Olako eginbearrak artzera,oitu zaite.Urte bi igaro baiño len,lau laguntzabarriGauzetarako ikuspegi barria, artu-emonak izateko era barriaeta geroak gaur eskatzen dauan laguntza-moltzo osotua-goa eskintzea aitatzen dogunean, geuk daukaguzanaurrerapen gurariai egitezko erantzuna emoteko baiet-za agertzen gagoz.Esaterako, dana gertu daukagu eperako dirua ezar-teko libretak izan daitezan.Laguntza barria da ori eta laster emongo dogu-zan laguntza askoren artean, lenengoa.Gure laguntzak zabaltze ta aldatze au, Biz-kai'ko Aurrezki-Kutxak guztiontzat etorki-zun ederrago bat egitea gura daualaadiazoteko bidea izango da.Etorkizuna, geroa, gaur asi bear do-91).Biar emen izango da.

BIZKAI'KOAURREZKI KUTXA

Geroa,berton daukagu.

ZER

OLENTZERO'REN DEIAALDIAK

Urte barruan askotariko aldakuntzak izaten doguz: Oporrak eta lan aldiak,astegunak eta jaiak, egun luzedun udaldia ta gau luzedun negualdia, otzaldiak eta beroaldiak,legorraldiak eta ezoaldiak, Gabon-giroa ta Pazko-giroa...

Aldakuntza oneik gure bizitzea aspergarria izan ez daiten laguntza izaten doguz:Beti bardin biziteak gogaitu eragiten dausku-ta.

*

GABONALDIA

Udako egun luzeen ordez, gau luzeak etorri jakuz: Etxe-bizitzea indartzeko era egokia,ipuin zarrak eta sendiaren kultura-etorpideak zabaltzeko gauak, baiña zori-txarrez,T.V.E. ainbeste ordutan iziotuta eukiteak ez dau kalte gitxi egiten: Sendi-bizitzan,euskera-erabilketan, etxeko alkartasunean...

Eta egualdi otzak kanpoan: Mendietan edurra, goizetan leia edo izotza, odeiak etaodei-otsak... Euria ta ezotasuna ugari.

*

OLENTZERO ZARRA

Aldi onetan, eta aspaldion lenago baiño gogotsuago, agertzen jaku Olentzeroeuskaldun zarren eredua be.

Len Aralar-inguruan eta Gipuzkoa'n egiten eban bere lana. Orain Euskalerririkgeienera zabaldu ditu bere ikustaldi ta ibillaldiak.

Euskaldun zarren izenean, eta antxiñako artzaiñen antzera, salbatzaillea ba-datorrelaedo etorri dala diñosku erdi-artzain eta erdi-ikazgin dogun agure baragarri onek.

Eta orretarako dabil etxerik etxe eta baserririk baserri.

* **

SUAREN ESANGUREA

Ba-daukagu euskaldunak suaz zer-ikusia naikoa. Eta eguzkiagaz artu-emonetandagon suaz, ain zuzen.

Gabonetan sutondoko mukurra ta illentia gogoratzen dauskuz Olentzero iziotuaketa donibanetako zuziak suaren laguntza baserri-lanetarako. Biak egunik luzeenetaneta laburrenetan, eguzkia gogoratzeko.

* **

TXERTOA

Gure jakintza zar onen barruan, txerto lez, kristiñauen oiturak eta ekintzaksartzen jakuz.

Gabonetan, gure ipuin zarrakaz batera, Jesus Umearen jaiotza ospatuko dogu etaorretarako etxeetan eta eleizetan alkartuko gara.

Ekarriko al dauz jaiotza onek Euskalerriarentzat zoriona ta bakea.Eta, irakurle! Gabon zoriontsuak opa dautzuguz.

ZORIONAK!!!

GADONAK

GOAZEN BELEN'ERABelengo atarian Ume txit politalasto tartean dago bigunki jarria,lose eta Maria biotz gar-beteakdirala Umerentzat babes zaindaria.

* **

Aurkitzen dira bertan iru goi-aingeruzerutar guztin arte argi ederrenak:Gabirel, Errapel ta Mikel indartsua,adierazo nairik zer nai daun Umeak

* * *

Gabirelen izena « Mezularia da».Ume orrek dakarla mezurik onena,Gaizkatzaren mezua azpalditik naiajesus'en jaiotzagaz eldu da gugana.

* * *

Errapelek esan nai «Osakaia dala».jesus jaio barria osakai onena

gure pekatu guztin garbitzaille osoamunduak bear eban garbi zoriona.

* *

Mikelen esan naia «Nor jainko lakoa».Ume jesus biguna Leoi juda'koa,jainkoren seme da ta «Nor bera lakoa»jainkoren indar berak, garaille besoa.

* **hu aingeru onein zeruko mezuagure biotz barruan Belen'go estalpeansartu bedi guregan biotzean josiizango gara indartsu gu bizi' guztian.

* **Belen'go Umearen eztalpe ondoangaurtik asita bete kristauok munduanbizi gaitezan zintzo gizadin eredujesus Umeren mezu, indar ta osasunean.

MAITASUN BIDETATKMaitasun utsa iragarri dotneure itzaldi guztitan,gorroto barik ibili naz tanere ekintza danetan,maitasun bero sartu naieanerri ta baserrietan.

* **

Orain be bardin maitatuz egideadar dagit abotsan,asko ezin dot egin oraingoz,urte asko dot ganean,osasuna be gutxituz doanere barru ta soñean.

* **

Menditik zear arnas estukanoela Bedar batean,"Maitasun", eldu gure erriraaskenez bai oraingoan,ordua da ta ez atzeratuegarriz gagoz barruan!!

* **

Mendi aitz gogor otz eta illa!Bigundu zaitez osoan,maitasunaren su beroagazbigundu zaitez beingoan,

gogortasuna artuta gerobiur zaiz bero errekan

* * *

Mendi tontorko edur garbia!Ordua dozu urtzeko,gori biurtuz maitasun berozgure biotz berotzeko.gure gorrotok artuaz geroarin beingon berotzeko.

* * *

Landa zelaiko izotz otz-otza!Aldendu zaiz gure aldetik,maitasun izpi eguzkiagazberotuz barru barrutik,erreka indartuz zure ur berozmaitasunaren errotik.

* * *

Maitasunezko erreka aundi!Zabaldu mendi ibarretanur epel gozo onuragarri,erein gure biotzetan,maitasunaren ur adar aundibear da euskal errian.

* * *

Mendi zelaiko loretxu danak!Zuek dozuen azi -urun,

maitasun erein aizen bitartezgure biotz guztin barrun,maitasun ori emonkorra da:Bidal gorrotoa urrun!

* **Ekaitz gogorren burrundadea !Gure arrotan entzun beimaitasun beron ezaugarriaizan bei zure irrintzientzun dagien gizaki danakta begaraz beingon jantzi.

* * *

Alkartasuna maitasun bidezsortuko da gure errianarpegi alai, begi argiak,irribar gure ezpanetan,poztasunean ibilko garagure lan ta jolasetan.

* * *

Argiro dago ez dala iñunmaitetasuncz besterikgure arazok ebatziteko,maitasuna da bakarrik,ikasi bide, jarrai berari.Izango da garaipenik!

GALLASTEGI'tar Kauldi'k

— 2 —

AGOZ ETA IDAZKIZErderazko elertiatzaz mintzat-

zen garanean, elerti idatzia baiñoez dogu kontuan artzen. BaiñaEuskal-elertian ez da olakorik jazo-ten. Euskal-elertia idazleak baka-rrik ez dabe osatzen. Orregaitikzatiketa au egin geinke: Elertiidatzia eta aoz-aozko elertia.ARGITARATU: SALDU?

Beste izkuntzari begiratu ezke-ro, gure izkuntzan gitxi, oso gitxi,idatzi da, Antza danetik euskal-dunak ez dabe zaletasunik eukiidazteko.

