Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu,...

39

Transcript of Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu,...

Page 1: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak
Page 2: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edoaldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak aurrez ikusitakosalbuespenezko kasuetan salbu. Obra honen zatiren bat fotokopiatu edoeskaneatu nahi baduzu, jo Cedrora (Centro Español de Derechos Reprográficos,www.conlicencia.com; 91 702 19 70 / 93 272 04 47).

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia (2015- IV-15)

Maketazioa: IPAR S.L. arte grafikoen tailerra. DonostiaAzala eta ilustrazioak: Landa Estudioa© Kepa Larrea, Aintzane Etxebarria, Julian Maia, Urtza Garay, Hiart Legarra, Aizpea Gorrotxategi, Lur Gallastegi

© EREIN. Donostia 2015ISBN: 978-84-9746-728-5L.G.: SS-798/2015EREIN Argitaletxea. Tolosa Etorbidea 10720018 DonostiaT 943 218 300 F 943 218 311e-mail: [email protected]: GertuZubillaga industrialdea 9, 20560 OñatiT 943 78 33 09 F 943 78 31 33e-mail: [email protected]

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 12:13 Página 2

Page 3: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Kepa Larrea

Aintzane Etxebarria

Julian Maia

Ur tza Garay

Hiar t Legarra

Aizpea Gorrotxategi

Lur Gallastegi

Euskal Hizkuntza etaLiteratura

3. DBH

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:38 Página 3

Page 4: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Aurkibidea

1. unitatea: Entzun duzu…? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1. Testu mota. Berria (Albistea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72. Hizkuntza-ekintzak. Azalpenak eman, deskribatu, albisteari sarrera eta bukaera eman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123. Ulertu. Albistea entzun/ikusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Egitura bereziak: Hizkuntza aldaerak: Galdetegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Lexikoa: Kazetaritza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Morfosintaxia: Erlatibozko perpausak. Morfema adjektibalak: -(e)n, -tako, -bait-, zein, non.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Euskalkiak: - Euskara batua eta euskalkiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

- Aditz laguntzailea Mendebaldeko euskaraz (orainaldia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305. Sortu. Albistea idatzi eta grabatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2. unitatea: Han ere txakurrak oinutsik (herrialde ezberdinen egoera eta bizimodua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

1. Testu mota. Iritzi artikulua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412. Hizkuntza-ekintzak. Argudioak eman: autoritate-argudioak, iritzi orokorrarena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443. Ulertu. Debatea entzun/ikusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Egitura bereziak: Modalizazioa: beharrizana, balorazioa, ziurtasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Lexikoa: Ekitaldiak eta jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Morfosintaxia: Kausazko perpausak (Birpasa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Euskalkiak: Morfosintaxia Mendebaldeko euskaraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

5. Sortu. Gai baten inguruko iritzi-artikulua sortu eta ikaskide batena zuzendu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Hizkuntz gaitasuna (1. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Aukera anitzeko galderak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Euskara hobetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Lehenengo ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

3. unitatea: Ingurumena: zaindu beharreko altxorra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

1. Testu mota. Koadro sinoptikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 852. Hizkuntza-ekintzak. Erlazionatzea eta kategorizatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 903. Ulertu. Koadro sinoptiko baten azalpena (idatzizkoa, ahozkoa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Egitura bereziak: Koadro-sinoptiko motak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Lexikoa: Hau zarata!. Ingurumena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Morfosintaxia: - Zenbait arazo: aditzaren nominalizazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

- Zenbait arazo: izena eta izenondoa erabiliz egiten diren zenbait kalko oker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Euskalkiak: Erdialdeko euskalkia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

5. Sortu. Sortu koadro sinoptikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:38 Página 4

Page 5: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

4. unitatea: Bularreko minbiziari aurre egin beharra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

1. Testu mota. Hitzaldia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1192. Hizkuntza-ekintzak. Ideiak antolatzea: kausa/ondorioa, sekuentziala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1243. Ulertu. Elkarrizketak eta irakurgaiak minbiziari buruz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1294. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Egitura bereziak: Elementu paralinguistikoak azalpen-testuetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Lexikoa: Medikuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Morfosintaxia: - Ordena markatua eta galdegaiaren legeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

- Arindu atzerakarga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Euskalkiak: Zenbait esamolde erdialdeko euskaraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

5. Sortu. Ahozko hitzaldia sortu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157Hizkuntz gaitasuna (2. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Aukera anitzeko galderak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Euskara hobetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Bigarren ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

5. unitatea: Kuboa, ideien gunea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

1. Testu mota. Iragarkia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1692. Hizkuntza-ekintzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

2.1. Jarraibideak edota argibideak ematea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1722.2. Kronologiaren araberako antolaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

3. Ulertu. Irrati-saio bateko iragarkia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1784. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Egitura bereziak: Limurtzeko, konbentzitzeko hizkera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Lexikoa: Komunikazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Morfosintaxia: - Aditz lokuzioak: behar, nahi, ahal, ezin, lan egin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

- Aditzaren aspektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Euskalkiak: Euskara nafar-lapurtarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

5. Sortu. Euskara sustatzeko ekitaldi batzuk Interneten iragarri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

6. unitatea: Lau haizeetara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

1. Testu mota. Gida Turistikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2072. Hizkuntza-ekintzak. Deskribatu, definizioak eman, konparatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2113. Ulertu. Irakurmena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2154. Hizkuntza-ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

Egitura bereziak: Leku-denborazko deskribapenak egiteko zenbait esamolde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Lexikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Morfosintaxia: - Zenbait arazo: egitura pasiboak eta inpertsonalak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

- Zenbait arazo: gerundioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Euskalkiak: Euskara zuberotarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

5. Sortu. Gida turistikoa sortu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Ebaluazioa. Zer ikasi dut? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Hizkuntz gaitasuna (3. ebaluazioa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Aukera anitzeko galderak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Euskara hobetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Hirugarren ebaluazioko proiektua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:38 Página 5

Page 6: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Entzun duzu... ?

1. UNITATEA

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 6

Page 7: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

7

1. unitatea: Entzun duzu... ?

1. TESTU MOTA

1. Irakur itzazu testuak. Batzuk albisteak dira, besteak, aldiz, ez. Gai zarabatzuk eta besteak bereizteko? Eta albisteak ez direnak, zer dira?

Titularrak Bai Ez

1. GIZARTEA (2012-10-17)Gizon baten gorpua aurkitu dute Getxon, lepoan labana bat zuela.

2. ARGIiz. 1. Materiak goritasunez edo luminiszentziaz igortzen duenerradiazioa, begiak hautematen duena eta objektuak ikusteko gaibihurtzen dituena. 2. Eguargia. 3. Argi artifiziala, berezikielektrizitatezkoa.

3. EKIALDERA BEGIRA (2012-10-17)Zin degizuet saiatu naizela gogotik, izan ditudan indar guztiekin saiatuere –noski, asko-asko ere ez dira indarrok, ez pentsa euskal Hulkbaten aurrean zaudetenik–. Baina etsi egin behar izan dut azkenerako:ezin izan ditut, nahita ere, telebistako hauteskunde-elkarrizketa guztiak ikusi.

4. AEBetako HAUTESKUNDEAK (2012-10-17)Obama garaile izan da bigarren aurrez aurrekoan, inkesten arabera.

5. ESPAINIAKO BIGARREN ERREPUBLIKA1931tik 1939 arte iraun zuen erregimen politikoa izan zen, errepublikanoinarritua. Espainiako Gerra Zibilak markatu zuen Espainiako BigarrenErrepublikaren amaiera eta Francisco Francoren diktaduraren hasiera.

BERRIA

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 7

Page 8: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Titularrak Bai Ez

6. KIROLAK (2012-10-17)Athleticek, Osasunak eta Realak bihar jakingo dute noren aurkajokatuko duten Espainiako Kopan

7. ZERUTAR BATNik orain gomuta ez dodan etxaguntza baten bizi ei zan bigarrenezezkonduriko emakume bat, buru-barrua hutsik edo behinik behin ondobeterik ez eukana bera, irakurleak igarriko dauan lez.

8. HEGALAK EMAN DIZKIO (2012-10-16)Felix Baumgartner austriarrak inoiz egin den jauzirik handiena egin du: 39.000 metroko garaieratik egin du salto.Hotsaren lastertasuna hautsi duen lehena da; orduko 1.324 kilometroko abiada hartu du.

Aurreko koadroa kontuan hartuta, esan zergatik bihurtu diren albisteak 1. ariketako gertaerak.

Jakin-mina sortzen duena

Berriki gertatua

Hurbila

Eragina duena

Garrantzitsua

Bihurtzen da

Bitxia

Aurkikuntza zientifikoa

GERTAERA ALBISTEA

Zeri deitzen diogu albistea?

Argi dago albiste batean interesekogertaerak aipatuko ditugula.

Albisteak honako 5 ezaugarri hauekhartuko ditu kontuan:

1. Gaurkotasuna.

2. Berria izatea.

3. Egia izatea.

4. Ez ohikoa izatea.

5. Askorentzako interesekoa izatea.

1. unitatea: Entzun duzu... ?8

2. Gertaera bat noiz bihurtzen da albiste?Honako eskema honek azaltzen du nola bihurtzen den gertaera bat albiste.

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 8

Page 9: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Albistea komunikabideetan azaltzenden edozein gertaera izan daiteke.Baina gertaera guztiak ez dira al-biste. Albistea informazioa da, bainabeste edozein informazio motatikbereizten duena gaurkotasuna da.

Kazetaritzan honako galdera haueierantzun ohi die albisteak (ingele-sez 5 W eta H 1):

Who? (Nor(k)?)

What? (Zer?)

Where? (Non?)

When? (Noiz?)

Why? (Zergatik?)

How? (Nola/Zelan?)

Albistearen egitura

Albiste batean, leku txikian ahaliketa informazio gehien sartu beharda. Datu garrantzitsuenekin hasteakomeni da. Gero, interesgarriakdiren gainerakoak azalduko ditugu.Hauek dira atal nagusiak:

– Idazpurua edo titularra (goi-titulua, titulua eta azpititulua)

– Lead edo sarrera.

– Berriaren gorputza.

