2

Del meteis autor ◊

Dins la tièra « Negras trevanças »

Epòca primièra :

LOS MARRITS SÒMIS

Epòca segonda :

LOS PANTAISSES SAGNOSES

http : // ivesrobert.site.voila.fr/

◊

3

Ives Robèrt ◊

LAS CACHAVIÈLHAS INFERNOSAS

Epòca tresena de la tièra « Negras trevanças »

◊

Roman

4

ASSABER □

Las circonstàncias d’aqueste conte, talas coma nos son aduchas pel Ronan Le Guerch, el-meteis eròi

de pura ficcion, emai los personatges d’i èstre no- menats per el, son estrictament imaginaris. Se s’en- trobavan de semblanças ambe de monde o d’eveni- ments qu’existisson o que podon aver existit, aquò seriá pas alara que coïncidéncia tot de plen fortuita

5

Capítol 1

Un reviscòl pichon □

Aprèp d’aver passats de longs meses, mai de onze per dire vertat, a l’espital qu’i èra estat trasportat en seguida d’a-queste espantós accident de la rota e d’i èstre gratificat d’un pronostic vital dins d’abòrd desesperat, puèi al pus pessimista e fin finala reservat, Ronan Le Guerch èra dins un estat que los mètges qualificavan ara d’estabilizat, mas se trobava totjorn dins un comà prigond.

Tot aquò s’endevenèt prèp Briva, al nivèl de l’escam-biador de Noalhas sus l’autoestrada A 20, dicha « L’occitana », pauc abans lo moment qu’i auriá degut ne sortir en forcar devèrs la N 140 en direccion de Fijac.

Un carambolatge monstre provocat per una veitura in-tranta qu’aviá pas sabut s’inserir coma cal e qu’aviá pas dais-sada la prioritat.

Un tustassal monumental en cadena que s’i trobava im-plicat un vintenat de veïculs e qu’i calguèt als servicis de secors metre d’oras en obrar fins a desembarrar los menaires e passat-gièrs concernits.

Le Guerch èra solet dins la sia veitura e l’en tragèron in-conscient, ambe, se deviá revelar pauc aprèp la sieuna admis-sion, un traumatisme cranian grèu, un enfosament de la caissa toracica e mantunas copaduras als membres inferiors.

6

Quand ne foguèron avisats, la sieuna femna Viviana, di-cha Viveta a l’ostal, e son filh Jòrdi se desplacèron d’aviat, fòrça migroses, devèrs lo Centre espitalièr per i aprene que lo malurós s’atrobava entre vida e mòrt e sens poder s’acercar d’el nimai lo veire, alevat al travèrs d’un veiral e de luènh, tant èra catastro-fica la condicion del nafrat de longa plaçat en sala de reani-macion.

E èra aquesta situacion que s’esperlongava, intangibla desempuèi, desesperanta per la familha que sabiá pas de qué far davant un estat vegetatiu que lo còrs medical daissava entreveire atal coma definitiu, probable, puèi en far d’allusions de mens en mens discrètas a la necessitat, fin finala, de dever desbrancar los aparelhs e en metre ansin fin a-s-aquestes suènhs intensius pro-digats per de res, çò semblava.

La Viveta e lo Jòrdi s’èran d’intrada francament opausats a-s-una eventualitat tala, en excipir de la lor qualitat de personas de confisança a lasqualas la lei balhava las prerogativas de se substituïr al malaut dins l’incapacitat d’exprimir las sieunas vo-lontats. Pasmens, los mètges fasián estat amb insisténcia del lor dever de consciéncia, en metre en relèu la dificultat qu’i aviá dil fach de perlonguejar pus çò que se podiá tanben sonar un acar-niment terapeutic e qu’aqueste podiá s’endevenir, segon eles, inuman.

L’esposa e lo filh deguèron far un rambalh del diable en alertar l’Òrdre atal coma las autoritats prefectoralas e sanitàrias, per tal que l’equipa medicala poguèsse pas metre d’escondons lo sieu projècte a execucion, en sosténer fòrt e regde qu’aquò seriá estat del tot prematur e que se deviá donar prioritat pel moment a la proteccion del viu, tan qu’existissiá lo mendre espèr.

Totes dos afortissián que las condicions d’una eutanasia, puèi que caliá emplegar lo mot crus, èran pas e de luènh re-ünidas, daissat a despart lo sieu caractèr criminal, estent que lo ferit patissiá pas, d’aparéncia, de malors insofriblas, que demo-rava sonque inèrte e que pas degun podiá pas acertenar qu’i aviá pas pus de melhorament del sieu estat d’esperar.

7

Expausèron que de tot biais la familha i fasiá obstacle de mena formala, en dire que se veniá per cas a endurar de dolors grèvas, lo dever del mètge èra, segon ela, pas cap de provocar la mòrt, mas subretot d’aplicar de suènhs palliatius.

Mas los maluroses aguèron de subrepés d’enfrentar las pressions que temptèt al prèp d’eles un equivòc organisme d’ins-piracion mai o mens maçonenca que fasiá propaganda, çò disiá, per una mòrt onorabla, e que cerquèt de los convéncer d’abre-ujar çò que se donava licéncia de sonar las sofrenças del paure Ronan.

Pasmens, i resistèron tanplan, en respondre que l’onor è-ra puslèu del costat dels que quitavan pas a l’òme la sia vida.

L’afar faguèt un bruch bastant per far decessar, pel mo-ment, los risques d’una mesa a mòrt programada, mas l’esposa e lo filh n’avián pas encara acabat, pasmens, ambe las dificultats de totas menas.

Que, dins de circonstàncias ja aitan dramaticas, cal mai d’un còp per subrecarga endurar lo suplici de las formalitats divèrsas e subretot benlèu l’indiferéncia de monde que se garçan plan de la dolor dels pròches e que los daissan, impavides, su-brondar per los tarabustatges e mesquinatges, quand s’agís pas de temptativas en mira d’aprofiechar la situacion.

Ronan Le Guerch èra, aban l’accident, un caporal cor-ratièr d’asseguranças de la ciutat de Rodés, bailejant un gabinet del brave anar e de la pompièra granda, que plaçava de con-tractes numeroses al prèp de mantunas consòrcias, de començar per las magèras de la capitala, mas, per delà Paris, aviá sovent escasença de realizar de polícias ambe d’estructuras estrangièras e, en particular, lo celèbre Lloyd’s de London.

La posicion financièra de la sia familha èra adonc pas de ges compromesa dins un estrict immediat, al contrari, mas poiriá plan s’endevenir tala sens esperar de tròp se las causas demora-van en l’estat e èran per s’eternizar.

Avisat qu’èra, es lo mens que se pòt atendre d’un as-seguraire, Le Guerch aviá soscrit, per de capitals dels gròsses, una assegurança vida-esparnha al ras de la companhiá parisenca

8

granda, La Garantie Universelle, ambe extension per cas d’in-firmitat permanenta e clausula de doblament per cas d’accident e de triplament se d’escasença aqueste èra ocasionat per la circu-lacion automobila.

Mas, un còp lo sinistre declarat a l’asseguraire, çò foguèt un long camin de crotz abans de li far cagar lo primièr denièr.

S’endevenèt alara una batèsta que durèt, anientanta, sièis meses a de reng per la femna e son filh, fins soncament a obté-ner l’acceptacion d’un principi de garantida que, d’aparéncia, a-queste organisme se’n seriá dispensat sens tròp de desplaser.

Calguèt esperar qu’aguèsse espepissat pel menut los ver-bals de gendarmariá e los certificats desliurats al temps de l’ad-mission a las urgéncias.

La companhiá, ni per aver pas, ça que la, agut lo front e l’impudor d’excipir de l’exclusion per cas de suicidi, s’abriguèt pasmens detràs de condicions, del sieu vejaire ara per ara non encara complidas, per tal de determinar lo qüantum de la ga-rantida.

Mandèt una molonada d’espèrts en vista de definir de quala èra al just la situacion del nafrat, losquals depausèron de rapòrts que daissavan randelar lo dobte grand per quant a l’evo-lucion de l’estat de l’accidentat.

La paura familha foguèt constrenta de far demanda en justícia per obténer la nominacion d’especialistas en politrau-matismes, fins a ensajar de far aparéisser una incapacitat abso-luda e definitiva fasent empacha a tota activitat professionala.

E puèi, calguèt tanben se batre sul terren d’un taus d’invaliditat portant obstacle a l’acompliment dels actes de la vida correnta e rendent necite la preséncia permanenta d’una tèrça persona, que la companhiá ne contestava pel moment lo principi, en se pensar que se par cas lo decès adveniá d’ape-rabans, la question auriá pas pus de se pausar.

Mas l’asseguraire, plan decidit de sosténer tot e lo son contrari pr’amor d’al mens atardar al pus las escasenças, retor-quet tanben en far notar l’abséncia a l’ora d’ara de tota consolidacion de las infirmitats e l’impossibilitat que s’encon-

9

trava adonc de fixar un taus d’invaliditat a regard del barèma contractual.

Aguèt en pus l’audàcia de sosténer que tot versament provisional li apareissiá atal coma plan primierenc, a rason de mai que las previsions per quant a l’evolucion èran aitan mens d’èstre pessimistas que los pròches, eles-meteisses, fasián valer al prèp de l’equipa medicala l’ipotèsi totjorn versemblabla d’una amelioracion.

Calguèt a la Viveta e al Jòrdi anar un còp de mai en justícia fins a obténer en referit de primièra instància, puèi sus apèl de la companhiá, davant la cort, una decision que lor au-trejava per provision una avança sus las somas garantidas pel contracte.

E desempuèi, las setmanas fasián seguida a las setmanas sens que l’estat del blaçat mudèsse de qualque biais que siá, alevat del costat de las copaduras que, per çò d’elas, evolucio-navan perfièchament coma cal.

Èra mantengut, d’aprèp l’opinion de la còla medicala e segon los sieus pròpris tèrmes, en vida artificiala, dins un con-tèxte que qualificavan de gaireben desesperat o al mens sens dobte irreversible.

La Viveta e lo Jòrdi, totjorn lotjats a l’ostalariá e dins l’atenda, començavan de dobtar, mas s’arrapavan a un espèr fòl e a-s-aquesta conviccion qu’un astre demorava ni per tot e s’i arquetavan de mena frenetica.

Dins aquesta familha agnostica, seriá estat far escandal en parlar de miracle, mas avián pas abandonada tota idèa d’una evolucion favorabla e se pensavan que d’i creire fèrme ne man-teniá la possibilitat, foguèsse de mai en mai fèbla.

Mas lo moral èra pas al pus naut e los pensaments fasián seguida a las dificultats ja citadas, que lo gabinet se deviá con-tunhar de virar sens lo sieu menaire, çò qu’èra pas de las causas las pus aisidas.

La Viveta ja s’entrevava d’aperabans de la comptabilitat e de las relacions ambe las societats francesas.

10

Mas i aviá un sector important, lo de l’internacional, e subretot benlèu lo dels risques grands, que lo corratièr i èra obli-gat de cercar e de trobar una tièra de coasseguraires, mantunes còps a l’estrangièr, per tal de poder cobrir l’ensem de las somas asseguradas e aquò èra pas totjorn de las simpletas.

Urosament, las relacions telefonicas, per telecopia e, mai que mai, la messatjariá electronica e la Telaranha, facultavan los contactes ambe lo gabinet e los correspondents extériors.

Mas lo Jòrdi qu’èra a-s-aqueste moment a segre un DESS de Drech privat aprèp d’aver obtengut lo d’Istòria del drech e de las institucions, foguèt constrent d’abandonar, al mens per un temps, los sieus estudis, fins a portar ajuda la sieu-na maire, coordonar lo trabalh dels tres emplegats e s’ocupar personalament del plaçament dels risques al defòra en tot parlar alara anglés, çò qu’èra pas un plaser per el.

La familha, escartairada qu’èra entre las cargas profes-sionalas e las visitas regularas a l’espital se trobava agotada de cansièra fisica e morala, mentre que lo malaut mostrava pagun signe de restabliment, en demorar totjorn prostrat de longa e flac al lor desespèr bèl.

Quand daissavan la sala de reanimacion, èra pas rare qu’un còp solets dil corredor s’afondrèssen l’un contra l’autre en plorar lor sadol, abans de tornar trobar calma e determinacion fins a enfrentar las espròvas de l’endeman e d’un endevenidor que crentavan de dever l’enfaciar de meteissa mena per una durada indefinida.

Caliá tanplan de contunh luchar contra lo servici espi-talièr qu’aviá pas desenant qu’una idèa en tèsta, la de se’n de-sembarrassar d’aqueste malaut empatolhant e costós qu’ocupava una plaça qu’auriá poguda èstre plan melhor utilizada per d’in-trants en cirurgia portaires de tombadas plan mai rendablas que non pas n’adusiá l’infortunat Ronan.

Davant una situacion tant insofribla e aprèp de demandas e tractacions sens nombre, la familha finiguèt que capitèt de far admetre lo malurós espós e paire dins una estructura privada es-pecializada dils suènhs intensius e palliatius de Rodés.

11

I poirián comptar sus una presa en carga atentiva e umana, segurs que tot i seriá fach per assegurar lo manten en vida del malaut, mas que ne foguèssen a mand de pagar lo pretz jornadièr qu’èra pas dels pichons s’o pòt acertenar.

Calguèt tanben organizar lo transpòrt del pacient, tot un afar, que foguèt realizat amb una ambulància especiala nau-tament medicalizada, que possediá en mai de l’indefugible res-pirator totes los aparelhs que fasián mestièr per tal de manténer aquel d’aquí en subrevida e de susvelhar, ambe lo personal apro-priat, lo sieu compòrtament al cors del trajècte.

Tot se passèt plan, mas a velocitat fòrça reducha, de meteis temps que la Viveta e lo Jòrdi seguissián dins la lor vei-tura lo veïcul sanitari.

La nòta del transferiment foguèt tanplan de las pebradas, mas aital se podiá al mens aquesir per totes dos una certana patz morala en atendre, prèp lo domicili e lo burèu, lo melhorament tant esperat de l’estat del ferit.

Del costat de las fracturas emai de l’enfonsament toracic, las causas anavan puslèu plan e las radiòs menavan de novèlas pro rassegurantas.

Mas lo problèma grèu, fòrça de preocupar, se situava se-gur al nivèl del traumatisme cranian, e los neurològs consultats èran al pus dubitatius per quant a las fortunas qu’i aviá de recu-peracion de las facultats e de la paraula.

E puèi, caliá d’aperabans jogar sus una tornada de la consciéncia a cò del malaut e cap de signe encorador non se ma-nifestava a malgrat lo temps passat e las medicacions adminis-tradas fins a redusir la gròssa sangfoison que s’èra revelada.

Èra pro de desesperar. La Viveta e lo Jòrdi venián de recebre de resultas d’examens practicats a l’IRM e al scanèr que mostravan totjorn de zònas fòrtas d’escampament emorragic que daissavan crenhe un dangièr d’atenchas irremediablas al nivèl dels centres cerebrals màgers.

Los especialistas apropiats escondián pas l’ipotèsi d’una pèrda definitiva de la consciéncia, dels esperits emai d’un espèr de sortida del comà.

12

Tot aquò èra gaire reconfortant e los pròches n’èran un bon pro desconsolats.

E puèi, un matin, plan mai d’una annada i aviá despuèi qu’advenguèt l’accident, arribèt quicòm de fòrça espantant e inatendut qu’aprenguèt la familha al telefòne de la pus bèla sus-presa sieuna.

Lo nafrat, çò disián los del secretariat de l’ostal de santat, bolegava e se rebostoirava fèrme dil sieu lièch, tant i aviá que s’èra desfach de son masc respiratòri al dam grand de las infir-mièras, mas, de subrepés, aviá tornat trobar la paraula …

Veniá, d’aprèp eles, sens pr’aquò dobrir los uèlhs nimai préner vertadièrament consciéncia, de prononciar de causas in-compreneblas.

Es aital que repetiá a passadas totjorn la meteissa for-mula e pareissiá patir fòrça en tot la prononciar, que lo sieu visatge se crispava d’aquesta temporada e exprimiá de dolor, çò semblava plan.

Disiá de mots estranhs que daissavan lo personal sonhant dins l’estupefaccion e l’interrogacion las pus fonsas.

Tre assabentats del fenomèn, la Viveta e lo Jòrdi s’en-caminèron de subte solid cap a la clinica e lo lor atupiment foguèt a la pagèla de lo qu’aviá embeurat gaire i aviá lo personal e lo mètge de garda sonat a la lèsta.

Totjorn los uèlhs barrats e sens brica d’autre signe acer-tenant qu’aviá tornat trobar sos esperits, lo Ronan largava quand en quand, e de s’exclamar, los meteisses mots enigmatics que se podon atal rendre foneticament :

« Va doué béniguet ! Paour loeiz me avez ! Marwet me zo ! ».

Èra l’estupor demest totes. Pas degun aviá jamai enten-dut quicòm qu’i semblèsse.

Los primièrs suspreses èran la sia femna e lo sieu filh que sabián pas de qué pensar d’aqueste girgon pel moment del tot impenetrable.

L’establiment de santat èra completament borramesclat e, a despièch de consinhas de las sevèras que pertocavan la sala

13

de suènhs intensius, las gents, informadas per la rumor, s’i suc-cedissián al mesprés de totas las règlas.

Lo cap de servici aviá bèl s’emmaliciar davant aquesta invasion e ensajar d’enebir l’intrada de l’estala, la curiositat fo-guèt pus fòrta.

Cadun, dins la clinica, volguèt de las sias aurelhas ausir los mots que prononciava a temporadas aqueste quasi cadavre e que s’èran totes ja acostumats per considerar atal coma decisiva-ment perdut endavant.

Lo desfilat èra per s’acabar quand una ajuda-sonhanta, sonada Anna Le Bihan, s’exclamèt en dire que cresiá plan com-préner çò que disiá lo malaut.

Aquò faguèt l’efièch d’una bomba e lo monde que s’èran pauc i aviá un bricon escampilhats, s’esquichèron a fums tornar als entorns del lièch.

Alara la femna diguet que reconeissiá dils prepauses del pacient, sens cap de dobte, lo parlar breton de sa joventut e que, segon ela, aquò se podiá sai que tradusir d’un biais que balhèt alavetz en francés segur, mas que se pòt aicí exprimir mai o mens atal :

« Senhor Dieu ! Malurós Loís que soi ! Qu’es sus ieu la mòrt ! ».

E quand se revirèt devèrs la femna e lo filh del malurós, aquestes demorèron muts e palficats, de tan que tot aquò los tresvirava de cap a cima.

Puèi, una estona d’embalausiment passada, la Viveta di-guèt que pas jamai dins la familha l’avián entendut prononciar un quite mot de breton.

Ajustèt qu’aquò èra tan pus logic que los parents ara defuntats del sieu espós coneissián gaireben ges d’aquesta lenga, per çò que ne sabiá, establits qu’èran en Avairon desempuèi de decennias e ont lo paire aviá creat lo gabinet d’asseguranças que lo Ronan n’aviá pres la direccion apuèi.

Tot aquò daissava lo monde dins la pus bèla perplexitat, mas i aviá un fach indefugible e que se podiá pas denegar,

14

aquò’s que lo Ronan èra de plan e de segur d’ascendéncia bre-tona.

Davant lo rambalh que l’eveniment aviá desencadenat, lo professor e lo cap de clinica, qu’èran a far virada coma a l’abi-tuat l’après-miègjorn dils servicis, s’aturèron pus que de cos-tuma al ras del lièch del malaut.

Portèron interés dels grands a-s-aquesta manifestacion subrana de vida a cò d’una persona fins a uèi e despuèi bèla pausa en estat de catalepsia vertadièra e demandèron d’indicas pus precisas.

Volguèron o saber tot sus las sias provenenças familialas e çò que podiá liurar lo perdequé d’aquesta expression verbala tant estonanta per mai d’una rason.

La Viveta diguèt que, segon çò que ne sabiá e per se revirar a las originas plan luenchencas, èran d’un costat eissits del ròde dels abers grands, entre Lannilis e Guissény e que, de l’autre caire, aviá entendut dire qu’èran sortits dels parçans pròches La Penzé, a l’entremitan de ciutats qu’èran acostumats de nomenar Kastell-Paol e Montroulez mas qu’en francés se dison Saint Pol de Léon et Morlaix.

Deguèt apondre pasmens que se coneissiá plan que lo Ronan anava, jovenet, passar las vacanças d’estiu per part prèp sa grand maternala en l’Uhel Goat e, d’autre latz, a cò del sieu oncle grand Ropartz dins la bastida familiala de Sant Donan, prèp Sant Brieg, batejat Saint Brieuc en francés, mas pas jamai aviá fach estat de convèrsas menadas ambe l’una o l’autre dins l’antica lenga celtica, d’abòrd tan de pauc emplec dil país ja a l’epòca.

Ça que la, afortiguèt un còp de mai que lo Ronan aviá pas jamai prononciat en la sia preséncia un sol malurós mot de pariva mena e que la lenga bretona semblava li èstre del tot inconeguda d’aperabans.

D’alhors, per la Viveta, aquesta reaparicion inatenduda d’un idiòma aparentament inconegut del sieu marit, e que sem-blava apassionar al pus naut ponch los neuro-psicològs e autres

15

psiquiatres que se succedián a molons al cabeç del malaut, èra pas l’essencial e se’n mancava pas que d’un pecic.

Aqueste fenomèn, dil qual los especialistas vesián una fòrma encara rarissima de resurgéncia linguïstica atavica, èra per ela e son filh un signe, cèrtas reconfortant, de retorn a una fòrma de vida minimala, mas reclamava de la lor part una interro-gacion pus essenciala a prepaus de l’evolucion de l’estat del nafrat e sus l’astre que s’i podiá encontrar d’una recuperacion per aqueste de las sias senceras capacitats intellectualas.

Mas aquí, la Facultat demorava totalament muda e re-fusava tot regde d’emetre lo mendre pronostic.

Al fiu dels jorns, aquesta subrana e inesperada recu-peracion de las fonccions de motricitat e de la paraula, foguès-sen pauras, podián pas mancar, de per lo lor caractèr insolit, d’afiscar la curiositat de totes los que son a l’afust de fenomèns estranhs.

Calguèt adonc se batre per alunchar una veraia ardada de gasetistasses e autres jornaloses apastats per çò que semblava lor porgir de la copia a compte bon, la vida privada e la decéncia deguèssen ne patir de meteis temps.

Lo pacient, totjorn prostrat e los uèlhs tapats, decessava pas de repetir la sia formula estranha e, per manca de còps d’ès-tre preda dels pissaires de tencha, la familha se trobava a la mercé d’un còrs medical atrach per un « cas » extraordinari e que podiá far d’escasença l’objècte d’una interessanta com-municacion al temps d’un congrès o d’entretenéncias qu’i avián lo prusiment de s’i far valer e metre sul davant de l’empont los mandarins ospitalo-universitaris.

Los psicoterapeutas e autres neurològs s’acorsavan, a-trachs coma de moscas o serián estadas per un sieton d’aiga sucrada, en cercar a tot pèrdre l’explicacion d’un fenomèn que n’avián agut que pauques exemples per se los metre jol cais.

Los pus acarnassits èran segur los neurolinguïstas e psi-colinguïstas que venián a tropèls examinar de prèp un subjècte tant excepcional, mas que liurava ges lo sieu secrèt, totjorn em-

16

plonsat qu’èra dins un biais de prigond som e que ne sortiá sonque per emetre, a passadas, la sia sibilina frasa.

La Viviana e lo Jòrdi foguèron sotmeses a de vertadièrs interrogatòris, que n’èran agotats e encanhats al pus fòrt, mas gausavan pas mostrar de tròp la lor exasperacion.

D’efièch, crentavan qu’una reaccion d’umor poguèsse a-ver bensai de consequéncias marridas suls suènhs que lo malaut n’èra de besonh.

Se prestavan adonc, de bona o de mala, a-s-aqueste sèti, que la clinica vesiá dins aquel bolegadís una escasença ines-perada de publicitat a gratis.

La familha se’n desempeguèt en tirar pena, en dire, tornar dire e afortir que lo Ronan aviá pas jamai, de memòria e al saber de totes, prononciat un sol mot de breton, lenga qu’èra per el aitan dire versemblablament atal coma de chinés.

Aguèron aprèp d’enfrentar una escoada de monde di-vèrses dels mitans ben pensants e devòts que volián a tota fòrça saber se l’invocacion divina que semblava adonc emplegada a la debuta d’aquesta misteriosa expression repetida pel malurós despuèi la sia sortida de letargia, correspondiá a cò d’el d’a-perabans a de conviccions religiosas, en imaginar benlèu aquí u-na manifestacion de la gràcia de Dieu.

Aquí, e a malgrat la situacion dramatica del moment, la Viveta poguèt pas s’empachar d’espetar de rire tan la causa li apareguèt comica e rassegurèt de tira sos interlocutors, en acer-tenar que, quand l’aviá conegut, lo Ronan èra lo perfièch rebat d’un descresent.

Ajustèt que se, dins la sia parentat, se trobavan bensai de personas embeuradas de devocion emai d’unas granolhas d’aiga-senhadièr, a despièch d’aquò, o puslèu a rason d’aquò sens do-bte, e tre lo temps d’òme vengut, aviá daissada tota practica religiosa e qu’aquò èra pauc dire.

Diguèt que l’aviá mai d’un còp entendut estigmatizar los prèires, monges e autres ministres del culte de totas colors e fòrmas de sotanas e raubas de bura, en proclamar qu’èran pas que de falsaris de la pensada umana.

17

Perseguèt en precisar que, vengut independant de tot am-bient acuradit e liure de jutjament, s’aviá pensat tot drech que los corbasses de totas plumas, los portariá pas jamai desenant dil sieu còr.

E lo Ronan, diguèt la Viveta, èra acostumat d’afortir que los religioses ensenhavan que caliá èstre piós, obesissent, ver-tuós, trabalhaire e respectuós de l’autoritat, subretot eclesiastica, qu’i aviá segon eles d’endurar de subrepés amb abnegacion las espròvas e patiments de la vida fins a poder pretendre enfin a las felicitats del paradís del lor amable Mèstre dels Cèls.

