniara jo behar”

Donostiako Loiolako Erriberan elkartu ziren 6 eta 9 urte arteko haurrak.


TERMOMETROA

Zure idatzietan ulertu dut aurrezkikutxak fundazio bihurtzea politikarienhautua izan dela. Aldiz, kutxetan agin-tea daukatenei entzun eta irakurtzendiegu legeak aginduta egin behardutela...Begira, aurrezki kutxen lege berria biurtez aritu dira egosten Madrilen, ata-lez atal negoziatu dute EspainiakoEkonomia ministerioak Guindosburu zuela eta CECA Espainiakoaurrezki kutxen elkarteak, honenordezkari aritu direla Isidre Fainélehendakaria –La Caixa– eta MarioFernandez lehendakariordea. Horieknegoziatu dute lege berriaren azkenkoma bera ere.

Ohar zaitez legea Ley de Cajas dei-tzen dela. Pentsa ezazu esaten zigute-la kutxak desagertzera zihoazela,etorkizunik ez zutela Europan. Gezu-rra, Suitzako finantza sistemaren%30 kantonamenduetako kutxenada, Alemaniakoaren %40... Lotsaga-rrikeria izan da, legean jarri dute inte-resatu zaiena fundazio bihurtzeaderrigor gerta zedin.

Zer da Kutxabank une honetan?Sozietate Anonimo bat da jabe dauz-kana BBK %57arekin, GipuzkoakoKutxa %32arekin eta Arabako Vital%11arekin. Fernandezek-eta dioteenpresa pribatua dela; juridikoki halada, baina jabeak publikoak dira. Horida SPRI pribatua dela esatea bezala,SA delako. Baina orain legean ipini

dute ex professo Kutxabank bezalakobanku baten %10aren jabe izatekohiru kutxetako bakoitzak fundaziobihurtu behar duela. Kontua da alda-keta hori nola egiten den.

Zein aukera daude?Orain agintzen dutenek dena berenesku nahi dute, bai estatutuak idatzi,bai fundazioen patronatoak izendatu,dena. Azkenean aitortu dute hilabe-teak eman dituztela EAJren eta PSE-ren artean tratua lotzen, gero PP ereberengana ekartzeko. Behin eta berri-ro argudiatu dute kutxen kudeaketadespolitizatu egin behar dela, etabukaeran zer lortu dute: politizaziomaximoa. Alderdion artean erabaki

dute nortzuk izango diren patronatu-ko 15 pertsonak, zein estatutu eduki-ko dituzten. Gipuzkoan jokatzen daorain azken borroka. Baina gehien-goa daukatenez BBK eta Vitalenbatzar eta administrazio kontseilue-tan, horietan erabaki eta izendatukodituzte eta... betirako! Gehiago hau-teskunderik ez da izango, ez bezero-en ordezkaririk eta ez ezer.

Fundazioan aginduko duten 15 patro-noek gainetik zaindaritza bat edukikodutela diozu.Espainiako Ekonomia eta Lehiakor-tasun Ministerioarena. Pentsa, udaleketa foru aldundiek babestutako era-kundeak izatetik nora garamatzaten.Aurrezki kutxen lege berria PPrekineten gabe negoziatzen aritu zirenMario Fernandez eta EAJko parla-mentari Aitor Esteban.

Nolakoak dira estatutuak? Ezdituzte erakusten baina eginda daude.PSOErekin akordioa sinatu dutenez,kargu banaketa eta guzti, esan nahi duidatzita daudela. PP gehitu dute, Vitaldela-eta behar dutelako. Eta hori den-boran luzatzea nahi dute. Hori da pri-batizazioa, lehenbiziko pribatizazioa.Horixe da erabakiko dena BBKrenbatzarrean, batzarrak bere buruadesegingo duenean. Aldiz, Gipuzko-an udazkenerako utzi dute, ekaineaninformatu egingo omen zaigu.