Orrela ta guztiz Bernat D'Etxe-pare'ren garaitik gaur arte euriaskok busti dau gure EuskalErria, bai ta ainbat paper betetugure idazleak.

Egunero sortzen dira idazlebarriak, baiña liburu gitxi argi-taratzen dira, eta argitaratzendirenak bildur aundiaz.

Salduko dira ala ez?Au da gure idazleen buruko

miña !Arrazoi aundia daukeela esan

bear, zenbat euskal irakurle da-goan ikusiaz.

Zertarako idatzi inork ez ba'dau irakurten?

Zertarako erosi irakurriko ezdoguzan liburuak?

Liburutegia apaintzeko?Ez dagoz denporak liburute-

giak apaintzen dirua ondatzeko.Baiña erderazko liburuak eros-

teko ba-dago dirua bai eta astiairakurteko.

Euskaldunak ostera « rollo»aundi bat ei dira.IPUIN ZARRAK

Beste elerti-erari begira, auda, aoz-aozko elertiar begira,izenak berak diñoanez, aoz-aozdoazen gauzak aipatu bear do-guz, batez be ipuiñak eta edes-tiak.

Nork ez dauz entzun aitak edoaititak kontatutako Anboto'koMari'ren gauzak, edo -lamiñenkontuak, edo basa jaunaren in-darra, edo sorgiñen sorginkeriak,edo... zenbat mito ete dagoz Eus-kal Errian?

Eta nork ez dauz gogoratzenamak kontatutako ipuiñak...?BERTSOLARIA

Baiña uts aundia egingo gen-

duan aoz-aozko elertian bertsola-ria astuko ba'geunke.

Errietan egiten diran jaialdie-tan baten baiño sarriago ikusikogenduzan doiñu bateri itzak ipin-tzen era batean, birritan pentsatubarik.

Eta zelakoak esan be!Baiña zer da bertsolaria?Nere ustez bertsolaria erria-

ren abotsa da, itz gogorrakoneik eta kontuan artu bear dira-nak, bai entzuleen aldetik eta baibertsolarien aldetik: erri batenabotsa izatea ez da edozelako lelobat izatea, ez da edozetarikolelokeriak esatea.

Onetaz gaiñera bertsolariak

mugarik ez daukala kontuan eukibear da. Bertsolaria mugatutenba'da, orduantze amaitzen daorduan alderdi baten edo taldebaten abotsa izango da, baiña ezerriarena.BERTSO IDATZIAK

Bertsolaritzaren kondairan ba-dira bertsolari batzuk, plazetanbotatako bertsoak, gero paperetanipiñi dabezanak, batez be azke-nengo garai onetan.

Itzak eta abestiak idatzita ezha' dagoz aizeak eroaten dauz,idatzitakoa betirako da.

Asmo orregaz sortu ziran pa-per bertsoak.TXIRRITA

Idazki onetan bertsolari batipini bear ba'neuke eredu lez txi-rrita izango litzake neretzat ere-durik onena.

ELERTIA

Baztutan barre osoa, garbiaerabiltzen eban, beste batzutanazeria baiño zorrotzagoa zan,baiña ba-ekian gai gogorrak era-biltzen be, naiz eta politikakogaietan sartu.

Adibidez emen daukaguz Cano-vasi il eta gero egindako bertsoak:

Il da Canovas, fuera Canovas,pikaro gaizki ez yagaldu zituen gari-zelaiak,gallendu zaio sasia;galdu zituen ipar garbiyakgallendu trumoi nasyagaldu zituen fueruak etajaungoikoaren graziyagaldu zituen bizi-lekuakgaldu du bere biziya.

AREATZA'KO ESKOLEABaiña zertan da gaur bertso -

I aritza?Oraindiño ikusten doguz ber-

tsolariak gure errietako plazetan.Ba etc dago etorkizunik?Ba ete dira bertsolari barriak,

Txirrita barriak?Gazteak gura izan eskero ez

dot uste irakasle onen ezik da-goenik.

Or daukagu Muxika'ko eskola,zenbat bertsolari urten ete diraeskola orretatik Enbeitatarren-gandik asi eta gaur arteraiño?

Jaungoikoak gura dagiela esko-la orrek jarraitzea eta beste ba-tzuk sortzea, osterantzean bertso-laritza galdu egingo da, erria isi-lik geldituko da, eta orduan ezdogu erririk izango.

ENDIKA

3

BERTS OETA N

JAG O L E AErriagana begira nago,mendi, ibai ta urira,biziaren inguru guztiakdeika dagoz Aberrira.

Egiaren otsa entzun nai dotmendi, bai ta uritik,ustelkeririk gabeko itzaerri-egal guztietatik.

Bizia ez da zorakeria.Bizi sena astuna da,argi, arrizko izan bear dauegi-senak eraginda.

Gizonen semea ez da jaiozapaldua izateko,aske izateko jaio nintzanerri legez biziteko.

Lurrean ogia dut janarigosearen asegarri,ogi utsa ez dozu izanengogoaren bizigarri.

Maltzurkeriak bizi dabiltzaznunnai aldi guztietan,«erre» suzko itzak entzun nitungizon gaizto agoetan.

Erre izan zan gizon itzetantxarkeriaren soiñua,sua agertu zan errietanzitalkeri gorrotua.

Zenbat abots gaizto entzun nitun,len, gaztea níntzelarik,kristau etxeak austu eskatzendemagogiz usteldurik.

Gudariak ikusi nituanmutil garbi, bulartsuak,euskal bizia, zintzo, jagotenerritar adoretsuak.

Gaur be, ba-ditu Euskalerriak,aldiko mintzolariak,gizadi onek maite ez dabenjoko oiukalariak.

Gizon, sinismen, bizibidea,erriak ditun sustraiak,nire jaiotz, bizitz ta azpenakortxe, daukaz oiñarriak.

Doakabe izanen gizonaerri ta sinismen gabe,lana, ogia ta Egilleaditut lagun ta jabe.

Gudaria izanen gaur ere,Euzkadiren jagolea,atxur, fede, otoi, ekin mailluzeuskaldunen errotea.

PAULIN

— 4 --

IPUIÑAK

BASAJAUNAEuskalerrian basoetako perretxi-

koak lez ugaritu dira, gizaldiz gizaldi,muela askotariko ipuiñak, elezar taalegi interesgarri ta sudu aundikoak.

Erri ze ta xumeak, irudimen bere-ziaz beraganatu ditu geienak eta

eskutapenez jantzi ondoren, millakaazalpenez sakabanatu.

Jazokizun bakoitxean ez datozbeti guztiak bat, ori ta be ardatz sendobaten ingurumarian lez, noizean beinargi motelaz, beste batzutan dizdi-ratsuaz, beti ur-urrean dabilkiguz eu-rak.

Ez da ezelan be arritzekoa, Errizarra da benetan gurea. Mendiz, bidezidorrez eta erreka ta leiza-zuloz gai

-ñezka daukaguna. Biotza alan eta guz-tiz be egundaiño bizirik irauteko.

Goazen baiña, arira.

ITXURA TRAKETZA

Bere irudi basatia onelan azaldudaikegu.

Giza-itxurako mamu itsusia dogu,erdi abere, erdi gizatzar, ar-zulo talurpe eskutuenetan bizi ta baso taoian trinkoetan gorde oi dana.

Goi-bera izugarriz eta indar ika-ragarriz ornidua.

Bere soin guztia ule luze edatsuzestalduta, egundoko adatz baten gisa.

Gizaki bat letxe, tente la ankabigaz, makilla bat eskuan daroala,ibilli dabil.

Bizkortasunez jokatzekotan, ez dau-tso orein batek urrundik be jarraituko.

JOKAERAK

Menditarteko bide-zidor estuetatikarin samar dabillen bidaztiak etaeuri jasaren aurretik bere artaldeadaroan artzain zaillak, euren izenakmendi-bizkarrez bizkar bein eta gaia

-go tan durundu zaratatsuz ber-esanakdirala entzungo dabez, bildur-ikareata dardar-ozkirria azur-muiñetan sar-tzen jaken une berean. Urrean dabilbasajun dollorra.