Mas ajustèt que lo sieu espós esperava totjorn d’eles, enrabiat que n’èra, la responsa a la question per el primordiala, la de saber perdequé lo lor Dieu, reputat tot poderós, infinida-ment bon, perfièch e compatissent daissava, impavide, se des-volopar dil monde que ne disián qu’èra lo creator, tan de dolors, d’orrors, de murtres, de crimis, de chaples e de genocidis ?

E la Viveta d’apondre que lo Ronan, emmaliciat al pus naut, demandava en gràcia que li foguèsse pas pus jamai parlat d’aquesta òrra castigada collectiva que consistissiá, per aqueste Dieu dich tan just e tan bon, en far patir a d’innocentas victimas lo pretz d’aqueste fantasmagoric e impensable pecat original.

Per tot acabar, precisèt que lo sieu òme considerava los curats de totas espècias atal coma los evidents e detestables « dealers » del tròp celèbre òpi del pòble.

I aguèt un silenci gròs aprèp e las gents, fòrça decebuts emai, çò semblava, un bricon escandalizats, insistiguèron pas ges. Mas, desempegada ara dels pregadieus, la familha Le Guerch n’èra pas brica, ni per tot, al cap de las sias penas.

Venián adara desforrelar sus ela un fum de curioses, pro-fessionals de medecina, dels medias o autres que li fasián as-salida, assedats qu’èran d’entressenhas de totas menas e de de-talhs tocant a la significacion dels paures mots que prononciava a temporadas lo malaut.

18

Que totjorn e sens decessar, sens ges ne cambiar una qui-ta paraula, enonciava sempre : « Va doué beniguet ! Paour loeiz me avez ! Marwet me zo ! ».

E çò qu’afiscava aqueste monde, atraches per l’extraor-dinari de la situacion, èra desenant la referéncia a-s-aqueste es-tranh nom de batisme.

La suenhenta Anna Le Bihan, aprèp d’aver audicionat mantunes còps lo pacient, s’èra declarada formala, i aviá pas ges de dobte de qualque sòrta que siá, aqueste parlava d’el e se ba-lhava en mena de pichon nom lo de Loís.

Estupor novèla demest la familha que coneissiá pas de-gun dil sieu cèrcle que respondèsse a una tala denominacion.

Afortiguèron un còp de mai, e de n’èstre un bon pro alas-sats, que se la parentat del Ronan èra de biais indobtable origi-nària de Bretanha, atal coma son nom d’ostal o atestava sens qu’i aguèsse mestièr d’insistir de temps, i aviá quicòm de segur tanben tocant als prenoms del nafrat.

Li avián balhats a la sieuna naissença, çò diguèron, de noms de baptisme bretons en segre d’alhors una tradicion pus folclorica que non pas vertadierament culturala, mas aquò pausat e de tot biais, l’estat civil èra aquí per testimoniar que de Loeiz n’èra pas cap question, que son acte portava soncament las men-cions : « Ronan, Yann, Erwan ».

La Viveta ajustèt que, segon las indicas que n’aviá co-neissença, pas degun dins l’ascendéncia aviá jamai portat un prenom tal.

La dobtança e la decepcion èran al comble demest totes los badaires e autres furga-caga venguts en questa d’una ocasion de tirar profièch, d’un biais o d’autre, d’una formulacion tan mai d’atissar los vistalhaires de totas espècias que proveniá d’un òme considerat, i aviá gaire encara, en estat de subrevida artifi-ciala e, çò semblava, condemnat a escasença pròcha.

L’esposa e lo filh èran del tot exasperats per un tal acar-niment d’un monde animats, que non pas d’un esperit compas-sional, mas plan al contre, coma ja dich, a l’espèra d’un detalh qu’autrejariá a l’un o a l’autre la possibilitat de ne traire un

19

avantatge, de son mòde, dil domèni d’un sensacional puslèu sordid.

Èran totes dos a cap de camin e sul ponch d’espetar de ràbia, quand un eveniment subran e imprevist venguèt lor far gaireben plànher l’abséncia del descorament e del lassitge que menavan a cò d’eles aquestas tropas d’insofribles fosegaires d’extraordinari.

D’efièch un matin, lo Ronan, que las famosas exclama-cions se fasián d’abòrd desempuèi pauc pus escassas, tornèt subtament dil sieu ancian estat.

Demorèt mut e sens ges de signe vesedor d’existéncia mentre tota una passada, en arroïnar ansin sulpic los espèrs qu’a-viá facha nàisser i aviá gaire la dicha pichona respelida sieuna.

En un sol còp, lo vuèg se faguèt a l’entorn del lièch del malaut, que los curioses avián desertat amb un polit ensemble los luòcs ont jasiá sonque desenant, dins un estat del semblar ip-notic, un paure còrs sens vida aparenta e, per tan, sens brica d’interés endavant per eles.

La premsa, gromanda de faches divèrses e que s’aviá realizats los sieus caulets grasses d’un fenomèn declarat per ela extraordinari e a respècte del qual aviá enartadas las suposicions las pus baugas, marquèt sulpic un desinterés plenièr per un eve-niment ara botat a las oblidetas.

Ne venguèron, de mai, a pretendre totes en còr que los mots d’aperabans clamats pel jasent, se l’èran totjorn pensat, èran los signes precursors d’una fin propdana qu’avián tre la debuta considerada atal coma inexorabla.

Aquesta subrana cabussada del Ronan dins una vida tor-nar pas que vegetativa emplonsèt solid amai la sia familha dins la destressa la pus fonsa.

Aitan pus que las recentas manifestacions de reviscòl d’aqueste d’aicí avián adonc daissada pensar dil domèni del pos-sible l’ipotèsi d’un retorn vertadièr a una vida sencera, atal coma d’un recobrament de las sias consciéncia e rason.

Tornèt alara començar per ela l’existéncia ansiosa e des-torbada, descartairada qu’èra entre las necessitats del quotidian,

20

las astrentas del burèu e los devers qu’implicava una preséncia minimala de cada jorn prèp lo paure ferit.

Aquesta situacion impossibla s’esperlonguèt mentre de longs meses mai, sens que paguna melhorança nimai cap d’in-dici de retorn vertadièr a la vida normala se mostrèsse.

Èra de desesperar. Demorava de longa inanimat, prostrat e amòrfe.

E la direccion de la clinica balhava de mai en mai fre-quentament de ressons al pus pessimistas per quant a l’eissida de crenhe.

Puèi, ansin coma la familha o redobtava al pus, se parlèt a mièja-paraula de la trista mas indefugibla necessitat de n’ar-ribar malurosament a la conclusion que s’impausava.

L’òme èra perdut. Son estat lo demostrava clarament co-ma irrecuperable e lo moment s’aprepava qu’una decision i deu-riá èstre presa fin finala.

Son manten dins aquesta fòrma de vida inconcienta e sens brica de perspectivas pausava un problèma que caldriá sens estar gaire solucionar de biais malastrosament radical.

E es sus aquestas entremièjas que, d’abora, un matin, ar-ribèt una telefonada del tot enfolesida de la clinica.

Lo dolent s’èra desrevelhat, tornava préner la paraula de biais tanben incomprenable e incoërent, mas lo fach novèl su-bran e de notar èra qu’aviá dobèrt los uèlhs en cercar de se levar del sieu lièch a malgrat los esfòrces de la còla medicala.

S’i metèron a quatre per ensajar de l’apasimar e de lo manténer jagut en tot li tornar metre en plaça masqueta e fistulas de perfusion.

Mas se bolegava atal un diable en proferir de mots que pas degun perveniá de ne sasir lo sens.

Lo mètge de garda, sonat d’urgéncia, un gus originari del nòrd, de Tourcoing per èstre pus precís, aviá de subte decretat que lo malaut s’exprimissiá dins un parlar que semblava a d’es-panhòl o benlèu de portugués.

De subte sonèron , que trabalhavan a la cosina de la cli-nica, dins d’abòrd la Conchita Nuñez, qu’a despart de sonoritats

21

familiaras, diguèt que tot aquò rebrembava gaire la lenga de Cervantès e abandonèt tota explicacion.

Seguiguèt aprèp la Maria da Silva que, del sieu costat, aprèp d’aver tanplan notadas de similituds estranhas ambe la lenga lusitaniana, deguèt admetre qu’aqueste girgon aviá fin finala ges de parentat evidenta ambe la sieuna lenga mairala e, aprèp d’aver trantalhat un moment, deguèt s’avoar incapabla de deschifrar tot aquò.

La multitud, mentretemps, s’èra tornar apreissada dins la cambra del malaut, ansin qu’èra estat lo cas, temps i aviá, a l’epòca de las primièras paraulas d’aqueste d’aicí.

E l’estabosiment fasiá concurréncia al dobte demest lo monde, quand una nomenada Joaneta Lobatièra, emplegada al netejatge, diguèt que se pensava reconéisser dils prepauses del malaut qualques mots que sa granda emplegava en li parlar del temps qu’èra pus jòva.

Segon ela, s’agissiá bensai, tot bestiament, del parlar ancestral de l’endrech que lo malurós se’n serviá per tal d’enon-ciar aquestas frasas impenetrablas pel moment.

Aquesta declaracion semenèt lo trebolèri emai una cèrta consternacion demest las gents que se demandavan cossí arribar a compréner un mejan d’expression ara del tot doblidat o gaire e considerat ara de subrepés coma plan retrograd e primitiu.

Las causas n’èran aquí arribadas quand la Joaneta pre-pausèt d’anar quèrre sa granda, qu’a despièch d’èstre pro an-nadita n’aviá pasmens servat l’esperit clar e la lenga plan pen-duda, e que restava gaire luènh d’aquí, prèp lo vilatge del Luc, per tal de ne saber mai e de verificar çò que sospechava èstre aqueste charabiat.

Aquò foguèt acceptat de tira e, una pichona ora a pro pe-na agotada, la vièlha, en s’acercar del nafrat e d’escotar una es-tona las paraulas descabestradas que prononciava l’infortunat, diguèt que tot aquò èra pro linde per ela.

Afortiguèt qu’aquí trobava una lenga del tot de bon com-préner, mas que ne capitava ges de sasir la significacion.

22

Diguèt de nonent que tot aquò èra de brave patés roergàs, sens cap de dobtança, podiá o jurar davant Dieu.

Las causas n’èran aquí pervengudas quand la Viveta e lo Jòrdi arribèron dins la cambra e, a l’esperança novèla venguda faguèt seguida la pus bèla decepcion.

En los veire totes dos s’acercar d’el e li balhar paraulas doças e potons a bodre, lo Ronan aguèt pas de res la reaccion a-tenduda.

Demorèt aparentament del tot insensible a-s-aquestas manifestacions grandas d’afeccion e de tendresa prodigadas per la sieuna femna e lo sieu filh, losquals ne demorèron conster-nats.

Los espectators, un bricon desvariats, sabián pas de qué far e assistavan, muts, a-s-aquestas retrobalhas de la mena pro estonanta e destorbanta.

Lo malaut semblava pas estacar ges d’atencion als sieus pròches, i demorava de vertat completament indiferent, exterior.

E l’agach sieu, perdut dils luènchencs, acomodava de biais evident sus de luòcs, de personas e d’escènas de plen des-parièras que sol semblava apercebre e segur de far dòl, tan la sia votz e las sieunas regardadas èran perdudas, ansiadas e deses-peradas.

Vistalhava la Viveta e lo Jòrdi atal coma s’èran de per-fièches inconeguts.

Ça que la, manifestava pas cap d’ostilitat nimai de regèt, mas lor demorava de biais vesible e sencèr estrangièr e aquò em-plenava de dolor e de frustracion los dos paures èstres que tant esperavan d’aqueste moment fòrça atendut de remission.

La sia femna e son filh li semblavan transparents e son regard totjorn negat als confinhs de l’asuèlh èra, çò pareissiá, en cerca d’un monde estranh e de tan cobejat per el que lo sen-tissián absoludament absent de la situacion presenta.

E quand, las lors aspiracions prigondas arroïnadas un bon pro, se revirèron totes dos devèrs la granda de la Joaneta, fins a sasir çò que podiá plan enonciar de longa lo malaut, aquela diguèt que, d’aparéncia, tot èra clar, qu’aquesta declaracion tot-

23

jorn de meteis biais repetida e que revirèt sulpic en francés, èra la seguenta, emai que lo sens ne demorèsse per ela del tot fosc, :

« Dieu vivent ! Ajas pietat del malurós Loís que soi ! Lo trespàs que me fa gaita ! ».

Aitan dire que la formula èra del tot parièra, a quicòm prèp, a la que qualques meses d’aperabans aviá enonciada en breton al moment del sieu primièr retorn a una sembla-vida …

E lo mistèri demorava complet per quant a saber çò que podiá plan significar aquestas invocacion e afirmacion al pus enigmaticas e del semblar insensat.

Lo trebòli èra al pus naut demest tota l’amassada e l’e-quipa medicala n’èra per se demandar se lo pacient, ni per aver tornat trobar un biais de comportament çò semblava pus normal sul plan fisiologic, n’èra pas a càser del caire psicologic dil deliri complet, se que non la deméncia.

Reconeissiá pas pus la sia femna e son filh. Persistissiá en se designar, que non pas Ronan, mas jol nom d’un fantasma-goric « Loís », e tot aquò semenava lo borrolh lo pus fons a cò del monde present.

A-s-un moment, lo mètge de servici li declarèt suau-sament e amistosament :

« Vos portatz fòrça melhor uèi, Monsen Le Guerch. Es plan bon signe e reconfortant ».

Alavetz lo malaut l’agachèt de faiçon incredula e, de ne paréisser gaireben indignat, li respondèt d’una votz pro irosa, totjorn en lenga de Roergue mas en significant pasmens ansin que compreniá encara lo francés :

« Mas qual es adonc aqueste Le Guerch que me’n par-latz e que pas brica coneissi ?

« A ieu, me dison Loís Delfraisse. Soi lo cap del Coman-dò triangle « Vernhòla » de l’armada de liberacion sudenca.

« Totòm o sap plan demest los mieus parents e amics ! ». Quand la mameta aguèt revirat en francés aquestes pre-

pauses allucinants, l’estupefaccion faguèt pas que s’acréisser so-lid d’un bon pro.

24

Los jorns seguents, l’èrsa dels psiquiatres e autres psi-cologs tardèt pas segur de subrondar tornarmai la clinica.

Qu’aquestas gents èran evidentament atissats al pus pel mòde d’expression novèl que veniá d’emplegar un òme que se seriá pogut sonar un miraculat, foguèssen pas plan conegudas ara las sias mescresenças bèlas.

La familha foguèt sotmesa un còp de mai a l’assalida de totes aquestes especialistas patentats en cèrca del perdequé d’u-na tala manifestacion idiomatica, qu’en venir s’ajustar a la ja encontrada temps i aviá, podiá pas que constituïr un cas mai e gaireben unic dils annals de la medecina.

Volguèron saber aquí tanben çò que podiá explicar una tala mudason del lengatge e las originas que se’n podiá des-cobrir dil passat del malaut.

La Viveta, de mai en mai exasperada per totas aquestas interrogacions que venián apondre de pes als laguis provocats pel comportament desvariant del sieu espós, èra a venir cabra.

Se mostrèt al pus malgraciosa, en far respòsta que ne podiá pas portar la mendra interpretacion logica se ne demorava a l’actitud presentada pel Ronan dil passat e despuèi que l’aviá conegut.

Per temptar de se desempegar d’aqueste monde d’enca-gaires diguèt que se rebrembava pas aver jamai entendut lo sieu marit enonciar una quita paraula en patés d’òc, pasmai qu’en breton.

Perseguèt en dire que, per lo demai, e pertocant lo dis-cors abracadabrant que teniá l’infortunat Ronan, aviá ges d’ex-plicas nimai, e qu’aquestas divagacions èran per ela e son filh una veraia e dolorosa enigma.

Mas ajustèt que, per çò del lengatge emplegat per el, possedissiá d’elements que podián benlèu ajudar a esclarzir un pauc un estat de causas de l’anar d’un rebús.

Contèt alavetz que lo Ronan èra estat elevat per una go-vernanta ara defuntada e a laquala estacava una afeccion de las grandas, una certana Leontina Laval, originària de Pont de Sa-lars e que lo decès li aviá provocat una tristesa desmesurada.

25

Aprèp l’enterrament, aviá longament parlat a la Viveta de la mòrta en revelar, demest autras, qu’aquesta li aviá apres d’escondons lo parlar vièlh del país en li afortir que s’agissiá d’un plan brave lengatge emplegat d’aperabans per totas las gents dil miègjorn, abans d’èstre estat descaçat pel francés, e qu’aquesta lenga foguèt dil temps una de las mai illustras e celèbras, la dels poetas trobadors.

Mas la Leontina aviá fach far jurament solemne al Ronan de pas jamai dire a sos parents nimai a qualqu’un pus, que li aviá ensenhat aqueste ancian lengatge, que ne seriá estada pro vergonhosa, estent qu’èra pus convenent e onèste ara de s’ex-primir en patés e qu’aquò èra considerat desenant atal coma vul-gar, grossièr e desavenant.

Li aviá adonc fach prometre de pas jamai prononciar un mot d’aquesta lenga d’òc, que se la deuriá d’ara endavant servar dil sieu còr, atal coma un tresaur meravilhós mas secrèt.

Lo Ronan aviá dich a la Viveta que pas jamai aviá transgredit aqueste engatjament, mas que n’èra demorat pro culpabilizat, pertocat, entristit, envergonhat emai umiliat.

Mas, desempuèi aquesta ceremonia funèbra e las dichas confidéncias, la Viveta afortiguèt que son espós aviá pus jamai abordat lo subjècte e qu’ela-meteissa, nativa del parçan d’Espa-lion e adonc originària del Roergue, atal coma tota la sia familha Delpech, aviá pas agut cap d’escasença d’escambiar amb el un mot de l’anciana lenga del país que, d’abòrd, ja se practicava pas pus del temps de la sieuna jovença qu’a cò de pacans del cam-pèstre caussenard, de qualques atardats passadistas de canton o d’intellectuals acarnassits.

Aquesta après-miègjorn d’aicí e mentre losdichs escam-bis, lo Ronan èra demorat mut e lo regard perdut devèrs un ori-zont que sol i podiá discernir de causas que tan lo pivelavan.

Dins un moment de silenci, tornèt préner la paraula e, de l’estabosiment general, faguèt aquesta declaracion espantanta, totjorn en patés d’òc, sulpic revirada per la mameta :

« Lo Ginestet e lo Pojadon son mòrts ! Ne soi gaireben segur ! Paure de Dieu ! De qué va s’endevenir de ieu, malurós

26

Loís que soi endavant, solet que serai per enfrentar los nordeses sens los dos mieus braves amics ? ! ».

La Viveta e lo Jòrdi n’èran desvariats al pus, mas se venguèt, a cò d’eles, al som de la perplexitat e del destòrbi quand ausiguèron lo lor espós e paire enonciar d’una votz fòrta e volontosa :

« Tre garit de las mias blaçaduras, vòli anar ensajar de recobrar mon pistolet-mitralhaire qu’ai daissat càser dins las bartas al moment qu’i soi estat nafrat per l’ataca d’aquestes pu-tanièrs de nordeses, a-s-aqueste vaure maldich de las Roquièras.

« Anirai aprèp al Centre de comandament del Sector IV, a Las Rocalbas, per tal de m’entressenhar sul sòrt qu’es estat lo dels mieus maluroses companhs.

« E apuèi, al pus prompte s’es possible, m’encaminarai devèrs Las Bòrdas de la Braneira fins a i retrobar la mieuna femna Peireta e lo mieu filh Riquet ».

Un còp aquesta declaracion revirada en francés per la mameta de la Joaneta Lobatièra, totes foguèron una vetz de mai subrondats d’estupor e de desolacion.

La Viveta e lo Jòrdi èran submergits d’estupefaccion e d’amarum.

Se pensèron viure una treva insofribla e òrra, sasits qu’è-ran d’una consternacion vertadièra, tan totas aquestas elucubra-cions lor pareguèron incresiblas, incoërentas e dessenadas.

________________________

27

Capítol 2

Remembranças d’un fantasmagoric futur

□

E los paures dos, per parlar pas que d’eles, èran pas al cap de las lors suspresas, se’n manca pas sonque d’un bricon, a-natz poder ne jutjar.

D’evidéncia clara, lo malurós Ronan navegava dins un monde espatarrant e fictiu, d’entièr desconegut de totes a despart d’el, e que l’epòca, los luòcs e los protagonistas fasián part d’un univèrs del tot oniric, d’aparéncia, e estrangièr a qualqu’un mai manca a la sieuna personalitat que se pòt pas pus tormentada, i aviá totas rasons d’o crenhe per malastre.

Dieu sol sap quantas consequéncias pòt aver una emor-ragia cerebrala sus l’entendament del que n’es la victima, mas aquí, en plaça de se tradusir per un comportament al complet inibit e d’obliterar totas las facultats intellectualas, s’encontra-van de manifestacions estranhas e espantantas que, ni per aver cap de coëréncia ambe la realitat del moment, presentavan pas-mens una cèrta logica pròpria, s’òm vòl plan se plaçar dil do-mèni de l’irreal divinatòri.

Los mètges de totas espècias, malurosament de tornada al prèp del malaut, avançavan las suposicions las pus fadas a prepaus d’un anar tal que trespassava lo fenomèn plan conegut de desdoblament de la personalitat, puèi que se trobavan en pre-séncia, de biais indobtable e plan vesedor, d’un cambiament to-tal d’individualitat amb amnesia sencèra tocant al passat.

28

Lo subjècte rebalava dins un macrocòsme irracional co-negut d’el sol, mas ont possedissiá los sieus ponches de marca e critèris d’estacament personals, en tot foragetar pel moment tot çò qu’auriá degut l’ancorar a la realitat concreta de l’ora.

E s’encontrava tornar, a las environas del malurós car-canhat, l’agrum desolant e indecent de totas las gents fiuletadas per l’estranhesa d’una situacion que pas res daissava preveire e que cercavan, un còp de mai, de tirar gasanh de l’extraordinari, e ont se butassavan a tira que pòt jornalistas, medicastres, potin-gaires o simples curiosasses.

Tot aqueste borbolh èra de mai en mai de mal endurar per la familha, que li limava los nèrvis aqueste mond secafètges, en destorbar lo malaut per las sias intrusions inoportunas e se-menar lo trebolament dins un mitan que reclamava, al contre, se-renitat e calma.

De subrepés, la clinica èra desempuèi pauc en reboliment grand, que lo paure malsenat s’èra botat dins la clòsca a tot pèr-dre de se talhar camin fins a metre a execucion los sieus pro-jèctes fats e, d’aquí estant, se trobava dins l’obligacion d’exercir sus el una susvelhança a pic e moment, tan de jorn que subretot de nuèch.

Dins aquesta amira, l’avián transportat dins una cambra individuala normala, que lo sieu estat desenant reclamava pas pus de suènhs particulars, sens ges d’assisténcia respiratòria ni-mai de perfusion, mas membre que la fenèstra n’èra estrictament tampada per de barrons de fèr gròs, se per cas.

Lo malurós Ronan seguissiá a temporadas de repetir las sias formulas sibillinas e l’esbaïssent programa que s’èra assi-gnat sens res emetre en mai, mas, fach novèl e de rassegurar un pauc, assentissiá de s’apasturar el meteis de biais a pauc prèp normal, ni per tot lo problèma demorava que caliá una persona que foguèsse a mand de lo susvelhar en permanéncia, de crenta que s’escampèsse

Mentretemps, l’afluéncia demesissiá pas gaire al ras del pacient, al desespèr bèl de la Viveta e del Jòrdi, e aquel d’aquí semblava d’abòrd n’èstre tanben pro encapriciat desempuèi

29

pauc, çò que fasiá pas qu’acréisser los torments de la familha, ja de tròp subrondada de laguiments.

Adoptava de cap a-s-aquestas gents una actitud de las pus distantas e las ignorava superbament màger part del temps.

I aviá pas qu’una persona que lo desfortunat non sola-ment acceptava de bon grat emai li fasiá present, çò sembla, d’una cèrta amistat e qu’èra, aquesta, un certan Lucian Delpei-rat, atrach tanben per la publicitat facha a l’eveniment de pels ressons que n’èran estats balhats per la premsa.

Lodich Delpeirat, ancian cercaire en civilisacions e len-gas romanas al CNRS, apareissiá d’efièch gausir de la simpatia del paure trebolat, a rason d’evidéncia que l’òme s’exprimissiá exclusivament en parlar d’òc quand s’adreiçava a l’infortunat desvariat e qu’aquò semblava agradar fòrça a-s-aqueste.

Dins una situacion tala, donat que lo Ronan mostrava, a despart de çò qu’es estat dich per excepcion del scientific en causa, de signes de mai en mai evidents d’exasperacion, desem-puèi pauc, de cap als visitors autres, e que tot aqueste baralh portava empacha gròssa al restabliment del malaut qu’auriá degut s’operar a l’acès de perturbacions quinas que foguèssen, la familha sosquèt a una solucion de recambi.

D’alhors, lo sarrabastal provocat pels anars e venirs del monde del defòra acabava per atissar bravament la direccion de la clinica aprèp de n’aver agudas i aviá pas gaire las favors, e fasiá pas brica mistèri desenant de la desirança qu’aviá de veire l’entrepachant Ronan s’anar far mòstra endacòm mai.

La familha decidiguèt, aquò estent, de metre al ponch lo retorn del malaut dil mitan domestic, aitan mai adonc que l’es-tabliment de santat insistissiá cada jorn, e ara de mena de mai en mai dobèrta, per tal que foguèsse mesa una fin al sieu sejorn de pus prompte.

Mas se tornar menar lo malaut a l’ostal pausava ges de problèmas particulars en se, que la preséncia d’una seviciala i facultava d’enfaciar los detalhs materials corrents, pasmens se trobavan non resolgudas doas autras questions.

30

D’en primièr, se la mameta de la Joaneta Lobatièra veniá encara quand en quand, aquò l’adelissiá un bon pro, mas per lo demai aviá segur d’autras crabas de mólzer, e vesián pas cossí far se lo Ronan ne veniá a dire o reclamar quicòm.

