Documento de traballo

IntroducinO verbo unha clase de palabra que indica accins (cantar), estados (canso) ou procesos (comendo). Os verbos estn formados por un lexema e varios morfemas, pero a sa estrutura algo mis complexa c dos substantivos, como se ver de seguido.Os lexemas e os morfemas verbaisOs elementos que debemos ter en conta nunha forma verbal son os seguintes: Tarefa 3.

TEMADESINENCIA

LEXEMAVOGAL TEMTICAMODO e TEMPONMERO e PERSOA

cant--a--ba--mos

O tema contn un lexema e un morfema:O lexema indica o significado lxico: no verbo cantar, cant- refrese a emitir unha meloda coa voz. O morfema denomnase vogal temtica e indica a que conxugacin pertence un verbo. En galego hai tres conxugacins: a primeira ten vogal temtica a (cantar); a segunda ten vogal temtica e (comer); a terceira ten vogal temtica i (vivir).A desinencia contn dous morfemas: O primeiro informa sobre o modo verbal (indicativo, subxuntivo ou imperativo) e o tempo da accin ao que se refire o verbo (presente, pasado ou futuro): el canta, el cantaba, el cantase.O segundo morfema indica a persoa gramatical (primeira, segunda ou terceira) e o nmero (singular/plural): eu andaba, ns andabamos. As persoas gramaticais refrense aos falantes: primeira persoa (eu/ns), segunda persoa (ti/vs) e terceira persoa (el/ela/eles/elas). A terceira persoa tamn se emprega para referirse a algo impersoal: O partido foi entretido.Os tempos e os modos verbaisOs tempos verbais refrense ao momento en que se produce a accin que se refire o verbo (presente, pasado ou futuro), pero unha das caractersticas fundamentais do verbo que mediante diferentes morfemas pode expresar esa idea do tempo con moitos matices. O morfema de modo e tempo permite agrupar as formas verbais segundo a actitude do falante.Tarefa 1.O modo indicativo expresa accins obxectivas: Onte choveu.O modo subxuntivo expresa accins subxectivas ou deixa ver os sentimentos ou as opinins do falante: Quiz chova hoxe.O modo imperativo serve para expresar ordes: Anda lixeiro.

INDICATIVOSUBXUNTIVOIMPERATIVO

Presente: andoPresente: andePresente: anda (ti), andade (vs)

Imperfecto: andabaImperfecto: andase

Perfecto: andei

Pluscuamperfecto: andara

Futuro: andarei

Condicional: andara

Os usos bsicos dos tempos verbais en galego son os seguintes: Tarefa 4.IndicativoPresente: indica a coincidencia da accin co momento, a simultaneidade: O profesor explica a teora gramatical.Imperfecto: indica a coincidencia da accin cun tempo pasado: Estaban no cine cando se produciu o incendio.Perfecto: indica unha accin realizada nun tempo pasado e rematada: Estudei cinco leccins.Pluscuamperfecto: indica unha accin pasada anterior a outra: Entramos no cine pero a pelcula xa comezara.Futuro: indica unha accin que se realizar: Traereiche os libros cando volva.Condicional: indica unha accin futura hipottica: Se non tes moito traballo, ma poderas facerme eses recados.SubxuntivoPresente: indica accins que poden suceder ou non e que se refiren a un tempo presente: Non me gusta que escoites msica mentres estudas.Imperfecto: indica accins que poden suceder ou non e que se refiren a un tempo pasado, presente ou futuro: Mandou que foses ao seu despacho (que foses antes, que foses agora ou que foses despois).ImperativoPresente: expresa ordes e mandatos: Sade de a!Ademais destas, os verbos posen outras tres formas que non teen desinencias de tempo e modo e poden funcionar nunha oracin de xeito equivalente a un substantivo, un adxectivo ou un adverbio. Estamos a falar do infinitivo, do participio e do xerundio. Tarefa 2.O infinitivo presenta das variantes: A impersoal carece de morfemas de persoa; emprgase nas perfrases e equivale a un substantivo: vou comer, o xantar est listo.A persoal leva morfemas de persoa para marcar o suxeito: De chegares ti antes, non tera sucedido iso.O participio caracterzase polas terminacins ado e -ido (andado, comido, vivido). Utilzase para as oracins pasivas (A tenda foi atracada varias veces) e como adxectivo (O neno estaba agochado). En galego algns verbos presentan das formas de participio, unha regular e outra irregular: comer comido, comesto.O xerundio caracterzase polas terminacins ndo (cantando, comendo, vivindo). Pode utilizarse nas perfrases (Se vs quedades, ns imos indo) ou como adverbio (Tia prsa e marchou correndo).Tarefas Tarefa 1: Identificacin de tempos e modos verbais.Tarefa 2: Identificacin de formas verbais non persoais.Tarefa 3: Identificacin de morfemas verbais.Tarefa 4: Utilizacin de formas verbais.