Bost urteko haur batengorpua aurkitu dute Sestaoko osin bateanAntzinako Aurrera enpresaren orubean gertatu da, Bizkaikoherri horretako Rivas kalean

EFE – Bilbao – 2008/01/03

Bost urteko haur baten gorpuaaurkitu dute, itota, antza denez.Ertzaintzak jakinarazi duenez,

antzinako Aurrera enpresaren oru-beko osin batean zegoen, Sestaoko Ri-vas kalean hain zuzen. Iturri berberekadierazi dute haurraren gorpua arra-tseko 22:30ean Sestaoko udaltzainekaurkitu zutela, aitona-amonek haurraaurreko egunean desagertua zela sa-latu ondoren, haiekin bizi baitzen.

Haurra inguru hartan jolasean zebilensei urteko beste haur batekin, baina seiurtekoa arratsaldeko hirurak alderaetxera bildu zen. Ertzainek istripuaizan dela esan badute ere, ikerketa bat

bideratu dute gertatutakoa argitze-ko, eta autopsiaren emaitzaren zaindaude.

Sestaoko alkateak, Jose Luis MarcosMerino sozialistak, atsekabeturik, sa-mina erakutsi du, eta adierazi du hau-rra zintzoa zela eta ez zela aitona-amo-nen etxetik urruntzen. “Ezbehar han-dia izan da eta horrek biziki samindugaitu, batez ere egun hauetan haurrakprotagonistak baitira”, horrela esan duBizkaiko herri horretako alkateak.

Rivas kalea, haurra bizi zen tokia,Txabarri-Simondrogas auzoan dago,Ezkerraldeko alderik hondatuena etanarriatuena da.

1. unitatea: Entzun duzu... ?9

3. Albistearen informazioaIrakur ezazu albiste hau, eta bila itzazu sei galdera horien erantzunak (5 Weta H 1):

Prentsa birakaria

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 9

Page 10: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Ezarian Zientzia 2012-10-18 // berria // 46

Duela mende erdi, argi ikusgarria igortzen zuen lehen diodoa sortu zuen Nick Holonyakek: LED argia.

LED argiak, 50 urteLED argia askoz ere eraginkorragoa da, elektrizitate gutxiago baliatzen duelako.

Amaia Portugal

Lanpara bat itzaltzen de-nean, bonbillari errepara-tzen zaio lehenik: hura al-

datuta konpontzen da arazoa,askotan. Grabagailuaren argi go-rria pizten ez denean, ordea, ka-zetariak bateria madarikatzen dulehen kolpean, ez zaio burutik pa-satu ere egiten bonbilla txiki ho-rrek huts egin dezakeenik.

Edozein gailu elektrikotan ikusdaitekeen distira gorri hori LEDargia da, eta mende erdia bete berri da erabilgarri jarri zutenetik. Horrek kale egi-tea baino askoz ere posibleagoa da, esaterako, pilak kargatzea ahaztu izana.

1962ko urrian, Nick Holonyak ikertzaile estatubatuarrak aurkikuntzaren be-rri eman zien General Electric etxeko bere nagusiei: diodo batek gizakiek ikus-teko moduko argia igortzea lortu zuen, omas Alva Edisonek sortutako en-presak Siracusan zuen laborategi batean (New York, AEB). Hala, LED argiarenindustria abiarazi zuen.

…/…

LED bonbillak etxeetan erabat sartzen direnean etorriko dabenetako orokortzea. / BERRIA

Nick Holonyak

1. unitatea: Entzun duzu... ?10

4. Albistearen egituraJar iezaiozu atal bakoitzari dagokion izena:

– orrialdea eta data – goi-titulua – idazpurua edo titularra – lead edo sarrera – idazlea – berriaren gorputza – titulua – argazki oina – zinta –azpititulua.

Oharra: atalak osatzeko laguntzarik behar baduzu, irakur ezazu berriaren ondo-rengo informazioa.

Iturria: Berria (2012/10/18)

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 10

Page 11: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

11

1. unitatea: Entzun duzu... ?

Kontuan izan

1. Burua edo titularraren ezaugarriak:

• Albisteari buruzko jakin-mina sortzen du.

• Albistearen informazio garrantzitsuena laburtzen du.

• Ezinbesteko informazioa biltzen duenez, berriaren gai nagusia adieraz dezake.

2. Lead edo sarrera albistearen lehenengo paragrafoa da, eta albistearen mamia la-burtzen du. Hartarako sarri askotan tipografia berezi bat erabiltzen da. Oinarrizkodatuak jasotzen dituenez, gertaeraren informazio garrantzitsua erakusteaz gain,irakurlearen arreta erakartzen du. Askotan oinarrizko sei galderei erantzuten die.

3. Berriaren gorputza lead-etik abiatzen da, eta berriaren gainerako datuak ematenditu. Normalean, datu nagusiak hasieran idazten dira, eta, gero, beste guztiak.

Bazenekien…

– … egunkari eta telebista zabalduenak eta eraginkorrenak editoreen talde priba-tuek kudeatzen dituztela?

– … egunkari bakoitzak ildo editorial jakin bati jarraitzen diola?

– … editoreen taldeak nola edo hala botere politikoei eta ekonomikoei atxikita dau-dela?

– … informatzeaz eta entretenitzeaz gain, egunkarien helburuetariko bat dirua ira-baztea dela?

– … egunkari batzuen izenaren ondoan “egunkari independentea” idatzita agertzenbada ere, ez direla erabat independenteak, eta, kasurik onenean, hori asmoen ai-torpen bat baino ez dela?

– …

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 11

Page 12: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

2. HIZKUNTZA-EKINTZAK

1. Zer esan? Nola esan? Azter ditzagun bi egunkaritatik harturiko berriak eta egunkariak barrutik:

– Gertaera berari buruz ari dira bi egunkariak?

– Modu berean kontatu dute gertaera bi egunkariek?

– Zer adierazi nahi du lehenengo titularrak? Eta bigarrenak?

PSOEk apezpikuak salatu

ditu demokrazia

errespetatzen ez

dutelako

Gotzainek ez dute zuzendu

gobernuari egindako

erasoa.

El País 2008/01/03

PSOEk Eliza etaKonstituzioa buruzburu jartzen ditu,dituen hautesleakasaldatzekoPPren iritziz “erradikala etaneurrigabea” da sozialistekigandeko ekitaldiari emandakoerantzuna.

ABC 2008/01/03

Azalpenak eman

Egunkari bat irakurtzean honakohiru puntuok kontuan hartu beharditugu:

Edukia: Zer esaten duen eta Nolaesaten duen.

Itxura: Zein den artikuluaren lu-zera, letraren tamaina, hitz kopurua,irudien garrantzia eta inpaktua…

Tokia: Non dagoen: azalean, kon-trazalean, erdiko orrialdeetan… (es-kuinaldeko orrien goiko aldeankokatzen dituzte nabarmendu nahidituzten albisteak, eta ezkerraldekoorrien behealdean, aldiz, ezkutatunahi dituztenak).

Elementu horiek guztiek erakustendute egunkariaren norabide edito-riala, ideologia eta objektibotasun-eta askatasun-maila.

2. Zer ezkutatzen eta nabarmentzen dute? Talde txikietan, irakur itzazue gertaera berari buruzko hainbat idazpuru etasaiatu adosten berri bakoitzak zer nabarmentzen duen eta zer ezkutatzenduen.

Zezenketakdebekatzeaerabaki du KataluniakoLegebiltzarrak“Animalien babeserakolegeak” aldeko 68 botojaso ditu, 55 kontra.2012. urtetik aurreraezin izango da zezenke-tarik egin Katalunian.

Katalunia zezenak debekatzeko bidean Espainiatik urruntzekoGehiengo txikiak babestudu ekimena (67/59)

Kataluniak zezenak debekatu dituKataluniako Parlamentautonomoak zezenketakeragotzi ditu, 68 botoalde eta 55 kontra iza-nik. PPk jaialdi hori Gor-teetara eramango duelairagarri du, bertan era-bateko interesa duelahura babesteko adiera-ziko du.

1. unitatea: Entzun duzu... ?12

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 12

Page 13: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

3. Zentsura / AutozentsuraBila ezazu bi hitz horien esanahia, eta hitz egin taldekideekin zer eraginizan dezaketen kontzeptu horiek albisteak idazteko moduan:

– Zentsura:

– Autozentsura:

4. Zeinek hobeto komunikatu! Bi esaldi hauek aztertu eta erabaki:

a) Zuzenak dira biak?

b) Zer arrazoi dugu bat edo bestea hobesteko?

Arrazoitu erantzuna eta eztabaidatu lagunekin, ea bat gatozen. Honahemen esaldiak:

– Pasaiako herritik dator notizia zezen bat izan dela jenioz bizia

– Pasaiako herritik, jenioz bizia den zezen bat izan delako notizia dator

Kontuan izan

Edukia, paragrafoka antolaturik• Paragrafo bat, ideia bat. Paragrafoak ideia nagusi bat eduki behar du; ideia horrek gidatzen ditu paragrafoaosatzen duten gainerako esaldiak, eta ideia horrek ematen die zentzua. Testu ba-teko paragrafoek jarraitutasun logikoa eduki behar dute, diskurtsoaren zati batetikbestera galdu gabe joateko adinakoa.

Ordena • Informazio nagusia, aurrean Informazio nagusia esaldiaren hasieran eman behar da, eta bestelako xehetasunak,gero. Esaldia luzea baldin bada, hobe da elementu batzuk aditzaren atzera pasa-tzea, mamia aurreratu ahal izateko.

[??] Joan den asteazkenean Gasteiz-Eibar errepideko Larreategiko zubibidearenlaugarren zutabean zintzilik geratu ziren hiru piezek GI-627 bidean eragin dituz-ten arazoak konpontzeko lanak Gipuzkoako Aldundiko Garraio eta Errepide Sai-lak espero moduan ari dira egiten, bertako iturriek atzo jakinarazi zutenez.

[Egokiago] GI-627 bideko arazoak konpontzeko lanak espero moduan ari diraegiten, Gipuzkoako Aldundiko Garraio eta Errepide Sailak atzo jakinarazi zuenez.Joan den asteazkenean zintzilik geratu ziren hiru pieza Gasteiz-Eibar errepidekoLarreategiko zubibidearen laugarren zutabean, eta horrek arazoak sortu ditu.

• Aditza, lehenbailehenEsaldi ulerterrazak idazteko, komeni da aditza lehenbailehen ematea. Galdegaia adi-tzaren aurrean joateak ez du esan nahi aditza atze-atzean jarri behar denik, ordenaaski librea baita euskaraz: aditzaren ezker-eskuin banatu ohi dira esaldiaren osa-gaiak. Aditza aurreratuz gero, askoz ere esaldi arinagoak osatzen dira. Horrek erraztuegiten du mezua ulertzea.

