O CASTELO...6 O noso proxecto de ciclo O castelo medieval Entre o abano de temas posibles, elixiuse...

O CASTELO

PROXECTOS DE

CICLOCANTO SABEMOS!DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

3

Proxecto O castelo medieval

O traballo por proxectos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

O noso proxecto de ciclo O castelo medieval . . . . . 6

- Programación de ciclo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

- Dossier: O castelo medieval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

- Mapa conceptual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Proposta didáctica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Anexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

- Conto: A estrela da princesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

- Carta do bufón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Carta para a familia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

Modelos de avaliación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Nota. Para non entorpecer a lectura, utilizaremos indistintamente nenos, nenas, alumno, alumna, mestre, mestra, profesor e profesora.

5

O traballo por proxectos

• Que queremos saber? Decidimos colectivamente os puntos que se queren tratar sobre o tema elixido partindo dos intereses e inquietudes dos nenos e das nenas.

O noso papel como docentes consistirá en ir canalizando as propostas, axudándoos a explicitalas e a plasmalas ordenadamente. Nesta fase o importante é:

– Plasmar nun cartel a modo de preguntas o acordado sobre o tema. Este cartel deberá permanecer exposto durante todo o proxecto.

– Buscar a información que lles vaia dando resposta ás preguntas formuladas.

– Afondar nos contidos do currículo previamente programados para o proxecto.

– Establecer cales poden ser as fontes de información máis axeitadas e distribuír o tempo para as actividades.

• Que aprendemos? Nesta última fase reflexionaremos sobre o que aprendemos e o xeito en que o fixemos. Trátase de facer conscientes os alumnos e as alumnas sobre as súas aprendizaxes e axudalos a que contrasten os seus coñecementos finais cos que tiñan ao inicio do proxecto.

Que son os proxectos de traballo?Os proxectos baséanse na concepción construtivista da aprendizaxe e pretenden darlle unha resposta á necesidade de organizar os contidos educativos desde a perspectiva da globalización.

Por que traballar por proxectos?A elección deste método supón ensinarlles aos alumnos a pensar e a aprender por si mesmos, dándolles as ferramentas e estratexias para atopar a información, de xeito que sexan eles mesmos os protagonistas das súas aprendizaxes. Isto supón:

– Favorecer a motivación na realización das actividades.

– Permitir a aprendizaxe cooperativa, o que fomentará valores como o respecto e a tolerancia.

– Posibilitar a comunicación e as habilidades sociais.

– Fomentar estratexias para resolver problemas.

– Favorecer o vínculo coas familias.

– Potenciar a autonomía persoal.

Como se traballa por proxectos?Á hora de traballar por proxectos destacaremos tres fases ou momentos importantes arredor dos cales desenvolveremos o proxecto elixido:

• Que sabemos? Unha vez seleccionado o tema que se considere motivador para os alumnos, deixaremos que estes expresen de forma gráfica, oral ou escrita os coñecementos previos que teñen acerca del.

6

O noso proxecto de ciclo O castelo medieval

Entre o abano de temas posibles, elixiuse o do castelo medieval porque os nenos se senten moi atraídos por este tipo de construción, xa que fai voar a súa imaxinación.

Aínda que o punto de partida do proxecto é obxectivo, dado que a información que aparece está documentada, ao situárense estas construcións en tempos antigos, os nenos non poderán verificar in situ as súas investigacións, senón que se basearán na procura de datos sacados da historia.

Non obstante, encontrámonos ante un proxecto moi particular, porque o podemos abordar tanto desde unha vertente histórica coma desde unha perspectiva fantástica, aproveitando o interese que suscita nos nenos e nas nenas o mundo dos castelos, reis, príncipes e princesas, cabaleiros…

Por ese motivo, o tema deste proxecto é idóneo para desenvolvelo conxuntamente coas nenas e cos nenos de todo o ciclo.

A continuación, relaciónanse os bloques en que se estruturou este proxecto, susceptibles, en calquera caso, de modificación, en función dos intereses e necesidades do grupo:

• Que sabemos?

• Que queremos saber?

– Como son?

– Cando e onde se construíron?

– Quen vivía neles?

– Como vivían?

– Como se comunicaban en caso de perigo?

• Que aprendemos?

Cómpre lembrar que a flexibilidade é unha das características principais do traballo por proxectos. Neste sentido, esta proposta adaptarase en función dos intereses e necesidades de cada aula. Isto reverterá en proxectos únicos en cada curso do ciclo.

Para iso, ademais, damos suxestións de traballo axeitadas a cada idade, aínda que será o profesorado o que organice e coordine os intereses que vaian xurdindo durante o proxecto.

Por último, hai que destacar que, para todo aquel profesorado que queira traballar o castelo como un proxecto de ciclo, achegamos suxestións para que toda a comunidade educativa participe nel.

7

• Iniciar, a nivel da aula, unha conversa cos nenos para coñecer o que saben sobre o castelo (Que sabemos?) e o que queren saber acerca deles (Que queremos saber?).

• Explicarlles moi ben ás familias en que consiste este proxecto, e facelas partícipes da ilusión e da maxia que debe xerar nos nenos. Animalos a que se impliquen en todo aquilo que lles sexa posible, pero sobre todo cando o neno lles conte o que está facendo na clase (véxase a carta para a familia da páxina 92 desta guía).

• É aconsellable utilizar, na medida do posible, distintos recursos: vídeos, DVD, libros…, onde os nenos poidan observar máis claramente algúns aspectos traballados. Tamén pode ser interesante escoitar cancións, proxectar algunha presentación ou usar o encerado dixital para mostrar imaxes ou contidos relacionados co tema.

Metodoloxía e obxectivos pedagóxicosA continuación, indicamos algúns aspectos sobre como presentar o proxecto para todo o ciclo e inicialo de forma motivadora para os alumnos e alumnas.

• Antes do inicio do proxecto, é importante que o profesorado acorde as actividades e as propostas que serán máis interesantes para realizar con todos os cursos: obradoiros, exposicións, actuacións, decoración dos corredores e das aulas, confección dun castelo… Desta forma, converteremos a investigación sobre o castelo nun verdadeiro proxecto de ciclo.

