NON ZER - argia.eus · 4 2014KO EKAINAREN29A ASTEKO GAIA JAI HERRIKOIAK Festa parte-hartzaileak,...

2014KO EKAINAREN 29A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DONOSTIAKO PIRATAK

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAJAI HERRIKOIAK Eraldaketa sozialerako tresna.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 4

PERTSONAIAANDRÉS RÁBAGO ‘EL ROTO’: «Irria gehienetan desaktibatzailea

iruditzen zait». SUSTRAI COLINA / 10

GAIAKPREKARIETATEAREN AURPEGIAK Kirola egitea ez dago edonoren

esku. LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 15SALTOKI HANDIAK Mercadona ikur duen herri ereduaren aurka.

JON TORNER ZABALA / 16KIROLA Emakumeak, joko-eremutik kanporatuak.

JON TORNER ZABALA / 17

IRITZIAREN LEIHOAGORPUTZ KOLONIZATUAK JUNE FERNÁNDEZ / 18ESKLABO ZORIONTSUAK IÑAKI ODRIOZOLA / 20ZEHAZTEKO ORDUA HELDU DA IÑAKI ANTIGUEDAD / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Utopiak indar-bidean. EDU ZELAIETA / 20BERTSO BERRIAK Itziarko Auzo Udala.

DENON HERRIA PLATAFORMA / 21ZIRTAK Nola ez ditudan idatzi nire poemetako batzuk.

ANGEL ERRO / 22

ERDIKO KAIERAGUK GEURE KULTURAZ Neurriak eta erabakiak hartzeko unea.

MYRIAM GARZIA / 24ARTO ARTIAN Zaratak liluratuta. MYRIAM GARZIA / 26 MUSIKA JOXI UBEDA / 28LITERATURA SAIOA RUIZ GONZALEZ / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 30ALEA Galdaran sortutako pastorala. UNAI BREA / 31IHESI SARA (LAPURDI) Larrungo trena, 90 urteko traizio txikia.

SUSTRAI COLINA / 32ZIENTZIA UNAI BREA / 36 LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAJON SUDUPE: «Europar Batasun politikoa ala kaosa, ez dago beste

hautabiderik». MIKEL ASURMENDI / 39LANGILEEN ESKUBIDEAK Arma zaharrak, garaipen berriak,

borroka bera. MARIA GONZALEZ GOROSARRI / 42MERKATARITZAKO KANPAINA IRUÑERRIAN Dendariek ere

euskaraz nahi dute. EIDER MADINA BERASATEGI / 44FRACKINGA Eusko Jaurlaritzak atea ireki die zulatzaileei Gasteizko

Mendietan. UNAI BREA / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL G-77ko herriak alternatibak eraiki nahi eta ezinean.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko ekainaren 29a, 2.421. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

2014KO EKAINAREN 29A4 �

ASTEKO GAIA

JAI HERRIKOIAK

Festa parte-hartzaileak, parekideak, jasangarriak eta euskaltzaleak bultzatzen dituzte jaiherrikoien aldeko mugimendu indartsuenek. Eurengana gerturatu gara, eskuartean dituztenerronkak konta diezazkiguten. Jai eredu honen aldeko olatua geldiezina da Euskal Herrian,

eta zein auzo eta herri bustitzen dituen ere jakin nahi izan dugu.

Eraldaketa sozialerako tresna

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

JAIA ERRITUARI LOTUTA ageri da gizakiarenhistorian, eta talde-poza adieraztea dago mui-nean. Hala azaldu digu Markel Ormazabalsoziologoak. “Kolektiboki adierazitako pozekaskoz indartsuago kohesionatzen dute taldea,edozein ideia, sinbolo edo diskurtsok baino.Egun, ordea, antolatuta adierazten dugun pozhori poz pertsonalaren batuketa soil gisa iru-dikatzen da sarri, muturreko indibidualismoa-ren isla. Ez alferrik, gizarte gatazkak jaietanere errepikatzen dira, jaiak gizartearen zatierauztezin diren heinean. Areago, jaietan age-rian geratzen dira gizartean oraindik ere ososustraituta dauden joera eta mugak”.

Hala, jaia kontzeptu erabat politikoa deladio Ormazabalek, komunitateak zerbait lortze-ko baliabidea baita politika oina-rrian, eta “festek gizartea,komunitatea indartu dezakete.Gizarte zibilaren antolakuntzada bizitza kolektiboaren erai-kuntzarako eta eraldaketa sozia-lerako bidea, eta jaiak apropo-sak dira horretarako,malgutasun, auto-antolakuntzaeta transgresiorako ematenduten aukeragatik”.

Zentzu horretan, kontsumo, hedonismo etaludikotasun hutsera mugatzen diren jaietatikharago, beharrezkoak dira balio askatzaileaksustatuko dituzten festa herrikoiak. Ormaza-balen hitzetan, “herrigintzaren logika, gaurinoiz baino gehiago, kontrajarrita dago dugungizarte ereduan nagusi den logikarekin. Horre-xegatik, auzo eta herriak bizirik mantentzeazgain, indarrean dauden joera eta balioak eral-datzeko baliatu behar dira herri mugimendutikjaiotako ekimenak: ikuspegi kritikotik landuta-ko jarduera kolektiboak izan daitezen, sortzai-leak, antikapitalistak, ez-patriarkalak, autokriti-koak, ekologistak, bestelako kontsumoereduen aldekoak, kultur anitzak”. Norabidehorretan fin dabiltza ondorengo kolektiboak.

Gora Iruñea: generoa eta eraso sexistakaztergaiDuela 12 bat urte desagertu ziren txosnakIruñean, “Barcina alkate sartu eta berehala”,dio Xabier Garcia Gora Iruñea plataformakokideak. UPNk etengabe jarritako oztopoeiaurre egiteko batu eta 2006an sortu zen GoraIruñea. Auzoetako jai batzordeek osatua,urtean zehar hainbat jai kudeatzen dituzte etahoriek aurrera eramateko talde iraunkor batdago, baita Sanferminak eta Iruñeko Egunaantolatzera bideraturiko lantaldea ere. Aur-tengo Sanferminetarako jaigunea prest duplataformak.

Jai herrikoien balioak bere eginda, berezikiparekidetasuna ari dira orain lantzen. “Zoritxa-

rrez, gainera, eraso sexistabatzuk izan ditugu berriki Txan-trea eta Iturrama auzoetako jaie-tan”, gogoratu du Garciak. Bate-tik, jai parekideak izateak zeresan nahi duen definitu eta iriz-pideak finkatu dituzte, bai festenegitarauan bai barne-antolakun-tzan –jaiak prestatzen dabiltzangizon eta emakume kopuruan–

parekidetasuna zainduz. Bestetik, eraso sexis-ten gaiari heldu diote. Prebentzioa eta kon-tzientziazioa sustatu dute, “euskarri ezberdinenbidez ligoteo sanoa zer den eta zer erasoa adie-raziz”, eta autodefentsa feminista tailerrakantolatu dituzte, eraso sexisten aurrean nolajokatu azaltzeko. Protokoloa ere prest dutedagoeneko, hogei bat orriko txostenean jasoa,erasoen aurrean jendarteak zein neurri harditzakeen eta plataformak hori salatzeko etahorri aurre egiteko zein urrats emango dituenzehazte aldera. Banatzen eta zabaltzen ari direnprotokoloa auzoetara ere hedatzea da asmoa.“Iazko Sanferminetan txupinazo unean atera-

Parte-hartzea eta aniztasuna sendotuko dituen antolaketa ereduanmurgilduta dabiltza Donostiako Piratak (irudian, Abordatzea).

“Kolektiboki adierazitako pozekaskoz indartsuago kohesionatzendute taldea, edozein ideia, sinboloedo diskurtsok baino”

Markel Ormazabal, soziologoa

JAI HERRIKOIAK


tako eta mundura zabaldutako irudiak lotsaga-rriak iruditu zaizkigu eta instituzioek ez dituztesalatu ere egin”, kritikatu du Garciak.

Sanferminak denen artean antolatu ahalizatea da plataformaren desioa, eta horretara-ko Udalak mahai bat antolatzea, Udalakberak eta herritarrek parte hartuko dutenmahaia. “90eko hamarkadan hala zen, zine-gotziak, peñak eta herri mugimenduetakoeragileak biltzen ziren egitaraua erabakitzeko.Egun, aldiz, Udalak lehiaketara ateratzen dituplaza publiko gehienak,enpresa pribatuek beren gainhar dezaten jaietako egita-raua. Hori ez da bidea”.

EHZ, jasangarritasunareneredu19. edizioa egin du aurtenEuskal Herria Zuzenean festibalak, Lekor-nen. Barnealdea dinamizatzeko eta jendeamusikaren inguruan batzeko xedez jaio zen,hainbat baloreren bueltan: antikapitalista,ezkertiarra, feminista… “eta batez ere, osoezberdin egiten gaituena: logorik gabeko fes-tibala izatea, inongo jantzi edo edari markakbabestu gabe. Enpresa edo marka pribatubatek jaialdia finantzatzen duenean, publizita-tea du helburu, eta interesa galtzen duenean,finantzaketa mozten du. Gure proiektuaberriz, herritarrek egiten dute, eta herritarrekfestibala hartzen eta beren beharrei erantzute-ko erabiltzen duten heinean, gure biziraupenaez da interes pribatuen menpe egongo, intereskolektiboen zerbitzura bai-zik”, zehaztu du EnekoEtxegarai elkarteko lehenda-kariak.

Duela hiruzpalau urtetik,beste balore bat indartzekoere ahalegin handia egin duEHZk: jasangarritasuna.Hogeitik gora komun idoreraiki dituzte adibidez, eta birziklapena etahondakinen gestioa primeran dute antolatua.“12.000 lagun biltzen dituen jaialdiarenostean, lurrak eta ingurua aurretik zeudenmoduan uztea, eragin ahalik eta txikiena iza-tea, hori dugu helburu”. Lortzeko egindakoatxosten batean ari dira batzen, “gure esperien-tzia elikagarri izan dadin beste herri mugi-mendu eta ekimenetarako”. Halaber, bertakoekoizleen janaria banatzen dute jaialdian, kali-tate onekoa eta herritar guztien diru-poltseiegokitua. “Bertako ekoizleen produktuekinhainbeste laguni jaten ematea izugarrizkozeregina da eta hasieran zaila izan zen saretzelana, baina lortu dugu eta oso positiboa da,inguruko ekonomia biziarazteko aukera pare-gabea”. Horrez gain, aurten, jai herrikoien

aldeko beste hainbat kolektiborekin elkarla-nean, bi txosna mugikor eraiki dituzte, EuskalHerriko ekitaldi batetik bestera eraman dai-tezkeenak. Festibaleko zurgin batek egin dituplanoak, eta auzolanean burutu dute dena.

Administrazio kontseiluak, lantalde sateli-teek, komisioek, laguntzaileek… eta guztiakbatzen dituen biltzar nagusiak ateratzen duteaurrera EHZ. Bestelako ekimenak ere antola-tzen dituzte urtean zehar: “Balore batzueninguruan, jendeak proposatzen dituen ekime-

nak aurrera ateratzeko bitar-tekoak jartzen ditugu. Azkenfinean, hiru egunetan irudi-katzen, bizitzen eta praktikanjartzen duguna da biharkonahi dugun Euskal Herri etagizarte eredua”, dio Etxega-raik.

Bilboko Konpartsak, ekonomia sozialabultzatzen1978an abiaturiko espirituari eusten diote Bil-boko konpartsek, herritarrek antolatutako etaherritarrek parte hartzeko jaiak oinarri. Festahauen bueltan ari diren lagunen aniztasunaeta aniztasun horren baitako elkarbizitza dakonpartsen indargune handienetakoa, ItziarVillafañez bozeramaileak dioskunez. Kon-partsa bakoitzak bere antolakuntza modua dueta arlo oso ezberdinetako aldarrikapen,kezka eta mezuak zabaltzen dituzte pankartaeta ekitaldietan (euskalzaletasuna, feminis-moa, ingurumena…).

“Herri mugimendu indar-tsua gara Bilbon, proposa-men interesgarri asko iristenzaizkigu eta beti dauzkagufronte ugari zabalik. Delaedalontzi erabilgarriengaian, bazterketa soziala edomenpekotasunen bat jasatendutenen laguntzan (Etorkin-

tza Fundazioak proposatuta), edo erasoeiaurre egiteko neurrietan. Eraso sexistak nahizxenofoboak edo arrazistak, jaiak guztientzatdirelako. Denon integrazioa modu positiboannola gauzatu garatzen hasi gara; etorkinelkarte bat ere etorri zaigu konpartsa bat sor-tzeko asmoz eta horrek erraztuko du, ziurre-nik, ildo horri serioago heltzea”, kontatu duVillafañezek.

Ekhi Bizkaiko txanpona erabiltzea izangoda aurtengo apustua, bertako ekonomiarenalde. “Ekonomia soziala bultzatzen dutenerakundeekin eta bertoko ekoizleekin harre-mana sendotzen ari gara. San Joan jaian bana-tzen dugun txokolatada egiteko, esaterako,bidezko merkataritzatik lortutako txokolateaeta Esnetik Kooperatibaren esnea erabili

Ekhi txanpona erabiltzea da BilbokoKonpartsen aurtengo erronka.Ekonomia soziala oinarri dutenerakundeekin eta bertoko ekoizleekinharremana sendotzen ari dira

Autodefentsa feminista tailerrakantolatu dituzte Gora Iruñeakoek,eta protokoloa prest dute, erasosexisten aurrean nola jokatu jakiteko

ditugu”. Esnekiak ekoizteko eta kontsumitze-ko irabazi asmorik gabeko kooperatiba mis-toa da Esnetik, Aiaraldeko eta Durangaldekobaserritarren esku.

Donostiako Piratak: auzolan erraldoia2003an Donostia abordatzea erabaki zutene-tik, hiriko jai eredua biratu dute Piratek. Aurre-tik aipatu ditugun baloreak bere egiten dituzte,besteak beste Zero Zabor filosofia, autoges-tioa, parekidetasuna, euskalduntasuna… etaespiritu kritikoa (Irrikitaldia herri-parodianikus daitekeenez). Aitor Alberdi Piraten koor-dinatzailearen arabera, auzolana da dutenaltxorrik handiena: “Gure jaiak auzolan erral-doi baten isla dira. Bakoitzak ahal duen neu-rrian laguntzen du, boluntarioki, Aste Nagusiaaurrera ateratzeko, eta jaietatik harago doantresna da gainera. Adibidez, Martutenen uhol-deak izan genituenean, beste herri mugimen-duetako kideekin batera auzoa garbitzera joanginen, auzolanean”.

Egun, parte-hartzea eta aniztasuna sendo-tuko dituen antolaketa ereduan dute jarritaarreta. Hala, hemendik aurrera Kofradiakizango dira Donostiako Piraten baitan herri-tarrak antolatzeko eta egitaraua osatzeko sub-jektua: auzoz auzo eta taldez talde, jendeakofradietan biltzera deitu dute (dagoenekozortzi kofradia osatu dira), mugimendua aha-lik eta gehien hedatzeko eta ahalik eta donos-tiar gehienek izan dezaten erabakitzeko etaeragiteko aukera. “Aste Nagusi Pirata ezberdi-nen arteko elkarlanaz osatutako jai gisa uler-tzen dugu, egitarau ugariz osatutako egitarauhandi bat. Kofradiei esker gerturatzen ari denjende eta aniztasun honek guztiak mugimen-dua elikatzen du, eta baloreei eta jai ereduariburuzko eztabaida denon artean garatzen joa-teko baliagarria zaigu”, azaldu du Alberdik.

Gasteizko Blusak eta Neskak,gizarte-laguntzarako tresna50eko hamarkadan sortu eta urteetara emaku-meen parte-hartzea gehitu ostean, GasteizkoAma Zuriaren jaietako arima dira Blusak etaNeskak. Iaz, 24 koadrilen artean Udalak egita-rauan txertaturiko 30 ekitaldi baino gehiagoantolatu zituzten. Kritika politikoa, kulturala,soziala… ez da falta pankartetan, eta koadri-lek aniztasuna dute ezaugarri; bakoitzak bereindependentzia mantentzen du.

Sozialki egiten duten ekarpena nabarmendunahi izan du Luis Izaga batzordeko presiden-teak: “Proiektu ugari laguntzen ditugu, minbi-zia duten umeez arduratzen den Aspanafoha,etorkinei babesa eskaintzen dien elkarte gas-teiztar bat, aterpetxerik ez dutenekin dihardu-tenak… Ekitaldiren bat prestatzen dugu esate-rako, eltzeitsua jarri eta bildutako diruahaientzat. Pintxo solidarioa ere egiten dugu”.

Gasteizko festetan, azkenik, ezin ahaztu 30urte pasatxo herri mugimenduen ordezkaritzabiltzen daramaten Gasteizko Txosnak. Jaigiroan, esparru ugari ukitzen dituzte: ikaslemugimendua, komunikazio alternatiboa, inter-nazionalismoa, borroka feminista, euskararendefentsa, errepresioaren kontrako jarduna…Guztira 13 kolektibo eta 12 txosna dira.

Euskal Herrian festa herrikoien aldelanean ari diren elkarte hauek guztiak ezdabiltza bakarrik. Esperientziak partekatu etaelkarlana sustatzeko, hiriburuetako jai batzor-deen bilgunea sortu zen duela bost urte. Lantinko eta emankorra egiten ari direnik ezinuka, “bestelako gizarte bat sortzeko tresnainteresgarria direlako jai herrikoiak –dio Pira-tetako Aitor Alberdik–, eta horren isla dahainbat agintarik jai eredu honen aurka buru-tzen dituzten erasoak”. Guztia, jakina, algara,lagunak eta giro ona tarteko.

Goitik behera, ezkereskuin: GoraIruñearen jaigunea,Gasteizko Blusak etaNeskak (GasteizHoyren argazkian),Bilboko Konpartsak,eta EHZ.Esperientziakpartekatu etaelkarlana sustatzeko,hiriburuetako jaibatzordeen bilguneasortu zen duela bosturte.

�8 2014KO EKAINAREN 29A

JAI HERRIKOIAK

AlternatibaBarañainen txosna gunea jartzeko Udalaren oztopoak jasan izanditu herriko jai batzordeak, baina urteak daramatza festa herri-koien aldeko lanean. Aurtengo herri programa hamarnaka kolekti-boren artean prestatu dute eta kamisetak jarri dituzte salgai, bizila-gunek osatutako batzordearen egitaraua diruz laguntzeko.

Baionako Besta Alternatiboak prestatzen ditu Gazte Asanbla-dak, beste hainbat kolektiborekin elkarlanean.

Lasarte-Oriako Udalaren Sanpedrotako jai egitarau zurrunarialternatiba eman nahian, herritarrek Sorgin Dantza indartu zutenduela urte batzuk. Egun, dantza horren bueltan sorturiko SorginJaiak egiten dituzte herrian.

Kritika eta parodiaBaztandarren Biltzarrak oztopo ugari jasan ditu berehistorian, 1963an jaio zenetik, baina bizi-bizi jarraitzendu. Baztango herritarren bilgune izan nahi duen festahonetan, gurditan ateratzen dira, eta eskualdeko bizila-gunen kezka eta aldarrikapenak adierazteko erabiltzendituzte gurdiok. Urtean zehar, bestelako kultur jardue-rak ere antolatzen dituzte Baztango herrietan.

Uztaritzen ospatzen den Lapurtarren Biltzarrakere, aukera ematen die lapurtar gazteei elkar hartu etagurdi ibilbidearen bidez dituzten arrangura eta aldarri-kapenak plaza publikora ekartzeko. 1979an sortu zenbesta.

Santa Ana jaietako parodia egiten dute Lasarte-Orian, urtean zehar herrian gertatutakoa modu umore-

tsu eta kritikoan jorratzeko epaiketa antzeztua. Epai-leek, Santa Anak, San Joakinek, Basajaunek eta lekuko-ek hartzen dute parte eta 64. edizioa du aurtengoa.

Auzo giroaBilboko hainbat auzotako jai batzordeenelkarlanetik sortu zen Auzotarrok mugi-mendua, 2000. urtean. Herri jaien antola-kuntzan izan ditzaketen behar eta arazoeierantzun bateratu eta koordinatua ema-ten, azpiegiturak partekatzen, kalitatezkokultur eskaintza zabalagoa ahalbidetzenedota auzoetan jai herrikoiak bultzatzendihardu ordutik.

Zaharraz harro jai autogestionatuakegiten dituzte Gasteizko Alde Zaha-rrean, Jaiaz eta aldarrikapenaz Alde Zaharrabizi lelopean.

Nortasun handia duten edota jaietaneredu herrikoia bultzatzen duten auzoakasko eta asko dira Euskal Herrian. Horienadibide dira, esaterako, Errekaleor auzo-ko festak (Gasteiz), Bagatza-Beurkoko-ak (Barakaldo), Moskuko Besta autoges-tionatuak (Irun), Egiako Porrontxoak(Donostia), Iruñeko Txantrea edo Arro-sadiakoak, Azken Portu (Zarautz), Abe-txuko (Gasteiz)…

Balore aurrerakoiakJaiakbultzatuz.eu webgunean, festa herrikoien eredua eta baloreakbultzatzearen aldeko manifestuarekin bat egin dute hainbat erakun-dek, elkartek, pertsonek (ezagun askok) eta 75 jai batzorde ingu-ruk, tartean orriotan dagoeneko aipatu ditugun gehientsuenek etahonako herri eta auzoetako jai batzordeek: Gasteizko Txagorritxu,Aranbizkarra eta Adurtza, Kanpezu, Aguraingo txosnagunea, Lau-dioko txosnak, Amurrioko Korroska txosnen batzordea, Aramaio,Izarra, Abornikano, Goiuri, Oiardo, Urbina, Zalduondoko Txis-pak, Barrundiako Gazte Batzordea, Bilboko Santutxu, Uribarri,Errekalde, Altamira, Buia, Solokoetxe, Zorrotza, Zurbaranbarri etaDeustuko Erribera eta Zorrotzaurreko Txitxardin jai batzordea,Ajangiz, Gernika-Lumo, Itzubaltzeta (Getxo), Algorta (Getxo),Sopela eta Larrabasterrako txosna batzordea, Santurtziko txosnagunea, Santurtziko Mamariga eta Kakul Kabiezes, Barakaldokotxosna batzordea, San Bixente (Barakaldo), Astrabudua, Basaurikotxosna batzordea, Arrigorriagako txosna batzordea, Ugaoko txos-na batzordea, Zeberio, Maritxu Teilagorri Leioako txosna batzor-dea, Foru, San Gabriel (Trapagaran), Erandio, Arrasateko MaritxuKajoi eta Santamas komisiñua, Donostiako Amara Berri, Intxau-rrondo Zaharra eta Gros, Donostialdeko auzo eta herrietako jaikoordinadora, Oreretako txosna komisioa, Iruñeko Alde Zaharra,Donibane, Etxabakoitz, Sanduzelai eta Errotxapea, eta Antsoain.