[??] Desobedientziaren bidean barneratu zirenetik, Lapurdiko, Nafarroa Behe-reko eta Zuberoako herritar, hautetsi eta elkarte ugari salaketatik eraikuntzarakourratsa egiten ari dira.

[Egokiago] Desobedientziaren bidean barneratu zirenetik, salaketatik eraikun-tzarako urratsa egiten ari dira Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako he-rritar, hautetsi eta elkarte ugari.

Iturria: Berria, estilo-liburua

1. unitatea: Entzun duzu... ?13

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 13

Page 14: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

5. Berridatzi esaldiakBerridatz itzazu esaldi hauek, errazago uler daitezen. Kontuan izan edu-kiari, paragrafoari eta hitzen ordenari buruz orain arte irakurritakoa:

1. Adinekoak edo gaixoak zaintzeko langileren bat kontratatu behar izatenduten familiei emango zaizkien laguntzak ez dira helduko arazoa dutenetxe guztietara.

2. Gure elkarteak proiektuan parte hartuko duten guztiekin adostu nahi du.

3. Zuzendaritza-taldeko lau kide bakarrik aurkeztearen aldeko ahotsak ba-direla jakina da.

4. Generalitateak eskatu du bideoklipak, pornografia, Interneteko solas-guneak edo sekta erlijiosoen edukiak zabaltzen dituzten kateak lehiake-tatik kanpo uztea.

3. ULERTU

Non aurki daitezke albisteak?

1. Albisteak

Irakur ezazu pasarte hau, eta entzun itzazu albisteak.Euskadi Irratiko azken albiste laburpena (EITB Irratia)

ENTZUMENA

Euskadi IrratiaEguerdiko hamabiak dira.Euskadi irratiko informazio-zerbitzuak.Albisteak:Orduz orduko albiste zerbitzua izan da. Eus-kadi Irratia albistearen harian.• Egunon entzuleok. Pobreziaren aurkako

nazioarteko eguna da. Urriaren hamazaz-pia. Herrialde garatuenetan ere pobreziagero eta zabalduago. Hego Euskal Herriangora egin du, pobreziaren irudia aldatuegin da: kanpoan kale gorrian ikusten ge-nituenak ziren lehen behartsuak, orain, aldiz etxe barruetara sartu da po-brezia. Halaxe adierazi du Fatima Otegi Gipuzkoako Caritaseko kideakfaktorian.

• Lehengo familiak, orain arte maila bat mantendu dutenak, ba, egoera honetanlanik gabe gelditu direnak eta orduan pobrezia hori etxe horietan sartu da. Ez,ez dago diru sarrerarik eta ez da egongo aldaketarik epe motzean mantentzeko.

1. unitatea: Entzun duzu... ?14

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 14

Page 15: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

ALBISTE MOTAK

Albiste mota asko daude, eta al-biste baten barruan ere mota batbaino gehiago egon daiteke. Honahemen sailkapen txiki bat:

Laburbildutakoak

Hainbat informazio ematen dituztenalbisteak dira. Esaterako, udalekobatzordean hartutako erabakiak.

Gaurkotasunekoak

Azken gertakarien berri ematen du-tenak. Irratian eta telebistan egune-koak edo berehalakoak izaten dira.Egunkarietan aurreko egunekoak.

Etorkizunekoak

Gertakariren bat iragartzen dutenak,hauteskundeak, argazkiaren prezio-aren igoera, langabezia-tasaren igoera hurrengo hilabeteetan…

Efemerideak eta urtemugak

Pertsonaia baten jaiotza, gertakaribaten urteurrena, oroitzapenak…

Kronologikoak

Eginkizunak gertatutakoaren orde-nan kontatzen direnean. Batzuetan,garrantzitsuena hasieran jartzenda. Gudu-albisteak, biografiak adibidez…

Egoerazkoak

Ez dira azken boladan sortutakoberriak, baina bai interesa sortzendutenak. Esaterako gazteen ego-era, berrikuntza teknologikoak, dro-garen ondorioak…

Zerbitzuzkoak

Multzo honetan daude, eguraldia,agenda, kultura-berriak, filmen zerrenda…

Lekuaren arabera, albisteak berta-koak, naziokoak edo nazioartekoakizan daitezke.

Iturria:Portal educativo. http://www.tiposde.org

MEC. http://recursos.cnice.mec.es/media

Galderei erantzun: aurreko albisteak entzun ondoren erantzun galderahauei:

1. Irratian albisterik entzuten duzue inoiz?

2. Zein da entzumena ataleko irratsaioa?

3. Zenbat albiste ematen dira?

4. Zer ataletan dago banatuta?

5. Adierazi esaldi hauek egia ala gezurra dioten:

a. Pobrezia kale gorrian dagoen behartsuen kopurua igo delako naba-ritzen da.

b. Leherketaren arrazoia gas-eztanda izan da.

c. Bankia da Madrilgo burtsan gora egiten ari den bankuetako bat.

d. USADAK eta beste zenbait auzik arretaz jarraitu dute Michele Ferrari.

e. Haizea ez da oso indartsua, baina, hala ere, arretaz gidatu.

6. Asmatu titular bat entzundako albiste bakoitzarentzat. Gogoratu jakin-mina piztu behar duela eta albistean agertzen diren ideia nagusiak la-burtu behar dituela.

2. Albiste motakIrakurri albiste hauek, eta adierazi zer motatakoak diren.

a. Joserra Senperena eta Capsularen disko berriak prest ditu Gaztelu-peko Hotsak-ek. 2012-10-26

Udazken honetan Gaztelupeko Hotsak argitaletxeak hainbat musikatalderen disko berriak argitaratuko ditu. Joserra Senperena eta Cap-sularenak dira aipagarrienak.

Iturria: http://www.argia.com/

b. Europak eskatu dio Nafarroari irrati eta telebista pribatuak euskarazbermatzeko. 2012-10-26

Espainiako Estatuak Europako Hizkuntza Gutxituen Ituna sinatuadauka. Europako Batzordeak Nafarroan eta Euskal Autonomia Erkide-goan euskararen egoera aztertu du eta emaitzekin txostena argitaratu.

Iturria: http://www.argia.com/

c. Haurrentzako antzerkia: SCRRABLE

Astigarraga. 17.30 Kultur Etxean. 20112/10/28

Efektu berezi ugari eta ikusleekiko interakzio handia eskaintzen duenikuskizun xarmagarria. Kutxak babestua.

Iturria: http://www.berria.info/zerbitzuak/agenda

1. unitatea: Entzun duzu... ?15

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 15

Page 16: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

3. SolaseanAurrez egiteko galderak

– Gustuko duzu birziklatzea?

– Zuen eguneroko bizitzan zer gauzaegiten dituzue birziklatzeko?

– Nola lagun diezaioke birziklatzeakgure gizarteari?

– Ezagutzen duzu birziklatzeko kan-painarik?

Irakur ezazu pasarte hau, eta entzun itzazu albisteak.Bizkaia irratia (Gaizka Aurrekoetxea)

Bizkaia Irratia

Bermeo aldera goaz. Bermeoko Udalak eta Ekobidriok herriko alkarte gastro-nomikoei zuzenduta martxan… e... jarri dabe “Herrian beira birziklatzendugu” kanpaina.Kanpaina honetaz berba egiteko Gaizka Aurrekoetxeagaz gagoz, ingurumen teknikariagaz...

– Entzun ondoren, erantzun galdera hauei:

a) Zer alde daude idatzizko eta ahozko albisteen artean?

b) Erantzun entzun berri duzuen albisteari buruzko sei galderei (5W etaH1).

Who? (Nor(k)?) What? (Zer?) Where? (Non?) When? (Noiz?) Why? (Zergatik?) How? (Nola?)

1. unitatea: Entzun duzu... ?16

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 16

Page 17: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Albiste mota:Burua/titularra: Lead/sarrera:Gorputza:Edukia: Itxura: Tokia:

c) Zure erantzunei erreparatuz, zer albiste mota dela esango zenuke?

d) Jar iezaiozu titular bat entzundako albisteari.

e) Orain, entzundako albistea, albiste idatzia bihurtuko dugu. Bete taulahau, eta idatzi argi eta txukun informazioa:

Bermeoko Udalak, txokoei zuzenduta “hemen beira birziklatzen dogu” izenekokanpainea martxan jarri dauBermeo, 2012-10-17

Bermeoko Udalak eta Ecovi-driok, herriko alkarte gas-tronomikoei zuzenduta,

“hemen beira birziklatzen dogu”kanpainea martxan jarri dau. Ho-lan Bermeoko Udalak txokoen or-dezkariakaz batzar bat egingo dauurriaren 18an, bihar, arratsaldeko19:30ean kultur etxean. BertanAle Hop sistemako edukiontziek,hau da tabernak erabilten dabeza-

nak zelan funtzionetan daben azal-duko da. Bermeon guztira 30 txo-ko dagoz.

1. unitatea: Entzun duzu... ?17

Iturria: Bizkaia irratia

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 17

Page 18: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

4.1. EGITURA BEREZIAKHIZKUNTZA-ALDAERAK: GALDETEGIA

1. AztertuZer esan nahi du esaldi honek?

“Kazetariak bilatu behar ditu iturriak informazioa biltzeko, baina, zenbaitkasutan, iturriek bilatzen dute kazetaria”

18

1. unitatea: Entzun duzu... ?

4. HIZKUNTZA-EZAUGARRIAK

Informazio-iturriak

Non bilatu informazioa?

– Iturri ofizialak: erakunde publi-koak, administrazio-bulegoak…

– Elkarte eta enpresa pribatuak

– Egunkarietako berriemaileak

– Agiriak, bibliografia…

– Alderdi politikoak eta sindikatuak

– Gobernuz kanpoko erakundeak

– Adituak

– Lekukoen testigantzak

– Berriemaileen agentziak

Nola jaso informazioa?

– Ikus-entzunezkoak: grafikoak, ar-gazkiak, bideoak, grabazioak…

– Ahozko informazioa: elkarrizke-tak, inkestak, galdetegiak…

– Idatzizko informazioa: dokumentuidatziak, agiriak, eskutitzak…

Nola eman informazioa?