• Motivar os nenos inventando un personaxe relacionado co proxecto (por exemplo, un bufón alegre e divertido) que se introduza na vida da aula para presentar e traballar todos os puntos que se acorden. Podemos utilizar para iso a carta do bufón (véxase a páxina 91 desta guía).

• Elaborar mensaxes do personaxe imaxinario que os nenos e as nenas recibirán utilizando diversos formatos, letras e/ou imaxes, de xeito que sexan variados e orixinais: cartas, xogos de pistas, xeroglíficos, escritos con tinta invisible, composicións con letras recortadas de xornais ou revistas, pergamiños enrolados e introducidos nun globo inchado, etc. Utilizar tamén diferentes tipos de soporte: o encerado, o cristal dunha fiestra ou o espello do baño, un rolo de papel hixiénico, papeis de cores brillantes, de embalar…

• Elixir un lugar accesible a todos os cursos para crear un Recanto do proxecto e as zonas onde iremos montando un castelo. Nese lugar, colocaremos os murais, traballos, obxectos, etc., que se decidan relacionados co tema. Ademais, promoveremos a visita dos nenos a este recanto para facelos conscientes do progreso do proxecto e dos seus coñecementos sobre el.

Despois, a nivel do grupo-clase teremos en conta outros aspectos como os indicados a continuación.

• Potenciar a conversa cos alumnos a partir das pistas ou informacións que lles poida ir dando ese personaxe sobre os aspectos que establecésemos. Isto permitiralles realizar un traballo de dedución para chegar á resposta correcta.

8

Recollida e presentación da informaciónIndicamos aquí unha serie de puntos que sería aconsellable considerar no momento de recoller, presentar e traballar a información do proxecto:

• Mostrar na aula diferentes materiais en distintos soportes e invitar os nenos a buscar outros, orientándoos no amplo abano que poden achegar (poesías, cancións, contos, libros de consulta, DVD e vídeos, pósteres, murais elaborados por eles mesmos coa axuda da súa familia, etc.).

Neste sentido, en función das achegas, os docentes poderán coordinar o material proporcionado para enriquecer entre todos os cursos a investigación sobre o tema do proxecto.

• Realizar unha visita á biblioteca do centro ou á biblioteca municipal, para fomentar a consulta de libros e a busca de información en Internet.

• Invitar as familias a que axuden e orienten os seus fillos na busca de material; para iso, podemos entregarlles unha carta informativa en que lles explicaremos que decidimos traballar o proxecto do castelo medieval e cales son os contidos que imos tratar (véxase o modelo na páxina 92).

É importante que os materiais que os nenos traian á aula sexan accesibles para eles e, se é posible, que eles mesmos sexan os que llelos presenten aos seus compañeiros.

• Elaborar un mapa conceptual do castelo medieval a medida que vaiamos traballando os diferentes puntos do proxecto. Para crealo, podemos empregar as propias fichas do material (véxase o modelo na páxina 18 desta guía) ou, se se ten posibilidade diso, fotografías en cor que ilustren claramente os aspectos que queiramos destacar de cada punto. As imaxes do mapa axudaranlles aos nenos e ás nenas a estruturar mellor as súas aprendizaxes sobre o castelo. Non obstante, non debemos esquecer o texto como soporte esencial, co fin de familiarizar os alumnos coa lectura e a dedución do que len mediante a imaxe que o acompaña.

Pódese colgar tamén un mapa conceptual no Recanto de ciclo onde se inclúan os aspectos máis destacados de cada curso, aínda que cada aula elaborará o seu convertendo o seu proxecto en único.

• Clasificar os materiais que traian os nenos en fundas transparentes e, sempre que sexa posible, colocalos baixo o apartado correspondente do mapa conceptual da aula. En caso de que sexan contos, libros ou material en soporte dixital, pódese asignar un espazo na aula para expoñelos e utilizalos durante o tempo que dure o traballo co proxecto.

• Traballar por clases como lles podemos expoñer a outros grupos a información que temos. Recompilamos a información para documentarnos, rexistrámola facendo debuxos, escribindo palabras ou pequenas frases. Despois, de forma ordenada, realizamos unha exposición oral ao resto de grupos para dar a coñecer a nosa investigación. Aproveitaremos para facer fincapé na entoación e vocalización.

• Intentar, ao longo do proxecto, utilizar diferentes tipos de recursos para que o traballo sexa máis enriquecedor. Non esquecer a importancia de ver fragmentos de películas ou documentais onde poidan observar máis claramente algúns dos contidos traballados. Tamén pode ser interesante escoitar música, proxectar imaxes sobre os castelos, así como empregar a ampla oferta de recursos TIC.

• Se existe algún castelo na zona, coordinarse entre todos os cursos para realizar unha visita co fin de motivar os nenos e as nenas, e axudalos a consolidar as novas aprendizaxes.

Traballo final e avaliaciónSuxírese como traballo de ciclo para finalizar o proxecto unha representación da vida no castelo e un banquete. Para iso, iranse incluíndo suxestións para organizar e coordinar todos os grupos. Esta preparación coas súas actividades permitiralles aos alumnos coñecer máis aspectos sobre a vida nos castelos e aplicar os distintos contidos curriculares programados.Ademais, é aconsellable arquivar os traballos que os alumnos e as alumnas fixesen sobre o tema e invitalos a levalos á casa. Podemos animalos a que llelo mostren ás súas familias e a que expliquen, con axuda das fichas, o que aprenderon.Aínda que a avaliación debe impregnar todas as fases do proxecto, ao final deste é cando se produce unha reflexión sobre aquilo que se aprendeu e o xeito en que se fixo. Podemos levar a cabo a avaliación individualmente (véxanse os modelos por cursos nas páxinas 93, 94 e 95) ou con todo o grupo da clase (Que aprendemos?).Por último, é interesante realizar unha valoración do funcionamento das diferentes actividades tanto a nivel da aula coma de ciclo: anotaremos os aspectos negativos, se os houbo, ou os que mellorariamos. Esta avaliación pódenos servir para optimizar o proxecto a próxima vez que o levemos a cabo.

