NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco...

50
N

Transcript of NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco...

Page 1: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

N

Page 2: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

NONO BANDERA

AYUNTAMIENTO DE A CORUÑACONCELLO DA CORUÑA

Alcalde Carlos Negreira

Tte. Alcalde de Cultura Ana Fernández

Dir. Exposiciones y Colecciones Jaime Oíza

EXPOSICIÓN

ComisariaSusana Cendán

Ayudantes de producciónNuria BouzasSoraya Redondo

Coordinación y montajeArtefacto

TransportePrieto

Pazo Municipal de Exposiciones “Kiosco Alfonso”, Concello da Coruña

A Coruña, del 1 de marzo al 22 de abril de 2012

CATÁLOGO

Textos Susana CendánNono Bandera

Coordinación Susana Cendán

Fotografía Luis CarréEnrique Touriño

Traducción Elsa R. Armentia

Diseño y maquetación ta ta ta

Impresión Imprenta Provincial Deputación da Coruña

de las imágenes© de los textos, sus autores© de esta edición, Concello de A Coruña

Depósito legal: I.S.B.N.:

AGRADECIMIENTOS

Rafael LensGalería Espacio MínimoLa Reina de México

La serie Paperweight (Páginas 56-61) es un proyecto en colaboración con el Instituto Andaluz de las Artes y las Letras CONSEJERÍA DE CULTURA.

500 m2 de LIENZO y 300 KILOS de PINTURA

Page 3: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300 kilos de pintura. Este malagueño, afincado en Galicia es uno de los autores más seguidos en el panorama artístico español y de los que tienen más repercusión en la plástica gallega actual, por su obra y por su labor docente en la Facultad de Bellas Artes de Pontevedra. Al mismo tiempo Nono Bandera es uno de los creadores cuyos trabajos son más esperados, tanto por la originalidad como por la coherencia de sus propuestas. Pero, curiosamente, es un autor que nunca había expuesto en nuestra ciudad. La muestra que ahora nos presenta en nuestra sala llena una deuda que teníamos con el artista y con sus numerosos admiradores.

Debo señalar en primer lugar que, como no podía ser de otra manera, la exposición es absolutamente trascendente. En su continua revisión de la pintura como arte, Nono Bandera ha realizado una gran instalación que ocupa la planta baja, pintando directamente en las paredes de la sala y colgando una amplia serie de dibujos intervenidos que se presentan señalados por toda esa iconografía de cuento tradicional, con leñadores, conejos y los árboles del bosque talado que nos ha dejado en las paredes. El resultado es la creación de un espacio mágico, Zweifel, alejado de la realidad pero que de alguna forma nos parece cercano, casi parte del inconsciente colectivo. Es el fruto, como él mismo declara, de dieciséis años de trabajo, la conclusión actual de un trabajo continuado que ha ocupado esos 500 m2 de lienzo y 300 kilos de pintura.

La segunda planta recorre buena parte de sus series más importantes de los últimos años. Desde los cuadros intervenidos a los dibujos de decoraciones de grandes casas en los que incluye recreaciones de cuadros en perspectiva a la serie Patchwork, pasando por los Queimados y por los Reversos, para llegar a esas últimas esculturas en plata, presentados en un espacio marino fruto de otra intervención. Debo felicitar al autor y a la comisaria, Susana Cendán, por la excelente selección de las obras y la adaptación a los no siempre fáciles espacios del Kiosco Alfonso.

El colofón de la exposición es este magnífico catálogo en el que, junto a la reproducción de las obras y de los ambientes de la muestra, podemos contar con los textos de Susana Cendán y del propio Nono, que resultan especialmente clarificadores. Por todo ello quiero felicitarles por este magnífico trabajo que nos permite disfrutar de una exposición de singular calidad.

Carlos Negreira SoutoAlcalde de A Coruña

Page 4: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

Susana Cendán

DISQUISICIONESINTERTEXTUALES

DEL SUPERYÓEN LA ERA DE LA

INTERNALIZACIÓNPSICÓTICA

(o Nono Nonete de la A a la Zete)

Page 5: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

8 9

Apropiacionismo. En buena parte de los textos que he revisado a propósito de la trayectoria de Nono suelen etiquetarle de apropiacionista. Y puede que, oblicuamente, tengan razón. Nono se apropia de pinturas o dibujos ya existentes para intervenirlos y devolvérnoslos transformados en lecturas completamente nuevas. Sin embargo no creo que su actitud responda a una cuestión de cansancio nihilista1 por lo ya hecho. Efectivamente, Nono selecciona, escoge y combina, pero sin dejar de interesarse o disfrutar del acto creativo, de sorprenderse de su capacidad para transformar lo dado en nuevas y misteriosas realidades. No se trata de repintar para crear óleos sin esfuerzo. Nono se recrea en la manualidad, en el intimismo perturbador del pequeño-gran formato para alentar al espectador a experimentar lecturas desconocidas sobre las imágenes.

Beauty is a rare thing. La búsqueda de la belleza no constituye un fin en sí mismo en la trayectoria de Nono, pero lo que si es cierto es que el artista atravesó por fases reflexivas en las que el análisis de lo bello, desde un punto de vista perturbador, ocupó sus intereses de manera intensa. En una experiencia reciente, el artista mostraba a varias personas anónimas el retrato de una mujer con múltiples narices en el rostro. Los resultados de las respuestas ante la pregunta de si aquella mujer les parecía bella fueron unánimes y variopintas. El 99% respondió que sí. Sólo uno de los participantes subrayó que no, que jamás podría apreciar belleza en aquella mujer con múltiples narices. Poco después se descubrió la procedencia del encuestado: se trataba del dueño de una cadena de perfumerías.

2 If Hitler Had Been a Hippy How Happy Would We Be. White Cube. Del 30 de mayo al 12 de Julio. Londres, 2008.

1Parafraseando a Barthes a propósito de su emblemática La muerte del autor.

Chapman. En el año 2004 Nono coincidió con los Chapman en el CAC de Málaga. El artista presentaba su exposición, La historia se confiesa, en el contexto de una España próspera en la que era posible creerse estupendos y ricos. El museo malagueño, cuya programación ha estado plagada de superestrellas, se disponía a celebrar la exposición de los chicos malos del arte británico: cuerpos desfigurados con prótesis, narices como penes, bocas en vez de vaginas, esculturas que simulaban estar realizadas con materiales plásticos que en realidad eran bronces y, lo que definitivamente era la joyita de la exposición, la serie de grabados de Goya intervenidos y mejorados, a decir de los propios Chapman. Confieso que me atrajo la valentía de unos artistas que, aún sin abandonar su paranoia hitleriana —como han demostrado en su tozuda reconstrucción de Fucking Hell, la obra que sucumbió a las llamas en el almacén de Charles Saatchi— se pasan al apropiacionismo más radical

—y selecto— interviniendo trabajos de artistas incuestionables, como el propio Goya. Su osadía roza límites insospechados, puesto que cuando pensábamos que ya lo habían dado todo, después de haber pintarrajeado a Goya, nos sorprenden nuevamente con una exposición en White Cube2 en la que presentan una serie de maravillosos retratos victorianos intervenidos y, abróchense los cinturones, acuarelas originales del propio Hitler. El poderío económico de la pareja les permite afrontar cualquier reto, y ¿qué podría resultar más polémico que repintar con símbolos hippies los inocentes paisajes del Führer? La reacción de la prensa inglesa fue demoledora. Se les acusó de redimir a Hitler, de generar egocéntricas distorsiones de la realidad, de ser lo peor del arte londinense o de no ser más que una agencia de publicidad cuyo principal cliente son ellos mismos... Pero a los Chapman nada de aquello los inmutó. Saben que la polémica bien gestionada ayuda, por algo han conseguido vender

sus calculados trabajos muy por encima del precio original. Lo que no sabían los Chapman es que las carpetas que utilizan para guardar una mercancía tan valiosa son de malísima calidad, y que ni siquiera la cara de matón de Dinos, el que las porta y cobija, impide que se pierdan. Ocuparse en exclusiva de los grandes gestos descuidando lo trivial y cotidiano conlleva consecuencias terribles. Que se lo digan sino al nuevo propietario de la acuarela perdida: el azar hizo que la encontrara tirada en una acera próxima al Museo. Ni siquiera la firma, confusa pero legible, impidió que la clavase con chinchetas en las paredes de su establecimiento: una populosa carnicería del centro de Málaga especializada en casquería. Así es el destino. Imperturbable y cruel.

Page 6: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

10 11

EEDuchamp. Marcelino debe estar tronchándose en su tumba. No sólo le hicimos caso, mucho caso, sino que seguimos viviendo de las rentas que él nos dejó. Casi todo lo que entendemos hoy por arte se lo debemos a él, a pesar de producir poco más de una treintena de obras. Pero lo importante es su actitud, estudiadamente indiferente y bajo control; con un pie dentro y fuera del sistema; trabajando obsesivamente sobre el sexo y el amor, pero con un terror infantil hacia las mujeres; burlándose de las relecturas sobre Mona Lisa y recopilando todos sus trabajos en una maleta portátil a modo de museo, permitiéndose, en suma, la suprema prerrogativa de decidir si un objeto es o no es arte. Duchamp hizo de la contradicción sutil una forma de vida. Su gran legado son sus actos más que sus obras. Algo increíblemente difícil. Mantener una actitud de calculada indiferencia durante toda una vida, cuya consecuencia es la construcción de una imagen totémica con una capacidad de seducción ilimitada. El bigote y la perilla de Mona Lisa están muy bien para su tiempo, pero estoy segura de que a Duchamp le hubiese encantado ser aún más radical. Pero para eso está Nono. Para despellejarla.