BAZ

TA

NG

OH

AIZ

EG

OA

RE

NA

RG

AZ

KIA

K

Parrandaz gain...


JAI HERRIKOIAK

Herri olinpiadakHernanin, 1988. urtean eginzuten lehen edizioa, herriko gaz-teak harremantzea, euskara susta-tzea eta bestelako aisialdi ereduaeskaintzea helburu. Edizio gutxiegin zituen, baina 2010. urteanberreskuratu dute herritarrek eki-mena eta indartsu mantentzen da,jolas kooperatiboen bueltan.

Hondarribian, 1980kohamarkada bukaeratik 1996raarte iraun zuten olinpiadek. Aur-ten abiarazi dituzte berriro, koa-drilen arteko lotura indartzekoeta jendea lokaletatik kalera atera-tzeko xedez. Izan duen arrakastaikusita, bigarren edizioa ziurra da.

EuskaraTuterako Beterri peñak “Erriberakopanorama euskaltzalean erreferentzia”izateko egiten du lan.

Euskaraz besta egin nahi dut lelopean,jaietan euskara bultzatzeko moduak lan-tzen ari dira Ipar Euskal Herriko hain-bat besta komitetan, tartean EuskararenGizarte Erakundeen Kontseiluak hela-razitako neurriak eta txostena baliatuz.

Feminismoa eta askatasunaJai ugaritan parte hartzen duen Legazpiko Sustraiak Dantza Taldeak gogo-aren eta beharraren arabera tartekatzen ditu neska-mutilak dantzetan, ezrolaren arabera. Mutilen dantzatzat hartu izan direnetan ere (Ezpata dantza,esaterako), neskak aritzen dira.

Sagardo denboraldian, kalee-tan festa feminista zabaltzen ibiliohi da Hernaniko BrigadaFeminista, baita “nazkanterik,babosorik eta maromorik gabe-ko” espazioak aldarrikatzen.Berdin Baionako bestetan; ber-tan poteo feminista antolatzendute PAF eta Altxa Neskatxatalde feministek.

Zarautzen, herriko festetansexualitatea, harremanak, ligoteo osasuntsua… jorratzeari eskaintzen dioteegun bat, eta horretarako, urteotan muxu-katea, lesgaytrans antzezlana,Gona Festa (txosna gunera denak gona jantzita gerturatzera gonbidatuz,genero rolak puskatzeko), manifestazio koloretsua… egin dute.

Akelarrea festa askatzailea da –sarri baita sexu joerei dagokienean ere–, kri-tikoa eta transgresorea. Besteak beste, Hernanin, Leioan etaBarañainen egiten da, eta Zugarramurdin, Sorginaren Eguna.

* Daudenak badiren arren, ez daude diren guztiak. Internetekobertsioan gehitu ditzakezu aipatu ez ditugun jai herrikoiak. n

IngurumenaAmikuzen dago Bizi Toki baserria, esko-laren alternatiba izan nahi duen proiektupedagogikoa, eta bertan antolatu ohidituzten jai eta ospakizunak inguruari etalurrari oso lotuak egoten dira. Horrenlekuko, basalandareen inguruko Sorginenbiltzarra, hazien ezagutza eta ekoizpenariburuzko Hazitik hazira, eta erlezaintzazantolatutako Erlezaleen biltzarra.

AldarrikapenaLizarrako Festa-Giro jai batzor-deak sustatuta, festa herrikoienaldeko aldarria eta hainbat ekin-tza burutu dituzte aurten bizila-gunek, herriko Puy auzoko jaie-tan UPNk txosnak jartzeagalarazi duelako.

Irunen, Jaiak herrian, ez Fico-ban lelopean, Sanmartzialetakojaigunea Mosku hirigunetik Fico-ba eraikinera eraman izana salatudute herritarrek. Udalak iritzizaldatzea ez dute lortu, eta egita-rau alternatiboa prestatu duteIrungo jaietan Mosku bizirik! man-tentzeko.

Erandion ere txosnak berres-kuratu nahi dituzte Sanagustine-tan. Duela urte batzuk, Udalakherrigunetik Tartangara aldatuzituen eta aurten, enegarrenez,jarrera aldatzeko eskatu diotebiztanleek, Txosnak herri erdira!kanpainaren bidez. Toki alterna-tiboa ere proposatu dute.

AniztasunaDuela sei urte jaio zen Lonje-ro Eguna Trapagaranen,gazteak lokaletatik atera etaelkarren artean ezagutu zite-zen. Herriko ekimenetan gaz-teriaren parte-hartzea handi-tzea, gizarte sarea indartzeaeta herritarren nahasketa etaaniztasuna lortu ditu ekime-nak. Ekainean ospatzen dute.

San Fausto jaiak abiapuntuhartuta, jendea lokaletatikatera eta kaleak gaztetzekohelburuz jaio zen, baita ere,Durangoko Zapaburu kon-partsa. Urte osoan antolatzendituzte ekitaldiak.

Jatorri aniztasunaren ingu-ruan eta aniztasun horrek eus-kal gizarteari dakarkion abe-rastasunaz hausnartzen duEH 11 Kolore elkarteak. Lan-keta horren baitan, jai propio-ak antolatu ditu (Donostianedo Iruñean, adibidez), etahainbat festetan hartu duparte, aniztasuna aldarri(EHZ edo Euskal EskolaPublikoaren Jaia lekuko).

ASI

ER

PER

EZ

-KA

RK

AM

O/

O. B

. HIT

ZA

G. I

RO

Z/

KA

ZE

TA

.LN

FO

EH

BIL

GU

NE

FEM

INIS

TA

PERTSONAIA


Denek marrazten dugu txikitan...Eta zergatik ez handitzean? Zergatik galduohi da marrazteko grina eta artea bidean? Niktxiki-txikitatik erabili dut lapitza eskuan, osoumetatik heldu nion marrazki satirikoari.Bakoitza mundura zeregin konkretu batekinsortzen dela sinesten dutenetakoa naiz. Neu-rea oso goiz topatu nuelako, agian. Ez dutsekula deus erabaki, zirkunstantziek eramannaute batetik bestera. Oztopo-ak saihesten saiatu naiz, bazte-rra ez jotzen ahalegindu, nireburua ur-azalean mantentzekoborrokatu naiz, baina betijarraitu diot bizitzaren korron-teari. Zortekoa naiz, ez dutsekula mundura marraztekosortu ote nintzen kolokan jar-tzeko besteko zailtasunik aur-kitu. Ibai guztietan bezala, egon dira urakgeldi-geldi zeuden sasoiak, emari bizi-bizikoaroak, baina korronteak seinalatutako norabi-deari jarraitu diot beti.

Frankismopeko urak derrigorrez dira nahasiakartista satiriko batentzat?Diktadurek beti dauzkate ezpatak zorroztuta,mingainak zein eskuak mozteko prest, bainaez nuen zailtasunik izan. Aise intuitu nuen etorzitekeena, eta eroso mugituko nintzen espa-zioen bila, politikarekin tematuta ez zeudenaldizkari kulturaletara jo nuen. Horixe agin-tzen zidan barrenak eta horren araberako sai-lak eskaintzen zizkidaten. Lengoaia mutu etaoso bisuala nerabilen, interpretatu beharrekokodez josia, zentsuratzen gaitza. Frankismoapasata ohartu nintzen zinez zer zen diktadura.Ordura arte, horixe zen zegoena eta kito.

Horregatik, ez naiz sekula preso sentitu, betikausitu dut esan nahi nuena esateko modua.

Eta frankismo ostean? Zentsura aferak zeresa-na ematen ari dira.Demokraziaren lehen aroa eferbeszentziasasoi bat izan zen. Orain baino askoz irekiagoazegoen dena, orain baino libreagoak zirenespirituak. Orain jendea sailkatuagoa dago, eti-

ketatuagoa, bakoitzak zaindubehar du bere parrokia, bainaorduan dike guztiak puskatu etaalde guztietara isurtzen zen ura.Hori hala, zaila da zentsura zeinautozentsuraren lanak neurtzea.Nik beti jarri dizkiot mugak nireburuari eta muga horien baitandantzatu dut eskumuturra. Betiahalegindu naiz edukatua izaten,

ez naiz probokazio bila ibili, egoeraren uler-menera bideratutako komunikazioa hobetsidut. Esaterako, irria ez da ezinbestekoa nire-tzat. Are gehiago, gehien-gehienetan desakti-batzailea iruditzen zait. Hori bai, barretik edonegarretik, guztiak izan behar du analisirakogai. Hor ezin liteke zentsurarik egon.

Marraztu ezazu zure burua. Bizi dugunaren ikuskatzailea naiz, obserba-zioaren transkribatzailea. Hori da marrazkila-riaren sena. Gero bakoitzak dauzka berebegiak, munduari begiratzeko bere kokapena,bizkarrean daraman motxila... Erabateko neu-traltasuna ezinezkoa dela jakinik lantzen daneutraltasuna. Ez naiz profeta, pentsamendupertsonalez jositako begirale neutroa baizik.Gutxi gehiago, denok dakigu zer ari den ger-tatzen, gure sasoiko espiritua zein den. Gauza

«Irria gehienetandesaktibatzailea

iruditzen zait»“... ustelak lurpera, bizitza da handiena, galtzea litzake galtzea dena...”

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

ANDRÉS RÁBAGO EL ROTO

“Koloreztatzeagatikkoloreztatzeari ez diot zentzurikikusten. Austeritatea, hitzarenoinarrizko zentzuan, arloguztietan da baliotsua”


EL ROTO

zenbait ezkutatu ala gure arreta desbideratze-ko interesa egon arren, gehien-gehiena begi-bistan dago. Horregatik, begi-bistan dagoenaikustea da nire eguneroko borroka. Horreta-rako oso interesgarria da iraganetik edo etor-kizunetik begiratzea orainaldiari. Beste terri-torio batean kokatu eta gauzak izango direnedo izan ziren bezala ikusteak pista asko ema-ten ditu bizi dugunari buruz.

Zer harreman duzu aktualitatearekin?Aktualitatea ez zait interesatzen. Egunkariakirakurtzen ditut, badakit zer ari den gerta-tzen, baina ez dut uste dekantatzen utzi gabegauzen neurri eta garrantziaz jabetu litekee-nik. Gertatzen ari dena itsu-itsuan jarraitzenduenak, nekearen nekez mingaina ahoankabitzen ez zaiola amaitzen du, eta itota nola

esan liteke taxuzko ezer? Horregatik, aktuali-tatea ez, orainaldia da interesatzen zaidana,eta ez orainalditzat aurkezten digutena, zinez-ko orainaldia baizik. Informatzeko moduonena isiltasuna dela ulertu behar dugu. Isil-tasunik gabe ezin duzu ingurura soseguzbegiratu, ezin diozu zure buruari kasu egin.Inguruko zaratak ez dizu gauzek zure baitanduten oihartzuna aditzen uzten. Zarata inte-resatua dela? Ados, baina nik ardura pertso-nalean sinesten dut, eta bakoitzak jakin behardu zalaparta ateratzen duten tresnak nola era-bili, noiz piztu eta noiz itzali. Aurkako intere-sak egoteak ez gaitu gure arduretatik salbues-ten. Pertsonak gara, ez makinak.

Pertsonak aurpegia izaten du, eta zure marraz-kietako pertsonen aurpegiak ez dira inoiz garbiageri. Zergatik?Teknika bat da, hautu bat. Ez zait gauzak aur-pegi batekin lotzea gustatzen. Egoeren ardu-rak pertsona jakinekin lotzen baditugu pertso-na horiek desagertzean afera konpontzen delasinestera iristen gara. Hori ez da hala. Pertsonahoriek momentuko txotxongiloak dira,momentuko aktoreak. Niri gidoia eta gidoila-riak interesatzen zaizkit, aktoreak bost axola!Aktore bat gaixotzean, aktorez aldatzen dute,baina gidoiak jarraitzen du. Horregatik ustedut identifikazioak nahasten gaituela. Gainera,denbora eta nire aroa zeharkatzeko anbizioa

Andrés Rábago. 1947an Madrilen sortutakomarrazkilari satiriko autodidakta. 1968an argitaratzen hasizenetik, ezizen zenbait eta medio andana pasa ondoren,1990etik hona El País egunkarian argitaratzen ditumarrazkiak ‘El Roto’ ezizenarekin. Bere lanen bildumekinosatutako 20 liburu baino gehiago dauzka (azkenak, Oh lal'art eta A cada uno lo suyo), eta 2012an Espainiakoilustrazio sari nazionala jaso zuen.

NORTASUN AGIRIA

daukat. Ez nuke nahi orain egiten ari naizenabihar ez ulertzea pertsonaia bat nor den inorkez dakielako. Bihar nor oroituko da Rajoyz,Botinez, Zapateroz edo Juan Carlos erregeaz?Inor ez. Artearen edo plastikaren sena duzununetik duzu denboran irauteko borondatea,eta egoerek aurpegiek baino askoz hobetozeharkatzen dute denbora.

Zure artearen senak apenas eskatzen dizunkolorerik. Espirituaren erabateko liberazio nahiak nara-ma, eta koloreak beti gozatzen du edukia.Zuri-beltzaren edertasuna planteamendu batda bere osotasunean. Uneak eskatzen baditedo plastikoki funtzionatzen badu, tarteka-marteka kolore tanta bat eransten dietmarrazkiei, baina koloreztatzeagatik kolorez-tatzeari ez diot zentzurik ikusten. Austerita-tea, hitzaren oinarrizko zentzuan, arlo guztie-tan da baliotsua. Ene iduriko horixe da eskaseta behar duguna. Austeritatea ez da pobre-zia. Austeritatea kontsumo sistema honi kon-tra egitea da, hormaren aurka garamatzankamioiari norabidea aldarazteko modua.

Zer aldarazi nahi duzu zure zintetan animaliaketa landareak humanizatuz?Izaki bizidunak, arimadunak, humanizatzeaez da bekatua. Bortxa jasanezina zaidanez,etengabe enpatizatzen dut animalia eta landa-reekin. Gaizki tratatu duten animalia bat jatendugunero irensten dugu bortxa hori. Landa-reei produktu toxiko bat botatzen diegunero

kaltetzen dugu gure burua. Animaliak zeinlandareak humanizatzea gure ingurua aintzathartzeko aldarrikapena da. Gure inguruare-kin bakean al gaude? Gure izateak ba al duzentzurik inguru horretatik kanpo? Metatzenari garen inguruarekiko zorrak nork kitatukoditu? Politika edo debate filosofiko handius-tekoetara dedikatzen den inteligentziakhorretaz ere arduratu behar luke. Hori daguztiaren oinarria.

Zure bineten oinarrian testua eta marrazkiadaude. Zein da bien arteko harremana?Harremanak orekatua behar du. Ezin liteketestu bikaina marrazki eskasarekin ezkondu,ezta alderantziz ere. Biek eskatzen dute arre-ta, biek kalitatea. Horregatik bilatzen dut tes-tuan marrazkian bilatzen dudan soiltasuna.Oso hausnartua dago dena, ezinbestekoa soi-lik agertu dadila, ezer ez soberan, deus ez fal-tan. Austeritatea marrazkian, austeritatea tes-tuan, austeritatea bizitzan. Esaterako,kontzienteki baztertzen dut tratamendu digi-tala. Bilaketa zein artisau-lanketa hobestenditut, igarri dadila eskua. Argazkiak errebela-tzen diren gisan bihurtzen dut buruan dudanplanteamendua marrazki. Paperean hartzendu zentzua eskuak. Papera eta eskua ukatzendituena oso hotza da nire gusturako.

Papera eta eskua, prentsaren geroaz ari zareladirudi. Papera desagerrarazi nahi duten susmoa dut.Papera dokumentua da, testigantza. Bestela-



EL ROTO

koak erraz aldatu litezke, azkar ezabatu,arrasto gutxi uzten dute... Baina munta han-diko aferek papera eskatzen dute. Hori hala,hedabideak oso gaixo daude, jendartea osogaixo dagoelako. Medioen sendabidea senda-bide sozialetik etorriko da, eta sendabide per-tsonalak soilik ekar dezake sendabide soziala.Beti uzten ditugu erruak eta ardurak besteen-tzat, beti seinalatzen dugu auzokoa. Arazoazein den esan behar digute, konponbidea aur-keztu, norabidea markatu... Ez al luke bakoi-tzak bere munduaren jabe izan behar? Gureburuaren, munduaren, eta maitasun zeingorrotoen jabe izateak sendatuko gaitu. Hor-tik datoz soluzio guztiak. Prentsari dagokio-nez, segur aski dauzkagunak baino mediogutxiago beharko genituzke. Hobeto ikusikogenuke arazoen aurrean nola jokatu, non eta

nola izan dezakegun eragina, zein den gurekokapen egokiena. Ezer izatekotan, bitarte-kariak dira medioak, eta bitartekari gehiegiizatea txarra da denetan. Gauzenganako era-gin zuzena lortuko bagenu bitartekariak ezleudeke soberan, baina ez lukete inondikinora egun duten garrantzirik izango. Alabai-na, horrek ez du esan nahi kazetaritzak ezduenik gerorik. Kazetaritza informazioa daeta informazioa beti izango da beharrezkoa.Zer balio du ordea informazio saturazioak,galbaherako gaitasunik gabe?

Zure lanak argitaratzen dituen El País egunka-riak ez ditu garai onenak bizi. Nola eragitendizu horrek?Ez dut nire burua egunkarian kokatzen. Eznaiz lan egiten dudan medioan inplikatzen,

“Ezin baduguhorizontea aldatu,alda dezagunikuspegia”, dioelroto-rabago.comwebgunetikhartutako berebinetak.

EL ROTO


egiten dakidan horretan onena ematetikharago. Ez noa erredakziora, ez dakit zeregosten den bertan, ez dakit nola funtziona-tzen duen egunkari batek. Nik nire estudio-an egiten dut lan, bertatik begiratzen diotmunduari. Goizetan egunkariak irakurri etainteresatzen zaidanari buruzko notak har-tzen ditut, begiz jotako argazki pare batmoztu, eta pintatzen edo bisitan etortzenzaizkidan lagunekin hizketan egoten naiz.Bazkalostean, bidea egin duten ideiak azter-tu, indarra zerk duen erabaki, eta marraztenhasten naiz. Marrazketa saioa bukaturik,senak eta egoerak eskatzen didatenaren ara-bera deliberatzen dut biharamunean zerargitaratuko dudan. Izan liteke duela seihilabete egindako bat edo arratsalde horre-tan bertan borobildutako azkena. Egunero-ko errutina metodiko hori da nire oskola,onerako eta txarrerako.

Gauza bera marraztuko zenuke El Paísen, ElMundo-n, edo ABC-n?Zuretzat gatazkatsua ez den medio batentzatlan egitea da logikoena. Etengabe haize-kon-tra marraztu behar baduzu, goiz ala berant,lehertu egiten zara. Hala, medioak zure aska-tasuna onartu eta errespetatu behar du, zureustez egin behar duzuna egiteko moduaeman behar dizu, ez dizu esan behar honiburuz bai eta honi buruz ez, ez dizu gairik

jarri behar... Ez dut sekula halakorik onartu,ezta onartuko ere. Gai bat eman didaten aldi-ro berehala gogaitu naiz zer esango nukeenpentsatzen. Airean presente dagoen edozeriburuzkoa izanik ere, zure baitatik atera behardu marrazkiak. Ez dut kanpotik behartutakobulkadetan sinesten.

Hil arte irauten al du artistaren bulkadak? Ez alda inoiz erretiratzen?Ez erretiratzea da ohikoena, lanean hiltzea.Beti ikasten ari zarenez, beti daukazu zermarraztua, hortik lapitza eskuan hiltzekodesira. Agian egun batez medioak ez diraexistituko, bota egingo naute, inork ez ditlibururik argitaratu nahiko, baina inork ezin-go dit galarazi niretzat pintatu eta marrazte-ko plazera. Horregatik ez nau arduratzenargitaratzeko espaziorik gabe gelditzeak.Bitartean, orain arte bezala, korronteak mar-katzen didan norabideari segituko diot, niremaila gorenari eusten ahaleginduko naiz,egunero zerbait ikasiz, lengoaiari ateak ire-kiz. Ezinbestekoa iruditzen zait lengoaiasatirikoari bidea eman izana. Zaharkituazegoen, lizundua, eta pixkanaka gaitasunespresibo osoa hartzen ari da.Adierazteko forma berriak aurki-tzea da bidea. Horrela soilik eginliteke denok amestu eta sekulairisten ez den maisu-lana. n

“Oso garrantzitsuak dira, informazio asko ematendute. Batzuetan, testuak gauza bat dio eta argaz-kiak kontrakoa. Bestetan, osagarriak dira. Ezinbes-tekoa zait bien arteko jolas hori. Ez al dira argazki-lariak irakurleon begiak? Zoritxarrez, prentsaidatziak, oro har, ez du argazkia behar bezala zain-tzen, ez dio behar besteko garrantzirik ematen”.

Prentsako argazkiak

AZKEN HITZA


PREKARIETATEAREN AURPEGIAK

Iker Fernandez dut izena eta 22urteko donostiarra naiz. Lau urte diraostalaritzan lanean hasi nintzela, etahorretan dihardut oraindik,ikasketekin eta nire zaletasun nagusiaden triatloiarekin jarraitu ahalizateko.

BADAKIT asko direla langabezian daudenakedota ez dutenak etxebizitzarik; nire kasua ezdago eurenarekin alderatzerik. Baina horrenegoera larrian ez gaudenontzat ere zaila dagure bizi proiektua gutxieneko egonkortasu-nez eraikitzea. Gazteon artean oso normali-zatuta dagoen arren, prekarietatea da horiere. Nirea adibide bat gehiago da, ez besterik.

Kirola zaletasun izan dut beti, eta ikaske-tak ere horretara bideratu nituen. 16 urtere-kin hasi nuen kirolarekin lotutako erdi maila-ko zikloa, eta amaitzean goi mailakoa ere eginnahi nuen. Tamalez, izen-ematean egindakoakatsa medio, ezin izan nuen sarrera probaegin, eta 18 urte nituela, ikasketak eten beharizan nituen.

Handik gutxira, urtebetez ikasterik izangoez nuela ikusita eta nire gastuak nik neukordaindu ahal izateko, taberna batean hasinintzen lanean. Geroztik, azken urteetanostalaritzan aritu naiz beharrean, hainbatlekutan, etenaldiren bat edo beste tartean.

Hala ere, etorkizunean ez nuke ostalaritzanlan egin nahi: helduentzako batxilergoa arinaiz egiten orain, amaitzen dudanean KirolenZientzietako Gradua ikasteko. Gasteizenbaino ez dago gradu hori ikasteko aukeraordea, eta hara joateko ere dirua aurreztubeharko nuke. Horrenbestez, ikasten jarraitueta urte batzuk barru entrenatzaile edo kirolhezitzaile gisa lan egin ahal izateko, egungolanarekin jarraitu behar dut; baina aldi berean,lan egin behar izateak zailago egiten du ikas-ketak aurrera eramatea.