– Aipu zuzena: kazetariak hitzez hitzjasotzen ditu lekukoaren edo informazio-iturriaren hitzak (ko-matxoen artean idazten dira).

– Zeharkako aipuak: kazetariakbere erara azaltzen edo laburtzendu lekukoak edo informazio-iturriak adierazi duena.

Kontuan izan

Galdetegiak

Kazetariak jaso dezake informazioa inkesten eta galderen bidez.

Galdetegiek hiru galdera mota izaten dituzte:

• Galdera irekiak: horrelakoetan inkestatuak nahi duena eta nahi duen eran eran-

tzun dezake. Informazio aberatsagoa eskuratzen da era honetako galderen bi-

tartez, baina informazio hura antolatzea eta aztertzea zailagoa izaten da.

• Galdera itxiak: kazetariak erantzun posible guztiak aurreikusten ditu, eta horrela

mugatzen du galdera. Galdera itxiek ematen duten informazioa murritzagoa

da, baina jasotako informazioaren tratamendua errazagoa da. Bi eratakoak izan

daitezke:

– Aukera bikoak (dikotomikoak): bai / ez; gizonezkoa / emakumezkoa…

– Aukera anitzekoak: a), b), c)…

• Galdera mistoak: galdera hauetan aukera kopurua edozein izan daiteke, baina

erantzuteko era aldez aurretik finkatuta dago. Gehienetan, galdera itxi baten

erantzuna zehazteko aukera ematen dute, hartutako aukeraren ondoren honela

galdetuz: “zergatik”, “zertarako” edo “nola”.

Informazioaren gaiari buruz galdetzeko honako elementu hauek kontuan har

daitezke:

• Gertaerak: Zer gertatu da?

• Jakintzak: Nola aurkitu zenuen?

• Iritziak eta jarrerak: Zer uste duzu?

• Eskarmentuak: Gogorrak izan ziren gerra-urteak?

• Egoerak: Nola ospatzen dira zure herriko jaiak?

• Prozesuak: Azalduko didazu nola egiten dituzun espartinak?

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 18

Page 19: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

2. Kazetariarena

19

1. unitatea: Entzun duzu... ?

– Zure auzoan automobil-istripu bat gertatu da, eta horri buruzko artikulubat idatzi behar duzu. Grabagailua hartu, eta kalera abiatu zara, leku-koen bila.

– Eskema honi jarraituz, osa ezazu galdetegia. Horretarako, aukeratu gal-dera hauen artetik eta idatz ezazu horietako bakoitza dagokion tokian;ondoren, asma itzazu erantzunak (hau da, eraman itzazu beheko koa-droko galderak goiko koadrora):

“Baloi baten atzetik haur bat dago beti”

1. Galdera irekia: eskatu gertatutakoariburuzko informazioa.

2. Galdera mistoa: informazioa sakontzeko.3. Galdera mistoa: esperientziaren berri eskatzeko.4. Galdera irekia: iritzia eskatzeko.5. Galdera irekia: argudioak eskatzeko.6. Galdera itxia: auzoaren egoera azaltzeko.7. Galdera irekia: auzoaren egoera konpontzeko.

a) Zer dela eta gertatzen dira horrelako istripuak auzoan?b) Zer gertatu da?c) Zure ustez, nola konpon daiteke arazoa?d) Haurra bakarrik zegoen ala lagunekin? Norekin?e) Nola hobetu daiteke auzoaren egoera?f) Haurren jolastokiak ondo babestuta eta seinaleztatuta daude? (Bai / Ez)g) Inoiz horrelakorik gertatu izan da auzoan? Noiz?

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 19

Page 20: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

1. Erantzungo zenioke galdera bati? a. Proposamenak egin.2. Hara joan? Zertarako baina? b. Baimena ukatu.

3. Zenbat bider esan behar dizut ezin duzula hori egin?

c. Gaitzetsi.

4. Ez duzu egingo, ala? d. Zer asmo duen galdetu.5. Bazatoz…? e. Informazioa eskatu.6. Baina zoratuta zaude, ala? f. Galderen bidez adoretu zerbait egitera.7. Zerbait egitekotan zabiltza? g. Harridura azaldu.

8. Zer egin behar da papera birziklatzeko?

h. Ados dagoen galdetu.

9. Nahi al duzu zurekin joatea? i. Informazioa egiaztatu.10. Zenbat lantegi dituzue herrian? j. Galdetzeko baimena eskatu.11. Zenbat esan duzu? Kiloa 8 euroan? k. Laguntza eskaini.12. Zer diostazu? Ez da egia izango!!! l. Prozesu bat deskribatzeko eskatu.13. Ez da horrela, ala? m. Zerbait egitea debekatu.

4.2. LEXIKOA1. Lot itzazu ezkerreko zutabeko hitzak eskuineko zutabean dauden

esanahiekin.

Albistea Esaten denaren euskarritzat ematen den arrazoia edo froga.

Gertakari bat ahal den modu zuzenenean azalduz egindako kazetari-lana, irudiekin, zenbait pertsonaren adierazpenekin eta,oro har, kazetariak berak jasotako informazioarekin osatua.

Zerbaitez edo norbaitez eta bereziki gai edo arazo eztabaidaga-rri batez pentsatzen dena, hari buruzko uste edo ikuspuntua.

Egunkariko zuzendariaren edo kazetari baten iritziak adieraztendituen artikulua edo iruzkina, sinatuta edo sinatu gabea etaegunkariaren iritzi-ardatza dena.

Gertaera baten adierazpena, berria.

Bi lagun edo gehiagoren esakune kateatuaren segida; norbai-tekin, zerbaiten berri jakiteko edo zerbaiti buruzko iritziak izateko egiten den solasaldia.

Zerbaiti buruzko iritzia agertuz, egunkari edo aldizkari bateanargitaratzen den izkribua.

Artikulua

Elkarrizketa

Argudioa

Iritzia

Erreportajea

Editoriala

Iturria: Harluxet hiztegi entziklopedikoa

1. unitatea: Entzun duzu... ?20

3. GalderakZer galdetzen edo adierazten du galdera bakoitzak? Kontuan hartu beharda doinuak, keinuek eta aurpegierak ere alda dezaketela “egiazko azkenesanahia”. Hori gogoan hartuta, lehenengo saia zaitez beheko koadroaosatzen, eta gero, binaka jarrita, egin ahozko ariketak hainbat doinu etaaurpegierarekin, “egiazko esanahia” nola alda litekeen ikusteko.

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 20

Page 21: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Elea Azpidatzi Kazeta Albiste Komunikabide

uhin elektromagnetikoak kamera telekomunikazioa

irratsaioa irrati-uhinak publizitatea entzulea

sarea txioa bloga posta elektronikoa iritzi-artikulua

harpidetza hemeroteka iruzkina azken ordukoak

telebista-katea ikuslea idazlea

3. Sailka itzazu beheko taulan agertzen diren hitzak dagokien 5 eremuhauetakoren batean. Hitz bakoitza eremu batean baino gehiagotanager daiteke.

Irratia – Aldizkaria – Telebista – Internet – Egunkaria

4. Osatu hitzakGogoratuko duzunez, hitz bati atzizki, aurrizki edo artizki bat gehituz gero,hitz eratorriak osa ditzakegu. “Berri” hitza oinarri hartuta, saia zaitez, atzizkihauek baliatuz, beheko esaldiak betetzen.

-tze -kuntza -tzaile -tasun -tu (aditza)

– Aurtengo azokak hainbat ……………....... ditu bezeroentzat.

– Udaletxeko leihoak ……………….... aritu dira goizean langileak.

– Musika-talde horren azken diskoa erabat ………………….. da.

– Kale nagusiko hainbat eraikinetan ……………......... lanetan ari dira.

– Ikerketa eta ……………….. oinarrizkoak dira zientzian aurrera egiteko.

1. unitatea: Entzun duzu... ?21

2. Aurki itzazu, beheko taulan, beltzez ageri diren hitzen sinonimoak.– Azken berriek diotenez, langabeziak gora egingo du datozen hilabeteotan.

– Kazetariaren oinarrizko tresna hitza da.

– Gero eta jende gutxiagok irakurtzen du egunkaria mendebaldeko he-rrialdeetan.

– Hedabideak informazioa eta datuak hedatzeko tresnak dira.

– Atzerriko albiste batzuk azpitituluekin heldu ohi zaizkigu gure hedabi-deetara.

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 21

Page 22: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Maialen Iriarte Joseina Etxeberria Amaia Etxezarreta

Josebe Iturrioz Anjel Lertxundi Beñat Sarasola

6. Bila ezazu esaera zahar eta esamolde hauen esanahia.– “Urrutiko intxaurrak hamalau, bertara joan eta lau”

– “Usteak erdia ustel”

– “Berriak berritu”

– “Gaur goizeko kontua(k)”

4.3. MORFOSINTAXIAErlatibozko perpausak

Erlatibozko perpausak DBH 1. liburuan ere ikusi genituen. Hala ere, orduanikusitakoa sakonduko dugu oraingoan, unitate honetako testu motei –berriei,alegia– lotuta. Gogoan izan: mendeko perpaus gehienak perpaus nagusikoaditzaren mende egoten badira ere, erlatibozko perpausak izen-sintagmabaten mende daude. Horrela, erlatibozko perpausek, zenbait kasutan, izen-lagunaren funtzioa betetzen dute, eta ondoko izen-sintagma mugatu eta ze-hazten dute. Izen hori agerian zein ezkutuan egon daiteke. Besteetan, berriz,erlatibo esplikatiboak dira, eta arrazoia edo kausa adierazten dute.

5. Zertan dabil?Beheko argazkietan hainbat hedabidetan parte hartzen duen jendea ager-tzen da. Asma ezazu zer hedabide motatan aritzen diren, eta saiatu argazkietan agertzen direnekin lotzen.

Aurkezlea – blogaria – iritzi-emailea – esataria –kolaboratzailea – berriemailea

22

1. unitatea: Entzun duzu... ?

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 22

Page 23: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

Aditz jokatuaz Aditz jokatugabeaz

-(E)N-TAKO-(R)IKO

Beste batzuk

BAIT-ZEIN(A) ...-(E)NZEIN(A) ... BAIT-... NON ...-(E)NNON ... BAIT-...

