LINGUA E LITERATURA. 3º ESOHORTOGRAFÍA

OBXECTIVOS:1. Expresarse por escrito de xeito correcto, coherente, creativo e adecuado aos distintos contextos da actividade social, laboral e cultural.2. Expresarse por escrito de xeito correcto, coherente, creativo e adecuado aos distintos contextos da actividade social, laboral e cultural.3. Utilizar eficazmente a lingua na actividade escolar para buscar, procesar e analizar información e máis para redactar ou expoñer textos propios do ámbito académico.4. Aplicar con certa autonomía os coñecementos sobre a lingua e as normas de uso lingüístico para comprender textos orais e escritos e máis para escribir e falar con adecuación, coherencia e corrección.

CONTIDOS:1. COMUNICACIÓN ESCRITA. Tema 2 : Os textos e os seus tipos.2. FUNCIONAMENTO DA LINGUA. Tema 3: A Ortografía e a Fonoloxía.

Tema 6: As interferencias lingüísticas. Os desvíos normativos.

COMPETENCIAS:1. C. EN COMUNICACIÓN

- Saber escribir e Saber ler.2. C. PARA APRENDER A APRENDER

-Ler comprensivamente. -Interpretar as informacións lcas. dos dicionarios. -Autocorrección. -Autoavaliación e coavaliación.

3. C. DIXITAL E TRATAMENTO DA INFORMACIÓN-Uso de correctores ortográficos-Uso de dicionarios, de enciclopedias e de xornais dixitais.-Produción de textos propios tras a selección, análise crítica, esquematización e síntese da información.

4. C. NA AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL-Manter unha actitude crítica ante as mensaxes recibidas.-Usar autonomamente os medios de comunicación social (lectura do

xornal)5. C. SOCIAL E CIDADÁ

-Comentar de xeito crítico distintos tipos de textos (procedentes dos medios de comunicación, orais ou escritos)

VOCABULARIO ESPECÍFICO:- lingua escrita / lingua oral- escrita sintética, pictogramas, petroglifos-escrita analítica, ideogramas-escrita fonética, alfabeto-Ortografía.-Fonoloxía. Fonética.

ACTIVIDADES: 1. Realización das actividades desta unidade.2. Elaboración de definicións adecuadas para o vocabulario específico do tema.3. Traballo coa prensa cotiá.

AVALIACIÓN: A través de cada unha das actividades.

A IMPORTANCIA DA ORTOGRAFÍA

PAERCE QEU REUSTLA BSATNATE FCÁIL ITNREPERTAR NU

TXETO QEU ETSÁ ECSIRTO CAOS LTEARS DSA PAALBARS

CMABAIADS ED LGUAR, SMERPE QEU NSA PLAARBAS LOGNAS

ETSAEN BNE CLOOACADS A PIREMRIA E A ÚTILMA LTEARS E

ANS PLAARBAS CRUATS, PLOO MNEOS A PIREMRIA UO A

ÚTLMIA.

ITSO DBÉSEE A UQE CNADO LMEOS NNO NSO FXIAMSO NE

CDAA UHNA DSA LTEARS AD PLAARBA SNEÓN UQE

ENNETEDOMS ETSA CMOO NU TDOO.

ETNÓN PERÚGNOTME UE: É TNA IPMORTNATE ECSIRIBR

BNE? PRO QEU É TNA IMROPTNATE A OTROGARIFA ?

Fragmento do testamento deixado por un home que pensaba que os signos de puntuación non teñen ningunha importancia:

Deixo os meus bens ao meu irmán Xoán non ao meu sobriño Luís tampouco xamais o diñeiro será para pagar a débeda do xastre nunca de ningún modo para os xesuítas todo o dito é o meu desexo

Así foi como cada un dos potenciais herdeiros interpretou o texto:

Xoán

Deixo os meus bens ao meu irmán Xoán, non ao meu sobriño Luís. Tampouco, xa-mais, o diñeiro será para pagar a débeda do xastre; nunca, de ningún modo, para os xesuítas. Todo o dito é o meu desexo.

Luís

)Deixo os meus bens ao meu irmán Xoán? Non: ao meu sobriño Luís. Tam-pouco, xamais, o diñeiro será para pagar a débeda do xastre; nunca, de ningún modo, para os xesuítas. Todo o dito é o meu desexo.

O xastre

)Deixo os meus bens ao meu irmán Xoán? Non. )Ao meu sobriño Luís? Tam-pouco, xamais. O diñeiro será para pagar a débeda do xastre; nunca, de ningún modo, para os xesuítas. Todo o dito é o meu desexo.