Ekuazio aldrebes xamar horri nire zaleta-sun nagusia gehitu behar zaio: triatloia.Hiru bat urte dira entrenatzen eta lehiatzenari naizela, eta prestaketa lan handiaz gain,dirua ere eskatzen du. Inoiz gutxitan aipa-tzen da, baina kirola ere ez dago edonorenesku. Material duina eta izen-emateak tarte-ko mila eurotik gora behar dira denboraldibakoitzeko. Hortaz, triatloiak ere laneanjarraitzera behartzen nau.

Orain udara dator eta errazagoa izangoda, baina normala denez, zaila da hori guz-tia uztartzea, denbora aldetik batez ere.Gainera, oraindik ez dut aipatu denetangarrantzitsuena: giza harremanak. Familia,lagun, bikote eta abarrentzat nahi bestedenbora izatea ez da erraza izaten, eta maizhaien lanaldiekin zerikusirik ez duten ordu-tegiak izaten ditut.

Esan bezala, ez da er raza elementuhorien guztien artean oreka lortzea, etaetorkizuna beti kolokan izatea ere ez daatsegina, baina egun daukadan lana nik nahidudan bidea jarraitzeko tresnatzat ulertzendut, eta hori bada nahikoa motibazio. Espe-ro dut hemendik urte batzuetara kirolarekinloturiko lanetan aritu ahal izan-go dudala, bidean triatloiaz etaingurukoez gozatuta; eta horre-la ez bada, ez dadila izan saiatuez naizelako. n

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |

�

Kirola egitea ez dagoedonoren esku


Barañainen, herrian ireki nahi duten Mercadona saltoki valentziarraren aurka mobilizatu dabizilagun talde bat. Sestaon, haserrea eragin du hiri-antolamendu plana aldatu eta

supermerkatuari lursail publiko bat saltzeko Udalak duen asmoak.

SALTOKI HANDIAK

MERCADONAREN proiektua “inposatu” dutenBarañaingo UPN, PSN eta PPko udal ordez-karien herri eredua gogor kritikatu du bizila-gun taldeak: “Eztabaidari muzin egin diote,auzokideen hartu-emanen aurrean harremankomertzialak sustatu dituzte, bertoko pro-duktuei baino, inportatuei eman diete bide,komertzio txikia desagertzeko arriskuanparatu dute eta aisialdirako egokitutako espa-rru publikoak saltoki handiei eskaini zaizkie”.

Herritarrek diote lau haizetara iragarritako30 lanpostu berriak baino gehiago izangodirela deuseztuko direnak. “Gainera ez duteesaten jada Mercadonako langile direnekizango dutela lehentasuna Barañainera mugi-tu nahi izanez gero. Bestetik, kaleratzeengatikjaso dituzten salaketak ezkutatzen ari dira.Diziplina gabezietan argudiatutako kalera-tzeak dira, gaixotasun baja hartu izanari eran-tzuten diotenak”.

Salatu dute Mercadonak ez duela kontuanhartzen saltzen dituen produktuen jatorria:“Prezio baxuenak bilatzen ditu, produktu aha-lik eta merkeenak eskaintzeko; inguruko ekoiz-leek ezin dituzte halako salneurriak onartu”.

Sestaoko orube publikoa, eztabaida iturriOtsailean Sestaoko Udalak erabaki zuen hiri-antolamendu plana aldatzea, jabego publiko-ko 18.000 metro koadroko Mendietako oru-bea “enplegua sortu, ekonomia suspertu etazonaldea urbanistikoki bultzatzeko” baliatuahal izateko, EAJko zinegotzi Leire Corrale-sek adierazi zuenez. Jeltzaleek, PSEk eta PPkbabestu zuten erabakia eta EH Bildu aurkaagertu zen. Udalak emandako urratsak bideaerraztu zion lursaila begiz jota duen Merca-donari. Ekainean, ordea, Mendietako orubea-ren erabilera berriari buruzko eztabaida atze-ratzea erabaki du Udalak, PSE, EH Bildu eta

PPren aldeko bozka eta EAJren abstentzioa-rekin, informazio gehiago bildu eta adosta-sun zabalagoa lortzeko helburuz.

Proiektuak aurrera egingo balu, Mercado-nak 7.000 metro koadro hartuko lituzke, etagainerakoa urbanizatu egingo litzateke, Uda-leko diru-kutxentzako gasturik eragin gabe.Bien bitartean, hainbat herritar mugitzen hasidira eta Udalari eskatu diote Mercadonaherrira ekartzeko erabakia birplanteatzeko.Mendietako lursaila erabilera publikorakoegoitu dezala eskatu dute, hasiera batean ira-garri zen moduan.

40 supermerkatu 6 urteanIaz ireki zen lehendabiziko Mercadona Nafa-rroan, Antsoainen. Aurten da irekitzekoaGipuzkoako –eta EAEko– aurre-nekoa, Irungo Txingudi merkatal-gunearen alboan. Datozen seiurteetan 45 supermerkatu zabaldunahi ditu Hego Euskal Herrian. n

Mercadona ikur duenherri ereduaren aurka

| JON TORNER ZABALA |

Mercadonak saltoki txikiei kalte egingo diela salatu zutenekainaren 20an Barañainen egindako giza katean.


Garai zailak bizi ditu emakumezkoen kirolak gurean: Osasuna futbol taldearen murrizketa-politikaren ondorioz klubak ez du datorren denboraldian nesken futbol talderik izango, etaIruñeko San Juan ere desagertu egingo da. Halaber, Donostiako Bera Bera eskubaloi taldeak

uko egin behar izan dio Txapeldunen Ligan jokatzeari, ez duelako diru-iturri berririk aurkitu.

KIROLA

OSASUNAREN erregional mailako taldeadesagerrarazi zuten aurreko denboraldian,eta Bigarren Mailan aritu beharko litzatekee-na kendu dute orain. Iruñea bertako SanJuan taldeak ere bide bera jarraitu du, etaBarañaingo Lagunak Erregional Mailara jai-tsi da.

Osasunako entrenatzaile Iosu Domin-guezen hitzetan, zuzen-daritzak jakinarazi die tal-dea gaur gaurkoz ez delabideragar ria: “Azaldudigute harremanetan jarridirela Nafarroako Kirola-ren Institutuarekin etaIruñeko Udalarekin, Osa-sunak ezin duelakoproiektua %100ean bereegin. Entzungor egindute denek, eta ondoriozez dugu nesken talderikizango”.

Hainbat eragilek Nafa-rroako Gobernua dute jo-puntuan: “Gehiagointeresatzen zaie emakumezkoen kirolari minhandia egin dioten fikziozko proiektuakbabestea, iaz desagertutako Itxako eskubaloitaldearekin gertatu bezala; edo errendimendu-rik apenas eman duen Navarra Arena modukoazpiegitura faraonikoetan inbertitzea”, kexudira Navarra Deportiva agerkariko kideak.

Ardoi, Bigarren MailanEmakumezkoen Bigarren Mailan arituko dentaldea Zizur Nagusiko Ardoi izango da. Nes-ken futbolak bizi duen egoera iluna argitzenduen albistea da, baina kontuan hartu beharda arrazoi ekonomikoengatik Bigarren Mai-lan jokatzeari uko egin dion Castejón taldea-ren lekua hartuko duela Ardoik.

Mulier, emakumezkoen futbolarenaldeko apustu berriaOsasuna desagertu ostean Eva Blanco buruduen lan-taldea proiektu berria hasi zenmamitzen, zenbait gurasoren babesarekin:Mulier. Epe luzera begirako ekimena da, den-boraldi-aurrea Osasunarekin egin zuten 30jokalari gazteak oinarri dituena, eta helburu

duena futbol eskola sor-tzea, besteren artean.

Bera Berak ukoTxapeldunen LigariDonostiako Bera Beraeskubaloi taldeak bigarre-nez jarraian irabazi du aur-ten Espainiako Liga. Halazegokion arren, ordea, ukoegin dio Txapeldunen Ligajokatzeari, ez duelako aur-kitu behar ekonomikoakaseko lituzkeen babesleedo bestelako diru-iturri

berririk. “Kluba ekonomikoki arriskuan ezjartzeko eta gainerako kirol erronkak ez hipo-tekatzeko pauso bat atzera ematea erabakidugu”, azaldu du taldeak.

600.000 euro inguruko aurrekontuarekin,Europako txapelketarik garrantzitsueneanaritzeak kopuru horren %10 hartuko luke.Kirol gehienetan ez bezala, emakumezkoeneskubaloi taldeek eurek ordaindu behardituzte telebista eskubideak, 20.000 euroinguru taldekako fasea jokatzeagatik. Dato-rren denboraldian estreinakoz, Bera Beraklehen fase hori jokatu beharraizango zuen, Europako EskubaloiFederazioaren (EHF) araudiberria medio, eta gastuak nabar-men handituko lituzke horrek. n

Emakumeak, joko-eremutikkanporatuak

Osasunakoordezkariek salatudutenez, instituzioekbizkarra eman diotenesken taldeari.(Argazkia: Berriozarfemenino)

| JON TORNER ZABALA |

18 � 2014KO EKAINAREN 29A

IRITZIAREN LEIHOA

GUATEMALAKO ERREPIDEETAN daudeniragarkiei erreparatuz, badirudi Amerika-ko Estatu Batuetan gaudela. Iragarkihorietan agertzen diren pertsonak altuak,argalak eta ilehoriak dira, Golden Retrievertxakurra eta guzti. Publizitateak produk-tuak saltzeko erabiltzen dituen modeloekgizarteak erakargarritzat dituen gorputzakislatzen dituzte. Erdialdeko Amerikarenkasuan, horrek agerian uzten du arrazake-ria sinbolikoaren pisua. Biztanle gehienakindigenak edo mestizoak diren arren,arrakastaren aurpegia txuria baita.

Euskaldun txuri, ezkertiar eta antiarra-zista izanda, erraza da Erdialdeko Ameri-kara heltzea eta jendarteak barneratutakoarrazakeria horren aurrean gupida senti-tzea. Emakumeek daramatzaten takoialtuak ikusi, edota gehienek ile kizkurralisatzeko duten joera ikusi, hauxe pentsatunuen: “Tamalez, euren gorputzak orain-dik ere kolonizatuak daude”. Baina ondo-ren nire buruari galdetu nion: “Eta niregorputza ba al dago kolonizatua?”.

Erdialdeko Amerikan sentipen gogai-karri eta aitorrezina izan dut. Onartzeagorroto badut ere, hemengo pertsonagehienen aldean altua eta argala izateaatsegin dudala sentitu dut. Ez beti, siste-ma kapitalista heteropatriarkal honetanemakumeak ez baikaude inoiz gure gor-putzarekin guztiz konforme. Batzuetanemakume latinoen azala, ilea eta gorpu-tzaren sentsualitateak inbidia sentiarazididate. Jakin badakit hori kutsu arrazistadaukan estereotipoa dela, baina zaila daestereotipoen eragina saihestea. Eraberean, Suedian egongo banintz, baxuegiaeta borobilegia sentituko nintzateke. Ez

da kasualitatea herrialde aberatsetakoedertasun eredua izatea herrialde txirotue-tan ere inposatzen dena. Kolonialismopolitiko eta ekonomikoari sinbolikoagehitu behar diogu. Diskurtso politikojakin bat izateak ez ditu automatikoki gor-putzekin dugun harremanetan arrazake-ria, sexismoa eta kolonialismoaren aztar-nak erabat ezabatzen.

Baina beste gauza bat ere gertatu izanda: Erdialdeko Amerikan emakume gehie-nak ni baino baxuagoak eta potoloagoakdirenez (chaparrita-o erabiltzen da gorputzmota hori deskribatzeko), liraintasunareneredu zorrotzetik urrun dauden gorputzhoriek desiratzeko aukera ere izan dut.

Pentsa: gure gorputza eta auto-estimuazgain, gure desioa ere kolonizatua daukagu.Komunikabideek transmititzen digute gor-putz erakargarriak argalak, altuak eta gaz-teak direla. Larruazalak ez duela ez zimu-rrik, ezta ildorik, ezta ilerik izan behar.Feministok ez depilatzearen aukera aldarri-katzen dugu, baina onartu behar dut kosta-tzen zaidala emakumezko gorputz oso ile-tsua desiratzea. Eta ni (depilatzen eznaizenean) iletsua naizenez, emakume ile-tsuak gustuko ez izatea, nire gorputza denbezala gaitzesten dudanaren adierazle da.

Desioaren funtzionamenduaren ingu-ruan arrazionalizatzea zentzugabea delapentsa genezake, baina uste dut garrantzi-tsua dela estetikaren eredu hegemonikohorren eragina behatzea eta, estereotipo-ak gaindituz, gorputz anitzen indar eroti-koa ikertzea.

Esparru feministetan gero eta gehiagohitz egiten da “lodifobia”ri buruz; ezdepilatzeari buruz, ezgaitasunen batduten pertsonen zein adineko emaku-meen sexualitateari buruz. Gorputz, desioeta sexu praktika anitzak politikoki alda-rrikatzea behar-beharrezkoa iruditzenzait, baina benetan lortu al dugu edertasu-naren agindu zorrotzak kolokan jartzeaeta erotismoaren mugak zabaltzea? Txo-korro feministak dioen bezala (Youtubenbila ezazue bideoa), udagaraian bikini-operazioa piku-tara bidali eta gorputzak etadesioak deskolonizatzea izandaiteke erronka ederra. n

Gorputz kolonizatuak

Feministok ez depilatzearen aukeraaldarrikatzen dugu, baina onartu behar dutkostatzen zaidala emakumezko gorputz osoiletsua desiratzea. Eta ni (depilatzen eznaizenean) iletsua naizenez, emakumeiletsuak gustuko ez izatea, nire gorputza denbezala gaitzesten dudanaren adierazle da

JuneFernández �

KAZETAR IA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

2014KO EKAINAREN 29A�20

EDERRA DA Rogelio Botanzen ahotsaAlfonso Sastreren hitzak kantari: “Es lopropio en nosotros soñar” (GaztelupekoHotsak, 2004). Kantuak eta kontuak ase-betetzen naute, bi-biek. Hain dugu geurez-ko eta hain dugu ahantzia amets egitekoahalmena! Gure izaera humanoaren fun-tsetako bat dela esango nuke; baita ere,ametsak partekatuak direlarik, egitasmosozial baten xede edota adierazle.

Alabaina, gogor kritikatu izan dituztehainbat autorek ameslariak; politikari uga-rik irri egin izan diote utopiak ozenki alda-rrikatzeari: absurdua ez ezik, arriskutsua

ere bada lortzerik ez dagoen idealari fierkiatxikitzea. Zentzu falta ere adieraztenomen du ameskeria eroekin ilusionatzeak,ezjakinaren nahiz heldugabearen pare ego-teraino.

Eta mutiko bixarguria izaki ni in my for-ties, panorama soziopolitikoan zerbaitaldatzen ari dela ikusi uste dut azkenal-dian; utopien aldeko leloak indar-bideansumatu ditut. Balirudike, aspal-diko partez, errealitate egosko-rra moldatzeko ahalaren sines-mena berreskuratu dugula,oinak lurrean finkatuta. n

GIZAKI GUZTIAK, jaiotzez, berdinak garela esatenbadizuet, begi-bistakoa dela erantzungo didazue.Halere, egun hauetan, Espainiako Errege eta inguru-koei buruz esandakoak ikusi eta irakurtzean, pentsatudut, auzi honek baduela zeresanik.

Iruditzen zait, jendeak ez duela gehiegi sinestengizakien benetako berdintasunean.Sakonean, zera uste izaten dugu:batzuek besteak baino baliotsuagoakdirela, eta horiek badutela hobeto bizi-tzeko eskubidea.

Bi ideia hauek adierazten dute norai-no dauzkagun barneratuta liberalismo-aren oinarrian dauden mitoak. Sinesta-razten digute, jendartean bi taldedaudela: aberastasuna sortzen dutenak,eta besteak, agintari izateko egokiak,eta lanerako eginak; gurtuak izateamerezi dutenak, eta arruntak. Sinesta-razten digute, gainera, “baliotsuek”ordainez ondasunen bat jaso behardutela, egindakoaren truke. Betikomerkatuaren legea, dimentsio bakarreko jendartean.

Atenasko demokrazia aipatzen dugu, sarri, berdin-tasunari buruz ari garenean, baina ahaztu egiten zaigu“hiritar” haiek, gehienbat, bertako eliteak zirela, etahortik kanpo esklabotza eta menpekotasuna besterikez zegoela. Jendarte modernoaren hasieran, ilustra-tuek Egalité aldarrikatu zuten, baina, aurrekoen antze-ra, berdintasuna zergak ordaintzen zituzten elite bur-

gesari bakarrik zegokion. Hogeigarren mendean, sufragio unibertsalarekin,

pentsarazi digute denok garela hiritar, baina elitehoriek sistema burokratikoaren muturrean, agintzenjarraitzen dute. Geuk uzten diegulako.

Espainian ez zen inoiz iraultzarik egin, eta eliteburgesak elite feudalarekin bat egin du.Bikoiztu egin zaigu, zoritxarrez arazoa.Jendartearen laurdenak langabeziandirauen artean, ikusi behar, sistemareneskaileratan, zenbat lausengatzaile,zurikatzaile dagoen; ikusi behar, zen-bat ustezko hiritar dagoen morroi,jopu eta mendeko izateko irrikan.

Harrigarria zenbat jende “ilustra-tu” dagoen, Erdi Aroko hondakinbaten aurrean burua makurtzekoprest, zerbaiten eske belaunikatzekoprest, boterearen bueltan mesederenbat jasotzeko desioan, besterik ezean,leialtasun instituzionala aitzaki.

Esango didazue, orain, euskal jen-dartea ez dela horrelakoa, gu “desberdinak” garela...Ziur? Nire herriko jaietan, udal agintariek (ordezka-ri behar luketenak), dotore-dotore jantzita, elizatikudaletxera desfilatzen dutenean, dantza-rien agurra jaso eta gero, udal bandaentzutera joaten dira. Abesti ezagunadago errepertorioan, Esklabo zoriontsuakderitzona. n

Esklabo zoriontsuak

Iñaki Odriozola IRAKASLEA �

EduZelaieta�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Utopiak indar-bidean

DA

NI

BLA

NC

O

Sufragiounibertsalarekin,pentsarazi digutedenok garelahiritar, baina elitehoriek sistemaburokratikoarenmuturrean,agintzen jarraitzendute. Geuk uztendiegulako

- IRITZIAREN LEIHOA

� 212014KO EKAINAREN 29A

ERABAKITZEKO ESKUBIDEA ardatzdugu euskal politikan, nahi ezdutenen artean ere, kanpoko etabarruko ekimenek hor jarrita.Giza kateak asko lagundu duhorretan. Argi ari da uzten eraba-kitzekoa kontzeptu aurre-politi-koa dela, eta herritarren esku-har-tzea politika-ondokoa.

Demokratizazioaz ari gara poli-tikaz baino, soziologiaz abertzale-tasunaz baino. Kontuan hartzekoada hau politikaren ohiko moldeakhan-hemenka pitzatzen ari dire-nean. Aurrekoa buruan, eskubi-dea gauzatzeak aldeko gehiengosoziala eskatzen du, euskal lurral-de bakoitzean eta guztietan. Sub-jektuak gogoan, horren gauzatzemailakatuaz gogoeta eragiten duhorrek, trantsizio kontzeptua berepotentzialtasun osoan hartuta.Errealitatetik abiatzen gara; etainstituzioetan, gurean gaur dire-nak direla, behar diren berrienesperoan izan gabe. Pragmatismosanoa, eraldatzailea, helbide har-tuta, inoiz ere ez helburu. Horibai, bide-orri oso argia behar da,traza nagusietan behintzat.

Hitza eta Erabakia aldarrikatzendugu. Zentralitatea oinarri den era-bakitzeko eskubideak hartu baduere, Hitzak kezkatzen nau. Eraba-kitzeko unea helduta, lehenengoabehintzat, eskubideek ez dutelakoiraungitze-datarik, zer eskainiko,horixe kezka. Nork bere eskaintza,marko juridiko-politikoaz etaeredu sozio-ekonomikoaz, bainaniri ardura didana ezkerreko subi-ranistena da. Voice-Exit ez daeskaintza, ez bada zehazten norajoateko irten. Mobilizazioan eraku-tsi indarraren parekoa behar dugueskaintzan. Landua, erakargarria,sinesgarria, mailakatua... hitz han-

ditan galtzen ez dena. Sozio-eko-nomia funtsa duena. Atzekozaurrera pentsatu, aurrekoz atzeraeragiteko. Hor lan itzela dago egi-teko, gizarteratzeko, burujabetzakdituen bi dimentsio espazialez:barnekoa, Euskal Herria; kanpo-koa, Europa. Ezin da eskubideaezagutua izan eta geroko utzi,kasuko, gaurko Europarekin izannahi dugun harremana, hau etaburujabetzaren mugartea lotutabaitaude. Galdera askoren erantzu-nak zehazteko ordua dugu hau,burujabetza sinesgarri egite aldera.Badugu Kataluniatik zer ikasi:Trantsiziorako Batzordeak sortudituzte, Estatua eraikitzeko oina-rrizko egiturez, zaharren eta

berrien aldi baterako uztarduraz,zehatz hausnartu eta gizarteratze-ko, burujabetza ikusarazteko. Jauzikoalitatiboa, edukiz betea, hemeneman beharrekoa, ohiko politikatikharatago. Hezkuntza sistemarieskatzen zaizkionartean dago zientifi-koa izatea, zehatza;bada hori, gureeskaintzan ere. n

Zehazteko ordua heldu da

DA

NI

BLA

NC

O

Iñaki Antiguedad � AMAIURREKO DIPUTATU OHIA

Hitza eta Erabakiaaldarrikatzen dugu.Zentralitatea oinarri denerabakitzeko eskubideakhartu badu ere, Hitzakkezkatzen nau.Erabakitzeko uneahelduta, lehenengoabehintzat, eskubideek ezdutelako iraungitze-datarik, zer eskainiko,horixe kezka

Auzoen nahia aurrera doata jauntxoen tripa mina.Herria eta Auzo Udala ez dira gauza berdina.Debar askon beldurrakindustria ta lurrak.hau da egia gordina.Demokrazia begien bistan eta ikusi ezina.

Galdeketa bat auzo guztitanjendean nahia galdetzen.Unanimidadez baietz esanez dute errespetatzen.IU ta PNVEA oso bat gabe.Jarri ezkero pentsatzen.Demokrazia aipatu eta ez ote dira lotsatzen?