Gau-aizearen zatots izukioak etaitzal-une ezkutuzkoak bere, berarizor jakoz.

Beste erri-esakeretan noiz-beinkabere gaiztakeria ta maltzurkeria da-gerkiguz eta sarritan bere gizatasunmaitekorra.

Aulako aldakuntzak dauz erri xalota lauak!

Onela, batzun aburuz artaldeen ja-gole leiatsu agertzen jaku, bai artzai

-ñai ekaitza datorrela aldiz gastigatuz,baita be artegi inguru-minguruetandabizen otso ta basa-txakurrak borda

-aldeetatik aldendu- erazoz.

BIZITOKIA

Baranadiaran jaun ospetsuaren iri-txiz, zegama'n daurkigun Saadar

mendian triku erIo jentil-arri (dolmen)bat idoro geinke eta erriaren oiuz,emen bizi ei da gure aspaldiko giza -itxurazko mamua, basajaun itzala.

ARTZAIN-MUTIL BAT

Ba-zan bein Mendibe'tar artzain-txo bat. Mendiartean bei batzuk gal-

ditrik eukazala-ta, barruratu zan bei-itola mendi trinko barneraiño euren

billa.Ibilli ta ibilli, Ilunatze'ko aitzetara

eldu zan eta an dagoan ar-zulo bataurkitu eban Ar-zulo ontan eukan ba-sajaun erraldioak egontoki ta bizile-kua.

Cure mutil bizkorra sasi arteanezkutaturik, bertatik ikusmiratu ebanzelan basajaunak, urrea baizen disdi-

ratsua zan argi-mutilik ederrenetarikobat garbitzen eban.

Orduan, argi-mutil ori beragana-tzea otu jakon, Salbatzaillearen ize-nekoa zan bere erriko eleizara eroateko.

Otu ta lortu. Zelataldi baten ondo-ren, basajauna aldendu orduko, gureartzain txikiak ariñeketa baten argi-mutil baliotsua artu eban.

Basajaunak mendi -tontorretik ikus-tatu eban artzaiñoa .ta izugarrizkoartazi la jauzkadaz bere aurrez-aurrejarri jakon.

Mutillak orduan bizikiro otoitzegin eban esanez: «Salbatzaille Jauneta jaungoikoa! Zure eleizarako zanargi-mutil au. Nitzaz errukitu zaite!»

Une berean, eleizako kanpai-soiñuta bilin-bolakak entzun ziran etabasajauna bertan josita lez gelditu. zan.

Asarre bizian esan eutsan artzai-ñari: «Eleizako kanpai zar orreri

zor dautsozu bizia, bestela oraintxeberton zatituko zindukedaz »•

Gure gaztetxua eleizara sartu zaneta otoitz beroan jardun eban.

Urteak joan, urteak etorri, sal-batzaillearen eleizea suak artu ebaneta argi-mutilla betiko suntzitu zan.

ARREGI'tar Josu'k

- 5 —

EUSKALDUN BARRI

Ortuella'n eta Sestao'n Bizkaieraz

Sestao'n ez da dana laba aundia ta kea

DURE BIZKAIEREAAzkenengo urte oneitan Bizkai'ko euskerea (gane euskerea) ikas-

teko zaletasuna geno la aundiagoa dala esan daikegu`. .iVerbionitxas-adarraren* ezker aldean batez ere nabailzen* da zirkin an.

Orain 3 illabete dala, Alonsolegi erria aztertu* genduan apurtxobol euskera aldetik, gaua asiera, Sestao la Orluella'ko zaletasunaneurluko* dogu, la orretarako erri bi oneitan euskerazko klaseakemoten dauazan neska euskaldunbarri bategaz, Palmi'gaz ainzuzenbe, orain irakurriko dozuen alkarrizkela egin dogu:PALMI'GAZ BERBAZ

ZER.—Palmi, zuk nun emoten dozuz klaseak?PALIIIL—Asieran* esan dozun lez, Sestao'n eta Ortue-

lla'n. Sestao'n bertako Batzokian 20 ikasle dodaz eta Or-tuella'n 30 bat, azkenengo onek curen semealabak ikastolarabialtzen dabezan gurasoak (lira.

ZALETASUNAZ.—Erri oneitan, Sestao'n eta Ortuella'n, zaletasu-

na* salto auskeraz ikasteko?P.--Bai, zaletasun naiko aundia (lago, bear ba'da Ses-

tao'n Ortuella'n baiño geiago, baiña arlo onetan utsune*aundi bat ikusten dot gazte batzuen aldetik, ez clautsoe euske-reari merezi dauan garrantzia* emoten, nik esango neuke,apur bat alperrak dirala.NORTZUK ETA NOZ

Z.—Guztiz zenbat ikasle dagoz Ortuella'n etaSestao'n?

P.—Sestao'ko batzokian 60 bat ikasle dagoz eta Ortue-lla'n 50.

Z.—Noiz asi zarie klase onek emoten?P.—Sestao'n igaz asi giñan eta Ortuella'n aurten. Gu asi

baiño len beste batzuk lan aundia egin dabela aitortu beardot. Sestao'n ain zuzen be orain 15 urte euskerazko klaseakensoten ziran La Salle ikastetxean, beraz emengo zaletasunaez da gaurkoa.ARAZOAK ETA ASMOAK

Z.—Arazo edo ostoporen bat izan dozue?P.—Ez, ez dogu ezertxo be euki.Z.—Sestaon, kaleko giroa* euskaldundu da apurtxo

bat ala ez?P.—Nire ustez ez, «pegatina» asko ikusten dira, baiña

ortik aparte ez dakit...Z.—Zure asmoak?P.—Lenengoa, klase oneikaz jarraitu eta gero ia emengo

giroa euskalcluntzen dogun eta gure jakintza zabaltzendogun alde guztietatik.GAZTEDIA

Z.—Sestao-ta Ortuella'ko gaztediari zer esangozeuskio?

P.—Ba, euskerearen rnundu zoragarri* onetan sartu daite-zala ta gure izkuntza ikasi dagiela ta gero beste euskera taAberriaren alde lan egin daiela.

Z.—Eskerrikasko Palmi ta jarraitu aurrera, taiñoiz aiztu bear ez doguna auxe da: EUSKERA BARIKEZ DAGOLA BENETAKO EUSKALERRIRIK.

IBARRA'tar Bernardo'k

OARRAARRATE'KO AMA BIRJIÑA SORTZEZ GARBIA

KORONATU EBELA 50 URTE BETETZEAN ZEMEN-DIKO «ZER» ONEN BIDEZ SEKULAKO OSPAKIZU-NAK IZANGO ZIRALA ARRATE'N IRAGARRI GEN-DUAN, BAIÑA AZKENENGO MOMENTUAN ATZE-RATU EGIN ZIRAN OSPAKIZUN ONEIK.

OAR ONEN BIDEZ JAKIN ERAZI GURA DAU-TZUEGU GABONILLAREN 8'AN OSPATUKO DALAEGUN AUNDI ORI ARRATE'N.

GABONILLAREN 8'AN DANOK ARRATE'RA, EI-BAR'KO ZAINDARI NAGUSIAK ETA EUSKALERRI-KO TXISTULARIEN ZAINDARIAK MEREZI DAU TA.

ARRATE'ko AMARI BERTSO BIArrate'n agertu zan argidun izarraeuskaldunen zaindari Amalxo samurragura ba'dogu euki amaren eskerraegin daiogun danok maitasun agurra.

Arrate'n zaude beti gure zai gau la egunzure laguntza Ama bearrezko gendunbeti izan gaitezan euskaldun fededunArrale'ko izarra egiguzu lagun.