10

Programación O castelo medieval

Obxectivos Contidos Actividades1. Deducir o tema

do proxecto proposto.1.1 Asociación dunhas

características dadas co tema que se vai tratar: adiviña.

1.1.1 Recitar a adiviña sobre o castelo e colorear o debuxo que representa a solución.

1.1.1 Recitar a adiviña sobre o castelo e sinalar a súa solución.

1.1.1 Recitar a adiviña sobre o castelo e escribir o nome seguindo un código.

2. Evocar e expresar os coñecementos previos dos alumnos sobre o castelo.

2.1 Evocación e expresión dos coñecementos previos sobre o castelo.

2.2 Respecto cara ás achegas dos compañeiros.

2.1.1 Conversar co grupo da clase sobre as cousas que sabemos do castelo e elaborar unha lista.

2.1.2 Debuxar un castelo para plasmar os coñecementos previos ao proxecto.





3. Verbalizar, respectando a quenda de palabra, e concretar os intereses e as inquietudes sobre o castelo.

3.1 Elaboración dunha lista consensuada de inquietudes e intereses sobre o castelo.

3.1.1 Conversar co grupo da clase sobre as cousas que queremos aprender do castelo e elaborar unha lista.



4. Mellorar a expresión e a comprensión oral, e ampliar o vocabulario mediante conversas, contos, ditos, cancións e poesías.

4.1 Vocabulario novo sobre o tema.4.2 Canción O cabaleiro.4.3 Poesía O xograr.4.4 Conto A estrela da princesa.

4.1.1 Conversar co grupo da clase sobre o castelo.4.2.1 Cantar a canción O cabaleiro.4.3.1 Recitar o poema O xograr en gran grupo.4.4.1 Contar coas propias palabras o conto A estrela da princesa.

4.1.1 Conversar co grupo da clase sobre o castelo.4.2.1 Aprender e cantar a canción O cabaleiro.4.3.1 Aprender e recitar o poema O xograr, individualmente ou en gran grupo.4.4.1 Contar o conto A estrela da princesa.

4.1.1 Conversar co grupo da clase sobre o castelo.4.2.1 Aprender e cantar a canción O cabaleiro.4.3.1 Aprender e recitar o poema O xograr, individualmente ou en gran grupo.4.4.1 Contar o conto A estrela da princesa e comprender o seu argumento.

11

Obxectivos Contidos Actividades5. Achegar material

de información sobre o castelo, obtido de diferentes fontes coa axuda da familia.

5.1 Achega de material informativo sobre o castelo.

5.1.1 Identificar fontes de información sobre o castelo.

5.1.2 Elaborar, entre todos, unha carta dirixida ás familias para pedir a súa colaboración na busca de material sobre o castelo.





6. Descubrir a utilidade da lectura para aprender novas cousas de forma máis autónoma.

6.1 Descubrimento da funcionalidade da lectura e a escritura.

6.1.1 Consultar o material da aula e interpretar textos co apoio das imaxes.

6.1.2 Interpretar palabras e títulos sobre o castelo.


6.1.2 Interpretar palabras, títulos e pequenos textos sobre o castelo.


6.1.2 Ler, de forma individual e/ou colectiva, palabras, títulos e pequenos textos relacionados co castelo.

7. Recoñecer e identificar, de forma oral e escrita, as letras (e o seu son) de palabras relacionadas co castelo.

7.1 Recoñecemento e identificación, de forma oral e escrita, das letras (e do seu son) de palabras relacionadas co castelo.

7.1.1 Identificar as vogais da palabra CASTELO e escribilas para completar o nome.

7.1.2 Relacionar a palabra CASTELO coa imaxe que o representa.

7.1.1 Identificar as letras da palabra CASTELO e escribilas para completar o nome.

7.1.2 Relacionar a palabra CASTELO coa imaxe que o representa.

7.1.3 Escribir palabras relacionadas co castelo.

7.1.1 Ler e escribir palabras e oracións sobre o castelo.

7.1.2 Resolver un encrucillado.

8. Utilizar axeitadamente os libros e o material de consulta como fontes de información.

8.1 Coidado do material de consulta común.

8.1.1 Consultar con coidado o material achegado polos alumnos.



12

Obxectivos Contidos Actividades9. Coñecer como é

o castelo e identificar as súas diversas partes e elementos característicos.

9.1 As partes do castelo.

9.2 O patio de armas.

9.3 A torre da homenaxe.

9.4 A torre de garda.

9.1.1 Identificar as partes do castelo.

9.2.1 Identificar e localizar diversos elementos do patio de armas.

9.3.1 Relacionar elementos da torre da homenaxe coa estancia onde se atopan.

9.4.1 Coñecer o uso da torre de garda.



9.3.1 Picar para descubrir como é a torre da homenaxe por dentro.




9.3.1 Picar os diferentes pisos da torre da homenaxe para descubrir que uso se lle dá a cada un.


10. Coñecer os personaxes da época medieval que vivían no castelo.

10.1 O rei e a raíña.

10.2 O cabaleiro.

10.3 Os campesiños.

10.4 Os artesáns.

10.5 Os soldados.

10.6 Os trobadores e os xograres.

10.7 Os bufóns.

10.8 Os señores feudais.

10.1.1 Vestir o rei e a raíña coa roupa apropiada e na orde axeitada.

10.2.1 Identificar o cabaleiro polos elementos que leva.

10.3.1 Coñecer as características dos campesiños.

10.4.1 Identificar os produtos que fan os artesáns.

10.5.1 Discriminar as características do vestiario dos soldados.

10.6.1 Coñecer o que facían os trobadores.

10.7.1 Buscar e arrodear os bufóns nunha escena.

10.8.1 Marcar o camiño para que os señores feudais cheguen ao castelo.

10.1.1 Vestir o rei e a raíña coa roupa apropiada e na orde axeitada.

10.2.1 Completar a vestimenta do cabaleiro cos elementos que faltan.

10.3.1 Coñecer as características dos campesiños.

10.4.1 Identificar os produtos que fan os artesáns.

10.5.1 Discriminar as características do vestiario dos soldados.

10.6.1 Coñecer o que facían os trobadores.

10.7.1 Buscar e arrodear os bufóns nunha escena.

10.8.1 Identificar as diversas tarefas do señor e da señora do castelo.

16

Dossier: O castelo medievalA continuación, atoparedes unha recompilación da información necesaria para levar a cabo o proxecto. Trátase de todas as ideas sobre os castelos, en xeral (e sobre o castelo medieval en concreto), nas cales se basea.