Elkar bizitza degu helburuherri bat eta zabala.Behingoan argi dezagundenokurteetako itzala.Hau da gure bideagure eskubidea.Uste deu normala dala.Auzoen nahia hori delakonahi dugu Auzo Udala. n

Doinua: Iparragirre abila dela.

Itziarko AuzoUdala

Denon Herria plataforma

�

BERTSO BERRIAK


IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

IGERILEKURAKO bidean noa. Igerilekura joateko inda-rra biltzea egitandia dut eta pozbidea, bizitza ordena-tuagoaren lehen zantzua. Igerilekura doan bidea–behin abiatzea lortzen dudanean– beti du zoriontasu-nak errazten: neure osasunari on eginen dion ariketafisikoa alde batera, hemendik gutxira edertasunarenlekuko zuzena izanen naiz, beteen ulertzen dudan for-matuan, humanoan, eta, ez halabeharrez aurrekoarekinlotuta, sorkuntza literariorako abagunea izanen dut.

Nire poema gehienak igerilekuan sortu ditut, ige-rian bururatu zaizkidalako edo, egindakoak neureburuari errezitatuz, uretan zuzendu edo baztertuditudalako. Uretan beti entretenitu naiz hitzekin,hauek hark osatuta daudela sinesteraino.

* * *

IGERILEKURAKO bidean noa, poema bat idaztekogogoz nagoelako, poema bat etor dakidalako gogoz.Literatura borondate kontu bat ere bada. Bakardadeaeta etsipena behar ditu. Garai batean erruz nuenbakardade eta etsipenetik. Orain, drogazale zaildua-goa, nik bilatu behar ditut edo antzeratu.

Igerilekurako bidean noa eta euria hasi du. Oinezjarraitu dut. Jendea babestokietara sartu edo korrikaegiten du hormatik ahalik eta arrimatuen. Nolanahiere busti behar denarenbaretasunarekin, beste logi-ka batek mugiaraziko banin-du bezala, nik ez dut hala-korik egiten.

Poema bat bururatu zait,zeinean protagonista –lehenpertsona bat: ni– igerileku-rantz doan baina bideaneuria egiten dion. Kaleerdian gelditu egiten da–akaso, poemaren lehenbertsioan, zabaltzen ditubesoak, orrazketaren zain–eta sentitzen du bila zihoangarbitzapenak bera bilatueta aurkitu duela. Ohartzenda jada ez duela igerian ibilibeharrik, naturak eskainidion ur jasa ezinen diolakoinolako piszinak berdindu. Bira eman etaetxera abiatzen da.

Zalantza egiten dut –euripean, nagoen moduan,bustirik– bira eman, etxera itzuli ez itzuli, poema horiidaztera. Berez, poemako pertsonaia bezala, bilatzenari naizen inspirazioak ni neu aurkitu nau. Idatzibeharko nuke ikustearren idaztea azkenean mereziote duen. Duda ere pizten dit poemak iradokikolukeena errazkeria ote den: ur basa ur menderatuabaino hobetzat ematea, sublimea ederraren gainetikjartzea, igerilekuei (neurri batean uraren lorategi edobaratze itxiak dira igerilekuak) diedan maitasuna trai-zionatuz.

Ohartzerako, igerilekuaren sarreraraino iritsi naiz.Orain barregarria litzateke buelta ematea. Poema betidezaket geroago idatzi. Edo ahantzi.

* * *

BAINUJANTZIAN ekin diot temati ura goldatzeari,ondoko kalearen igerilariarekin lehia sekretuan, bainapoema hori dagoeneko idatzita daukat. Serieen artekoatsedenaldi batean biok gatoz bat. Begiratu diot eta–hor ageri zait azkenik poemarako gaia– aurpegi bus-tiaren erdian odol anpulu bat hasi zaio sudurrean etaaho ertzetik behera irristan isuri, gorriz koloreztatuzmusua. Mutila ederra da. Odolak, ahuldu ordez, heroiitxura ematen dio. Jakin dut poema eskainiko diodala.

Poesia gauzen eta pertsonengaineko jabegoa galdatzekobide bakarra dut.

Heroiari menia eman etaohartarazi diot gizakia dela,sudurreko odol jarioabaduela. Berak ez dit uler-tzen. Amore emateko aukeraaztertzen dut, horrek eskai-niko zidan poema –odollorratza uretan– aurreikusiz.Neure sudurra seinalatzendut eta berak ere bai berea.Neure poeman biok odole-tan bagenitu sudurrak,gorriz koloreztatuz muxuak?

Urrutiegira eraman dutolerkiaren auke-ra. Pasadizoakhona ekartzeko

besterik ez dit dagoenekobalio. n

Angel Erro� I DAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Nola ez ditudan idatzi nire poemetako batzuk

Joseba Larratxe


ERDIKO KAIERA

KALKULUEN ARABERA, Hego Euskal Herrian20.000 lanpostuk eta 5.000 enpresak osatzendute kulturaren sektore ekonomikoa. Gain-behera latzari aurre egiteko, Guk Geure Kul-turaz plataforma osatu zuten urtearen hasta-penean. Tartean ziren ADDE (EuskalHerriko Profesionalen Dantza elkartea),Ahotsenea, AEB (Euskal Aktoreen Batasu-na), Karraskan, Kultura Abierta, KulturaLive (Euskal Herriko aretoen elkartea), MIE(Musika Industrien Elkartea) eta Soinueder.Beste elkarte batzuekin batera, talde eragileaosatu eta kulturako hainbat lagunen atxiki-mendua jaso zuen plataformak. Diziplinaugaritakoak: dantzariak, aktoreak, musika-riak, bertsolariak, idazleak, kazetariak, aretoe-tako jabeak, kudeatzaileak, teknikari elkar-teak, kultur elkarte eta mugimenduetakokideak, EHUko irakasleak... Bat egin dutedenek kultur komunitate zabala osatzeko, etahausnarketan jardun ostean, erabakiak etaneurriak hartzeko tenorea heldu dela nabar-mendu dute.

Geuk plataformak deituta, 70 bat lagunbildu ziren ekainaren 12an Durangoko SanAgustin aretoan. Helburua, kultur sektoreariezinbestekoa zaion Premiazko Neurrien Egi-tasmoa adostea, hau da, gure kulturak, amil-degitik gora egin dezan, egun behar beha-rrezko dituen neurriak sustatzea etabultzatzea.

Egun osoko jarduna izan zen. Lan taldeakhonoko gaien inguruan osatu ziren: Kultur-gintzaren artikulazioa eta antolaketa, sortzai-leen lan baldintzak eta sorkuntzaren egoera,komunikabideen garrantzia, euskara eta kul-tura, berrikuntza teknologikoak, hezkuntza-ren eta kulturaren arteko harremana, kontsu-

mitzaileen garrantzia, eleaniztasuna, kultura-ren oinarrizko eskubideen arautze legala,egungo eskaintza kulturala eta azpiegitura etakulturartekotasuna.

Kultura aintzat hartu beharraDurangoko San Agustin aretora gerturatuginen geu ere. Lan taldeak hemen eta han.“Babesa behar dugu” entzun zen multzobatean, “EiTBren inplikazioa behar da” bestebatean. Sortzaile ezagunak ikusi genituen, baitakultur eragileak ere, eta kudeatzaileak, kazeta-riak, antzezleak, idazleak, musika mundukolangileak... Nor bere esperientziatik ari zen.

Ixi Garcia Karraskan elkarteko kidearekineta Gabriel Ocina Euskal Aktoreen Batasu-neko kidearekin bildu gara txoko batean.“Helburua lortu da” dio Ocinak. “Taldeakeratu dira eta eztabaida egon da. Ekarpenakhor daude”. Topaketarako deialdi irekia eginzuen plataformak. Durangora hurbildu nahizuen orok, baita erakunde publikoek ere, ateazabalik zuten.

Eremu publikoko banakako batzuk helduziren, eta dagoeneko bi bilera ez formal eginditu plataformak Eusko Jaurlaritzako Kulturasailarekin. “Udazkenean jarraipena izateaespero dugu, bai erakundeekin baita alderdipolitikoekin ere”, azaldu du Ocinak. “Gaigarrantzitsuetan murgildu gara eta badira gai-nera, beste gai batzuk ere, artean atera ezdirenak. Prozesuak zabalik jarraitzen du. Sek-tore honetako kide ahalik eta gehienak eraka-rri nahi genituzke, ideologia eta kolore guz-tietakoak”, diosku Ixi Garciak.

“Gaurko bileratik ekintza eta neurri zeha-tzak agertu dira, eta horiek Premiazko Neu-rrien Egitasmoa osatuko dute. Material hori

Neurriak eta erabakiakhartzeko unea

GUK GEURE KULTURAZ

Euskal Herriko kultur komunitateak, kulturak bizi duen gainbeheragatik kezkatuta, neurriaketa erabakiak hartzeko unea heldu dela uste du. Otsailean lehen bilera egin ostean,

ekainaren 12an elkartu ziren berriro sortzaileak, kudeatzaileak, eragileak eta beste, GukGeure Kulturaz plataformak deituta. Oraingoan, Premiazko Neurrien Egitasmoa adosteko.

| MYRIAM GARZIA |


bilduta Eusko Legebiltzarrera, erakunde publi-koetara eta udaletara eraman nahi dugu egitas-moa. Gizartean oihartzuna heda dadin ere aha-leginduko gara”, jarraitu du Ixi Garciak.

Kultur komunitatea osatuta dago Ocina-ren ustez: “Dagoeneko hainbat elkarte ari dalanean, baina Topaketon berritasuna, apar-teko arlotan ari direnak elkartzea eta lotzeaizan da. Ez da ohikoa, esaterako,musikariak antzezleekin edo ber-tsolarienekin mintzatzea haienkezkez”.

Karraskan elkarteko kideakbere inguru hurbilean ikusten duegun kultura sektorea zertan den:“Gure energia makaltzen ari da.Oso zaila da borroka horri moduiraunkorrean eustea, gure lan bal-dintzak ez baitira duinak. Kultura-ri daukan balorea eman beharzaio, arreta jarri behar zaio kultursorkuntzari. Balorea soziala izandaiteke, edo politikoa, eraldatzailea, ekono-mikoa... Topaketok egoera iraultzeko baliodute. Baliabideak nahi ditugu egoera hobe-tzeko, inongo dependentziarik gabe”.

Arazoak arazo, Espainiako estatuan ezdago sortzailearen figura fiskalik. Frantziakoestatuan aldiz, bai. Ixi Garciaren ustez, hutsu-ne asko dago, eta oso kaltegarriak sortzai-leontzat. “Definitu gabeko izaera horretanharrapatuta gaude. Profesionaltasunerantzbultzatzen gaitu testuinguruak, gauzak besteera batean egiten ahalegintzen gara, bideahori dela pentsatuz, baina, azkenean, hutsunehorrek noraezean uzten gaitu”.

“Kultura gainerako sektoreak bezaingarrantzitsua da”, Ocinaren aburuz. “Badiru-di kulturarik ez badago ez dela inor kexatuko.Baina sektore horretan profesional asko arida lanean. Ez gara ohartzen kulturarik gabe-ko herria ez dela erreala, inoiz ez da halakorikizan. Gaur egun, kultura merkatuaren adarbat besterik ez dela ematen du”.

Ixi Garciak dioenez, “Kultura eraldatzai-lea da, eta hori, sistema produktiboan eraso

gisa ulertzen da. Ikuspuntu hori aldatubeharra dago, kulturak duen potentzialita-tea zabaltzen saiatu behar dugu epe luzera.Bi abiadura daude kulturaren sektorean.Egoera larria da eta berehalako erantzunakbehar dira, baina, prozesu horrek luze jokodu”. Kultura erabat desartikulatuta dagoeladio Gabriel Ocinak, eta pausoak eman

behar direla ildo horretan.Sektorea bera etengabeko gogo-

etan dago, hartu beharreko neu-rriez, sortzaileengandik hasi etaazken muturreraino, kontsumitzai-leenganaino helarazi nahi duteeuren egoera. “Ondotxo ezagu-tzen ditugu geuk geure kezkak,ametsak eta helburuak. Barnetikezagutzen dugu kultura. I+G tek-nologiari lotu izan zaio beti, bainagu gizartearen I+G arloa gara.

Azpisektore txiki asko gara,baina denak elkarrekin sektore

handi bat osatzen dugu, eta horrek indartukogaitu”, azaldu digu Ocinak.

ProposamenakEkainaren 12an bildutako lan talde bakoi-tzak beharrezko ekintzak eta neurriak pro-posatu zituen egunaren bukaeran. Besteakbeste, on line telebista kate baten sorrera,kulturari erabat emana eta EITBren bazki-detza izango duena; euskal kulturak eta sor-kuntzak azpiegituretan eta komunikabidee-tan izan beharreko kuota handitzea; antzoki,areto eta gainerako azpiegituren mapa era-tzea; kulturaren gaineko zerga jaistea; sor-tzaileen figura fiskala aldarrikatzea; sortzai-leek sortzaile berrien formazioan dutenerantzunkizunaz jabetzea; euskal kulturaketa batez ere, euskarazko sorkuntzak izanbeharreko presentzia areagotzea; euskalcurriculumean kulturaren etakultur eragileen parte hartzeabermatzea... Agerikoa denez,kulturaren bistaratzeak eskatukodu lanik handiena. n

IBA

NG

OR

RIT

I/

AN

BO

TO

.OR

G

Goian, ekainaren12ko topaketa.Behean, Karraskanelkarteko kide IxiGarcia eta EuskalAktoreenBatasuneko kideGabriel Ocina.

ERDIKO KAIERA


EKAINAREN 14AN antolatu zutenGernikan, Astro Artian musika espe-rimentalen jaialdia. Besteak beste,Gora Japon, Ainara Legardon,Colombinas, Al Karpenter, Amoran-te, Bazterrak, Miguel A. Garcia, LotyNegarti, Oier Iruretagoiena eta Ina-zio Escudero izan ziren protagonis-tak. Jaiaz eta musikaz gain, liburu etagainerako materialen azoka, instala-zioak, proiekzioak eta herri bazkariabaliatu zituen Arto Artian platafor-mak, bere webgune berria eta musikaesperimentalen katalogo berrituaaurkezteko.

Zein da musika eta zarata bana-tzen dituen lerro estua? Ahotsa edohitza eta honen fonetika musika izandaitezke? Entzuleei sentipenak etasentsazioak sorrarazteko helburuzateratzen den zarata arte sorkuntza da? Gal-dera hauek erantzuteko, Eten musika taldekoIbon Rodriguez, Aitor Loty Negarti eta OierIruretagoiena sortzaile eta Arto Artian plata-formako kideekin bildu gara.

Jaialdiaren antolaketan parte hartzeaz gain,Loty Negartik musika elektroniko inprobisa-tua egiten du, poesia, hitza eta fonetika balia-tuz. Oier Iruretagoiena, berriz, soinutik hur-bilago dago musikatik baino, eta arteinstalazioak barneratzen ditu bere proposa-menetan.

“Katalogoan bildu ditugun talde guztieiluzatu genien jaialdian parte hartzeko gonbi-ta. Batzuek kale egin zuten, Akauzazte kasu,baina gehienek baiezkoa eman ziguten” azal-du digu Aitor Loty Negartik. “Gehienak

Bilbo eta Bizkaia inguruko taldeakizan dira”, gaineratu du.

Sortzaile arras desberdinak bilduditu jaialdiak: Iban Urizar musika-riak –Amorante ezizenez– bakarkaaritzen denean, cante jondoa egin dugitarraz lagunduta. Bistan denez, ezdu zerikusirik Loty Negartirekin,Miguel A.Garciaren musika elektro-niko inprobisatuarekin edo Al Kar-penterren rock esperimenatalarekin. Beste adibide bat, Ainara Legardo-nen ahotsezko inprobisazioak. OierIruretagoienaren eskultura, soinuaeta instalazioak baliatzen ditu.“Musika esperimentala etiketa hordago beti, baina inork ez du beretzathartzen. Hala ere, musika estiloakbaino gehiago, gauzak egitekomoduak elkartzen gaitu. Musika

industriatik kanpo gabiltzan sortzaileak gara,agian industriak berak kanpoan utzi gaituela-ko” dio Ibon Rodriguezek.

Proiektu berritzaile, apurtzaile eta ausartekbadute tokirik egun, musika industrian dago-en anabasatik kanpo.

Gernikako jaialdian erakutsi ziren sormen-lan asko site specific izan ziren, hau da, lekuanlekuko ezaugarrietara egokitutako ikuskariak.Gernikako gerra garaiko bunkerrean eginda-ko kontzertua kasu. “Espazioak dituen ezau-garri historikoek, akustikoek eta bestelakonabardurek eragina dute zuzenekoetan” dioIbon Rodriguezek, “are gehiago inprobisa-zioan oinarrituta badaude”. Sortzaileen inpli-kazioa erabatekoa izan zen jaialdian, apenasdirurik gabe antolatu baitzuten. Bestalde,

Zaratak liluratuta

ARTO ARTIANEUSKAL HERRIKO MUSIKA ESPERIMENTALAREN PLATAFORMA

Ospatu berri da Astro Artian musika esperimentalen jaialdia, Gernikako Astran. Hainbatsortzailek egin zuen han topo, eta haien arteko aldeak nabariak izanik ere, denek egiten dutebat lan egiteko moduetan, askotan musika industriak markatutako moduetatik kanpo. Zailaegiten da talde hauen estiloa genero musikaletan sailkatzea, baina Arto Artian plataformak

katalogo berezia osatu du musika talde eta sortzaile hauen lana jasoz.

| MYRIAM GARZIA |

ARTO ARTIAN - ERDIKO KAIERA


jaialdira USB giltza eraman zutenekArto Artian katalago osoa eskuratuahal izan zuten doan.

Euskarriez gaindiArto Artian plataforma musika espe-rimentalen katalogoa da berez. Akau-zazte eta Gutural musika taldeen ideiaizan zen hasiera batean, “baina den-borak beste eremu batzuetara eramangaitu, Arto Artian zer den geuk ere ezdakigu”, azaldu digu Ibon Rodrigue-zek, barrez; “Badakigu zer ez den.Beharren arabera asmatzen joangara”. Gauza praktiko moduan sortuzen, musika taldeen sarea osatzekohelburuz. “Musika ekoizpena oso aldatu daazken urteotan. Euskarri fisikoa bera desa-gertu egin da ia, eta banaketa arazorik ezdago jada. Baina talde hauen bistaratzeanegin behar da lan.

Gauzak honela, euskarri digitala lantzendute nagusiki, Arto Artian plataformakoek.Webgunea berritu dute, musika ondareajasotzeko, eta nahi duenarentzat eskuragarriegon dadin. “Weba eztabaidarako gune ereizatea nahi dugu, bereziki modu horretanekoizten duten taldeentzat” dio Ibon Rodri-guezek.

“Besterik da, musika webgunean jartzekoerabakia hartu duten musikariek zein konpro-miso maila duten plataformarekin”, zehaztudu Aitor Loty Negartik. “Webaren funtzioa,funtsean, musika sorkuntza katalogoan batzeada, eta sorkuntzari bide ematea” gehitu duOier Iruretagoienak. Horregatik, katalogoandauden erreferentzia guztiak doan deskargatudaitezke. Zaletu eta sortzaileen arteko harre-

mana “zuzenagoa izango da” dioskuIbon Rodriguezek, “ale fisikoa nahiduenak sortzailearekin jarri beharkobaitu harremanetan”. Musika esperimental edo txiki

hauen ondarea kudeatzea da ArtoArtian plataformaren helburua, “eta,talde hetereogeneo hau, eszena ezdena, baina izan litekeena, jarri nahidugu harremanetan”, argitu du LotyNegartik, “webgunea haien tresnaizan dadin”.

Astra, beharrezko egituraHemeroteka lana egin, kontzertuakantolatu, musika ondarea sortu etajaso, finean lan ugari dago katalogo-an dauden musika taldeak dinami-zatzeko eta ikusgarri egiteko asmo-

an. Abangoardiako artea zabaltzekogunea izan nahi du Arto Artian plata-formak, disko fisikoen bertsio digitalaeskuragarri jarri baina baita zuzeneko-en grabazioak egin ere, Rodriguezekazaldu digunez: “Plataformako kideekegindako kontzertu grabazioak zintzili-katuko ditugu. Batetik gaurko eszenangertatzen ari dena zabaltzeko, eta beste-tik, hemendik 10 urtera gaurko egu-nean zer egiten ari den ikusteko”. 2006an sortu zen Arto Artian platafor-ma, eta bere lehen aurkezpena Astraarma fabrika eraldatu gabean egin zen.“Astra nola sortu den, nola eraldatu etamodu partehartzailean nola kudeatzenden, zoragarria iruditzen zait” nabar-mendu du Ibon Rodriguezek. Eta AitorLoty Negartik gehitu: “Astro Artian

jaialdiari Astrak eman dio dimentsioa. Azpie-gitura moduan, zoragarria daAstra, aldi berean hiruzpalaukontzertu egiteko aukera eskain-tzen du. Toki askea da, Bilbotikateratzeko aitzakia...”. n

Goian, Gora Japon. Alboan, Akauzaztetaldeko Oier Etxeberria.


ERDIKO KAIERA - MUSIKA

ODOLAREN MINTZOA Usurbilgo (Gipuzkoa) taldegazte bat da. Beren lehen CDa kalean dute. 6 kantuzosaturik dago lana.

Taldekideek odol beroa daukate. Grina, kemenaeta indarra barrutik ateratzen zaie, eta borrokatzekoeta maitatzeko gogoa ere bai.

Gazteak dira, baina ez du ematen, CDko kantuakentzun eta gero taldekideek erraztasunez eta segur-tasunez, gatz eta piperraz jotzen dutela sumatzenbaita. Doinu potoloa, gordina eta trinkoa osatu dute.Kantuak azkarrak dira, zuzenak, zorrotzak eta oldar-tsuak, baina taldekideek melodia politez borobildudituzte.

Gitarrak dira oinarria. Ahotsak batzuetan oldar-korrak dira baina beste batzuetan ez hainbeste.Luken kantariak leun samar abesten baitu hainbatkantutan. Bakarrik ere kantuan aipagarria da OihanaArsuaga taldekideen lagunaren parte-hartzea, bereahots politak ederki osatzen baitu Luken kantariarenabesteko modua.

Joanes Txueka Segurola (baxua eta ahotsak),Beñat Txueka Segurola (gitarra), Jokin IrastortzaLarrañaga (bateria) eta Luken Arkarazo Silva (aho-tsa eta gitarra) dira Odolaren Mintzoa taldekokideak. Andoaingo Garate estudioetan (Gipuzkoa)grabatu dute diskoa, 2013ko uztailean. Kaki Arka-razo arduratu da grabazioaz, nahasketez, masteri-zazioaz eta ekoizpen artistikoaz, eta oso lan onaegin du. Ander Gilleneak (argazkia) eta Unai Ara-nak (diseinua) ere parte hartu dute Odolaren Min-tzoa lanean.