Arrate'ko Ama: Eibar'tarreneta txistulari guztien zaindaria

6

Iztegi Berezia: Guri komeni jakuna lortu gura dogunean

erabiltzen dogun berbea.: Politiko-taldeen zabalkundea* jartzeko*

lekua.: Bilbo'ko eguneroko ogia.: Ura lez artzen dan edari baltza.: Gure mendietan gero la gitxiago agiri*

dan zugaitza.EUSKAL-ADITZA* : Euskaldun barriok geiago ikasi bear doguna.ZERU GARBI : Estilxu'ren abesti baten izena.

Euskaldun barri

ERRI

ORMA

KUTSADURA*ARDAOPAGO

EUSKALDUN BARRO

ARIN -ARINIZTEGIA

Esan daikegu = podemos decir

itxas-adar = ría

nabailu = advertir, obser-var

azlerin = examinar

neurtu = medir

asiera = principio, co-mienzo

zalelasan = afición

ulsune = hueco, vacío, ba-che

garrantzi = i mportancia

giro = ambiente

esango zeuskio = le dirías

zoragarri = encantador

zabalkunde = propaganda

jarri = poner

kutsadura = contaminación

agiri izan = aparecer, dejar-se ver

euskal-aditza = verbo vasco

«Euskaldun barri» orrialdebi oneitako irakurle guztieita batez ere euskeraz ikas-ten diarduen guztiei urte on-tako amaiera zoriontsu batopa dautzuegu ta ia lastereltzen jakun 1980 urte ba-rriak, poza, adizkidetasuna,zoriona ta askatasuna ekar-tzen dauskuzan.

Guk, gure aIdetik, Bizkai'ko euskerearen alde ekingodogu jo ta ke.

Zorionak.

ZANGRONIZ

7

GOMUTAKIA

PASIOTARRAK ElJAIAK

Bilbo'n, Deustu deritxon auzo-unean, Pasiotar lekaideak eurenetxea dauke. Gure irakurleenartean guztiz ezaguna dogu, gu-da-aurretik eta guda-ostean ainospetsu izan dogun San Feli-zisimo'ren konbentu au.

Aurten euren Bilbao'ra etor-tearen eungarren urtea dogu etapasiotarrak, erriagaz batera,poztasunez ospatu dabe egungogoangarri au, batez be iru-rren gogotsu baten, urrillaren17'tik 20'ra.

ETORREREA

Mendizabal'ek, jakiña danez,lekaideak España'tik kanporabialtzeko agindua emon ebaneta lekaideak berriro erdi-ugar-te onetara sartzeko askatasunalortu ebenean, pasiotarrak izanziran lenengotarikoak sartzen.

JAIETARA DEIA

Ospakizunaren jai oneik os-patzeko, aurretiaz izparringi ta

irratien bidez erriari barriaemon jakon.

Benetan, eun urteko kondai-rea gogoratzeak merezi ebanolako dei zabala ta berarizkoa !

Egokia zan egun oneitan pasio-tarrai oroipena ta esker onaagertzea!

BIZKAI'TIK ZABALTZENLekaide oneik 1879'an eldu

ziran erdi-ugarte edo «Peninsu-la» onetara eta gero 1880'anDeustu'n egin eben Lekaide-etxeguztien ama dan etxea.

Gero, Deustu'tik urten ebenArabara, Naparroa'ra ta Gali-zia'ra, eta erki onetatik sortuziran España'n diran lekaide-erki biak.

EGO-AMERIKETARAEta erki bakoitxetik lekaide-

taldeak urten eta Ego-Amerike-tara joan ziran: Txilera, Ar-jentiña'ra, Mexiko,ra, Kolonbia'ra, Ekuador'era, eta abar... etaan diardue apostolu-lanean.

ERRI-MIXIOLARIAKBaíña Oraín gogoratu dagi-

guzan, lengo gizaldiaren azke-nean eta oraingoaren aiseran,Bizkai'ko erri txikietan pasio-tarrak emoten ebezan mixiñogogoangarriak.

Gogoratu dagiguzan aita 1(e-lemente, aita Martin, eta aitaEladio, gogo gartsuz eta Jain-koaren Espirituz beteriko gizo-nak ! Eta zenbat beste pasiotar,orrein irudiko ta oiñordeko !

Kementsuak, indartsuak etagogo gartsukoak mixiolariareek !

Eta ez ziran eurak bakarrik,Frantzisko'tarrak eta Karmeldarrak be eurakaz lan au egiteneben, Bizkaia'n Jesukristo'renBarri Ona zabaldu ta irakas-ten.

DEITUEN TALDEAKZiurki, euren apostolu - lan

onen ondorenetariko bat, Jaun-goikoaren deia entzun eta ja-rraitu eben asko ta askorenuzta ederra izan da, batez beguda-aurreko urte areitan lo-ratu ta garaundu ziran gizondeituak.

Eta Bizkaia'n daukagun kris-tautasun oargarria, zati on bat,lan arein frutua da.

EUSKEREAEuskera ederra izaten zan,

adieraztzaillea, ulerterreza, era-bilten ebena. Apainduri larregibarik, errietan entzuten zan eus-kerea bera, iñoz erdel itzak era-billi arren, atzizkiz eta joske-raz, gaurko euskera batua baiñoederragoa.

IRURRENAIrurren au zeaztuteko artu

dogun asmoari jarraituz, goizeta arratsaldez eungarren ur-tebetetza oneri buruzko berbal-diak egiten ziran.

—8—

GOMUTAKIA

UN URTE BILBONArratsaldeetan, eguneko lanak

amaitu ondoren, pasiotarren er-kietako jaupariakaz egiten ziranmezetan, Gotzain bik eta Pa-siotarren Lagundiko Buru-Na-gusiak artu eben lekua.

Bere izen-egun eta Pasiota-rren Irasle santuaren egunean,aita Paul Boyle Pasiotar guztienNagusiak, meza onetara etor-teko asti apur bat atera al izaneban.

Izenpetzen dauan eta Mezaorretan egon zan albistariak,jaupari-talde aundia ikusi ebalaesanez gaiñera, eusko-ekintzabi berezitu gura ditu.

AURRESKUA

Lenengoa, meza-barruan mu-tiltxu batek egindako aurres-kua.

Onen antzeko aurresku askoikusi dodaz, baiña au be bera-rizkoa izan zan.

Iru edo lau eratakoa zala ustedot, baiña ain polito eginda,dantza-teknika orren garbiz, au-rreko guztiak lilluratuz eta zo-ratuta lez egoteraiño

Benetan ikusgarria amar-amaikaren bat urteko mutikoa-ren dantzea: «Artazika ta mo-rapilloka bere anka bizkorreztxilibituaren soiñu arin bateklagunduta, atzera ta aurrera, tagora-goraka eta milla jira-bi-raz».

«IKAS-AMA»

Bigarrena, Meza-ostean, Ikas-Ama Abes-taldearen jardunketa.

Ikas-Ama taldea gure pasio-tarrena da eta abots zuriduna.

Aita Paskal, Barturen organu-jotzaille, musikalari, eresgille,Abes-Batz zuzendari entzute-tsua dogu Euzkadi'n, batez beEuskal Meza Orkestaratuagai-tik. Orixe zan artezle.

Aita Paskal Barturen izatezBakio'ko semea da eta bere

erti-lanen aipamen bat baiñogeiago egin dira gure ZER al-dizkari onetan.

ABESTI TA ABOTS ONAK

Baiña Ikas-Ama'ri buruz ezdot uste iñoiz oroipenik egindanik, eta egin ba'da be bidebatez, beste gairen bat azaldu-keran izango zan.

Baiña Ikas-Ama'k merezi dauaipamen luzeago ta argiago bat.

Bizkaia'n ezaguna da sarritanagertu dalako, eta Euzkadi'ko

beste eskualde batzutan be bai-etz uste dot.

Abesti-sorta ugaria daukalakoeta bere abotsak onak diralakoda ezagun.

ABES-MAILLAKEmakumeen abes-maillak gi-

zonenak baiño zabalgune aun-diagokoak ei dira.