Características Como é?

Ao longo da Idade Media construíronse numerosos castelos. Estes eran a residencia dos nobres. Neles vivían coas súas familias, serventes e soldados. Adoitaban construírse en lugares elevados para vixiar o territorio. Os campesiños acudían a el para refuxiarse en caso de guerra ou ante algún perigo.

As súas partes máis importantes eran:

– A torre da homenaxe. Era a torre principal do castelo, onde residían o rei ou o señor feudal coa súa familia e os soldados. Normalmente era a torre máis alta e o lugar máis protexido. Dentro dela había un gran salón, que era o centro da vida: alí o señor recibía os cabaleiros e celebraba festas e homenaxes.

– O patio de armas. Era o espazo que se encontraba no centro do castelo. Ao seu arredor distribuíanse as distintas estancias, como a armaría, a capela, a sala de recepcións, etc. Podían existir outros patios e xardíns á parte deste, dependendo da extensión do castelo.

– A muralla. Eran os muros que arrodeaban o castelo. Eran moi altos e desde as súas ameas os soldados podían ver se alguén se aproximaba para dar a voz de alarma.

– O foso. Era unha enorme gabia chea de auga que arrodeaba o castelo polos lados para que os inimigos non se puidesen achegar.

– A ponte levadiza. Era unha plataforma de madeira sobre o foso, fronte á porta principal do castelo. Esta ponte pechábase polas noites e en caso de ataque.

– A torre de garda. Era calquera das torres que había tanto no exterior coma no propio castelo; servían para vixiar e defender a construción.

– O camiño de rolda. Era un sendeiro na parte superior das murallas, desde onde os soldados vixiaban os arredores e montaban garda.

– A reixa. Tamén se chamaba peite. Era un conxunto de barras de ferro rematadas en punta na parte inferior. Servía para defender a entrada ao castelo.

Enderezos útiles para o proxecto

• http://nea.educastur.princast.es/caballeros/principal.htm• http://www.castillosybatallas.com/juegocastillo.html• http://www.castillosnet.org

17

A vida cotiá Como vivían?

Aínda que os castelos eran amplos, a vida neles resultaba incómoda. O frío constituía o principal problema; para combatelo construíanse enormes chemineas en todos os cuartos e pendurábanse tapices que evitaban as correntes e atenuaban o frío dos muros e do chan de pedra.

Os señores celebraban festas no gran salón de banquetes, bailes e representacións: traían xograres, trobadores e artistas ambulantes que cantaban e recitaban poemas.

Outra das diversións que lles gustaban aos señores eran os torneos, que organizaban para que os cabaleiros tivesen a posibilidade de adestrarse para a guerra. Estes torneos eran unha ocasión perfecta para celebrar unha festa e divertirse durante varios días.

Tamén se adestraban para a guerra saíndo de caza todos os días ao bosque. Cazaban xabarís, cervos e osos. Esta actividade, ademais de servirlles de entretemento e adestramento, permitíalles obter carne, que se salgaba ou afumaba para conservala. As peles obtidas empregábanse na vestimenta.

Respecto á vida cotiá, algunhas curiosidades eran:

– As cociñas estaban no patio para evitar un incendio, xa que se cociñaba con lume.

– A auga obtíñase dun pozo construído sobre unha rocha para que os inimigos non puidesen abrir un subterráneo e envelenar a auga.

– A roupa, xeralmente confeccionada con la ou liño, gardábase en baúis que había nos cuartos dos señores. Os homes usaban túnica curta, medias e, ás veces, un gorro e unha capa para abrigarse. As mulleres levaban saia longa e corpiño. Cubrían as cabezas cun gorro, un pano ou un manto.

– Os servizos que había nos cuartos da torre da homenaxe estaban construídos nas paredes. Os refugos destas latrinas caían directamente ao foso.

Os seus habitantes Quen vivía nel?

A figura principal do castelo era o señor feudal ou o rei. A continuación, explicamos cales eran as funcións dos habitantes do castelo:– O rei. Era o dono do castelo e os nobres rendíanlle vasalaxe.

Posuía un exército reducido e en caso de guerra tiña que contar cos exércitos dos seus vasalos.

– Os señores feudais. Eran os nobres ricos da época. Ás veces, os reis cedíanlles castelos, e así convertíanse en donos deles e das terras de arredor.

– As damas. A súa función principal era casar e ter fillos para asegurar a permanencia da liñaxe. Desde pequenas ensinábanas a bordar, cantar e bailar. Eran as que levaban a casa e contraían matrimonio sobre os 14 anos cun home que os seus pais elixían na maioría dos casos.

– Os cabaleiros. Eran nobres, pero non todos eran igual de poderosos. Algúns eran donos de grandes territorios e outros só tiñan as súas armas e o seu cabalo. A súa principal actividade era a loita. Ían a cabalo e as súas armas eran a lanza, o escudo, a espada e a maza.

– Os campesiños. A maioría non eran propietarios das súas terras e traballaban as do señor. Ademais, realizaban traballos domésticos no castelo e, a cambio, o señor protexíaos en caso de guerra e mantíñaos, aínda que pobremente. Os campesiños que tiñan terras propias debíanlle pagar ao señor feudal cunha parte da súa colleita.

– Os artesáns. Vivían dentro dos castelos e desempeñaban oficios que permitían o funcionamento desta edificación: carpinteiros para facer mobles e construír armas para a guerra; ferreiros para fabricar as espadas, cotas dos cabaleiros, escudos…; oleiros para fabricar os utensilios empregados na cociña e na mesa; teceláns para confeccionar teas para a vestimenta; falcoeiros para adestrar os falcóns que acompañaban o rei nas súas cazarías; etc.