Bi pribatizazio egingo dituztela diozu?Lehenbizikoa da fundazio bihurtzea,horiek hemendik aurrera ezingo bai-titu inork kontrolatu, gaur nagusidaudenek baizik. Baina gero, joanden otsailean Alumni Deustok eta etaPWC auditoriak antolatutako ekitaldibatean Mario Fernandezek iragarrizuen legea betetzeko Kutxabankenkapitalaren %30 baino gehiago ezin-go zutela eduki kutxek, gainerakoakanpoko kapitalari irekita. Horretaz

JULIAN ZAPIAIN

Julian Zapiain Alonso (Hernani 1955) irakaslea da EHUko Informatika fakultatean.Gipuzkoa Donostia Kutxaren batzar nagusiko kide da eta Biltzen kandidaturako

zerrendaburu izana: gaur Kutxako lehendakari den Xabier Iturberen alternatibatzat aurkeztuzuten eta hauteskundeak bozketa polemiko batean galdu. Aurrezki kutxen pribatizazioaz

iritzi emaile ezagun eta borrokalaria da.

| Pello Zubiria Kamino |


«Kutxabanken egiten ari direnalapurreta da, ekonomizidioa»

“Kutxen pribatizatzeprozesuan Gipuzkoanjokatzen ari da orainazken borroka”


debatea zabalduta dago orain, etahori da bigarren pribatizazioa.

Zuk berrikitan artikulu batean salatuduzu: “Ez duzue disimulurik ere. Kutxakdespolitizatzeko aitzakiatan haien jabeegin zarete”. Esan zenezaken nortaz arizaren?Bai, bada. Hasteko, kaleko inor ez dakutxen jabe eta ez du horien politike-tan edo hustiaketan esku hartuko,berdin EAJri ematen badio botoa,PPri, PSOE edo EHBilduri. Orainere ez du agintzen, egia. Alderdi poli-tikoek aginduko dute? Neurri bateanbai, aparato mailan. Baina nork agin-tzen du sakonean?

EAJko EBBren barruko eta ingu-ruko talde bat dago, eta gero PSE etaPPko buruzagitzetako talde batzuk.EAJn Joseba Aurrekoetxea, Jon Jau-regi, Xabier Sagredo, Xabier deIrala... Horiek daramate gaia besteosagai nagusiarekin, Neguriko taldea-rekin.

Negurikoak nortzuk diren? MarioFernandez Kutxabanken buru dago-ena, Ignacio Sanchez Asiain, GarciaUruñuela, Alicia Vivanco, Juan JoseArrieta...

Zeuk esana da EAJn badirela bestelapentsatzen dutenak, jende inportanteahoriek ere.Arabako EAJk Vitaleko batzarreraaurkeztu zuen taldean zeuden JuanMari Ollora –gero Kutxabankenbatzorde exekutiboko buru jarri zute-na–, Javier Agirre, Maria Jesus Agi-rre... eta horiek aurkeztu zuten pro-grama irakurtzen baduzu ohartukozara beste askok defenditzen dutengauza beraren alde daudela. Alegia,eustea bezeroen, erakundeen –dipu-

tazioen eta udalen– eta langileen ahal-menari patronatoak aukeratzerakoan;aukeratzea jendea alderdien goi kar-guetan ez dagoena, gaia ondo ezagu-tzen duena; zaindaritza ez dadilaegon Espainiako Ekonomia Ministe-rioaren eskuetan.

Ikusten duzu indarrik gauzak bestelakonorabidean eramateko?Borondate politikorik ez da. Inda-

rra balegoke esplikatu ahalko litza-teke gertatzen ari dena xehetasu-nez, alegia, kutxekin egiten ari dire-na hautu politiko bat dela, ez delaegia zientifiko eta tekniko batberrestea. Indarrak? Badira ekono-mia solidarioko taldeak, ikerketaeta pentsamendu mailan ari dire-nak, hor daude ELA eta LAB sin-dikatuak, CCOO orain zalantzazdagoela dirudi...

Zapiain Donostiako Kutxa Munizipalaren egoitza nagusia izan zenaren aurrean,Getaria kalean: “Kutxabankek Corpfin Capital funtsari saldu dio. Gure ondarea denasaltzeari deitzen diote ‘desinbertitzea’ eta ‘egoitza korporatiboak arrazionalizatzea’”.


TERMOMETROA - JULIAN ZAPIAIN

Politikoki gaizki eraman dugaia ezker abertzaleak, priba-tizazioaren kontra egon arren2011an onartu egin baitzuenkutxek beren negozio guztiaKutxabanki ematea. Hor eginzuten okerra. Egia da ere bes-teek engainatu egin zituztela,zenbait baldintza jarri zirenitunean baina hurrengofasean orduan adostutako bal-dintzotatik bakar bat ez dagauzatu.