Kontuan izan

• Euskalkien arabera, hainbat erabilera-eredu edo joeradaude:

Oraindik gogoan dugu Chernobilen gertatutakoa. (Men-debaldean)

Oraindik gogoan dugu Chernobilen gertatua. (Ekialdean)

Mikel Laboa, zein euskal kantari eta musikagile famatuaizan zen, 2008an zendu zen. (Mendebaldean)

Mikel Laboa, zein euskal kantari eta musikagile famatuaizan baitzen, 2008an zendu zen. (Ekialdean)

• Gehiegizko erabilera. Batzuetan gomendagarria da erlati-bozko perpausen ordez egitura arruntagoak erabiltzea.Adibidez, konpara itzazu bi egitura hauek [(a) egiturarenordez, (b) erabil daiteke]:

(a) Badira langile asko pozik ez daudenak.

(b) Langile asko ez daude pozik.

• Erabilera okerrak. Zehar-galdera beharko lukeen tokian er-latiboa erabiltzen dugu. Konpara itzazu adibide hauek:

*Hark esango dizu egin behar duzuna.

Hark esango dizu zer egin behar duzun.

Kontuan izan gazteleraz eta frantsesez, euskaraz ez bezala,erlatibozko esaldiak erabiltzen direla:

Él os dirá lo que tenéis que hacer.

Il va vous dire ce que vous allez faire.

• -(e)n (erlatibozkoa) ≠ -(e)la (konpletiboa), sarritan nahasi egi-ten dira

*Aktorea, saria irabazi duela, epaimahaikide baten semeada.

Aktorea, saria irabazi duena, epaimahaikide baten semeada.

Saria irabazi duen aktorea epaimahaikide baten semea da.

*Badut lagun bat Bilbokoa dela.

Badut lagun bat Bilbokoa dena.

Nahasbideak

Jaio nintzenean egin zuten ospitale berria. (= jaio nintzen etxean) (Erlatibozkoa)

Jaio nintzenean egin zuten ospitale berria. (= jaio nintzen urtean) (Denborazkoa)

1. unitatea: Entzun duzu... ?23

Egunkarian irakurri dudan albistea egia ote da?

Horixe da ulertzen ez duguna!

Ez dago inor munduan teoria hori sinetsiko duenik!

Kontxako bandera irabazi zuteneko eguna gogoangarria izan zen!

Osasun arloan eginiko grebaren ingurukoak nagusi dira egunkarien azaletan.

Etxe zahar hori, udalarena baita, bota egingo dute etxe berriak eraikitzeko.

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 23

Page 24: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

1. Irakurri honako berri hau, eta azpimarratu erlatibozko perpausak. Eazenbat aurkitzen dituzun!

«“Nire argazkia” dokumentalak eguneroko euskarari tokia ematen dio»

Benjamin Duinat eta Jokin Etcheverria

Jokin Etcheverriak zuzendu du “Nire argazkia” doku-mentala. ETBko Chiloé bidaia emankizunean eta Burpsaioan parte hartu zuen, eta dokumentala produzitu duenJ.O.K Films ekoiztetxeko sortzailea da. Benjamin Duinat,Benito lagunentzat, filmeko gidoilaria da. Historiako ira-kaslea izateko ikasketak egin zituen Parisen, eta gaur egunkazetaria da Euskal Herriko Kazetan.“Nire argazkia” dokumentalaren helburua euskalkiak age-rraraztea da. Horretarako, Euskal Herriko hiru euskalkiaurkezten dira: Lekeitioko, Azpeitiako eta Donapaleukohiru familia mintzarazten dira. Dokumentalaren aurkez-pena Bilboko Kafe Antzokian egin zen 2013ko urriaren24an Beñat Achiaryren eta Urko Menaiaren kontzertuaklagunduta.

Nola sortu zen egitasmoa?

Benjamin Duinat: Euskalkien inguruan ikus-entzunezkobat egin nahi genuen, era errazean eta sinplean. Hasi ginenbegiratzen zer zegoen eginda horren inguruan; Ahotsak,Eleketan... ikusi genituen. Horrek konbentzitu gintuenzerbait dinamikoa egin behar genuela.Jokinek pentsatu zuen dinamikoa eta intimitatean sartzekoizan behar zuela, ez bakarrik euskalkia aditzeko, baizik etaesaten denari garrantzia emateko, biak lotuz. Beraz, argaz-kiak erakusteko eskatzea bururatu zitzaion, jendearen inti-mitatean sartzeko. Horregatik deitzen da “Nire argazkia”,jendeari bere argazki bat aurkezteko esaten zaiolako.Pentsatu genuen edukia eman behar zitzaiola, euskalkia in-teresatzen zitzaigun forma zela, baina edukia eman behargeniola eta argazkiekin ez zen nahikoa, orduan belaunal-dien arteko lotura izatea pentsatu genuen. Horregatik fa-milia batzuk hartu genituen, hizkuntza bat nola aldatzenden, edo ez, ikusteko.Esaterako, Donapaleuko familian, euskalkia gordetzenbada ere, aitona-amonen eta iloben artean bada aldegehiago Azpeitiko familiakoen artean baino, inguru eus-kaldunagoa delako beharbada.

Zer kontatzen da “Nire argazkia” lanean?

Jokin Etcheverria: Badira hiru familia proiektuan, bainafilmean Benito bere bidaia egiten ikusten dugu Euskal He-

rrian zehar, familiaz familia. Familiekin tartekatuz IñakiGaminderi, zeina Euskal Herriko Unibertsitateko iker-tzailea baita, bisita egiten dio.Ez dugu artxibatze-lan bat egiteko asmoa, ez da lan zien-tifikoa. Iñaki Gamindek lan hori egin du 30 urtez, 2.600informe baditu, eta berak esplikatu digu nolakoa den lan-prozesu hori, oso zientifikoa. Gure ideia da euskalkiak to-patzea, hartzea, baina gu ez gara zientifikoak izango,horretarako dugu Iñaki Gaminde.B.D.: Berarengana jo genuen hizkuntzalari baten esku-tik, jakiteko euskalkien gainean gaur egun zer ikerketaburutzen diren eta problematika nagusiak zein diren, etabiziki interesgarria iruditu zitzaigunez sartu egin genuen.Behin azaltzen du zer den euskalki bat, gero esplikatzendu nola pasatzen den bere elkarrizketa bat euskalkien gai-neko ikerketa bat egin ahal izateko. Bukatzeko, berak ereargazki bat aurkezten du.Hasieran, euskalkien gaineko gauza bat egin nahi ge-nuen, baina berarekin mintzatuz konturatu ginen argazkilinguistikoa handia zela, berak esan zigun gaur egungoproblematikak ez direla horiek, baizik eta ikustea norantzdoan hizkuntza.J.E.: Horrek kontzeptua ere biribiltzen du, euskalkiak gaibat dira, baina euskalkien atzean gai asko dira. Hizkuntza

1. unitatea: Entzun duzu... ?24

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 24

Page 25: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

bat nola moldatzen den belaunaldi batetik bestera, baita eresozialki. Ideia Gamindek esaten duena erakustea ere bada:“Hizkuntza bariazinoa da”, bizia bezala.

Zer helburu du epe luzera?

B.D.: Nahi dugu proiektua garatu. Interesgarria iruditzenzaigu euskararen aldetik, kuriosoa ere jendearen intimita-tean sartzeko. Eta iruditzen zaigu eguneroko euskarari tokibat ematen diola.J.E.: Euskalkiek erakusten digute dibertsitatea, euskaldunbezala sentitu zaitezke exotikoa zure herrian, eta hori, nireustez, aberastasuna da. Horrek gogoa ematen du gehiagoegiteko.

Zergatik aukeratu zenituzten Lekeitio, Azpeitia eta Do-napaleu?

B.D.: Gaminderi galde egin nion lehenbiziko ale bat egi-teko zer hartu beharko litzatekeen, jakinez Bizkaiko, Gi-puzkoako eta Iparraldeko bana hartu nahi genituela. Etahark esan zidan bere ustez hartu behar zirela Bizkaian Lea-Artibai eta Gipuzkoan Azpeitia, hango euskalkiak berezikiaberatsak direlako. Gomendio horri segituz hasi ginen, eta,gainera, horrek problema gutxiago ekartzen ditu, zonaldeoso euskaldunak direlako, eta hala, familia osoa euskaldunaizateko aukera gehiago badira. Bestalde, Donapaleukoa ez-tabaidatzen hasi ginen. Lapurdiko familia bat topatu nuen,baina azkenean ez zen gauzatu, eta Donapaleukoarekin ongijoan zen.J.E.: Etorkizunean ideia da hainbat soinu lortzea, eta bestetoki batzuetara joango gara, beste probintzietara.

Zein dira hurrengo aleko euskalkiak?

B.D.: Eskas diren probintziak beteko ditugu. Nahiko ge-nuke Aramaioko familia bat hartu, zeren eta Araba da etabizkaieraz hitz egiten dute, pixka bat bitxia da. Lapurdi,bistan da, gurea den Lapurdiko itsas bazterreko euskaraagerraraztea, Xiberoa eta Nafarroan Baztan edo Bortziriak.

Familiekin zer moduz ibili zarete?

B.D.: Familietan batzuetan ongi, gaizki sekula ez, bainabatzuetan erdizka. Batzuetan ez zuten ongi ulertzen zernahi genuen, zer kontatuko ziguten interesgarria. Oro-korki oso harrera ona izan dut familia gehienetan.J.E.: Errealizazio aldetik ideia da ez izatea sentsazionalista.Ideia da familiekin zerbait polita egitea, freskoa eta errea-

lista izatea, baina aldi berean oroitzapen polita ateratzea.

B.D.: Intimista izatea, baina sentsazionalista izan gabe.Jendearen hasierako kezka horiek uxatzea pixka bat min-tzatuz, eta hala, asko bilatu gabe ohartzea denok ditugulagauza interesgarriak kontatzeko eta politak izaten ahal di-renak beste batzuek aditzeko. Grabatzera joaten ginen,‘petit comité ’an, Jokin, kamera eta biok. Komeni da ho-rrela izatea, bai diruaren aldetik, baita intimitate hori iru-dikatu ahal izateko ere, pertsona eroso senti dadin.

Euskalkiak arazo izan dira? Dena ulertzen zenuten?

J.E.: Egia esan, edizioa egin dut, dena hogei aldiz ikusidut, eta orain ulertzen dut, baina hasieran ez nuen denaulertzen. Baina proiektuarekin ideia hori hautsi nahi dugu.Nik hori oso ongi dakit Iparraldekoa bainaiz Bilbon. As-kotan esaten didate ez zaitugu ondo ulertzen, baina horihautsi nahi dugu, ez bada dena ulertzen, gaia behintzatulertzen dela testuinguruarekin.

