●Nutrizioa:

• Laburpena

● Esperimentuak:

●Zenbat odol ponpatzen du bihotzak

●Bihotzaren indarra

●Estetoskopioa egin, zure bihotzaren taupadak

entzuteko

●Bihotz taupaden kopurua

●Bihotz taupadak

●Bihotz taupadak

●Bihotz taupadak kopurua

●Froga idatzia

NUTRIZIOA

Izaki bizidunek oxigenoa eta elikagiak sartzen dituzte zeluletan.

Horrela energia eta beste sustantzia batzuk lortzen dituzte

hazteko eta bizi-funtzioetarako.

Nutrizioaren funtzioak dira:

-Izaki bizidunek behar dituzten oxigenoa eta elikagaiak

lortzea eta zeluletara eramatea da eta

-Zeluletan sortzen diren hondakin sustantziak kanpora

botatzea.

Nutrizio funtzioaren aparatuak

Gizakion nutrizio funtzioan liseri-aparatuak, arnas aparatuak,

iraitz-aparatuak eta izerdi

guruinak, eta zirkulazio-

aparatuak parte hartzen dute.

••••Liseri aparatuak, inguruko jakiak hartu , elikagai bihurtu eta

odolera eramaten ditu. Liseriketa

ondoren erabili ez diren jaki-

hondakinak kanpora botatzen ditu

gorotz eran liseri-aparatuak.

••••Arnas aparatuak, aireko oxigenoa hartu eta odolera

eramaten du eta odoleko karbono

dioxidoa hartu eta kanpora

botatzen du.

••••Iraitz-aparatuaren funtzioa hondakin sustantziak

kanporatzea da.

Giltzurrunek eta larruazaleko

izerdi guruinek odoletik hondakin-

substanziak atera eta kanpora

botatzen dituzte.

Giltzurrunek odolak daramatzan

hondakin-substantziak kentzeko

iragazi egiten du odola.

Substantzia horiek urarekin nahasi

eta gernua osatzen dute. Txiza

egitean botatzen dugu gernua.

Larruazaleko izerdi-guruinek ere

ateratzen dituzte odoleko

hondakin-substantziak eta

urarekin nahastean sortzen den

fluidoa da izerdia.

••••Zirkulazio-aparatuak elikagaiak eta oxigenoa

banatzen ditu odolaren

bidez zelula guztietara eta

zelulak sortzen dituzten

hondakin–substantziak bildu

eta banatu egiten ditu.

Odolaren bidez egiten

dugun substanzia-garraio

horri odolaren zirkulazioa

esaten zaio.

-Zirkulazio-aparatuak

arnas aparatuak hartzen

duen oxigenoa bildu eta

zelula guztietara eramaten

du.

-Zelulek sortzen

duten karbono dioxidoa

biltzen du, eta arnas

aparatura eramaten du,

kanpora botatzeko.

-Odolak liseri-aparatuak lortzen dituen elikagaiak ere bildu

eta zelula guztietara eramaten ditu.

-Azkenik, odolak zelulek sortzen dituzten hondakin-

substantziak bildu eta iraizpena egiten duten organoetara

eramaten ditu.

NUTRIZIOAN PARTE HARTZEN DUTEN APARATUEN

ORGANOAK

Liseri aparatuaren organoak:

-Digestio-hodiak hamar metro inguruko luzera du eta

liseri-prozesu bakoitza egiteko tarte hauek ditu,ahoa, faringea,

hestegorria, urdaila, heste meharra eta heste lodia.

-Digestio-guruinak, digestioan parte hartzen duten

substantziak sortzen eta digestio-hodiko tarteetan isurtzen

dituzten organoak dira: listu guruinak, gibela eta pankrea dira.

Arnas aparatuaren organoak:

-Arnasbideak aire biriketara eramaten duten hodiak

dira:sudur-hobiak, faringea, laringea, trakea eta bronkioak.

Bronkioak bronkioloetan adarkatzen dira, gero eta finagoak;

biriketan sartu eta albeolo izeneko zaku txiki-txikietan sartzen

dira bronkioloak.

-Birikak toraxaren barruan dauden bi organo dira , saihets-

hezurrek eta bularrezurrak babestuta. Milioika albeolo dituzte

eta, horregatik, itxura harroa dute.

Iraitz-aparatua et izerdi guruinen organoak:

-Giltzurrunak

kolore marroi iluna

duten bi organo

dira.

Bizkarrezurraren

alde bietan daude,

bizkarraren

erdialdean. Gernua

sortu eta

gernubideetara

isurtzen dute.

Ureter izeneko bi hodi dira gernubideak. Gernu-maskuri edo

puxika deritzon poltsa malgura iristen da gernua eta puxikatik

uretra izeneko beste hodi batera irteten da gernua kanporatua

izateko.

-Izerdi-guruinak gorputz osoan daude, azalaren azpian. Izerdia

sortu eta kanpora botazen dute poroetatik.

Zirkulazio-aparatuaren organoak:

-Odol-basoek guztiz adarkatutako hodi multzoa osatzen dute;

hodiak zirkuitu itxia eratzen dute, sare itxurakoa, eta

gorputzeko leku guztietara heltzen dira.

-Odola sare horretan zehar dabil, substantziak leku batetik

bestera eramateko. Zirkuitu hori bihotzetik pasatzen da beti.

-Bihotza organo hutsa da;

barruan lau burrunbe eta

muskulu-paretak ditu. Bihotzak

berarekin lotuta dauden odol-

basoetan zehar bultzatzen du

odola.

ZENBAT ODOL PONPATZEN DU BIHOTZAK? 1

Helburua: bihotzak zenbat litro odol ponpatzen duen jakitea.

Materiala:

Lau litro ur ontzi batean.