Donat que respondiá pas pus quand li parlavan en fran-cés, aquò seriá estat un langui dels gròsses de lo poder pas com-prene se, per escasença, exprimissiá de causas novèlas en sortir per un còp del sieu repapiatge usual.

D’autre caire e subretot, se presentava una dificultat de las bèlas, que caliá d’efièch absoludament far de contunh en-gardar lo malaut per qualqu’un que foguèsse aprestat de lo sus-velhar e de l’empachar per cas de se tirar camin o de se nòser a el meteis.

Aprèp de recèrcas longas e de se remenar coma una en-diablada, la Viveta finiguèt que descobriguèt un certan Pèire Boscat, un jove retirat d’aperabans infirmièr dins un centre de suènhs psiquiatrics, qu’acceptèt, mejançant una retribucion de las fòrtas, de venir balhar sus plaça lo servici esperat, mas las dimenjadas mesas a despart.

Un còp estatjat a cò d’el e a l’escart del revolum format pels curioses, lo Ronan cambièt pas vertadierament d’actitud, s’interessèt pas brica a las personas que l’enrodejavan, pasmai a la Viveta, nimai al Jòrdi, que ne ressentissián totes dos una min-gra granda, mas tornèt ça que la trobar un pauc la calama, en tot repetir sens relambi las sias exclamacions e projèctes de viatge.

L’infirmièr, un òme suau, doç e eficaç, recomandèt pro lèu un metòde curatiu que la sia experiéncia passada li aviá permés de conéisser atal coma fruchós dins de cases parièrs e que consistissiá en far parlar la persona entesicada tan que se pòt, de tal biais que se posquèsse liurament exprimir los sieus fantasmas e allucinacions dins un ambient de confisança e d’amistat.

Lo Lucian Delpeirat se prepausèt per un tal ofici, en a-profiechar lo fach qu’aviá pogut gaubejar la simpatia del paure desaviat e qu’aqueste deuriá ges ne concebre de maldobtança ni-mai n’èstre trucat.

31

D’alhors, lo quite mètge tractant abondèt dins la meteissa endrechièra en preconizar l’amaisament, la mesa en confisança ansin coma las atencions afectuosas que, soletas, del sieu ve-jaire, podián establir un climat favorable en vista d’un possible ateuniment de las consequéncias psiquicas del traumatisme en-durat.

Lo generalista, consultat suls tractaments medicamento-ses d’envisatjar, prescriguèt de confortants leugièrs e una me-dicacion a basa de vitamina K, aquò fins a estalviar lo mai possible l’espandiment totjorn de redobtar del flús sanguin dil tissú cerebral, per manca de poder averar una regression ver-tadièra dins la zòna tustada per l’emorragia, que l’empresa ne pareissiá per malastre incoercibla e definitiva.

Informat que lo neuropsiquiatre lor deviá far visita dins pauc per tal d’examinar lo malaut e fixar la data de la tièra d’e-lectro-chòcs que conselhava fòrça, lo mètge recomandèt la pus bèla prudéncia a-s-aquel sicut.

En dire que la familha fariá çò que pensariá melhor, ajustèt que personalament n’èra pas ges partisan e precisèt qu’a cò d’un subjècte ja afectat d’un desreglament dels pus grèus de las sias facultats, envisatjar de mai una novèla e violenta bran-dida psicologica riscava d’agreujar las causas, en far lo remèdi pus marrit encara que non pas lo mal e lo pacient de poder ne sortir encara mai desvariat.

D’ausir tot aquò, la Viveta que n’aviá ja son confle de-sempuèi bèla pausa de totes aquestes fotuts neurocirurgians e autres especialistas, decidiguèt d’anullar lo rendetz-vos e d’en-viar petar cortesament lodich pratician.

Tot aquò pausat e determinat, i aviá encara una empacha, que l’infirmièr èra adonc manquant mentre la dimenjada e l’es-posa atal coma lo filh se sentissián pas a mand de far velha nuèch e jorn al ras del Ronan, subrondats qu’èran de lassièra pel trabalh de la setmana e sens comptar las lanhas de totas menas qu’adusissiá l’estat sens cap de perceptible melhorament d’aquel d’aquí sul plan d’un retorn a las realitats e a la coneissença dels sieus ligams afectius vertadièrs.

32

Èran per partir en cèrca d’un remplaçaire, de vertat pro malaisit de descobrir, quand lo Delpeirat faguèt ofèrta ines-perada de venir assegurar la susvelhança, en ajustar qu’ansin es-casença li seriá balhada de rondelejar de prèp lo malaut, d’a-manhagar e aprivadar aqueste un pauc e de dintrar suausament dil sieu jòc, çò que poiriá atal l’enquissar de s’exprimir benlèu.

Davant la geina e la confusion de la Viveta e del Jòrdi que sabián pas se devián acceptar una tan temptaira proposicion, lo Lucian Delpeirat los botèt a l’aise en dire que seriá per el una experiéncia de las ricas e que se’n produsisson gaire d’exem-ples.

Expliquèt qu’èra pivelat per la mudason de personatge que presentava Le Guerch, per tot çò que los sieus prepauses estabosissents revelavan del contengut d’un inconscient poblat de torments esconduts e, subretot benlèu, pel ressorgent subran e estranh, venent del fin fons del sieu mental, d’una lenga aquí enfonilhada desempuèi l’enfantesa.

E tot s’engimbrèt d’un biais tal mentre de longas set-manas sens que pas res o gaire cambièsse dins la captenença de l’amalautit, se que non qu’aqueste se mostrava de mai en mai destibat e urós quand arribava l’ancian cercaire.

Li fasiá aculhança sens manifestacion autra qu’un sorire espelit, abans de li servir la sieuna sansonha costumièra que l’òme escotava pacientament en l’encoratjar e li dire de longa que tot aquò l’interessava fòrça e que li caliá contunhar.

Quand en quand, lo Lucian gausava precaucionosament li dire sa desirança de ne saber mai sus los endreches qu’i fasiá allusion, las personas que costegèt alara e las circonstàncias que ne foguèt lo testimòni.

Lo malanant ne pareissiá pas brica enferonit mas res-pondiá pas res de nòu, en tot adreiçar al sieu entreparlaire una riseta de la mena entenduda, atal coma se voliá ansin significar que, per aver pres paciéncia, seriá pas fin finala ges decebut.

E puèi, un dissabte, sens que cap de signe l’anoncièsse, lo Ronan aculhiguèt son companh ambe lo meteis grand sorire,

33

mas, de la suspresa bèla d’aqueste d’aicí, prononcièt aquelas frasas inatendudas :

« Sénher Delpeirat, setz desenant mon sol amic, la sola persona que me compren, me sosten emai parla ma lenga.

« Vos grandmercegi per las vòstras ajuda e amistat que me seràn estadas de secors grand abans ma partença, estrangièr que soi dins aqueste país, enrodat de monde que m’es pas estat donat de los jamai rescontrar d’aperabans e que me marcan pas cap de simpatia, a despart de vos segur ».

E aprèp, doas setmanas s’escampèron mai que lo Ronan i tornèt pas qu’a las sias ancianas cansons, mas èra vesedor que s’èra endavant establida una complicitat vertadièra entre los dos òmes.

Es sus aquestas entremièjas qu’un dimenge, al plen mitan de la tantossada, Le Guerch tornèt préner la paraula en daissar per un autre còp los sieus refranhs usuals e declarèt de mena subta e solemna çò que seguís :

« Monsen Delpeirat, sabetz que vau lèu me n’anar, qu’ai de devers de complir al pus lèu. E ben, estent que foguerètz devèrs ieu tant amable, s’aquò vos tempta e se voletz plan m’acompanhar, vos farai far rescontre ambe ma femna e mon filh tan cars a Las Bòrdas de la Braneira, emai ambe mon paire e ma maire al Molin del Blaugorg.

« Alavetz tanplan, per defaut de poder per malastre vos far conéisser los dos mieus paures amics, l’Enric Ginestet e l’Andrieu Pojadon, vos presentarai a mos autres camaradas de combat al Plan de Las Rocalbas e vos condusirai als luòcs dels nòstres estrambòrds mas, mai d’un còp tanben embugats de malasòrt, qu’i avèm menadas, ambe los mieus dos maluroses companhs, las batalhas de liberacion del nòstre País sudenc con-tra aqueste òrre País nordés ocupant ».

Lo Delpeirat èra sietat a-s-aqueste moment, que, se que pas, ne seriá segur tombat d’esquinas, tant una tala proclamacion e convidacion èran d’estabosir e de ne demorar atupit.

Mas ne daissèt res paréisser, decidit qu’èra de menar lo paure Ronan a far liurament las sias confidéncias, foguèssen de

34

las pus desconcertantas, e segur qu’èra de la capitada d’un me-tòde que li semblava la melhora terapia per sortir l’òme del ne-gre trauc dil qual los eveniments l’avián engorgat.

Lo scientific – que sonarem endavant soventes còps tan-plan Lucian, de tan que l’anarem costejar de longa e observar dins las sias reaccions fàcia a una situacion de las pus ember-besientas – servèt la sia actitud impassibla e cordiala en dire :

« Mon amic, sabetz pas lo plaser que me fasetz. La vòs-tra fisança m’onora e me fa gaug. Çò que m’ofrètz m’agrada fòrça e l’accepti ambe jòia bèla.

« Mas, Sénher Delfraisse, o puslèu car Loís s’o perme-tètz, abans de nos enanar amassa pel viatge que me prepausatz amablament, es que seriá possible que me liuressètz d’unes de-talhs sus la vòstra vida passada e que m’apareis de pro afo-gar ? ».

Le Guerch respondèt pas res mas diguèt pas mai de non, e lo sieu agach maliciós, fasent resson a la demanda, èra quasi a la pagèla d’una acceptacion, mas que se poguèsse aver constàn-cia de n’esperar, mentre la temporada que caliá, la realizacion.

D’efièch, lo Lucian èra decidit de pervenir a desclavar las recordanças espaventablas que ne sospechava èstre comol l’esperit trebolat del que considerava ara atal coma un malurós amic e que n’atendiá, a rason o non, de revelacions esfarfa-lhantas.

Lo diluns seguent al matin, e de daissar la plaça a l’in-firmièr, prenèt a despart la Viveta en li dire qu’èra de mai en mai confondut per tot çò qu’emplenava d’estonant lo cap de son paure espós e que l’afar deviá èstre considerat de plan prèp.

Ajustèt que lo fenomèn qu’i assistissián èra tant extraor-dinari, inatendut e estranh, que siá a regard de l’expression lin-guïstica, aquesta tornada imprevista e estabosissenta d’un idiò-ma aitant autentic o encara tocant a las circonstàncias alluci-nantas que veïculava lo discors del malaut, tot aquò reclamava una atencion de las grandas a rason del caractèr excepcional que presentava e que ne caldriá gardar traça absoludament.

35

La femna, pertocada per una tala observacion, se diguèt convençuda de la necessitat de servar emprenta de las dichas del Ronan, tan susprenentas que se revelèssen, fins a ne poder tirar totas las conclusions que caldriá se necite.

E foguèt alara decidit entre eles dos de las registrar, tan que se pòt de mena integrala endavant, de biais que se’n po-guèsse usar se escasença i aviá. Pauques tempses aprèp, atin-dolèron adonc dins la cambra un camescòpi numeric que l’infirmièr e tota autra persona presenta se’n trobèron encargats de lo botar en accion tre que lo malaut auriá dobèrt lo bèc.

Mas mantunas setmanas s’escolèron sens qu’aqueste aguèsse ocasion d’emetre quicòm d’interessant, manca segur las sias costumièras lamentacions e intencions de viatge insensadas.

E puèi, una brava estona aprèp agotada, çò sembla a temps e ora qu’o aviá determinat dil sieu cap, lo Ronan s’avisèt de liurar lo fons de son èime e, sens autra prevenença, parlèt en-fin al Lucian ansin coma aqueste li demandava d’o far desem-puèi bèla pausa ambe paciéncia e resèrva.

Alavetz, e de l’estabosiment aqueste còp total del Del-peirat, lo que se voliá a tot pèrdre èstre sonat Loís Delfraisse, comencèt d’una votz clara e pausada l’enonciat minuciós de las sias sovenenças de guèrra.

Un recòrd ordenat, convenceire, a mantunas vegadas sasissent de realitat e de còps qu’i aviá apassionant, de las sieu-nas annadas de lucha al mitan d’una pretenduda Resisténcia su-denca contra lo poder opressor d’un supausat Estat nordés.

Mas un retorn al passat que possedissiá pas qu’un sol de-faut, gaire dels pichons, lo de se plaçar de la quita avoacion de l’orator dins un avenidor distant de mai d’un mièg-sègle respèc-te al jorn real de la sia parladissa ! Lo de metre en causa alavetz d’actors, d’eveniments e de contradas perfiechament inconeguts de qual que siá, exceptat lo narrator el meteis, segur !

Aquestes vertadièrs memòris del futur, embeurats d’una cèrta coëréncia aparenta e que las peripecias sens nombre i èran plan sovent per captivar l’auditor del tot desaviat qu’èra lo paure

36

Lucian, pecavan pas d’efièch que d’un costat, mas qu’èra pas dels mendres.

E qu’èra adonc lo, solid, d’èstre de reminiscéncias d’un temps ulterior plan alunhat, rebrembanças profeticas s’aquò se pòt dire, de botar en escèna de protagonistas, de regions e de cir-constàncias qu’apartenián, çò semblava, sonqu’a l’univèrs enig-matic del contaire, tals qu’aurián pogut èstre lo rebat d’un mi-ratge oniric.

Cal dire qu’i aviá aquí, pel Delpeirat, de n’èstre un bri-con embadoquit, e lo tot emes dins aquesta lenga d’òc tornada, atal coma de subrenatural, de las prigondors d’un psiquisme de joventut bridat e rebofat.

E es aital que comencèt lo dire del que s’aviá emprun-tada la personalitat del misteriós Loís Delfraisse :

« Se n’ai brava sovenença, tot aquò s’endevenèt de vertat l’an de 2067, aprèp que lo pòble sudenc aguèsse patit mentre de sègles la dominacion, l’imperialisme e l’opression de l’Estat nordés, que foguèsse monarquic o republican, endurat lo mes-prés d’aqueste cap a la civilisacion, la cultura e la lenga sieunas, observada l’espleitacion del sieu territòri, de las sieunas ressor-ças naturalas e assistit a la colonisacion del sieu espaci natural e istoric per las gents del nòrd, lo tot a malgrat las sias protes-tacions vanas.

« La situacion s’enflambèt d’un còp a la favor d’inci-dents ja costumièrs mas que la repeticion ne fasiá la copa como-la, e, endavant, de la passivitat indignada se passèt subran a la reaccion volontosa.

« A cò del pòble sudenc, s’èra atench lo ponch de non-tolerància, lo sulhet en partir del qual se fa caplèva de l’inercia vergonhosa devèrs la revòlta ufanosa e necessària, per tal de tombar pas dins l’alienacion totala e la pèrda de tota dignitat.

« Dire que los eveniments recents èran vertadierament de natura a desenclavar aquesta reaccion del tot desparièra seriá desnaturar la realitat, mas cal creire que lo temps èra vengut que las causas i avián tocat al moment de rompedura, e tot cabussèt alara de prompte dins una optica decisivament orientada devèrs

37

la lucha dobèrta contra aqueste Estat dominator e plan decidit de pas res cedir sul terren de la sias visadas egemonicas.

« Alara, tot cambièt en un còp e i aguèt subrevenença d’un organisme politico-militar, lo Front Unitari d’Engatjament e de Combat, que fasiá pas mistèri de las sias tòcas. Las de ba-lhar al País sudenc la plena mestresa de las sias destinadas, la guèrra contra l’Estat nordés ne foguèsse lo passatge obligat per tal de l’obténer.

« Aquò foguèt una virada fondamentala e nòva, ines-perada e subta, tan lo pòble sudenc èra reputat per suportar inde-finidament las escòrnas e las umiliacions sens cap aver de reac-cion escalustrada e viva.

« E de tot aquò nasquèt la guèrra que coneissèm segur aicí e que vau ensajar de vos’n resumir las endevenanças ma-joras, talas que las avèm viscudas dil nòstre comandò.

« Aquestas son de remarcar bravament, tan son de notar e de remirar a la pagèla, un còp de mai, de l’inercia del nòstre pòble e de la manca de respòsta que s’èra acostumat de ne pre-sentar la permanéncia tot al long de las dichas pontonnadas sens fin, qu’aquò fasiá creire a l’Estat nordés que los sudencs èran dispausats de sofrir totes los afronts sens ges portar responsa.

« I aguèt adonc surreccion, a-s-aquesta epòca, d’una me-na de revolucion que faguèt entendre al poder centralisator, o-primaire, unificator e negator de las diferéncias identitàrias, cul-turalas e patrimonialas sudencas, que desenant i auriá de comp-tar amb una fòrça d’oposicion.

« E pas sonque pacifica emai que reprovanta, aquesta, mas amb una organisacion que se donava per objectiu d’obténer, la batesta ne deguèsse èstre lo mejan indefugible, las libertats que lo pòble e la nacion sudencs n’èran estats privats pels azards de las invasions militaras, que foguèssen d’amira expansionista o religiosa, e qu’avián, lasdichas conquestas, asservit dil temps lo País sudenc contra la sia volontat.

« Aquò foguèt un contorn essencial dins la destinada nòstra, i tòrni, que l’immobilitat resignada e sosmesa davant la

38

violacion dels nòstres dreches essencials daissava plaça enda-vant al soslevament indignat contra la podestat ocupanta.

« Lo resson d’aquesta susmauta foguèt fòrça d’observar dins l’opinion internacionala, tant èra de noveltat una tala rebel-lion contra l’imperialisme de l’Estat nordés, emai que la revòlta foguèsse confòrma al drech imprescriptible de resisténcia a l’o-pression e a la defensa de las libertats qu’autrejan las conven-cions internacionalas, lasqualas balhavan facultat a totes los pò-bles de dispausar d’eles meteisses e de beneficiar, d’aquí estant, del drech de determinar en tota independéncia lo lor estatut po-litic e d’assegurar liurament tanplan lo lor desvolopament eco-nomic, social e cultural.

« Aquò foguèt, de bon entendre, un tresvirament complet de l’estat de causas conegut fins alara, e es dins aquestas cir-constàncias qu’aguèri escasença de tornar rencontrar lo Joan Vernhòla qu’aguèri de vesinar de prèp, al temps de las astrentas militaras, pendent las guèrras colonialas d’Africa menadas per l’Estat nordés, e tanben de far coneissénça ambe l’Enric Delmas, avocat que defendiá la causa dels maluroses implicats dins de manifestacions contra la repression policièra fasent seguida a de desfilats populars contra l’egemonia de l’Estat nordés.

« Nos sèm amassats adonc dins l’encastre del FUEC e, fin finala, nos sèm trobats associats al dintre del Comandò Tri-angle « Ribieira », par tal de combatre l’opression nordesa e de luchar contra aquesta fòrma d’asserviment vengut endavant insofrible per totes los que volián la reconeissença dels dreches sudencs a la diferéncia e a la libertat denegats per aqueste Estat nordés imperialista.

« Vos disi tot aquò fins a solament vos botar dins l’am-bient e plan situar l’afar, mas es plan d’acòrdi que tornarai pus tard e detalhadament abordar l’evocacion de la nòstra vida de comandò, puèi qu’o me demandatz amb insisténcia, emai se de-mest los eveniments qu’i sèm estats mesclats se’n troban man-tunes coneguts de totes e, segur, de vos ».

Per aqueste còp, Le Guerch s’aturèt dins la sia des-cripcion d’un univèrs conegut d’el sol e que dobrissiá d’orizonts

39

al mai estonants al Lucian Delpeirat, de complet desvariat qu’è-ra per aquesta cabussada dins un mond del tot subliminal e tren-cat de las realitats de l’ora.

De setmanas e de setmanas se passèron abans que lo ma-lurós tornèsse a las sias confidéncias e lo Delpeirat èra ansiós un bricon en saber pas se contunhariá o non l’expausat de las sias impressions intimas e esquerrencas.

Lo temps s’escolava sens que lo Ronan se mostrèsse dis-pausat de repréner lo sieu raconte e lo paure auditor n’èra adonc pro desesperat, en crenhe que la sòrga ne foguèsse benlèu es-torrida.

Pasmens, las sias crentas èran del tot vanas per astre, que lo visionari èra totjorn a mand de liurar los sieus sovenirs es-tranhs, mas que siá vengut lo moment causit per el per tal de los desvelar e a temporada volguda.

E, quand foguèt ora de tornar començar son raconte, l’ò-me reprenèt sens marcar la mendra trantalhada, en partir de la debuta e en descriure, aqueste còp pel menut, los episòdis de çò que se manifestava de mai en mai atal coma lo fruch de l’al-lucinacion la pus perfiècha.

E un matin adonc, lo Ronan, alias Delfraisse, encadenèt la sieuna cronica sens paréisser de res trebolat per la pontonnada de silenci qu’aviá observada despuèi la sieuna darrièra presa de paraula e, d’ansin s’exprimir, trenquèt lo silenci :

« Ieu, Loís Delfraisse, cap de comandò de l’armada se-crèta sudenca, e aitan que ne pòsca testimoniar per n’aver agut coneissença o n’èstre estat un dels actors, vos rebrembi qu’al començament i aguèt aquesta manifestacion identitària e nacio-nala sudenca de la joventut nòstra, al som d’aqueste acrin em-blematic qu’es e demora lo Puèchfòrt, dins la cadena miègjor-nala de Las Peiragudas, e que s’endevenèt a la seguida una tièra d’eveniments qu’ai ja agut ocasion de ne far un resumit a la lèsta lo còp d’abans, mas que, per l’essencial coneissiatz ja ».

E, desenant, lo Delpeirat se trobèt a enfaciar una relacion del rebat de legenda, una cronica irreala e a l’encòp agafaira, que cisconstàncias espatafiolantas, luòcs fantastics e personatges

40

venguts d’enlòc s’i butassavan per ne far una fresca espantanta e a l’encòp de vegadas embriaganta, d’un mond supausat ja co-negut d’el mas que li èra solid del tot estrangièr.

Lo Ronan, plan destibat e barjacaire, descriguèt meti-culosament d’en primièr de censadas reaccions policièras nor-desas, d’arrestacions, de mesas en retencion judiciària de tot un fum de sudencs, puèi, una brava pontonnada aprèp, de procèsses que l’iniquitat o disputava a la parcialitat la pus fonsa, per n’acabar per, çò disiá, de primièras condemnacions vergonhosas a de penas sens paguna proporcion ambe d’amassadas e de rei-vindicacions per de res embeuradas al començament de violén-cia nimai d’agressivitat.

Expausèt apuèi, demest autres, lo desrei d’unas certanas organisacions politicas, sindicalas e culturalas al dintre del País sudenc e las lors empachas malastrosas dins l’amira d’una ac-cion comuna e coordonada que foguèsse en posicion de far con-trapés a las menadas dominairas e injustas de l’Estat nordés, fins a portar una pression unida e determinada e d’estalviar lo piéger del costat dels autres paures engabiats e acusats.

Ne venguèt, per aquesta primièra narracion, a l’evoca-cion d’una quincanèla totala que seriá estada registrada a la se-guida d’aquestas temptativas d’intervencion comuna, que De-mocracia Socialista dels Païses Sudencs, Combat Miègjornal, Movament Libertari Sudenc, Comitats de Salvagarda Agricòla del Sud, Centre de Recèrcas sus la Cultura Sudenca o encara Assemblament per l’Independéncia de la Patria Sudenca ne cerquèron de badas la realizacion.

Diguèt que totes aquestes organismes capitèron pas una acordança minimala fins a presentar un front unitari en capacitat de far pes e d’organizar de manifestacions protestatairas de mas-sa, lasqualas tombèron a falhida dins las grandas ciutats del sud coma Ausonvila, Marçautges o Serninhac.

Contèt la desbranda completa que s’apoderèt de totas las institucions representativas sudencas dins la tòca prevista de s’e-nartar contra l’anar reaccionari e venjaire de l’Estat nordés, e aquò a malgrat la constitucion d’unes daquosses nomenats :

41

Comitat de Coordinacion Sudenc o encara Conselh Permanent de Vigilància e, de mai, a despièch l’editorial paregut dins l’or-gan d’AIPS, « Reviscòl Sud » jos la sieuna pròpria pluma a el, Delfraisse, jol títol : " Arrestatz la repression ! ".

Perseguèt en rementar las pesugas condemnacions que n’èran estats tustats per màger part los manifestants, maldes-pièch los plaidejars eroïcs, especialament, de mèstre Enric Del-mas, qu’aqueste ne deviá pagar lo pretz pauc aprèp en èstre estat radiat del Barrèl.

Abans d’acabar, recordèt que lo 25 de junh seguent, ani-versari d’aqueste biais de fèsta de la nacion sudenca, i aguèt ges d’assemblament al som del Puèchfòrt e de las nautors autras del País sudenc, mas que, pròche las onze del ser, s’endevenèt coma cadun o sap çò qu’es estat desempuèi sonat « la nuèch de la bombadissa », ambe l’ataca a l’explosiu e emai de granadas in-cendiàras de mantunas casèrnas de la Milícia d’Estat e d’al mens un trentenat de palaises dels Govèrns de Districtes, que dins totes i avián desnombradas mantunas victimas del costat dels representants del poder nordés.

E lo Ronan, totjorn vestit de la personalitat d’aqueste escur Loís Delfraisse, concluguèt aqueste còp en rebrembar que totes aquestes atemptats foguèron alara signats e reivindicats, se’n soven plan, per l’organisacion clandestina fins ara inco-neguda que se designava jol nom de « Front Unitàri d’Engatja-ment e de Combat ».

Quand lo raconte s’aturèt, lo Delpeirat n’èra un còp de mai al pus estabosit, mas ne daissèt res paréisser, emai que fo-guèsse fòrça pertocat per aquestes novèls episòdis de çò qu’au-rián plan pogut sonar de sornes memòris d’avenidor.

