V I N D 0 BON E N SIS

A N VER S 0

(p.52 del Códice es el principio y p. 1 el fin)

621

- - - -

~m~ ~ . •• :!';jj .

:~·t~.:~ ~~.;.~:.:

o )1 I ~ <rm ;JA tm J.,;. I .......

'"

~U( '\:;., . i:,.

.'1

~

I N D I C E

TOMO I

Introducción

Cap.I El Arte de Escribir

1. La tradición nativa y la conquista 2. Descripción colonial del caraeter de la escritura 3. Pintura florida 4. El tiempo 5. Nacimiento 6. Los Sefiores 7. Natrimonio 8. Lugares 9. Historia 10.El culto II.La mantica 12.Estilo y modo de comunicación

Cap.II El Lugar donde Es;aba el Cielo

I. Una primera impresión 2. Rîo con ~anojo de Plumas 3. El Arbol de Origen 4. La Tradición de Apoala 5. La personalidad del Arbol 6. La pareja desnuda 7. El Embajador del Casamiento 8. La des eendenei a de Sr. 5 Viento y Sra. 9 Lagarto 9. La Pefia del Cielo 10.El prólogo en el cielo 1 I.La primera pareja primordial 12.La segunda pareja primordial 13.Sefior 9 Viento "Quetzalcoatl"

Cap. III Un Largo Levîtico de Ritos

1. El saludo ceremonial 2. El casamiento 3. La perforación de las orejas 4. Una limpia 5. La fiesta del maîz 6. La milpa y la lluvia: textos mixtecos 7. La bebida del pulque 8. La "velada" con los hongos 9. La salida del Sol 10.El Fuego Nuevo 11.Inauguración de Dinastîas

Cap.IV Un Dilatado Reino

1. La Tierra de la Lluvia 2. Cuatro Partes

p.l

p.25

p.27 p.34 p.41 p.46 p.54 p.59 p.62 p.64 p.68 p.73 p.76 p.81

p.85

p.87 p.93 p.99 p.I03 p.I07 p.IIO p.112 p.115 p.120 p.123 p.131 p.138 p.140

p.155

p.157 p.161 p.165 p.171 p.179 p.186 p.192 p.195 p.198 p.206 p.218

p.223

p.225 p.228

Cap.V

3. El contexto de los glifos direccionales 4. Los Barrios de Apoala 5. Oriente 6. Sur 7. Ideas mixtecas sobre la muerte 8. Poniente 9. Centra 10.Norte 11 .Cerro de la Lluvia 12.Lugares en la Mixteca Baja 13.Tilantongo en sus alrededores

Los Senares que trajeron los Handamientos

1. 6Hombres oDioses? 2. Status Real 3. Yya 4. ~uhu 5. Otros Espfritus 6. Tono e Imagen 7. El Bulto Esférico 8. Transformacion en nuhu 9. Los cargadores IO.La Gente de piedra

Cap. VI Historia de los Linajes

I. Generalidades sobre el Reverso del Vindobonensis 2. Se inicia la Dinastia de Tilantongo 3. Dzavui Ndicandii y Ocanana 4. Sr. 8 Venado "Garra de Tigre" 5. Generaciones Posteriores 6. Correlacion con el calendaria cristiano 7. Vna vez más la nariguera tolteca

Cap. VII Cual Hoja al Viento

1. Resumen 2. óRealidad historica? 3. La Vnificacion Mixteca

p.232 p.240 p.244 p.248 p.255 p.261 p.262 p.265 p.268 p.270 p.272

p.279

p.281 p.288 p.292 p.295 p.308 p.311 p.318 p.325 p.332 p.344

p.353

p.355 p.359 p.366 p.385 p.392 p.412 p.418

p.423

p.425 p.428 p.434

TOMO II

Apendices

Notas

1. El rnito de Apoala segun fray Gregorio Garcia 2. Curaciones en Chalcatongo en el siglo XVI 3. Sobre el traslado de Chalcatongo 4. Leyenda de Apoala, segun Don Macario L6pez 5. Costurnbres de Apoala, segun Dona Otilia Alvarado

a la Introducci6n al cap.I al cap.II al cap.III al cap.IV al cap.V al cap.VI al cap.VII