Os xesuítas

)Deixo os meus bens ao meu irmán Xoán? Non. )Ao meu sobriño Luís? Tam-pouco. Xamais o diñeiro será para pagar a débeda do xastre, nunca, de ningún modo; para os xesuítas, todo. O dito é o meu desexo.

E a coma, goza de boa saúde? Leopardi escribía: "Eu, para min, sabendo que a claridade é o primeiro deber do escritor, non louvei nunca a avaricia dos signos de puntuación e vexo que, moitas veces, unha soa coma ben posta, dá luz a toda unha oración." Completamente oposta é a opinión de Marinetti que, no seu furor iconoclasta contra o pasado, non aborrecía un mundo sen Victoria de Samotracia, sen luar veneciano e sen signos de puntuación. No seu "Aeropoema do golfo da Spezia" escribía o seguinte:

"Recoñézote Voluptuosidade disolvente caricia agonía de lúgubres delicias da terra sangue remuíño de bicos lágrimas desexo horror que as cellas filtran no amor recoñézote con tal de que te fagas clara aquí baixo este vermello raio que fai do solpor un inmenso microscopio na miña potentísima inmortalidade.

Entre os dous, mellor quedarse con Leopardi, como non fixo aquel comerciante, máis confusionario que futurista, que puxo un cartel no seu comercio: "Aquí se venden impermeables para nenos de goma". Para evitar dúbidas sobre a consistencia dos pequenos clientes, bastaba con introducir unha coma: "Aquí se venden impermeables para nenos, de goma", ou mellor aínda:"Aquí se venden impermeables de goma para nenos". (Aquí me vén á mente outro cartel: "Camas para matrimonios de latón".)

A coma é un sutil pero indispensable pauciño que sostén o fío do discurso, e pausa bendita para a nosa respiración. Representa a pausa máis breve, a penas unhas décimas de segundo; a pausa máis longa está indicada polo punto; ao punto e coma correspóndelle unha pausa intermedia. A coma é obrigatoria nos vocativos ("Dime, Mario, )que pensas facer?"), ao principio e ao final dun inciso, dunha aposición, dunha expresión parentética e para outros recursos estilísticos ("Marconi, o grande xenio italiano, inventou o telégrafo"). A coma úsase tamén entre os membros que compoñen unha enumeración ("No mercado comprei mazás, peras, laranxas, pexegos e ameixas").

A coma ten unha importancia inversamente proporcional ao seu tamaño. Un grego emigrado en Ohio, relatan os xornais, depositou no banco os seus aforros, que ascendían a 774,50 dólares. Cando foi retirar certa cantidade de diñeiro, deuse conta de que, por un erro informático, a súa conta ascendía a 77450 dólares. Reprimindo no momento a súa alegría, fechou inmediatamente a conta, retirou o diñeiro ata o último centavo, sorriulle ao director e desapareceu da circulación.

Por unha simple coma, hai, sen embargo, quen perdeu a vida. Anos atrás, no pobo de Rio Bianco (Bolzano), un médico receitoulle a unha muller 1,5 pastillas de tranquilizante, tres veces ao día. Pero a coma da receita non estaba moi clara e a muller leu 15 pastillas tres veces ao día. Morreu por exceso de fármacos.

Ao contrario, algún débelle a vida a unha coma. Presentándolle ao rei a petición de gracia dun condenado a morte, o ministro de Xustiza decidiu escribir ao pé do documento: "Gracia imposible, fusilamento". Pero o soberano, clemente, tomou a súa pluma, borrou a coma do ministro e engadiu outra, de maneira que resultou a sentencia: "Gracia, imposible fusilamento".

1.- Uso dos signos de puntuación

a) Coma:

* Leva azucre chocolate patacas e viño* Sen embargo non demostraron que fosen mellores* A verdade pensaba o inspector nunca será descuberta* Eles quedaron de primeiros e nós de segundos

b) Punto e coma:

* Os libros os cadernos e os lápices están na gaveta as pinturas as láminas e os rotuladores dentro daquel armario

c) Punto:

* Pola tarde Pedro reemprendeu o camiño era tarde tiña medo de que anoitecese* Ti irás buscar ao Zalo mentres tanto nós iremos buscando algún bo vimbio

d) Dous puntos:

* Chegou tarde estropeáraselle o coche en Pontevea* Comprei o que nos faltaba para o cocido fabas patacas e un pou- co de cacheira* Díxome moi seriamente ou vés agora comigo ou non me volverás a ver máis

e) Comiñas:

* Entón lembrei o que me dixera a vella o día anterior non lle fales antes da medianoite se queres ceibar o feitizo

f) Puntos suspensivos:

* Quería quería un xelado de chocolate* Foi provocado polo aumento de enfermidades intestinais diarre- as cólera febres tifoideas

g) Parénteses:

* Cando entrei no cine era un cine de paredes húmidas e ennegre- cidas escoitei a súa voz soando con claridade ás miñas costas* Os seus irmáns Domingos Antonio e Henrique xa saíran había dúas horas cando el chegou

4

h) Guións:

* Intentei conseguilo replicou Xulio pero resultoume imposible non penso conformarme con iso insistiu Miguel se non mo traes maña podes considerarte despedido* A derradeira vez que o atopei tiña el oito anos andaba triste

2.- Acentuación

I. REGRAS XERAIS

- Agudas: as rematadas en vocal ou en vocal seguida de n, s ou ns, excepto as rematadas en ditongo decrecente (seguido ou non de s)

- Graves: as rematadas en consoante ou grupo consonántico diferente de s, n ou ns ou as rematadas en ditongho decrecente seguido ou non de s

- Esdrúxulas e sobresdrúxulas: todas

II. CASOS ESPECÍFICOS que contra- dín as regras xerais

- i e u tónicos en hiato con outra vocal acentúanse

- non se acentúan os monosílabos

- casos de acentuación diacrítica

L Non se acentúan:

- os adverbios rematados en -mente- os pronomes (salvo nós e vós tónicos)- as partículas exclamativas e interrogativas directas (si deben levalo as interrogativas indirectas: dime cánto che debo, pregúntalle ónde vive)

á .......................a dá .................... da nós ................ nos sé ................... sebésta ......... besta dó .................... do ó ....................... o só .................. sobóla ............. bola é ........................ e óso ............... oso té .................... tecá .................... ca fóra .............. fora pé .................... pe vén .............. venchá ................ cha má ................. ma póla .............. pola vés ............... vescó .................... co máis ............ mais pór .............. por vós ............... voscómpre .... compre nó ................... no présa ........ presa

* As palabras que levan acento diacrítico mantéñeno cando se unen a unha forma átona do pronome ou á segunda forma do artigo: dálle, vélo buscar, é para vó-los dous...

- Acentuar gráficamente 1:

Bo, boa, avo, avoa, viuvo, raiz, inaudito, notaria, nacionais, miudo, fiuncho, mesturei, ritmico, contou, temeu, despois, tunel, xenerico, propio, malicia, ai, hai, prohibiu. oiu, obsequio, sabera, fe, pe, san, arcaismo, isosceles, da, area, oiao, dalle, ducia, niveis, caracois, nautico, influiu, xardin, bruxeria, caracter, caracteres, carcere, neboa, habil, louvei, transeunte, bebedo, crustaceo, distraido, facilmente, el, cantico, azuis, unicamente, nomeao, )que compre que compre?, dixolle que fora

5

fora, non nos digades vos iso, el e mais alto, el e mais Xulia, fixolle un no no cordel, tirou pola pola da arbore, e para polo ai, este e mellor que aquel, )quen o dixo?, que estupido es!, atribuir, quizais, acne, atmosfera, alveolo, endocrino, elite, chofer, anodino, periodo, paxaro, parasito, reuma, ciclope, omoplata, textil, reptil, prensil, misil, argon, cripton, radon, neon, olimpiada, oboe, cardiaco

- Se ves que lle da os cartos, ven axiña onda nos a contarnolo para que poidamos amañar a situacion- No ultimo comunicado da Santa Se, so se dicia unha cousa importante: compre ser castos e puros, non hai que se deixar levar polos instintos- A sua critica a partida do orzamento para a repoboacion arborea consideroa debil: parecia que se tratase dun tema tabu - Dalle nos pes que se non vai para fora

Uxia chegou con presa a casa da chaira, mais antes xa fora a presa porque cumpria mirar se o rapaz fora darse un baño para aliviarse da tremenda calor que ia ese veran. Mentres camiñaba pensou: "compre ter tino co rapaz. Non fai mais que porme nerviosa; so acougo cando ven canda min. Ademais, non para de rubir as arbores vellas con aquelas polas podres. Calquera dia cae dunha delas e rompe os osos. Este rapaz eche o demo, ten mais anos ca curma e non me da mais que disgustos. As veces non sei que facer con el".