Espacio Mínimo3. Es la galería con la que trabaja Nono y un puntal fundamental para el entendimiento de su obra. Pepe y Luis apoyan y respetan el trabajo de Nono. Son muchas las veces que le he oído hablar de su Galería con agradecimiento y lealtad. Y créanme, esto debe de ser extremadamente difícil, porque no es muy frecuente que los artistas se refieran a sus galerías con tanta generosidad.

Fealdad. A pesar de que la fealdad, entendida en este caso dentro de los parámetros del kitsch premeditado, de lo hortera, es otra de las características que suelen rondar los análisis sobre el trabajo de Nono, creo, de la misma manera que Marina Núñez en el inteligente diálogo que mantiene con Ignacio Pérez-Jofre en una de sus publicaciones4, que el artista no considera exactamente feas las obras que interviene. Todas ellas han sido seleccionadas siguiendo un criterio, quizás no tanto de belleza, como desde la seguridad de que las obras elegidas eran contenedoras de un algo especial. De hecho el artista tiene por norma respetar la autoría original, manteniendo su firma. Coincido plenamente con Marina e Ignacio cuando afirman que Nono no interviene las obras para distanciarse, adoptando una posición elevada, sino, y sobre todo, para identificarse con ellas.

3 www.espaciominimo.es

5La historia se confiesa. CAC de Málaga. Del 26 de noviembre al 16 de enero. Málaga, 2005. Cit. p.11.

G HHGabinete. Me fascinan los gabinetes de lo que sea: retratos, curiosidades, bibelots... En el Museo de Pontevedra tenemos uno de los gabinetes más maravillosos del mundo, el del almirante Méndez Núñez. Los fanales de flores hechos con conchas marinas, los marfiles, la porcelana, la tela pintada con motivos orientales que cubre las paredes... le confieren una atmósfera única que nos retrotrae a tiempos decadentes y lejanos. Pero más allá de la anécdota, en muchos de estos entrañables gabinetes está la base del coleccionismo y el museo moderno. Nono nos ha legado experimentos memorables en este sentido. El gabinete de personajes célebres que pudimos ver en La historia se confiesa, la exposición que le dedicó el CAC de Málaga, ejemplifica la posibilidad de ser clásico y rompedor al mismo tiempo, confirmando el talento de un artista de nuestro tiempo para aportar nuevas miradas sobre el retrato, un género tradicional que, a pesar de todos los post, pan y trans, no ha dejado de revalidarse.

Higroscopio. Cuando era pequeña me moría de envidia cada vez que veía el higroscopio de mi amiga en el pasillo de su casa. Aquel fraile infalible que se cubría la cabeza con la capucha al primer nubarrón, encendía mi imaginación cada mañana camino de la escuela. En uno de los textos escritos sobre Nono5, Alberto Ruiz de Samaniego utiliza la metáfora del higroscopio para construir un relato sobre la pregnancia fálica en la que el superyó obsceno, sediento de pansexualismo, no deja de padecer alucinaciones fantasmagóricas, incluso libidinales, señalando al fetiche pulsional como principal responsable. No, esperen un momento... creo que lo he interpretado mal. Lo que quiero decir es que, en el fondo, conociendo de sobra la verdad prohibida, el fetiche pulsional ha recurrido a hueros cantares de gesta pedagógica para sublimar la mancha y su culpa en una generalizada internalización psicótica de unas instancias psicológicas históricamente específicas. Oh Dios! Discúlpenme de nuevo. En el fondo del asunto, lo que creo que sucedió, es que el monje del higroscopio aliviaba su erotomanía con la vara de medir la temperatura. Creo. Pero no estoy segura. Mejor olvídense de la H.

Juan Bandera, pintor de toreros. Una de las pinturas más especiales que guarda el artista en su colección es un retrato conjunto de su padre, el pintor Juan Bandera, y él mismo. Al fallecer éste, Nono rehízo el cuadro pintándose a sí mismo un bigote. Un gesto que no debe entenderse como un acto de rebeldía. Más bien es una ofrenda, una muestra de agradecimiento para alguien a quien el artista ama y añora, y que sin duda está en el origen de lo que representa artísticamente.

4 Premi Ciutat de Palma “Antoni Gelabert” d ‘Arts Plàstiques. Casal Solleric.Ajuntament de Palma, 2004. Cit. p. 150.

D JJ

Page 7: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

12 13

Love.

no, nono quiero dejarte escapar

no, notal vez no me vuelva a pasar

no, notengo que decírtelo

confesártelono te quiero dejar (x3)

Viajando por el ciberespacio he descubierto esta canción. Me gustó porque es tan pintoresca que seguro que a Nono le apetece despellejarla –y seguro que a mí con ella–. Pero me arriesgaré, porque me pareció una nueva señal del destino el nombre del grupo que la canta, Sin Bandera, y sobre todo su título, No, no. Casualidades, ¿eh?

Málaga. Después de lo sucedido la percepción de la ciudad ha quedado trastocada. Ya no es la ciudad natal de Nono. Ni siquiera la de Picasso. Sino la ciudad en la que los Chapman perdieron una acuarela realizada por Hitler, y adquirida en una subasta en Sotheby’s por trescientos cincuenta mil euros.

NoNo. SiSi.

PNMOooh, pero ¿el carnicero sabe lo qué tiene? No, no lo sabe. Los Champan, conscientes de la situación, han preferido dejar la acuarela donde está. Crucificada entre un conejo despellejado y una costilla de cerdo adobada. Piensan que les dará juego más adelante.

Pontevedra. Muchas veces me he preguntado qué le aporta Pontevedra —una ciudad pequeña, periférica y con una oferta cultural limitada— a Nono y viceversa. La respuesta creo encontrarla, en buena medida, en la Facultad. Un espacio que no es sólo un lugar de trabajo, sino un inagotable laboratorio de ideas del que sin duda nos beneficiamos todos. Nono ama la docencia, aprende y se desarrolla creativamente con ella, y, sobre todo, disfruta profundamente del talento de sus alumnos. Tiene una capacidad especial para identificarlo y promoverlo con muchísima generosidad. Y también ama Pontevedra. Él mismo forma parte del paisaje de la ciudad. Aunque desde que dejó de teñirse el pelo de platino resulte más difícil identificarlo.

Reciclaje artístico. En los primeros años del pasado siglo, artistas como Kurt Schwitters trabajaban en base a parámetros increíblemente modernos. Es cierto que sus propuestas tenían mucho de utopía, algo lógico dado el contexto: finalizaba la primera guerra mundial y se aproximaba otra de consecuencias humanas y éticas insospechadas. Así la cosa, Schwitters se dedica a reciclar, utilizando restos y despojos para realizar sus particulares pinturas Merz. El artista pensaba que también era posible gritar con el desperdicio. Schwitters fue el precursor de una manera de entender el arte que está en la base del ready made, de los experimentos escultóricos del Nuevo Realismo Francés y de tantas otras manifestaciones artísticas que se extienden hasta nuestros días. El reciclaje en Nono es una ironía sobre la realidad y la representación, y no tiene nada que ver, como leí por ahí, con el pánico a la tela en blanco, al inicio del acto creacional. El papel en blanco hace más interesante aún el reto: sólo hay que observar los cuadernos que acompañan al artista en sus viajes, o en el día a día, para comprender que su imaginario está poblado de dosis suficientes de magia, imaginación e inventiva.

LL

Page 8: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

14 15

Significado. Nono dota de nuevos significados a obras, en cierta manera, desahuciadas. Y lo hace concentrando su atención en temas, la religión o el sexo, que han forjado nuestra identidad. Ambos unidos han sedimentado la base de un país que, a lo largo de los siglos, no ha sido capaz de desprenderse de la influencia represora de toda clase de instintos. Sobre todo de aquellos que proporcionan placer. La iglesia y sus tabúes continúan condicionando el mensaje de una institución incapaz de evolucionar al compás de los tiempos. Su profunda ceguera y maniqueísmo se enroca en difundir un credo basado en el disfrute, sólo, en el más allá. Por eso y tal vez, como reza el título de la exposición6

de Nono en Art Basel, España sea el país preferido de Dios. Porque aquí se le hizo más caso que en ningún otro sitio. Y porque ellos se lo pierden.

Títulos y tópicos. Cómo refleja el título de la exposición del Kiosko Alfonso, éstos han jugado un importante papel a la hora de redefinir y complementar los conceptos expositivos y el significado de los trabajos de Nono Bandera. Títulos ocurrentes, divertidos, irónicos, mordaces que, en este caso, alude al titular de un periódico que destacaba la respuesta de su padre a la pregunta de un periodista sobre la cantidad de material empleado en la realización de un conjunto de pinturas. La contestación de Juan Bandera fue tan premeditadamente absurda y surrealista como la pregunta: 500 m2 de lienzo y 300 kilos de pintura. Como si la creatividad se pudiese medir en términos materiales, o la aproximación al arte dependiese exclusivamente de destrezas manuales.

Up is down as down is up. El juego de contrarios, de opuestos, es otra de las peculiaridades del trabajo de Nono. Los diseñadores Victor & Rolf titulaban así una de sus últimas colecciones. Su tienda de Milán, concebida como un espacio al revés, es el resultado de extrañas pesadillas hechas realidad. Ambos, Nono y los diseñadores holandeses, heredan las lecciones clásicas del surrealismo para reinventarlas y adaptarlas al presente, compartiendo el humor, la ironía, la sorpresa, pero sobre todo la consecución de un trabajo que le concede hondura intelectual a la moda y una perspectiva actual y sofisticada a la pintura. En ambos casos se produce una afortunada coincidencia: el ser individuos dotados de una sensibilidad extraordinariamente creativa.