Topatzen dituzu sentimenduak, gaia ulertzen duzu. Ez dutuste jende gehienak dena ulertuko duenik, euskalkiak osomarkatuak baitira, baina zentzu orokorra ulertuko da, etahorrek egiten du gure hizkuntzaren aberastasuna. Ez dugubeti elkar ulertuko, baina zerbait konpartitzen dugu elka-rrekin. Hori euskaldun bezala onartu behar dugu, etamuga hori apurtu.

B.D.: Proiektu honen bidea da baliabideak ematea modusinple eta dibertigarrian, hainbat tokitako euskalkiak ho-beto ulertu ahal izateko. Batzuetan, traba bat bezala ikus-ten dugu, eta guk horri atea ireki eta sartzeko bidea eginnahi diogu.

Azpitituluak jartzea pentsatu zenuten?

B.D.: Euskalkia problema bat da, baina bada espainol etafrantsesaren problema ere. Egia da bizkaieraz ez baldin ba-dakizu Lekeitioko edo Ondarroako bat ulertzea zaila dela.Baina ez badakizu bizkaieraz eta ez badakizu espainola,zaila da oso. Hori ikusten da filmean. Eguneroko euskarahitz egiteko eraren gainean ere gogoeta egiteko balio du.Elkarri hobeto ulertzeko ere bada oztopoa, eta ea nola egi-ten dugun horrekin.

J.E.: Ez genuen lan didaktiko bat egin nahi euskalkieiburuz. Euskalkia euskara da eta hori sentiarazi nahi ge-nuen narrazio baten bitartez. Horregatik ez ditugu azpiti-tuluak eman nahi.

Iturria: Gara, 2012/10/22 (moldatua)

1. unitatea: Entzun duzu... ?25

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 25

Page 26: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

2. Berridatzi berri hauetako pasarteak erlatibozko perpausak osatzeko.Adi, aukera zuzen bat baino gehiago egon liteke!

26

1. unitatea: Entzun duzu... ?

Lance Armstrongek ez du lekurik txirrindularitzan

Nazioarteko Txirrindularitza Batasunak, UCIk,AEBko Dopinaren Aurkako Agentziaren txostena on-tzat eman du. Dopina praktikatzea eta taldekideakgauza bera egitera bultzatzea leporatzen diote Arms-trongi txostenean.

Ondorioz, Nazioarteko Txirrindularitza Batasunakerabaki du Lance Armstrongi Frantziako zazpi Tou-rrak kentzea. Tour horiek 1999 eta 2005 bitartean ira-bazi zituen. Aldi berean, biziarteko zigorra ezarri dio.

Armstrongi zazpi Tourrak kentzeko erabakia hartuzgero, zazpi irabazle berri izendatuko ez zituztela esanzuen Christian Prudhomme Frantziako Tourreko zu-zendariak orain dela gutxi.

Nazioarteko Txirrindularitza Batasunak, UCIk,AEBko Dopinaren Aurkako Agentziaren txostena, zei-netan Amstrongi leporatzen (1)_______ dopina prak-tikatzea eta taldekideak gauza bera egitera bultzatzea,ontzat eman du.

Ondorioz, Nazioarteko Txirrindularitza Batasunakerabaki du kentzea Lance Armstrongi 1999 eta 2005bitartean (2)_______ Frantziako zazpi Tourrak. Aldiberean, txirrindulariari biziarteko zigorra ezarri dio.

Armstrongi zazpi Tourrak kentzeko erabakia hartuzgero, zazpi irabazle berri izendatuko ez (3)_______berria eman zuen Christian Prudhomme FrantziakoTourreko zuzendariak orain dela gutxi.

3. Hona hemen albiste bakarra era bitara idatzita: batean ez da erlati-bozko egiturarik erabili; bestean erabili nahi dira, baina hutsuneakbete behar dira horretarako.

Iturria: EITB Kirolak

1. ...............................................................................................................

2. ................................................................................................................

3. ................................................................................................................

4. ................................................................................................................

5. ................................................................................................................

Auto batek istripua izan du

Baionarako bidean. Autoa

Biarritzetik zetorren.

Basque Culinary Center-eko ikasleek 50 lagunentzako 30-50 € bitarteko menuak prestatuko dituzte hilean behin.

Horretarako sukaldari adituen laguntza izango dute.

AHTa Senpere eta Azkaineekialdetik igaroko da.Baionan geltokia izango du.

Hego Euskal Herriko

biztanleen herena pobrezia

mugaren azpitik bizi da. Hiru

biztanletik bat hilean 900 euro

baino gutxiagorekin bizi da.

Itsasotik ekaitza sartukoda. Horrek euriaekarriko du, egunakaurrera egin ahala.

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 26

Page 27: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

27

1. unitatea: Entzun duzu... ?

Ondoren, taldeka elkartu, eta erantzun honako galdera hauei:

a) Zure ustez, zein testu ulertzen da hobeto?

b) Erlatibozko perpausak erabiltzea argigarria ala nahasgarria dela usteduzu?

4. Interneten hainbat modu dituzu egunkariak (Berria, Gara, Hitza...), al-dizkariak (Argia, Aizu, Elhuyar, Gaztezulo...)... euskaraz irakurri ahalizateko. Taldeka elkartu, eta aukeratu berri labur bat; ondoren, az-tertu zer-nolako egiturak ageri diren eta erlatibozko perpausik era-biltzen den.

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 27

Page 28: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

28

1. unitatea: Entzun duzu... ?

4.4. EUSKALKIAK1. Euskara batua eta euskalkiak

– Euskaldun guztiok darabilgun hizkuntza euskara da, baina ez da moduberean hitz egiten Euskal Herri osoan. Hitzak, aditzak, azentua, ahos-kera… nabarmen aldatzen dira leku batetik bestera. Hori dela eta, hain-bat euskalki bereizten dira Euskal Herrian.

– Irakur itzazu testu hauek, eta, taldeka, erantzun iezaiezu galdera hauei:

• Zer esan nahi du “euskalki” hitzak?

• Zenbat euskalki daude?

• Non mintzatzen dira?

• Bat datoz euskalkien mugak eta lurraldeei dagozkienak?

• Zer dira gehiago, euskalkiak ala lurraldeak? Zergatik?

Hizkuntza moderni-zatzeko arauak ezarribehar dira eta ereduestandar bat definitu.Euskaltzaindia, sortuzenetik (1919), hiz-kuntza estandarrakzer izan behar zuendefinitzen saiatu zen.Auzi horri buruzkoidatzi eta eztabaide-tan “euskara batua”edo “hizkuntza litera-

rio komuna”, oro har, sinonimoak ziren eta idatzizkohizkuntza adierazten zuten.

Helburua begi bistakoa zen: euskaldun guztiek ulertuahal izango zuten hizkuntza komuna ezartzea euskal-kien gainetik. Helburu hori lortzeko, garrantzitsua dabai hizkuntza estandarraren oinarrizko ezaugarriak fin-katzea (lan horretan Euskaltzaindia da aitzin-esku) baihizkuntza normalizatua zabaltzea hezkuntzaren, komu-nikabideen eta gainerako kanalen bidez, ahalik eta hiz-tun gehienek bere egin dezaten.

Euskara batzeko beharra gure lehen idazleek ere aipatuzuten. Baina Euskaltzaindia sortu zenean (1919) bihurtu

zen helburu nagusienetako bat. Hasieran proposamenikindartsuena gipuzkera oinarri zuena izan zen (Azkue).Gerra ostean Euskaltzaindiak berriro heldu zion auzihoni eta literaturaren historia aztertu ondoren lapurteraklasikoa hartu zuen eredu (Krutwig). Urte batzuk geroago batasuna sustatu zuten beste hainbatek (Aresti,Txillardegi, Kintana), eta belaunaldi berriko idazleek,aldizkariek eskaintzen zieten azpiegituraz baliatuz, arauortografikoen inguruan iritzi-trukeak eta eztabaidak izanzituzten. Aldizkari horiek, ondoren, erabakitako arauakbetetzen zituzten. Ekimen horiek, jakina, zabalpen txi-kiagoa edo handiagoa izan, talde edo sektore mugatuekburutzen zituzten.

1968an Euskaltzaindiaren Arantzazuko Biltzarrarenondoren bateratzeko lehenengo arau multzoa izan zueneuskarak. Lehen egitasmo hark ortografia, morfologia,deklinabidea eta neologismoak jorratu zituen. Arau ho-riek hizkuntza idatziari zegozkion. Proposamen horrekgipuzkera-nafarrerak hartu zituen oinarri eta bigarrenmailan ertzetako euskalkietako aldaerak. Hurrengo ur-teetan Euskaltzaindia egitasmo hori osatuz joan da.Aditza batzeko Aditz Batzordeak 1973an egindakoproposamena azpimarra dezakegu. Proposamen hori1987an gauzatu zen aditzari buruzko gramatika bat ar-gitaratu zenean.

Iturria: Eusko Jaurlaritza (Euskadi.net) (moldatua)

Euskara batua

Txillardegi

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 28

Page 29: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

29

1. unitatea: Entzun duzu... ?

Euskaltzainak 1972an Arantzazun izan zen bilera batean. Goian ezkerretik eskuinera: Koldo Mitxelena, Iratzeder, Jean Haritxelhar, Alfonso Irigoien, Luis Villasante, Jose Mari Satrustegi, Patxi Altuna eta Imanol Berriatua. Behean: Juan San Martin, Jose Luis Lizundia, Joseba Intxausti eta Xabier Kintana.

Dialektoak hizkuntza baten aldaera edo barietateakdira. Hizkuntza guztietako hiztunen artean badira, hiz-kuntza bera hitz egin arren, hainbat aldaera erabiltzendituzten hiztun multzoak, batzuk handiak besteak txi-kiak. Aldaera horien arteko muga ezartzea ez da erraza,dialekto bat zehazten duten eta beste dialektoetatik be-reizten dituzten ezaugarri guztiek ez baitute hedadurabera izaten. Geografia Linguistikoan diharduten adi-tuak arduratzen dira dialektoak bereizteaz, eta feno-meno horiek aztertu eta mugarteak ezartzen dituzte.