Egin dezagun etorkizuna irudi-katzeko ariketa. 2015eko uda-berrian gaude. Zer gertatu dabitartean Kutxabanken?Dirua behar dute. Nire ustezkapital anpliazioa eginen dute.Kutxek sortutako fundazioekezingo dute sartu, ondareguztia Kutxabanki emana dio-telako, obra sozialerako gor-detakoa ere saltzen ari dira...Nor sartuko da kapitalean?Edonor.

Azken bi urteotan inber-tsio funts espekulatiboekinbaizik ez dute jokatzen, horiekinbakarrik. Enpresetan zeuzkatenparteak ere arrisku kapital funtseisaltzen ari zaizkie. Hori egingo dutedaramaten negozio motarekin segi-tu ahal izateko.

Zein negoziotaz ari zara?Espainia mailako talde sistemikoguztien berfinantzaketetan daude.FCCren zor erraldoiaren berfinan-tzaketan sartu dira 159 milioi euro-rekin, FCCk burtsan balio dueneandaukan zorraren erdia. Azkeneankreditu horren zati handi bat akziobihurtuko diete, “tori deus balio ezduten akziook!”. Berdin ari diraberfinantzatzen El Corte Inglés,Portland Valderribas, Vocentokomunikazio taldea...

Zer lortu nahi dute? Banku handibat sortzea indar izugarri bat dau-kana. Finantzaketaren zati handibat kontrolatzen duenez, gure ere-muan egingo den edozein mugi-mendu baldintzatuko duena. Bene-tako aginte faktiko bat.

Bidean, ikusi zer gertatu den:Kutxabank sortzean 5.000 milioiinguru zeuzkan enpresa partizipa-tuean, orain 3.000 milioitan egongo

da. Arrisku kapital funtsei saltzensegi nahi dute kapitala lortzeko. Zeregom dite Euskaltelekin? Funtsespekulatibo bati saldu EAEkozuntz optiko sarea: hori ez da azpie-gitura oinarrizko bat? Zer gertatuda Ibermaticarekin, Natra, Zeltia...CAFen %19,5 zeukan Kutxak,BBK Ingeteamen dago... horienadministrazio kontseiluak erabaililitezke sinergiak landuko dituzten

profesional onak jartzeko, bainazertarako erabiltzen dira? Tratutara-ko: PSEri Kutxabankeko adminis-trazio kontseiluan bi jarleku ema-teaz gain, CAFekoan sartu BuenLacambra [sozialista]. Gure gizar-teak beharrezko dituen baliabidee-kin ari dira jokoan. Horregatik diot

Kutxabanken operazio haulapurreta, espoliazioa eta eko-nomizidioa dela.

2008an lehertutako krisi ekono-mikoak zer garrantzi eduki du?Handia. Orain saiatzen ari diraEspainiako Estatuko bankaguztiaren hustiapen kontuaksaneatzen. Solbentziarik gabebaitago banka. Estatuan seibanku talde dira nagusi. Nireiritzian Banco Sabadellek[Banco Guipuzcoano erosizuen] erosiko du Kutxabank.

Zergatik diozu?Banco Bilbao Vizcayan zeudengaraietatik Jaume Guardiolaoso hurbilekoa dute Mario Fer-nandezek eta Ignacio SanchezAsiainen. Kutxabanken agin-tzen dutenen ametsa da bankuhandi bat edukitzea, berenustez Argentariakoek BBVAbihurtzean kendu zietena beza-lakoa, bankaren ohorezko mai-lan jokatzea.Harreman sareak garrantzi-

tsuak dira negozioetan. Horrelaxeerosi zuten Cajasur BBKrentzat.Gure herriaren deposituetatik ia3.000 milioi euro alferrik galdu diraCajasurren. Lotsagarrikeria. Cajasu-rreko kapitalaren 1.800 milioi euroakeuskal gizarteak jarri ditugu eta ezdago eskubiderik, baditugulakofinantzatzeko behar premiazkoagoak.