18

QUEN VIVÍA NEL?

O castelo medieval

COMO É? COMO VIVÍAN?ONDE E POR QUE OS CONSTRUÍAN?

CASTELOLUGARES ELEVADOS

TORRE DA HOMENAXE

DEFENDÍANSE EN TEMPOS DE GUERRA

PATIO DE ARMAS

COMUNICÁBANSE CON LUME

TORRE DE GARDA

SOLDADOS

CABALEIROS

CAMPESIÑOS E ARTESÁNS

BUFÓNS E XOGRARES

CAZARÍAS

PASATEMPOS

TORNEOS

BANQUETES

6

AS PARTES DO CASTELO

CAMIÑO DE ROLDA

REIXA

FOSO

MURALLA

PONTE LEVADIZA

PATIO DE ARMAS

TORRE DA HOMENAXE TORRE DE GARDA

7

O PATIO DE ARMAS

REIS E SEÑORES FEUDAIS

COSTUMES

Proposta didáctica

21

O castelo medieval 3 ANOS

8

A TORRE DA HOMENAXE

2

DEBUXO DUN CASTELO(ANTES DO PROXECTO)

20

OS PASATEMPOS

14

OS ARTESÁNS

26

COMO SE COMUNICABAN

32

O CASTELO MEDIEVALAQUÍ TEDES O TRABALLO QUE FIXEMOS SOBRE O CASTELO.

SE TEDES TEMPO E GANA DE APRENDER MÁIS COUSAS ACERCA DO TEMA, SÓ PRECISADES MIRAR ESTAS FICHAS CON ATENCIÓN.

EXPLICARÁVOLAS.

3

QUE SABEMOS?

21

AS CAZARÍAS

OS SOLDADOS

15

27

O CASTELO EN TEMPO DE GUERRA

9

A TORRE DE GARDA

5

C S T L

O NOME

AE

O

23

OS BANQUETES

29

O MEU CASTELO

17

OS BUFÓNS

11

O CABALEIRO

4

QUE QUEREMOS SABER?

OS TORNEOS

22

16

O XOGRAR

SON UN XOGRAR QUE CANCIÓNS CANTO,POR AQUÍ POR ALÁ,POR TODO RECANTO.

ESCOITADE, SEÑORES, TAMÉN SEI BAILAR,FACER MALABARES E HISTORIAS CONTAR.

POESÍA

28

CASTELO DE VILLALONSO CASTELO DE MONTERREI

CASTELO DE MATSUMOTO (XAPÓN) CASTELO DE CHENONCEAU (FRANCIA)

CASTELOS DO MUNDO

O REI E A RAÍÑA

RAÍÑAREI10

6


TORRE DA HOMENAXE

MURALLA

FOSO

PONTE LEVADIZA

24

O SEÑOR E A SEÑORA DO CASTELO

30

DEBUXO DUN CASTELO(DESPOIS DO PROXECTO)

18

CONTOA ESTRELA DA PRINCESA

12

CANCIÓNO CABALEIRO

CON BELA ARMADURAE UN ESCUDO CON FLOR,UN CABALEIROAO CASTELO CHEGOU.

LEVABA UNHA LANZA, LONGA E AFIADA, E A PRINCESA, AO VELO, NAMORADA QUEDOU.

ADIVIÑA

1

SON UNHA CASA DE PEDRAONDE VIVEN REIS E RAÍÑAS.PARA QUE CHE SEXA MÁIS SINXELOO MEU NOME É O…

19

OS SEUS COSTUMESASEARSE COMER DESCANSAR

7

O PATIO DE ARMAS

25

O LUGAR ONDE SE CONSTRUÍAN

31

QUE APRENDEMOS?

13

OS CAMPESIÑOS

DÁME 1DÁME 2

22


3

QUE SABEMOS?

21

1 5

AS CAZARÍAS

OS SOLDADOS

15

26

COMO SE COMUNICABAN

COMUNICÁBANSE CON LUME CANDO HABÍA PERIgO.

9

A TORRE DE GARDA

A TC

ES

OL

5

O NOME

C

22B

OS TORNEOS

28



CASTELOS DO MUNDO

17

OS BUFÓNS

11

O CABALEIRO

4

QUE QUEREMOS SABER?

OS TORNEOS

22A

16

POESÍA

O XOGRAR

SON UN XOGRAR QUE CANCIÓNS CANTO,POR AQUÍ, POR ALÁ,POR TODO RECANTO.


XOGRAR

27


10

O REI E A RAÍÑA

RAÍÑAREI


6

TORRE DA HOMENAXE

MURALLA

PATIO DE ARMAS

PATIO

MURALLA

TORRE DA TORRE DE GARDA

FOSO

PONTE LEVADIZA

TORRE DE

FOSO

23

OS BANQUETES

29


CONTO

1 2

43

A ESTRELA DA PRINCESA

18

12

CANCIÓN

O CABALEIRO



8

A TORRE DA HOMENAXE

2


20

OS PASATEMPOS

14

OS ARTESÁNSCARPINTEIRO FERREIROPANADEIRO XASTRE

25


OS CASTELOS CONSTRUÍANSE EN LUgARES ELEVADOS.

31

O CASTELO MEDIEVALAQUÍ TEDES O TRABALLO QUE FIXEMOS SOBRE O .


EXPLICARÁVOLAS.

ADIVIÑASON DE PEDRA, FRÍO E MOI GRANDE. PROTEXEREITE NESTA CASA ESPECIAL. SE ES PERSOA INVITADA,ENTRARÁS POLA ÚNICA ENTRADA. E SE NON ES BENVIDO,NO FOSO QUEDARÁS RETIDO.QUE SON?

1

CASTELOESTATUA

COVA

19

OS SEUS COSTUMES

7

O PATIO DE ARMAS

24

O SEÑOR E A SEÑORA DO CASTELO

30

QUE APRENDEMOS?