Tarefa 1. Identificacin de tempos e modos verbaisEn calquera tipo de texto emprganse diferentes formas verbais, posto que os verbos son un elemento esencial das oracins. A partir dun texto, deberase identificar os tempos verbais utilizados nel. Para a realizacin desta tarefa pode consultar tanto a introducin desta actividade (tempos e modos) como o libro de texto de referencia (pxinas 119 e 120).ExemploAquel home gastaba todo canto gaaba gastaba e gaaba: imperfecto de indicativo.No texto seguinte indique os tempos e modos verbais das palabras marcadas en cursiva.Todo aquilo ocorreu pouco despois de volver a empezar eu a or rudos de mar, penso que empezaran de novo haba xa dous das. Os rudos sentraos desde neno por tempadas, mia nai levrame ao mdico, fixranme radiografas e todo iso, mais nunca me viran nada, que eran cousas que desaparecan ao medrar dixranos o ltimo que me mirou. Por entn haba xa un par de anos polo menos que non os senta, desde que volvera da mili. Como se en cambiando de lugar e de vida desaparecesen para sempre. (...) Tomabas as medicinas, pasaba unha tempada e logo acababa volvendo o rudo coma sempre. fin un xa nin se decata, pensa que algo normal, ruidios do odo. Pero desa volta volvronme moito mis fortes. Hoxe anda os escoito de cando en vez, volvronme no cabodano dela, pero non me importa, anda o agradezo. Suso de Toro. Calzados Lola. Edicins Xerais.SolucinOcorreu: pretrito perfecto, modo indicativo.Empezaran: pluscuamperfecto, modo indicativo.Sentira: pluscuamperfecto, modo indicativo.Desaparecan: imperfecto, modo indicativo.Mirou: pretrito perfecto, modo indicativo.Senta: imperfecto, modo indicativo.Volvera: pluscuamperfecto, modo indicativo.Cambiando: xerundio. Desaparecesen: imperfecto, modo subxuntivo.Tomabas: imperfecto, modo indicativo.Volvendo: xerundio.Decata: presente, modo indicativo.Volveron: pretrito perfecto, modo indicativo.Escoito: presente, modo indicativo.Importa: presente, modo indicativo.Agradezo: presente, modo indicativo.

Tarefa 2. Identificacin de formas verbais non persoaisAs formas verbais non persoais son o infinitivo, o xerundio e o participio. Nos verbos regulares o galego non presenta problemas de identificacin (andar, andando, andado), pero algns verbos presentan a particularidade de que poden ter das formas, unha regular e outra irregular (comer: comido, comesto).Na serie de verbos que se indican deseguido, escriba as formas non persoais correspondentes para completar o cadroINFINITIVOXERUNDIOPARTICIPIO

OcorrerOcorrendoOcorrido

RespirarRespirandorespirado

CinguirCinguindocinguido

Afogar AfogandoAfogado

DestrurDestrundoDestrudo

AbanearAbaneandoAbaneado

ErguerErguendoErguido / ergueito

RevolverRevolvendoRevolvido / revolto

SentirsentindoSentido

MoerMoendoModo

AplaudirAplaudindoAplaudido

SuplicarSuplicandoSuplicado

RemarremandoRemado

CoserCosendoCosido

A partir da lista de verbos que se ofrece, indique as das formas do participio:INFINITIVOPARTICIPIO REGULARPARTICIPIO IRREGULAR