Zuk Gure Esku Dago ekitaldian partehartu duzu. Nola aritu elkarlaneanerabakitzeko eskubidearen alde etaKutxabankengatik enfrentatuta?Hor zeudenekin ez naiz enfrentatu.Pedagogia egin behar dugu albokoa-rekin, aurreiritziak alde batera utzita.Baina aginte faktikoek dirua dauka-tenez hedabideak kontrolatzendituzte, Vocento... Kaltetuak etahorrelako taldeek erakusten digutelanerako bidea. Ondokoarengana iri-tsi behar dugu, konbentzitu, “hau arizaigu gertatzen eta ezin dugu onar-tu”. Hau ez da “Bildu beste hiruenkontra”, ez da horrela egin beharlana. Ez da “kendu zueta ni jarriko naiz”.Kontua da herri honekfinantza baliabide onakbehar dituela. n

Zapiain Banco Guipuzcoanoren egoitzaren aurrean. Hau erosi zuen Sabadell izan liteke, irakaslearen ustez,

azkenean Kutxabank ere bereganatuko duena.

“Kutxabanken agintzendutenen ametsa dabanku handi batedukitzea, beren ustezArgentariakoek BBVAbihurtzean kenduzietena bezalakoa”


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

EUSKAL HERRIAN ADREILUAREN BURBUILA lehertzeakekarri dituen ondorioak oso ondo ezagutzen ditugu.Orain beste burbuila bat daukagu ordea, futbolarena,ez kirolari dagokiona, baizik eta futbolaren negozioare-na –eta neurri txikiagoan saskibaloiarena–. Oraindik ezda lehertu. Brasilgo Munduko Futbol Txapelketanbete-betean sartu garen honetan, ona litzake gazteei etajendarteari eskaintzen zaien futbol eredua errebisatueta aldatzea. Hain justu, Brasilen langileak eta herri sek-toreak mobilizatu egin dira Mundu Txapelketarengastu ikaragarriak salatzeko eta garraio publikoan, hez-kuntzan eta osasungintzan hobekuntzak eskatzeko.

Zifra batzuk: Brasilek 2.500 milioi euro gastatukoditu Mundu Txapelketan; Hegoafrikak 1.000 milioieuro gastatu zituen. FIFAk –multinazional bat, kirolerakunde bat baino– 4.000 milioi euro irabaziko ditueta horietatik 35 milioi irabazleentzat dira. Diru sariakeskandalagarriak dira: Txapelketa irabaziz gero, dirugehien poltsikoratuko duena Espainiako selekzioa da,jokalari bakoitzarentzat 720.000 euro. Alemaniarrek300.000 euro irabaziko lituzkete eta Kamerungoek

76.000 euro. FIFA nazioarteko publizitateak sosten-gatzen du ekonomikoki eta ustelkeria kasuez ingura-tuta dago. Anartean, soldata milioidunak ordaintzendiren Espainiako futbolari inbertsioak erraztu eta pri-bilegio fiskalak eskaintzen zaizkio, Ogasunari etaGizarte-segurantzari milioika euro zor dizkion arren.Euskal futbola eta saskibaloia ingurumari horretandaude.

Gobernuek eta administrazioak badakite futbolakmilioika lagun mobilizatzen dituela. Bultzatzen dituz-ten politikek erakusten dute gastu milioidunak egite-ko prest daudela, futbola izan dadin herriaren opioa–lehen erlijioa zen gisan–, jendartea lokartuta eduki-tzeko eta hala Troikak –multinazionalen eta fortunahandien kudeatzaileak– inposaturiko austeritate poli-tiken kontra euren haserrea ez azaltzeko. Baina iritsiliteke momentua masak matxinatu etaburbuila hori zulatu dezaketena. Eaberandu baino lehen den.

Juan Mari Arregi

Futbolaren burbuila

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

GOGOR DABILTZA Antzuolaaldean. Orain dela urtebete,Elay enpresak euskara planabertan behera utzi izana ospa-tu zuen, lantokian euskaranormalizatutzat jo zutelako.Oraingoan, Matz-Erreka koo-peratiba-enpresa datorkigualbiste onekin. Azken hiruurteetan batzar orokorra eus-kara hutsean egitea lortu dute.

2011, 2012 eta 2013 urtee-tan euskara hutsean egin zituz-ten batzar orokorrak. Hizla-riak, denak, euskaldunak ziren,eta aldiz, 200 langileetatik 20-25 inguru ez ziren euskara uler-tzeko gai. 2009an euskararenerabilera gehiago bultzatzekobideak ezarri nahi izan zituz-ten, eta hainbat baliabidetara jozuten: aldibereko itzulpenera-ko aparatuak, itzultzaile-inter-preteak, euskara ikastaroak etaahoz aritzeko trebakuntza.