T

7 Zweifel. Galería Espacio Mínimo. Del 17 de marzo al 17 de mayo. Madrid, 2011.

Yo que soy tan guapo y artista, yo que me merezco un príncipe y un dentista... pero cantada por La Centolla y el Boquerón. No me gustaría despreciar la influencia de determinados iconos musicales en la iconografía de Nono. No sería justo. Por ello les remito a una fuente de primerísima mano: YouTube. Que lo disfruten.

Zweifel. Además de ser una palabra alemana que significa incertidumbre, Zweifel es el título de la última exposición7 individual de Nono en la Galería Espacio Mínimo. Un conjunto de dibujos académicos de los años cincuenta intervenidos se yuxtaponen con una serie de pinturas murales en las que se recrea la idea de bosque. El bosque entendido como el lugar siniestro de los cuentos infantiles y que tanta fascinación ha despertado desde siempre en el autor. La planta baja del Kiosko Alfonso es el lugar elegido para recrear una nueva versión de Zweifel, ampliada y adaptada al espacio expositivo. La pintura, expandida por las paredes de la emblemática institución, transforma la percepción del espectador que se convierte en parte integrante del conjunto pictórico. Su mirada es clave para completar una historia que oscila entre lo enigmático y lo siniestro, retrotrayéndolo a las lecturas que alimentaron su infancia. En la naturaleza perversa de Hansel y Gretel, en el lobo travestido de dulce abuelita de Caperucita o en el hada malvada de La Bella Durmiente, persiste un trasfondo

de infinita crueldad. Aquellos monstruos infantiles que nos obligaban a acurrucarnos debajo de las sábanas, condicionaron la placidez de nuestros sueños, pero también contribuyeron a forjar nuestra identidad, enseñándonos a diferenciar entre el bien y el mal, y a hacer de nosotros personas más fuertes y justas. Circunstancia a la que el arte contemporáneo no ha sido en absoluto ajeno y que nos permite, a modo de colofón, despedir a uno de sus más atinados interpretadores Al gran Mike Kelley, good bye!

Susana Cendán es profesora de la Universidad de Vigo

6 Art Basel Miami Beach. Art Positions – Espacio Mínimo. Del 4 al 7 de diciembre. Miami, 2003.

Page 9: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

16 17

Desde hace años viajo acompañado de tres cuadernos. Uno terminado con dibujos que pueden remontarse a un par de años atrás, otro empezado y un tercero completamente en blanco. Así el contacto entre una nueva etapa y la anterior se produce de forma natural, sin principio ni final, en una mutación permanente. Un proceso

creativo basado en la auto-cita a partir de un archivo de ideas no realizadas. Mis cuadernos son un vertedero en el que recopilo experiencias y descubrimientos. El lugar de los residuos, de los restos de la prutrefacción de la memoria.

A lo largo de la Historia del Arte cohabitaron tres temas recurrentes, la vida, el amor y la muerte, como tres misterios insondables. Posiblemente para contar algo sustancioso sobre estas tres cuestiones es necesario conocer qué han dicho otros, para tratar de no repetir lo ya hecho. Con tanto metabolismo continuado de imágenes precedentes cabe cuestionarse si el arte no es

en sí mismo un gran cadáver exquisito compuesto de grandes dosis de amor, de vida y de muerte. Acaso,

¿no es el arte –en palabras de Marcel Duchamp– un juego entre los hombres de todas las épocas?

Hace años le preguntaron a mi padre el tiempo que tardaba en pintar un cuadro. Su respuesta fue sagaz y concisa: 65 años, respondió. Justo la edad que acababa de cumplir ese mismo día. Supongo que mi padre estaba convencido de que sólo había pintado un cuadro a lo largo de toda su vida. Era absolutamente consciente de que la última pincelada de su último cuadro era

el resultado de un aprendizaje vital que no podía medirse con las manecillas de un reloj. Por eso el título de esta exposición es un guiño a mi padre. Y a su recuerdo. Hoy expongo una sola obra que comencé hace dieciséis años y para la que he empleado quinientos metros cuadrados de lienzo y trescientos kilos de pintura.

Nono

Madrid, 14 de febrero de 2012, día de San Valentín

Page 10: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

18 19

Vistas y detalles de Zweifel. Acuarela sobre pared y 28 dibujos de 64x49 cm c/u. Medidas variables, 2012.

Páginas 18-37

Page 11: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

20 21

Page 12: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

22 23

Nono Bandera dibujando en el Kiosko Alfonso.

Page 13: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

24 25

Page 14: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

26 27

El coloso, 2011. Lápiz y acuarela sobre papel. 64 x 49 cm.

Pulpo, 2011. Lápiz, acuarela y bolígrafo sobre papel. 64 x 49 cm.

Page 15: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

28 29

Page 16: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

30 31

El escorzo malogrado, 2011. Lápiz y témpera sobre papel. 49 x 64 cm.

Page 17: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

32 33

El roto, 2011. Lápiz y témpera sobre papel. 64 x 49 cm.

Page 18: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

34 35

Page 19: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

36 37

Page 20: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

38 39

Paisaje quemado, 2009. Óleo sobre lienzo recortado con cutter. 60x100 cm.

El cielo quemado, 2009. Óleo sobre lienzo recortado con cutter. 27x22 cm.

Page 21: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

40 41

500m2 de lienzo y 300 kilos de pintura, 1996-2012. Instalación. Técnica mixta. Medidas variables.

Page 22: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

42 43

El dormitorio, 2008. Témpera sobre papel. 50x70 cm.

Deja allí las teorías, 2008. Témpera y collage sobre papel. 75x105 cm.

Page 23: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

44 45

Mundo Viejuno, 2006. Óleo sobre lienzo. 131x100 cm.

Santa Roque, 2001. Óleo sobre lienzo. 89x75 cm.

Page 24: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

46 47

Las Hilanderas, 2008. Óleo sobre lienzo. 36x53 cm.

Page 25: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

48 49

Sumergidos, 2012. Acuarela sobre pared; Óleo sobre lienzo; Lápiz y témpera sobre papel.

Peanas: Paperweight, 2011. Esculturas de plata.

Page 26: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

50 51

Page 27: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

52 53

> Estrellas mojadas, 2012. Acuarela sobre pared; Lápiz y témpera sobre papel. 22x15.5 cm. c/u.

>

Paperweight, 2011. Al fondo: Vista de la instalación Sumergidos.

Page 28: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

54 55

Sumergidos, 2012. Óleo sobre lienzo. 46,5x38 cm. c/u.

Page 29: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

56 57

Paperweight, 2011. Plata. Medidas variables.

Page 30: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

58 59

Árbol cortado. Plata. 4.2x15.5 cm.

Tocones. Plata. Medidas variables entre 2 y 7 cm. Serie Paperweight

Page 31: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

60 61

Caca. Plata. 3,5x4x3,5 cm.

Bolas de tetas; Brazo escayolado; Pollo; Paleta con calavera. Plata. Medidas variables entre 1,5 y 8,5 cm. Serie Paperweight.

Page 32: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

62 63

Reversos, 2009. Acuarela y témpera sobre papel. Instalación. Medidas variables.

Page 33: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

64 65

Dos reversos, 2009. Acuarela y témpera sobre papel. 100x70 cm.

Reverso Thomas Hiepes, 2009. Acuarela y témpera sobre papel. 23,5x18 cm.

Page 34: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

66 67

Reversos, 2009. Acuarela y témpera sobre papel. Instalación. Medidas variables.

Page 35: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

68 69

Cuadro de las preposiciones, 2008. Óleo sobre ensamblaje de lienzos. 62x130 cm.

Page 36: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

70 71

Firmas tomadas de cuadros de flores y bodegones #4, 2008. Óleo sobre ensamblaje de lienzos. 27x23 cm.

Los artistas son mi familia, 2008. Óleo sobre ensamblaje de lienzos. 22x27 cm.

Firmas tomadas de cuadros de flores y bodegones #2, 2008. Óleo sobre ensamblaje de lienzos. 16x22 cm.

Page 37: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

72 73

Page 38: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

74 75

This & That #3, 2003. Rotulador sobre papel con cuadros superpuestos. 280x530 cm.

Page 39: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

77

>

This & That #3. (Detalle).

> Comedor con alfombra gris, 2004.

Témpera sobre papel con cuadros superpuestos. 280x235 cm.

> Comedor con alfombra gris

(Detalle)

Page 40: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

78

Page 41: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

80 81

Page 42: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

82 83

> This & That #5, 2003.

Rotulador sobre papel con fotos superpuestas. 280x460 cm.

>

El perro de San Roque no tiene rabo, 2004. Témpera sobre papel con cuadros superpuestos. 280x235 cm.

>

El salón de Pollock, 2004. Témpera sobre papel con cuadro superpues-to. 280x235 cm.

Page 43: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

84

This & That #5. (Detalle).