Euskalkiak euskararen aldaera bereziak dira. Hainbat be-rezitasun dituzte, baina hizkuntza bera dute oinarrian.

Euskal literatura euskalkietan idatzi izan da nagusiki ge-rraostera arte eta batez ere Arantzazuko Batzarraren on-doren euskara batuaren oinarriak finkatu ziren arte. Lauliteratura-euskalki erabili izan dira batik bat tradizioidatzian zehar: mendebaldekoa edo bizkaiera deitu izandena, erdialdekoa edo gipuzkera, lapur-nafarrera eta zu-berera.

Euskara batua sortzeko oinarrizko irizpide batzuklandu eta erabakiak hartu ondoren, 1960-80 bitartean,batuaren aldekoak eta euskalkien aldekoak elkarren

kontrakoak ziren.Jarrerak nahikomuturrera heldu zi-rela esan daiteke.Denborarekin gau-zak baretzen eta ba-koitzak bere lekuadaukala aitortzenhasi ziren. Batasu-nerako emandakoarauak eta hartu-tako erabakiak on-doen beteta ere,herri-hizkeren bizitasuna eta adierazkortasuna behar-beharrezkoak dira hizkuntzaren lehenengo helburua,komunikazioa, ahalik eta hobekienik betetzeko.

1990eko hamarkadan, XX. mendearen amaieran hasita,hizkera bakoitzari lekua egiteko jarrerak gero eta uga-riagoak izan dira. Gaur egun eskola giroan lekuan le-kuko hizkeraren balioa aitortzen da. Bestalde, herri edoeskualde mailako aldizkariak hedatu diren neurrian, tokieuskaldun askotan hartzaileen hizkuntza-ohituretaraegokitu dituzte argitalpenen ereduak.

Iturria: Eusko Jaurlaritza (Euskadi.net) (moldatua)

Euskalkiak

Koldo Mitxelena

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 29

Page 30: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

30

1. unitatea: Entzun duzu... ?

Aditz laguntzailea mendebaldeko

euskaraz (orainaldia) :

2. Nafarroa oineza) Berri hau mendebaldeko euskalkian idatzita dago, baina adizkiak falta

dira. Osa ezazu testua, falta diren adizkiak jarriz. Horretarako, zerrendahonetako adizkiak erabili behar dituzu:

da dagoan dau dira

da daian dauen dira

dabe dan dauz dogu

dabe dau deutsie jakez

dabez dau dira jako

Euskalkien banaketa

Batez ere Koldo Zuazok egindako lanari esker, badugu gaur egungo euskal-kien mapa eguneratua. Sailkapena egiteko, euskalki bakoitzean gertatu direnberrikuntzak hartu ditu kontuan. Bost euskalki eta hamaika azpieuskalki be-reizi ditu:

– Mendebaldekoa.

– Erdialdekoa.

– Nafarra.

– Nafar-lapurtarra.

– Zuberotarra.

Iturria: Koldo Zuazo, 1999

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 30

Page 31: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

31

1. unitatea: Entzun duzu... ?

‘Kolore&hitz’lemapean, datorrendomekan Zizurren (1)hitzordua NafarroaOinezegaz

San Fermin Ikastoleak 30 kontzertutik gora eta hain-bat emonkizun eta jolas antolatu (2) datorren do-mekan, urriak 21, Zizur Txikian eta Zizur Nagu-

sian egingo (3) Nafarroa Oinezen 32. edizinoan. Aitatubi herrietan diseinautako ibilbidean zehar (8,5 km) bostgune jarriko (4) eta, nobedade lez, Ekotxosna bat antolatu(5), produktu ekologikoakaz, eta 11-15 urtekoentzakoaisialdi alternatibak 3. gunean. Danetara, ia 1.800 bolun-tario ibiliko (6) antolaketa lanetan.

Nafarroa Oinez 2012koaren bitartez, San Fermin Ikasto-leak autortu gura (7) Euskalerria Irratia euskerearen za-balkundean Iruñerrian aspalditik egiten (8) lana, eta bi-denabar haren legalizazinoa aldarrikatu. Euskerea ardatz(9) hezkuntza erakunde lez, San Fermin Ikastoleak beharbeharrezkotzat joten (10) Iruñerrian hedabide euskaldu-nak izatea, izan be, komunikazino tresna ezinbestekoakdirelako hizkuntzearen garapenerako. Edizino honetanomenaldi bat eskaini gura (11) Jakiunde Zientzia, Arte etaLetren Akademiari. Gainera, ekitaldi berean, Tuterako

Argia ikastolak hurrengo urteko Nafarroa Oinez antola-tzeko lekukoa hartuko (12). 2014. urtekoa, berriz, Zan-gozan egingo (13).

Gazteentzako alternatibak

Alkoholaren kontsumoaz azkeneko urteetan egindakohausnarketearen ondorioz, prebentzino neurriak har-tzeaz gain, aurten aisialdi alternatibak eskainiko (14) Bi-garren Hezkuntzako gazteei Oinez egunean. Gazteentzatbi gune izango dira. Bertan, eta mezu sinboliko lez, ez (15)graduazino handiko alkoholik izango, eta programautakojarduerek protagonismoa gazteari emongo (16), partehartzea sustatuz.

Garraio publikoaren alde

Nafarroa Oinezen antolatzaileek dei berezia egin (17) Iru-ñerriko jenteak garraio publikoa eta jasangarria erabili(18). Zerbitzu bereziak izango (19) Eskualdeko GarraioPublikoan, eta zehatz-mehatz errefortzuak aurreikusi (20).

b) Zein dira adizki horien baliokideak euskara batuan? Ez badakizkizu bilaitzazu taula honetan:

Orainaldia: indikatiboa

NOR NOR-NORI NOR-NORK ZER-NORI-NORK

naiz

haiz

da

gara

zara

zarete

dira

naz

haz

da

gara

zara

zarie

dira

zait

zaik/zain

zaio

zaigu

zaizu

zaizue

zaie

jat

jak/jan(a)

jako

jaku

jatzu

jatzue

jake

dut

duk/dun

du

dugu

duzu

duzue

dute

dot

dok/don

dau

dogu

dozu

dozue

dabe

dit

dik/din

dio

digu

dizu

dizue

die

deust

deua/deunadeutso

deusku

deutsu

deutsue

deutse

Oharra: Kolore urdinez mendebaldeko euskaraz.

Iturria: Bizkaie!

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 31

Page 32: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

32

1. unitatea: Entzun duzu... ?

c) Osa itzazu taula hauek:

Euskara batuan Nor – nori – nork (orainaldia)

D i(zki)

NORI NORK

t / da.

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

te

Mendebaldeko euskara Nor – nori – nork (orainaldia)

D eu

NORI NORK

(Z)

st (a)

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

……….

e

Oharra: taula osatzeko arazorik izanez gero, esaldi hauetako aditzek la-gunduko dizute:

• Aitak amari gona gorria ekarri dio / deutso.

• Zuk niri ez didazu / deustazu egia esan.

• Nik zuei hamaika bider gauza bera esan dizuet / deutsuet.

• Guk haiei agindutako liburu guztiak ekarri dizkiegu / deutseguz.

• Lagunek niri ez didate / deuste kasu handirik egiten.

• Horren barri jakin duenean / dauenean negarrari emon dio / deutso.

• Gurasoek ez diote / deutsie oporretan joaten itxi.

• Zergatik ez dizkiguzue / deuskuzuez apunteok laga gura?

• Jonek koadernoak ostu dizkie / deutsez ikaskideei.

– Badirudi sistema oso desberdinak direla euskara batua eta mende-baldeko euskara. Baina ez da horrela. Zein dira sistema bien arteko al-deak eta antzekotasunak?

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 32

Page 33: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

33

1. unitatea: Entzun duzu... ?

Kontuan izan

Mendebaldeko aditzaren morfologia

• NOR-NORI-NORK adizkietan‘eutsi’ aditzaren erroa hartzendute: deutsat ‘diot’, deust ‘dit’,deusku ‘digu’...

• Agintera, subjuntiboa eta ahalerasailak osatzeko ‘egin’ aditza era-biltzen du daigun ‘dezagun’, lei-kezu ‘dezakezu’, ekarri eizu ‘ekarezazu’….

• NOR-NORK-eko orainaldian, -o-eta -au-: dot, don, dozu, dau,dabe (<*daue).

• NOR-NORK-eko lehenaldian, -eu-> -eb-: neban, eban, eben.

• NOR-NORI: jat, jak/n, jako, jaku,jatzu, jatzue, jake.

• Partizipioak erdarazko maileguberri batzuetan: diseinau

Lelengo nobiua Jose auzokua zuk izan beharko -_________ neure esposua.

Bigarren nobiua _________ Usebio egunean pezeta bi _________ diario.

Hirugarren nobiua _________ Ujenio neuk bere eduki neban hainbat amorio.

Laugarren nobiua _________ kuberoa mutil galanta baina bekoki pardoa.

Bosgarren nobiua _________ zapataria koxoa izan ez _________konsolagarria.

Seigarren nobioa Ustakio eulea praka zahar inozente koitedu pobrea.

Zazpi nobio _________urte bi t’erdien zazpigarrena _________inozko larrien.

d) Erantzun galdera hauei:

– Nola kontatuko zenuke berri bera zure inguruko euskara erabiliz?

– Bada ulertu ez duzun hitzik? Nola esango zenituzke zuk?

– Deklinabideko formetan zerbait berezirik aurkitu duzu?

– Aditzen formetan zerbait ezohikoa ikusi duzu?

– Zer hitz agertu dira amaiera –ino dutenak? Hitz horiek nola erabiltzendira zure inguruko euskaran? Eta gaztelanian, frantsesean, ingelesean…?

3. Bizkaiko kopla zaharrakZAZPI NOBIO

Entzun ahala bete itzazu hutsuneak. Ondoren, kontatu istorio hau zeurehitzez.

Hitzak eta musika: Herrikoiak. Andres Lejarraga, Txikitone baserrikoa-Lezama.

Biltzailea: Jon Aurre

«HIRU TRUKU II»HIRU TRUKUNUEVOS MEDIOS, 1997

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 33

Page 34: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

34

1. unitatea: Entzun duzu... ?