«Ikas-Ama»'k bere abeslariguztien artean edozein abes-batzeri zeingeiagoka orretan ira-

baziko leuskiola uste dot.Eta dana esatekotan, batzutan

findu, zolitu ta liraindutean uts-une batzuk agertzen ditu, astigitxi aurkitzen dau ta, ez dabeti eltzen eldu al dauan mai-llara.

AMAIA

Eta amaitu zan ekiñaldi politadiñogun egun onetan, dana eus-keraz.

Aita Boyle Pasiotarren Na-gusiari izpillua baiño dizdira-

tsuagoa zan zidarrezko errati-llua eskiñi eutsoen.

BOYLE AITAREN AGURRA

Boyle'tar Paul bere jesarleku-tik jagi zan eta itz egoki batzukIparrameriketako izkuntza in-gelarrean, gatz aundiz iñozala,itzal aundiko lagunarteari ba-rre eragiñez amaitu zan eunga-rren urteko ospakizun ederra.

LETONA'k

- 9 —

OITURAK

JAIO -BARIAPOZA TA BATEOA

Jaio barria etxeko poza da. Leen be ala izatenzan. Baiña, pozaz gaiñera, etxeko ardura bebai. Nor ez da arduratzen umetxu baten osasunazedo biziaz?

Onez gaiñera, umea leenbaileen bateatzckooitura be ba-zan euskaldunen artean.

Gaur egunean oitura au ez da jarraitzen;ilteko leengo beste arrisku be ez dogu, eta taldekabateatzen díra.

Izan be, gure siñiskerak alkartu egiten gaitueta alkartu egin bear gaitu. Sentzu ori dabegaurko taldekako bateoak.

* * *

LEN BAIT LENOrain urte batzuk, ostera, ez zan orrela:

jaio eta egun gitxi barru bataiatzen zan umea.Zergaitik?Arrazoi bereziak ziran.Leenengo eta bein, aurrerakuntza aundirik

be ez zan eta ume asko eta asko il egiten zalako.Beraz, ez eben nai bateatu barik umerik

ilterik. Onetan siñiskerak be bere eragiña eban:bateatu barik il ezkero, ez ei dira umeak zerurajoaten, linbora baiño.

Siñiskera au dala eta, bateatu barik iltzenziran umeak toki berezi baten lurperatzen ziran:etxe ondoko baratzean edo etxe-alde bateko itu

-ginpean... Ez ebezan etxeko illen ondoan lur-peratzen.

* **EGUN AUNDIA

Bestalde, bateatu baiño leen umeei ez ja-ken mosurik emoten, oraindik ez zan Jaungoi-koaren semea eta.

Baiña onetarako ba-zan beste arrazoi bat be : sor-giñak kalte aundiak egiten eutseezan bateatu ba-rik egoten ziran umeei. Sarritan il be egitenci ebezan. Bildur au zala eta, leenbaileen ba-teatzera eroaten ebezan.

Bateo eguna, beraz, egun aundia izaten zaneta da. Egun orretatik sendia zoriontsaugo etanasaiago bizi zan.

* **

AITA-AMABITXIAK

Siñismen arazoetatik kanpo, bateoak beste arlobatzuk be ba-dauz.

Esate baterako, aitabitxi-amabitxi izatea, jaiobarriaren izena, gozoki banatzea, eta abar, etaabar.

Ikusi: aitabitxi eta amabitxi ez ziran edonorizaten. Ia geienak oitura au jarraitzen eben:

leenengo seme edo alabaren aitabitxi-amabitxiakaitaren aldeko aitata eta amaren aldeko amomaizaten ziran; bigarren semearenean, beste aitita

-amomak. Onein ostean, osaba -ixekoak, legusu-lengusiñak, eta abar.

Oitura au naiko ondo jagoten zan. Baiñaba-zan salbuespen bat: bizitza txarreko pertso-nak ezin eben izan.

* **ADISKIDETZEA

Aitabitxi -amabitxi izatea, ba, kategoria aundiazan. Askok eta askok nai izaten eban izan. Baiñatxanda itxaron bear zan.

Ukatzea, barriz, pekatu zan, eta, beraz, danakonartzen eben betebear au.

Onela egitea zerurako be ba-zala uste izatenzan erri askotan : ama baten iru seme-alabarenaitabitxi edo amabitxi izan ezkero, zerua ziuregoan.

Bestalde, betebear au adiskidetasunerako bideabe ba-zan: sendi barruan asarratuta ba'egozan,aitabitxi -amabitxitzarako aukeratu ezkero, adis-kidetu egiten ziran.

* **IZENA

Izena aukeratzeko be jokabide bereziak ziran.Abizena ez galtzeko aalegiñak egiten ba'ziran,

izenagaz be bardintsu gertatzen zan, leen se-meagaz beintzat.

Au izango zan biar-etziko etxeko oiñorde.Beraz, izena eta abizena, biak, zaindu bear ziran.

Onela, sarritan, aitita «Pepe Anton» zanean,onen leen semea eta loba zaarrena bardin deitzenziran. Ona emen iru: Pepe Anton Zaarra, PepeAnton gaztea eta Pepe Anton txikia.

Beste batzutan izena aukeratzea aitabitxi etaamabitxiren arazo utsa izaten zan. Biok bakarrikasmatzen eben eta iñori be ez eutsoen esateneleizatik etorri arte.

Onela sendi barruan ez egoan eztabaidarik.Eleizatik biurtzean, esaten eben, eta kito.Baiña ba-egozan beste jokabide batzuk be:

esate baterako, eguneko santuaren izena edoaurreko baten izena jartzea, eta abar.

*

OSTEAN JAIBateo ostean txokolatada bat edo jatordu bat

egíten zan. Ostean senditar pillo bat izaten zan.Emagiña be joaten zan. Adiñekoak jaten ebenbitartean, umeak kalean ibiltzen ziran bateokogozokiak jaten. A zan poza!

Ona emen ume eta adiñekoak pozez itxaroneta ospatzen daben eguna.

JOSU LEGARRETA

— 10 —

KONTU-KONTARI

GABON -SARIA«JAIOTZA»

Ondarru erriko umetxuakerrondan ibilten dira Gabonarratsaldetan, beste Euskale-rriko umetxu asko lez.

Kale bakotxak atondutendau bere taldetxua. Eta etxez-etxe doaz gero kantari, Ga-bonsariaren eske.

Aste bat aurretik, asi diraGoenkale'ko umetxuak euren«jaiotza» gertauten. Gorka daeuren kapitan edo buruzagi;eta onen etxeko sotoa biurtudabe euren zeregiñetarakolantegi.

Artu berton dagozan ol zarbatzuk, eta laster egin dabeartzain-txabola-antzeko bat.Eta age sendo bi egotzi dau-tsoez urren, euren eskuetaneroso eroateko.

Aitor'ek bere etxeko Jesusseiñaren irudia dakar gero;Iñaki'k, Andra Maria'rena;Mikel'ek, san Jose'rena; An-ton'ek, idiarena; Peru'k, as-toarena...

Eta arin eta egoki ta ondoantolatu dabe, guztion ar-tean, Jesus'en «jaiotza».

«ERREZA ALA KANTA?»

Eta asi dira eskean, aterikate.

Atea jo, ta auxe esaten dabe:Erreza ala kanta?

Etxean dolurik ez ba'dago,«kanta» erantzuten dautsee.Eta an dolurik ba'dago «erre-za». Eta «Aita Gure» bat esa-ten dabe olakoetan.

Etxez-etxe, kanta ta erre-zaz katanarrua naiko beterik,

eldu dira azkenik Xarguku'ra. Eta auxe diñotse Gorkakbere lagunai:

Gogoratzen zaree zelangoarrera egin euskuen, igaz,emen?

Bai gero-erantzun eutsonIñakik-Intxaurrak eta saga-rrak emon euskuezan, etabost ogerleko, gaiñera.

Aurten ez joagu gitxiagoizango!

Tan-tan, atea jo, ta gizonaurten jaken igazko bestera.Eta Gorkak, teldeburuak, er-di-lotsa erdi-zur...:

—Kanta ala erreza...?