Page 44: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

86 87

La trayectoria de Nono Bandera es el reflejo de la combinación de la docencia y la práctica artística. Profesor Titular del Departamento de Dibujo en la Facultad de Bellas Artes de Pontevedra (Universidad de Vigo) su trayectoria

ha estado marcada por la investigación en torno a nuevas maneras de afrontar la pintura. Intervenida, expandida o aplicada al mundo de los objetos, su increíble dominio de la técnica le permite experimentar con múltiples formatos sin perder de vista lo esencial: la creación de nuevas percepciones de la realidad partiendo, en

muchos de los casos, de escenarios prexistentes que el artista valora y potencia conservando la firma de los autores originales. Tal vez por ello su obra se suele encasillar dentro de los parámetros del apropiacionismo. Un apropiacionismo que podríamos calificar de vintage y con el que, paradójicamente, el artista legitima y renueva

géneros considerados demodé: retratos, paisajes, bodegones… En la biografía de Nono Bandera existen unos cuantos elementos fundamentales sin los cuales resultaría imposible leer su obra: la presencia constante de su padre, el pintor Juan Bandera; el gusto por la ironía y el sentido del humor;

la importancia que adquieren los títulos como complemento de conceptos y contenidos; y la proximidad que como docente mantiene con las nuevas generaciones de artistas. La curiosidad, el apoyo y el respeto que profesa por el arte nuevo le ha permitido diversificarse, ejerciendo de comisario en varias ocasiones: Afinidades Selectivas#2 (Casa Galega da Cultura. Vigo, 2008); A Tropa de Misteriosas Mans Flotantes (Centro Torrente Ballester. Ferrol, 2011) o Soy tan loser

que ni los feos me quieren (Sala X. Facultad de BBAA. Pontevedra, 2011) ésta última una actualización mural del cadáver exquisito surrealista en donde seis artistas jóvenes enlazan su particular visión del arte y de la vida. Artista de la Galería Espacio Mínimo, Nono Bandera ha participado en varias ediciones de Ferias nacionales e internacionales: ARCO, Art Basel Miami Beach, Frieze Londres, Zona MACO México, Art Chicago, Art Forum Berlin o Volta Show en Nueva York. En su currículum expositivo destacan las siguientes exposiciones: Up is Down as Down is up en el Centro Cultural de la Diputación Provincial de Málaga (2001) España es el lugar preferido de Dios en Art Basel Miami Beach (2003) La historia se confiesa en el CAC (Málaga, 2004) La Fragua de Finlandia en el Espai Quatre del Casal Solleric (Palma de Mallorca, 2005) Beauty is a rare thing en la Galería Casaborne (Málaga, 2008) La Rebelión de los Géneros. Retratos, Paisajes y Flores en el Centro Torrente Balleter (Ferrol, 2009) o, recientemente, Zweifel en la Galería Espacio Mínimo (Madrid, 2011) Su obra se encuentra depositada en las siguientes colecciones: MNCARS, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (Madrid) Zabludowicz Art Trust Collection (Londres) Ayuntamiento de Palma de Mallorca; Unicaja (Málaga) Diputación Provincial de Málaga; Diputación Provincial de A Coruña y Consejería de Cultura de Murcia.

www.nonobandera.comwww.espaciominimo.es

Page 45: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

88 89

TEXTOS EN GALEGOENGLISH TEXTS

Na nova liña de programación do Pazo Municipal de Exposicións Kiosco Alfonso presentamos unha exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lenzo e 300 quilos de pintura. Este malagueño, afincado en Galicia é un dos autores máis seguidos no panorama artístico español e dos que teñen máis repercusión na plástica galega actual, pola súa obra e polo seu labor docente na Facultade de Belas Artes de Pontevedra. Ao mesmo tempo Nono Bandera é un dos creadores cuxos traballos son máis esperados, tanto pola orixinalidade como pola coherencia das súas propostas. Pero, curiosamente, é un autor que nunca expuxera na nosa cidade. A mostra que agora nos presenta na nosa sala enche unha débeda que tiñamos co artista e cos seus numerosos admiradores.

Debo sinalar en primeiro lugar que, como non podía ser doutro xeito, a exposición é absolutamente transcendente. Na súa continua revisión da pintura como arte, Nono Bandera realizou unha grande instalación que ocupa a planta baixa, pintando directamente nas paredes da sala e colgando unha ampla serie de debuxos intervidos que se presentan sinalados por toda esa iconografía de conto tradicional, con leñadores, coellos e as árbores do bosque talado que nos deixou nas paredes. O resultado é a creación dun espazo máxico, Zweifel, afastado da realidade pero que dalgunha forma nos parece próximo, case parte do inconsciente colectivo. É o froito, como el mesmo declara, de dezaseis anos de traballo, a conclusión actual dun traballo continuado que ocupou eses 500 m2 de lenzo e 300 quilos de pintura.

A segunda planta percorre boa parte das súas series máis importantes dos últimos anos. Dende os cadros intervidos aos debuxos de decoracións de grandes casas nos que inclúe recreacións de cadros en perspectiva, á serie Patchwork, pasando polos Queimados e polos Reversos, para chegar a esas últimas esculturas en prata, presentados nun espazo mariño froito doutra intervención. Debo felicitar o autor e a comisaria, Susana Cendán, pola excelente selección das obras e a adaptación aos non sempre doados espazos do Kiosco Alfonso. O colofón da exposición é este magnífico catálogo no que, xunto á reprodución das obras e dos ambientes da mostra, podemos contar cos textos de Susana Cendán e do propio Nono, que resultan especialmente clarificadores. Por todo iso quero felicitalos por este magnífico traballo que nos permite gozar dunha exposición de singular calidade.

Carlos Negreira SoutoAlcalde de A Coruña

In the new programming of the Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso we present an exhibition by Nono Bandera: Nono, 500 m2 of linen and 300 kilos of paint. This artist from Málaga but living in Galicia is one of the most followed artists in the Spanish artistic arena. He has made a great impact in the present Galician plastic arts for his work and for his teaching activity at the Faculty of Fine Arts in Pontevedra. At the same time, Nono Bandera is one of the creators whose work is most expected for its genuine character as much as for the coherence of his proposals. But curiously enough, he has never before exhibited in our city. His present exhibition in our space takes care of a pending obligation we had with this artist and with his many followers.

First I must remark that, it could not be otherwise, this exhibition is absolutely significant. In his continuously revisiting painting as art, Nono Bandera has made a great installation on the ground floor, painting directly on the walls and hanging a wide range of altered drawings taken from the iconography of traditional children’s stories, with woodcutters, rabbits and cut down trees from a forest that has been left on the wall. The outcome is a Zweifel, a magic space aside from reality that looks somehow close to us, almost a part of the collective unconscious. It equals the fruits of, as he himself declares, sixteen years of labour, the present completion of a work that has taken up those 500 m2 of canvas and 300 kilos of paint.

On the second floor there is a good portion of his last and most important series. Ranging from his modified paintings to his drawings of decorated large houses in which he recreates paintings in perspective, to the Patchwork series, the Queimados, and the Reversos, to conclude with his last silver sculptures, presented in a sea space consequence of another intervention. I must congratulate the author and the curator, Susana Cendán, for an excellent selection of works and their adaptation to the spaces of Kiosko Alfonso, where it is not always easy to work.

This exhibition is rounded off with an excellent catalogue in which, together with the reproduction of all works and moods of this show, we can savour the particularly clarifying texts by Susana Cendán and Nono himself. I am pleased to congratulate them on their exceptional work that allows us to enjoy this first-rate exhibition.

Carlos Negreira SoutoMayor of A Coruña

Page 46: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

90 91

Apropiacionismo. En boa parte dos textos que revisei a propósito da traxectoria de Nono adoitan etiquetalo de apropiacionista. E pode que oblicuamente, teñan razón. Nono aprópiase de pinturas ou debuxos xa existentes para intervilos e devolvérnolos transformados en lecturas completamente novas. Non obstante non creo que a súa actitude responda a unha cuestión de cansazo nihilista1 polo xa feito. Efectivamente, Nono selecciona, escolle e combina, pero sen deixar de interesarse ou gozar do acto creativo, de sorprenderse da súa capacidade para transformar o dado en novas e misteriosas realidades. Non se trata de repintar para crear óleos sen esforzo. Nono recréase na manualidade, no intimismo perturbador do pequeno-grande formato para alentar o espectador a experimentar lecturas descoñecidas sobre as imaxes.

1Parafraseando a Barthes a propósito da súa emblemática obra La muerte del autor.

Appropriationism. In most of the texts I have checked with reference to Nono’s trajectory he is usually labelled as an appropriationist. And maybe they are, obliquely, right. Nono appropriates already existent paintings or drawings to operate on them and bring them back to us transformed into a whole different reading. However, I don’t think his attitude responds to a nihilistic weariness1 of what is already done. In fact, Nono selects, chooses and combines, but in no way does he disregard the joy of the creative act or its surprising capacity to transform what is given into a new and mysterious reality. It is not about repainting in order to create oil paintings effortlessly. Nono takes pleasure in handicrafts, in the disquieting intimacy of the little-big format with which to encourage unknown experimental readings of his images.

1Paraphrasing Barthes apropos of his emblematic Death of the Author.

Beauty is a rare thing. A busca da beleza non constitúe un fin en si mesmo na traxectoria de Nono, pero o que si é certo é que o artista atravesou por fases reflexivas nas que a análise do belo, dende un punto de vista perturbador, ocupou os seus intereses de xeito intenso. Nunha experiencia recente, o artista mostraba a varias persoas anónimas o retrato dunha muller con múltiples narices no rostro. Os resultados das respostas ante a pregunta de se aquela muller parecíalles bela foron unánimes e variopintas. O 99% respondeu que si. Só un dos participantes subliñou que non, que xamais podería apreciar beleza naquela muller con múltiples narices. Pouco despois descubriuse a procedencia do enquisado: tratábase do dono dunha cadea de perfumarías.