5. SORTU

ALBISTEA IDATZI ETA GRABATU

Urrats hauei jarraituz, albiste baten berri emango dugu, baina, lehenago, albistegi baten eredua ikusiko dugu: ETB 1 Gaur egun

IRUDIA

FALTA DA

Orain taldeetan bildurik albiste bat idatziko dugu:

1. URRATSA: Albistea idazteko prozesua

Eskema honek erakusten digu nola idazten den albiste bat gertaera ba-tetik abiatuta.

Azter ditzagun eman beharreko urratsak:

Gertaeren Bilketa

Albistea izatekobaldintzak betetzen

ditu?

Albistea aukeratu

Kazetariak

Iturrietara jo

ARGITARATU

Gertaerentokia

Erredakzioa

EZBAI

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 34

Page 35: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

35

1. unitatea: Entzun duzu... ?

2. URRATSA: Zein izango da gure albistea?

Taldeka, erabaki ezazue zein izango denzuen albistea, honako galdera hauek kon-tuan harturik:

– Zer gertaera aukeratuko dugu konta-tzeko? Zein izango da gure albistea?

– Zergatik aukeratu dugu hori?

– Albistearen ezaugarriak betetzen ditu?(Ikusi behar dugu unitate honen hasie-ran albisteari buruz esandakoa: gaurko-tasuna, berria, eragina…)

3. URRATSA: Zein izango dira gure iturriak?

Erabaki dezagun nondik jasoko dugun informazioa. Hona informazio itu-rri batzuk:

– Erakundeak:

• Udaletxea

• Ertzaintza

• Ikastetxearen zuzendaritza

– Lekukoak: aldeko eta kontrako iritziak

– Iturri bibliografikoak (entziklopediak, aldizkariak…)

– Internet

4. URRATSA: Nola egituratuko dugu albistea?

Albistearen edukia

Nor izango da irakurlea edo entzulea?

Nola irudikatzen dugu?

Nola erakarri albistea jaso dezan?

Nola antolatu edukiak.

Baliabideak eta euskarriak:

– Infogramak

– Irudiak

– Azalpenak

– Musika

– Errotuluak, grafiak...

Nola kontatukodugu?

Nori kontatuko diogu?

Zer nahi dugu kontatu?

Albistearen egitura

Zer? Nork? Noiz? Non? Zergatik? Nola?

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 35

Page 36: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

36

1. unitatea: Entzun duzu... ?

5. URRATSA: Albistea grabatzeko gidoia?

Aurkezpena.

Nola hasiko dugu gure lana? (Aurkezpena, aurkezlea kamerara begiraegin daiteke edo Off ahotsaren bitartez)

Hemen gaude………….

Albistearen garapena.

Aldeko eta kontrako iritziak edo hainbat ikuspuntu:

– Jendeari eginiko elkarrizketak

– Adituen iritzia

– Inplikatutako pertsonen ikuspuntua

Elkarrizketa-kopurua eta galderak

Ondorioa.

Ikusitakoaren balorazioa eta agurra.

6. URRATSA: Egindako lanaren balorazioa

Irizpide hauen arabera ebaluatuko dugu egindako lana:

a. Lanak ikasitako egitura izan beharko du; idazpurua eta gorputza,idatzia bada, zutabeetan banatua, eta gutxienez argazki bat izanbehar du.

b. Edukiei dagokienez, ikasitako sei galderak kontuan hartuko ditu.Hasieran datu nagusiak eta gainerakoak amaieran.

c. Testuaren barruan egon daitezke deskribapenak, elkarrizketak etaondorioak. Forma guztiak erabiliz, hobea eta aberatsagoa izangoda.

d. Idatzitakoarekin zerikusia duten argazkiak edo bideoak jarri behardira, eta horiek ere azalpena behar dute (argazkien oina).

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 36

Page 37: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

37

1. unitatea: Entzun duzu... ?

E B A L U A Z I O A

2. Irakurri testu zatiak, adierazi zer diren, eman arrazoiak, aukeratu bat eta osatutestua.

Albistea Elkarrizketa Erreportajea

Zer Aurretik jakindakoa Ikasitakoa

Albistearen ezaugarriak

Albisteak erantzun dituen galdera motak

Albistearen egitura

Albiste motak bereizten

Ez dira lehoiak eta tigreak bezain ikusgarriak, akaso; haiek bezain handiak ez, behintzat.Baina, hemen ere baditugu karniboroak, Carnivora ordenako ugaztunak, alegia; eta ezgutxi, dozena bat, hain justu. Azken urteetan behera egin dute batzuek, baina baita goraere beste batzuek. Eta litekeena da hurrengo urteetan hamahirugarren bat ere izatea.

Ez dira ikusteko errazak, ez eta ikertzeko ere; eta kasu askotan oso informazio gutxi dagoe-nez, zaila da populazioen egoeraren berri izatea. Hala ere, Ihobeko Klima Aldaketa eta Bioa-niztasuna saileko proiektuen buru Jabi Zabalaren esanean, espezie gehienen inguruan badiradatuak, eta joera oso desberdinak ikusten dira: espezie batzuek gora egin dute, eta beste ba-tzuek behera. Alde batetik oso normala da hori; izan ere, Zabalak azaldu duenez, “gremio be-reko espezieak dira, eta haien artean lehia dago; beraz, batek gora egitean, beste batek beheraegingo du”. Txoko ekologiko bera partekatzen dute askok, eta baliabide bertsuak erabiltzen di-tuzte. Eta, ez hori bakarrik, karniboroek elkar akabatzea ere ohikoa da: “Elikadura-ikerketakegin direnean, ikerketen % 80tan aurkitu dira beste karniboro-espezie batzuen arrastoak”.

Etxebeste Aduriz, Egoitz

JARRAIPENA EMAN NAHI DIOZU?

Euskal Herriko karniboroak, dozena bat... gehi bat?

Z E R I K A S I D U T ?

1. Osatu taula, aurretik zer zenekien eta zer ikasi duzun idatziz. Ondoren, konparatu bi zutabeetan idatzitakoa.

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 37

Page 38: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

38

1. unitatea: Entzun duzu... ?

Gurasoek seme-alaben hazkuntzan pisu handiagoa izatea galdegin du Tizonek, baita horretarakopolitika publikoak onartzea ere: bi urteko amatasun eta aitatasun baimen ordaindua, kasurako.

«Gaur egun, oso zaila da seme-alaben hazkuntza eta lana bateratzea, eta hori oso eragin txa-rra izaten ari da gure haurrengan». Jorge Tizon Medikuntzako doktore eta haur-hezkuntzakopsikiatrak nabarmendu du horretarako politikak aldatu behar direla, Eusko Jaurlaritzak eta Gi-zaLabek Gasteizen egindako Familia politikak: gizarte kohesioa lortzeko inbertsioa kongresuan.

Seme-alaben hazkuntza eta lana bateratzeko egungo politikek nola eragiten dute?

Politika horien eskutik ideia bat desitxuratu da. Umeak zenbat eta lehenago eskolatu orduaneta hobeto izango zela pentsatu da. Are gehiago, hori zientifikotzat jo da.

Baina hori horrela ez dela nabarmendu duzu.

Nork bere burua zuritzeko balio izan duen ideologia bat da hori. Gaur egun, badakigu gezurradela. Baina ideia hori badago oraindik. Bestela, nola arrazoitu gure seme-alabak guk bainookerrago heziko dituzten leku batean utziko ditugula.

Okerrago?

Soilik irizpide kuantitatiboak erabilita ikus daiteke hori. Zenbait ikertzaileren lanen arabera,haur-eskoletan 3 urtetik beherako bi edo hiru ume zaintzeko pertsona bat beharko litzateke. 3urtetik 8 urtera arte, irakasle batek edo bik egon beharko lukete sei-zortzi umeko talde bate-kin. Ez dago hori egiteko moduan dagoen haur-eskolarik.

Ideologia hori zer beste eragin izaten ari da?

Ama eta aita izateko gaitasunak galtzen ari dira, familien gaitasunak. Barne produktu gordinarenjaitsiera baino kezkagarriagoa da hori. Gaur egun ez da beharrezkoa haurrak izatea. Izan di-tzakezu edo ez, baina izanez gero, seme-alabak zaindu egin behar dituzu.

Hortaz, haur-eskolak...

Babesgabe edo arriskuan dauden familientzat, haur eskolak ezinbestekoak dira, betiere langile-kopuru egokiarekin. Horretan bai direla ezinbestekoak. Gainerakoentzat, merkeena etaegokiena gurasoen zaintza da.

Berria, 2012

JARRAIPENA EMAN NAHI DIOZU?

«Lehen haurtzaroan sufritutakoarenondorio dira egungo gaixotasun asko»

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 38

Page 39: Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa ... · Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak

39

1. unitatea: Entzun duzu... ?

3. Adierazi zer egiten duzun honako kasu hauetan, maiztasuna kontuan izanik.

Barack Obamak aise eskuratu ditu bozak irabazteko behar zituen 270 ordezkariak; estatu za-lantzati ia guztiak konbentzitu ditu.

Floridan %0,6ren aldea baino ez dio atera Romneyri; hala ere, ez dago ezer kolokan.

Estatubatuarrek barkatu egin diote: Barack Obamak beste lau urtez gobernatuko du munduko he-rrialderik boteretsuena. Atzo goizerako, argiak ziren emaitzak: estatu batzuetan botoen %100 orain-dik zenbatu gabe egon arren, bistakoa zen Obamak estatu garrantzitsuenak alde izango zituela.

Berria, 2012

JARRAIPENA EMAN NAHI DIOZU?

Berriz hautatu dute

1. Hitz berriak ikastean ahoz gora errepi-katzen ditut, hurrengoan gogoratzeko.

a) inoiz ezb) noizean behinc) nahikotxotand) beti

2. Testu zail bat irakurtzean, lehengo oro-korrean irakurtzen dut, ondoren hitzezezagunen esanahia hiztegian begira-tzen dut zehaztasunez ulertzeko.

a) inoiz ezb) noizean behinc) nahikotxotand) beti

3. Perpaus motak eta aditzak ikastekoariketak egiten ditut etxean.

a) inoiz ezb) noizean behinc) nahikotxotand) beti

4. Azken testua sortu baino lehen, uni-tatean zehar ikasitakoa birpasatzendut.

a) inoiz ezb) noizean behinc) nahikotxotand) beti

5. Azken testua sortu ondoren, irakurrieta zuzenketak egiten ditut.

a) inoiz ezb) noizean behinc) nahikotxotand) beti

EHliteratuta-DBH3-1 unitatea_Maquetación 1 03/07/15 11:39 Página 39