- Acentuar gráficamente 2:

a) A fachada da casa da a rua principal da vilab) Has de comprar as figuras que lles prometiches as amigasc) Compre falar decote para chegar a dominar ben unha linguad) Comprou mais dunha ducia de libros, mais non leu ningune) Ter do do infeliz non e tan importante como axudalof) Vivindo fora do pais sempre lembraba o que fora na terra dos seus paisg) Tiña cada dia mais inimigosh) Fixoselle un no na gorxa cando escoitou aquelas murmuracions sobre el no traballo, mais caloui) )Xa vos falaron de que tamen iriades vos a excursion?l) Temos que por as nosas peticions por escrito

- Acentuar gráficamente 3:

Cando eu era rapaz, chegou Ramon Carballo. Viña con chaqueta de tarazona forrada de baeta vermella e unha gorra con viseira de carei, como veñen os que van navegar. Tamen traia o peito tatuado, que ben lle mirei eu un paxaro cunha carta no peteiro e o seu nome debaixo. Lembrome que Ramon Carballo foi a Bos Aires e volveu sen cartos. Logo foi a Habana e non trouxo diñeiro. Despois foi a Nova York e volveu tan pobre como fora. Ramon Carballo ainda foi a non se sabe onde e non volveu mais.

Aqui compria escribir unha novela, pero eu son home de ben e non debo contar o que non sei. Pero novela haina. M. Lavalet gaña o pan vendendo restos humanos. M. Lavalet e un home arrepiante: ollos vermellos de vidro, cabelos

6

mortos de perruca vella, regos secos de suor luxada na testa, friaxe de ter nas mans e nos beizos a substancia de moitos venenos... Este home vive no terceiro piso nunha rua estreita de Paris. Un dia chamei cos cotelos a porta e entrei unha sala chea de osos humanos, alguns ainda frescos. Compoñia o comercio para medicos na sala de curiosites para cosmopolitas. Habia moitas cousas: un feto momificado ollandose o embigo, unha caveira de gorila coa sua crista de casco guerreirom, a pelica da cabeza dun chines para ser colocada nunha armadura de escaiola. Cando M. Lavalet soubo que eu era pintor mostroume unha gran colección de coiros humanos tatuados e curtidos para facer petacas e carteiras. Un dos coiros era do peito dun home representando un paxaro cunha carta no peteiro e debaixo do deseño campaba este nome: Ramon Carballo.

2.- Uso de b, v e h

a) Escríbense con b as seguintes palabras:

Abelá, automóbil, bacía, baldeiro, baldío, barullo, billa, biro-llo, biruxe, Biscaia, bolboreta, chibo, gabián, móbil, mobi-lización, mobilizar, rebentar, trobador e Xabier.

b) Escríbense con v:

Acevro, avó, avogado, covarde, devecer, escaravello, esvarar, esvelto, gravata, louvar, pavillón, varrer, vasoira, vermello, verniz, verza, voda, voitre e vulto.

c) Escríbense con h:

Filharmónica, Hadrián, harmonía, harmónica, harmonizar, harpía, Helena, helmo, hendecasílabo e Henrique.

d) Escríbense sen h:

aí, ata, baía, inchar, irmán, irmanar, irmandade, ombro, orfo, óso, ovo e úmero.

7

EXERCICIOS

1- Puntuar correctamente:

Nun cuartel un día o coronel dille ao comandante - Mañá ás nove e media da mañá haberá unha eclipse de sol feito que non ocorre tódolos días que formen os soldados no patio en traxe de campaña para presenciar o fenómeno eu dareilles as explicacións necesarias no caso de que chova que formen no ximnasio - As súas ordes coronel

O comandante dálle a orde ao capitán e dille - Por orde do señor coronel mañá ás nove e media haberá unha eclipse de sol segundo o señor coronel se chove non se verá nada ao aire libre entón en traxe de campaña a eclipse terá lugar no ximnasio feito que non ocorre tódolos días - As súas ordes comandante

O capitán dille ao tenente - Por orde do señor coronel mañá ás nove e media inauguración da eclipse de sol no ximnasio o señor coronel dará as ordes oportunas de se debe chover feito que non ocorre tódolos días se fai bo tempo a eclipse terá lugar no patio - As súas ordes capitán

Máis tarde o tenente dille ao sarxento - Mañá ás nove e media por orde do coronel choverá no patio do cuartel o señor coronel en traxe de campaña dará as ordes no ximnasio para que a eclipse se celebre no patio - As súas ordes tenente

A seguir o sarxento dille ao cabo - Mañá ás nove e media terá lugar a eclipse do señor coronel en traxe de campaña por efecto do sol se chove no ximnasio feito que non ocorre tódolos días sairase ao patio - As súas ordes sarxento

Finalmente o cabo diríxese aos soldados - Mañá a iso das nove e media parece ser que o sol eclipsará ao señor coronel no ximnasio lástima que isto non ocorra tódolos días.