Beauty is a rare thing. The quest for beauty does not constitute an end in itself in Nono’s path, but the artist certainly went through reflexive stages where analysing beauty from a perturbing point of view involved his attention intensely. In a recent experience, the artist showed anonymous people the portrait of a woman with several noses on her face. The answers to the question of whether that lady was considered beautiful were unanimous and miscellaneous. 99% answered yes. Only one of the participants remarked that no, that he could never appreciate beauty in that woman with multiple noses. Soon after that, the origin of that participant was revealed: he was the owner of a perfumery chain.

DISQUISICIÓNSINTERTEXTUAIS

DO SUPEREUNA ERA DA

INTERNALIZACIÓNPSICÓTICA

(o Nono Nonete da A á Zete)

INTERTEXTUALDIGRESSIONS

OF THE SUPEREGOIN THE AGE OF

PSYCHOTICINTERNALIZATION

(or Nono Nonete from A to Zete)

Chapman. No ano 2004 Nono coincidiu cos Chapman no CAC de Málaga. O artista presentaba a súa exposición, La Historia se confiesa, no contexto dunha España próspera na que ainda era posible crerse estupendos e ricos. O museo malagueño, a programación do cal estivo enchida de superestrelas, dispoñíase a celebrar a exposición dos rapaces malos da arte británica: corpos desfigurados con próteses, narices como penes, bocas en vez de vaxinas, esculturas que simulaban estar realizadas con materiais plásticos que en realidade eran bronces e, o que definitivamente era o xoia da exposición, a serie de gravados de Goya intervidos e mellorados, a dicir dos propios Chapman. Confeso que me atraeu a valentía duns artistas que, aínda sen abandonar a súa paranoia hitleriana —como demostraron na súa testaruda reconstrución de Fucking Hell, a obra que sucumbiu ás lapas no almacén de Charles Saatchi— pásanse ao apropiacionismo máis radical —e selecto— intervindo traballos de artistas incuestionables, como o propio Goya. A súa ousadía roza límites insospeitados, posto que cando pensabamos que xa o deran todo, despois de haber pintarraxeado a Goya, nos sorprenden novamente cunha exposición en White Cube2 na que presentan unha serie de marabillosos retratos vitorianos intervidos e, abróchense os cintos, acuarelas orixinais do propio Hitler. O poderío económico da parella permítelles afrontar calquera reto, e ¿que podería resultar máis polémico que repintar con símbolos hippies as inocentes paisaxes do Führer? A reacción da prensa inglesa foi demoledora. Acusóuselles de redimir a Hitler, de xerar egocéntricas distorsións da realidade, de ser o peor da arte londiniense ou de non ser máis que unha axencia de publicidade, o principal cliente da cal, son eles mesmos... Pero aos Chapman nada de aquilo os inmutou. Saben que a polémica ben xestionada axuda, por algo conseguiron vender os seus calculados traballos moi por enriba do prezo orixinal. O que non sabían os Chapman é que as carpetas que utilizan para gardar unha mercadoría tan valiosa son de malísima calidade, e que nin sequera a cara de matón de Dinos, o que as porta e abeira, impide que se perdan. Ocuparse en exclusiva dos grandes xestos descoidando o trivial e cotián leva consigo consecuencias terribles. Que llelo digan senón ao novo propietario da acuarela perdida: o azar fixo que a encontrase tirada nunha beirarrúa próxima ao Museo. Nin sequera a sinatura, confusa pero lexible, impediu que a cravase con chatolas nas paredes do seu establecemento: unha populosa carnizaría do centro de Málaga especializada en casquería. Así é o destino. Imperturbable e cruel.

2 If Hitler Had Been a Hippy How Happy Would We Be. White Cube. Do 30 de maio ao 12 de Xullo. Londres, 2008.

Chapman. In the year 2004 Nono coincided with the Chapmans in the CAC of Málaga. The artist was presenting his exhibition La historia se confiesa, in the context of a thriving Spain where it was possible to consider ourselves gorgeous and rich. The museum of Málaga, whose program has been riddled with superstars, was about to celebrate the exhibition of the bad boys of British art: disfigured and prosthetic bodies, noses like penises, mouths instead of vaginas, sculptures that simulate plastic materials when they were in fact made of bronze, and what was definitely the real little gem of the exhibition, a series of modified and enhanced printings by Goya, as the Chapmans themselves say. I confess I felt attracted by the courage of these artists who, persisting in their hitlerian paranoia –as proved by their stubborn reconstruction of Fucking Hell, the work that succumbed to the flames in the Charles Saatchi’s warehouse– adopt the most radical but select appropriationism by modifying the work of indisputable artists like Goya himself. Their daring becomes untenable, because when we thought they had already given enough, after having defaced some Goyas, they strike again with an exhibition in the White Cube2 presenting a series of wonderfully modified Victorian portraits and, fasten your seatbelts, original watercolour paintings by Hitler himself. This couple’s economic might enables them to rise to any challenge, and what could be more controversial than painting hippie symbols over the Führer’s innocent landscapes? The English press reaction was devastating. They were charged with redeeming Hitler, with generating egotistic distortions of reality, with being the worst side of London´s art or with being nothing but an advertising agency whose main client is themselves… But the Chapmans could not care less. They know a well-handled controversy helps. Indeed, they have been able to sell their calculated work way over its initial prize. What the Chapmans didn’t know was that the folders where they kept such valuable merchandise were of such poor quality. And not even Dino’s gangster face, the one carrying and sheltering them, prevents them from getting lost. Exclusively addressing grandiose gestures while disregarding what is trivial and daily can bring about terrible consequences. Tell it to the new owner of the missing watercolor: fate decreed that he should find it on a sidewalk near the Museum. Not even the signature, unclear but legible, prevented him from pinning it with thumbtacks on the walls of his store, a busy butcher’s shop specializing in offal downtown in Málaga. That is how fate is. Impassive and cruel.

2If Hitler Had Been a Hippy How Happy Would We Be. White Cube. From May 30 to July 12, London, 2008.

EEDDuchamp. Marcelino debe estar tronchándose na súa tumba. Non só lle fixemos caso, moito caso, senón que seguimos vivindo das rendas que el nos deixou. Case todo o que entendemos hoxe por arte llelo debemos a el, a pesar de producir pouco máis dunha trintena de obras. Pero o importante é a súa actitude, estudadamente indiferente e baixo control; cun pé dentro e fóra do sistema; traballando obsesivamente sobre o sexo e o amor, pero cun terror infantil cara ás mulleres; burlándose das relecturas sobre Mona Lisa e recompilando todos os seus traballos nunha maleta portátil a xeito de museo, permitíndose, en suma, a suprema prerrogativa de decidir se un obxecto é ou non é arte. Duchamp fixo da contradición sutil unha forma de vida. O seu gran legado son os seus actos máis que as súas obras. Algo incriblemente difícil. Manter unha actitude de calculada indiferenza durante toda unha vida, a consecuencia da cal é a construción dunha imaxe totémica cunha capacidade de sedución ilimitada. O bigote e a perilla de Mona Lisa están moi ben para o seu tempo, pero estou segura de que a Duchamp lle encantaría ser aínda máis radical. Pero para iso está Nono. Para esfolala.

Duchamp. Marcel must be laughing his head off in his grave. Not only did we take notice of him, really entirely, but we still live off what he left. We owe him much of what is understood by art today, in spite of his having produced scarcely a set of thirty works. But what is important is his attitude, deliberately indifferent and under control, sitting on both sides of the fence, working obsessively on sex and love but with a childish fear of women, mocking at re-readings of Mona Lisa and compiling all his works in a portable, museum-like case, allowing himself, in short, the supreme prerogative of deciding whether an item is art or not. Duchamp adopted subtle contradiction as a way of life. His most enduring legacy is his attitude more than his works. Keeping an attitude of calculated indifference during all his lifetime is something extremely difficult. Its consequence is the construction of a totemic image with an unlimited seductive power. Mona Lisa’s moustache and goatee are nice for their time, but I am sure Duchamp would have loved being even more radical. But that is what Nono is here for: to tear her to shreds.

Espacio Mínimo3. É a galería coa que traballa Nono e un puntal fundamental para o entendemento da súa obra. Pepe e Luis apoian e respectan o traballo de Nono. Son moitas as veces que lle escoitei falar da súa Galería con agradecemento e lealdade. E créanme, isto debe de ser extremadamente difícil, porque non é moi frecuente que os artistas se refiran ás súas galerías con tanta xenerosidade.

3 www.espaciominimo.es

Espacio Mínimo3. That is Nono’s gallery and a fundamental mainstay to understand his artwork. Pepe and Luis support and respect Nono’s work. I have very often heard him talk about this gallery with gratitude and allegiance. And believe me, this must be utterly difficult, since artists rarely refer to their galleries with such generosity.

3 www.espaciominimo.es

Page 47: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

92 93

GFealdade. A pesar de que a fealdade, entendida neste caso dentro dos parámetros do kitsch premeditado, do hortera, é outra das características que adoitan roldar as análises sobre o traballo de Nono, creo, do mesmo xeito que Marina Núñez no intelixente diálogo que mantén con Ignacio Pérez-Jofre nunha das súas publicacións4, que o artista non considera exactamente feas as obras que intervén. Todas elas foron seleccionadas seguindo un criterio, quizais non tanto de beleza, coma dende a seguridade de que as obras elixidas eran contenedoras dun algo especial. De feito o artista ten por norma respectar a autoría orixinal, mantendo a súa sinatura. Coincido plenamente con Marina e Ignacio cando afirman que Nono non intervén as obras para distanciarse, adoptando unha posición elevada, senón, e sobre todo, para identificarse con elas.