Eta iñungo erantzunikemon barik, etxe barrura zansartu gizona. Eta an datorgero, bere emazte Miren'egaz.Eta auxe esan eutsen onek es-kekoai, erdi-illun erdi-argi:

—Sartu, sartu barrura.Eskekoak euren jaiotza so-

lairuan itxi, eta aurrera-kei-ñua egin eben.

Ez, ez... ! Jesus'en jaio-tza ta guzti etorri!

«UMETXUA LO-ANTZEAN»

Gela bat pasa, pasa bes-tea..., ta etxeko jantoki zaba-lera eroan ditu etxeko-an-dreak geure mutikotxuak.

An sartu, ta... au arriaga-rria ! Umetxu bat ikustendabe seaskan lo-antzean. Etaba-dirautse etxekoandreak:

Kanta, mutikotxuok !Bai baiña..., itxartu egin-

go dogu umetxua... !—Ez bildurrik izan! Gaur

goizean itxi ditu betiko berebegitxu ederrak !

Erreza, beraz...?

—Ez, ez..., kanta. Ez jakeerrezatzen aingerutxuai, kan-ta baiño !

Eta au esanik, bere ilbarri-ko seintxua besoetan artu,ta mutikotxuen jaiotzan ipiñieban: an, Mari ta Joseperenerdian, eta Jesus Jainkoarenondoan. Eta ba-dirautso, ba-rriro, Gorka'ri:

Ea, kanta!...

Zer kanta, baiña... ?

Zuen kantarik ederrena.

«UME EDER BATEN BILLA»

Eta asi dira errondakoak:malkoak begietan, eta zoti-ñak eztarrietan:

.Aur eder baten billagabiltza zoratzen;izarrak esan digugaldetzeko emen.Jaungoikoaren Errimaite Jerusalen:esan zaiguzu lasterJesus non jaio den.

Mutikotxuak kanta bitar-tean, Miren ta Xargu, il ba-rriaren gurasoak begi bustiakzerurantz jasorik egozan oto-izlari. Eta olan esan eutseen,kanta amaikeran, etxekoan-dreak mutiko kantariai:

—Eskerrik asko, mutikuok !Zuek izan zaree zeruetakoaingeruen mandatari! Zuekekarri dautsozue, gaur, gureetxe oneri benetako zoriona.Gaur jaio da lurrean zerue-tako Jauna; eta gaur jaio dazeruetan geure erraietako se-intxua.

ESTONBA'tar Mañuel'ek

— 11 —

ELEIZEA

NAIBAGETUEN BAKEGARRIABADEEN ALDE

Abade batek abadeatzaz itzegitea ez da gauza atseginga-rria, baiña, noiz edo noiz, itzori eginbearrean gagozala de-ritxat.

Parkatu ba irakurleok, neu-re gaurko idazkitxo au abadea-ren alde izatea.

* * *

ALPERREKOAK?

Or emen, sarri ta geigotanentzun oi da: Zertarako aba-deak? Gauza onuragarririk etcdakar abadeak gizadiarentzako?Ez ete dira alperrezkoak? Eurakbaga, ez ete litzateke erria obetoibiliko?

Ori beti esan oi dabe siñes-bageak eta lurreko bizitza ba-karrik barri dabenak.

Oraingoz tamalez, orixe ber-berori, ao zabalka, diñoe cliztaraskok bere.

* * *

ONURA BAT

Ez noa ni abadeak gizadia-ri egiten dautson on guztia izen-tatuten, nire idazkitxo au az-ken bakoa izango litzatelako.

Abade zintzoak gizadiari ekar-ten dautson onura bat baka-rrik izentatuko dot emen.

Auxe da bera: «Abadea nai-bagetuen bakegarria da».

* * *

ESAN - BEARRA

Mundu onetan gizaki guztiak,bein edo geiagotan susmatzen

dabe, curen barruko naibageta kezkak besteari agertutekobear edo premiña.

Bere barruko bor - bor kez-kak besteari esanagaz asetutenda gizona.

* **

NORI?

Baiña beste bateri norbera-gan borbor irakiten dagozan kez-kak esateko, onek uste osokoakizan bear dau, bestela iñor bereez da ausartuko beste bateribere barruko arazo ta naiga-beak azalduten. Beste au isillata zintzoa ba'da, orduan baiuste osoaz bere biotza zabal-duko dautso oso osoan.

* * *

USTE OSOAZ

Erriak ba-daki abade zintzoakba-dakiela besteen naibageak en-tzun eta isilduten.

Ori jakiñik, gizakiak geienbaten bakearen billa uste taitxaropen osoaz, euren kezka guz-tiak asaltutera abadeagana urre-ratuten dira.

Zenbat orrelako gizon, an-dra ta gazte samindu ta kez-katuak, autorlekuan, eliz-gelanedo beste edonun abadeagan aur-kitu daben bakea ta atscde-na!

* * *

LAN ASPERGARRIA

Abadearentzat lan au asper-garria da askotan, baiña zintzodanez eta Jaunagan daben si-ñismenaz indarturik orduak eta

orduak emoten dauz mundu-ko naigabetuen negar eta kez-kak entzun ta eurai laguntzata bake pozgarria emotearren.

BEARTSUEN ALDEZenbat ezkonduen arteko ez-

tabaida bigundu ete ditue aba-deak! Zenbat gazteen gora beralarri baketu eta argitu, ordai-ñik baga, eta isil-isillean! Gai-xoen miñik ume zurtzen etatxiroen bear ta larrritasunak eba-tzi ta atondu!

* **

URDIRATASUNA

Oraintsu ondiño, Sikologo taSikiatra jakitun bik irratiz iñoen:Gure lana geroago ta aundia-goa da. Lenengo ta bein ge-roago ta andra ta gizon geia-go dira kezkaz eta larritasunezbeteak. Oraingo bizitza-erea la-rriagoa dalako, bizitza arintasu-nez ta zorabioz betea, baíñabeste aldetik len olako kezkakaurtorlekuan abadeak atondu-ten ebezelako eta guk baiñomerkeago. Orain geienak autor-tza aldebatera ilzirik gureganaetorri bear baketuteko ta osa-tuteko.

* **

ONURAGARRIAbadearen lan au ez al da

onurakorra erlejiñoari dagokio-nez eta gizontasunari dagokio-nez?

Or dozue abadeak gizadiariemoten dautson laguntzearen ira-garte ta erakusgarri txiki bat!

ZAR-GAZTE'k

— 12 —

GIZAUNDIAK

BARANDIARAN'GO JOXEMIELSAN MARTIN TXIKI

Ba-da Ataun'en ipuin zar bat: San Martin Txiki'renipuiña.

Ipuin onek diñoanez, antziñako kristau santu onek ostueutson bertokojentillari ainbat gauza ta tresnaren asmapena.

Gari-azia ostu ei eutson, bein, auzoko jentillari; etaolan sortuerazo ei eban geure arteko nekazaritza.

Burdin-zoldaketaren berri kendu ei eutson, beste bein;eta olan asi ei zan burdigintza, gurean.

Gaztain-orriari oarrez egoteko esan ei eutson, bestebein; eta gaztain orrien koxkaz oarturik, lortu ei ebanlenengo zerrea.

PERUNEZAR'EKO APAIZ TXIKIBa-da Ataun'en, onen sen eta asmotako beste gizon bat;

bere erritarrak «Perunezar'eko apaiz txiki» esaten dau-tsoena. Aoz-aozko artu-emonak ei ebazan San MartinTxiki'k bere auzoko jentillakaz. Perunezar'eko apaiz txi-kiak olangorik ezin, eta areen illarri ta kobetako ondo-moko zarren bitartez diardu eurakaz.

Aurrera begira ta gerorako gauzak lortu ebazan MartinTxikik. Atzera begira, barriz, eta len euskaldunen zer-zelangoak ikasi ebazan apaiz txikik.

Zelan...? Bere erriko artzain batek « Jentillarri»eritxon trikuarri edo dolmena erakutsi, ta an eortzita egozalaantziñako jentillak esan eutson.