Doinuak bezala, hitzak zuzenak dira, eta batzue-tan bortitzak –“Nahiago dugu ilunpetan bizi, zerta-rako gure beldurrei aurre egin? Arriskurik gabekobizitza eder bat, arriskurik gabeko hildako bizi bat!”(Gaua)–, baina taldekideak sentikorrak direla nabarida. Jadanik joan den maitasunaz mintzo dira Mirabekantuan –“Lotura sendoenak apurtzerakoan etor-tzen dira ondorio larrienak. Gauero nire buruari gal-detuz: zertan ari zinen, maite zenidala telefonoz esa-ten zenidan bakoitzean?”– eta Betirako kantuan–“Zure begiekin ikasi nuen begiratzen, bizitzarenonenak ikusten. Zure eskuekin ikasi nuen borroka-tzen, maite nuen oro defendatzen”–.

Borroka egiteaz: “Bagoaz aurrera, denok batera,aske izatera! Goazen mundua salbatzera, batera, gau-zek zentzua galdu ez duten bitartean” (Askatasune-rantz); “Guztia ahazteko, ekintza antzuak burutu etagero, ikasi nuen, borrokatzen dela amore eman bainolehen! Maitatzen dela borrokatzen!” (Bakarrik ere).

Eta aske izateko nahiaz: “Nazkatuta gaude geu ezgarela izateaz oraindik onartu ez den gatazka batean.Hain zaila al da ulertzea? Ezberdinak garela!” (Ezber-dinak).

Odolaren Mintzoa talde berri bat da. Talde on bat.Beren lehen lana ere ondo egina dago, eta kantuakarin eta gustura entzuten ditut. Hemendik aurreraarretaz erreparatuko diet taldearenhurrengo urratsei, taldearen hurrengograbazioei eta jendaurreko emanaldiei. n

Joxi Ubeda

Borroka eta maitasuna

Odolaren MintzoaOdolaren Mintzoa

Oihuka, 2013


LITERATURA - ERDIKO KAIERA

LITERATURAKO irakasle gizonezko baten ahots narratiboa daeleberri osoan gidatuko gaituena. Narratzaile eta protagonistahonek agerian utziko du bere kontaketa prozesuaren helburua:“Egunkarietatik deitu ohi dute hil berriari buruzko iritziak bil-tzeko… eta horregatik hasi nintzen neure adiskideak zerrenda-tu eta haiei buruzko gorazarre posibleak prestatzen” (9. orr).

Baina, Adiskide bat nuen izenburuak, zendutako lagun batengorazarretik eleberria abiatzen badu ere, errusiar panpinenantzera zabalduko den istorio hirukoitza biltzen du bere bai-tan. Honela, istorioak zabalduz doazen neurrian, orotariko gaieta hausnarketa interesgarrien partaide izango gara: Historiarilotuak batzuk, euskal gatazka bezala, eta testuinguru zabalagobatean, 68ko Maiatzeko mugimenduak. Eta abstraktuagoakbeste batzuk: maitasuna, fantasia, desioa, identitatea. Azkenhauek, Literaturaren gaineko erreferentziez indartuak datoze-nez, pertsonaiaren hezurdurari haragia eransteko balio dute.

Proust, Stendhal, Borges, Pessoa edo Agatha Christierenantzera narratzaile lotsatia da bera ere. “Mundua askoz ereederragoa litzateke lotsatiz beteko balitz” (126. orr) aitortukodu momenturen batean, eta horregatik adiskide bat duelaerrepikatuko du etengabe bere bizitzako atal baten autobio-grafia literarioa idazteko.

Hiru istorio, beraz. Garibaldi, gaztetan borroka klandestino-an aritutako lagunari buruzkoa, hari zuzendua baita gorazarrea.Baina klandestinitatearen barrunbean bidaiatuz, sakabanatukodituzten errautsak ez dira benetako Garibaldirenak, bere iden-titatea ordezkatu zuen erakundeko beste norbaitenak baizik.

Narratzaileak maitasunagatik sufritzen du, hala antzematendu etxe azpiko parkean saltoka hasten den Freud izeneko txa-kurtxoak. Bere emaztea astean hirutan kiroldegira joaten deladio, baina beste gizon bat ikusten du errealitate gordinean.“Bera edo ni” galdetzea gustatuko litzaiokeen arren, ez duhorretarako indarrik, eta Zurriolako terraza batean topatutakoneska misteriotsu eta xarmant batekin amesten du. Neskazgutxi dakigu; takoizko zapatak txilena modura eranzten dituela,futbolariek erakusten ez duten dotorezia batekin, bere ibilkerakgogoeta berezi bat merezi duela, eta abar. Azken finean prota-gonistaren ametsak, desioak, eta horiek idaztean ezagutzeraematen diguna besterik ez dakigu. Eleberri amaieran, Biografiaeta Literatuaren inguruko eskola batean, argituko da harenidentitatea.

Eleberri ederra, erreala eta ametsezkoa. Bizitzaliteraturan. n

Saioa Ruiz Gonzalez

Adiskide bat nuenJoxean Agirre

Elkar, 2013

Bizitza literaturan eta literaturan bizitza

Helduen Literatura

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


– Nola duzu izena?– Xabi.– Eta zer gehiago?– ... er!

Bezeroa liburu-dendara sartu da:– Ba al duzue munduko ur

eskasiar ibur uzkolibururik?

– E z !Agortutadaude!

2 4 1

1 4 8 6

9 7

6 9 8

4 7

5 9 4

7 5

5 3 8 2

3 8 9

7 3 9 8

3 4 6 9

9 8 4 2 1

6 7 1 9

5 1 9 4 7

4 5 3 1

4 7 6 5 2

7 5 2 6

6 2 9 7

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Hortz. 2.-Egitekoa, arazoa.3.-Gatz gutxi dutenak.

4.-Landare mota. 5.-Ekartzen nau.

A Z T

N

E

D A

Z

A G E

A G

R T U

A NP L

U

R T Z E

Z T I

D I T

N T

U

G I

E

N D A

T A N

G A

K O

R

U N

P

U L T U

T U A,

A P E

K O

N

R

R A E

B A I

I R

Z E

A

N T

N

T A H

A K

I Z K

Z,

U

R U

X

E L A

I. H

N T Z

E R

E

E Z

O

D A.

R I

I B

U T

U

G

H O R R

A

Z T

N

E

D A

Z

A G

E

A

G

R T U

A

N

P L

U

R T Z

E

Z

T I

D

I T

N

T

U

G I

E

N DA

TA N

G A

K

O

R

U N

P

U L T

U

T

U A,

A

P E

K

O

N

R

R A E

B A I

I R

Z

E

A

N T

N

T A H

A K

I

Z K

Z,

U

R U

X

E L A

I.

H

N T Z

E

R

E

E Z

O

D A.

RI

IB

U

T

U

G

H

O R R

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Belen Uranga Soziolinguistika Klusterreko teknikariak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Kike Amonarrizen umorea

Izena Liburuak

Soluzioak

67

39

41

82

5

12

57

38

46

9

98

42

56

73

1

36

71

24

59

8

51

86

93

24

7

24

98

75

31

6

49

13

87

65

2

75

24

69

18

3

83

65

12

97

4

86

27

41

53

9

71

95

23

48

6

35

49

68

71

2

69

12

74

85

3

48

31

59

26

7

27

58

36

19

4

92

76

15

34

8

53

84

97

62

1

14

63

82

97

5

Erraza

Zaila

Pu

zzle

a:

“Azt

ertu

ditu

dan

plan

gint

za g

uztie

tan

ager

tzen

da g

arap

enira

unko

r ko

ntze

ptua

, bain

a ku

ltura

eta

hiz

kunt

zei b

uruz

,ez

er g

utxi

. Hor

i hor

rela

da”.

5x5:

1. H

agin

. 2. A

fera

. 3. G

ezak

. 4. I

raka

. 5. N

akar

.


ALEA - ERDIKO KAIERA

Galdaran sortutako pastoralaERREJENTA LANAK egingodituen Beñat Axiariren nahikaribatengatik sortua da GerezienDenbora, Zuberoatik kanpo erai-kitako lehenbiziko pastorala.Hiri pastorala esan diote beresortzaileek, baita pastoral post-industriala ere, baina nago adjek-tiboa zehatzagoa litzatekeela “post”aurrizkia gabe. Ez zaitzala nahasiizenak iradokitzen duen naturareki-ko loturak; Gerezien Denbora fabrikabatean gertatzen den istorioa da, etabertako langileen borroka du ardatz.Edo ardatzetako bat bederen.

Beñat Axiari kantari eta musikariada aspalditik, baina bizimodua hortikatera baino lehen Baionako galdategibatean aritu zen behargin hainbaturtez. “Han bizitako esperientzia osoinportantea izan zen enetzat, hanezagutu ditut langileen elkartasuna,lan baldintza txarrak, borroka...”.

Galdategiko lana utzirik kantaribilakatu zen Axiari, baina iraganharekiko lotura sekula eten gabe. Etabizipen horiek pastoral batean ema-teko grina piztu zitzaion. Naturalkietorri zitzaion bere istorioa taulara-tzeko forma hori hautatzea: “Zube-

roako kultura biziki inportantea izanda ene bizian, Donapaleukoa naizbaina ene abizena, Axiari, Eskiulatikdator, eta beti ukan ditut harrema-nak Zuberoa osoko jende askore-kin”. Are gehiago, bi pastoraletanaritu izan da, kantuen egile eta gidari.

Axiarik Itxaro Borda lagun mina-ri eman zion asmo horien berri, etaBordaren erantzuna Gerezien Denbo-ra idaztea izan zen, Baionako Posta-ko lantokian greban zirela profita-tuz, duela zortzi urte. Azkenikoholtza gainera eramatea erabaki-rik, lan gehigarria izan du Bordak:hainbat pasarte erantsi behar izandizkio jatorrizko bertsioari, “akto-reen energiak jelkaldi berriak ekarribaititu”, Axiarik berak esplikatubezala. Ondorioz, ia hiru orenekoiraupena izango du ekainaren 29anikusiko den Gerez ien Denbora-k,

2006an idatzitako hark bainoordubete gehiago.

Izenburua ez da asmatua, bis-tan dena; Le temps des cerises amo-dio kanta ospetsuaren itzulpenada. Hori ere emango da pastora-lean, Itxaro Bordak euskaraz ida-tzitako hitzekin. Zergatik gere-

ziak? “Pastoral honen gakoetako batnaturarekiko errespetua izango da”,arrapostu du Beñat Axiarik. Bestegako bat: maitasuna. Langileenborroka, liskar eta greba artean,amodio istorioetarako tartea baituBordak idatzitako istorioak. Besteakbeste, fabrikako langile baten etanagusietako baten ezkontzak agerianutziko du pastoraletako urdinen etagorrien –onen eta txarren– artekobereizketan ohiko sinplismotik hara-go joan nahi izan dutela Gerezien Den-bora-ren sortzaileek, Axiarik iragarribadigu ere alde orotatik pastoral tra-dizionala –“purua”, haren hitzetan–taularatuko dutela. Lapurdin sortueta estreinatzea bada,agian, nahikoa berrikun-tza lehen dosirako. n

Unai Brea

Lapurdiko kostalde osoko parte-hartzaileak izango dituGerezien Denbora-k (goiko argazkian mustraka bat ikusdaiteke). Horietako zenbait, bertan bizi diren zuberotarrakdira. Hain zuzen ere, arituko diren zortzi dantzarietatik zazpizuberotarrak dira. Jean-Pierre Recalt Altzabeheitiko dantza-maisu ospetsuak ere jarriko du aletxoa, hala Beñat Axiaririerrejent lanetan laguntzen nola dantzariak prestatzen.

CR

IST

IAN

MA

RT

INE

Z

Izenburua: Gerezien Denbora.Noiz: Ekainaren 29an, 16:30ean. Non: Baionako portua, St Bernard kaia(eskuin ibarra). Errejenta: Beñat Axiari.Idazlea: Itxaro Borda.


ERDIKO KAIERA - IHESI

SAN INAZIO kaskoko aparkalekumukuru betean utzi dugu autoa.Inguruko bentetatik bueltan direnerretiratu landesen autobusak, etxe-peko aldapari mendia esaten diotentakoidun paristarrak, haurtxoarekinarratsalde pasa etorritako gipuzkoa-rrak, trenekin maitemindutakobikotea, paisaiak pintatzera igotzenden artista... Denetik dago txartel-degirako ilaran.

Txartela hartu eta trenean eser-tzea aski da, alta, Larrunera ez ezik,denboran barna bidaiatuko dugulaohartzeko. Trena egurrezkoa izateakeman digu abisua: Pirinioetako izeiezsendotu zuten teilatua, Landesekopinuz tronadura, Ariègeko (jatorriz-ko okzitanieraz Ariéja) gaztainondozestaldura, eta Afrikako usteldu ezi-nezko zurez plataforma. 1924rajauzi egin dugula dirudi. Alabaina,batek daki zerk bultzatuko zuengizakia trena mendi tontorrerainoeramatera. Egun, AHT eraikitzekoarnasten den antsia berak agian.

1908koa omen da gailurreraino-ko trenbidea eraikitzeko buruta-

zioa. 1912an ekin zioten ideia gor-putz eta arima gauzatzeari, bainalan administratibo astunak eta lauurteko gerra astunagoak 1919raarte eten zuen saiakera. Obra1924an bukatu bazen ere, ez pentsadena samur eta zelai joan zenik.

Urte hartako urtarrilaren 7an, pro-bak egiten ari zirela, lokomotoraburdinbidetik atera zen istripua era-gin eta egitasmoa kolokan jarriz.Nahasi bezain urduriak izan zirenhurrengo hilabeteak, apirilaren25ean Iturriederretarainoko zatiaeta ekainaren 30ean tontorreraino-koa inauguratu zuten arte.

Trikuharri, mendizale, ardi, saiMaldan gora abiaturik, erretiratu lan-desek bide-ertzetik izerdi patsetanlasterka doan gaztea animatzenduten artean, paisaia gose ditutbegiak. Pare bat trikuharri eta dol-men ageri dira urrutira. Martxa hone-tan, ardi latxak nola, auto-gibelekopegatina bihurtzekotan diren potto-kak lasai ederrean dabiltzala salatzendute zintzarri hotsek. Nola ikustenote gaituzte zeruetan itzuli-mitzulikadabiltzan saiek? Bezperan hildakokabala baten usainean dabiltza, edobesterik gabe, postala edertzeko era-kartzen dituzte? Zer usteko duteLarrungo ezaugarria den harri etalurraren gorri arreaz?

Gustura galdetuko nioke txartel-degiko artistari nola islatzen duengorri hori oihal zurian. Baina gauzakzer diren, altuera hartu ahala begienaurrean marrazten ari zaiguna bainoederragorik nekez pintatuko duelapentsatu dut nire baitan. Ezer izate-kotan, ederra baita Sara. Mendeakdituzten etxe gotorrak, mendiz ingu-raturiko bide-zidorrak, denbora eta

Euskal Herria ezagutuz

SARA (LAPURDI)

Zure inguruari buruz idaztea da zure inguruarekin adiskidetzeko bidea. Badakit aitatxiurruñarrek traizio bikoitza leporatuko didatela. Badakit urruñarrak Oleta auzotik gora iganbehar duela Larrunera. Badakit ibiltzeko direla zangoak. Badakit. Baina ekainaren 30ean

beteko ditu 90 urte Azkaine eta Sara arteko San Inazio lepotik Larrungo tontorra harrapatzenduen trenak, eta aizue, ez dago ipurdia bezalakorik hankek atseden hartzeko.

Larrungo trena, 90 urteko traizio txikia

| SUSTRAI COLINA |


1908koa omen dagailurrerainokotrenbidea eraikitzekoburutazioa, baina 1912anekin zioten ideiagorputz eta arimagauzatzeari


ERDIKO KAIERA - IHESI: SARA (LAPURDI)

naturaren esku baizik ez daudenobrak... Geroz eta ttipiago ageri dadena, geroz eta libreagoa eta urruna-goa da ikusmira. Ez da alferrikLarrun itsasertzeko lehen mendigaraia. Hiru arnasa baizik ez daudehondartzatik 905 metroko altuerandagoen tontorrera.

736 metroko desnibela jaten duSan Inazioko lepotik Larrungo kas-kora garamatzan trenak. Erraz esatenda. Alabaina, ordu erdian, 4,2 kilo-metroko eta %25eko tarteak dituenmalda orduko bederatzi kilometrokoabiaduran igotzea balentria bat dabere xumean. Kremailera sistemarizor zaion balentria. Kremailerakindarra egin dezan, ohiko trenbidearihirugarren errail hozkadun bat erans-ten zaio erdi-erdian, trenaren errotakbertan lotu eta bagoiek maldara itsa-tsita segi dezaten. Begiak maldaraitsatsita dituztenak tren zale itsuakdiren senar-emazteak dira. Frantzia-ko Estatu osoan molde honetakohiru tren baizik ez direla gelditzenazpimarratu diote elkarri. Hirugarrenerrailari baino Hiru Iturrietako bide-gurutzera so egitea probetxugarria-goa dela iduri zait niri.

Tren baten partez, biHiru Iturrietan egiten dute batAzkainetik, Saratik eta UrruñatikLarrunera igotzen diren bideek.Mendizale gehienek bertako oiha-neko itzalpean biltzen dituzte azkentxanpari ekiteko indarrak. Gailu-rrean ogitartekoa janda beherantzdatozenek burlaizez begiratzendiete goranzkoan mingaina danda-rrez darabiltenei. Hego-haizetanzabaltzen den erreka soinuak sose-gatzen du giroa. Igoeran lehenbizi-koz ikusi dugu itsasoa urrunean.Apenas antzematen diren hara etahona dabiltzan ontziak, Hondarri-biko hondartza inguruko etxe-orra-tzak ikustearekin konformatukogara oraingoz. Eta hori ere...

Ez bat, ez bi, goizegi gautzenduen egunetan nola, bistarik gabegeratu baikara goitik behera zetorrentrena gure paretik harrigarriki igaro-tzean. Nork pentsatu behar zuenbehinola tren baten partez bi ibilikozirela mendi magaleko joan-eto-rrian? Zer ote diote gutaz bazkatzendiren artean begiratu ere egiten ezdiguten ardi muturbeltzek? Inbidia


IHESI: SARA (LAPURDI) - ERDIKO KAIERA

ote diote Larruni ezkerretara ageridiren Pirinioetako gailur tantai zeinNafarroako tontor sorginduek? Tre-nak hemen utziko bagintu zenbatekjarraituko genuke goraino oinez?Emazte paristar takoiduna txorkatilabihurritu gabe iritsiko ote litzateke?

Mugak baino gehiago pasabideakbaitira mendiak, zeharkatzeko egi-nak, ibiliak eta erabiliak. Ez dagolur hauek mugarik gabe ulertzerik.Euskal nortasunean egindako zauribat da muga, aduana, negozio legalazein kontrabandokoa, kontatu nahiedo ezin diren mila historia... Bainabatez ere, muga izaera bat da, bizi-tzeko modu bat. Galdetu bestela

azken aldapa pikoa gainditu eta gai-lurreko geltokitik keinuka ari zaizki-gun hiru bentei. Horixe da azkenhelmuga, hemen bukatzen da bidaiabat eta hemen hasten da beste bat.

Harrigarria baita Larrungo tonto-rrak duen bizitza. Gelditu gabe dabil-tza zerbitzariak terrazatik barrara etabarratik terrazara. Zurrunbilotikihesi, telebistarako antenaren oinetaneseri eta talaia panoramikoenarenbila pausatu gara. Hondarribiko etxe-orratzetatik Landetako hondartzasalbaietarainoko sigi-sagak garbi-garbi ageri dira. Urruña, DonibaneLohizune, eta enparauak hatzekinukitzeko moduan daude. Pasaia ingu-ruko fabrikak sumatzetik Ibardinenpilatutako autoetara egiten du begiak.Amaigabeak dirudite Bortziriak,Malerreka eta Baztan aldeko men-diek. Amaigabeak ingurumari osokomendi-bide, zidor, eta pista amarau-nek. Nahikoa da begiak ixtea, aitzina-ko ilargi beteko gauetan, 50 kilokozakuak bizkarrean, alde batetik bes-terako lasterkariak irudikatzeko.Gutxi behar du orotariko gerretakoiheslariek tontor honetan hartukozuten arnasa hartzeko. Dena dagobistan ikusi nahi duenarentzat.

Larrun Larun ere badaBistak-pista, ikustea entzutetik has-ten da sarri, eta entzumena misteriozjosita dago. Nola azaldu bestelaUrruñan eta Saran Larrun denaLarun izatea Beran eta Lesakan?Kontrabandoko gau batean galduote zen r-a? Inguru horietan II.Mundu Gerra kari eraikitako bunkerbatean gordeta ote dago? Edo leien-detako Larrungo herensugeak irentsiote du? Larrungo maldetako behia-

lako sorgin festa eta akelarreetan tra-baturik geratu ote zen? Edo Pierre deLancreren inkisizioak erre ote zuengure r-a? Jabetuko ote da istorio-mis-torio horiez bikote gipuzkoarrarenaltzoan lokartu berri den haurtxoa?

Galderak airean heldu zaigu abia-tzeko tenorea. Oinez jaistea aitatxiurruñarrek leporatuko didaten trai-zioaren zama arintzeko modua litza-teke, baina egiten hasita, osorik egite-koak dira traizioak ere. Trena,pertsonen gisan, aldapa behera gora-ka baino azkarrago ibiltzen ote denpentsatzen sartu naiz trenera. Orain-goan, arreta desbideratu gabe, Koral-handiako gotorlekua, Gorostiarriakoharrespilak eta Iturriederko zohikaiz-tegia preziatzen ahaleginduko naizelahitzeman diot nire buruari. Alferrikizan da, oinez igo eta beheranzkoanJasolako bentan bazkaltzea bezalakoplanik ez dagoela aldarrikatzen pasadut bidaia. Aitatxi urruñar bat dara-mat barruan, nonbait.

Aitatxi urruñarrek, ordea, besteekbezain ongi dakite 90 urtekoak esti-matzen duela bisita, eta ez dagoela100. urteurrenaren ospakizunen zainegon beharrik berriz itzultzeko. Adinbatetik landa gehiago balio du egune-rokoak aldian behingo festak baino.Eguneko azken trenarenetorrera sirenak hustuduen aparkalekuak eder-ki daki bihar ere bisitakizango dituela. n

Prezioak:Joan-jina 17 euro helduentzateta 10 euro haurrentzat.

Egutegia/ordutegia:Martxo erditik azaro hasieraraarte dago martxan. Uztail etaabuztuan 8:30etatik 17:30etara,eta gainontzeko hilabeteetan9:30etatik 11:30etara eta14:00etatik 16:00etara. 35 minu-turo ateratzen da tren bat.