Emaitza: 2009an batzarrenahozko jardueraren %94 eus-karaz, 2010ean %98 etahurrengo urteetan euskarahutsean.

Urtean egiten dituzten hirubatzar informatiboetan erabile-raren kopuruak xumeagoakziren hasieran, baina jauzi han-dia egin dute urte gutxian.2008an erabilera %22koa zen,eta gaur egun %80koa da.

BaheaIker Salaberriak Berrian esanak:

Matz-Errekako langile oso gutxikez dute ulertzen euskara.

“Eta, mapak [V. Mapa Soziolinguistikoa] zer argazkierakutsiko eta arnasguneak galtzen ari direla.1981ean EAEn zeuden 79 arnasguneetatik 18gutxiago daudela 2011n. Nola gertatu daiteke,bada, halako odolustea? Nola hain atzerapausomingarria, hizkuntza-politika 30 urtez abian izanduen lur eremuan? Galdera potoloek ohi dutenez,ez du ziurrenera erantzun bakarra. Egungo bizimo-duaren bilakaera soziokulturalak, globalizazio proze-suak, teknologia berriek… eta abar eta abar batekizango zuen eragina ziur. Bai, baina, guk egin gene-zakeenetik zer egin dugu hori gertatu ez zedin?Zein hizkuntza-politika garatu da? Zein bide jorratuda arnasgune horiek sendotzeko, zaintzeko etaberriak eraikitzeko? Galdera horien atzean ez duguguk erantzun baikorretarako oinarririk. Hizkuntza-politika denean dagoela esan izan dugunean, hiz-kuntza-politikarako sailera mugatu ezin den kontuadela esan izan dugunean, arnasguneen bilakaerakerakutsi digu hori argien. Garatu diren etxebizitzapolitiketan, garraio politiketan, zerbitzu azpiegiture-tan… izan al du baten batek gogoan arnasgunehorien errealitatea? Berriz ere, zalantzak nagusi.Bada, nola ekidin arnasgune horien ahultzea joeraorokorrak kontran eta hizkuntza-politika orokorrakere laguntzen ez dutenean?”.

Matz-Erreka kooperatiban batzar orokorrak euskara hutsean


TERMOMETROA - NET HURBIL

Wikipedian Garitzko delakoak eskegitakoargazkian, Maersk konpainiaren Kendalzamaontzia Alemaniako Bremerhavenekokaian. Rose Georgek bost asteko bidaia eginzuen bertan, itsasoko garraioari buruzko“90% of Everything” liburua girotzeko. Atale-tako batean azaldu du trafiko izugarri honekeragindako kutsadura. Egia da bideko, etazer esanik ez, airekoak baino gutxiago kutsa-tzen duela itsasoko garraioak, baina hala erepetroliorik merke eta lodienetik sekulakopilak erretzen ditu. Birfindegietako fuel-hon-dar horixe da baimentzen duena produktuakhain merke ibiltzea ekoizpen eta banaketabidean munduan zehar batera eta bestera.Bestalde, kutsadura akustikoaz gero etainformazio gehiago dago. Makina erraldoiokberen zarata izugarriarekin interferitzendituzte zetazeoen arteko komunikazioak.Urte gutxitan, esaterako, Atlantiko Iparrean%90ean murriztu diote bizilekua baleari.

ROSE GEORGE KAZETARI INGELESASomaliako piratez 2010ean ikertzenhasita harritu zen datu honekin: 544marinel zeuzkatela han bahiturik.“Zer ari da gertatzen itsas garraioan,pentsatu nuen. Beste industriabatean gertatuko litzateke? Ikusikogenituzke 544 pilotu beren Jumbohegazkinetan urte betez pista bateanlehorreraturik? Autobusetako 544txofer? Ez litzateke posible”.