13

OS CAMPESIÑOS

23


8

A TORRE DA HOMENAXE

2


20

OS PASATEMPOS

14

OS ARTESÁNS

CARPINTEIRO

FERREIRO

PANADEIRO

XASTRE

25


Ofi cas†elofi construíanßæ e> luga®efi e¬evadofi.

31

O CASTELO MEDIEVALAQUÍ TEDES O TRABALLO QUE FIXEMOS SOBRE O .


EXPLICARÁVOLAS.

3

QUE SABEMOS?

21

1 5

AS CAZARÍAS

OS SOLDADOS

15

26

COMO SE COMUNICABAN

—omunicábanßæ co> luµæ cando habíå πerigo.

9

A TORRE DE GARDA

5

O NOME

12

34

5 M E L6

7 O S O

5

4

1

62

37

22 B

OS TORNEOS

28



CASTELOS DO MUNDO

17

OS BUFÓNS

11

O CABALEIRO

A”∂estrábaßæ ∂es∂æ πeq¤eno atå q¤æ o ®e^ o noµeabå caba¬eiro.

1. PAXE 2. ESCUDEIRO 3. CABALEIRO

5 5

4

QUE QUEREMOS SABER?

OS TORNEOS

22 A

16

POESÍA

O XOGRAR

SON UN XOGRAR QUE CANCIÓNS CANTO,POR AQUÍ, POR ALÁ,POR TODO RECANTO.


27


E”> †empo ∂æ g¤errå o cas†elo ßervíå ∂æ ∂e£enså.

SOLDADOS QUE ATACAN SOLDADOS QUE DEFENDEN

10

O REI E A RAÍÑA

6


CAMIÑO DE ROLDA

REIXA

FOSO

MURALLA

PONTE LEVADIZA

PATIO DE ARMAS

TORRE DA HOMENAXE TORRE DE GARDA

23

OS BANQUETES

29


18

CONTOA ESTRELA DA PRINCESA

In†enta> fa©e® ri® å prin©eså. O b¤fó> explicå o conto.

O caba¬eiro ¬evå unhå est®elå. O ®e^ q¤e®æ sa∫±® o q¤æ l¬æ paså.

12

CANCIÓN

O CABALEIRO




1

C L A E S O T

19

OS SEUS COSTUMES

7

O PATIO DE ARMAS

24

O SEÑOR E A SEÑORA DO CASTELO»e∂æ afi †errafi aofi camπesiñofi parå cultivalafi.

Organizå ofi traballofi dafi cociñafi.

Organizå ofi banq¤e†efi do cas†elo.

É o ≈e£æ dofi soldadofi.

Organizå tor>eofi no cas†elo.

B’ordå.

Va^ ∂æ cazaríå.

30

QUE APRENDEMOS?

13

OS CAMPESIÑOS

1 5

1 5

ADIVIÑA

1

SON UNHA CASA DE PEDRAONDE VIVEN REIS E RAÍÑAS.PARA QUE CHE SEXA MÁIS SINXELOO MEU NOME É O…


1

CASTELOESTATUA

COVA

• Escoitaeaprendeaadiviña.• Coloreaorecadrocorrespondenteásolución.

Antes de comezar• Deixamos nun lugar visible da clase un sobre que conteña unha carta

do bufón, ou do personaxe que escollésemos, onde este se presente e lles pregunte aos nenos e ás nenas se queren saber onde vive (véxase o modelo de carta na páxina 91). Podemos presentar a carta de forma misteriosa (enrolada como se se tratase dun pergamiño, esconder a carta e facer un xogo para atopala…).

Durante a proposta• Lémoslles varias veces a adiviña aos nenos e ás nenas. Preguntámoslles se hai

algunha palabra que non entenden, co fin de aclararlles o seu significado. Invitámolos a que traten de explicar eles mesmos o significado da palabra.

• Comentamos co grupo todas as solucións que lle fosen dando á adiviña, co fin de decidir colectivamente se son correctas. Axudaremos aos que propuxesen algunha hipótese errónea para que cheguen a descubrir por que a súa resposta non é correcta.

E para rematar• Recitamos entre todos a adiviña e memorizámola. Copiámola nunha cartolina

e colgámola nun lugar visible da clase.

• Escoitaeaprendeaadiviña.• Coloreaasolución.


do bufón, ou do personaxe que escollésemos, onde este se presente e lles pregunte aos nenos e ás nenas se queren saber onde vive (véxase o modelo de carta na páxina 91). Podemos presentar a carta de forma misteriosa (enrolada coma se se tratase dun pergamiño, esconder a carta e facer un xogo para atopala…).


algunha palabra que non entenden, co fin de aclararlles o seu significado. Non obstante, darémoslles a opción de que traten de explicar eles mesmos o significado da palabra.

• Describimos as ilustracións da ficha para asegurarnos de que saben o que representa cada unha.

• Comentamos co grupo as solucións que lle fosen dando á adiviña, co fin de decidir colectivamente se son correctas. Axudaremos aos que propuxesen algunha hipótese errónea para que cheguen a descubrir por que a súa resposta non é correcta.

E para rematar• Recitamos entre todos a adiviña e memorizámola. Copiámola nunha cartolina

e colgámola nun lugar visible da clase.

Nota. Todas as cartas do bufón ou personaxe motivador podémolas ir expoñendo para que estean visibles durante o proxecto.

Fich

a 1.

Adi

viña NIVEL

1NIVEL

2

24

TRABALLAMOS XUNTOSPropoñemos un xogo de adiviñas para todas as aulas de Infantil. A actividade pódese realizar nunha das clases, no patio ou nun lugar amplo onde poidan estar todos os alumnos.

Cada curso preparará varias adiviñas para o xogo colectivo. Explicarémoslles aos nenos que deben pensar nun animal ou nun obxecto da clase e darlles pistas aos seus compañeiros sobre eles para que o adiviñen.

Irán saíndo de forma voluntaria alumnos dos distintos cursos a dar as pistas que preparasen para que o resto de compañeiros encontren a solución.