4 Premi Ciutat de Palma “Antoni Gelabert” d ‘Arts Plàstiques. Casal Solleric. Ajuntament de Palma, 2004. Cit. p. 150.

Ugliness. Although in this case bounded up with premeditated kitsch or uncool parameters, ugliness is another feature hanging around every analysis of Nono’s works. I think this is just the case of Manina Núñez’ intelligent dialogue with Ignacio Pérez-Jofre in one of her recent publications4 where the artist does not consider his intervened works strictly ugly. Every single one of them has been selected under a certain criterion, maybe not that of beauty, but surely knowing that they contained something special. In fact, the artist makes it a rule to respect the authorship keeping the original signature. I completely agree with Marina and Ignacio when they state that Nono does not modify works to dissociate himself by adopting a higher stance, but mostly to empathize with them.

4Premi Ciutat de Palma “Antoni Gelabert” d’Arts Plàstiques. Casal Solleric. Ajuntament de Palma, 2004. Cit. p. 150.

Higroscopio. Cando era pequena morría de envexa cada vez que vía o higroscopio da miña amiga no corredor da súa casa. Aquel frade infalible que se cubría a cabeza coa carapucha ao primeiro nuboeiro, acendía a miña imaxinación cada mañá camiño da escola. Nun dos textos escritos sobre Nono5, Alberto Ruiz de Samaniego utiliza a metáfora do higroscopio para construír un relato sobre a pregnancia fálica na que o supereu obsceno, sedento de pansexualismo, non deixa de padecer alucinacións fantasmagóricas, mesmo libidinales, sinalando ao fetiche pulsional como principal responsable. Non, esperen un momento.... creo que o interpretei mal. O que quero dicir é que, no fondo, coñecendo de sobra a verdade prohibida, o fetiche pulsional recorreu a hueros cantares de xesta pedagóxica para sublimar a mancha e a súa culpa nunha xeneralizada internalización psicótica dunhas instancias psicolóxicas historicamente específicas. Oh Dios! Descúlpenme de novo. No fondo do asunto, o que creo que sucedeu, é que o monxe do higroscopio aliviaba a súa erotomanía coa vara de medir a temperatura. Creo. Pero non estou segura. Mellor esquézanse da H.

5La Historia se confiesa. CAC de Málaga. Do 26 de novembro ao 16 de xaneiro. Málaga, 2005. Cit. p.11.

Hygroscope. When I was little I would be green with envy every time I saw my friend’s hygroscope in the alley of her house. That infallible friar, who covered his head with a hood as soon as a storm cloud appeared, would turn my imagination on every morning on my way to school. In one of his texts about Nono5, Alberto Ruiz de Samaniego uses the metaphor of the hygroscope to build a tale on phallic allure in which an obscene superego, thirsty for pansexuality, can’t stop having ghostly, even libidinal, hallucinations and points to a fetishist drive as its main cause. No, wait a moment… I think I misunderstood. What I mean is that, deep down, having known the forbidden truth perfectly well, the fetishist drive has resorted to vacuous songs of pedagogical deeds to sublimate the stain and its guilt in a psychotic internalization of some historically specific psychological happening. Oh my God! Excuse me again. Deep down of it all, what I think happened is that the friar of the hygroscope relieved his erotomania with the rod with which he measured the temperature. I think, but I am not sure. We’d better forget about the H.

5La historia se confiesa. CAC of Málaga. From November 26 to January 16. Málaga, 2005. Cit. p.11.

Gabinete. Fascínanme os gabinetes do que sexa: retratos, curiosidades, bibelots... No Museo de Pontevedra temos un dos gabinetes máis marabillosos do mundo, o do almirante Méndez Núñez. Os fanais de flores feitos con cunchas mariñas, os marfís, a porcelana, a tea pintada con motivos orientais que cobre as paredes... confírenlle unha atmosfera única que nos retrotrae a tempos decadentes e afastados. Pero máis alá da anécdota, en moitos destes entrañables gabinetes está a base do coleccionismo e o museo moderno. Nono legounos experimentos memorables neste sentido. O gabinete de personaxes célebres que puidemos ver en La historia se confiesa, a exposición que lle dedicou o CAC de Málaga, exemplifica a posibilidade de ser clásico e rompedor ao mesmo tempo, confirmando o talento dun artista do noso tempo para achegar novas miradas sobre o retrato, un xénero tradicional que, a pesar de todos os post, pan e trans, non deixou de revalidarse.

Cabinet. I am fascinated by cabinets whatever they are about: portraits, curiosities, bibelots… We have one of the most wonderful cabinets of the world in the Museum of Pontevedra, that of the admiral Méndez Núñez. Bell glass flower vases made with seashells, ivories, china, oriental-patterned cloth covering the walls… lent it a unique atmosphere that takes us back in time to remote, decadent times. But beyond anecdote, at the very core of these charming cabinets are collecting and modern museums. Nono’s legacy has left memorable experiments in this respect. The cabinet of celebrities we saw in La historia se confiesa, the exhibition the CAC of Málaga dedicated to him, exemplifies the possibility of being classical and groundbreaking at the same time. It also confirms the talent of this artist of our time to contribute new views on the portrait, a traditional genre which, in spite of all post, pan, and trans, has not ceased to be revalidated.

Juan Bandera, pintor de toureiros. Unha das pinturas máis especiais que garda o artista na súa colección é un retrato conxunto do seu pai, o pintor Juan Bandera, e el mesmo. Ao falecer este, Nono refixo o cadro pintándose a si mesmo un bigote. Un xesto que non debe entenderse como un acto de rebeldía. Máis ben é unha ofrenda, unha mostra de agradecemento para alguén a quen o artista ama e bota de menos, e que sen dúbida está na orixe do que representa artisticamente.

Juan Bandera, painter of matadors. One of the most special paintings the artist keeps in his collection is a double portrait of his father, the painter Juan Bandera, with himself. When his father died, Nono remade the painting adding a moustache to his own face, a gesture that should not be understood as an act of rebelliousness. It is rather an offering, a sign of gratitude to someone he loves and longs for, and it is no doubt in the origin of what he represents artistically.

JJLove.

no, noNo te quiero dejar escapar no, no

tal vez no me vuelva a pasarno, no

tengo que decírteloconfesártelo

no te quiero dejar (x3)

Viaxando polo ciberespacio descubrín esta canción. Gustoume porque é tan pintoresca que seguro que a Nono lle apetece esfolala —e seguro que a min con ela—. Pero arriscareime, porque me pareceu un novo sinal do destino o nome do grupo que a canta, Sin Bandera, e sobre todo o seu título, No, no. Casualidades, eh?

Love. no, no

I don’t want to let you gono, no

it might not happen to me againno, no

I have to tell youConfess to you

I don’t want to leave you (x3)

I found this song while surfing in cyberspace. I loved it because it is so quaint that Nono will sure feel like tearing it to pieces –me included for sure–. I’ll take the risk though, because I took it for a new signal of fate that the name of the group is Sin Bandera, and its title is No, No. Coincidences, eh?

Málaga. Despois do sucedido a percepción da cidade quedou trastocada. Xa non é a cidade natal de Nono. Nin sequera a de Picasso. Senón a cidade na que os Chapman perderon unha acuarela realizada por Hitler, e adquirida nunha poxa en Sotheby’s por trescentos cincuenta mil euros.

Málaga. After what happened our perception of the city has been disrupted. It is not Nono’s home city anymore. Not even Picasso’s. It is the city in which the Chapmans lost a watercolour made by Hitler, which was in turn purchased in an auction at Sotheby’s for three hundred and fifty thousand Euros.

MLL NNoNo. SiSi.

NoNo. YesYes

OOooh, pero o carniceiro sabe o que ten? Non, non o sabe. Os Champan, conscientes da situación, preferiron deixar a acuarela onde está. Crucificada entre un coello esfolado e unha costela de porco adobada. Pensan que lles dará xogo máis adiante.

Oooh, but does the butcher know what he has got? No, he doesn’t. The Chapmans, fully aware of the situation, have willingly left the watercolour where it is: crucified between a skinned rabbit and a marinated chop. They think it is bound to get so much play further on.

HH

Page 48: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

94 95

Pontevedra. Moitas veces pregunteime que lle achega Pontevedra —unha cidade pequena, periférica e cunha oferta cultural limitada— a Nono e viceversa. A resposta creo atopala, en boa medida, na Facultade. Un espazo que non é só un lugar de traballo, senón un inesgotable laboratorio de ideas do que sen dúbida nos beneficiamos todos. Nono ama a docencia, aprende e desenvólvese creativamente con ela, e, sobre todo, goza profundamente do talento dos seus alumnos. Ten unha capacidade especial para identificalo e promovelo con moitísima xenerosidade. E tamén ama Pontevedra. El mesmo forma parte da paisaxe da cidade. Aínda que dende que deixou de tinguirse o pelo de platino resulte máis difícil identificalo.

Pontevedra. I have wondered many times how he benefits from Pontevedra: such a small, outlying city, with a limited culture to offer –to Nono and vice versa. In my opinion, the answer hinges to a large extent on the Faculty. It is not only his workplace, but an inexhaustible laboratory of ideas from which we all take profit. Nono loves teaching, he learns and evolves creatively with it, and most of all, he absolutely enjoys his pupils’ talent. He has a special skill to identify it and promote it with plenty of generosity. And he also loves Pontevedra. He himself is part of the city landscape. But after he stopped dying his hair platinum blond identifying him is rather more difficult.