Hari horri tiraka osatu du Geor-gek XXI. mendeko itsasketarenerradiografia. Ikertuz eta bost astezMaersk konpainiaren Kendal baporeerraldoian biziturik. Aurkitu duenakizenburutzat darama “Edozerenehuneko laurogeita hamar”, etaondoren “Itsasketa: zure soinerakojanzkiak, autorako gasolina eta pla-tererako jakiak dakartzan industriaikusezina”. Gaztelaniaz argitaratuberria da itzulpena (“El 90% detodo”). Egileak TED talks famatuensailean egindako aurkezpen laburraikus daiteke Interneten.

Ikusi ezin daitekeena erakutsinahi du Georgek liburuan. “Kaleanedonori galdetzen diozu ea ezagu-tzen duen Microsoft eta segurubaietz, baita bere jabea ere. Aldiz,galdetu zer den Maersk eta inork ezdizu erantzungo, nahiz eta Micro-softek adina diru irabazten duen”.

Maersk (eskrituretan A.P. Moller– Maersk Group): 2.423 milioi

euroko irabaziak, 43.200 milioikonegozioa, 117.000 langile munduan,600 barku, Danimarkako BarneProduktu Gordinaren %20.

Ur gaineko garraioan dena daerraldoi. Mundu osoan 1970etik lauhalakotu da itsas garraioa, eta han-ditzen segitzen du. AEBetako 360portu komertzialek gaur mugitzendituzten gaiek balio dute 1960anmugitutakoen halako 80. Planetakoitsasoetan batera eta bestera100.000 bapore dabiltza munduta-rrok kontsumitzen ditugun solido,likido eta gas guztien karretoan.

George eraman duen Kendalek6.000 kontainer daramatza. Mundu-ko ontzi handienak 15.000. “Berebarruan garraiatu ditzake 746 milioibanana, europar bakoitzarentzakobana”. Maersk 600 zamaontzirenjabe da. Guztien artean daramatza-ten kontainerrak bata bestearenondoan jarrita 11.000 kilometrozgoiti osatuko lukete, lurraren gerria-ren erdia; bata bestearen gaineanetzanda 7.530 Eiffel dorre. Kendale-ko kontainerrez zamatutakokamioien ilara 100 kilometroz luza-tuko litzateke.

Eta halaz eta guztiz ere munduglobalizatuaren motorra dena eze-zaguna zaio herritarrari. Hasteko,eskifaiakoa ez den inor ezin da sartubarkuan. Ezta portuetan ere. Jen-deak ez ditu ezagutzen kai harriga-

rriok, garabi erraldoiak, eraikingotorrenak baino handiago direnkargaontziak. Jendearen egunerokobizilekuetatik aparte dabiltza.

Duela berrogei urte egunkariekatal berezietan ematen zuten portunagusietako trafikoaren berri, Eus-kal Herrian ere bai. Orain ordainpe-ko buletin eta webgune berezietanbilatu behar da informazioa.

Itsasoko ugazabek ere ez dutepublizitaterik maite. “Horien ondo-an Suitzako bankari bat berritsuada”, dio ironiaz Georgek. Greziakoontzi-jabeen patronalak ez du ema-ten ezta bazkideen kopurua ere.

Mirarizko edukiontziak Kontainerra da trafiko honen arra-kastaren gakoa, 6,1 metro luzekoTEU (Twenty-foot Equivalent Unit)edukiontzia. Horrelako 20 milioikaxa dabiltza mundua zeharkatzenoraintxe. Kontainerrak zabalduaurretik, itsasoz eramandako edoze-ren prezioaren %25 zen garraioa.Orain hutsaren hurrengoa da. 5.000kilometroko txangoa egin duen jer-tsearen prezioan 20 xentimo, gara-gardo lata baten xentimoa. “Hainmerkea izanik itsasoa, Eskoziakobakailaoa merkeena ateratzen daTxinan xerratuta”.

Nork jartzen du legea, ordea,zirkulazioan? Inork ez... edo indar-tsuenak. 20 miliatik aurrera bazoaz,

Munduan salerosten den guztiaren %90 itsasoz eramatendute, legerik ezagutzen ez duten nazioarteko uretan barrena,trafikoa kontrolatzen duten konpainia handiek. %90 da jaten

dugun, janzten dugun, berotzen gaituen eta kontsumitzendugun ia oro. Zarata gutxi dagiten itsas konpainia erraldoiok

elikatu dute globalizazioa.