Edalontzi edo baso txiki bat.

Kronometroa

Nola egin:

Edalontzi txikia erabiliz, ontzia ustu behar duzu. Hori egiten

duzun bitartean, lagun batek neurtuko du zenbat denbora behar

duzun.

Ondorioak:

Zenbat denbora behar izan duzu?

Ba, bihotzak minutu batean egiten du lan hori. Bestalde, jakin

behar duzu bihotzeko taupada batek basokada batean sartzen

den odol kopurua ponpatzen duela.

Ariketa: Orain kalkulatu zenbat litro odol ponpatzen duen

bihotzak egun batean. Eta gero, urte batean.

BIHOTZAREN INDARRA 2

HELBURUA: bihotza muskuluak zein indar handia egiten duen

ikustea.

MATERIALA:

Tenis pilota.

Kronometroa

NOLA EGIN:

Har ezazu tenis pilota esku batean. Estutu pilota indar handiz.

Egiten ari zaren indarra bihotzak egiten duenaren antzekoa da.

Orain saia zaitez pilota estutzen hirurogeita hamar aldiz minutu

batean.

Ondorioa:

Lortu duzu ariketa ondo egitea? Nola daude zure eskuko eta

besoko muskuluak ariketa hori egin eta gero? Ba, jakin ezazu

bihotza muskulu bat dela; beraz, zer adierazten du honek zure

bihotzak duen indarrari buruz?

ESTETOSKOPIOA EGIN, ZURE BIHOTZAREN TAUPADAK

ENTZUTEKO 3

Helburua:

Zure bihotzak egiten duen hotsa entzutea.

Materiala:

Enbutu txikia, alde batean 10cmko diametroa izango du; eta

bestean, 0,5 cm.

70 cmko gomazko tutua, barruko diametroa 0,5cmkoa gutxi gora

behera.

Zelofan papera edo plastikoa.

Goma elastiko bat

Nola egin :Elkartu pieza guztiak irudian ikusten den bezala.

Hartu zure estetoskopioa eta bularrean kokatu ea bihotzaren

taupadak entzuten dituzun.

Ondorioa:Hots hori entzutea espero zenuen? . Deskribatu zure bihotzak

egiten duen hotsa.

BIHOTZ TAUPADEN KOPURUA 4

Helburua:

Gure bihotzak egoera desberdinetan ematen duen taupada

kopurua ikustea.

Materiala:

Kronometroa, ondoko fitxa eta arkatza.

Nola egin:

Aukeratu lau bost taldekide. Hauek lasai daudela, hartu

bakoitzaren taupada 15 segundutan eta kopurua biderkatu bider

lau, minutuko taupada kopurua ateratzeko. Bakoitzaren datuak

ondoko fitxan apuntatu.

Joan jolastokira eta banan banan zeharkatu jolastokia ahalik eta

azkarren. Hori egin eta berehala, hartu datuak berriro, lehen

egin bezala.

Izena Taupada

kopurua

ariketarik egin

gabe 15

segundutan

Taupada

kopurua

ariketarik egin

gabe minutu

batean.

Taupada

kopurua

ariketak egin

ondoren, 15

segundutan

Taupada

kopurua

ariketak egin

ondoren,

minutu batean.

Taldearen bataz besteko taupada kopurua, ariketa fisikorik egin

gabe:................

Taldearen bataz besteko taupada kopurua, ariketa fisikoak egin

ondoren:...........

Ondorioa:

Aldaketarik egon al da? Zertan data aldaketa? Saia zaitez

azaltzen zergatik gertatzen den alde hori.

BIHOTZ TAUPADAK 5

Helburua:

Zure gorputzeko atal desberdinetan taupadak aurkitzea.

Baina aurretik taupada zer den jakin behar duzue: zure odolak

zainetan egiten duen bultzada, bihotzak bere mugimendua egiten

duen bakoitzean, horixe da taupada. Bultzada horiek azaletik

gertu dauden zainetan hatzematen dira.

Nola egin:

Saia zaitezte eskumuturrean eta lepoan taupadak aurkitzen,

irudian ikus daitekeen bezala. Eta gero beheko tabla osatu.

Izena Taupadak 15

segundutan

Taupadak minutu

batean

Ondorioa:Zaila izan da taupadak aurkitzea? Non izan da zailagoa,

eskumuturrean ala lepoan? Zergatik izan da zailagoa toki batean

Ongi Gaizki

bestean baino? Zergatik ez ditugu aurkitzen taupadak

gorputzeko beste ataletan?

BIHOTZ TAUPADADAK 6

Helburua:

Adina edo pisuaren arabera, bihotz taupada kopurua handiagoa,

txikiagoa edo berdintsua den jakitea.

Nola egin:

Hartu zure familiako kide guztien taupada datuak eta pasa

beheko taulara.

Adina Pisua Taupadak 15

segundutan.

Taupadak min.

1ean

1

2

3

4

5

6

7

Ondorioa:

Zure datuak eta zure lagunek hartutakoak aztertu ondoren, ba al

dago erlaziorik adina, pisua eta bihotz taupaden artean? Hala

bada, esan zein den.

BIHOTZ TAUPADA KOPURUA 7

Helburua:

Pultsometroa erabiliz, jakin zenbat taupada ematen duen

bihotzak minuturo.

Materiala:

Pultsometroa

Ordenagailua

Nola egin:

Piztu ordenagailua eta pultsometroa prestatu.

Bihotz taupadak neurtu pertsona desberdinei (ahal bada, neskak,

mutilak eta helduak ere).

Ondorengo datuak grafikora pasa.

Grafikoa

Izena Adina Pisua Minutuko

taupadak

Ondoren, atera bataz besteko taupada kopurua:

......................