Bai...? Atxurra artu, ta atxurketan asi zan, bereala,Ataun' go abade txikia. Eta egia: giza-azur, arrizko tresnata lurrezko zatiak ugari topau ebazan. 1917 urtea zan.

KOBETANAmaika trikuarri ta koba-zulo aurkitu ta aztertu dauz,

arrezkero, gure abadeak. Berak egin dauz ots andiko, mun-duko jakintsuen artean: Baltzola, Axlor, Ekain, Santi-mamiñe ta... koba-zuloen euskal izenak.

Eta zer esan ete dautsoe geure abade txikiari kobaorreetan aurkitutako ainbat ondo-mokok? Ez garala eus-kaldunok iñundik etorritakoak... Berton sortuak garala...!

Noz...? Orain amalau milla urte, gitxienez.Zelan, baiña...? Gizonezko iru gar-azur topau ebazan,

bein, Urkiaga'ko koban: bat orain ogetabost milla urtekoa,ordun Europa'n bizi zan, Kromañon-giza itxurakoa;urrengoa, orain ogei milla urtekoa, erdi kromañon erdieuskaldun zana; eta irugarrena, orain amalau milla urte-koa, oraingo euskaldunen antz-antzekoa.

Europako beste lurraldetan galdu egin zan kromañon-enda ori. Eta emen, apur-apurka, oraingo euskaldunenitxurara antzaldatu zan.

ATX-MARGOZKI

Kobetan jasotako arri ta azur batzuk landuta dagoz.

Naiko, ondo ta antzetsu landuta, gaiñera. Piztien irudibitxi dira alango asko.

Baiña, koba orreetako arrigarririk arrigarriena, bertakomargazkiak dira. Santimamiñe, Altxerri ta Ekain kobetakomargazkiak dira miagarrienak. Zaldi, bisonte, artz taauntzen irudiak dira aipagarrienak.

Gure arteko «museo» ospetsuenen margazki zarrenakorain bi milla urtekoak dira; eta gaur goizekoak, zeinbakoedo erti-astraktukoak. «Neolitiko» (orain bost milla urte),garaian erabillen, barriz, geure aurreko euskaldunak zein-bako ertiera bici, bizkor eta azurtsu ori. Eta orain ogeimilla urte baiño lenago asiak ziran, gauzak diran lezadierazten. Amaika margazki «realista» edo zeindun ederageri da gure koba zar orreetan.

IPUIÑETANAinbat ipuin, elezar eta oitura bitxien barri be ikasi

eban bere or-emengo ibillaldietan... Euren zepa ta apurre-ria, kobako lurra galbaietan lez, ondo eralgi, ta areenesangurak azaldu ebazan.

Orrela, agerrerazo ebazan Mari jainkesa, aren semeAtarrabi ta Mikelats, Olentzero, Gaueko, Basajaun,Lamiñak, eta...

Orrela, jaso ebazan kristautasuna emen noz eta zelansartu zaneko ainbat zertzelada: V, VI, VII gizaldietan,Araba, Araoz, Udalatx... kobatan bizi zirala eremutarkristauak; Jentillen iturri ta leku santutan eginda dagozalaainbat ermita; ta abar.

Orrela, ikusi eban «Etxea» dala gure bizitoki, lantegi,eliza, illarri, ta legediaren ama...

EUSKERAEz dau euskaldunak, amalau milla urte oneetan, bere

soin-itxurarik aldatu. Aldatu ete dau bere izkuntza?Gure antziñako tresnen izenak: AIzkora, Alzturrak,

AIT Zur, Alzto, ta abar..., aitz edo arri-aroan egiñakdirala adierazoten dabe.

Zaldi, aari ta bei gorrien ipuiñak, bestalde, piztiorreek margoztuta dagozan kobai buruz diardue, geienetan;koba orreetan dagozala gorderik, diñoe olango ipuiñak.

Gure bertsolaritza, ta azti-itxurazko ainbat kantaZarrek be orduko kutsu agiria dauke.

Ziur-ziur dago, beraz, arri-aroko izkuntza dala geureeuskera; eta orain amalau milla urteko len euskaldun areeksortua, nunbait!

* **

San Martin Txiki, Perunezar'eko apaiz txiki... Gizatxiki, giza bitxi... Ataungo aztizko giza bitxiok azaldudauskuez euskaldunen izkutu-mizkutuak.

URKIOLA'k

— 13 —

OITURAK

OLENTZERO ETADONIANE JAIAK

Gaur jai egun bi oneik kristiñautzatdoguz. Jatorriz, ostera, ez dira orrela; norkdaki nor zaan olentzero?

Ezin dogu ukatu jai egun onein garrantzia.Batzuk urtearen erdian ospatzen dira; bes-teak, azkenaldian. Beraz, udaburuan eta ne-guburuan. Eta emendik gure ondorioa: eguz-kiaren omenezko jaiak dira.

Jesukristo-aurreko dokumentoetan ager-tzen danez, illargi bete egunetan euskaldu-nak jai aundiak ospatzen ebezan. Bere orne-nez dantza eta dantzan ibiltzen ei ziranetxeko atarian.

Udaburu eta neguburuko jaietan, ostera,suak egiten dabez. Oneik eguzkiaren orne-nezkoak dira.

Eta emendik beste ondorio au: eguzkiaketa suak, aintziñako euskaldunentzat, zeri-kusi berezia dabe.

Eguzkia bizien argia eta poza da.

Onela arratiarrak: «Gaur poztu nauzu;biar be etorri, mezedez».

Eta suak be eguzkiaren antzeko indarradau: berari esker gaizkiñak ezin dabe kal-terik egin, ez etxean, ez soloetan, ez abel-tegian.

Onela ikusirik, geroago aitatuko doguzanoitura batzuk errezago ulertuko doguz.

Gaur egun, oraindik, Doniane jaiak osoezagunak díra eta Euskalerri osoan egiten dira.

Zaarrak eta gazteak, danak, inguratzendabe su-tokia. Auzo inguruetako sugarrieta oial zaarak pillatu ostean, su aundiakegiten dabez. Sugarra dagoan bitartean, umezaratak, abestiak, dantza-korroak eta abarizaten dira. Ostean, banan-banan su gai-ñetik saltoka ibiltzen dira. Onela egin ez-kero, esaten dabenez, urte barruan ez dagaisorik izaten.

Abereekaz eta soloetan be bardin egi-ten dabe: abereak su gaiñetik edo ingurutikigaro ostean, autsa soloetatik benatzen dabe.Onela izpiritu gaizkiñak alde egiten ei dabe.

Neguburuko jaietan be jokabide bardi-ñak ziran euskaldunen artean. Egia esan,Araba'ko erri batzutan izan ezik, gaur ne-guburuko suak oso erri gitxitan egiten da-bez : Geienbaten su oneik etxe barruan egi-ten dira. Baserrietan enbor aundi bat erre-tzen da. Su onek izen ezbardiñak daroaz:«Enbor sua», «Gabon subilla», «Gabon zu-zia» eta abar.

Erri batzutan Gabon Zaarrak igaro arteiraun arazten dautsoe su oni. Ostean, etxekoatarian eta kortan jartzen dabe, autsaksoloetan bananduz.

JOSU LEGARRETA

— 14 —

OITURAK

OLENTZEROAurreko irakurgaian «Olen-

tzero»'k jai egun batzuk adie-

razoten dauskuzala esan dogu.

Jai egun orreitatik pertsonaje

bat sortuko da. Baiña bere nor-

tasunaz gitxi dakigu. Izena beca

be Euskalerriko alde batzutan

ezagutu be ez da egiten izan.

Azken aldi onetan zabalkunde

berezi bat izan dau eta ezagun

jaku.

Gaur Olentzero Gabonetako

pertsonaje bat dogu. Gabon jaiak

eurak be beste sentzu bat dabe.

Jatorriz Eguzkiaren omenezko

jaiak izan arren, gaur Kris-

toren jaiotza ospatzen dogu.