"Despois de beber leite e poñerse unha gorra forrada de pel o señor Clutter saíu fóra cunha mazá na man para ver como estaba a mañá o tempo era ideal para comer mazás a máis branca das luces baixaba do máis puro dos ceos e un vento do leste facía murmurar sen desprendelas as follas dos olmos da China."

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

2- Acentuar graficamente e puntuar o seguinte texto:

I

Cando eu era rapaz chegou Ramon Carballo viña con chaqueta de tarazona forrada de baeta vermella e unha gorra con viseira de carei como veñen os que van navegar tamen traia o peito tatuado que ben lle mirei eu un paxaro cunha carta no peteiro e o seu nome debaixo.

Lembrome que Ramon Carballo foi a Bos Aires e volveu sen cartos logo foi a Habana e non trouxo diñeiro despois foi a Nova York e volveu tan pobre como fora Ramon Carballo ainda foi a non se sabe onde e non volveu mais.

II

Aqui compria escribir unha novela pero eu son home de ben e non debo contar o que non sei pero novela haina

III

M. Lavalet gaña o pan vendendo restos humanos M. Lavalet e un home arrepiante ollos vermellos de vidro cabelos mortos de perru-ca vella regos secos de suor luxada na testa friaxe de ter nas mans e nos beizos a substancia de moitos venenos este home vive no terceiro piso nunha rua estreita de Paris.

Un dia chamei cos cotelos a porta e entrei unha sala chea de osos humanos alguns ainda frescos compoñia o comercio para medicos na sala de curiosites para cosmopolitas habia moitas cousas un feto momificado ollandose o embigo unha caveira de gorila coa sua crista de casco guerreiro a pelica da cabeza dun chines para ser colocada nunha armadura de escaiola.

Cando M. Lavalet soubo que eu era pintor mostroume unha gran colección de coiros humanos tatuados e curtidos para facer petacas e carteiras un dos coiros era do peito dun home repre-sentando un paxaro cunha carta no peteiro e debaixo do deseño campaba este nome Ramon Carballo.

(de Cousas, de A.R.CASTELAO)

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -----------------------------------------------

3- Completar as palabras que o precisen con b, v, ou h:

a) Aquel a_ogado amigo de miña a_oa veu á _oda conducindo un es- pléndido automó_il _ermello

b) Os _arredores _arreron o pa_illón despois de _aleiralo, con aquelas grandes _asoiras

c) _enrique, _eusebio e _adrián tiveron que deixar as clases de _armonía no conservatorio cando quedaron _orfos

d) O _ulto descuberto na ba_ía resultou ser unha enorme _alea fe- rida, cun ferro cra_ado no lombo

e) _elena es_arou cando cazaba _ol_oretas e rompeu un _óso do pé dereito, que aos poucos minutos xa tiña completamente _inchado

f) A_í che queda a gr_ata e non cha penso levar ao teu cuarto aínda que re_entes

4- Completar con co, có, que o ou que ao:

- Aínda ................ vexa, non terei tempo de falar con el- Aínda parece que está máis tolo ................ irmán- Díxome ................ compañeiro aínda lle faltaba máis para rematar- Cobráronme pola instalación de gas moito máis ................ veciño- Corre un pouco as cortinas para ................ sol non nos moleste- Eu fareino igual, aínda ................ profesor lle pareza mal- Anda ................ saco ao lombo máis lixeiro ............... outro sen nada- Vai ................ coche a ese taller; a ver se cho deixan mellor ................ meu

5- Completar as frases empregando artigos, contraccións, preposicións ou pronomes:

a) .......... domingos gústalle ir ........... tabernab) ........... cabo dun tempo, ........... home marchou ........... casac) ........... hora de cear, puxéronse todos ........... mesa, sen que ninguén ........... convidased) ........... chegar ........... noite, pedín pousada nunha casa que se encontraba ........... lado da estradae) ........... ladrón saíulle ........... camiño e pediulle ........... cartosf) Se vas ........... tenda, pregúntalle ........... rapaz ........... que prezo están hoxe ........... tomatesg) ........... tardiña, xuntáronse ........... vellos ........... falar das súas vidash) ........... rapaz débelle doer algo porque leva todo ........... día berrando