Mercegèt bravament lo Ronan en li dire que tot aquò l’a-viá del tot entosiasmat e li demandèt de pas mancar de contu-nhar la sia narracion al pus lèu.

Mas li calguèt esperar un long brieu encara abans qu’a-queste i tornèsse e aprofiechèt l’escasença d’una tala pausa per s’amodar a un trabalh de mesa en òrdre dins tot aqueste fum de las causas ja contadas, en ne dreiçar de recapitulatius resumits.

42

E l’estona tant atenduda finiguèt qu’arribèt un bèl dis-sabte, mas per desenant pus s’aturar, que lo contaire, de dimen-jada a dimenjada, perseguèt alavetz sens decessar, tot al long d’un long periòde, lo sieu recit.

Contèt las debutas de las accions d’un aital dich " Co-mandò triangle de la Resisténcia sudenca " que n’èra devengut lo cap, el Loís Delfraisse, e que s’i trobava acompanhat per l’an-cian prèire obrièr Joan Vernhòla, d’abans adonc conegut al temps de las astrentas militaras dins l’armada nordesa, desem-puèi exclús del clergat al motiu pretendut de deviacionisme dua-lista, e tanben per l’ancian avocat, l’Enric Delmas, que n’èra ja estat question.

Insistiguèt fòrça sus la primièra accion bravament capi-tada a las raras dels Nauts Planòls, una expedicion punitiva en-gimbrada de subte aprèp lo chaple per la Milícia d’Estat nordesa dels tres estatjants de la bòria de Las Fargas, la familha Ribieira que lo nom n’èra estat balhat al comandò en rebrembança d’a-queste masèl e de la destruccion totala de l’espleitacion per a-questes salvatges.

Faguèt alara una descripcion menimosa dels preparatius e de l’execucion d’una embuscada nuechenca dins las angos-tièras de Fontfreda ont, pel mejan d’una carga explosiva e d’una granada de fusilh perforanta, avián anientats dos blindats norde-ses en matar a l’encòp una dotzena d’aquestes salopasses.

La setmana d’aprèp, lo Ronan, totjorn de vèrbia, se lan-cèt dins la descripcion detalhada al Delpeirat de la retirada del comandò dins la negra nuèch devèrs lo luòc que s’i deviá es-condre fins a daissar passar la reaccion nordesa que seriá segur de las ferotjas.

Diguèt cossí avián embolhadas las pistas en segre dins l’aiga lo cors de la Dotzèla, puèi facha l’escalada del penjal de Las Combescuras per aténher lo nivèl del plan e quant èran estats carcanhats per la venguda de dos elicoptèrs lançats a la lor perseguida e que cercavan de los anientar ambe de fusadas aire-sòl aprèp de los aver detectats a l’infraroge … .

43

Perseguèt en contar qu’aprèp se n’èstre aparats en s’en-fonilhar subtament dins una caunilha, avián agandida la lor tòca, lo Molin del Blaugorg, sus las ribas d’Ense prèp lo vilatge de Vincenac, demorança del sieu paire Jacme Delfraisse e de sa maire Magdalena.

Relatèt cossí, de l’ignorància tota d’aquestes dos, avián facha cabussada dil tomple del Blaugorg vestits de combinasons en menar lo lor material dins de sacas estancas, per tal d’aténher l’orifici negat d’un conduch que balhava abordada a de caunas, e de qual biais s’i èran poguts establir e rescondre un quinzenat de jorns … .

Lo Ronan, totjorn dil sieu vestit d’un estranh Loís Del-fraisse, acabèt, aqueste còp, en proclamar sus un ton sibilin :

« E, d’aqueste endrech del Molin del Blaugorg, n’aurai de parlar tornar mantunas vegadas, demest autres ròdes de re-marca, qu’avèm pas acabat de nos’n congostar, tant es miraudiós de diferentas amiras ».

Mas, lo còp seguent, lo visitat pels sòmis, el que fins a uèi tornava préner lo sieu raconte a ponch e endrech que l’i aviá daissat la fes d’abans, en religar los eveniments ambe una segu-retat e una precision de relotgièr, semblèt cambiar del tot de subjècte en partir dins una direccion imprevista e susprenenta :

« Es a-s-aquesta pontonnada, o deviam apréner aprèp, que lo jornalista Andrieu Pojadon, mandat d’America pels or-gans de premsa que n’èra lo collaborator usual, tornèt en País sudenc fins a i far de reportatges sus la situacion insurrecionala qu’i regnava despuèi que l’armada patriotica clandestina èra dintrada en guèrra contra l’Estat nordés ocupant.

« L’òme, aprèp de n’èstre tombat d’acòrdi ambe lo sieu vièlh companh de joventut, expèrt en agronomia e espleitant agricòla, l’Enric Ginestet dich Ricon, desbarquèt alavetz a la gara de Marçautges per i èstre aculhit pel sieu brave amic e s’encaminèron cap a Aigusac, sus las broas d’Ense, al pè dels Nauts Planòls, vilatge ont èran nascuts.

« E, d’aquestes dos, n’aurai tanben de charrar de longa per la seguida, que son d’actors màgers dins l’anar de la Resis-

44

téncia e la vida del comandò que ne soi a contunhar de vos re-traire l’istòria endavant ».

Lo Ronan foguèt aprèp inagotable en far reviure, tal que n’aviá aguts los ressons, l’ambient qu’èra estat lo d’aqueste cort sejorn partejat entre la curiositat del jornalista en quista d’infor-macions al prèp del sieu puslèu reticent amic d’enfantesa, los plasers de la taula, la remiracion comuna d’aquesta val encanta-doira poblada d’un fum de remembranças de joventum e una pesca nuechenca a l’anguiala que deviá demorar memorabla, non pas sonque entre los dos actors, mas encara dil cap dels to-tes que n’avián entendut lo conte e que ne fasiá part, el, Loís Delfraisse.

Finiguèt en precisar que lo Pojadon aguèt la suspresa d’apréner, qualques tempses aprèp, que lo Ricon Ginestet èra estat arrestat pels nordeses, acusat qu’èra d’èstre lo cap de la Re-sisténcia sudenca pel Sector IV, lo dels Nauts Planòls, e foguèt pas lo sol de n’èstre estomagat, qu’el meteis o ignorava abans de n’èstre informat plan pus tard.

Lo Ronan ajustèt pasmens qu’abans de daissar lo jorna-lista, lo Ricon li aviá, per en cas, donada l’adreça d’un amic segur qu’èra pas autre que lo sieu pròpri paire, Jacme Delfraisse.

Cal dire qu’al sortir de tot aquò lo Lucian Delpeirat n’èra un bricon assadolat, submergit qu’èra d’eveniments, de monde e de parçans qu’èran per el del tot desconeissables, mas èra pivelat de pus fòrt per de tals recits, recòrds d’aventuras del futur emai debanats dins aquesta lenga vièlha de Roèrgue e decidiguèt de los botar en fòrma.

S’entrevèt alara de ne far la sintèsi sul mòde romanèsc en partir dels registraments ja comols, mas sens n’ometre una quita circonstància nimai ne desnaturar d’un pecic la substància.

Regropèt lo raconte en capítols que ne causiguèt los títols d’acòrdi ambe la Viveta a laquala n’aviá facha d’aperabans la revirada en francés dels desvolopaments – e que n’èra demorada ela tanben de complet estabosida – recits qu’èran plan segur es-criches dil meteis limpid occitan qu’emplegava son paure espós per tal d’exprimir los sieus curioses estats d’anma.

45

La dimenjada d’aprèp lo Ronan, impertorbable, reprenèt la sia narracion de la vida del comandò alara totjorn estremat dins las tutas secrètas que domenjavan lo luòc qu’i sorgissián las aigas del famós Blaugorg :

« Lo nòstre sejorn entraucat èra par tocar a fin, quand ar-ribèron a la radiò de messatges criptats qu’aprèp d’èstre estats decodats – segon un sistèma que vos precisarai s’o voletz un au-tre còp – nos donèron òrdre de nos encaminar d’urgéncia devèrs los Causses Bèls, cap al Massiu de Las Peiragudas, en nos ba-lhar a l’encòp los signes de reconeissança.

« Èra una suspresa bèla qu’aquesta mission luènha e es-tranha, mas ne reservava una autra, agradabla aquesta, la de po-der passar benlèu, seriá pas qu’una corta estona, a cò del Joan Vernhòla, prèp Sant Antòni dau Rieutòrt, al mas qu’i restava la sia sòrre Francesa, d’escais-nom Faneta, que n’aviái facha la co-neissança al retorn de las guèrras d’Africa.

« Jòva femna que li vodaviái una amistat quasi frairena-la, mas aurèm escasença, mantunes còps pus tard, d’evocar a-questa personalitat nauta en colors e los debats sens fin qu’a-guèrem totes dos.

« Mas, de nonent, nos caliá endralhar cap al sud-èst, d’en primièr devèrs lo Sector III de la Resisténcia comandat pel Joan Labat en partir del sieu Centre de comandament escondut dins las caunas que s’atroban jos la poncha rocosa ont s’i quilhan, co-ma o sabetz, las roïnas del vièlh castel del Puèchpeirós.

« Tot aquò fins a reculhir de consinhas, procedir a d’avi-talhaments e recebre, o esparaviam plan, un tot novèl lança-mis-sils antiaerians de tipe SA 16 B ambe guidatge laser.

« Çò foguèt alara lo long anar dins un parçan fòrça tra-versut, de còps de las nautors grandas, devèrs dins d’abòrd l’a-crin als braves uèit cents mètres del Tuc dels Corbasses, puèi la davalada dins la prigonda val de Durbèla que ne calguèt passar las aigas a nuèch venenta sus de radeaus adobats ambe de bran-cas sècas, de canas e de joncalhas, una aventura vertadièra, a-questa atraversada … ».

46

Al sortir de tot aqueste desbalatge baug, cal confessar que lo paure Delpeirat èra un pecic perdut e li foguèt necite de demandar al Ronan d’explicacions pus abondosas a prepaus dels personatges novèls apareguts, d’aqueste itinerari inconegut, de la fantomatica basa clandestina encrosada, dels armaments no-vèls citats … e que te sabi encara.

Lo Ronan s’i prestèt de bon grat mentre de longas oras, en insistir suls sovenirs comuns qu’aviá ambe lo Joan d’aquesta unitat nordesa de guèrra psicologica qu’i èran estats afectats en Africa.

S’aturèt longament tanben sus las garrolhas amistosas qu’aguèron el, Loís Delfraisse, e la Faneta, en debatre sens fin sul pacifisme, la non violéncia o la religion bogomila qu’èran parts de las conviccions fonsas de la joventa femna, en ajustar que poguèt pas ges convéncer aquesta, alara, de la legitimitat de la guèrra revolucionara de liberacion per un pòble oprimit … .

Lo Delpeirat, aprèp de jornadas de trabalh forsenat, èra pervengut un pauquet d’ordenar e metre en escrich las darrièras tribulacions del misteriós comandò, quand, lo còp d’aprèp, lo contaire casèt dins una longa digression a prepaus del jornalista Andrieu Pojadon, en dire qu’aqueste èra tornat qualques tempses aprèp al País e aviá contactat lo sieu paire Jacme Delfraisse, al Molin del Blaugorg, per tal de nosar de ligams amb una unitat de la Resisténcia sudenca e far d’articles en segre las sias ope-racions.

Lo Ronan, en far resson a las dichas entendudas del Po-jadon, çò disiá, faguèt alara una longa descripcion de l’itinerari del dich correspondent de premsa despuèi Marçautges e la val de Linhana, duscas Vincenac d’Ense e lo Molin del Blaugorg.

E aquí, s’aturèt una brava estona sus l’embelinament que s’apoderèt del jornalista quand visitèt aqueste site miraudiós ont sortissián de las ròcas d’aigas sosterranas dins de tomples pri-gonds qu’un d’eles, de la color de blau linde, aviá donat son nom a l’endrech.

Cal dire onestament que lo pseudo Loís Delfraisse pa-reissiá sasir l’endevenança per retraire, en s’i atardivar, la fisio-

47

nomia d’un luòc que pretendiá èstre lo de sa naissença, e que ne lausava las mantunas beutats e riquesas amb un plaser evident.

Puèi, atal coma de planh, ne venguèt a descriure lo sejorn del Pojadon al molin, las convèrsas qu’aguèt ambe los sieus se-disent paire Jacme e maire Magdalena e cossí aquestes l’avián prudentament dirigit devèrs Sant Antòni dau Rieutòrt e la Fane-ta, gaireben segurs que lo comandò fariá tot per passar per lo Mas Vernhòla, assabentats qu’èran estats de la direccion sud-èst presa e qu’indicava la tèsta del salmon escondut per el, Loís Delfraisse, al moment de daissar las caunas dels bauces del Blaugorg.

Lo Ronan indiquèt aprèp que l’enviat especial, de se ren-dre a Sant Antòni e de se recomandar del Jacme Delfraisse, aviá pas pogut pasmens encontrar degun de la Resisténcia, donat que la Faneta aviá ges de novèlas del comandò, mas qu’aquesta aviá promes al Pojadon de li far passar sul sieu mobil un messatge de la formulacion masquetada, tre que possible, e que poiriá benlèu l’orientar devèrs lo grope de resistents.

Per acabar, contèt que lo jornalista s’èra alavetz entornat al Molin del Blaugorg que n’aviá un còp de mai remiradas las beutats naturalas, aqueste còp nuèchencas, emai las ressorças en peissum, puèi que s’èra dirigit sus Frontinhòl e la val de Turo-nèla fins a esperar un eventual apèl de la Faneta.

En tot ajustar, ça que la, qu’aquesta d’aicí, qu’aviá men-tretan recebuda la visita del comandò, adralhèt alara lo Pojadon a paraulas veladas cap a l’ostal Delmas, sonat Las Bòrdas de la Braneira, prèp Seuvabèra, a las acercas de la Mar Grana e de la Concha de Bugos.

Lo Delpeirat èra de mai en mai perdut dins tot aqueste mescladís atupisseire d’eveniments, de ròdols e de monde del tot segur desconeguts de longa d’el e demandèt un còp encara de precisions e de detalhs nombroses que lo visionari se faguèt un gaug verai de li balhar a bodre.

E aprèp, sens cap desemparar, lo Ronan tornèt al cors del sieu raconte espantant tocant a l’istòria del comandò :

48

« Un còp complida aquesta trespassada de las aigas ra-jantas de Durbèla, calguèt alavetz de matinòt se pagar la pujada mostruosa cap al Massiu de las Baumas, qu’es quicòm aqueste, e aprèp mantunas vegadas de monta-davalada, entamenar l’acèr-ca del Puèchpeirós, aquesta ufanosa poncha grisassa e embos-cada que totòm coneis, e que los apròchis se’n devián far solid ambe las precaucions de las bèlas.

« Atengudas las linhas de velha alunhadas e escambiats los signes de reconeissença, advenguèt la dintrada dins la basa de comandament sosterranha del Sector III, que ne vos farai la descripcion detalhada una autra vetz se voletz.

« E es aital que, pervenguts al Centre operacional, foguè-rem avisats de l’arrestacion pels nordeses del cap del nòstre Sec-tor IV qu’èra pas autre, de la nòstra suspresa granda, que l’Enric Ginestet, victima sens dobte d’una traïson, e qu’èra desenant remplaçat per un resistent chafrat " Mostèla ", ajudat que seriá per un autre escaissat " Ermina ", losquals nos metèron al fial de la mission que seriá nòstra dins l’encastre d’una operacion gròs-sa qu’èra per s’aprestar sus las pendas del Puèchredond, al pè del Massiu de Las Peiragudas, prèp la vilòta de Sant Estève dei Pradas.

« Sèm estats dotats, sus plaça, coma esperat, d’un LMSA 16 B, que lo foncionament nos es estat alara demostrat menimo-sament e, aprèp avitalhaments autres, avèm daissada la basa embalmada per talhar camin devèrs Sant Antòni dau Rieutòrt, en encambar los planasses dels Causses Bèls que lo Joan Vernhòla n’aviá la coneissença precisa, e aqueste nos menèt aital a boca de nuèch al sieu mas, suls pendisses esquius e davalants devèrs las planas puèi la Mar del Sud.

« Alavetz, çò foguèron las retrobalhas de la Faneta e de son fraire Joan emai amb ieu, Loís Delfraisse, son amic grand ».

E endavant, Le Guerch faguèt una descripcion descabes-tranta del cort sejorn del tres del comandò al Mas Vernhòla.

A despart de l’ambient calorós d’aquesta amassada e de la pintadissa dels païsatges pivelants devèrs los ribatges marins, faguèt un relat dels pus desconcertants de l’amor subran que

49

s’apoderèt de la Faneta e de l’Enric Delmas, un tablèu tan pus de desvariar que s’i èra pas solid trobat encargat de quilhar lo tison e que pasmens ne contèt los episòdis sens ne mancar pas un.

Una descripcion espatafiolanta de realitat crusa, la d’una nuèch torrida de passion pura e miraudiosa entre los dos amo-roses, amb evocacion de totes los moments, emai los pus esca-broses, d’aqueste rescontre carnal abramat, ansin coma se s’i as-sadolava, d’un cèrt biais, de fantasmas pròpris e s’i desliurava, dins un sòmi erotic desfrenat, d’un inconscient fins a uèi restan-cat.

Lo Ronan faguèt tanben resson, de biais aitant incom-prenable, de convèrsas entre los dos aimadors e que pertocavan las embestiaduras del Joan Vernhòla ambe la ierarquia catolica ansin coma los principis de la religion bogomila que n’èran es-tats a l’origina o encara dels lors escambis a prepaus de la legiti-mitat de l’insurreccion del pòble sudenc enfrentat a l’imperia-lisme tiranic nordés.

Lo Delpeirat, fisèl a la sia linha de conducha costumièra, daissèt res aparéisser de la suspresa que l’embeurava, tocant a las incoëréncias del raconte, mas demandèt un còp de mai d’in-formacions complementàrias a prepaus de tot aquel recit de ve-rai e de mai en mai estrange.

Aprèp de li aver de bon grat donadas, la setmana d’a-prèp, totas las explicacions possiblas, lo contaire inspirat diguèt alara que los tres del comandò s’encaminèron lo jorn d’aprèp al ser de per las vals de Rieutòrt e de Fontanòla, puèi, aprèp una dormida dins una espeluga, en marchar sud-oèst, cap a las pen-das que lor donarián accès al pèmont de las Peiragudas.

Lo Ronan narrèt alara que, pervenguts al som d’una sèrra que s’i desvelava la vista de la cadena montanhosa, èran totes tres estats suspreses per la venguda subrana de dos elicoptèrs nordeses.

Racontèt aladonc cossí avián capitat, ambe lo lor LMSA 16 B, de desquilhar un dels engenhs e d’agantar mai lo segond, mas qu’aqueste escasèt plan, abans de s’escapar, de lançar una fusada que nafrèt grevament a la camba l’Enric Delmas e que

50

foguèt un long e espantós camin lo que lor permetèt a el, Loís Delfraisse e al Joan Vernhòla de jónher, ambe lo ferit, Las Bòr-das de la Braneira.

Lo Delpeirat èra del tot embabotit per una tala avalanca de faches incresibles e estordissents mas, totjorn decidit de pas res mostrar, mercegèt lo Ronan e, aprèp encara las explicas su-plementàrias ordinàrias, contunhèt lo sieu trabalh de sintèsi e de redaccion d’aqueste raconte espatarrant.

Mas encontrava ara una empacha novèla, que lo malurós embelinat emplegava despuèi pauc un idiòma pro diferent a ve-gadas del parlar vièlh de Roèrgue e li calguèt pauc de temps per s’apercebre que s’agissiá d’un quicòm que revertava un dialècte d’òc provençal que n’aviá l’usança un pauc mens aisida, en tot èstre, una vegada mai, suspres per aquesta noveltat insolita.

Ça que la, èra pas al cap dels sieus estonaments, que lo Ronan entamenèt aprèp la longa istòria de l’operacion gròssa menada per la Resisténcia dils estreches de Fontanòla, a las bo-lièras dels Causses Bèls e de Las Peiragudas, prèp lo Puèchre-dond, e que los nordeses i avián patits mai de 500 tuats e de 700 nafrats, afar que lo retontiment ne foguèt, se sap, dels esterlins.

Lo supausat Loís Delfraisse ne balhèt totes los elements venguts per el a notícia, çò disiá, aprèp còp, puèi que lo sieu co-mandò i aviá pas pogut perticipar, atal coma l’aviá ja contat, a rason de l’acarament ambe los elicoptèrs nordeses e la ferida de l’Enric Delmas.

Diguèt qu’aquesta fotrala dobla embuscada marcada a-donc per de pèrdas de las gròssas del costat de las tropas de Nòr-borg, vegèt tanben la primièra dintrada en accion dels novèls LMSA 16 B a cò dels patriòtas e que lo desquilhatge d’una mièg-dotzena d’aparelhs foguèt una virada majora dil rapòrt de fòrças en favor de la Resisténcia sudenca, en apondre encara un molon d’informacions a prepaus de la preparacion e lo debanar d’aquesta accion espectaclosa, sens doblidar l’emocion que sos-levèt.

Las setmanas se seguissián sens que lo Ronan semblèsse n’èstre a fin de la sias revelacions, e se’n mancava d’efièch,

51

qu’aprèp entamenèt la narracion d’una l’espaventabla escorruda, ambe l’Enric blaçat, devèrs Las Bòrdas de la Braneira e, aquí enfin arribats, de retrobalhas d’aqueste ambe la sia sòrre, la Peireta Delmas, un rencontre ambe lo jornalista Andrieu Po-jadon e subretot un conjecturat còp de lambrèc fòl entre el, Loís Delfraisse, e la dicha Peireta.

Balhèt una evocacion pus retenguda, fòrça mens explo-siva, de las presumidas estrentas amorosas en causa, que non pas foguèt lo cas pel sieu relat tocant a las, anterioras e pretendudas, entre l’Enric Delmas e la Faneta al Mas Vernhòla, mas i aviá una emocion granda qu’enrodava los sieus prepauses, emai que foguèssen pro pudics aqueste còp, quand faguèt allusion a la lor nuèch d’amor a la Mar Grana, jos aquesta pinassa bandida a la còsta capvirada e qu’èra estada, segon el, lo lor nis novial.

Contèt tanben de passejadas nuèchencas sul meteis ribal e de pescas als lavanhons, puèi de viradas cap a la Concha de Bugos per tal d’i amassar de clovissas e un sejorn a-s-aquesta misteriosa Hont Pegulhara que s’i debanèt, segon el, lo lor din-nar de nòças e un molon d’elements divèrses autres.

Acabèt aqueste episòdi en far estat de la novèla d’una traïson d’una familha Escobet del Molin de Las Aubaròcas qu’auriá agudas per consequéncias l’arrestacion del Ricon Gi-nestet, puèi de l’arribada d’un messatge radiò que lor donava consinha de s’adralhar d’urgéncia cap a Las Rocalbas e de l’a-viada aprèp del comandò devèrs nòrd acompanhat qu’èra dese-nant pel jornalista Andrieu Pojadon.

Lo Delpeirat aguèt aicí una dificultat de mai, que lo con-taire, dins aquesta darrièra sequéncia, s’èra de biais susprenent e subran exprimit en un dialècte d’òc de Gasconha.

Quand l’ancian cercaire retrobèt lo Ronan, la dimenjada d’aprèp, aqueste aviá perduda la sia gaujor d’aperabans costu-mièra e mostrava una cara trista e mala que decessèt pas cap al temps que lo Lucian li demandèt amistosament de persegre lo sieu recit, e faguèt alara dins d’abòrd la declaracion amara se-guenta :

52

« Amic, vòli plan, a rason de la vòstra gentilesa, contu-nhar de vos narrar las mias sovenenças, mas vos caldrà me de-sencusar se cabussi alavetz, de còps, dins la deseperança gròssa, qu’i vau dever abordar sus la fin un dels moments demest los dos de far pus dolor e que s’endevenèron al cors de las nòstras aventuras combatentas ».

E aprèp, ambe de reticéncias grandas, contèt la progres-sion complida pels quatre totes devèrs Las Rocalbas, una atra-versada acrobatica de Turonèla jol pont ferroviari metallic aprèp qu’el, Loís Delfraisse, aguèt escotelada una sentinèla de la Mi-lícia e, apuèi, la fugida dils costals abans l’alèrta a cò dels nor-deses e, per acabar, una espantosa ataca de l’agéncia d’una ipo-tetica Banca Nacionala Nordesa dins un borg nomenat, d’aprèp el, Sauvinhac.

Lo Ronan retipèt puèi la passada de l’estuari besson, lo de Durbèla, sus un pichon ponton descobèrt sus las ribas e panat sulpic e, un còp la nuèch passada, la pujada del Massiu de Las Montanhòlas e encara l’escalar dels Monts de Las Rancarèdas, puèi l’arribada suls penjals de la val de Linhana.

A temps e mesura que s’avançava la narracion, lo con-taire semblava venir de mai en mai ansiós, mas perseguèt ça que la en retraire una ataca del Molin de Las Aubaròcas e, aprèp d’èstre estats convençuts de la traïson de la familha Escobet, l’execucion del paire, de la maire e del filh, manca la nòra Delfina qu’avoèt l’afar de la denonciacion facha pels tres autres a malgrat la sia oposicion, emai l’abrandament del molin e, fin finala, la fugida dils tèrmes escalabroses que menavan al pè dels Nauts Planòls devèrs Las Rocalbas.

Aquí arribat dil sieu raconte, lo Ronan daissèt alara s’es-colar de lagremas gròssas e es d’una votz trocejada pels sanglòts que ne venèt a una estona espaventabla, qu’al fons d’un vaure maldich una mina nordesa trocegèt, segon el, los còrses dels ma-luroses Enric Delmas e Joan Vernhòla.

Lo paure Le Guerch, en aver facha aquesta evocacion al pus dolorosa per el, çò semblava, ne demorèt del tot abatut, des-torbat e desparaulat, de tan que lo Delpeirat, de crenhe lo pièger

53

pel malaut, decidiguèt de lo questionar pas pus pel moment, en se reservar d’obténer aprèp totas las precisions desirablas, mas qu’aqueste pervenguèsse de tornar trobar equilibri e serenitat, causa qu’èra grandament problematica ara per ara.