Bidaiaren iraupena:30 minutu.

Geltokiko telefonoa:05 59 54 20 26

Webgunea:www.rhune.com

Gida praktikoa

B i s i t a t uI h e s i . c o m ,a i s i a l d i r a k owebgune parte-hartzailea.

Babeslea: iametza Interaktiboa


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | UNAI BREA |

2013AN MARKAK HAUTSI ZIREN eguzkienergia fotovoltaikoaren alorrean. Hala diobehintzat EPIAk, Europako IndustriaFotovoltaikoaren Elkarteak. 38,4 gigawattinstalatu ziren, eta honezkero mundu osoandagoen potentzia 138,9koa da. Baina zifrekgora egin arren, berriztagarriekin lotutakozenbait arazok beren horretan diraute.

“Erronka nagusietako bat da eguzki etahaize energia baliatu ahal izatea eguzkiriketa haizerik ez dagoenean”, dio XabierDiaz Silvestrek, Bizkaiko BTEK zentroko

zuzendariak. “Eskualde batean 100eko kontsumoa aurreikusten bada,eguzkirik eta haizerik ez dagoenean 100 horiek ziurtatzeko zentral termi-koa eduki behar duzu instalatuta, panel fotovoltaikoez eta haize-errotezgain. Baina hori ez da bideragarria ekonomikoki”. Soluzioa da berriztaga-rriekin 150eko potentzia duen instalazioa egin eta 50eko soberakina pila-tzea, behar denean erabili ahal izateko. Zelan pilatu, baina?

Erronka horri aurre egiteko dauden egitasmoetako bat Zero Hytechparkproiektua da, energia gordetzeko bektore gisa hidrogenoak eskaintzen dituenaukerak aztertzen ari dena. Horren barruan dago BTEK, hainzuzen. Diaz Silvestrek azpimarratzen du helburua ez dela bere-halakoan lortuko, baina denboraz iritsiko dela. “Uste dut arazoa-ren konponbidea ez dela hidrogenoa izango bakarrik, seguruenikteknologia bat baino gehiagoren konbinazioa izango da”. n

Etxean estres handiagoalanean bainoSenak aurkakoa dioskun arren,estres handiagoa dugu etxeanlanean baino. Gure gorputzakhala jokatzen du behintzat. Horiondorioztatu dute Pennsylvania-ko Unibertsitateko ikertzaileek,122 lagunek lantokian eta etxeanjariatzen zituzten kortisol kopu-ruak konparatu ostean. Kortiso-lak estres egoerei aurre egitekofuntzioa duen hormona bat da.

ttiki.com/68205 (Frantsesez)

Ipar Amerikakokutsadura Europarairisten dela frogatu duteEspainiako Ikerketa KontseiluNagusiko (CSIC) ikertzaileek,Ipar Amerikatik iritsitako kutsa-dura laginak aurkitu dituzteEuropako zenbait menditan.Zehazki, altzariak eta gailu elek-tronikoak egiteko erabiltzendiren konposatuak atzemandituzte, “umeen osasunerakokaltegarriak”. Kutsadura airetikiristen da Europara, OzeanoAtlantiko osoa zeharkatuz.

ttiki.com/68207(Gaztelaniaz)

Txantxarren aurkakotratamendua minikgabe?Londresko King´s College iker-keta zentroko zientzialariek txan-txarra sendatzeko metodo berriaaurkeztu dute. Tratamenduhorrekin, zulagailua, hortz-bete-garria eta anestesia ez liratekebeharrezkoak izango. Hiru urtebarru merkaturatu nahi dute.

ttiki.com/68208(Frantsesez)

JIM

PEN

UC

CI-

CC

BY

Berriztagarrien energiametatzeko sistema bila

KARRASKARIEKIN EGINDAKO hainbat esperi-menturen bidez, Japoniako eta Kanadakozientzialariak biltzen dituen ikertalde batoroitzapenak ezabatzeko mekanismoa argi-tzen saiatu da. Diotenez, neurona berriaksortzeko prozesua da erantzulea.

Bitxiena da neurona berriak eratzea ezin-bestekoa dela oroitzapen berriak sortu ahal

izateko. Lehen uste zen jaio eta gero ezinezkoa zela neurona gehiago sor-tzea, baina gaur egun badakigu bizitza osoan zehar eratzen direla. Neuronasortu berriak lehendik existitzen ziren sareetan txertatzen dira,eta hori funtsezkoa da memoriaren funtzionamendurako.Baina aldi berean, konexioen berregokitzeak ahanztura ere era-giten du, aipatutako ikerlariek iradoki dutenez. Horrexek era-gingo luke haurtzaroko gertakariez ez gogoratzea. n

Haurtzaroa ahaztearen zergatia

BT

EK

Panel fotovoltaikoak BTEK zentroan.

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


Kaixo Joseba. Nik eremuka egingo nuke. Multzoekez dute karratuak izan beharrik, eta batetik besterakomugak zuzenak. Haritza epelenean eta lur ona dentokian, pagoa hotzean, hurritza ur ondoan eta fruituabiltzeko toki egokian –agian ilaran–, artea karaitza dentokian eta lur onetan, zedroa eta ipurua nonahi.

Hurritza, ipurua eta maspilzuria ertzetan, muga alderajarri...

Tartearena asmatzea zailagoa da. Tarte txikiarekin jar-tzen dira normalean, eta gero bakantzen joan. Zuhaitzhandiak izan arte bi edo hiru edo behar diren bakanketakegin. Horrela azpiari garbi eustea errazagoa da. n

Irakurleak galdezka

OSTEGUNEAN jasotzen dut pos-tontzian ARGIA aldizkari hau.Ordurako, hurrengo osteguneaniritsiko denerako idatzitxoa bida-lia dut eta hurrengokoari bueltakaari naiz. Osteguna, japoniarren-tzat ki yobi , zuhaitzen eguna.Ortzegunetan irakur itzazu.Ortzearen egunean, lurra etaortzea eta tarteko gu lotzen gai-tuzten zuhaitzen egunean.

Betiko eztabaida hemen: zuhai-tza edo arbola. Zeintzuk diraarbolak? Fruitua ematen dutenak,fruitu arbolak. Baina, igaliak ezdiren fruituak ere badira. Zuhai-tzei etekin ugari ateratzen zaie.Horiek denak fruitu. Egur ikatzaegiteko mugarrotutako zuhaitzarikentzen zaion egurra, zuhaitzhorren fruitua da, onuratsu askoa!Hernaniko Eñautek hala esan dit:Ereñozun “zuhaitz” deitzen zaio–lepatu, inausi, epaitu, mugarrotu,traxmoxtu, kimatu, izardakitu,modortu edo edonolako mozke-tarik pairatu gabea– zuhaitz liza-rrari; gainerakoak arbolak dira.Hau da, fruitu edo etekinen batemateko mozten den zuhaitzaarbola bihurtzen da. Akademiarenbatek esan beharko du arbolahorri ere fruitu arbola dei dakio-keen... Gero, geuk nahi dugunadeituko diogu.

Zenbat etekin, izan ere, zuhai-tzari kentzen dizkiogunak: egurra,zura, orbela, igalia, azala, izerdia...Eta aldamenekoak dio: eta oxige-noa, eta itzala, eta mugitzean sor-tzen duen haizea, eta txistu soi-nuak, eta txorrotxiolarien habiak,eta perretxikoak, eta...

Eta gozamen estetikoa. Begiakere jan behar du, eta ikusmena jan-tzi. Zuhaitza inguruan izate hutsaez ote da guretzat etekinik onena.Zenbaitek estetika hori muturrera

eraman nahi izaten du. Zuhaitzamoldatu, oratu eta forma eman.Topiaria da, artetzat hartua. Zuhaitzapaintzaileak edo zuhaitz mozleakartista ikaragarriak dira. Ez da gauzabera pagoa (Fagus sylvatica) edo hagi-na (Taxus baccata) moztea. Zuhaitzbakoitza ezagutu behar da. Sortunahi den forma erdies-teko, ehunka urte igarobeharko dira, agian.Eta, gero, gustatu eginbehar... n

Zenbaitek muturrera eraman nahi izaten du zuhaitzen estetika. Topiaria esaten zaio zuhaitza moldatu, oratu eta forma emateari.

CIL

LAS-

CC

BY

SA

Fruitu arbolak

Kaixo Jakoba! Pinudi bat bota eta birlandatzeari ekinnahi nioke. Ene asmoa honako landareok baliatzea izan-go litzateke, printzipioz bederen, ez baitakit moduz ingu-ratzea lortuko ditudanetz: pagoa, haritza, artea, sorbuslatifolia (euskaraz nola esango genioke), zedroa (atlas,libano…) eta sabina thurifera (euskaraz?). Eta horretannabilela zalantza bat sortu zait:

Nola egituratu, nola konfiguratu sailean zuhaitz motaguztiak? Erabat nahasirik? Ilaraka? Azpisail edo eremu-ka? Zenbateko distantziak gorde beharko nituzke ilaraartean? Eta zuhaitz artean?

Ongi izan eta esker onez.

Joseba Mendia (Arriaran)


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

KANADA, 1950. GobernuakZaldizko Polizian unitate berribat sortzea erabaki zuen fun-tzionarioen artean gay zirenakdetektatzeko: A-3 saila. GerraHotz betean, AEBetako etaBritainia Handiko gobernukohainbat funtzionario SESBen-tzat espioi lanetan harrapatuberri zituzten eta horietako bigay ziren. Kopuru hori nahi-koa iruditu zitzaien, nonbait,zera ondorioztatzeko: homo-sexualek aberriari traizioa egi-teko joera handiagoa zuten.Gay gehienak ezkonduta zeu-den beren joera sexuala ezku-tatzeko eta horregatik etsaiekxantaia errazago egiten zieten.Horixe zen behintzat Kanada-ko Gobernuak A-3 sailaren jarduera zuritzeko erabilizuen argudioa.

Poliziaren unitate hark funtzionario guztiak, poliziakberak eta armadako kideak barne, ikertuko zituen,homosexualak berehala kaleratzeko eta, hala, espioitza-ren mamua uxatzeko. A-3ko kideak funtzionarioakesesten eta gay klubetan nortasuna ezkutatuta infiltra-tzen hasi ziren. Baina hura metodo mantsoa eta garestiazen. Horregatik Carletongo Unibertsitateko psikologiairakasle Frank Robert Wakerengana jo zuten konponbi-de eraginkorrago baten bila.

Wakek homosexualak detektatzeko makina prestatuzuen. Batere graziarik gabeko kontuari umore ukituaeman nahian-edo, Fruit Machine esan zioten tramanku-luari; fruituen irudiak izan ohi dituzten txanpon maki-nei fruit machine esaten zaie ingelesez, eta fruit homose-xualak izendatzeko esapide gutxiesgarri ugarietako batda hizkuntza horretan. Funtzionario ikertuek dentisten

aulki moduko batean eseribehar zuten. Parean edukisexualeko irudiak erakustenzizkieten, heterosexualak nahizhomosexualak. Eta hainbatsentsoreren bitartez haienerreakzioa jasotzen zuten:bihotzeko erritmoa, eskuetakoizerdia eta begi niniaren dilata-zioa. Wakeren ustez, azkenadierazle hura zen fidagarriena,aurrez saltoki gune bateanjakiekin antzeko ikerlan bategin zuelako eta emaitzak osozehatzak izan omen zirelako.Baina homosexualitate testhorretako irudi guztiek ezzuten argitasun bera. Horrega-tik, begi niniek argitasun maila-ri erantzuten zioten, ez soilik

kitzikapenari. Eta azterketa hark Kinseyk osatu berrizuen eskalari ere ez zion jaramonik egiten. Ez zegoengrisik, zuria ala beltza soilik izan zitekeen emaitza; era-bat heterosexuala ala erabat homosexuala; abertzalezintzoa ala ahalezko traidorea.

1959an John Wendell Holmes Kanadako diplomazia-lari bikainenetakoak makinaren argi gorria piztu zueneta, ondorioz, lana galdu zuen. 1967ra arte ez ziotenTorontoko Unibertsitatean lan egiteko baimenik eman.

Urte hartan erabaki zuen gobernuak programa ber-tan behera uztea. Wakeren makina guztiak suntsituzituzten, baita programaren inguruko dokumentazioaere. Testa gainditu ez eta lana galdu zutenen kopuruajakitea zaila da, besteak beste, makinarenbiktimak bidegabekeria salatzeko prest ezzeudelako. Gutxienez 400 kasu ingurubaieztatuta daude, baina hainbat iturrikdiote 9.000 izan zitezkeela. n

Nazismoaren kutsurik nahi ez zuten autoakSIR WILLIAM LYONSek Swallow SidecarCompany motorgintza enpresa sortuzuen 1922an, Coventryn (Ingalaterra).Bigarren Mundu Gerra amaitu artekapotaren aurreko aldean SS inizialekosatutako ikurra (argazkian) zeramatenenpresako autoek, baina gerraosteanlogotipo hark merkatuan mesede eska-sa egingo ziela pentsatu zuten ardura-

dunek eta, nazismo kutsuak ahalezkoerosleak uxatuko zituelakoan, enpresariizena aldatu zioten: Jaguar Cars. Kapo-tan metalezko felino oldarkorraren ikurezaguna ipini zieten autoei. Gurean,aldiz, S bikoitzari eutsi zioten, besteakbeste, Gipuzkoako autoen matrikulek(2000. urtea bitartean), eta Donostiakoarmarriak, hala nola Realarenak. n

Arrastoak

Kanadarren homosexualitate detektagailu guztiaksuntsitu zituzten 1967an, programa bertan beherautzi zutenean. Baina beste herrialde batzuek gailusoilagoak erabili zituzten. Irudian, AEBetakoejertzitoak erabilitako “elektropsikometroa”.

OT

TA

WA

KO

GE

RR

AM

USE

OA

Homosexualak detektatzeko makina


TERMOMETROA

JON SUDUPE

Azkoitia, 1947. Filologian eta hezkuntzan lizentziaduna da. Irakaskuntza eta idazletza uztartuditu. Immanuel Kant eta Jürgen Habermas filosofoen jarraitzailea da. Oi Europa! bere saioak

2013ko Euskadi Literatura saria irabazi zuen. Zumaian bizi da. Bertan mintzatu gara.

MARX ETA JAINKOA. Munibe etaIlustrazioa. Liberaltasuna eta eus-kalduntasuna. Kant eta Habermas.Erlijioa eta Etika. Hizkuntza etaModernitatea. Jon Suduperen saia-keren adierazleak dira. Ez dira diko-tomiarako hitzak, egungo mundua-ren dilemei irtenbideak bilatzekoakbaizik. Europa politikoaren erai-kuntza da egungo gure dilemetakobat. Oi Europa! liburuaren aitzakian,honetaz eta hartaz jardun duguazkoitiar saiogilearekin.

Hizkuntza eta pentsamendua aurka-koak edota osagarriak izan daitezke.Pentsalari batzuei pentsamenduaahoratzerakoan hitza traba bihurtzenzaie. Zure kasua hori ote, akaso? Bai. Georg Hegelen edo KoldoMitxelena totelka aritzen zirela esa-ten zuten, zeharo aldrebesak zirelahitz egitean. Steven Pinker psikolo-go esperimentalak eta eboluzionis-tak dioenez, pentsamendua eta hiz-kuntza gauza bera dira. Aldiz, bestebatzuek diote, hizkuntza lehenen-

goa dela eta pentsamendua ondo-rengoa. Pentsamendua gauza batdela eta hizkuntza beste bat, alegia.Eztabaida handia dago horretaz.Egia da, askotan ideia bat duzuburuan, baina ezin duzu adierazi.Nire kasuan, hizkuntza eta pentsa-mendua ez dira bat, ez horixe.

Hizkuntzek etengabeko eboluzioa bizidute. Pentsamenduan ere nolabaite-ko eboluzioa izango dela pentsatzendut. Zure kasuan ere bai?

«Europar Batasun politikoa alakaosa, ez dago beste hautabiderik»

| MIKEL ASURMENDI |



TERMOMETROA - JON SUDUPE

Bai, noski. Ni Alemaniako filosofo-ek liluratua eta gidatua izan naiz, etaune honetan mundu anglosaxoiarenpentsalarien bidean ari naiz. Kantiere hori gertatu zitzaion. DavidHume britainiar filosofoak aterazuen lozorrotik. Horregatik, Dar-win funtsezkoa da egun, eboluzio-nismoa ulertzeko eta haren alde egi-teko arrazoi sendoak daude:biologia eta askatasuna dikotomiakosagarriak dira. Darwinen determi-nismo biologikoa eta genetikoa, etagizabanakoaren autonomia eta nor-beraren askatasuna uztargarriak etabeharrezkoak dira. Egungo debateaneurozientzia eta determinismoa-ren ildoan garatzen ari da.

Habermansek zer dio horretaz? Harbermasek dio –kontsentsuarenteoriaren defendatzaileak– hizkun-tza ez dela bakarrik elkar ulertzeko,ados jartzeko ere egina dagoela. Niharen aldekoa naiz.

Noam Chomskyk berriz? Chosmky ez da ideia horren aldekoa.Bere iritziz, hizkuntzaren funtzioa ezda hori. Hizkuntza desioak adierazte-ko dela dio, ez bereziki elkar ulertze-ko eta akordioetara iristeko. Hizkun-tza guztiak ñabardurak besterik ezdira, bere ustez. Ez bakarrik europa-rrak, indiar edo afrikarrak ere berdin.Adibidez, Marteko inor etorrikobalitz, Indiara edo Alemaniara joan,edo Euskal Herrira etorri, hark esan-go luke hizkuntza berdina hitz egitendugula. Hala ere, ni Chosmky zaleanaiz arrazionalista delako.

Oi Europa! saioak Euskadi Literaturasaria baino lehen Miguel de Unamu-

no XIII. saria irabazi zuen. Idazlearenlana ezagutua izateko sariak ezinbes-tekoak al dira? Zertan dago saiakera? Sariak pozbide handia dira mailapertsonalean, baina maila sozialeanez badago atzean editorial indartsuedo talde politiko bat ez duzu arra-kastarik. Euskal saiakera egoerakaskarrean dago, bai euskaraz etabai erdaraz. Euskal gaiak –euskara,euskal kultura eta nazioa...– dirahizpide nagusi. Gai unibertsalak–zientzia, filosofia, artea eta abar–ez dira ia jorratzen. Gurean, pentsa-menduak erdaraz hitz egiten du,gehienbat. Alegia, guk geuk euska-raz idatzita ere, gure iturriak ingele-sa eta frantsesa dira, besteak beste.Nolabait, pentsamendua ez da inge-

lesa edo euskalduna, pentsamenduaberez unibertsala da. Yerry Fodorpsikologoak mentalese terminoasortu berri du. Psikologia funtzio-nalaren sortzaile honek gure hiz-kuntzaren oinarria eta jatorria men-talese dela dio, hizkuntza abstraktua.Mentalese terminoa, ingelesez menta-lais, gogoa da, nolabait esanda.

“Euskaldun izatea europartasunarenñabardura bat da” esan zenuen Eus-kadi saria jaso zenuen egunean. Gu europarrak gara. Europa dagure aberria. Hor daude gure sustraiguztiak. Euskal kultura (filosofia,zientzia, teknika...) europar kulturada, funtsean. Behar-beharrezkoa dagure iragana ezagutzea nor gareneta non gauden jakiteko. Greziatiketa Ilustraziotik gatoz, batez ere.Koldo Mitxelenak ezin dotoreagoesan zuen: “Gure berezitasuna ezda europartasunaren hezur-mamieiusaia eta kolore berezi-antzekoaematen dien larmintz mehea bai-zik”. Ohiko dilema da: “Zer garalehenengo, euskaldun edo euro-par?”. Heideggerrek ez ezik, Fereri-ko Krutwig euskaldunak bi kulturhizkuntza zeudela zioen: greziarraeta alemana. Europar zibilizazioa

handik dator. Gurean badira beste-lako ikusmoldeak, Humbolten etaerromantizismoaren ildoan. JoxeAzurmendi eta Txillardegi oso erro-mantikoak –izan– dira.

Zein da argitu beharreko debatea? Debatea erlijiotik etikara bidea egi-tea eta argitzea da. Batzuek gu kris-tautasunaren ondorio eta jarraipenagarela diote, eta beste batzuek dioguhaustura eman dela. Darwinistenartean denak dira ateoak. RichardDawkins, besteak beste, baina nahizeta ateoak izan, erlijioak eginkizu-nen bat izan duela aditzera ematendute. Indar handia izan duela, etabiologiatik aztertu behar dugula.

Víctor Gómez Pin filosofoarenustetan –El hombre un animal singular-en egilea–, gu gizakiok apartekoakgara, singularrak eta bereziak, gor-putza eta arima ditugu. Dualismoahori da, eta arima inportantea da.Darwin heldu da berriz eta jarrai-tzaileak ditu. Ni bat nator.

Joxe Azurmendik Gizona aberehutsa da idatzi zuen aspaldi. Ososaio ausarta. Azurmendik gizakiaanimalia dela esaten bukatu zuen,baina berezitasunak dituela ere esanzuen. Hau da, kantiarrek diogubadugula askatasuna erabakitzekoetika bat, eta determinismo biologi-ko guztietan etikarako tartea dagoe-la gogoeta egiteko. Animaliek egi-ten ez dutena. Gogoeta egindezakegu zer garen, zer egin edotazer aukeratu dezakegun erabakitze-ko. Hori da gure berezitasuna.

Habermasen jarraitzailea zara. Aber-tzaletasun Konstituzionalaren ildo-koa. Kontzeptuak zer esan frankoeman du. Egingarria al da komunita-te moral postnazionalik? Ilustrazioaren garaitik hasita, Euro-paren izaeraz gogoeta egin dute filo-sofo handienek. Ez dute tratatu han-dirik idatzi, gehienetan testu laburrakegin edota hitzaldiak eman dituzte.Gaur egun ere, tarteka, argia ikustendu horrelako lanen batek –Haber-mas, Sloterdijk edo Zizek-enak–.Baina, oro har, ez dago Europariburuzko eztabaida filosofiko sako-nik. Ekonomia eta politika nagusitudira. Pentsalari handiak –Erasmo-rengandik hasi eta Habermasenga-naino– unibertsalistak izan dira,

“Europak ez luke bereburua gutxietsi behar.Ez diogu orainaldiko

krisiari bakarrikbegiratu behar”


JON SUDUPE - TERMOMETROA

europar identitate moralaren aldeko-ak. Leibnizek ondo adierazten dujarrera kosmopolita hori. Sortzezalemaniarra zen, baina espirituzeuroparra. Nazioz gaindiko identita-te moral hori eraiki daiteke. Horixebesterik ez da Habermasen Abertza-letasun konstituzionala, demokrazianeta giza eskubideetan oinarritutakoidentitate “postnazionala”.