Bibliografia

Figuras C6dice Vindobonensis Reverso C6dice Vindobonensis Anverso

p.443 p.446 p.453 p.453 p.456

p.463 p.465 p.472 p.483 p.490 p.495 p.499 p.S02

p.SOS

p.523 p.607 p.621

S A MEN V A T TIN G

(resumen en holandés)

De Codex Vindobonensis Mexicanus I is een Mixteeks beeldhand­schrift, stammend uit de tijd van voor de Spaanse inval in Mexico (1519). Een in het Latijn geschreven tekst op de achterzijde be­vestigt dat de codex zich al in 1521 in Europa bevond. De voorzij­de van het vouwboek beslaat 52 pagina~s en is in een nauwkeurige en statige stijl beschilderd. De stijl van de achterzijde, die slechts 13 pagina~s telt en van de hand van een andere auteur is, is meer cursief: een aantal aantoonbare fouten doen vermoeden,dat het om een copie gaat.

Voor de interpretatie van de codex is het in eerste instantie

nodig zich rekenschap te geven van de karakteristieken van de oud­

Mexicaanse schilder- of schrijfkunst, die men kan aanduiden als

pictografie: een lang en gedetailleerd geheel van informaties

wordt vastgelegd door middel van figuratieve voorstellingen,waar­

in meerdere categoriëen van tekens te onderscheiden zijn. Onze

kennis van de tekens en pictografische conventies stoelt vooral op

de analyse van beeldhandschriften uit de vroeg-koloniale tijd,die

verklarende teksten (glossen) in Indiaanse talen of in het Spaans

bevatten.

In tweede instantie is het noodzakelijk om in de codex samen­

hangende clusters van informatie (thema~s) te vinden en die te ver­

gelijken met gegevens uit andere bronnen - dat zijn niet alleen

beeldhandschriften, kronieken en archiefstukken, maar vooral ook

de nog steeds voortlevende oude gebruiken, kennis en ideëen in

Indiaanse gemeenschappen. Hierbij valt de scheve verhouding op,

dat de Indianen vandaag de dag wel steeds het object van onder­

zoek zijn maar zelf niet of nauwelijks deel krijgen aan de resul­

taten. Een triest feit, dat samenhangt met de koloniale onder-

drukking waaronder zij nog steeds te lijden hebben, en met de

dubbelhartige mentaliteit van de on-indiaanse bovenlaag, die e-

nerzijds de oude beschavingen nationalistisch bejubelt, ander­

zijds de directe erfgenamen van diezelfde beschavingen als pri­

mitief discrimineert.

In mijn visie begint de voorzijde van Vindobonensis (p.52)

met een tekst die refereert aan de instelling van de fenomenen,

die het leven op aarde bepalen (dag, nacht, de cycli der godde­

lijke natuurkrachten, dood, cultus, water, bergen), en aan enkele

belangrijke oorden van de Mixteekse regio. Dit begin wordt ge­

steld in de hemel, d.i. tevens het Hemel-Oord, waarschijnlijk i-

dentiek met de berg Cahua caandihui vlakbij Apoala,

in het Mixteekse Hoogland. Zoals ook verhaald wordt

samengevat door de Dominicaan Gregorio Garcla rond

daar het eerste oerpaar, Heer Hert en Vrouwe

een dorp

in een mythe,

1600, leeft

Hert, ver-

wekkers van een serie veelal niet-menselijke wezens (pp.51-50).

Een aantal van dezen begeeft zich naar een grote boom, waarschijn­

lijk ook in Apoala (p.50-IV).