S’escolèron alavetz cinc grandas setmanas, que lo malu-rós s’i embarrèt dil silenci lo pus complet, manca en gemegar e plànher lo sòrt dels sieus dos infortunats companhs.

Puèi, al sortir d’aqueste passa de patiment bèl, mas enca-ra de paréisser jol còp d’una esmoguda granda, acceptèt ni per tot de tornar encadenar la descripcion de las aventuras que disiá èstre las d’un comandò qu’èra, endavant, pus designat per el " Ribieira " mas puslèu, e malastrosament, " Vernhòla ", ça que la, se sentiá plan que l’òme èra d’ara enlà desvariat, febrinèl e la qualitat del raconte se’n ressentiá d’un bon pro, en èstre a còps plan somari e descadenciat.

En renosar amb aquesta espatafiolanta avalanca d’eve-niments, ressons d’un espantós retorn dil futur, e, un còp de mai, de l’estupor granda del Delpeirat, diguèt tot d’una que la sieuna narracion repreniá cinc annadas aprèp la mòrt òrra del Vernhòla e del Delmas, atal coma se lo malaut se voliá caçar de la me-menta sieuna tormentada los tempses terribles qu’avián facha seguida a la disparicion atròça dels dos sieus amics cars.

A-s-aqueste ponch del registrament, lo Delpeirat ne sabiá pro ja, jos resèrva de melhoraments d’advenir, per n’adobar la redaccion romançada mas fisèla d’un volum de mai de dos cent cinquanta paginas numerisadas en format Word e, aprèp de n’a-ver charrat ambe la Viveta e lo Jòrdi e lor n’aver facha revirada, foguèt d’acòrdi decidit de lo titolar : " Los marrits sòmis ".

Puèi, al semblar d’una causa al pus naturala e majora per el, lo Ronan, un pauc rasserenat d’aicí enlà, ne venguèt a la nar-racion detalhada d’una perilhosa expedicion qu’enfin aviá per-mesa al comandò – endavant compausat d’el, Loís Delfraisse e estranjament, d’aparéncia, del Pojadon e de la Faneta Vernhòla – l’inumacion digna de las rèstas del fraire d’aquesta e del qu’è-ra devengut a l’epòca son òme, l’Enric Delmas.

54

E, al cors d’aquesta mission funèbra, notèt pasmens las doçors de las retrobalhas ambe la sia supausada femna Peireta e, al demai, las de la descobèrta subta e inesperada d’un filh sieu ja de quatre ans vièlh.

Lo Delpeirat ne reveniá pas d’aquesta èrsa espantosa e pauc versemblabla de faches al semblar incoërent, quand aguèt una explica en ausir Le Guerch expausar cossí la Faneta, embeu-rada qu’èra de dolor e de revòlta, envoltada d’òdi, aviá decidit de s’engatjar dins la Resisténcia – ela pacifista e non-violenta – per tal de venjar los qu’èran estats los sieus dos èstres cars chaplats pels nordeses e que lo Pojadon s’èra determinat, del sieu costat, de rejónher las fòrças patrioticas sudencas per tal d’i persegre sa mission jornalistica en tot luchar als costats dels partisans.

Çò foguèt alara lo raconte de la montada dels tres clan-destins cap a l’objectiu que lor èra estat assignat : lo Plan de las Ròcas Mauras, parçan fins a uèi d’estrós inconegut d’eles.

Lo Ronan ne passèt d’aperabans per un retorn en rè fa-sent evocacion de las circonstàncias qu’avián adusidas lo Poja-don a anonciar a la Faneta la mòrt del sieu fraire e de son amo-rós, l’Enric Delmas.

Puèi, narrèt los eveniments dramatics qu’avián menats, en seguida de las revòltas sudencas dins las nautas valadas de Las Peiragudas, a la repression ferotja nordesa contra las popu-lacions e a la decision del President de l’Estat de mobilizar, al advèrse de la susmauta sudenca, las fòrças del Ministèri de las Armadas per venir al sosten de las del Ministèri de la Seguretat interiora fins a uèi solas d’èstre en accion.

E, un còp de mai, lo Ronan tornèt al sieu passat en re-mentar los contactes telefonics entre lo Pojadon e la Faneta que ne ressortissiá l’enveja d’aquesta de rejónher o al mens d’esta-blir lo contacte amb el, Loís Delfraisse.

Mas apuèi, tornèt a la situacion generala de las ostilitats en sotalinhar que los nordeses, manca de poder anientar los re-sistents sul terren, avián decidit d’espotir las lors basas e centres de comandament mercés a de bombardaments massius faches de

55

nauta altitud, qu’a defaut de vulnerabilizar las unitats sudencas, aparadas dins de caunas prigondas, matrassavan las populacions civilas dels alentorns en i far de numerosas victimas.

Apuèi, Le Guerch, per pas cambiar, tornèt al passat sieu en far estat mai de contactes telefonics novèls entre lo Pojadon e la Faneta, que ne ressortissiá qu’aquesta aviá presas de dispo-sicions par tal de s’aliberar per un temps de sas fonccions d’en-senhaira dins l’amira esconduda de jónher-se a la Resisténcia e d’i trobar plaça dins una unitat combatenta.

Mentretemps, çò disiá lo contaire inspirat, las causas e-volucionavan de prompte del costat dels nordeses, que, dil par-çan de Las Peiragudas, los salopasses i fasián una mena de sèti del Centre de comandament del Sector V, e contèt alara l’ataca de la basa sudenca de las Somatèras Granas bailejada pel Las-serras, al Planèr deths Arrequilhs e que costèt, entre Eth Malh deras Nevèras e Era Pena deth Capsús, emai al mitan d’Eths Serrats deth Maupassar e d’Eth Som deras Darrocadas, de pèr-das sevèras pels nordeses.

Mas lo Ronan, en far de novèl virada cap a l’endarrièr, contèt cossí la Faneta, lo Pojadon e el, Loís Delfraisse, avián trobat mejan de rejónher-se e de botar d’en pè lo comandò tri-angle " Vernhòla " que ne seriá question dins la seguida.

Aprèp, Le Guerch se faguèt pus avare d’indicas, al deses-pèr grand del Delpeirat, en solament citar los eveniments màgers qu’avián marcada la vida del comandò e en estalviar mantunas informacions complementàrias que fasián de besonh pasmens al paure redactor.

Contèt pr’aquò, dins un detalh bastant, una operacion d’evacuacion de l’anciana basa del Sector II, a Las Tuquièras de las Sèlvas Negras e l’emigracion de las fòrças sudencas cap al famós Plan de las Ròcas Mauras, en insistir, tot parièr, sus l’embuscada que la Faneta i aguèt enfin escasença de venjar los sieus fraire e òme, en matar los uèit bordilhas de nordeses que s’aviá botat dil cap de los anequelir per far compte de las atro-citats qu’aviá patidas e que li tresviravan lo còr.

56

E puèi, çò foguèt un folèsc raconte d’aquesta afar gròs e incresible de desinformacion, una mostruosa trapèla mesa d’en pè mercés a d’enganas deceptivas cap als nordeses sul Plan dels Serrals Grands, aprèp l’evacuacion agitada de Las Tuquièras e lo transferiment del Centre de comandament del Sector II a Las Ròcas Mauras.

Lo Ronan ne faguèt per un còp una descripcion pro com-pleta d’aquesta operacion " Rainal ", que n’aviá aguts los res-sons sens pr’aquò i participar, en soslinhar quant èra estat ufanós d’i téner pasmens un ròtle màger el, Loís Delfraisse, dins la me-sa en plaça de la tenda fins a atraire las tropas de Nòrborg dins la nassa.

E donèt alara resson del desastre qu’èra estada una tala batalha per aquestas d’aicí que, presas de revèrs pels conten-gents sudencs venguts de nuèch a l’amagat sus las lors endar-rièras, avián patit un chaple vertadièr ambe, per comolar tot, la captura pels resistents d’un general nordés nomenat, çò pareis, Wagner.

Çò foguèt pel Delpeirat un trabalh gròs, lo de metre en òrdre una primièra redaccion d’aquestes eveniments d’espantar, mas aprofiechèt una passada que lo Ronan i alentiguèt l’expres-sion dels sieus estranhs recòrds d’avenir.

Pasmens, pro lèu, l’òme tornèt a las sias remembranças imaginàrias, en far estat d’una l’estabosissenta accion que lo sieu comandò n’èra, segon el, estat cargat e qu’aviá per tòca de deslargar, çò semblava, mercés a un tunèl cavat jos las parets de la preson de Frontinhòl, un enigmatic engabiat que la Resis-téncia n’i aviá apres la mudança recenta e qu’èra sospechat d’èstre l’Enric Ginestet, el meteis, l’ancian cap del Sector IV arrestat temps i aviá pels nordeses, atal coma ja se sabiá.

Lo Ronan que se faguèt un pauc pregar per tal de balhar d’entressenhas pus completas a prepaus d’aquesta istòria in-versemblanta, mas s’i decidiguèt fin finala, de ne descriure la preparacion, lo debanament e, per acabar, çò que foguèt la li-beracion de lo qu’èra plan d’efièch lo Ginestet, e tanben çò qu’ èra estada aquesta improbabla retirada devèrs nòrd dels quatre

57

resistents jols bombardaments de l’artilhariá e de l’aviacion nor-desas.

Pasmens, d’ont mai anava dil sieu viatge espantant dil futur, d’ont mai lo Ronan veniá laconic e avare de detalhs, tant i a que lo Delpeirat èra constrent de notar dins la sia recension qu’i auriá d’obténer puèi d’el d’esclariments complementaris.

Lo malaut se mostrava de subrepés pro triste e amòrfe desempuèi una estona e se vesiá plan que teniá pas brave moral, pr’aquò, acceptèt, un pauc forçat, de descriure de biais somari las dissencions aparegudas pauc aprèp, segon el, al dintre de la direccion de la Resisténcia, entre los que volián segre dins la via de l’accion armada, e los autres qu’i vesián pas qu’un camin sens eissida, sagnós e esterile.

Donèt una vision generala de las discussions sevèras que s’èran alavatz debanadas e qu’avián desbocat sus una scission amigabla, ambe dissolucion del ja citat FUEC e creacion pels que volián contunhar lo combat clandestin d’un certan « FUL-MINATS », per : « Front Unitari de Liberacion Militara de la Nacion e de la Tèrra Sudencas », e d’autre caire, del tot separat e declarat oficialament, d’un segond organisme censat se sonar « RIPS », valent a dire segon el : « Recampament per l’Indepen-déncia del País Sudenc ».

Mas las sias reticéncias per evocar la seguida d’aqueste susprenent passat de l’avenidor se fasián cada setmana pus pre-cisas, e lo Delpeirat aguèt de penas grandas fins a lo far perse-gre.

Lo Ronan acceptèt, de pro mal esquiç, de parlar pasmens d’un autre afar esfarfalhant que se debanèt, d’aprèp el, al temps d’una ataca del dich Centre de comandament del Sector III de la Resisténcia, al Puèchpeirós, e de dire que foguèt una desfacha gròssa pels nordeses aquesta contra-ataca sudenca, ansin nome-nada : " Tais ", ambe l’emplec pel primièr còp de novèls missils antiaerians de la longa portada, de presumits MLP-SA 20 … .

Ça que la, s’endeveniá de mai en mai malaisit de far parlar lo malaut, que pareissiá cada fes pus traumatizat al contar de çò que sonava las sias recordanças de guèrra.

58

E es ambe repugnància bèla que ne passèt a un autre fach, una pretenduda e espatafiolanta expedicion dicha : " Sa-bina", prèp un borg apelat, çò pareis, Santa Quitèri de Linhana, qu’ambe lo sieu comandò e d’autres, el, Loís Delfraisse, aviá permes de balhar brave abotiment a la captura pels resistents d’un ipotetic Governador del Districte de Marçautges, un certan Stengel, accion que foguèt, segon el, un dels factors màgers d’una susprenenta e estranja ofèrta de discussions de patz facha, d’aprèp el, pel Govèrn nordés.

Mas quand lo Delpeirat li demandèt, atal coma de cos-tuma, de detalhs sus aquesta circonstància de notar, lo Ronan, ansin qu’o fasiá totjorn e de mai en mai sovent ara, respondèt qu’aquò valiá pas la pena d’i insistir, donat qu’èra pas qu’un eveniment demest un molon d’autres que lo monde tot ja coneis-sián de plan e, d’en primièr el, son amic Lucian.

Sens marcar paguna suspresa, aqueste d’aicí pervenguèt ambe doçor de lo persuadir de rementar l’afar, en pretendre que n’aviá perdut pel pus gròs la sovenença … .

Lo Ronan se resolguèt alara de rapelar cossí de contactes s’èran establits per l’entremesa d’un supausat pastor Wasser-mann, qu’avián desbocat sus la mesa al ponch d’un protocòl entre las gents del RIPS e los delegats nordeses, e que los tèrmes n’èran fin finala estats acceptats pel FULMINATS dins una caisseta audiovisuala difusada, tot aquò d’abotir a la perfin sus un cessament de las ostilitats.

Remembrèt solament aprèp, qu’aquesta istòria tota ven-guèt segur a quincanèla per encausa del refús del Govèrn de ne-gociar vertadièrament un processús que prendriá en compte l’objectiu d’emancipacion politica del País Sudenc e qu’al bot de meses de tractacions esterilas, los nordeses avián rompuda la trèva dins las condicions desonorablas que totes las servan en memòria.

Ne volguèt pas res dire de pus sul moment, a malgrat las demandas del Delpeirat, mas per contre assentèt de descriure, dins totes los sieus pus menuts aspèctes, çò qu’èran estats los plasers coneguts al temps de la permission qu’el, Loís Delfrais-

59

se, la Faneta e lo Pojadon obtenguèron mentre doas pichonas setmanas al temps del cessament del fuòc e que serián demo-radas un bonur pur e sencer, foguèssen pas escasuts aprèp d’au-tres eveniments de deplorar.

Donèt alara descripcion de la granda virada que los aviá menats totes tres al rescontre dels lors parents e amics cars, en tot estalviar las imprudéncias, que las lors visitas se devián de-banar en defòra de las zònas interdichas mestrejadas per la Resisténcia e expausats que serián a d’intercepcions e de con-traròtles nordeses.

Çò foguèt dins d’abòrd lo recit de la demòra, mentre qua-tre jorns, a Las Bòrdas de la Braneira, l’amassada ambe los que lo Ronan disiá èstre la sia femna e son filh, la Peireta e lo Riquet, lo reculhiment al ras de la tomba del malurós Enric e las estrambordantas expedicions, de jorn aqueste còp, per tal de pescar los lavanhons e los lops marins a la Mar Grana, puèi agantar las lampredas a Jalèra e, fin finala, trapar de palordas e de sòlas a la Concha de Bugos, sens doblidar los repaisses de fèsta aprèp, que ne faguèt relat ample.

Aprèp, l’òme donèt retrach del long camin que los aviá menats, per part en se far passatgièrs clandestins d’un vagon de merças, al Mas Vernhòla, per i far a l’ocasion un cort omenatge prèp la lausa qu’i repausavan las rèstas del paure Joan Vernhòla, puèi la pujada sus las crèstas dels Causses Bèls, devèrs los Nauts Planòls, la val d’Ense e, a la perfin, la davalada sus Vincenac e lo Molin del Blaugorg.

Endavant lo Ronan, totjorn revestit del sieu personatge d’un fantomatic Loís Delfraisse, evoquèt l’acamp tant esperat e esmovent tanben ambe los que disiá èstre los sieus parents, lo Jacme e la Magdalena Delfraisse, atal coma ambe la Peireta e lo Riquet, arribats desempuèi pauc, ansin, coma previst, ambe lo Ginestet e son filh Joan.

E alara, s’endevenèt lo raconte de las lors mantunas par-tidas de pesca joiosas, al long de quatre paures jorns encara, dils tomples e rius qu’avesinavan lo molin per i agafar salmons de font, percas e, mai que mai, anguialas, qu’èran de los entosias-

60

mar totes aquestas, puèi l’expedicion al riu de Fontblava a las escarabissas, e encara de mai l’aventura de la pesca a las truchas a la sautarèla dins las angostièras fonsas de Dotzèla.

D’aquesta explosion alieutica, atal coma dels caloroses dinnars e sopars de peisses que s’enseguèron, lo Ronan, autra-ment sonat per el meteis Loís Delfraisse, balhèt alavetz un rebat miraudiós e enflambat.

Mas apareguèt lèu que foguèt aquí lo darrièr fuòc getat sus un raconte que s’emplonsèt alara dil tristum e l’amarum los pus fonses, mentre que l’infortunat contaire regolava desenant de plors del semblar inagotable.

Lo Delpeirat voliá a tot pèrdre conéisser la seguida de l’epopèa fantastica del famós comandò « Vernhòla », mas aguèt de dificultats grandas per n’obténer una part, que Le Guerch pareissiá de mai en mai desesperat.

Aqueste d’aicí se faguèt encara violéncia, de racacòr, en bracament rementar lo fracàs que coneguèron las negociacions falsas que se n’entamenèt la debuta ambe lo poder nordés, per s’engorgar lèu a rason de l’intransigéncia d’aqueste.

Puèi faguèt resson a la provocacion sornaruda que con-sistiguèt per el en una simulada ataca d’un pòste de la sia Garda Territoriala dins Las Peiragudas, prèp un borg sensat dich " Eth Arriucaud " per de supausats clandestins sudencs e enfin la rom-pedura dels parlaments e de la trèva pel Govèrn en préner pre-tèxte d’aquesta coquina assalida montada de biais vesedor per el e pel mejan, sens dobte, dels sieus servicis especials o complicis E faguèt allusion enfin a la tresmudança completa de las fòrças nordesas en formacions leugièras e autonomas engimbra-das per tal d’agarrir a la suspresa l’enemic emai, de còps, cons-tituïdas d’un o dos tiraires provesits de fusilhs de luneta.

Lo Ronan contèt alara la resolucion del Ginestet de metre a execucion la sia promessa de s’engatjar dins una unitat comba-tenta, en daissar endavant las responsabilitats de direccion qu’è-ran sieunas, se las discutidas de patz que n’èra estat lo caud par-tisan venián a desbranda, e a la perfin la sia decision de rejónher jols òrdres d’el, Loís Delfraisse, lo comandò « Vernhòla », que

61

la Faneta veniá de quitar per tornar préner lo sieu pòste d’ense-nhaire e en far companha ansin a l’Andrieu Pojadon.

E s’agantèt alara un moment tornar terrible, quand lo ma-lurós istoriaire foguèt enfrentat a la necessitat de descriuire la trapèla qu’i èran pauc aprèp tombats prèp la nauta val d’Ense, al vaure que diguèt nomenat : « Las Vabregas » e ont un tiraire iso-lat nordés aviá grevament nafrat lo paure Ricon Ginestet.

Contèt enfin, emocionat al pus, lo camin de crotz ver-tadièr qu’avián aprèp patit fins a menar lo ferit al Molin del Blaugorg per tal d’i èstre sonhat per son paire Jacme Delfraisse.

De se rementar tot aquò, lo malurós Ronan èra dins un estat de pas descriure, tot susent e livid a l’encòp, la votz tran-talhanta e los uèlhs quasi exorbitats, quand finiguèt que diguèt, en tot balbucejar :

« Amic Lucian, ai fach un esfòrç gròs fins a vos balhar satisfaccion e vos mercejar atal de la vòstra amistat granda, mas ressentissi una cansièra morala granda en bolegar totes aquestes sovenirs de còps fòrça doloroses, ansin coma ne testimonian en-cara las darrièras circonstàncias descrichas.

« Se pòdi encara aduire de precisions que vos son mai de besonh pertocant çò que vos ai dich aquestes darrièrs tempses, o farai per tal solament de vos far plaser, a despièch la tristesa que menan en cò mieu aquestas evocacions.

« Mas aprèp, e per un temps al mens, me caldrà m’aturar dins las mias confidéncias, ne sentissi la necessitat, o compren-dretz plan segur, e, ni per tot, numeroses son encara pel co-mandò los eveniments que se son debanats per la seguida e que faudriá que vos’n descriguèsse las circonstàncias ».

Lo Delpeirat daissèt pas passar l’ocasion, en obténer ala-ra lo desvolopament de plan de ponches particulars susprenents tocant als luòcs, als personatges, als escambis entre eles o encara las situacions qu’enrodejavan tot aqueste contèxte enfachilhant.

Puèi, mentre un gròs mes, lo Ronan s’enfanguèt tornar dins l’apatia, lo languiment e lo muditge complet.

Mas lo Lucian Delpeirat possedissiá endavant d’elements bastants fins a entamenar lo sieu segond registrament de tèxte,

62

aprèp d’aver condicionada e adobada dins sa fòrma aquesta em-balausissenta ficcion, pogut escafar mantunas demest las zònas d’ombra e portar al sieu projècte inicial plan de precisions ne-citas.

Considerèt adonc que ne sabiá ara pro per acabar una version gaireben completa d’un dosen volum, que deuriá un còp picat e numerizat trespassar las dos cent quatre vint paginas, d’a-questes miratges, recòrds d’un endevenidor atupisseire.

E, aprèp d’aver tornar demandats los lors vejaires a la Viveta e al Jòrdi e lor aver facha revirada en francés del projècte manuscrit, foguèt decidit d’entitolar aqueste novèl e segond tò-me : « Los pantaisses sagnoses ».

_______________________

63

Capítol 3 L’espandiment plenièr de la guèrra □

Se passèron cinc grands meses dementre losquals lo paure Ronan i demorèt dins un estat que se pòt dire segond, rapòrt a la pontonnada d’aperabans escolada, e qu’al lor cors s’i mostrèt pas que deprimit, ansiós, ploraire e embeurat de tristum.

Tornava de longa a las sias jangoladas abitualas, en plànher la pèrda probabla dels sieus tan cars amics, l’Andrieu Pojadon e l’Enric Ginestet, idèas que li adusián lagremas sens fin e periòdes bèles d’atupiment prigond.

Lo Delpeirat, del tot desconsolat per una situacion tala, que se’n fasiá repròchi a bon drech anar o pas de n’èstre un pauc responsable, gausava pas pus questionar lo malaut e esperava, fins a aquò far, que recobrèsse un pauc d’equilibri e que lo moral sieu foguèsse un bricon renovat, mas que la causa s’en-trobèsse possibla, en plaça de l’estat d’esperit de deplorar que presentava ara per ara lo malurós e que desquietava fòrça tanben la familha.

Sasiguèt ça que la l’ocasion per far, un còp de mai, una revision dels sieus tèxtes en i botar d’amainatjaments, de cor-reccions e d’aponches, en tot s’estabosir una vegada pus davant un raconte de tant esterlucar e de daissar esbaubit.

Perveniá pas de s’i far, tan las circonstàncias descrichas èran de suspréner, mas çò que li menava ara al pus d’estonament èran aquestes passatges inopinats e sasissents a d’autras fòrmas

64

dialectalas que lo Ronan n’aviá pas capitat segur d’aquesir la mestresa que d’escondons e a l’amagat dels sieus quites pròchis.

Tot aquò fasiá pas qu’enfoscar lo mistèri, ja pro dema-siat, d’unas reminiscéncias plaçadas dil domèni d’un endeveni-dor fòl e fòra-sen al solid.

Quand lo Lucian aguèt lo sentiment que la sia trans-cripcion fisèla, jos la fòrma d’una òbra d’imaginacion e de fic-cion, n’èra pervenguda a un ponch pro satisfasent, del sieu ve-jaire, decidiguèt de ne donar lectura en francés a la Viveta e al Jòrdi, entrò qu’aguèssen la possibilitat de s’en far una idèa pre-cisa.

Ne demorèron atupits, de tan qu’aqueste raconte passava los limits de la lor imaginacion e los daissava del tot descon-certats, qu’aquò presentava la fòrma d’una veraia epopèa, fan-tastica e bauga.

Lo Delpeirat aviá un pensament dil sieu sicap, qu’èra de pas daissar inedita aquesta saga, mas, per aquò far, li caliá aver certesa que s’agissiá de quicòm de publicadís e consequen-tament de pro convenent sul plan literari, qu’en defòra dels fa-ches allucinants als quals èra de tot segur plenierament estran-gièr, i aviá un considerable problèma de fòrma que ne caliá pas defugir la portada dins una amira tala.

Es aital que prepausèt a la familha, que poguèt pas que de n’èstre d’acòrdi, de se fisar al vejaire de qualqu’un que poiriá balhar un sentiment objectiu, tan d’alhors a respièch del fons del conte qu’al sicut de l’expression e de l’estile que ne serián lo rebat.

Aquò estent, e sens esperar pus, mandèt una letra a-s-un personatge qu’aviá agudas mantunas escasenças dil passat de lo costejar al temps de seminaris, de colloquis d’estiu, de conferén-cias o autres simposions, sens pr’aquò aver nosats alara amb el de ligams nimai aver aguts ensem d’escambis particulars.

S’agissiá de Raimond Bonafont, universitari de renoma-da, professor onorari, especialista de las lengas e civilisacions neo-latinas e romanas e, el-meteis, escrivan en lenga d’òc, mai que mai provençala, una personalitat que fasiá autoritat dins

65

aquestes domènis e ara retirada, luènh ailà, devèrs los ròdols de Montpelhièr.

Trapèt adonc la sia pus polida pluma per demandar umi-lament a-s-aquesta egregia notabilitat se seriá un efièch de la sieuna bontat de li balhar son èime sul tèxte dels dos volums que n’aviá acabada la redaccion, en tot li autrejar, s’o voliá plan, una apreciacion critica.

La responsa se faguèt esperar un bon pro, que lodich eminent ancian mèstre èra, d’aquesta passa, regorgat de trabalhs divèrses, estent d’alhors uèi lo dia a mand d’acabar un obratge d’istòria que lo sieu editor èra atissat al pus de n’obténer l’aca-bament que se fasiá de tròp esperar, donat que la sommitat en causa èra ja d’alongui … mas aquesta acceptèt pasmens de balhar lo sieu vejaire.