Hala ere, Europa kontraesana da, etaeuroparrok kontraesankorrak. Europa, lehenik eta behin, ideia batda, kultura bat. “Irudi espiritual bat”,Edmund Husserlek esan zuen beza-la. Espazio geografikoa baino gehia-go da, identitate espiritual bat da.Europan sortuak dira arrazionalta-sun zientifikoa, zuzenbide eta ongi-zate estatua, giza eskubideak...Geroztik, balore horiek mundukoherrialde guztietara zabaldu dira.Europa hobekien definitzen dutenbaloreak ez dira dagoeneko europa-rrenak soilik. Jadanik europarra baka-rrik ez den zibilizazio baten jaioterriaizatea da Europaren berezitasuna.

Bere ekarpen etaemaitza bereziakmunduan barrenabarreiatu ditu. Etahori ez da etnozen-trismo inozotzathartu behar. Euro-pak ez luke bereburua gutxietsibehar. Ez dioguorainaldiko krisiaribakarrik begiratubehar.

Oi Europa! libu-ruan aipatzen ditu-dan filosofoak ezdira europazaleinozoak izan.Gehienak kritikoakizan dira Europa-rekiko. Baina, kriti-ko izateak ez duantieuroparra iza-tea esan nahi.Kolakowskik zioenmoduan, autokriti-karako gaitasunada Europarenezaugarri bereizia.Diderotek, esate-rako, gogor salatuzituen europarren

kolonialismoa eta basakeria. Konkis-tatzaileen aurka, amerikar indigenendefentsa sutsua egin zuen. GizaEskubideen Aldarrikapen Uniber-tsala Europaren ondare lagaezina dahonezkero.

Azkoitiarra zara. Ilustrazioaren zalea,Azkoitiko Zalduntxoen jarraitzailea... Marxismoa krisian sartu zenean,Ilustraziora jo nuen, gure sustraimodernoetara, alegia. Orduan sortuziren gure gaurko ideia eta balorepolitiko, etiko eta kultural nagusiak:askatasunaren lehentasuna, berdin-tasunaren defentsa, zientzia eta tek-nikaren garrantzia, kritika eta auto-kritikaren erabilera. Horiekeguneratzea da oraingo intelektua-len eginkizuna, Ilustrazio berri batsortzea, alegia, Azkoitiko Zalduntxo-ak ongi ohartu ziren Europa zelagure arazoen soluzioa. Jakintza etateknika berriak ekarri nahi izanzituzten hona. Horregatik esanzuen Pio Barojak guk jarraitu behargenukeen tradizio on bakarra zelaEuskalerriko Adiskideena.

Saio berritzaile hark huts egin zuen,ordea. Zoritxarrez. Independentzia gerrakeragin handia izan zuen, herrikojendea oso kontra jarri zen, Elizaeta indar nazionalistak bereziki.Euskalerriko Adiskideena delakoarengehiengoa jauntxoak ziren, bestalde.Iñigo Aranbarrik idatzi du horiazalduz edo salatuz nolabait.

Perez Iglesias irakasleak “ArgienMende berri baten atarian egon gai-tezkeela” esan berri du. Bai ote? Baliteke. Filosofia egiteko aintzathartu behar dira zientziaren aurrera-penak. Zientziaren euskarririk gabe,filosofiak ezin du aurrera egin.Genetika eta neurobiologia –neuro-zientzia– bezalako diziplinak ezin-bestekoak dira betidaniko galderafilosofikoei erantzuteko. Ikasketaklasikoen multzoan integratu behar-ko litzateke eboluzioaren teoria dar-winista ere. Filosofiak eta zientziaktxanpon beraren bi aurpegiak izateraitzuli beharra daukate, garai bateanbezala. Natur zientzien eta giza zien-tzien arteko zatiketa gainditu egingolitzateke horrela. Esaterako, DavidSloan Wilson eboluzionista, La nuevailustración liburuaren egilea, antzina-ko filosofiara itzultzen ari da. “Ilus-trazio berrian” sartu garela esan ahalizango dugu.

Europaren azken aukera artikuluaidatzi duzu berriki Berria egunkarian.Etsipenez, nolabait.Europaren egoerak tristura handiaeragiten dit. Zorroztasun politikakgalbidera darama Batasuna. Horre-gatik ugaldu dira euroeszeptikoaketa eurofoboak. Ezinbesteko daaldaketa sakon bat. Azken hautes-kundeetatik sortutako Parlamentuberria Europaren azken aukera izandaiteke. Sakabanaketak eta txokoke-riek arriskuan jartzen dute EuroparBatasunaren proiektua. Gaurkonazioarteko egoerak batasunera bul-tzatzen ditu nazio europarrak.Nazionalismoa Europaren honda-mendia da. Amerikarren eta asiarrenaurrean, gero eta premiatsuagoa daeuroparren batasuna,ekonomikoa nahiz poli-tikoa. Batasun politikoaala kaosa, ez dago bestehautabiderik. n

“Pentsamendua ez da ingelesa edo euskalduna,pentsamendua berez unibertsala da”.


KRISIALDIAK EUROPAN egiaztatu dulan jarduna bizitzeko bestekoa ezdela eta, hala ere, lan baldintzekokerrera egin dezaketela. Azkenmendean lortutako eskubideekatzera egin dute, baina XXI. mendeteknologikoan langileak XIX. etaXX. mendeetako borroka-tresnakberrerabiltzen hasi dira. Berlinenmaiatzean mundu osoko langileaketa sindikatuak elkartu dira, nazio-arteko langileen egoera aztertzeko,hiru erakundek deituta: lan borro-kak ikertzen dituen Global LabourUniversityk, Sindikatuen Nazioarte-ko Konfederazioak (ITUC) etaLabourStart munduko lan borrokeiburuzko sareak.

Munduan nagusitu diren etaporrot egin duten borrokak azter-tuz, protesta emankorra izatekobaliabideen inguruan eztabaidatudute Donna McGuire eta WilfriedSchwetz Global Labour University-ko ikerlariek. Lehenengo eta behin,langileen eskakizuna arrakastatsua-goa izango da, egoera jakin bathobetzeko konponbide legez aur-

kezten bada. Bigarrenik, beharginenborroka horretan parte hartzekohaien prestutasuna izateaezinbestekoa da. Sin dikatuek eurenkabuz hartutako erabakien desaban-tailak azaldu dituzte ikertzaileek,beharginek eskakizuna eurena egi-ten ez badute, bidean desmoraliza-tzeko aukera handiagoa dagoelako.Era berean, etor daitezkeen zatike-tak aurreikustea komeni da, botereborrokek helburutik albora ez ditza-ten. Hirugarrenik, baliabideei erre-paratzea oinarrizko suertatzen da.Protesta babesteko diru-iturriak ezezik, euren errebindikazioarekin bategin dezaketen eragileak erakartzea-ri garrantzia handia eman diote,borroka jendartera zabaltzea alegia.

Jendartearen inplikazioaLangileez gaindiko elkartasuna lor-tzeko hiru adibide osatzen dute RioTinto, Piacenzako Ikea eta TuzlakoDita enpresetako beharginek. RioTinto meatzaritzako transnazionalerraldoian langileek abiatutako pro-testa jendartean zabaltzeko, tokian

tokiko babesa bilatu dute. AdamLee IndustriALL nazioarteko sindi-katuko eledunak adierazi bezala,Rio Tintok meategiak dituen herrie-tan –munduko bost kontinentee-tan–, haren jarduerak ingurugiroarieragiten dion kaltea gutxitzeko harlitezkeen neurriak azaldu ohi dituz-te. Hala, langileen haserreari, tokiantokiko biztanleen sumina gehitzenzaio, neurri ekologikoak eta osasun-tsuagoak eskatzeko.

Piacenzako Ikea altzari-dendakolangileek, ordea, sektore bereko gai-nerako beharginen babesa bilatudute, Berlingo jardunaldietan izan-dako ordezkarien hitzetan. Ikeakazpikontratatutako CGS garraioenpresan etorkinek italiarrek bainosoldata txikiagoa zutela eta sindika-tuetan parte hartzeko eskubideaukatzen zitzaiela salatzeko, Piacen-zako dendan hamabi langilek itxial-dia egin zuten. Denda horretanguztira 300 lagun inguruk lan egitenduela kontuan izanda, protesta txi-kitzat har daiteke. Hala ere, enpre-sak hamabi langileak kaleratzean,

Berlinen, mundu osoko langileek eta sindikatuekhainbat biltzar egin dituzte lan baldintza duinen

aldeko borrokak aztertzeko. Jendartearen eta langileenarteko elkartasuna giltzarri da egun ere, borroka horiekirabaziko badira. Arrakastatsu suertatu diren adibideak

badaude, ikusi besterik ez dago zer gertatu den RioTinto meatzaritzako multinazionalean, Italiako

Piacenzako Ikean, eta Bosnia-Hertzegovinako Ditadetergente enpresan.

| MARIA GONZALEZ GOROSARRI |

LANGILEEN ESKUBIDEAK

Arma zaharrak,garaipen berriak,

borroka bera

TERMOMETROA


Italiako beste Ikea denda batzuetanere protestatzen hasi ziren behargi-nak. Are gehiago, enpresak eroslee-kin komunikatzeko dituen tresnakerabili zituzten. Esaterako, Ikeahobetzeko interneteko kanpainakmilaka erantzun jaso zituen “oina-rrizko lan eskubideak errespetatze-ko” leloarekin, enpresak webguneablokeatutzat eman arte. Lau hilabe-te eta gero, langileak berkontratatuzituzten.

Langileek jendarteko beste eragi-leen elkartasuna ere lortu izan dute,Bosnia-Hertzegovinako Dita deter-gente enpresarekin gertatu bezala.2014ko otsailean, Tuzla herrianbost enpresa pribatizatunahi izan zituztenean(Dita, Polihem, Poliol-hem, GUMARA etaKonjuh), langileek jakinzuten ez zietela inoizgizarte-kontribuziorikordaindu. Langabeziasoldata ez ezik, jubilaziopentsiorik ere jasoko ezdutela egiaztatzean,

manifestaziora deitu zuten langi-leek. Polizia gehiegikeriaz oldartuzitzaien eta horrek ikasleen etabeste eragileen erantzuna piztuzuen. Ondorioz, Bosnia-Hertzego-vinako herritarrek gobernuarenustelkeria kritikatzeko protesta jen-detsuak abiatu zituzten. Langileek,baina, nazioarteko hedabideen arre-ta eza kritikatu zuten, aginte politi-koaren aurkako matxinaden berriematean langileen protestak kon-tuan hartu ez zituztelako.

Langileen eskubideak errespeta-tzeko borrokek, gainera, enpresarenirabaziak jomugan izaten dituzte,dela lan baldintzekiko aldea handie-

gia delako, dela protestaren bidera-garritasuna bertan dagoelako, AdamLeek azpimarratu bezala. Boloniako(Italia) Granarolo esnekien multina-zionaleko langileen borrokak horixeegiaztatu du. Azaroan enpresak sol-daten %35eko murrizketa abiatunahi izan zuenean –hileko soldata700 eurora jaitsiz–, horren aurkaborrokatu ziren 51 langile kanpora-tu zituen. Orduan, langile gehiagobatu zen, beharginak berkontrata-tzeko. Esnekiak denbora laburreankontsumi daitezkeen produktuakdirenez, horien garraioa trabatzeakenpresari kalte handiegiak ekarrizizkion. Langileek kalkulatu zutena-ren arabera, lauzpabost orduko gre-bak 200.000-300.000 euroko galeraizan zitekeen.

Europako langileei, elkartasun eskeLan eskubideak errespetatzen ezdituen enpresa zenbat eta ezaguna-goa izan, orduan eta oihartzunhandiagoa izaten dute protestek.Are gehiago, langileak antolatzekoeskubidea trabatu edo ukatzenduten herrietan, nazioarteko kan-painen garrantzia azpimarratu duteizenik jakitera eman ezin dezaketenTurkiako eta Pakistango behargi-nek. Turkiako langileek, adibidez,Alemaniako metalgintza sektorekomobilizazioek haien lan baldintzakhobetzeko balio izan dutela azaldudute, “Turkiako Estatuaren eragoz-penak” gainditzeko indarra zutela-ko. Era berean, Pakistango behargi-nek Pepsi Smash kanpaina abiatuberriarekin bat egin zuten, “ezbakarrik Pakistango langileen esku-bideak errespetatzeko, Ohioko(AEB) beharginen osasun-neurririkez murrizteko”.

Kapitalismoak eten-gabe bidegabekeriaksortzen ditu munduaneta Europan, noizeanbehin, krisialdiak. n

Italiako Piacenzan, Ikeako langileakaltzari-dendako ataria blokeatzen aridiren bitartean, poliziak haien aurkaoldartu dira. Piacenzako saltokian,azpikontrataturiko CGS enpresakhamabi lagun kaleratu zituela-etahasitako protesta Ikearen Italia osokodendetara zabaldu zen. Multinazionalsuediarrak langileak berkontratatuzituen.

Azken mendean lorturikoeskubideek atzera egin dute,baina XXI. mende teknologikoanlangileak XIX. eta XX.mendeetako borroka tresnakberrerabiltzen hasi dira

LABA

TU

SAB

LOG

A


TERMOMETROA

TXALAPARTARI PAREA eta Gure hiz-kuntza, gure soinua esaldia jasotzendituen marrazki handi batek jantzidu orain gutxi arte Garesko erakus-leiho bat. Amaia Aizpunen Arte etadiseinu tailerreko ataria da.

Denda barruko artelan moderno-etan ere euskal tradizioko hainbatzertzelada ikus daitezke. “Sarritangure izaera eta sustraiak erakustenditu arteak eta euskaldunentzakokeinu moduko bat izan daitezke”,dio Aizpunek.

Margolanak, eskultura, pintura,diseinu grafikoa, bitxi eta apainga-rriak… jakintzagai ugari lantzenditu artista gazteak; eta haur zeinhelduentzako marrazki eta pintura

tailerrak ematen ditu bertan. Orainhiru urte denda ireki zuenean sartuzen Euskara merkataritzara proiek-tuan.

Salerosketetako hizkuntza harre-manak ditu abiapuntu 1994an sortu-tako programa horrek. Euskararenerabilera bultzatzeko helburuarekinjaio zen Burlatan eta gutxinaka,beste hainbat herriren atxikimen-duak jaso ditu. Guztira hamar diraplanarekin bat egin duten toki enti-tateak: Antsoain, Aranguren, Atarra-bia, Berriobeiti, Berriozar, Burlata,Gares, Oltza Zendea, Uharte etaZizur Nagusia.

Euskara eta berrikuntza sozialaardatz dituen Emun kooperatiba

arduratzen da kanpainaren kudeake-taz udalerrietako teknikariekin bate-ra. Orotariko komertzioek hartzendute parte: ileapaindegiak, tabernak,loradendak, fisioterapeutak edotaAizpunena bezalako arte tailerrak.

“Oro har, herri euskaltzalea dagurea, baina euskal hiztunak ez garahainbeste”, baieztatu du garesta-rrak. Horregatik orain arte ez da tai-lerretarako talde euskaldunik eratu.“Adin edo maila antzekoa, ordute-giak, hizkuntza eta modalitate beralandu nahi dutenak elkartzea nekezada oso, gehienbat herri txikibatean”.

Tortotxiki fundazioarekin elkar-lanean lortu du haurrentzako taile-

MERKATARITZAKO KANPAINA IRUÑERRIAN

Gares eta Iruñerriko 252 saltokik sinatu dute Euskara merkataritzara hitzarmena. Merkatarihorietako bi dira Amaia Aizpun eta Anabel Larrayoz, lehena arte tailerraren jabea eta

bigarrena ostalaria. Harro daude euskarari ateak zabaldu dizkiotelako.

Dendariek ere euskaraz nahi dute

Ezkerretik eskuinera, Anabel Larrayoz eta Amaia Aizpun. Haien negozioetan euskarak tokia izan dezan saiatzen dira, garbibaitaukate euskarak kendu baino eman egiten diela.

Testua eta argazkiak:

| EIDER MADINA BERASATEGI |


MERKATARITZAKO KANPAINA IRUÑERRIAN - TERMOMETROA

rrak euskaraz ematea. “Gareskoeuskararen normalkuntzan lanhandia egiten du erakunde horrek,helduekin AEK-k egiten duenbezalaxe”.

Hori dela eta beharrezko ikustenditu Euskara merkataritzara bezalakoproiektuak. “Gure hizkuntza kaleraateratzeko garrantzitsua da denda-riek eta jendaurrean lan egiten dugu-nok euskara ikasi eta erabiltzea etakanpaina honek horretarako baliabi-de egokiak eskaintzen ditu”.

Hizkuntza teknikariek zuzenekoharremana dute merkatariekin, nor-berari egokitutako plana zehazteko.Lantzean behin bisitak egiten dituz-te saltokietara bertako egoera lin-guistikoa jaso eta euskararen erabi-lera sustatzeko urratsak adosteko.

Hitzarmena sinatzen duten sal-tzaileek ez dute euskaraz jakin beha-rrik. Norberak erabakitzen du zeinden hartu nahi duen konpromisomaila.

Udalek diruz laguntzen dute pro-grama, eta beraz, merkatarientzakodoakoa da. Itzulpen eta aholkulari-tza zerbitzuaz gain baliabide mate-rialak ere banatzen zaizkie. Besteakbeste, ordutegiak, ‘zabalik’ edo ‘itxi-ta’ ipintzen duten kartelak, informa-zio orriak, beherapenen afixak, kan-paina eta data berezietakoiragarkiak. Gainera, euskara ikaste-ko erraztasun eta diru-laguntzakeskaintzen zaizkie dendariei; etaazken urteetan asko dira klaseetanhasi diren saltzaileak.

Tabernariak lehen hitza euskarazAnabel Larrayozen kasua da hori,Artikako kultur etxeko tabernadarama berak eta euskara ikastekosaiakera ugari egin ditu. Euskalte-gian, Hizkuntza Eskolan eta merka-tariei eskainitako eskoletan ibili da,besteak beste. Azken horretan ordu-tegi arazoak izan dira oztopo nagu-sia; eskolak eguerdian izanik bate-raezina zaiolako ostalaritzakolanarekin.

Hala ere, ez dio ikasteari utzi etaherriko talde batekin elkartzen daastelehenero euskara landu eta min-tza praktika egiteko. Ikasturtegaraian kultur etxean batzen diraherriko irakasle batekin; eta udanbere tabernan elkartzen dira eurenkabuz.

Ilobekin ere euskaraz saiatzendela dio, baina haiek “amona, euska-raz gaizki egiten duzu” erantzun etagaztelaniara jo ohi dutela aitortzendu. “Haiek ikastetxean hitz egitendute euskaraz, baina handik kanpooso gutxi, etxean ez dutelako auke-rarik. Hortaz, arlo akademikoarekinlotzen dute hizkuntza; eta pena da”.

Horren ildotik aipatzen du “mer-kataritzak gure herrietako paisaialinguistikoan eragin handia” duela.“Saltzaileek agurrak eta oinarrizkogauzak euskaraz esango balituztehizkuntza biziago egonen litzateke”,defendatu du Larrayozek. “Umeeketa jendarte osoak kaleko hizkuntzabezala ikusiko lukete, eguneroko jar-dunean erabiltzekoa”, gaineratu du.

Artikako ostatuan oinarrizkozenbait esaldi euskaraz nola esatendiren biltzen dituzten kartelakdaude paretetan, eta askok begira-tzen omen diote jakin-minez.“Dudarik gabe Hau etxearen konturaesaldia da arrakastatsuena, eguneroesaten baitit baten batek”, dio txan-txetan tabernariak. “Jendeak karte-lari erreparatzen dion seinale dahori, eta batzuk euskaraz eskatzenere saiatzen dira”, gaineratu du.

Larrayozen aburuz, “bezero eus-kaldunek eskertzen dute euskarazkoerrotuluak, oharrak eta kartelakikustea. Espazioa arnasgunemoduan identifikatzen dute. Gaine-ra, ongi egin ez arren gustatzen zaieeuskaraz ikasten ari naizela jakitea,haiekin saiatzea. Ilusioa egiten die”.

Euskara ikasleei lotsagatik euska-raz solastea asko kostatzen zaielauste du ostalariak. “Konplexuakalde batera utzi eta ahalik eta gehienerabiltzera” animatu nahi ditu mer-katari euskaldun berriak.

Hala ere, euskaldun askok ikastenari direnekin duten pazientzia faltazkexu da Larrayoz. Bera oinarrizkokontuetan ongi moldatzen dela dio,jendea agurtu, zer nahi duen galde-tu, kobratu eta abar. “Baina elkarriz-keta hasi eta apur bat kostatzen zai-dala ikusten duten bezain prontohizkuntzaz aldatzen dute”.

Urte hauetan guztietan ez duelaegitasmoaren kontrako jarrerariknozitu esan du artikarrak. “Mentali-tatea aldatzen ari dela uste dut, eus-kararekiko errespetua nagusitzen arida azken aldian”.

Aizpunek ere, bide beretik dioekimenak ez diola inongo eragozpe-nik ekarri: “Garesen bada portzen-taje bat euskararen kontrako jarreraduena, baina zorionez gutxiengoada”.

Bere ustez euskararekiko atxiki-mendua “plus bat da, zerbitzuahobetzeko modu bat”. Ateak itxibaino aukerak zabaltzendizkiola uste du, berariinteresatzen zaion publi-koarengana iristeko bideizan daitekeelako. n

“Mentalitatea aldatzenari dela uste dut,euskararekikoerrespetua nagusitzenari da azken aldian”

Anabel Larrayoz,tabernaria

“Gure hizkuntza, gure soinua” erakusleiho deigarria “Euskararen papparaziak”kanpainarako diseinatu zuen Aizpunek. “Euskara merkataritzara” ekimenakKarrikiri elkartearekin batera lehiaketa antolatu zuen. 97 argazki aurkeztu zireneta Iruñeko Katakraken erakusleihoari ateratakoak eskuratu zuen 500 eurokoerosketa bonoa. Eskuinean, Larrayozen tabernan aurki daitezkeen azalpenak.


TERMOMETROA

HEGO EUSKAL HERRIKO zati handibat dago haustura hidrauliko bidezgasa ustiatu nahi duten enpresenjomugan. Araba eta Bizkaiarenkasuan, ia lurralde osoa. Gauzakastiro doaz ordea. Bistan da orain-dik ez direla zulatzen hasi; eta zula-tzen hasteko unea atzeratuz doagainera. 2007rako lehen putzuakegiteko asmoa zutenek nekez pen-tsatuko zuten 2014 ere makinaklanean jarri gabe joango zitzaienik.