Guztiaren %90bi sosen truke itsasoz

dakarten horiek

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

ur arreetan sartzen zara. Hasteko,trafikoan dabiltzan ontzi gehienakkomenentziazko banderapekoakdira: daraman banderak ez du zeri-kusirik ez jabearen, ez merkantzia-ren, ez eskifaiaren eta ez ibilbidea-rekin. Batak Panamako oihalaerakusten du, besteak Liberiakoa,edo Marshall uharteetakoa...

Ontziak aspaldi deslokalizatuzituzten, eta haiekin zergak etamarinelak. Britainia Handiak1961ean 142.462 marinel zeuzkaneta AEBen bandera zeramaten1.268 zamaontzi; gaur 24.000 mari-nel britainiar besterik ez da etaAEBen ikurra 100 ontzik bainogutxiagok erakusten dute. Konpai-niek gure kontsumogai guztienjoan-etorriei ateratzen dizkieten

etekinak ere banderak bezain kome-nentziazkoak diren paradisu fiskale-tan metatzen dituzte.

Kendal bezalako mastodontea 21lagunek maneiatzen dute. Kontai-nerren informatizazioaren mirariak.Rose Georgek kontatu du ofizialakzituela Birmania, Errumania, Mol-davia eta Indiakoak, eta langileaktxinatar bat ez beste guztiak filipi-narrak. Filipinetan jendeak ingele-sez ondo daki eta merkea omen da.

Horiek guztiek itsas zabaleandauden bitartean ez dute edukikokapitainarena ez den beste autorita-terik, ezkontzeko bezala haserreakkonpontzeko edo hildakoan itsaso-ra jaurtitzeko. Emakume gutxi dabileskifaietan. Norengana jo barturliak bortxatu zaituela eta?

Ba omen dira itsasoko legeak,nazioarteko itunak. “Itsasoak –dioGeorgek– paperak urtzen ditu.Ozeanoa da gaur ere mundukolekurik salbaiena. (...) Zerbait txarragertatzen bada nazioarteko uretan,hemen ez da laguntza eske joatekoez poliziarik, ez sindikatuko ardura-dunik. Pentsa arazo bat daukazula,norengana jo behar duzu zu kontra-tatu zaituenean Manilako agentziabatek jabe Amerikar batena izanikPanamako bandera eta Ziprekokapitaina dauzkan ontzi baterako,nazioarteko uretan zaudenean?”

George hunkitu dute marinelonbizi-baldintza gogorrek, aitorturikKendalekoek beste askok baino zorihobea zutela [kazetaria bornuan ezzuen Maerskek baimenduko denatxukun ez egotekotan] Agur telefo-no mugikor eta Internetak, edozeinemigrante xumek eskuratu dezakee-na munduko marinelen %12k bainoez daukate. Lanordu amaiezinak.Portuko egonaldi bereziki laburrak.Osasun zerbitzurik ez pakebothiper-automatizatuotan.

Eta piratak. Zamaontziok babessistemak dauzkate piraten erasoagertatzen denerako. Mundukonegoziorik onenetakoa omen daitsasoko lapurreta.

Bai itsaslapur zarpailek eta baiharrapakinak paradisu fiskaletangordetzen dituzten ugazabek, ondoerabiltzen dute Britainia HandikoArmadako buruak deitu zuena seablindness: itsasoko itsutasuna. Jen-deek ez du ikusten kon-tsumitzen duten ia denanork-nola-zenbateanekarri dien urrundikeskuetaraino. n

- TERMOMETROA


AEB-EK 2003an inbadituzuten bigarrengoz Irakbeste hainbat herrialderenlaguntzarekin –batez ereErresuma Batua–, bainaNBEren oniritzi barik.Hau da, nazioarteko lege-diaren adierazpen gorenarimuzin eginez. Beste modubatera esanda, nazioartekolegediaren aurka, bestehainbat alditan moduan.2011ko Dorre Bikien era-soaren ondoren, GeorgeBush lehendakariak gidatutakoAEBek, munduko jihadismo isla-miarraren aurkako gurutzadarenune gorenari ekin zion. Aitzakianagusia: Sadam Husseinenen erre-gimenak suntsipen handiko armakimikoak izatea eta terrorismoislamiarra sostengatzea.