Een tweede Oerpaar wordt gevormd door Heer 8 Krokodil en Vrou­

we 4 Hond, ouders van de "Jonge Maisvrouw" en twee dierlijke per­

sonages, die jade en goud voorstellen. Dit oerpaar verricht cul­

tische handelingen voor dertien met name genoemde stenen (p.49)

Uit een vuursteenmes wordt de protagonist van de codex ge­

boren, Heer 9 Wind "Quetzalcoatl"(p.49-IV). Een lijst titels van

deze 'cultuurheros' volgt (p.48-I/II). Hij ontvangt zijn attributen

in het Hemel-Oord en daalt af naar de aarde, waar hij begroet

wordt door het tweede Oerpaar en hun kinderen (pp.48-49). Na een

onderhoud met het eerste Oerpaar neemt hij de taak op zich om het

hemelwater te brengen naar de verschillende oorden van het Mix­

teekse land. Door deze handeling bepaalt hij tegelijk voor elk

oord een datum, die niet van chronologische maar waarschijnlijk

van emblematische aard is en die het begin van een specifieke

dynastie markeert. De betreffende plaatsen met hun data worden o~

gesomd in tien pagina~s (pp.47-38). Herkenbaar zijn o.m. Tilan­

tonga (Zwarte Stad, p. 42-111), Jal tepec (Zandberg, p. 42-IV), de

grote vulkanen (p.39-I) en, meer hypothetisch, Mogote del Caci­

que (Vuursteenstad, p.42-III), Icxitlan , Tequixtepec, Miltepec,

en Tataltepec (Voetplaats, Schelpberg, Pijloord, Vuuroord, p.44

-lIl/IV). De lijst plaatsnaam gliefen wordt afgesloten met der­

tien knopen, die kunnen worden geïnterpreteerd als een beklemto­

ning van de eenheid van dit hele gebied (p.38-111).

Heer 9 Wind heeft een onderhoud met verschillende afstammelin­

gen van het eerste Oerpaar, waarop twee hunner een grote boom

(die van p.50-IV) gaan bewerken. De boom opent zich en "baart"

51 personen (pp.37-35). Twee van dezen, Heer Bloem en Vrouwe

13 Bloem, huwen en krijgen een dochter, Vrouwe 8 Krokodil, de

52ste persoon dus die tot deze groep behoort. De vader, Heer

Bloem, spreekt tot Heer 9 Wind (p.35), die optreedt als 'huwelijks­

gezant' en regelt dat een ander uit de boom geboren persoon,Heer

5 Wind, huwt met Vrouwe 8 Krokodil in Rivier met de Handvol Vere~

oftewel Apoala (Yuta tnoho, "Rivier die uitrukt" in het Mixteeks).

Een parallel vormt codex Nuttall p.36, waarop een reeks topony­

mische hiërogliefen met die van Apoala tot één geheel zijn samen­

gevoegd: ze zijn thuis te brengen als plaatsnamen binnen de val­

lei waarin het dorp Apoala zich bevindt, n.l. de waterval en de

grot aan beide uiteinden van de vallei, en de tweede rivier, die

in de vallei samenkomt met de "Rivier die uitrukt".

Het paar Heer 5 Wind en Vrouwe 8 Krokodil wordt gekarakteri­

seerd als ouders of voortbrengers van elementen uit de natuur:

planten, ongetemde dieren, onbewerkte stenen en de niet-menselij­

ke wezens, die alom inde natuur aanwezig zijn en die de (mense­

lijk~ dynastigen hebben ingesteld (p.34). Deze wezens komen over­

een met de nog steeds vereerde fiuhu, "Aardgeesten", "Goden", die

inde codices meestal worden uitgebeeld als kleine, steenachtige

figuurtjes met grote tanden.