I aguèt de mai una empacha imprevista, que lo renomat professor poguèt pas dins d’abòrd dobrir lo supòrt numeric pro-vesit pel Delpeirat e aqueste li mandèt sulpic d’exemplaris es-tampats, çò d’alhors qu’auriá degut far tre la debuta per mesura d’aise e demandèt en tot aquò far a l’autoritat intellectuala en question de plan voler desencusar aquesta omission que n’èra per lo demai vergonhós.

Lo Lucian desvelèt pas, ara per ara, al naut universitari qual èra l’autor vertadièr d’aqueste recit legendièr inausit e, segur, quin èra lo sieu estat psiquic.

Li daissèt adonc entendre, sens o dire mas de biais impli-cit, qu’aquò èra lo fruch de la sieuna pròpria invencion, en se reservar benlèu de declarar pus tard que n’èra pas estat qu’un calam al servici d’un arrengadís leial e sincèr, jos la fòrma d’una òbra fabulosa e imaginària, de las dichas del Ronan Le Guerch.

Puèi, tot aquò adobat, s’agotèron de longas pontonnadas que lo Delpeirat i esperèt la responsa tan cobejada de l’egrègi professor, tan mai qu’aqueste encontrava de subrepés d’aquel temps d’embestiaments de santat pro grèus, per malastre.

Las causas n’èran aquí arribadas quand, de biais subran, Le Guerch decidiguèt qu’èra venguda l’ora de s’exprimir tornar-mai e, sens cap paréisser aver cas de las sias longas estonas de

66

silenci – a despart, de bon entendre, las sias geremiadas costu-mièras – prenèt son raconte alà que l’aviá daissat lo luènh còp d’abans, atal coma se pas de res n’èra.

La narracion d’aqueste novèl troç de bravariá s’escalonèt alara dementre gaireben tres meses al temps de caduna de las dimenjadas, que lo Ronan, alias Loís Delfraisse i dobriguèt son còr.

E lo Delpeirat, totjorn estacat a la sieuna amira, ne faguèt alara un còp de mai la simpla sintèsi formala, fins a obténer lo primièr raj provisòri mas continú e unitàri, tal que se pòt n’aver lectura çai-jos :

« Imaginatz lo desrei e la trisror que foguèron nòstres, pel Pojadon e per ieu, al viscut d’aquestes eveniments dramatics que nos faguèron èstre subtament enfrentats a la dicha mala ata-ca imprevista, al fons d’aquesta faidita baissa de Las Vabregas, puèi al replèc eperdut ambe lo paure Ricon ennafrat devèrs la val d’Ense.

Puèi foguèrem adonc acarats a una escorruda bauga en passar pels entorns de Miraval e, fin finala, a l’escalabrosa dava-lada dels penjals esquius que domenjan, o sabetz, los fonses que s’i anisa lo molin de mon paire, luòc miraudiós que vos n’ai ja mantunes còps parlat e que s’aplanta al ras del tomple misteriós que li dison : Lo Blaugorg.

Lo Ricon Ginestet, lo nòstre amic comun, tant afeccionat e tan digne d’o èstre a la pagèla de l’amistat que nos aviá a totes dos, cadun del nòstre costat, testimoniada e qu’èra, dil mitan de la Resisténcia patriotica sudenca, reputat èstre a bon drech anar una individualitat d’excepcion reconeguda per totes.

L’alèrta granda tocant a la blaçadura d’aqueste foguèt lèu per s’apasimar mercés als suènhs experimentats de mon paire e ancian mètge, Jacme Delfraisse, e ansin que vos l’ai ja contat lo plagat s’atrobèt lèu dins un estat que se pòt qualificar d’estable, mas que reclamava encara segur d’atencions bèlas, fins que cap d’infeccion s’engulhèsse pas dins la nafradura, que s’assuau-sament se’n compliguèsse coma cal e que la convalescéncia abotiguèsse a bona fin.

67

E, de tot aquò, eissián mantunes problèmas, que la situa-cion operacionala de l’armada secrèta veniá, atal coma se sap, de conéisser una configuracion imprevista, ambe lo fracàs cone-gut d’aquesta pseudo-dobertura de negociacions de patz en se-guida de la mascarada de las tractacions, la provocacion ver-gonhosa que l’Estat nordés n’èra estat l’autor en ne préner pre-tèxte per copar de biais indigne las convèrsas e tornar fin finala a las ostilitats, ansin qu’aquò se coneis plan tanben.

E es dins aqueste ambient deletèri qu’èra apareguda tan-plan una tactica militara novèla, del costat del Govèrn de Nòr-borg, qu’aviá consistit, s’o rementan, en una mudason completa de la sia organizacion sul terren, en tot fraccionar las sias for-macions combatentas ordinàrias en una multitud d’unitats redu-chas a qualques òmes sonque, de l’armament leugièr, e qu’ope-ravan desenant en autonomia totala en mitan advèrse, a l’imatge de çò que fasián fins a uèi los comandòs de la Resisténcia su-denca eles-meteisses.

Es pas necessari de rebrembar pus qu’una de las pri-mièras illustracions malas d’aquesta nòva actitud foguèt lo tra-canard qu’i èrem tombats totes tres e qu’aviá desbocat sus la malastrosa ferida de l’infortunat Ginestet e qu’aquò pausava de questions fins a uèi gaireben inconegudas al nivèl de la seguretat de las evolucions de las fòrças resistentas dins çò qu’èra d’a-perabans considerat atal coma los sieus sanctuaris, valent a dire, pel pus gròs, las regions salvatjas e montanhosas antan decre-tadas zònas interdichas pel poder.

De qué far en vista del restabliment complèt del Ricon ? Lo daissar s’adobar al molin èra al pus peligrós çò semblava s’òm se plaçava dins la fisionomia ja coneguda dels rapòrts de fòrças entre tropas ocupantas e unitats resistentas.

Èra se trobar a la mercé d’una operacion de boclatge e de ratelatge, ambe totes los risques los mai bèles.

Dins aquel contèxte, se sap qu’ai alara mandat al co-mandament del Sector IV, a Las Rocalbas, un messatge criptat que fasiá, al pus cort, resumit de la situacion e demandava d’ins-truccions per la seguida, en tot me pensar que donarián de

68

consinhas dins l’amira del transferiment al pus lèu del blaçat devèrs la potenta basa encrosada que n’es estat question ja mai d’un còp.

E l’endeman, al Butletin quotidian, recebèri una responsa qu’a la mieuna granda suspresa me disiá soncament, aprèp des-codatge abitual : "Autoritat Triangle Vernhòla – Acamp per-sonal subte a cò Mostèla ".

Seguissián, coma a l’acostumat, lo mot senhal : " L’ivèrn es pas bastard / Quand ven pas d’ora, ven pus tard ", e " Cocut primierenc ", valent a dire : mocador blau al braç d’esquèrra.

O avètz adevinat sens pena, aquò significava qu’èri sol convocat a l’estat-major del Sector, e aquò adusiguèt dil mieu esperit la pus gròssa perplexitat, estent qu’aquò respondiá pas ges a la mieuna espèra pertocant al cas del Ricon e qu’èra tot-jorn, aqueste, de resòlvre.

Donat qu’aviái de m’encaminar tre la sera devèrs lo Centre, calguèt trobar una solucion que foguèsse la pus segura per totes, e, aprèp de n’aver discutit ambe mon paire Jacme, ma maire Magdalena e, plan segur, lo Pojadon, foguèt decidit de transportar lo ferit dins una cauneta que los mieus parents n’a-vián la coneissença anciana, sul revèrs del som dels bauces, pas luènh de tròp del molin, en se dirigir devèrs la val de Dotzèla.

Foguèt establit que, cadun lo sieu torn, siá lo mètge, siá lo Pojadon, velharián sus plaça al prèp d’el de contunh, de tal biais que se poguèssen li èstre balhats los suènhs que neces-sitava encara son estat, en tot aparar la familha del dangièr d’una intrusion nordesa inopinada e de la catastròfa qu’aquò podiá alavetz aduire.

E es a-s-aquesta ocasion que faguèri avoacion a totes de las mias exploracions subaquaticas dil Blaugorg, de la desco-bèrta del pertús montant que donava abordada al rasal sosterranh de caunas al dintre dels bauces e del sejorn qu’i aviam aguda escasença de far, autres tempses, ambe los paures Joan Vernhòla e Enric Delmas.

69

Totun, a l’ora d’ara, e d’estant la situacion a regard del Ginestet, ai pas mestièr d’ajustar qu’èra pas d’envisatjar de biais senat, solid, una tala emplonsada aventurosa …

Mas mos parents ne profirchèron per declarar que sabián pas aver donada naissença a un filh tant imprudent, desobesis-sent, dissimulat e retòrt …!

Aquò menèt, mentre una corta estona, un brieu d’es-pofada franca, dins un contèxte qu’èra pas segur per balhar jòia e destibament e lo Pojadon, aqueste traite, se n’apoderèt l’es-casença per dire sa suspresa d’avesinar de longa un èstre que ne veniá d’aprene de subran la duplicitat e la finassariá !

Mas, pro de ne rire, i aviá d’envisatjar, o puslèu de com-plir, l’aventura que consistissiá, de revèrs aqueste còp, en tornar montar lo blaçat pel fotral de sendiròt que costejava las parets esquivas dels bauces, fins a lo menar al recapte qu’aviám causit de l’i escondre, en tot esperar las seguidas dels eveniments.

E çò foguèt de jorn, ambe totes los risques d’èstre des-cobèrts per un badaire per cas malentencionat, la pujada sus aqueste tobogan espaventable, en vesinar lo voide e en desar-raper sus las pèiras bolegadissas, en tot ensajar de pas tarra-bastejar de tròp lo brancat qu’i aviám despausat delicadament lo ferit que, d’astre e desempuèi pauc, semblava tornar préner un pecic vam e vigor, sens poder ça que la se mòure sol pel mo-ment nimai far qualque esfòrç que siá.

Entamenada a la debuta de l’après-miègjorn, l’aventura s’esperlonguèt mentre doas longas e penosas oras al temps de lasqualas calguèt estalviar de se petar lo morre dil davalador, d’impausar al nafrat de secotidas de tròp insofriblas e lo tot dins la crenta continuala d’èstre descobèrts per un indesirable, que sabián totes plan lo dangièr d’una denonciacion de quicòm de suspècte a las autoritats nordesas e las consequéncias indob-tablas qu’aquò poiriá aver alavetz per totes cinc.

Un còp tornats al molin, èrem los tres al complet ane-quelits, al semblar sens dobte del Pojadon qu’èra demorat al prèp del nafrat per la primièra permanéncia.

70

Despachèrem lèu fach un sopar subretot consagrat al ra-conte als mieus parents dels eveniments que venián de s’en-devenir, puèi calguèt plan que m’apreparèssi a la longa marcha que las consinhas m’obligavan de far sens tardar.

Abans de m’anar jaire per qualquas oras a pro pena, i aguèt tanben de metre en òrdre los mieus afars e de m’aprestar als mièlhs a-s-aqueste caminar solitari devèrs los Nauts Planòls.

Fins a me presentar de biais onorable als responsables, me donèri un darrièr còp de rasatge, qu’ai doblidat me pensi de vos dire quant èra estada engerdada la suspresa de ma maire quand aguèt ocasion de nos veire totes tres, al lum del manjador, tinhassièrs, la barba e los guinhons frotjats atal coma o serián estats los de salvatges vertadièrs, e qu’i calguèt passar los cisèls abans de n’acabar al rasor electric, pr’amor qu’aquò nos tornès-se balhar aparéncia umana, un pauquet.

Sul pic de las onze del ser, al moment que mon paire Jacme s’anava far relèva al prèp del Ricon, lo revelh retontiguèt e aprèp un subte desjunar, s’aquò se pòt atal dire, puèi d’aver abraçats mos parents, m’adralhèri devèrs los costals aprèp d’a-ver daissat lo mieu LMSS 17 al molin e m’èstre pres pel viatge lo pistolet-mitralhaire de l’Enric Ginestet.

Èra luna plena o gaireben. Lo disc quasi perfièch de l’as-tre selenic asondava los luòcs d’una lusor blancassa e pro fòrta per far l’avançada pus que segura dins un ròdol que ne coneis-siái d’aperabans totes los recantons, plan solid.

S’agissiá per ieu, atal coma ja plan conegut, de longue-jar la val d’Ense e de pujar los travèrses que menavan a las sòrgas d’aquesta.

En las trespassar, puèi en montar los pojòls que las n’as-separavan, i auriá alavetz d’aténher los vaures grands e estreches de Nautaigala que me caldriá alara ne segre lo cors entraucat fins a n’abordar las fonts.

E, d’aquí estant, coma o sabetz, d’escalar devèrs lo camp parat del Sector IV a Las Rocalbas.

Sabiái de plan totes los endreches dils sieus mendres re-cantons e, dins la claror qu’acordava la luna, èri a mand de ne

71

retrobar los remirables detalhs, rebats de las mieunas mantunas corsas de jovença.

Demest la molonada dels corrents, mòlas, raspas, gor-guièras, sautas o remolins, pas un quite que me foguèsse estran-gièr, los aviái totes a la mementa.

Mas me sentissiái pas l’èime de m’i endarrierar, laguiós qu’èri de pels eveniments recents e de l’inconegut e amenaçant avenidor que daissava crenhe l’estranha convidacion que n’èri estat l’objècte e que m’acorsaviái per tal d’i respondre ara me-teis.

Es solament devèrs las set del matin qu’un bon pro adelit jonhèri las posicions de gaita del Centre de comandament e que poguèri, un còp escambiats los signes de reconeissança, abordar las linhas de defensa e m’endintrar al còr de la basa.

I foguèri sulpic recebut per Mostèla e Ermina que, dins d’abòrd me menèron a una cauneta ont èra apreparat un lièch de camp qu’i poguèri préner, mentre unas oras, un repaus mai que necessari.

Devèrs las onze, un òme me venguèt despertar que me menèt al riu sosterranh fins a i far un pauc teleta, puèi a la cauna-cantina per tal d’i poder aver un desjunar vertadièr, el, e que m’èra de besonh grand.

Aprèp, me conduguèt a la crosa de comandament ont jo-nhèri Mostèla totjorn acompanhat d’Ermina e, aquí arribat, me casèron sus la tèsta de novèlas que me daissèron un moment atu- pit.

Aquel d’aquí me diguèt que se lo sieu messatge en responsa fasiá pas ges cas del problèma pausat pel Ginestet – que ne recebèt de ieu ambe solatjament d’entressenhas puslèu rassegurantas – la rason n’èra que las causas evolucionavan de subte del costat dels nordeses.

Mostèla notèt d’en primièr que la situacion s’èra entro-bada del tot tresvidara despuèi qu’aquestes avián de complet cambiat de biais de far ambe la lor novèla estructura operaciona-la.

72

Las informacions nombrosas e verificadas fasián estat d’una retirada de las fòrças nordesas devèrs las planas e los en-torns de las vilas grandas, en tot evacuar las posicions avançadas qu’ocupavan d’aperabans.

D’indicas precisas confirmavan l’abandon d’un fum de pòstes de garda e de contraròtle qu’avián mes en plaça dils sec-tors de poncha, per tal de varrolhar l’infiltracion dels elements sudencs, e aquò èra de desvariar un bon pro.

Es aital, contunhèt Mostèla, que la nocion de Zòna interdicha aviá perduda, per part bèla, la sia significacion e que se l’insecuritat èra endavant pertot, èra fòrça pus difusa e mens quichanta pel moment, çò qu’èra una donada novèla e de re-marcar.

Mostèla rebrembèt alavetz l’amassada qu’èra estada pro-vocada al Sector III, aprèp la tornada de las ostilitats, per fins de decidir de l’anar de segre.

Enfrentada qu’èra la Resisténcia a una situacion inaten-duda e fàcia, en particular, al novèl agençament tactic nordés, i aguèt adonc aqueste acamp al Puèchpeirós de totes los caps de l’organisacion combatenta sudenca.

Amb el, Mostèla, pel Sector IV, acompanhat qu’èra se-gur del Ramon Lascombas e que s’i amassèron tanben lo Mi-quèu Horcada ( Sector I ), lo Pèire Delprat ( Sector II ), lo Joan Labat ( Sector III ) e de solid lo Jacme Lasserras ( Sector V ) de subrepés desenant encargat de la direccion generala de las ope-racions, e acamp ont s’èra determinada la mena qu’i auriá d’o-brar endavant.

Èra d’efièch alara estada mesa en lutz una fisionomia inconeguda fins ara de las causas ont lo perilh s’espandiá de biais general, e caliá s’estructurar diferentament.

Estent adonc notat que las unitats nordesas, de la sus-presa granda a cò de la Resisténcia, s’avián fach replèc sus de posicions pus alunhadas, en far enrè dins las valadas bassas e en s’acantonar a las environas de las ciutats mejanas e bèlas, en daissar sens susvelhança permanenta nimai filtratge de porcions entièras de territòris sudencs que ne voliá d’aperabans assegurar

73

lo contraròtle, tot aquò donava bravament de soscar e Mostèla de persegre dins aquestes tèrmes :

" Fàcia a l’esbrigalhament dangierós de las fòrças norde-sas en pichonas unitats mobilas e al risc grand de las veire far intrusion un pauc d’en pertot a l’imprevista dins de zònas ont aviam pel passat una mestresa gaireben completa del terren mà-ger part del temps, de disposicions novèlas son estadas arres-tadas.

" Es aital estada decidida pel Comandament superior la creacion de Gropes de comandòs designats jol nom de « Poligo-ne », que seràn endavant compausats de quatre ancians Coman-dòs « Triangle », losquals operaràn cadun en autonomia mas jos la direccion del cap d’un d’eles e en estrecha coordinacion e ligason radiò.

" Las Brigadas de tust de cada Sector son estadas pro-visòriament dissolgudas fins a formar, a rason d’una mitat, aitan de novèls Gropaments « Poligone ».

" La finalitat de tot aqueste afar es de botar d’en pè un sistèma que dos de quatre demest los Comandòs « Triangle » se metrián a l’afust, especialament a de ponches de passatge obli-gats, fins a niflar la penetracion en territòri ges d’ordinari mes-trejat de contunh pels nordeses de formacions leugièras lors e de determinar la direccion presa per elas.

" En seguida, s’agiriá de senhalar la causa als dos autres comandòs « Triangle » per tal que se botèssen en embuscada sul percors supausat de l’enemic, pr’amor de l’interceptar, mentre que los dos primièrs comandòs li trencarián lo replèc en obrar de revèrs.

" Es ansin qu’es estada arrestada l’organisacion, d’en pri-mièr, dil nòstre Sector IV atal coma d’alhors dils autres Sectors, de dotze Gropaments « Poligone » que servaràn l’esquipament e l’armament de las lors compausantas « Triangle ».

" Aquestes operaràn per mièg al contacte pus tocant pos-sible de las novèlas linhas de replegament nordesas e, per çò de l’autra part, en prigondor, dins l’espaci constituït per las ancia-

74

nas zònas interdichas, e especialament per fins d’aparar lo Cen-tre de comandament, aicí, a Las Rocalbas.

" E, al dintre d’aquesta estructura de metre en plaça d’a-viat, ai decidit de vos fisar lo comandament e la coordinacion del Gropament « Poligone 3 » qu’es encargat de susvelhar e de neutralizar las temptativas enemigas a las confinhas del nòstre Sector.

" Valent a dire, las que tresplomban las planas del nòrd e lo cap-luòc del Districte, la vila granda de Marçautges, un espaci que se tròba limitat a l’oèst pel naut Massiu del Montmajor e, devèrs èst, per las sòrgas de Linhana

" D’aprèp çò que ne sabi, es un territòri que vos es pas gaire familiar e ont avetz d’abòrd pas jamai operat me pensi.

" Mas es una region sensibla al pus e que caliá metre en-tre de mans espèrtas, e los vòstres estats de servici vos indicavan coma l’òme de la situacion.

" Soi en consequéncia fisançós que saupretz varrolhar coma cal aqueste ròdol e anientar al melhor los elements norde-ses que mancaràn pas d’ensajar de far encorreguda en cò nòstre.

" Lo « Poligone 3 » es compausat desenant, en defòra del vòstre Comandò « Vernhòla », del Triangle « Sèrra » dirigit pel Pèire Lacòsta e del Triangle « Mauvesin » bailejat pel Cristòl Delborg.

" Los coneissètz totes dos ja, se soi plan assabentat, per los aver costejats al temps de l’operacion « Sabina ».

" En mai, per tal de completar l’efectiu, i aurà lo Triangle « Delmas », tot recentament creat, que pòrta lo nom, l’avetz compres, del vòstre paure e ancian companh, l’Enric, e qu’es menat per un jove resistent nomenat Romièg Lacava.

" Totes tres son estats ja avisats que lèu farián part d’una formacion « Poligone » novèla.

" Seràn lèu informats qu’an de se plaçar jos la vòstra autoritat e n’auretz adonc la responsabilitat per quant a las deci-sions tocant a las accions comunas.

75

" Lo luòc de primièra amassada d’aquesta unitat lor serà tanben comunicat de meteis temps e se plaçarà a Las Combas Grandas.

" L’endrech d’acamp se situís dins una cauna que se trò-ba jos La Ròca, una poncha de granit plan de bon reconéisser, a mièg-travèrs d’un vaure, sus las ancas d’orient del Montmajor.

" Aquí la carta del vòstre sector d’operacions novèl, que d’alhors vau vos la daissar segur, e vaquí, al dessús de mon det, la situacion de La Ròca.

" Lo rendetz-vos es fixat dins tres jorns d’aicí devèrs miègjorn, mas es necite que vos e lo vòstre comandò i siatz ar-ribats tre deman passat, per tal de plan poder explorar e segu-rezar los luòcs, atal coma fins a plan apreparar lo rencontre.

" Vau vos balhar las convencions novèlas per çò dels mocadors de còl, de las lors colors e emplaçaments, e que son pas pus de noms de flors mas, endavant, los d’aucèls.

" Pel vòstre acamp venent del « Poligone 3 », la deno-minacion es : « Ironda », valent a dire, o veiretz : jaune al braç de drecha, e lo mot de gach serà : « Persèga / Blava ».

" I a tanben mudança del vòstre indicatiu radiò d’alèrta per cas de messatge personal criptat, qu’es pas pus : « La barba del papet tòrna créisser druda », mas endavant : « La mameta m’a lèu levat del semenat ».

" Vos cal notar tanplan que lo descriptatge se farà, a-s-aquesta meteissa data, en usar que non pus del còdi B, mas del còdi C, d’aprèp lo libròt de botanica : « Flors de las pradas e dels sota-bòsques » que ne possedissètz ja, plan segur, un exem-plari.

" I a, de mai, cambiament de las canals radiò per pus de seguretat e vos caldrà passar al Centre de transmissions abans de vos espaçar, per tal de conéisser las frequéncias que vos son estadas atribuïdas per las ligasons ordinàrias e d’urgéncia ".

Mercegèri Mostèla per la sieuna confisança e, sus mas questions a prepaus de l’efectiu del Comandò « Vernhòla », lo sieu avitalhament abans la partença en operacion e la seguretat

76

que podiá existir en daissar lo Ricon a cò dels mieus parents al Blaugorg, lo cap del Sector IV me respondèt alara :

" Donada la configuracion novèla del vòstre Gropament « Poligone », me pensi qu’i a ges d’inconvenient màger en vos veire reduches a dos passadissament, lo temps d’esperar lo res-tabliment plenièr del Ginestet que vos jonheriá alara.

" Per çò qu’es del sejorn qu’aqueste deurà far a Vin-cenac, estimi qu’i a pas de dangièr gròs pels uns e autres, comp-te tengut qu’i a pus cap d’establiment conegut de las fòrças nordesas dil ròde, despuèi qu’an adoptat lo lor dispositiu recent de retirada.

" Ça que la, me soi pensat qu’èra benlèu prudent de soscar per eles totes a un garda armat, e ai previst qu’un partisan vos acompanhariá, lo Renat Passarieu, per demorar al molin lo temps que cal e per vos menar apuèi lo Ricon a un ponch de rencontre alara fixat.

" Per quant a l’avitalhament, vos carcanhètz pas, qu’i a pas gaire, unas equipas son anadas aduire als tres autres Coman-dòs « Triangle », e d’abondi, en prevision de l’organisacion no-vèla e del vòstre acamp, viures, municions en missils e carto-chas, batariás e tot lo necessari en autras besonhas.

" Mas, abans de vos daissar, e a rason del vòstre passat combatent excepcional, vòli vos balhar una informacion ultra-confidenciala e que ne deuretz servar lo secret fins al moment que los efièches ne seràn coneguts.

" E mancaràn pas d’o èstre, pel biais de ressons que ne seràn lèu donats per la Radiò d’Estat sens cap de dobte, per encausa del retontiment bèl que s’enseguirà d’aqueste afar, anatz ne jutjar sens pena.

" Es ansin que davant la situacion ja dicha, creada per l’enemic, l’Estat major sudenc a decidit d’erigir d’ara endavant doas direccions superioras operacionalas.

" Una, dicha : « Comandament de las operacions interio-ras », dirigida pel Lascombas e que s’ocuparà exclusivament del territòri sudenc.

77

" La segonda, nomenada : « Comandament de las opera-cions exterioras », serà bailejada pel Jacme Lasserras, el meteis, en mai de las sias autras responsabilitats en qualitat segur de cap del « Conselh de naut comandament ».

" Aquesta serà encargada, causa considerabla e de novel-tat granda, de lançar d’accions còp de punh en territòri nordés fins a uèi quasi esparnhat.

" Brèu, s’agís de portar tanben las ostilitats desenant dil País nordés, fins a i semenar lo dobte e l’insecuritat a cò del Go-vèrn e de la populacion d’ailà.

" La Direccion del FULMINATS e lo naut comanda-ment de la Resisténcia armada sudenca n’atendon de resultas subtas jos l’efièch de suspresa, mas subretot psicologicas.

" Aquestas serián de natura, probable, a dessarrar la pres-sion sus las unitats de partisans en País sudenc, en obligar l’Es-tat ocupant de reportar per brava part las sias fòrças devèrs nòrd e en tot soslatjar ansin l’armada clandestina al sud.