Significado. Nono dota de novos significados a obras, en certo xeito, desafiuzadas. E faino concentrando a súa atención en temas, a relixión ou o sexo, que forxaron a nosa identidade. Ambos os dous unidos sedimentaron a base dun país que, ao longo dos séculos, non foi capaz de desprenderse da influencia represora de toda clase de instintos. Sobre todo daqueles que proporcionan pracer. A igrexa e os seus tabús continúan condicionando a mensaxe dunha institución incapaz de evolucionar ao compás dos tempos. A súa profunda cegueira e maniqueísmo enpúrrase en difundir un credo baseado no desfrute, só, no máis alá. Por iso e talvez como reza o título da exposición6 de Nono en Art Basel, España sexa o país preferido de Deus. Porque aquí se lle fixo máis caso que en ningún outro sitio. E porque eles o perden.

6 Art Basel Miami Beach. Art Positions - Espacio Mínimo. Do 4 ao 7 de decembro. Miami, 2003.

Meaning. Nono invests with new meanings artworks that have been somehow disallowed. In order to do this he concentrates on themes that have forged our identity, like religion or sex. Both themes laid the foundations of a country which all throughout history has been unable to get rid of the oppressive influence of all kinds of instincts, particularly those providing pleasure. The church and its taboos are still conditioning the message of an institution that is unable to evolve with time. Its marked blindness and manichaeism castle to spread a creed based on enjoying afterlife exclusively. That is why, as explained by the title of Nono’s exhibition6 in Art Basel, Spain is God’s favourite country. Because here we paid way more attention to him than anyone else. And because it is their loss.

6 Art Basel Miami Beach. Art Positions - Espacio Mínimo. From December 4 to 7. Miami, 2003.

PReciclaxe artística. Nos primeiros anos do pasado século, artistas como Kurt Schwitters traballaban baseándose en parámetros incriblemente modernos. É certo que as súas propostas tiñan moito de utopía, algo lóxico dado o contexto: finalizaba a primeira guerra mundial e aproximábase outra de consecuencias humanas e éticas insospeitadas. Así a cousa, Schwitters dedícase a reciclar, utilizando restos e despoxos para realizar as súas particulares pinturas Merz. O artista pensaba que tamén era posible berrar co desperdicio. Schwitters foi o precursor dun xeito de entender a arte que está na base do ready made, dos experimentos escultóricos do Novo Realismo Francés e de tantas outras manifestacións artísticas que chegan ata os nosos días. A reciclaxe en Nono é unha ironía sobre a realidade e a representación, e non ten nada que ver, como lin por aí, co pánico á tea en branco, ao inicio do acto creacional. O papel en branco fai máis interesante aínda o reto: só hai que observar os cadernos que acompañan ao artista nas súas viaxes, ou no día a día, para comprender que o seu imaxinario está poboado de doses abondas de maxia, imaxinación e inventiva.

Artistic Recycling. At the dawn of the last century, artists like Kurt Schwitters worked according to strikingly modern parameters. Their projects certainly had a rather utopian side that seems just logical given the context. World War I was about to be over and another war was approaching with unsuspected human and ethical consequences. Under these circumstances, Schwitters devoted himself to recycling, using remains and scraps to make his particular Merz paintings. The artist thought that shouting with waste was also possible. Schwitters paved the way for a new understanding of art, on the basis of which lies the ready made, the sculptural experiments of the New French Realism, and many other artistic expressions up to our days. Nono’s act of recycling is an irony on reality and representation, and has nothing to do, as I have seen elsewhere, with any panic to the white canvas, the beginning of the creative act. The white paper makes the challenge even more interesting: you only have to watch the artist’s travel journal or his daily activities to understand that his imagery is populated with a big enough dose of magic, imagination and creativity.

Títulos e tópicos. Como reflicte o título da exposición do Kiosco Alfonso, estes xogaron un importante papel á hora de redefinir e complementar os conceptos expositivos e o significado dos traballos de Nono Bandera. Títulos ocorrentes, divertidos, irónicos, mordaces que, neste caso, alude ao titular dun xornal que destacaba a resposta do seu pai á pregunta dun xornalista sobre a cantidade de material empregado na realización dun conxunto de pinturas. A contestación de Juan Bandera foi tan premeditadamente absurda e surrealista como a pregunta: 500 m2 de lenzo e 300 quilos de pintura. Coma se a creatividade se puidese medir en termos materiais, ou a aproximación á arte dependese exclusivamente de destrezas manuais.

Titles and topics. As implied by the title of the exhibition at the Kiosko Alfonso, these have played an important role when redefining and complementing the concepts and meaning of Nono Bandera’s works. Witty, funny, ironic, biting titles which in this case refer to a newspaper headline highlighting his father’s answer to a reporter on the quantity of materials employed in the making of a group of paintings. Juan Bandera’s answer was as deliberately absurd and surreal as the question was: 500 m2 of canvas and 300 kg of paint. Just as if creativity could be measured in material terms or art would depend entirely on manual skills.

TUp is down ás down is up. O xogo de contrarios, de opostos, é outra das peculiaridades do traballo de Nono. Os deseñadores Victor & Rolf titulaban así unha das súas últimas coleccións. A súa tenda de Milán, concibida como un espazo ao revés, é o resultado de estraños pesadelos feitos realidade. Ambos os dous, Nono e os deseñadores holandeses, herdan as leccións clásicas do surrealismo para reinventalas e adaptalas ao presente, compartindo o humor, a ironía, a sorpresa, pero sobre todo a consecución dun traballo que lle concede hondura intelectual á moda e unha perspectiva actual e sofisticada á pintura. En ambos os dous casos prodúcese unha afortunada coincidencia: ser individuos dotados dunha sensibilidade extraordinariamente creativa.

Up is down as down is up. The game of opposites, of contraries, is another particularity of Nono’s work. Designers Victor & Rolf used that title for one of their last collections. Their shop in Milan, designed as an upside down space, is the result of weird nightmares come true. Both Nono and the Dutch designers inherited some classical surreal lessons to reinvent them and adapt them to the present day. They share their humour, irony, surprise, and most of all, the attainment of a work that lends intellectual depth to fashion and a modern and sophisticated perspective to painting. In both cases a fortunate coincidence happened: they are individuals gifted with an extremely creative sensibility.

Yo que soy tan guapo y artista, yo que merezco un príncipe y un dentista... pero cantada pola Centolla e o Boquerón. Non me gustaría desprezar a influencia de determinadas iconas musicais na iconografía de Nono. Non sería xusto. Por iso remítolles a unha fonte de primerísima man: YouTube. Que o gocen.

I, who am so handsome and artist, I, who deserve a prince and a dentist… but sung by La Centolla and el Boquerón. I wouldn’t like to look down on the influence of certain musical icons in Nono’s iconography. It wouldn’t be fair. That is why I refer you to a primary source: YouTube. Enjoy.

Zweifel. Ademais de ser unha palabra alemá que significa incerteza, Zweifel é o título da última exposición7 individual de Nono na Galería Espacio Mínimo. Un conxunto de debuxos académicos dos anos cincuenta intervidos xustapóñense cunha serie de pinturas murais nas que se recrea a idea de bosque. O bosque entendido como o lugar sinistro dos contos infantís e que tanta fascinación espertou dende sempre no autor. A planta baixa do Kiosco Alfonso é o lugar elixido para recrear unha nova versión de Zweifel, ampliada e adaptada ao espazo expositivo. A pintura, expandida polas paredes da emblemática institución, transforma a percepción do espectador que se converte en parte integrante do conxunto pictórico. A súa mirada é clave para completar unha historia que oscila entre o enigmático e o sinistro, retrotraéndoo ás lecturas que alimentaron a súa infancia. Na natureza perversa de Hansel e Gretel, no lobo travestido de doce abuelita de Caperucita ou na fada malvada de A Bela Durminte, persiste un trasfondo de infinita crueldade. Aqueles monstros infantís que nos obrigaban a anicarnos debaixo das sabas, condicionaron a placidez dos nosos sonos, pero tamén contribuíron a forxar a nosa identidade, ensinándonos a diferenciar entre o ben e o mal, e a facer de nós persoas máis fortes e xustas. Circunstancia á que a arte contemporánea non foi en absoluto allea e que nos permite, a xeito de colofón, despedir a un dos seus máis atinados interpretadores. Ao grande Mike Kelley, good bye!

Susana Cendán es profesora de la Universidad de Vigo

7Zweifel. Galería Espacio Mínimo. Do 17 de marzo ao 17 de maio. Madrid, 2011.

Zweifel. Besides being the German word for uncertainty, Zweifel is the title of Nono’s last solo exhibition7 in the Espacio Mínimo Gallery. A group of modified academic drawings from the fifties are juxtaposed with a series of murals revolving around the idea of forests. The forest is understood as that sinister place in children’s stories that has fascinated the author for as long as he can remember. The ground floor of the Kiosko Alfonso is the place chosen to recreate a new version of the Zweifel, extended and adapted to this exhibition area. The paint, spread on the walls of this emblematic institution, transforms the spectators’ perception and turns them into an integral part of the pictorial set. Their look is key in the completion of a story that goes from enigmatic to sinister, taking them back to the readings on which they fed in their childhood. An undertone of immense cruelty persists in Hansel and Gretel’s perverse nature, in the wolf, cross-dressed as Red Riding Hood’s sweet granny, or as the wicked fairy from Sleeping Beauty. Those childhood monsters, who forced us to curl up under the sheets, would determine the peacefulness of our dreams. They would also contribute to build up our identity teaching us to distinguish between right and wrong and to become stronger and fairer people. Contemporary art is by no means alien to this circumstance, with which, as a coda, we say goodbye to one of its most accurate interpreters: The great Mike Kelley Adiós!