Podemos converter o xogo nun pequeno concurso onde o gañador sexa a aula que máis adiviñas acertase.

Repetir este tipo de propostas tamén na aula para fomentar o uso da linguaxe e o respecto da quenda de palabra.


1

C L A E S O T

NIVEL

3

• Leeaprendeaadiviña.• Escribedebaixodecadadebuxoasúaletrainicialparacomprobarasolución.


do bufón, ou do personaxe que escollésemos, onde este se presente e lles pregunte aos nenos e ás nenas se queren saber onde vive (véxase o modelo de carta na páxina 91). Podemos presentar a carta de forma misteriosa (enrolada como se se tratase dun pergamiño, esconder a carta e facer un xogo para atopala…).


algunha palabra que non entenden, co fin de aclararlles o seu significado. Invitámolos a que traten de explicar eles mesmos o significado da palabra.

• Comentamos co grupo as solucións que lle fosen dando á adiviña, co fin de decidir colectivamente se son correctas.

• Unha vez atopada a solución, verificarémola descifrando o código que aparece na ficha.

E para rematar• Traballamos coas frases do texto da adiviña e axudámoslles aos alumnos

a tomar conciencia de que eles sós xa poden ler moitas desas palabras.

• Recitamos entre todos a adiviña e memorizámola. Copiámola nunha cartolina e colgámola nun lugar visible da clase para lembrala.

25

2


2


• Debuxacomocresqueéuncastelomedieval.

Antes de comezar• Podemos aproveitar esta actividade para traballar a creatividade e aptitudes

plásticas dos nenos. Para iso, ofrecerémoslles aos alumnos todos os materiais de que dispoñamos para que poidan representar o debuxo que se lles pide: pinturas de distinto tipo, papeis de cores, material reciclado, las, etc.

Durante a proposta• Pedímoslles aos alumnos que debuxen un castelo medieval na ficha,

pero sen darlles ningunha indicación, xa que o importante é saber cales son os seus coñecementos previos sen recibir ningunha influencia externa. Deixamos que eles traballen libremente utilizando os materiais que crean convenientes.

E para rematar• Invitamos os nenos a mostrar e explicar o seu debuxo ao resto da clase.

• Invitamos os nenos e nenas a pensar unha frase relacionada co debuxo que realizaron e irémolas anotando no encerado.

• Expoñemos os debuxos que realizaron os alumnos na aula.


Antes de comezar• Podemos aproveitar esta actividade para traballar a creatividade e aptitudes


Durante a proposta• Pedímoslles aos alumnos que debuxen un castelo medieval na ficha, pero sen

darlles ningunha indicación, xa que o importante é saber cales son os seus coñecementos previos sen recibir ningunha influencia externa. Deixamos que eles traballen libremente utilizando os materiais que crean convenientes.



Fich

a 2.

Deb

uxo

dun

cast

elo

(ant

es d

o pr

oxec

to)

NIVEL

1NIVEL

2

26

TRABALLAMOS XUNTOSInvitamos todos os cursos a montar unha exposición no Recanto de ciclo cos debuxos que realizamos.

Reservamos unha parede e, agrupados por cursos, colocamos as fichas. Unha vez que se colocasen todos os debuxos, invitarase a que o resto das clases do centro vexa a exposición.

2


NIVEL

3


Antes de comezar• Podemos aproveitar esta actividade para traballar a creatividade e as aptitudes


Durante a proposta• Pedímoslles aos alumnos que debuxen un castelo medieval na ficha, pero sen

darlles ningunha indicación, xa que o importante é saber cales son os seus coñecementos previos sen recibir ningunha influencia externa. Deixamos que eles traballen libremente utilizando os materiais que crean convenientes.


• Invitamos os nenos e as nenas a pensar e escribir unha frase relacionada co debuxo que realizaron.


27

3

QUE SABEMOS?

3

QUE SABEMOS?

• Quesabesdoscastelosmedievais?Conversacosteuscompañeirossobreascousasquecoñecedes.

• Colanapáxinaalistaxedascousasquesabedesacercadoscastelos.

Durante a proposta• Preguntámoslles aos nenos o que saben acerca dos castelos, se visitaron

algunha vez un, como era, onde estaba, etc. Permitimos que estes se expresen libremente, animando a intervir aqueles nenos que mostran máis dificultades para participar nos diálogos e actuando en todo momento como moderadores.

• Escribimos no encerado unha lista coas achegas de todos os alumnos. Explicarémoslles que todo o que dixeron son hipóteses que agora deberán comprobar. Por último, lerémoslles en voz alta as achegas que fixeron.

E para rematar• Escribimos a lista coas achegas do grupo e fotocopiámola para colar

nos cadernos. Podémola fixar cun gomet en cada esquina e pedirlles aos nenos que nos axuden decorando todo o bordo da folla. Esta decoración pode ser libre ou podemos suxerir que a fagan seguindo unha serie concreta.

Nota.Anotar no espazo reservado da páxina 29 información de interese sobre como afrontaron os alumnos o traballo proposto.

• Explicámoslles aos alumnos que iremos comprobando todas as ideas que anotamos a medida que avancemos no proxecto. Coa súa axuda, revisaremos periodicamente a lista para corrixir ou matizar as ideas previas.




algunha vez un, como era, onde estaba, etc. Permitimos que se expresen libremente, animando a intervir aqueles nenos que mostran máis dificultades para participar nos diálogos e actuando en todo momento como moderadores.


E para rematar• Escribimos a lista coas achegas do grupo e fotocopiámola para colar

nos cadernos. Podémola fixar cun gomet en cada esquina e pedirlles aos nenos que nos axuden decorando todo o bordo da folla. Esta decoración pode ser libre ou podemos suxerir que a fagan seguindo unha serie concreta.

Nota.Anotar no espazo reservado da páxina 29 información de interese sobre como afrontaron os alumnos o traballo proposto.


Fich

a 3.

Que

sab

emos

? NIVEL

1NIVEL

2

28

3

QUE SABEMOS?NIVEL

3




algunha vez un, como era, onde estaba, etc. Permitimos que se expresen libremente, animando a intervir aqueles nenos que mostran máis dificultades para participar nos diálogos e actuando en todo momento como moderadores.