Munduko bazter honetan frac-kingaz hitz egiten hasi zenean, begiguztiak Subilla herritik gertu dago-en eta alboko argazkian ageri denzelaiari begira jarri ziren, aurreikusi-ta baitzegoen lehen bi putzuak hanegitea. Baina hala egin nahi zutenenpresek bazuten zalantzarako arra-zoirik. Aipatutako eremua Gasteiz-ko Mendien barruan dago, etaoraintsu arte Gasteizko Mendiakparke natural bihurtzeko tramiteakmartxan izan dira. SHESAren(hidrokarburoen EAEko enpresapublikoa) eta Heyco eta Cambriakonpainien arteko bileretako akte-tan irakur daitekeenez, 2007an Hey-coko presidenteak galdetu zuen eaingurumen aldetik oztoporik egonzitekeen frackingerako; SHESAkoordezkari batek erantzun zion Gas-teizko Mendiek etorkizunean lorzezaketen babes araudiarekin kon-tuz ibili beharko zutela. Babes horigauzatzeko urratsak eman ahala,Subillan bi putzu zulatzeko asmoabazterrean geratu zen.

Ingurua parke natural izendatze-ko prozedura nork eta PPk bultzatu

du, Gasteizko Udaletik. Hara nonbaina, azkenik ezetz esatea erabakiduen Jaurlaritzak. Parke natural ez,Europako babes-eremu kategoria,ahulagoa, emango zaie Gasteizko

Mendiei, eta hasieran aurreikusita-ko gainazalaren zati txiki bati beste-rik ez. Argudio nagusia da aintzathartu dituztela inguruko herrietakolehen sektoreko langileen alegazio-ak, haiek ez baitzuten nahi babesfigura sendo bat ezartzerik, horrek

euren jardun ekonomikoa oztopa-tuko zuelakoan.

Kontua da Subillako zelaia, halanola Gasteizko Mendien bost sei-ren, lege-babesik gabe geratu dire-la. Zulatzaileek libre dute bidea.Haustura hidraulikoaren gorabehe-rak gertutik jarraitzen dituen IkerArmentia kazetari arabarrak txio-katu du: Jaurlaritzaren mezua da ezdela komeni Gasteizko Mendieibabes handia ematea, etekin politaeman dezakeen ingurua baita. Dis-kurtsoan nolabaiteko anbiguetatea-ri eutsi badio ere, ekintzek garbierakusten dute EAJ frackingarenaldeko posizioetaralerratuz joan dela–inoiz kontra egonbada–, Lakuara itzulizgeroztik. n

FRACKINGA

Hautsak harrotu ditu Gasteizko Mendiak parke natural ez izendatzeko EAEko IngurumenSailak hartutako erabakiak. Horren ondorioz, Subillan haustura hidraulikoko lehen bi putzuak

irekitzeko asmoak indarra har dezake berriz.

Eusko Jaurlaritzak atea ireki diezulatzaileei Gasteizko Mendietan

Subillako zelaia, halanola Gasteizko Mendienbost seiren, lege-babesikgabe geratu dira

| UNAI BREA |

Argazkia: Axier Lopez

Euskal Herriko lehen bi fracking putzuak Gasteizko Mendietako paraje honetanegitea aurreikusita zegoen. Eremua parke natural izendatzeko prozedurak asmoa

bertan behera utziarazi zuen, baina azkenean babesik gabe geratu da ingurua.


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

JOAN DEN ASTEAN JAKIN GENUEN Euskal Herrianjatorria eta egoitza duen Iberdrola elektrika enpresakEspainiako Estatuko 40 kazetari kualifikaturen bidaiaordaindu zuela Brasilgo Futboleko Mundu Koparajoateko. Bitartean, konpainiak argindarra moztu zienEspainiako Estatuan 578.000 familiari eta Brasilen 2milioi laguni, fakturak ez ordaintzeagatik.

Ez da “lan bidaia” izan, adibidez Iberdrolak Brasi-len dituen instalazioak ezagutzeko, edo enpresa baterosi dutelako, edo urteurren baten ospakizuna jarrai-tzeko. Halakoetarako ekonomian adituak diren kaze-tariak gonbidatzen dituzte –krisia dela-eta gero etagutxiago–. Iberdrolak 40 kazetari horiei ordaindutakobidaia plazerezkoa izan da, patriotikoa, eta La Rojababesteko helburuz.

Eta zein dira Iberdrolak saritutako 40 kazetari pri-bilegiatu horiek? Hau idazten ari garen unean erabatezezaguna zaigu kazetarien zerrenda osoa. Hala ere,jadanik publiko egin diren izenen artean daude irrati,egunkari eta telebistetako tertulien bidez iritzia sor-

tzen duten nukleo gogorreko kazetariak. Ez diraohiko informatzaile ekonomikoak. Iberdrolak ezbadu esplikatzen zergatik saritu dituen pribilegiatuhoriek, pentsa genezake Galánen konpainiak hedabi-deetako elitearen konplizitatea bilatu nahi duela, berepentsaera eta estrategiatik gertu dauden horiena hainjustu. Ez da ahaztu behar aurki energiaren ingurukoerabakiak hartuko dituela Espainiako Gobernuak.Honek, energia nuklearraren alde segitzen du, zahar-kitutako Garoña barne. Iberdrolak hedabideetakoelite horren beharra dauka, irudi “berdea” eman etaetekinak pilatzen segitzeko. Kazetarien plazerezkobidaia Munduko Futbol Kopara ez da lehena izan etaez da azkena izango. Iberdrolak, beste edozein multi-nazionalek bezala, fronte mediatikoa behar du, etahorretarako ondo zaindu beharra dauka.

Juan Mari Arregi

Iberdrolak bere fronte mediatikoa saritu du

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak iazko kopuru berekodiru-laguntzak aurkeztu ditu

BERANDU BADA ERE Eusko Jaurlaritzako HizkuntzaPolitikarako Sailburuordetzak aurkeztu ditu 2014kodiru-laguntzak. Iazko kopuru bera izango da:43.358.630 euro. Bi zatitan banatzen da kopurua:41.068.000 euro diru-laguntzetan eta 2.290.630 eurohitzarmenetan. Aurten, deialdi berria sortu du HPSketa nagusiki gaztelaniaz aritzen diren hedabide idatzienedizio digitaletan euskara gehiago erabiltzeko 180.000euroko diru-laguntza emango du. Diru-laguntzak bana-tzerakoan printzipio nagusi bat aplikatuko du aurtenHPSk: eraginkortasun printzipioa. Euskara bultzatzekoproiektuek kontsumitzaileentzat eraginkorrak beharkodute izan.

Hamar deialditan banatzen dira diru-laguntzak:- HABE (helduen euskalduntzea): 30.896.000 euro.Diru-laguntza guztien %71 da.- Euskalgintza: 979.200 euro. 131 proiektu lagundukodira.- Euskarazko hedabideak: 4.875.000 euro. HPSkadierazi duenez, laguntzak emateko irizpidea aldatukodute. Iaz arte hedabideen zabalkundeari eta produktuenkalitateari begiratzen zioten. Aurten aldiz, hedabidebakoitzak duen eremua kontuan hartuko da eta eremuhorretan duten irismen maila neurtuko da. AlbertoBarandiaran Hekimeneko zuzendariak diru-laguntzeiburuzko balorazioa egin du eta hala esan du: “HPSkadierazi du 2015etik aurrera urte anitzeko diru-lagun-

tzen deialdietako irizpideak sektorearekin eztabaidatze-ko konpromisoa, eta sektoreak ontzat eman du. Heki-menen ustez, eztabaida hori funtsezkoa izango da ego-era larriari buelta eman eta sektoreak eskatzen duenapustuan aurrera egiteko”. Barandiaranek azpimarratudu bi urtez jarraian hedabideentzako diru-laguntzakopuruak ez duela igoerarik izan. -Nagusiki gaztelaniaz ari diren hedabide idatzienedizio digitaletarako: 180.000 euro.-IKT: 807.500 euro-LanHitz: 1.944.800 euro-EBPN/ESEP: 1.385.500 euro

Hekimeneko (herri ekinbideko euskarazko hedabideak)ordezkariak 2012an.

GA

RI

GA

RA

IALD

E/

AR

GA

ZK

IPR

ESS


TERMOMETROA - NET HURBIL

Boliviako lehendakaritzak zabaldutako iru-dian Kubako Raul Castro, Boliviako EvoMorales, Ekuadorreko Rafael Correa etaVenezuelako Nicolás Maduro, Santa Cruzhirian G77+Txinak burutu biltzarraren azkenekitaldian. Castrok dei egin zuen Venezuelanazioarteko kapitalismoaren erasoetatikdefenditzera: “Venezuela da gaur gure aska-tasunaren eta duintasunaren defentsarenabangoardia, kolpe gogorra litzateke hemen-go prozesua gelditzea”. Correak oihukatuzuen: “Gora Nazio Batuen Erakundea...Segurtasun Batzordea gabe!” Moralesekpoza adierazi zuen biltzarraren adierazpe-nean islatu zirelako boliviar indigenen antzi-nako balioak: Ama Sua (ez izan lapurra),Ama Llulla (ez izan gezurtia), Ama Quella (ezizan ahula). “[Inken inperio garaiko] antzina-ko balio hauek berreskuratzeak baimendukodu gobernu gardenentzako parametroakezartzea”, esan zuen Moralesek.

EVO MORALES EZ DA BILL GATES.Honen keinu txikiena beti da mains-tream. Moralesi, aldiz, lortu arrenelkartzea 129 herrialdetako ordez-karitzak, tartean 15 lehendakari etabost lehen ministro, halaz ere heda-bide nagusiek apenas eskaini diotenminuturen bat. Eta hori, NazioBatuen Erakunde barruan dagoenG77k ordezkatzen duela mundukobiztanleen %60, planetako BarneProduktu Gordinaren %31,42,esportazioen %37.

G77+Txina bilkura burutu zenekainaren 14-15ean Boliviako SantaCruz hirian, munduko herrialde ezgaratuenen mugimenduak mendeerdi justu betetzen zuen egunetan.1964ko ekainean sortu zuten 77herrialdetako buruzagiek SuitzakoGenevan. Sustatzaile nagusietakoaErnesto Che Guevara izan omenzen, orduan Kubako Gobernuanagintari. Lehen bilkura handia1967an ospatu zuten Aljeria fran-tsesengandik askatu berrian. CheGuevararik gabe: gerrillara itzulia,urte hartan bertan galduko zuenbizia militarren eskuetan... Bolivianhain justu.

Hasierako 77 herrialdeei geroztik56 gehiago bildu zaizkie, 133raheldu arte. Kideak mapan kolorez-tatuz gero ageri da munduarenhegoalde osoa dagoela ordezkaturikG77an: Mexikoz behealdeko Hego

Amerika osoa, Karibeko uharteakbarne; Afrika osoa eta AsiatikSobiet Batasunekoak izan ez direnguztiak, Txina barne. EuropatikBosnia-Hertzegovina da kide baka-rra, hasierako fundatzaile izan zenJugoslavia apurtu zenetik geratudena.

Hasieran zeuden batzuk geroatera egin dira G77tik, EuroparBatasunean edo Ekonomia Lanki-detza eta Garapenerako Antolakun-dean (OCDE ingelesezko eta gazte-laniazko sigletan) sartu zirelako,esan nahi baita, herrialde kapitalistagaratuen klubetan: Mexiko, HegoKorea, Zelanda Berria, Zipre, Erru-mania...

1964an Sobiet Batasunaren etaAEBen artean espazio propioa bila-tzen zuten herrialde ez lerrokatuenirudi nagusiak ziren Nehru Gandhiindiarra, Gamal Abdel Nasser egip-toarra, Josef Broz Tito jugoslavia-rra, Kwame Nkrumah ghanatarra,Mao Zedong txinatarra... 2014anBoliviako Santa Cruzen nabarmen-du dira, Evo Moralesez gain, RaulCastro, Nicolás Maduro, RafaelCorrea, Jose Mugica, Cristina Fer-nandez... eta itsusi ematen duelakoantolatzaileek diskrezioz erabiliduten Robert Gabriel Mugabe.

Bolivia bezalako herrialde pobrebatentzako ausardi handia izan daneurri honetako antolakizunez

arduratzea. Carlos Peñarandak etaErnesto Peñarandak Rebeliongunean plazaratutako “G77+China,elementos críticos para el debate” anali-sian eman dute Bolivian bertan gai-lurrak piztutako kritiken berri, hain-beste konbidaturentzako prestaketagarestietan sartzea baino lehenago-ko beharrak badaudela eta abar.

Morales lehendakariak, ordea,lehenetsi du Boliviaren garapeneredu berria nazioartean zabaltzeaeta munduko agintariak erakartzekoahalmena erakustea

Vivir Bien versus Txina Gailurraren hasieran Gara egunka-riaren Gaur8 gehigarrian KatuArkonadak azaldu zituen G77barruan dauden bi bloke geopoliti-ko nagusiak. Alde batetik daudeALBA aliantza bolivartarrekoak:Kuba, Ekuador eta Venezuela,Bolivia beraz gain. Bestetik, BRICStaldea (Brasil, Errusia, India, Txinaeta Hegoafrika) eta honen inguru-koak.

“BRICS blokeko herrialdeetan–idatzi du Arkonadak– planetakopopulazioaren %42 inguru bizi da,eta bertako jarduera ekonomikoamunduko barne produktu gordina-ren %20tik gora izatera iristen da.Aipatu herrialde horiek erabakiga-rriak dira egun bizi dugun polobakarreko mundutik polo anitzeko

G77+Txina etiketapean bildu dira joan den asteburuanBolivian munduko 133 herrialde, gehienak txiroak, batzukindarrean datozen “emergenteak” eta bakarren bat aberatsa.Denen artean Evo Morales ahalegindu da biziberritzen duela

mende erdi, herrialde ez-lerrokatuen mugimendua izanzenaren antzekoa Vivir bien goiburuaren inguruan.

G77-ko herriakalternatibak eraiki

nahi eta ezinean

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

mundura edo mundu multipolarre-ra trantsizioa egiteko”.

Baina nabarmena da, ahaztugabe BRICS talde barruan bertanere erraldoi batzuen eta besteeninteresak oso dira ezberdinak direla,133 herrialdeen aniztasuna askozkonplexuagoa da. Adibidetzat:2005eko gailurrean Qatarreko emi-rrak sortu zuen G77ko herrialdetxiroenei laguntzeko diru funtsbat... 133en artean diruz gainezkadabiltzanak ere badiren seinale.

“Por un nuevo orden mundial paraVivir Bien” ipini du Boliviak gailurra-ren goiburuan. Evo Moralesek aurre-ra begirako hamar lan ildo nagusizerrendatu zituen: garapen iraunko-rra ama lurrarekin orekan, demokra-zia birsortu eredu parte hartzaile eta

komunitarioan, uraren eta gizakia-rentzako oinarrizkoak diren besteoinarrizko eskubideak, ekonomiabezala kultura eta jakintza deskoloni-zatzea, elikadura burujabetzarekingosea desagertzea, mundu mailakofinantza arkitektura berria...

G77aren adierazpenak ez dirabazkideentzako lotesleak, aldehorretatik zerikusi gutxi erabakizorrotzak hartzen diren beste gailurbatzuekin. Hala ere, Morales saiatuda orain arte gehien bat asmoetaneta eztabaida teknikoetan jardunden erakundeari eduki politiko etapragmatikoagoak ematen.

Alde batetik, Nazio Batuen Era-kundeak 2000. urtean ezarritakoMilurtekoaren Garapen Helburuakeguneratzen, horiek berrikustea

egokituko baita 2015ean. Vivir Bienkontzeptuaren inguruan biltzenahalegindu da garapen iraunkorrazRio de Janeiroko biltzarretik landudena, uztartuz klimaren aldaketa,ekologia, pobrezia gainditzea,herrien eskubideak eta abar. Hego-tik Hegorako elkarlana indartubeharra da azken deklarazioarenbeste ardatz nagusia.

Besterik izanen da hori nola gau-zatzen den. G77 bertan daude, esa-terako, munduko herrialde txiroeta-ko lurrak berenganatzen ari direnherrialdeetako batzuk, Txina beraburu dela. Munduaren hegoaldekopotentziek hegoaldeko herrialdetxikiei ezartzen dizkieten elkarlanereduak ez dira hain ezberdinak ipa-rralde aberatsak aurretik ezarritako-etatik. Nola gainditu kontraesana?

Iparraldeko herriekiko daukatenborrokaz gain (emigranteentzakohesiak, korporazioek hegoaldekoeiezartzen dieten garapen eredua...),hegoaldeko potentzien eta naziopobreen arteko harremana eztabai-da berriak ari da pizten Boliviakoeta oro har hegoalde osoko ezker-tiarren artean. Funtsean, Txinakezartzen dien garapen eredua ez oteda lehen Europak eta AEBek ezarrizietenaren berdintsua?

Horretaz landa, Ekuadorrekopresidente Rafael Correak oharta-razi zuen: “Kontserbadoreen itzu-lera ari dira antolatzen, nazio etanazioarte mailan ari da eskuinakoordinatzen ( . . . ) HorregatikAmerikan ezkertiar etaaurrerazaleok sekulabaino elkartuago etakoordinatuago jokatubehar dugu”. n

- TERMOMETROA


ESPAINIAKO errege aldaketarenoperazioak zer utzi du agerian?Hainbat kontu, baina nagusiki alda-ketarekiko Espainiako botere politi-koak duen beldurra eta Espainiakoegoera instituzionala epe laburrerabegira lotua eta ondo lotua uztekobeharra. Koroa Juan Carlos I.etikFelipe VI.era igaro da magia institu-zional berezi horren bidez eta,beste behin ere, defizit demokratikoesanguratsuarekin. EspainiakoEstatuko herritarren multzo osoageriko batek eskatu du erreferen-duma. Zenbatek? Ez dakigu, egia,baina egungo egonkortasunarengotorlekutik ohiko argudio higatuajaurti dute behin eta berriz: herrita-rren egungo ordezkaritzak erabakidu. Esaldi totemak berdin balio duEspainiako Estatu buruaren hauta-ketarako, murrizketa zorrotzenakgauzatzeko, Konstituzioa finantzamandatarien aginduetara egokitze-ko edo Espainiako aurrezki kutxensistema desagerrarazteko. Bainaargudioak baditu ertz zorrotzak, baisistemaren dorrean direnentzat zeinberau hartu nahi dutenentzat.

Lehenek ezin dute ezkutatuargudioaren ahuldadea, horren ize-nean Espainiako gizartean ez lukee-lako krisi politiko sakonik egonbehar, teorian ordezkarien gober-nantza herritarren zilegitasuneanoinarritzen baita; hau da, eskemahorretan “egoera gogorra da, bainaguk hautatu dugunez, eutsi eginbehar” litzateke herritarren pentsa-mendu kolektibo nagusia. Baina ezda horrela, herritarrek ez dute usteegungo krisi sakona ekarri dutenneurriek beraiek hautatutako eraba-kien bidez etorri denik, guztiz kon-trara baizik, eta horregatik bizi dakrisi politiko-instituzional sakona,estamentu guztietatik aitortzen denmoduan. Alternatibaren aldekoenezintasuna kontraesan handi batean

datza: herritarrek behin eta berrizhautatzen dituztela ezegonkortasu-na eta krisia areagotzen dituztenalderdiak.

Behin eta berriz? Ez, Espainiakosistemaren zutoin diren PSOEreneta PPren boto galera hasi da etahauek beldurtu egin dira. Eta jarrai-tuko du? Ezin esan, baina adierazleaskok diote sasoi bat itxi dela etabeste bat datorrela. Eta oraingozegoera lotua dago, baina ez ondolotua, batez ere arrazoi oso indartsubategatik: krisiarekin gertatu denguztiarekin, herritarrak jadanik ezdu egungo demokraziaren ordezka-ritza sistema soil horretan sinesten.Hortik alternatibara jauzi handiadago, baina ez da helmugarik bide

hasiera barik. PPk eta PSOEkberriz hartu dute herritarra inozo-tzat: gaizki eta makal, baina eztabai-daren muina desbideratu dute, inda-rra monarkia edo errepublikamotan jarriz, eztabaidaren funtsabien artean hautatu ahal izatearenariketa demokratikoan dagoenean.

Operazio politiko eta mediatiko-ak balio izan die errege aldaketagauzatzeko, baina ez beren estatuburua erabaki nahi dutenen herrita-rren multzo handi hori zentimetrobat erakartzeko. Aitzitik, izpirituerrepublikar eta burmuin monarki-koaren trikimailuak ez du jada inorengainatzen. Espero bezala, FelipeVI.ak eta sistemak samur irabazidute lehen rounda, baina borrokakjarraitzen du eta badira adierazleasko pentsatzeko denborak eta egu-nerokotasunak ataka estuan jarrikodutela printze-printzesen munduarrosa salgarri hori. Gizartea eta

pertsonarentzat jatea funtsezkoa dabizitzeko, baina libre bizitzeko zerjan erabakitzea da garrantzitsuena.

KUTXABANKEN pribarizatzeareneztabaida gori-gori dago eta geziakatzera aurrera dabiltza haragi bila.Mamian sartu barik, bada azpima-rratzea komeni den bi kontu.Batak badu zerikusirik legearekineta besteak eztabaidaren subjektunagusiekin.

Legeari begira, Xabier Sagredoeta Xabier Iturbek, hurrenez hurrenBBK eta Kutxako lehendakariak,duela gutxi argitaratu dituzten biartikulu mamitsutan adieraztendenez, fundazio bihurtzea legeakbehartutako operazioa da, ez dagoezer egiterik horren kontra. Ados,zilegi da, posizio bat da eta listo.Baina bada gauza oso harrigarria:artikuluen izpirituak adierazten duEspainiatik behartutako zerbaitdela, aukeran balute haiek ez lukete-la horrela jokatuko eta EAJren dis-kurtso publikoak –PP eta PSOEre-na desberdina da– bat egiten duposizio horrekin. Alabaina, ez aipa-tu bi artikuluetan ez EAJren argu-dioetan ez da ikusten lege horreki-ko kritika zorrotzik; hau da, argiesatea “ez gaude ados baina behar-tzen gaituzte”, eta hori egin ezean,pentsa daiteke haiek ere, funtsean,ados daudela legeak dioenarekin.

Eztabaidaren subjektu nagusieidagokienez, ezin da esan, EAJkbezala, ezker abertzalea dela gizar-tea aztoratzen ari dena. Hori ezkerabertzaletik harago diren sektorezabalei muzin egitea da, ELA,Ezker Anitza, Podemos-AhalDugu eta beste eragile asko dau-delako eztabaidahorretan, eta akasoEH Bildu bera bainolehenagotik eta kohe-rentzia handiagoz. n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Lehen rounda irabazi du monarkiak

Egoera lotuta dago,baina ez ondo lotuta

NON ZER - argia.eus · 4 2014KO EKAINAREN29A ASTEKO GAIA JAI HERRIKOIAK Festa parte-hartzaileak,...

Documents

Transcript of NON ZER - argia.eus · 4 2014KO EKAINAREN29A ASTEKO GAIA JAI HERRIKOIAK Festa parte-hartzaileak,...