Heer 9 Wind brengt een offer in Apoala, waar een andere groep,

van 26 personen, samenkomt o.l.v. Heer 4 Slang en Heer 7 Slang,

eerder genoemd als zonen van het eerste Oerpaar (pp.33-32) .Meteen

hierna begint Heer 9 Wind met een vuurboorrite, ter inauguratie

van een reeks tempels en stoombaden (pp.32-IV, 31).

Meerdere rituelen volgen, waaraan steeds personen uit de eer­

der genoemde groepen (alle verbonden met Apoala) deelnemen. Een

oordoorboring geeft hun een vorstelijke status (pp.30-27). Een

rite voor mais en regen garandeert de vruchtbaarheid van het land

(pp.27-26). Men drinkt de eerste pulque, een rite, die ook type­

rend is voor vorsten (p.25). Door het eten van hallucinogene

paddestoelen wordt een visioen van de toekomst verkregen (p.24).

Na al deze voorbereidingen komt de Zon op, wellicht in Santo

Domingo Tonaltepec (p.23). De verschillende personen verdelen

zich over het Mixteekse land, waarbij zij door middel van vuur­

boorriten ceremonieel bezit nemen van hun vorstendommen (pp.22-1).

Er is een duidelijke parallel tussen de in deze pagina~s genoemde

plaatsen en data en die in de lijst van pp.47-38). Onder de

plaatsnamen bevinden zich typisch Mixteekse hierogliefische aan­

duidingen van de windrichtingen, die schijnen te corresponderen

met werkelijk bestaande, maar slechts hypothetisch identificeer­

bare oorden.

p.21 Schaakbordberg/Gespleten berg:Noorden (Tepeji?)

p.17 As-eiland :Westen (Nejapa?)

p.15 Schedeltempel

p. 13 Heme 1

p.11 Hart van het aardmonster

: Zuiden (Grot in

Chalcatongo)

:Oosten (Cahua caan­

dihui bij Apoala)

:Centrum.

De personen die ceremonieel bezit nemen van al deze oorden

worden ook in andere bronnen genoemd: zij zijn de "Heren van A­

poala", die de wetten en riten hebben ingesteld en de dynastië­

en hebben gesticht. Later werden zij waarschijnlijk als vergod­

delijkte voorouders vereerd.

De achterzijde van Vindobonensis behandelt de dynastie van

Tilantongo, een der belangrijkste Mixteekse stadstaten. De infor­

matie is vrijwel uitsluitend genealogisch en chronologisch. Door

vergelijking met andere Mixteekse beeldhandschriften (vooral Bod­

ley en Nuttall) is de genealogie vrij precies te reconstrueren.De

belangrijkste vorst uit de Mixteekse geschiedschrijving , Heer

8 Hert "Tijgerklauw", wordt behandeld op p.VII-3!p.IX-2. Hij was

een zoon van Heer 5 Krokodil, die de hoogste priesterlijke waar­

digheid in de Hemeltempel van Tilantongo had bekleed (p.VI).Door

de Mixteekse dynastiëen te relateren aan de Nahua en Zapoteekse

geschiedenis en lettend op de banden van Heer 8 Hert met de Tol­

teken, zou men hem kunnen dateren van 1115 tot 1167 n.C. of 52

jaar eerder.

Zulke chronologische berekeningen situeren het begin van de in

de Mixteekse codices behandelde geschiedenis in de Xde eeuw n.C.,

d.w.z. gelijktijdig met het begin van wat archeologisch de post­

klassieke periode wordt genoemd.

De mythische oorsprong van de Mixteekse vorsten uit de Boom

van Apoala, die centraal staat op de voorzijde, is op de vatten

als een in metaforen en religieuze termen gestelde bevestiging

van de aloude ideologische (op tijdruimtelijke ordeningsprincipes

gefundeerde)eenheid van de Mixteekse samenleving. Voor de India­

nen, in de huidige crisistoestand van algemene achterstelling en

manipulatie, is de manifestatie van zo'n verbond "van

harten, van jade en goud"(p.38-III) meer dan ooit actueel.