E para rematar• Escribimos a lista coas achegas do grupo e fotocopiámola para colar nos

cadernos. Podémola fixar cun gomet en cada esquina e pedirlles aos nenos que nos axuden decorando todo o bordo da folla. Esta decoración pode ser libre ou podemos suxerir que a fagan seguindo unha serie concreta.

Nota.Anotar no espazo reservado desta páxina información de interese sobre como afrontaron os alumnos o traballo proposto.


Quesabemosdoscastelos?

29

4

QUE QUEREMOS SABER?

4

QUE QUEREMOS SABER?

• Comentacosteuscompañeirosascousasquequeredesaprendersobreoscastelosmedievais.

• Colanapáxinaalistaxedascousasquevosgustaríasaber.

Antes de comezar• Preguntámoslles aos nenos o que queren saber sobre o castelo medieval

e escribímolo no encerado. Teremos en conta os puntos que se van tratar nas fichas e as discrepancias que xurdisen na conversa da ficha anterior (Que sabemos?) para confeccionar o guión de traballo. En caso de que os alumnos propoñan aspectos que non se traten nas fichas, podemos engadilos ao noso guión e traballalos libremente onde corresponda dentro do esquema.

• Elaboramos en papel continuo unha lista cos puntos que acordamos traballar; a continuación, lémola en voz alta para consensuala co grupo.

Durante a proposta• Facemos unha copia da lista para cada neno. Colámola na ficha

con pegamento ou con gomets.

E para rematar• Conversamos cos nenos sobre as fontes onde buscar a información para

darlles resposta ao que queren saber: libros da biblioteca, contos, Internet…

• Presentámoslles aos alumnos unha carta dirixida ás súas familias para pedir que colaboren na busca de material (véxase o modelo na páxina 92).

• Comezamos a elaboración do mapa conceptual do proxecto con papel continuo. Colocámolo nun lugar visible da aula.




e escribímolo no encerado. Teremos en conta os puntos que se van tratar nas fichas e as discrepancias que xurdisen na conversa da ficha anterior (Que sabemos?) para confeccionar o guión de traballo. En caso de que os alumnos propoñan aspectos que non se traten nas fichas, podémolos engadir ao noso guión e traballalos libremente onde corresponda dentro do esquema.




E para rematar• Conversamos cos nenos sobre as fontes onde buscar a información para dar

resposta ao que queren saber: libros da biblioteca, contos, Internet…



Fich

a 4.

Que

que

rem

os s

aber

? NIVEL

1NIVEL

2

30

TRABALLAMOS XUNTOSPodemos colocar unha fotocopia da lista de puntos acordados por cada clase no Recanto de ciclo.

Despois, por quendas, cada grupo, con axuda do docente, lerá a información sobre os puntos acordados por outros compañeiros.

Debateremos e valoraremos se acordaron algúns aspectos que ao noso grupo lle gustaría traballar.

Se se decide de forma colectiva engadir algún punto, farémolo na nosa listaxe da aula para telo presente durante a investigación.

Tamén será o momento de acordar se naqueles puntos comúns aos tres cursos cada clase investiga un aspecto para despois poñelo en común con todo o ciclo.

4

QUE QUEREMOS SABER?NIVEL

3




e escribímolo no encerado. Teremos en conta os puntos que se van tratar nas fichas e as discrepancias que xurdisen na conversa da ficha anterior (Que sabemos?) para confeccionar o guión de traballo. No caso de que os alumnos propoñan aspectos que non se traten nas fichas, podemos engadilos ao noso guión e traballalos libremente onde corresponda dentro do esquema.




E para rematar• Conversamos cos nenos sobre as fontes onde buscar a información para

darlle resposta ao que queren saber: libros da biblioteca, contos, Internet…



31

A Guía didáctica do Proxecto de ciclo O castelo é unha obra colectiva concibida, deseñada e creada polo Departamento de Edicións Educativas de Santillana Educación, S. L., Edicións Obradoiro, S. L., baixo a dirección de Teresa Grence Ruiz e Ana M.ª Guerra Cañizo.

Dirección do proxecto: Ana Uguina

Texto: Pilar García Agulló, María Rosa Gómez Carrera e Cristina Rozano

Ilustración: Mercè Ortí

Edición: Báccara Martínez

Dirección de arte: Xosé Crespo

Proxecto gráfico Deseño: Rubén ChumillasCuberta: Plastilina e fotografía: Ana Villalba

Xefa de proxecto: Rosa Marín

Coordinación de ilustración: Carlos Aguilera

Xefe de desenvolvemento de proxecto gráfico: Javier Tejeda

Desenvolvemento gráfico: Raúl de Andrés e Jorge Gómez

Dirección técnica: Jorge MiraCoordinación técnica: Fran Ameixeiras e Jesús MuelaComposición e montaxe: Pedro Valencia e Marisa ValbuenaAsesoramento lingüístico: Ramiro Combo, Antonio F. Guiadanes, Antón Palacio e Paula Teixeira.Debuxos infantís: Joel EsteveDocumentación e selección fotográfica: Sergio Aguilera

Fotografía: A. Real; S. Padura; X. S. Lobato; GETTY IMAGES SALES SPAIN/Thinkstock; HIGHRES PRESS STOCK/AbleStock.com; ARQUIVO SANTILLANA

© 2016 by Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L.Entrecercas, 215705 Santiago de CompostelaPrinted in Spain EAN: 8431300925175CP: 777338

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transfor-mación desta obra só pode ser realizada coa autorización dos seus titulares, salvo excepción prevista pola lei. Diríxase a CEDRO (Centro Español de Dereitos Repro-gráficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear algún fragmento des-ta obra.

O CASTELO...6 O noso proxecto de ciclo O castelo medieval Entre o abano de temas posibles, elixiuse...

Documents

Transcript of O CASTELO...6 O noso proxecto de ciclo O castelo medieval Entre o abano de temas posibles, elixiuse...