AbsolverAbsolvidoAbsolto

AcenderAcendidoAceso

CansarCansadoCanso

CollerCollidoColleito

ErguerErguidoErgueito

EspertarEspertadoEsperto

FixarFixadoFxo

FritirFritidoFrito

LimparLimpadoLimpo

ResolverResolvidoResolto

RevolverRevolvidoRevolto

RomperRompidoroto

SuspenderSuspendidosuspenso

TollerTollidotolleito

TorcerTorcidoTorto

Tarefa 3. Identificacin de morfemas verbaisTodas as formas verbais estn constitudas por un lexema e uns morfemas que indican os valores de modo, tempo, persoa e nmero e que se agrupan en tema e desinencias. A partir dunha relacin de formas verbais, deberase identificar os elementos que as constiten. Exemplo: cantabades tema canta-, desinencia -bades.A partir da lista de formas verbais que se ofrece, indique os elementos que as compoen:FORMA VERBALTEMADESINENCIA

Almorzaradesalmorzarades

Andsemosandsemos

Comeucomeu

Conectaronconectaron

Contabancontaban

Chegarschegars

Derramamosderramamos

Escoitadeescoitade

Escribiuescribiu

Lavadeslavades

Limpasteslimpastes

Merqueimerquei

Miraranmiraran

Recibadesrecibades

Rompichesrompiches

Volverdesvolverdes

Tarefa 4. Utilizacin de formas verbaisEsta tarefa de recapitulacin e de comprobacin da capacidade para utilizar os verbos en certos contextos de acordo coas normas gramaticais. Exercicio 1Ofrcese un texto no que se apartaron varias formas verbais. Deberanse encher os ocos con elas, de xeito que se adapten ao contexto con criterios de concordancia e significado:Dous vellos que tamn ................... mocidade, que se coeceron nun baile, que logo casaron por amor e que .............. amndose tolamente. Dous vellos, sempre xuntos e sempre .................., que viven .................... o rechoucho dun xlgaro ..................... Sen fillos e sen amizades. Ss. Antonte levronlle o vitico vello e onte ................. A compaeira dos seus das vestiuno, afeitouno e pxolle as mans en cruz. Hoxe entraron catro homes e ................. a caixa longa onde vai o morto. A vella sau porta da casa e coa voz amorosa dos das de mocidade despediuse do seu compaeiro: Deica logo, Eleuterio! E os vecios que ................ ao espectculo taparon as bocas e riron cos ventres. A despedida da vella foi .............. e chegou Casino e o deica logo, Eleuterio xa se ..................... en motivo de risa. Todos, todos, ............... e ningun se ................ con que dolor a vella ................. chamar pola morte nesta noite de inverno.Alfonso Rodrguez Castelao: Cousas. Ed. Galaxia.decata, viviron, escoitando, namorada, riron, converteu, sacaron, acudiran, morreu, calados, rolando, tiveron, engaiolado. SolucinDous vellos que tamn tiveron mocidade, que se coeceron nun baile, que logo casaron por amor e que viviron amndose tolamente. Dous vellos, sempre xuntos e sempre calados, que viven escoitando o rechoucho dun xlgaro engaiolado. Sen fillos e sen amizades. Ss. Antonte levronlle o vitico vello e onte morreu. A compaeira dos seus das vestiuno, afeitouno e pxolle as mans en cruz. Hoxe entraron catro homes e sacaron a caixa longa onde vai o morto. A vella sau porta da casa e coa voz amorosa dos das de mocidade despediuse do seu compaeiro: Deica logo, Eleuterio! E os vecios que acudiran ao espectculo taparon as bocas e riron cos ventres. A despedida da vella foi rolando e chegou Casino e o deica logo, Eleuterio xa se converteu en motivo de risa. Todos, todos, riron e ningun se decata con que dolor a vella namorada chamar pola morte nesta noite de inverno.Alfonso Rodrguez Castelao: Cousas. Ed. Galaxia.Exercicio 2Redacte un texto breve (entre 10 e 12 lias) a partir dun dos seguintes temas, coidando de expresar correctamente os tempos verbais:A ltima vez que fun ao cine.Unha viaxe de fin de semana.Unha noticia deportiva.

Pxina 6 de 6