" L’autra mitat de las ancianas Brigadas de tust dels cinc Sectors es estada mesa en condicion dins aquesta amira, e las unitats leugièras que ne son sortidas devon, a l’ora d’ara, èstre sens dobte operacionalas.

" Ne sabi d’alhors pas gaire pus sus çò que s’aprepara dins la mai bèla discrecion e que pòt, un còp de mai, menar de caraviradas grandas dil contèxte de l’afrontament que coneissèm de cap a-s-aqueste Estat oprimaire e imperialista, negator de las nòstras valors e civilisacion atal coma dels nòstres dreches fon-damentals.

" Sus aquò, vos desiri bon astre per la vòstra mission qu’es d’importància caporala, i tòrni, dil parçan concernit e fau de vòts per la capitada de las accions qu’anatz menar dil territòri en causa.

" Gardatz vos plan totes e a Dieu siatz ". Cal dire que, de totas aquestas novèlas, n’èri un pecic

assadolat e que me calguèt un moment per tot engolir e me-morizar, mas, a l’encòp, la suspresa passada, aquò èra per es-

78

clarcir la situacion atal coma balhar d’endrechièras certanas e, d’aquí endavant, n’aviái lo moral renfortit.

A las acercas de miègjorn qu’i èrem, Mostèla m’acom-panhèt a la cauna-cantina ont aguèri lo plaser de préner un din-nar planvengut, ambe de rostit de pòrc e de mongetas requistas, puèi de formatge.

E aprèp, lo cap de Sector me metèt en contacte ambe lo Renat Passarieu e, abans de se retirar, nos conduguèt a la cauna de las Transmissions que m’i foguèron desliuradas la frequén-cias novèlas radiò qu’èran desenant d’emplegar.

Lo Passarieu èra un òme de quarante annadas vièlh ape-raquí, pausadís e galòi, natiu dels ròdes de las termièras dels Nauts Planòls, a las environas del vilatge de Miraval qu’i èran passats al ras, se’n soven, al temps d’aquesta escorruda eperduda devèrs lo Molin del Blaugorg per tal d’i menar d’aviat lo paure Ricon blaçat.

Un còp arnescats, passèrem sens nos atardivar las defensas e pòstes de gaita del Centre de comandament e fa-guèrem de rebors lo camin que m’i èri endralhat en venir.

Mas de l’esperit pus destibat que non èra estat lo cas per ieu de per l’anar, qu’adara las causas, per èstre pas de las sim-plas e aisidas, èran al mens netas.

Quand foguèrem a costejar las sòrgas d’Ense, mon com-panh m’assabentèt qu’a despart la separacion d’ambe sa femna e son filh, çò que li costava al pus èra de pus poder, levat qual-ques escasenças raras, se liurar a sa passion vertadièra.

La qu’èra, me diguèt, d’agafar las truchas dins aquestas aigas torrentosas de la nauta val de la dicha ribièira, que, de-sempuèi la joventut, i fasiá la percaça d’aquesta bèstia mirau-diosa e cobeitada, la dòna de la rauba vèrda e jauna mirgalhada de roge.

Alavetz, mentre la rèsta del camin, çò foguèron pas qu’escambis enfuocats dels remembres que totes dos aviam de la captura, de jorn atal coma de nuèch, d’aquesta reina de las aigas claras e frejosas, dils recantons escurs dels gaudres e cascadetas

79

de totas fòrmas o poténcia e pel biais de totes los mejans variats que se pòscan imaginar.

Èran las nòu plan repicadas quand pervenguèrem sus las còstas que superavan Ense e que nos acercavan de Vincenac, dins una negror gaireben completa, se se compta pas la lusor brava que dispensava una luna ara al plen de son espandiment lachós.

Nos calguèt far dos còps retontir la campana del portal e far s’endevenir lo concèrt dels guits, totjorn aprestats de s’afis-car e de cridadassar a la mendra ocasion aquestes, abans que lo Jacme, un pauquet alarmat, venguèsse veire de qué se podiá plan agir.

Mas, tre que l’aguèri discernit dins l’escur, contrafaguèri los crits d’una cancanada e ne foguèt sulpic rassegurat.

De dire vertat, mon paire m’esperava pas tan lèu, e çò fo-guèt per el e per ma maire Magdalena una suspresa brava e bèla.

M’assabentèron tanlèu de la preséncia tornar del Ricon al molin.

Davant la mieuna suspresa granda, me diguèron que, l’endeman del mieu despart, aqueste aviá fach un rambalh del diable en dire que se sentiá fòrça mièlhs e revigorat, que voliá s’aprestar a la partença en operacion.

E me contèron que, l’Enric, l’avián pas pogut empachar de davalar solet la senda del bauç devèrs lo Blaugorg, mentre qu’eles dos e lo Pojadon tremolavan de paur dins la crenta de lo veire cabussar dil precipici, a malgrat las lors precaucions e sus-velhança a totes tres.

Un còp presentat lo Renat Passarieu, dintrerèm dil molin e çò foguèt adonc lo rencontre ambe lo Ginestet que s’estonèt de la preséncia d’aquel d’aquí e se’n faguèt explicar la rason.

Aquò complit, lo nafrat dintrèt dins una ràbia bèla, en dire qu’èra pas question que demorèsse de se palaisar aquí, en-rodejat per totas las atencions e afeccions de la familha Del-fraisse, mentre que sos camaradas partirián al combat contra los nordeses.

80

E aquò declarat, sus un mòde qu’apelava pas cap de replica, decidiguèt que se n’aniriá amb ieu e lo Pojadon devèrs los luòcs de batesta que serián estats fixats.

Acceptèt sonque de daissar portar sa saca pel Passarieu, mas en dire, de biais definitiu, que servariá lo sieu pistolet-mi-tralhaire.

Ensagèri de lo menar a rason en dire que tot aquò èra folitge pur e que li caliá esperar un pauc abans de nos tornar re-jónher, que son estat, a malgrat la melhorança espectaclosa su-brevenguda, èra ça que la encara fragil.

Mas pas res i faguèt, e lo Ricon, caparrut coma non pas es, demorèt arrapat a la sieuna causida.

E, en lo plan conéisser desempuèi bèla pausa, insistiguèri pas cap per tal de lo convéncer del contrari, que sabiái mai que degun qu’èra causa perduda d’avança.

Mentre tot aqueste batalhadís, ma maire Magdalena se n’èra anada apreparar un sopar improvizat e, aprèp d’aver en-golits a la lèsta cambatjon, formatge e d’unas fruchas, nos anèrem ajaçar, que totes, lo Passarieu e ieu subretot, èrem puslèu crebats.

L’endeman, susprendrai pas degun en dire que s’arborèt pas d’ora a cò de nosautres dos, e es solament las nòu bravament passadas que nasegèrem a la cosina per un desjunar requist que n’aviam gaireben perdut lo sovenir.

Mentretemps, lo Pojadon traupissiá d’impaciéncia en es-perar lo moment qu’i poiriá aver escasença de far operar visita dels luòcs al Passarieu.

Car, de l’epofidal de la familha Delfraisse tota, s’èra ins-tituït mèstre de las ceremonias e encargat de ne far resplendir las beutats al novèl visitor, enfachilhat qu’èra d’aqueste endrech, de vertat miraudiós.

E, tre la darrièra bocada engolida, s’apoderèt del Renat per tal de lo menar als tomples en li far ressortir l’estranhetat de l’airal.

81

I anèt de la sieuna sciéncia, en parlar d’una sòrga re-mirabla eissida de dolinas e de la captura, dins aqueste contèxte carstic calcari, de las pèrdas d’una autra ribièira.

Aquesta fòrma d’infiltracion, çò diguèt, que sonavan dil parçan un socit, abotissiá a-s-aquestas resurgéncias espantantas d’esplendor e d’abondància.

Puèi, faguèt a l’iniciat novèl la descripcion de totas las menas de peisses que se podián atrobar dins las gorgas emai dils rieus que ne ressorgián.

E alara, çò foguèt un escambi espatarrant e sens fin de las experiéncias qu’avián totes dos de la pesca, en passar en revista totas las espècias de peisses, truchas, percas, salmons, bechets, carpas, tancas e se’n manca.

Las onze èran per s’acercar quand prenguèri licéncia de los jónher al ras dels abismes ont, d’una meteissa efusion comu-na, se fasián mòstra recipròca dels lors sovenirs alieutics.

E foguèt de regrèt grand que deguèri lor dire que lo temps s’apressava que nos i deuriam encaminar devèrs las nau-tas tèrras del nòrd, per tal d’onorar lo rendetz-vos que nos èra estat fixat pel comandament.

Aguèri l’impression mala de trencar l’anar d’un raive esplendid, mas, aprèp una estona de silenci, mos dos amics me faguèron seguida per tal de préner a la cosina un dinnar que deuriá èstre lo darrièr d’aqueste nom vertadièr abans de longas pontonnadas, de segur.

Mon paire Jacme s’èra anat d’ora levar las nassas que pausava de longa dils rieus e dins las sortidas de las gorgadas.

E se n’èra tornat amb un fum de peissonalhas fachas mai que mai de gronhaus, de petaires e de sièjas, qu’un còp vuejadas e enfarinadas per ma maire, s’avián mudadas dins l’òli brutlant en una fregida daurada e odorosa que nos botèt sulpic totes en apetís.

Precedida d’un vin de perseguièr e d’una ensalada de to-matas, de cocombres e de raices de fenolh, foguèt un delici de l’empassar, crostejanta e gostosa qu’èra, abans lo formatge de

82

cabras, las fruchas e lo tot asondat d’aqueste canin vin blanc de la còstas d’Ense.

Mas lo moment de la separacion s’acercava inexora-blament, que nos caliá, fins a respectar l’òrdre de marcha, nos enanar, sens nos atardivar, devèrs las nautas còlas que superavan la val, per tal d’arribar a temps e ora pels acamps que nos i de-viam èstre a mand.

Donat l’estat d’andicap certan de l’Enric, i aviá de pre-veire una anada de jorn que nos autrejariá de far aperaquí la mitat del camin cap a las nautors, amb un aplant per la nuèch.

E es de planh grand, mas obligats d’o far, que daissèrem lo Molin del Blaugorg devèrs las dos de la tantossada, per nos enanar al long de las còstas d’Ense, cap al nòrd-èst.

Aquò per fins de ne contornejar las sòrgas e, la causa complida, de virar nòrd franc per tal de pujar las costièras rufas dels Nauts Planòls.

Aqueste camin sens empachas gròssas, conegut de totes e qu’avèm mantunes còps agudas d’ocasions de lo percórrer d’a-perabans, foguèt trespassat dins l’après miègjorn pro aisidament.

Mas lo Ricon Ginestet mostrava a passadas de signes de cansièra emai d’aganiment evident qu’èran pro de crenhe.

Nos aturèrem adonc, lo ser vengut, dins un parçan plan conegut del Passarieu e ont desnisèt sens pena una espeluga qu’i establiguèrem lo bivac e ont s’agotèt la nuèch sens embarrasses de paguna sòrta.

Al matin, e aprèp un agach triste devèrs los ròdols de Miraval, lo Passarieu nos daissèt fins a s’entornar cap a Las Ro-calbas, en aténher la val de Nautaigala e de ne segre lo cors cap a l’oèst.

Après un desjunar comun pres a la lesta, diguèrem l’a-dieusiatz al nòstre fugitiu companh en li donar rendetz-vos dil futur al Blaugorg per i far totas las sòrtas de pescas possiblas.

E nos adralhèrem alavetz cap al nòrd franc aqueste còp, per tal d’encambar las sèrras que nos asseparavan del nòstre objectiu.

83

Un còp escaladas las darrièras pendas rufas, nos tro-bèrem totes tres enfaciats a-s-aquesta malhada mostruosa de monts que s’entrobava al davant de nosautres, quicòm d’espa-tafiolant.

Aqueste amolonament gròs èra superat segur, al fin fons, per la poncha majestuosa del Montmajor, imperiala e amena-çanta, sul som del sieu pilòt d’auturas boscadas.

E sus totas las dichas elevacions, la sason vièlha i botava de matisses dels colorums infinits qu’anavan del vèrd prigond duscal roge, en passar per totas las tonalitats del jaune, del ros, de l’irange e del vèrd tendre.

Èra quicòm d’espectaclós, un pariu mescladís de tenchas, qu’èra de ne far venir fòl lo pintor.

D’aquesta magèra massa montanhosa n’èrem asseparats, tot al luènh, per la copadura esterlina que se n’adevinava las prigondors escuras, la dels vaures fonsuts qu’i davalavan a sauts e tressauts espumants las aigas sobeiranas.

Las de Linhana, la ribieira miraudiosa del nòrd, que qui-tava pas d’èstre al rebat del vèrd de l’absinti tot al long del sieu naut cors.

Aprèp una pausa aitan mai benvenguda que lo Ricon presentava l’aparéncia d’una lassièra granda, entamenèrem la descenduda d’aqueste vabre impressionnant, dins un boscal pro espés de faiards mesclats de castanhièrs e de la frescor e sornor grandas.

Mas, d’aperabans, i aguèt de se posicionar e de s’orien-tar, qu’i aviá de préner de marcas fins a plan se situar dins un mitan del tot inconegut de nosautres e ont deviam aver acamp ambe los camaradas dels autres comandòs « Triangle » dins pauc de temps.

Un còp consultada la mapa e faches los recopaments necessaris, venguèt evident per totes que la poncha granitica que se mostrava, amont e costat advèrse de la valada, podiá pas èstre que la de La Ròca, plan vesibla e endaurada pel solelh que co-mençava de declinar devèrs oèst.

84

Foguèt decidit entre nosautres qu’i aviá de passar lo gau-dre sens esperar e, un còp aquò complit per astre, de s’acampar de l’autre costat.

Aquò balhariá escasença de se pausar apuèi un pauc, abans de se n’anar aprèp en cèrca de la dicha espeluga que deviá s’entrobar, d’aprèp Mostèla, a las environas prèpas de la poncha en question.

La davalada se faguèt sens escombre de paguna mena que siá, dins de boscals sens ges d’embartassadas e que las ròcas i daissavan pertusar mantunas fonts de las aigas al pus frescas e lindas.

Quand i pervenguèrem al fons, çò foguèt per nosautres un esmeravilhament vertadièr, tan l’anar de las ondas i fasiá de movaments d’estonar.

Èran pas que de cascadetas bronzinantas que roncavan pels ròcs en far d’espumas verdejantas e en daissar, a l’entre-mitan, de conchas sornas e revolumantas ont las aigas s’apa-simavan una estona, abans de se tornar emmaliciar e formar de sauts furioses.

Demorèrem una passada a l’espiar d’aqueste espectacle resplendent, mas nos calguèt plan se n’esvanir per tal d’anar quèrre lo luòc que nos i seriá possible de passar lo torrent, fins a aténher la riba de drecha.

Aprèp una quista de qualques minutas, nos foguèt d’as-trada de trobar una endrechièra ont se capitava de trespassar las aigas en sautar de ròc a ròc.

Mas i calguèt metre paciéncia, per encausa mai que mai del Ginestet qu’èra pas gaire estable sus las sias cambas e que ne calguèt assegurar l’equilibri en lo sosténer d’un costat e de l’au-tre, fins que finiguèsse de passar sens riscar brica de s’i ennai-gar.

Un còp totes de l’autre costat, prenguèrem una estona de repaus, que lo camin èra estat dels rufes despuèi lo Molin del Blaugorg.

85

E caliá encara, abans la nuèch, trobar las cròtas que devián, segon lo cap de Sector, s’atrobar adonc jos La Ròca o a las sias environas vesinas.

Mas, una vetz aturats de l’autre costat del rieu, lo demòni de la pesca s’apoderèt tornar de nosautres totes, sens que degun i posquèsse pas res.

Lo Pojadon, afiscat que se pòt pas, diguèt alara qu’èra pas Dieu possible de daissar passar una escasença parièra e faguèt lo mieu sèti per tal que sortiguèssi los mieus fials e cròcs de la saca, lo tot segur dins l’amira d’ensajar de n’agantar qual-ques unas.

Pas degun aguèt la mendra volontat, tot al contre, de ne contrariar lo vam e, un còp sortidas las esplechas e trobada sens pena dil parçan una camba jova d’avelanièr plan sopla, lo demo-niac Andrieu se botèt a l’obratge.

S’entrevèt de trepejar lo ribatge de biais frenetic, fins a far se mostrar los vèrmes, segon la recèpta que coneissèm totes en país de las nautas tèrras per tal de far sortir de la lima mos-tosa de lombrics en crenta de la talpa.

Quand n’aguèt agantada una mièg-dotzena botada dins una saqueta vinil, e aprèp d’aver fixada la linha al cap de la ver-guèla, n’empalsèt un sul cròc e comencèt la sia percaça apli-cada.

S’entrevèt adonc alavetz de furgar ansiosament dils re-mols totes de las cascadas en i far recèrca menimosa pels men-dres recantons e en far pròva d’una paciéncia que fasiá con-traste ambe l’encanissament que n’èra estat sasit pauc de temps i aviá d’aperabans.

Çò foguèt una espèra pro longa e espepissaira qu’aques-ta, mas al cap d’un moment, e mentre qu’ambe lo Ginestet se-guissiam la manòbra dos passes a l’endarrièr plan esconduts e sens far de bruch, lo pescador daissèt subran escapar un crit es-tofat.

La gaula presentava de tressauts bèls e l’Andrieu la tiba-va tan fortament que se pòt de tal biais qu’èra gaireben de fòrma

86

redonda, e la tirada èra de tal ponch granda, ça que la, qu’a pas-sadas lo bot ne veniá per s’emplonsar dins l’aiga.

Al cap d’una batèsta que s’alonguèt d’unas cinc bravas minutas, pervenguèt de menar lo peis al ribal e aguèri pas que de lo préner a las gaunhas per tal de l’escampar sul prat.

Tota regolanta, lusenta e arpatejanta, la bèstia èra remira-bla de beutat, fasiá segur pas luènh de la liura e li copèri l’esqui-na de subte.

Lo manipòli perdurèt gaireben encara un vintenat de mi-nutas mentre lasqualas lo Pojadon furèt totes los fonses de las sautas, segur qu’èra de la resulta.

E s’endevenèron encara doas presas gaireben de meteissa mesura abans qu’acceptèsse de s’aturar dins la sieuna fòla caça de la princessa dels ponches roges.

Lo jorn èra per demesir ja al fons dels estreches e foguèri obligat de dire a l’Andrieu que n’èra pro adara e que nos caliá anar d’aviat a la cèrca de la balma ensenhada par Mostèla.

Que, d’efièch, i aviá, aprèp d’aver espinchadas sonhosa-ment las environas, de nos i establir per la nuèch e apreparar lo rescontre ambe los tres autres Comandòs « Triangle » que nos devián jónher devèrs la mitat del jorn seguent.

Lo Pojadon, de regrèt gròs, decessèt alara la sia pesca apassionada e recaptèrem lo material.

Placèt alara las sias tres presas, que n’evaluèt alara lo pes a plan mai d’un quilò, dins una fuèlha de nilon emplenada d’un fum de brots de mentastres, fins que se servèssen frescas e odo-rosas pel sopar.

Nos arnesquèrem alavetz tornar en vista de la pujada del costal esquiu d’ubac e de la tròba de la famosa tuta senhalada per èstre lo luòc d’amassada del novèl Gropament « Poligone 3 » del Sector IV de la Resisténcia sudenca que ne deviái adonc

préner lo comandament ». Aquesta dimenjada d’aicí, aquí se tampèt lo raconte no-

vèl del Ronan Le Guerch e aqueste servèt alara lo silenci sus la seguida possibla de las recordanças tocant a las sias aventuras avenidoiras mentre mai d’una setmana.

87

Lo Delpeirat n’èra mentretant a complir las darrièras re-tòcas, per tal de n’arribar a la numerizacion del tèxte definitiu, quand li arribèt al corrièr la responsa del Raimond Bonafont, e es amb una crenta de las bèlas que comencèt alara la lectura del jutjament portat per l’eminent professor suls escriches que li è-ran estats someses.

Pertocant al primièr volum entitolat per el, se sap, « Los marrits sòmis », çò foguèt amb emocion e temença redoblada que legèt, pauc aprèp la debuta, aquesta formula : " (…) De ma lectura vos donarai un vejaire que pènse util, es a dire tot franc (…) ", que s’atendiá al pièger.

S’apasimèt un pauc al legir de la frasa seguenta : " Co-mençarai per çò que me sembla una granda capitada dins vòstre escrich, una endrechièra que cau pas pèrdre. Lo tèma (…) ".

Mas la seguida èra mens plasenta que disiá, demest au-tras : " (…) Mai per aquò, cau far passar la leiçon per d’autrei pas que lo didactisme. Pènse que lei leiçons que pagelan vòstre raconte riscan de lo refrejar, e mai foguèsson pistas (…) ".

E l’apreciacion se perseguiá pus luènh atal : " (…) Son de pedaç pesucs sus una istòria que demanda que d’anar drech. Anar drech, aquò vòu dire desliurar lo cònte que fasetz, remi-rablament unitari (…) ".

Per n’acabar de l’essencial, lo professor disiá : " (…) E sus lo camin i a la precision d’un mond vegetau magnifisament conegut, dins sei colors e seis odors ( siatz un olfactiu feno-menau ). Coneisse gaire de tèxt occitan que prenguèsse antau a mans plenas, a narras comolas, a agach rabit la realitat dau mond. E, de bòn entendre, la qualitat d’una lenga rica ela tanben de realitat ajuda fòrça. E la qualitat d’una experiéncia ( sus la guèrra coma sus la pesca ! ) que s’impausa (…) ".

Lo Lucian, en percórrer tot aquò, èra partejat entre lo plaser que s’endeveniá per el al legir del satisfecit tocant a l’expression linguïstica e los jutjaments pus mitigats sul fons de

88

l’òbra que ne podiá al segur ges assumir la paternitat en qualque part que foguèsse.

Brèu, en se plaçar sul terren sonque literari, En Raimond Bonafont se pensava adonc que d’unes desvolopaments qu’i aviá, en particular respècte a las cresenças, las ideologias, los dreches de l’òme e pus generalament las libertats fondamentalas, èran, aquestes, d’alonguis pro de sòbra, del sieu vejaire, aitan de tròces d’aleiçonament pel legeire, e qu’èran d’estalviar, perque : " (…) trencan lo dessenh e l’anament d’un raconte fòrt e ben talhat (…) ".

Apondiá que, segon el : " (…) La fòrça d’un raconte es sovent dins son despolhament, dins lo sacrifici que fai l’autor de çò que pasmens l’interessariá de dire (…) ".

Ça que la, fin finala, lo professor, en una mena de con-clusion, escriviá : " (…) Mai, o tòrne dire, lo fiu es fòrt, tibat, prenènt, la matèria sensuala gostosa (…) ".

Tot compte rebatut, lo Delpeirat se pensava que lo jutja-ment èra rassegurant pel pus gròs se s’enganava pas.

E quand s’ataquèt a la critica relativa al segond obratge, que s’èra adonc pensat bon de li balhar atal coma títol : « Los pantaisses sagnoses », s’atrobèt davant una configuracion tanben pro equilibrada, ont lo saberut òme disiá per l’essencial aquò :

" (…) Vòstre segond volum repausa coma lo primièr sus una basa erudita de quatre parts : las armas pus modèrnas e son usatge, la tactica de guerrilha, la botanica florala, la pesca, la cosina. Sus aquò lo legeire coma ieu demorarà estabosit dins son incompeténcia. Rèn que per aquò vòstra òbra en domèni occitan es una referéncia multipla, que cau pas laissar pèrdre.

" Mai vòstre saber especializat es dau meteis temps una trapèla d’autor. Vos fai prene d’alònguis dins lo detalh tecnic a cada còp que lo sollicitatz. E dona a l’escritura un biais enci-clopedic qu’es pas forçadament lo d’una narracion. Alentís, en-grèva e uniformiza lei ritmes narratius (…) ".

89

" (…) D’un biais generau, metre l’aventura d’un grope uman, tant interessant foguèsse, dins tantei paginas, se comptam los dos volums, e dins una obligatòria repeticion de combats que se sèmblan sus de luòcs fòrça repetitius tanben, aquò vai còntra lei relanças d’interés e suspensions de patetic que demanda lo roman (…) ".

Mas lo professor de persegre pasmens ambe lo vòt qu’èra sieu de : " (…) metre vòstra òbra, vertadierament excepcionala, unica dins son/seis escritura/s, a la pesca de l’amator, o dei dife-rents amators distribuits segon sei gosts ".

E de balhar aqueste sentiment final : " Ieu me siáu con-gostat de tot, e mai me siáu trobat tan lipet coma vos davant leis apetissadís de tradicion, e enchusclat ( vos o ai ja dich, crese ) dei floresons campestras. Mai soi pas una pròva generalizabla (…) ".

En tot acabar sa lectura, lo Lucian Delpeirat aguèt èime que s’agissiá, aicí tanplan, d’una critica mesurada, emai qu’un pauc desparièra pasmens e considerèt aquesta atal coma globa-lament positiva, ansin coma o auriá dich l’autre.

E se’n trobèt encoratjat fins a persegre lo sieu trabalh de collectatge e de mesa en fòrma, mas que lo Ronan Le Guerch aguèsse l’oportunitat de contunhar la narracion dels espantants remembres de son viatge dins un irreal futur.

Mas, ara per ara, mandèt segur sulpic los sieus pus bèls e caloroses mercejaments al Sénher Raimond Bonafont per una tant amabla apreciacion balhada a malgrat las sias cargas e los sieus anuègs de santat.

________________________

90

Capítol 4

Dehens la seuva abrandada

□

Uèch braves jorns s’escolèron, de fach, abans que Le Guerch decidiguèsse de tornar préner paraula, e lo Delpeirat n’a-viá mesa a profièch l’escasença, atal coma a l’abitual, per tal de pelfinar encara los tèxtes que resumián just e just, en tot ne far de longa la compilacion sincèra, las declaracions emesas per aqueste d’aicí a prepaus del totjorn aitant espantant revèrs cap a l’avenidor que sabèm de plan d’ara endavant.