2008an, Bushen agintaldiarenamaieran, AEBetako lehendakaritxarrenen artean kokatzen zuenbere herritarren iritziak. Ekonomikrisiaren hasiera eta AEBak Irake-ko gerra zingiratsuan sartu izana-ren ondorioak ziren. Gerrari ekineta bost urte geroago, 2008koabenduan, ABC News kateariemandako elkarrizketa batean,Bushek onartu zuen Sadam Hus-seinek ez zuela suntsipen handikoarmarik, AEBetako informaziozerbitzuen txostenak okerrak zire-la eta akatsa izan zela haiek sines-tea. Milaka heriotzen erantzuleabai, baina inolako ondoriorik ezharentzat. Munduko nagusia iza-tearen abantailak.

Irakeko gerrak aurrera jarraituzuen eta hurrengo lehendakariBarak Obama izan zen 2013arenamaieran AEBetako indar milita-rrak Iraketik erretiratu zituena.Hamarkada bateko gerrarenondoren, lehen begiradako ondo-riorik larrienak honakoak dira: ez

dago garbi zenbat hildako eragindituen gerrak, baina ehunka milaizan daitezke (horietatik ia 5.000soldadu estatubatuar) eta Irak goi-tik behera txikitua geratu da.AEBen gastuari buruzko datuakere gorabeheratsuak dira, baina 2bilioi euro inguru lirateke (2 milioimilioi euro). Bi alde ditu gastuarentxanponak: suntsipena irakiarren-tzat, zoriona AEBetako industriamilitarra eta berau kontrolatzenduten enpresentzat.

ORAIN berriz erabaki da Iraknazioarteko agendaren lehenlerrora ekartzea. ISIS (Irakeko etaSortaldeko Estatu Islamikoa)muturreko gerrilla islamista sunitaindartsua Bagdaderantz doa hain-bat hiri eta eskualde garrantzitsuhartu ondoren, besteak besteMosul, Irakeko bigarren hiria.Erantzun gisa, Nuri Al Malikilehen ministro xiitak gerra santuradeitu ditu herritarrak eta, hortaz,berriz ere sunita eta xiiten artekogerra zibilaren areagotzea dabegien aurrean. Azken finean,oraingoz behintzat, badirudi Irakhiru zatitan banatuta gera daite-keela mugimenduon ondorioz:kurduen iparraldeko esparrua,sunitak mendebaldean eta ekial-dean xiitak.

Nazioarteko ordenaribegira galdera nagusia zerada: Zertarako balio izanzuen AEBen Irakeko inba-sioak? Eta erantzuna garbiada edozein angelutik begi-ratuta ere: ezertarako ereez. AEBek, alabaina, etekinugari atera diote egoerari.Batetik, petrolioaren kon-trola. Irakeko gobernuakkontrolatzen ditu ustiaketagehienak, baina berauekbideragarri egiteko funtsez-

koak dira mendebaleko petroliokonpainiak. Horrez gain, ekoizpe-naren kontrola bere menpekogobernu batek du, eta horrek, lasai-tasunaz gain, negozio aukera ugariirekitzen dizkio. AEBetako enpresaeta multinazionalak, halaber, giltza-rri dira Irakeko berreraikuntzan.Eta lobby militarrak AEBetakoaurrekontu militarra bikoiztea lortuzuen 2003tik 20011ra. Horrenondorioak ideologikoki ere han-diak izan dira AEBetako gizartea-rentzat, gastu publikoa murriztekoaitzakiarekin, AEBen politika eko-nomikoek klase ertainen ahultzehandia lagundu dutelako.

Irakeko biztanleriaren egoeraoso larria da 1990eko Golkokolehen gerraz geroztik, eta etorki-zuna agian bakarrik baretuko dabere desagerpena eta hiru estatuberrien sorrerarekin, baina horiere gehiegi aurreratzea izan litekegaur egun. Argi dagoena zera da,AEBen eta mendebaldeko inda-rren parte-hartze militarrak, bide-ratu baino egoera okertu besterikez dute egiten. Ezer gutxi esateada, baina edozelako konponbide-ren hasiera, AEBenerabateko erretiratzeaeta NBEren egiazkobake parte-hartzeare-kin hasten da. n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

AEBen inbasioak ekarri duena

NON ZER - Argia · sentimenduak azaleratzen ditu, kontraesanak probokatu. Ez da folklorea, ez da...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · sentimenduak azaleratzen ditu, kontraesanak probokatu. Ez da folklorea, ez da...