Baiñia... llar da gure Olen-

tzero? Zer da? Noizkoa da?

Zelangoa da? Zer adierazoten

dausku? Goazen zatika azter-

tzen.

Naiz eta izen ezagunena «Olen-

tzero» izan, pertsonaje onek izen

bat baiño geiago dan: Olen-

tzero, Olentzaro, Onentzaro,

Orentzaro, Olesaro, eta abar.Dana dala, bat zein beste era-

billi danok ulertzen dogu gauza

bardiña. Izatez, ez da Euska-

lerrikoa bakarrik be. Beste la-

terri batzutan he ba dira an-

tzerakoak. Adibidez, or dogu

«Noel» Jauna : bakezale, barri-

emalle.

Zer edo zelangoa da? Batzu-

rentzat ikazkin utsa da; men-

dian bizi da. Onela diño abes-

tiak:

«Olent.:ero joare zaigu

lanera mendira...»

Beste batzurentzat gizon ika-cagarria he ha da: bere begiak

gorri-gorriak dira. Irugarrenen-

tzat goseti ase eziña da, jatun

amaigabea. Beste askorentzat bil-

durgarria: goizaldeetan edozein

tximinitik beera jatsitzen ei da.

Tximinia edo sukaldea zikin aur-

kitu ezkero, etxckoei kalte aun-diak egiten ei dautsez.

Janzkeran be ez dago bar-

dintasunik: erri bakoitzak bere

erara jantzen dau pertsonaje au.

Alan be, danok gatoz bat one-

tan: Gabon Jaietako pertsona-

jc berezi bat dala, mendianbizi dala eta Jesus L mearen

Jaiotzaren barri emotera jatsi-tzen dala errira.

Baiña, barri au gora-beera,izaki au gazteak euren jolese-tarako be erabiltzen dabe. Pan-pin aundi bat egiñaz, etxeriketxe diru edo janari eske abes-tutzen ibiltzen dira. Ostean, suaemongo dautsoe. Erri batzutanpanpiñaren ordez, gazte bat era-biltzen dabe Olentzero jantzi-ta. Ikatzez baltzitu ostean, lagu-nak lepoan artuta eroaten dabe.

Eguzkia naiz Kristo Jaungoi-kotzak artu ; Gabonak jai egu-nak doguz : urte barruko jai

garran tzitsuenak.

Ikusten dogunez, udaburuko

eta neguburuko euskaldunen jo-

kabideak bardiñak ziran, elbu-

bardiña eben. Bear bada

su oneitan ezbardintasun bat

ikusten dogu : gaur udaburuko

suak egun baten bakarrik egi-

ten dira ; neguburuan, ostera,Gabon Zaarrak igaro arte. Zer

pentsatu onetaz? Ez dakigu. Zinc-

tasunez auxe bakarrik esango-

dogu : eguzkiaren omenez egitenebezala.

Su onen garrantzia ulertze-ko, euskaldunen artean bestepentsaera bat be ba-dogu. Eus-kaldunarentzat laratza gizonentestigu eta epaile da. Negu-buruko jaietan sendia «Gabonzuzi» onen inguruan batzartzenda. Laratzak danen barria dakieta epaile biurtzen da. Onetaneguzkiaren beraren birtute bar-diña dan: eguzkia «jaungoikoa-ren begia» dala esan ba'dogu,laratzaz be bardin esan beardogu. Biak dakie gizonaren ba-rria eta biak doguz epaile.

Sua eta eguzkia, gizonaren

poz eta argi.

Josu LEGARRETA

ru

— 15 —

LEMONIZ ARGITAN...?Basorda, kantauri itxas ertca...

lIillaak urteetan ixilikgure bizitzan bici izan zarabaset.re., inguraturik.

Itxas ertz maitagarria .^ üran._-lrkait.,ak... gordelekua...

gurbizti or/eŕak magalean...

toki !catrina /ald ia.

Babes ederrena zirudizuu,

gizonak maitatu ala,zer egon zure barne ingu ruan,

.zoramena eriola.'

_-lrkaitzak, arriak ta zuloak

uren, gaiiuez, ingurua,balira indar berezia zeunkan

itxas cabal aüiakua.

Ií'antauri eriza, beti ; izan zaraitxaso ur odoltsua,aize gogorrak astindu zaitu,sarri, orio ta obra.

Basorda, arri ta ur gogorra,ekaitzen bildur gabea,oiieztarriak zure erraietan

izanik eriotzea.

Denporalari eutsi deutsazu,

u gari aipegi emon,gaurdaüua, zutik, dirauzu

gune itxas ertzeko Sanson.

Itxasoa, sarri, ikusi dozueoiireztarriz, trumoiz dardaraz,

ezpataz zaurituta bezalaodol baltzetan iltzear.

Basorda, magal ortan ebiltzanbildots onak belarretan,

amets gaiztorik gabe, pozetan,

artzaiñak goiz arratsetan.

Gizonak jun díra Basordara,kantauri bazter maitera,

bakearen sabe/ nausi ortaneztabaida sortutera....?

,Vuklear indar eskutuzkoa

jarri nai dabe Basordan:

jakituria ez da ziurra,gizon ardurak soberan.

Argia nai dut, bizia nai dut,arrisku aundi erdian,ziurtasunge, nola, jokatueriotzako atian...?

Euzko semeen biziak dei dagi

itxaso zabal aurrian,

gizonak, entzun arrisku deia.Bizkaia il ez daitian...!

PAULIN

— 16 —

EUSKERAZALEAKLEN DIMA'N

Euskereak Dima'n egin dauan atzerakuntza, negargarria dogu.Bertatik aldendu nintzala, ogei ta sei bat urte dira.Orduan danak ekien Aitor zarrarengandik etorkien berbetea, dana zan euskerea; uts

eta putz batzuk zirala, erriko euskerea.

GAUR EGUNGaur egun, eskolako neska-mutikoen artean ez da euskerearen izpirik be entzuten.Dakienak ba-dira, erderearen eztenak baiña, zulotu ta ustuten dau euskerearen bularra.Ats-odiak zarratzen diardu.Erderaz da dana, AITA ta AMA dira euskeraz.

*•ZAMAKOLA'REN PLAZAN

Zamakola'ren enparantza-inguru-minguruetan bizi diran umeai euskerarik dakienitanduten ba-dautsezu, bai, ba-dakigu erantzungo dautzue.

Baiña BADAKIT'etik aurrera ezer gitxi!* **

IBARRA'N

Eta Ibarra... ?Auzotegi onetan be, ba, eskola bako egunetan, udan, amar-amabi ume jostatzen goizetik

gabera.Txikiak bere pozak eta asarreak amari erderaz, amak euskeraz dagio.Eta batek erdereari eta basteak euskereari ekin arren, bakez amaitzen dabe eguna,

gibelean min barik.Biar, etzi ta urrengoan be, arigintza egiteko, lengo matazatik.Noiz arte onelan, Dima'ko amak?

* **

ZORITXARREKO EZ

Orain arte onetan, eskola-umeak aitatu dodaz geienbat; eskolatik antxin baten etxeratuziran neskatillentzat be, zer-esanik ba-dogu, beste baterako.

Goietatik, eta beko baserritarra be bai, eleizará datorrenean euskeraz mintzatuko dabaiña enparantza-inguruan bizi diran zenbait amama erdeldunak doguz.

Gure izkuntza ta Erriarentzat, ez gaitean zoritxarreko izan!

LANDAJUELA'tar A.'k

IZKI - NASTEAREN ERANTZUNA

L L U'Z A S K L A OE S T Z E DA R A L A

T S L UB AZ I L L I G S 1 M 1 Z E K

A R S T J A L UA R R A T EL R Z E B = MA X Z I J

P J A N E B I UM R AS X A A P

O G O L O I I S R AD \ A L P = L L Z A DI L L T S K Z E G A S U

LA EDITORIAL VIZCAINA, S. A.-BILBAO D. L.: 2.030 - 1977