Susana Cendán is teacher at the University of Vigo

7 Zweifel. Espacio Mínimo Gallery. From March 17 to May 17, Madrid, 2011.

Page 49: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300

96 97

Dende hai anos viaxo acompañado de tres cadernos. Un rematado con debuxos que

poden remontarse a un par de anos atrás, outro empezado e un terceiro completamente en

branco. Así o contacto entre unha nova etapa e a anterior se produce de forma natural,

sen principio nin final, nunha mutación permanente. Un proceso

creativo baseado na auto-cita a partir dun arquivo de ideas

non realizadas. Os meus cadernos son un vertedoiro no que recompilo experiencias e descubrimentos. O lugar dos residuos, dos restos da prutrefacción da memoria.

Ao longo da Historia da Arte cohabitaron

tres temas recorrentes, a vida, o amor e a morte, como tres misterios insondables. Posiblemente para contar algo sustancioso sobre estas tres cuestións é necesario coñecer o que dixeron outros, para tratar de non repetir o xa feito. Con tanto metabolismo continuado de imaxes precedentes cabe cuestionarse se a arte non é en si mesmo un gran cadáver exquisito composto de grandes doses de amor, de vida e de morte. Acaso, non é a arte —en palabras de Marcel Duchamp— un xogo entre os homes de todas as épocas?

Hai anos preguntáronlle ao meu pai o tempo que tardaba en pintar un cadro. A súa resposta foi sagaz e contundente: 65 anos, respondeu. Xusto a idade que acababa de cumprir ese mesmo día. Supoño que o meu pai estaba convencido de que só pintara un cadro ao longo de toda a súa vida. Era absolutamente consciente de que a última pincelada do seu último cadro era o resultado dunha aprendizaxe vital que non podía medirse coas agullas dun reloxo. Por iso o título desta exposición é un aceno ao meu pai. E a súa lembranza. Hoxe expoño unha soa obra que comecei hai dezaseis anos e para a que empreguei cincocentos metros cadrados de lenzo e trescentos quilos de pintura.

NonoMadrid, 14 de febreiro de 2012, día de San Valentín

I have been travelling with three notebooks for a long time. The first one is finished and contains

drawings that can be dated back

to a couple of years ago. The second one is just begun, and the third one is

completely blank. This way, the connection between a new stage and the previous one

is produced naturally, with no beginning

and no end, in a permanent mutation. This creative process is based in self-citation with a starting point in undeveloped ideas. My notebooks are a dump where I gather together

experiences and new findings. It is a place

in which the waste materials of memory coalesce with other ones, future and new.

All through art history three recurrent themes have roomed together: life, love, and death, three unfathomable mysteries. Saying something substantial on these three subjects demands knowing what has already been said so as to avoid repetitions. After having constantly metabolized so many preceding images, we should ask ourselves whether art is in itself a huge exquisite corpse made up of big doses of love, life and death. Indeed, is art not —in Duchamp’s own words— a game among all people of all eras?

Years ago my father was asked how long it took him to make a painting. His answer was shrewd and convincing: 65 years, he answered. He had just turned that age that exact day. I suppose my father was convinced that he had painted only one painting throughout his life. He was absolutely aware that the last brushstroke of his last painting was the result of a vital learning that could not be measured with clock hands. That is why the title of this exhibition is a conspiratorial wink to my father and to my love for him. Today I am exhibiting one single work that was started sixteen years ago and in which five hundred square meters of canvas and three hundred kilos of painting were used.

NonoMadrid, February 14, 2012, Valentine’s Day

A traxectoria de Nono Bandera é o reflexo

da combinación da docencia e a práctica artística. Profesor Titular

do Departamento de Debuxo na Facultade de Belas Artes de

Pontevedra (Universidade de Vigo) a súa traxectoria estivo marcada pola

investigación en torno a novas maneiras de afrontar a pintura. Intervida, expandida ou

aplicada ao mundo dos obxectos, o seu incrible dominio da técnica permítelle experimentar con múltiples formatos sen perder de vista o esencial: a creación de novas percepcións da realidade partindo, en moitos dos casos, de escenarios prexistentes que o artista valora e potencia conservando a firma dos autores orixinais. Tal vez por iso a súa obra se adoita encadrar dentro dos parámetros do apropiacionismo. Un apropiacionismo que poderiamos cualificar de vintage co que, paradoxalmente, lexitima e renova xéneros considerados demodé: retratos, paisaxes, bodegóns... Na biografía de Nono Bandera existen uns cantos elementos fundamentais sen os cales resultaría imposible ler a súa obra: a presenza constante do seu pai, o pintor Juan Bandera; o gusto pola ironía e o sentido do humor; a importancia que adquiren os títulos como complemento de conceptos e contidos; e a proximidade que como docente mantén coas novas xeracións de artistas. A curiosidade, o apoio e o respecto que profesa pola arte nova permitiulle diversificarse, exercendo de comisario en varias ocasións: Afinidades Selectivas#2 (Casa Galega da Cultura. Vigo, 2008); A Tropa de Misteriosas Mans Flotantes (Centro Torrente Ballester. Ferrol, 2011) ou Soy tan loser que ni los feos me quieren (Sala X. Facultade de BBAA. Pontevedra, 2011) esta última unha actualización mural do cadáver exquisito surrealista onde seis artistas novas enlazan a súa particular visión da arte e da vida.

Artista da Galería Espacio Mínimo, Nono Bandera participou en varias edicións de Feiras nacionais e internacionais: ARCO, Art Basel Miami Beach, Art Chicago, Art Forum Berlin ou Volta Espectáculo en Nova York. No seu currículo expositivo destacan as seguintes exposicións: Up is down ás down is up no Centro Cultural da Deputación Provincial de Málaga (2001) España es el lugar preferido de Dios en Art Basel Miami Beach (2003), Frieze Londres, Zona MACO México, La historia se confiesa no CAC (Málaga, 2004) La Fragua de Finlandia no Espai Quatre del Casal Solleric (Palma de Mallorca, 2005) Beauty is a rare thing na Galería Casaborne (Málaga, 2008) A Rebelión dos Xéneros. Retratos, Paisaxes e Flores no Centro Torrente Balleter (Ferrol, 2009) ou, recentemente, Zweifel na Galería Espacio Mínimo (Madrid, 2011) A súa obra encóntrase depositada nas seguintes coleccións: MNCARS, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (Madrid) Zabludowicz Art Trust Collection (Londres) Concello de Palma de Mallorca; Unicaja (Málaga) Deputación Provincial de Málaga; Deputación Provincial da Coruña e Consellaría de Cultura de Murcia.

www.nonobandera.comwww.espaciominimo.es

Nono Bandera’s trajectory is a

reflection of teaching combined with artistic practice. A full time

teacher in the Drawing Department at the Faculty of Fine Arts in

Pontevedra, (University of Vigo), his path was marked by his research

on new ways of facing painting. Intervened, expanded, applied to objects,

his incredible command of the technique is such that he can experiment with different formats without losing sight of the essence: creating new perceptions of reality. So he frequently takes pre-existent scenarios as a starting point to assess and enhance them, however keeping the original authors’ signature. That is probably why his oeuvre is often typecasted as that of an appropriationist. His appropriationism can be described as vintage, and with it the artist paradoxically sanctions and renews genres considered démodé: portraits, landscapes, still natures… There are some fundamental elements in Nono Bandera’s biography without which understanding his work would be impossible: the constant presence of his father, the painter Juan Bandera; his liking for irony and humour; the importance of titles as a complement for concepts and contents; and his proximity, as a teacher, to new generations of artists. His curiosity, his support and his respect for new art allowed him to diversify, assuming sometimes a role of curator: Afinidades Selectivas#2 (Casa Galega da Cultura. Vigo, 2008); A Tropa de Misteriosas Mans Flotantes (Centro Torrente Ballester. Ferrol, 2011) o Soy tan loser que ni los feos me quieren (Sala X. Facultad de BBAA. Pontevedra, 2011). The latter is a mural actualization of a surrealist exquisite corpse where six young artists intertwine their particular views on art and life.

An artist of the Espacio Mínimo Gallery, Nono Bandera has taken part in several editions of national and international fairs: ARCO, Art Basel Miami Beach, Art Chicago, Art Forum Berlin or Volta Show in New York. In his résumé the following exhibitions must be highlighted: Up is Down as Down is up at the Cultural Centre of the Provincial Council of Málaga (2001); España es el lugar preferido de Dios in Art Basel Miami Beach (2003); Frieze Londres, Zona MACO México, La historia se confiesa at the CAC (Málaga, 2004); La Fragua de Finlandia at the Espai Quatre del Casal Solleric (Palma de Mallorca, 2005); Beauty is a rare thing at the Casaborne Gallery (Málaga, 2008); La Rebelión de los Géneros. Retratos, Paisajes y Flores at the Centro Torrente Balleter (Ferrol, 2009) or, recently, Zweifel at the Espacio Mínimo Gallery (Madrid, 2011). His artwork is part of the following collections: MNCARS, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (Madrid); Zabludowicz Art Trust Collection (London); Palma de Mallorca City Hall; Unicaja (Málaga) Provincial Council of Málaga; Provincial Council of A Coruña and Regional Cultural Ministry of Murcia.

www.nonobandera.comwww.espaciominimo.es

Page 50: NONO BANDERA · En la nueva línea de programación del Palacio Municipal de Exposiciones Kiosco Alfonso presentamos una exposición de Nono Bandera: Nono, 500 m2 de lienzo y 300