Es al moment meteis que lo nòstre cercaire s’i questio-nava suls mejans que poirián existir fins a publicar lo contengut dels dos volums ja mes en fòrma e que retipavan adonc las començanças d’aquestes memòris del futur deguts al malurós visionari, quand li pervenguèt una letra fòrça amabla, emai qu’un pauc insolita, del Sénher Raimond Bonafont.

L’egrègi professor, en pas far mentir la sieuna reputaci-on, i balhava pròva un còp de mai d’una delicada e serviciabla atencion, en se pensar ajudar lo que cresiá totjorn èstre l’autor dels dos obratges en causa.

Lo Lucian, de la sia granda suspresa, i poguèt legir demest autras que lo grand universitari li prepausava, se n’èra consent, de far legir per començar lo primièr volum per un professor de facultat, un amigàs sieu, e per lo demai responsable de las edicions dins d’ostals que seguissián encara, per astre, de publicar d’òbras en lenga d’òc.

91

S’agissiá d’un cèrt En Joan-Carles Bòsc e del qual ne di-siá pus precisament çò que seguís :

« (…) Un òme jòve, d’una cultura granda e d’un gost que me i fise. Es d’avança d’acòrdi. (…) ».

En tot legir aquò, èra partejat entre dos sentiments anta-gonistas que lo metián mal en aise al temps de respondre al professor Bonafont, que conveniá en tota ipotèsi de lo mercejar sens demòra e caudament tocant a una tant inesperada e eleganta ofèrta.

D’un costat, lo Delpeirat se pensava que compte fach de la misèria granda que se coneissiá dil sector de l’edicion en len-gas regionalas, e especialament sens dobte dil maine occitan, l’obertura presenta se manifestava atal coma una ocasion de las escassas, mas que lodich Bòsc s’avisèsse fin finala de reténer los tèxtes en los decretar prenables, çò qu’èra pas ganhat d’avança per far litòta.

Mas, d’autre caire, lo Delpeirat aviá gaireben vergonha d’acceptar de se conhar entre las arpas d’aqueste mitan que co-neissiá ja de tròp e considerava ansin coma suspècte, equivòc e sulfurós.

Monde estranhs qu’aquestes, de la competéncia autopro-clamada e que s’arrogavan la prerogativa unilaterala aitan coma arbitrària de decidir de l’interés e de las qualitats d’un obratge en se far jutges de las elegàncias literàrias …

Un univèrs desquietant e opac ont companhatge e inte-resses de capèla prevalián sovent e de plan luènh sus las valors intrinsècas dels escrichs e ont, al nom d’una pretenduda libertat de la premsa ( filha pervertida de las libertats de pensada e d’expression ) s’exercís un imperialisme vertadièr.

Una autocracia editoriala veraia s’i manifestava, puèi que s’agís pas aicí de quicòm mai qu’un drech absolut de publicar çò qu’òm vòl emai sonqu’aquò e, quand un tèxte es ça que la acu-lhit, es alara lo poder de talhar, censurar e caviardar a plaser.

Lo Delpeirat aviá pres en orror, per màger part, aquesta jungla mai d’un còp semblanta, de son sicap, a una enja, una cotria trebola, que l’aviá costejada a sadol a prepaus dels

92

mantunes obratges, estudis, renduts-comptes de trabalhs o mo-nografias produsits per el al cors de la sieuna carrièra.

S’èra avisat despuèi bèla pausa que lo principi de liura circulacion de las idèas e de la òbras èra pas qu’un mite, sotmes qu’èra sovent de tròp al bon voler discrecionari de pichonas còlas de compaires plan decididas mai d’un còp, jols noms variats de « Commission d’édition » o « Direction des publica-tions » o « Jurys » o « Collectif de correcteurs » o « Comités de lecture » o encara autre daquòs de la semblanta espècia, de se reservar – per elas-meteissas o los sons protegits – la quasi ex-clusivitat d’un vector de difusion qu’avián la facultat absoluda de ne dispausar practicament a sa govèrna …

E çò qu’èra vertat prèp mantunes demest los editors principals ba èra tot aitant a cò d’ostals plan segondaris, en exercir en mai sos degalhs dil domèni menor o qualques vegadas confidencial de revistas, parucions e mejans d’expression divèr-ses d’associacions, organismes culturals multiples o encara so-cietats dichas sabentas, ont còps torçuts e cambetas i èran pan quasi diari.

Lo Delpeirat se rebrembava la darrièra aventura d’aques-ta mena que li èra escasuda ambe la « Société Historique du Midi Aquitain » a laquala aviá, gaire de temps abans, mandat una contribucion fasent resson a d’asenadas legidas per el dins la precedenta liurason a prepaus de denominacions toponimicas fòrça ancianas de la region e que la grafia escarraunhada i fasiá escòrna bèla a l’ortografia istorica de la lenga d’òc.

En emplegar un ton que se pòt pas pus moderat e al travèrs de tres paginas e mièja sonque, explicava pasiblament l’impossibilitat qu’i aviá d’escriure de tals tèrmes ansin coma èran estats reproduchs precedentament, tengut compte d’aquesta ortografia enfin restituïda aprèp de sègles d’obscurantisme pate-sejant.

E, a l’apièja del sieu prepaus, jonhiá una reproduccion de l’incipit e de las primièras linhas d’un somptuós manuscrit : « Lo libre de vita », cronica dels eveniments calamitoses cone-guts per la vila de Brageirac e redigit als entorns de 1380.

93

E ben, dil butletin seguent, aprèp d’aver agut l’estona-ment grand d’apercebre quicòm que revertava lo sieu article dins un periodic de costuma gaireben monopolizat pels membres del Conselh d’administracion que n’ocupavan d’ordinari l’essencial de l’espaci editorial, tombèt sus d’autras suspresas.

Per far cort : disparicion del títol, supression de las detz primièras linhas introductivas e omission del fac-simile anonciat del dich manuscrit … E aquò sens degun acòrd de per abans nimai avertiment, lo tot estent solid contrari als usatges los mièlhs establits e, pièger, a la civilitat la pus elementala.

La darrièra descoberta, que la deviá far plan mai tard, foguèt pas la pus marrida, que, coïncidéncia segur del tot for-tuïta, un membre del Burèu encargat de la compaginacion de la revista balhava qualques setmanas aprèp una conferéncia tocant a d’escriches ancians designats jol nom de : « Libres de rason », e illustrava lo sieu discors en evocar en detalh … lo famós « Li-bre de vita » … !

E, aqueste afar, aviá pas encara capitat de l’engolir, lo Delpeirat.

Aprèp de s’èstre rementat tot aquò, aqueste opinèt per la franquetat a l’esgard del fòrça cooperatiu professor Bonafont e, en li dire sa gratitud tota per una proposicion tant amabla, a-maguèt pas los dobtes e pessimisme sieus a regard de la gent editoriala en general, emai se, dil cas particular del Sénher Bòsc, podiá pas segur res pronosticar tre ara que semblèsse a de causas aitan detestablas.

Adonc, li escriguèt pel pus gròs aquò, en tot li escondre encara pel moment qual èra l’autor vertadièr de las ficcions en question : « (…) E soi pas ges frustrat nimai me sentissi brica sacrificat de per la manca d’onccion per l’edicion estampada, que, d’aquesta, coneissi gaireben per de còr los recantons escurs e bestòrts, e sabetz tot lo ben que vos n’ai ja dich. Mas se pensatz util de far passar lo tèxte jols uèlhs de vòstre amic (…) aprèp tot, vos daissi jutge (…) ».

94

E se trobèt qu’a la pariva estona lo Ronan ressentiguèt lo besonh de tornar a las sias confidéncias pertocant a çò que se podiá sonar de cronicas del temps futur.

« Qu’ei au medish moment, qüan e nos acaminàvam tots tres amassa de cap tà lo noste rendetz-vos suus costèrs deu Montmajor qu’en hasèn véder de las peludas, los nordeses, aus nostes camaradas deu Sector I.

Qu’ac devèvam saber plan mei tard, mes, a çò qui sem-bla, lo Govèrn e s’avèva encapit de méter en practica la soa navèra tactica operacionala tot prumèr hens aceth parçan im-mense de la Lana Gran en har s’i de hèr e de claus.

Hèita de tant estonanta qu’avèva, desempuish bèra pausa, deishat d’i miar operacions arron de la des.hèitas escosentas pa-tidas per eth dens ladita seuva beth temps a.

Mes atau qu’anavan las causas puish i a que numerosas pichòtas equipas nordesas s’avián, en.hicadas en aqueste espaci màger e sauvatjàs qui èra tan car peu paure Enric e qui se n’ei parlat ja tropa de vegadas.

Be n’avèvam lo sovièr viu enqüera, de n’estar obligats de passar la totalitat dab lo malurós amic nafrat, d’aqueu temps en-çà la batèsta còsta lo Montredond !

D’aquesta estenuda bèra, que n’avèva avut brave drin lé-ser lavetz lo Delmas de nos’n contar las berors e misteris, estent vadut de la soa part septentrionau, atau com se sap, a las Bòrdas de la Braneira.

Que nos n’aviá ditas de causas, pertocant a-s-aqueste im-mense planèr hèra valonat, hèit de tucas per aténher los cent mè-tres a beths còps, plaçat a sud-oèst deu País Sudenc, bornat a èst per la vath bèra de Turonèla, a oèst peus ribatges de la Mar Gra-na e de cap tà sud per la serrada magèra deras Peiragudas.

Aquesta costalada de las granas qu’èra formada en sus-fàcia, sus espessors a vegadas de talha e dinc a cent mètres, per sablàs e gravièrs deishats peus violents vents de mar au temps de la regressionassa marina qui susvienó enter 3000 e 1000 annadas abans l’èra nosta e qui descobriscó sus quilomètres los pregonds

95

marins on s’i èran estats descargats, milenaris a de reng, allu-vions portadas peus flumis dehens los hons oceanics.

De mai, devath lo nivèu deu sòu, e de dos a detz mètres prehon, que s’encontrava un fenomèn naturau curiós, ua taula peirosa a còps espessa a mantunes mètres, hèita a gres ferrugi-nós aperat aliòs, soventòtas esbrigalhiu mes quauques còps tan-ben hèra dur.

Aqueste jaç impermeable, autasvetz espleitat peu praube minerau de hèr contienut nomat garluisha, que presentava dens mantuns lòcs galerias e cavas numerosas, mes aquestas e non podèvan servir a acès peus resistents pr’amor de las sias pagèras hèra arredusidas e deu perilh de har s’i gahar atau arrats.

Ei pas d’arren ací on lo Miqueu Horcada trobava manièra d’establir lo son camp de comandament, de solide, totun qu’a-vèva autes mejans per s’i har per còp d’astre, que’us èran au-herits peus parçans de la lana la mei lhevada, aquiu on las dunas i trobavan la lor hauçada grana, au beth miei deu massís, aquí on èra d’escorre’s Jalèra.

Hà ! Aquesta arribèra esmiraglanta qui, abans de geta’s hens la Mar Grana a la Concha de Bugos atau com coneishut, adaigava de las soas briventas e poderosas andadas las galihòr-ças honsas de la Lana Gran.

Vaduda qu’èra, de vertat, de duas hilhas bessonas : Jalèra Grana e Jalèra Pichòta e de l’arramat destermenat deus sons afluents menors.

Las aigas que hasèvan juntèr au ras deu vilatge d’Hau-taròca, de uei abandonat peus sons poblants forçats d’ac har a rason de la Zòna interdita, antau com estó cas parièr peus autes borgs plan lahòra pus avau plaçats hens la hauta vath de l’ar-ribèra.

Mes, detz quilomètres capsús, Jalèra Grana qu’escorre-va’s hens ua canona hèra honsuda de tan qui entalhava deus cent vint mètres lo planèr en tot arroganhar, en devath los terrens sa-bladius, las quitas estratas deu terciari miocèn, en i aver cavadas autes còps peu tribalh de las sias aigas uas quantas tutas e ga-

96

lerias longas au dehens deus calcaris fossilifèrs e molassas te-nhèras.

Qu’ei ací, au hons d’aquesta gòrja prehona e de las men-tavudas espelugas, au lòc-dit : « Los Clòts Grans », on l’Horca-da e s’avèva establit la basa de comandament deu son Sector I.

Un endret au miei de quauques uns rars on l’erosion a-qüatica qu’i avèva podut horadar los terrens sedimentaris au hons d’ua varada pertocanta e de l’estretor de las bèras.

Pas jamei los nordeses e semblavan aver sospectat la preséncia de la basa sudenca, non i avèvan, de memòria, temptat bombardaments aerians au temps qu’i podèvan adona’s, valent a díser abans l’emplec peus resistents deus famós MLP – SA 20, antau com se sap.

Un parçan sauvatjàs au mei on la vegetacion luxurianta qu’i avèva semblars de seuva verge, heita qu’èra d’un enterlaç espés beth drin e intraucable d’esséncias de pas nombrar.

Que s’encontrava aquí çò qui se pòt nomentar horcs primitius pas jamei espleitats a despieit los millenaris escorruts, que los arbes i vadèvan e morivan segon la quitas leis de la na-tura, en tot ajaça’s qüan èra vienut lo moment de deishar plaça aus mei joens.

Suus cent vint mètres, a chic de causa près, d’un penent vertiginós, que’s mesclavan a palhats casses, pins, vèrns, avera-nèrs, cornhièrs, pudís, mes mei que mei castanhèrs qui uns e èran a ueit cents ans vièlhs e pus enqüera, shens comptar, au devath, lo borrolhadís de las hautas heuguèras agla …

Qu’ei ací prehon, au lòc aperat : « Vacamòrta », dens aquesta jungla espessa com molhosa e de daunejar lo hons d’un vintenat de mètres qui’s plaçavan los horats de las cuèvas tot escàs veseders de tant èran esconuts peu huelhum deus beths de la còsta.

Totun, l’Horcada, que n’èra drin shuau, tant i a qu’avèva presas precaucions de las granas entà que non podossi troba’s conhat per cas au dehens d’uns correders sosterranhs.

De cap tà ua tau perspectiva, qu’avèva donats òrdres en vista qu’estossen cavats hens la ròca passatges comunicants qui

97

balharián possibilitat de gahar desbocadas de secors autas se n’i avèva de besonh.

De mei, segur, lo Miquèu qu’avèva plaçats mei d’un pòste de velha amont e magèramant avau de la entradas de las espelugas qu’èra necite de n’obtiéner la seguretat.

N’avèva posicionats tanben mantuns suus candaus d’ar-ribas dreta atau com d’esquerra, de tots costats de l’arribèra su-berbèra qui s’escorrèva a gorguets doçs e potents suu lheit son au sable daurat.

Totasvetz, aquò que non èra pas abastant per assegurar l’ataisament de la basa, en efeit e la calèva emparar autanben deu planèr de la lana gran, çò qui pausava problèmas autes.

Que s’agissiá d’ua granassa espandida plana qu’este-nièva’s dinc a la Mar, dita lo Peugue segon lo parlar de l’endret, en de seuvas sens fin e de la motoada emberiaganta.

Disián que, dus sègles i avèva, abans la plantacion gene-ralizada deu pin maritim entà la fixacion de las dunas, la lana quasi nuda d’arbes de la hauta hustada, e daishèva enténer lo reclam de las subèrnas de l’ocean entrò los quate vint quilo-mètres a l’interior de las tèrras.

E puish qu’i avèva avut l’epòca de l’espleitada de l’ar-rosia qui s’estanquèt un sègle adavant per daishar plaça a ua es-pantadora mesa en cultura deu pin, a taus fins de produsir hus-tas.

Moment qui las seuvas i avèvan coneguda la piegèra passada de la soa vita e on lo horestèr e s’avèva mudat en ua seguida de camas d’arbes on l’embosc e n’èra redusit a pas arren per encausa de las talhadas heitas per de desbroishadas me-canicas miadas per d’uns engenhs.

Qu’èra estada ua pontonnada atròça suu plan de la vita vertadèra de la lana, qu’aquesta mesa en cultura industriala deus bòscs, dambe passatges regulars de rotovators qui rasavan la mendra heuguèira.

Mes despuish ueit ans, o gaireben, qui s’esperlongava a-questa guèrra de liberacion, las causas que s’èran mudadas un

98

drin e la fisionomia de las seuvas se n’èra trobada deu tot cam-biada.

Decretadas zònas interditas per màger part, qu’èran tor-nadas a l’estat de natura, tant i a que las heuguèiras, las genestas, las jaugas e los fragons i avèvan presas tornar las sias adaisas, dab vigor grana.

La cara deus bòscs que se’n muishava de plan modifi-cada, au revertar de çò qui existiva autes còps, e los boscatges se n’èran estats deu tot renovats.

Los bedoths qu’i tornavan préner vam, ansin com los agreus, los arboçs, las eusas, los arrosèrs, los citises e los cassis-leuges, en tot rénder a la seuva lo visatge meravilhós qui s’i coneishèva d’antan.

Mei que mei, las branas de tots escantilhs creishèvan tor-nar a pièlas, la cendrosa, la cilhada, la caluna, la deus quatre angles, mes magèrament la brana grana, ja eishapotida cent trenta annadas adavant de per l’extraccion de las soas granassas e beroias arradics bestòrtas, per tau fin de har combustible …

Totas que s’i hasèvan en vàder a tira qui pòt e, d’aqueth temps de l’annada, sus uns airals grans deras clareras be’s mui-shavan hlors a tapís vertadèrs qui mirgalhavan deu lor coloradís en escalonava’s deus ròses aus vriulets en tot passar peus tons tots deu mauve, qu’èra plaser de’us véder !

A la prima, safrans jaunes dits Trompetas de Medusa o enqüera cròcas blavas de las sablas espelissián a tricòts hens d’uas plaças, en tot apartà’s l’estiu vienut au profieit d’un fum d’asfodèlas blancas puish d’onagras, autament aperadas Èrbas deus ases, qui emplenavan varats e ressauts de las lors colors d’aur, antau com ac hasèvan eliantèmas e alissons.

Tà tot díser, aquera seuva que s’èra tornada aver un chic lo visatge qui presentava, dos sègles adavant, au temps on n’èra lo percors deus aulhèrs ajocats sus las soas chancas.

Ja que los pins i estossen hòrt mei numerós au par d’au-tes còps, en tot senhorejar l’ensem deus lors plumachs de l’anar gloriós.

99

Suu planèr shens fin dinc aus ribatges deu Peugue, que s’estenièvan uas alandadas bèras on cada un, sauvs los nadius deu país segur, e podèva drin arretroba’s hens aqueste balan-catge deus grans qu’i èra de manca lo mendre punt de mèrca peus estrangièrs.

Aquesta planada adara embroishagada, mes de la cara ad aqueth moment deu tot arrosida, qu’èra au còp ua emparada atau com ua mala miaça peus òmis deu Sector I, a respècte de las circonstàncias.

Envadida per las aigas la mitat de l’an a rason de la capa d’aliòs qui arretenièva las plojas en susfàcia dens d’espantosas gorguetas, mantunes còps de las sablas mavedissas, sovent ape-radas ací bedosas, que mudava l’estiu arribat en ua estepa tres-secada au mei de qui l’ariditat se n’esperlongava augan a l’abòr de biaish hastiau.

Qu’ei dens aqueste ambient on s’i trobavan los resistents qüan vienó a escade’s la navera tactica nordesa de secutament peu mejan d’escabòts pichons e, cau ac díser, n’estón pro sus-prés.

A despieit de n’èstre estats avisats peu comandament de l’armada secreta, antau com ac sabem, qu’avèvan briga prevista ua tant aborrida accion de l’adversari qui’n hasó ua estona lo son profieit.

Qu’ei antau, hasèva pauc, los comandòs d’ua formacion Poligone e s’avèvan deishats préner a la suspresa dens la vath baisha de Jalèra pichona de cap tà nòrd, aus entorns deu borg dit Peicrabèr desertat egaument peus sons poblants e on, mes totun, que s’i trobavan non pas mei caprins dempuish bèra pausa a maugrat deu nom son.

Hens aqueste mauencontre, qu’i avèva avut deu costat deus clandestins un blaçat grèu emai dus autes pus leugerament tocats, losquaus s’èran trobats de har cap a l’imprevist dens la coma embartassada a un grop d’aquestes salotrèrs plaçats a l’es-pèra.

Çò de mei meishant enqüera, dus dias arron, un comandò triangle mei d’ua auta unitat qu’avèva patit un mòrt dens de

100

circonstàncias quasi parièras, mes aqueste còp devèrs oèst, hens las dunas còsta l’ocean, hens las curadas prehonas enter uas arregas qui aperan alà letas, proishas las termièras de la zòna interdita, au ras d’un vilatge nomentat Los Avaths.

E tot aquò qu’advenièva dens un contèxte on ja mantuas escaramoishas e s’avèvan passadas d’aperabans, en tot har vié-ner esmavudas bèras aus resistents shens totun provocar pèrdas nimei heridas, mes en ensudorir bravament lo comandament de l’armada de liberacion un còp assabentat de çò qui èra a deba-na’s en Sector I, magerament per pas díser sonque dens los par-çans nòrd e oèst deu planàs.

Declarar l’Horcada de n’èstre un drin encagat, de tot a-quò, e siré har litòta gròssa, que n’èra de vertat deu tot catas-trofat, pres a la soa pròpia imprevedença qu’èra.

Adarron ua estona de balançament e d’aver segur deman-dat aus sons adjunts lo lor semblar, que s’avisè de balhar d’en prumèras òrdre de replèc a totas las unitats soas, de tau biaish que podossen tornar préner las soas marcas en tot s’apressar deu Centre de comandament, abans de possar un còp mei apuish atau com ac seré previst.

Donè tanben consinhas, lo Miqièu, pr’amor de plaçar sus totas las escassas sendas qui horadavan las broishagas espessas de la lana e au long d’aquestas sus cinc quilomètres au mensh abans la basa, minas deus detonators de traccion e de destiba-ment qui petarén au passatge deus elements nordeses, qui’us ha-rén domaus, en tot assabentar tocant a las soas avanças.

Sus un perimètre antau estretit, las unitats sudencas que tornèn préner la mestresa de la situacion en contiéner l’infil-tracion enemiga en tot aprestar la respòsta qui n’èra de besonh gran.

Pendent las quauques setmanas seguentas, que’s botèn en observacion sus d’uas hautors en i aver escadença de registrar las numerosas esclatadas qui èran aitan de signes deus ensais de progression de las formacions de Nòrborg.

Dens ua situacion tau, l’Horcada que’s pensè de har ua manòbra tà atirar los nordeses hens un parçan pro estremat de la

101

basa e on seré possible de har concentra’us per tau d’i aprestar un trepet.

Antau estant, que donè instruccions fins a balhar lo pa-reisher d’ua preséncia brava deus clandestins hens un relarg des-termenat qui’s trobava enter Jalèra Grana e la Mar, ua estenuda desolada a adara au mei cremada peu sorelh hèra caut d’aquesta tardor e qui’n hasèva ua tondrà tressecada deras bèras.

Los endrets qu’èran coneishuts devath lo nom de : Lanas deras Tucoèras, un planàs desolat on puntejavan aus entorns uas elevacions bèras hèitas de dunas parabolicas hautas deus cin-quanta mètres o pus, vienudas a surreccion au qüaternari e des-puish magrament emboscadas.

Los partisans que’s botèn a l’espèra suus soms d’aques-tas, entant qui, d’equipas estón encargadas d’aprestar mantuns huecs pichons hens lo centre deu plan, per tau de har créder a ua aucupacion rebèla.

Mes l’afar que reclamava precaucions de las bèras, donat que non pas calèva fotre suu pic lo brandant a la lana e sonque balhar adonc aparéncia d’ua frequentacion de talha per las fòrças resistentas.

Caló desgatjar las environas tà estauviar la propagacion e méter hens los alucalhs buscalhs verds entà lo hum e sia plan veseder sus las fotòs satellit qui mancarén pas d’estar suu còp espleitadas peu comandament nordés.

Quinze jorns que s’escolèn de medish biaish e mentre quaus los partisans avón de har-s’i tanben a-d-uns tribalhs deus grans qui consistèvan en desbroishagar ua hòrta benda de terren devèrs sud-èst en tot har aquiu desaparéisher la mendra brincòta, a taus fins d’i adobar ua traca de vira-huec qui seré complit tà emparar la vath de Jalèra Grana.

En tot apuja’s de luènh sus un afluent gròs d’aquesta, qu’èran adonc a despulhar lo terren de mòde metodiu, çò qui es-mudiva un drin los òmis, losquaus non comprenevan pas plan la finalitat d’aquestas òbras de las granas atau com penivas, mes l’Horcada, eth, ac sabèva.

102

Entertant qui, hens la part centrau tota deu planèr, equi-pas autas e’s cuentejavan de plaçar atraps, dab minas comanda-das ací tanplan per tiraderas a l’efeit doble tenudas peu miei deus quauques dralhòts qui traversavan aquesta alandada arida, desfortunada e au mei brostassuda.

Qu’emplegavan per aquò har cordetas especiaus qui èran estadas coloradas per endrets a verd, a jaune o enqüera a marron, entà qu’estossen au pus invisiblas.

Totun, los dias passar que hasèvan, pas arren naveth e’s produsiva de biaish significatiu e lo cap deu Sector I que’s pre-nèva de dobtar a perpaus deu mòde operatòri qu’anava èstre lo deus nordeses.

Pr’amor, qu’èra ineluctable de véder aquestes temptar ua salhida, dab la mira d’arrepossar los partisans e benlhèu, de mei qu’aquò, cerclar los lors lòcs d’acamp.

Lavetz, la crenhença qu’èra bèra a çò d’eth d’assistir, costat enemic, a un cambiament de tactica en tot decidir de venir d’èst ençà, après d’aver donat a créder de s’interessar sonque a la part centrau de la planassa e en arribar dempuish nòrd-oèst de cap tà lo juntèr de Jalèra Grana e Jalèra Pichòta.

E calèva modificar lo dispositiu en dividir las fòrças re-sistentas en vista d’ua eventualitat tau, çò qui amendriré neces-sàriament la loa capacitat de reaccion a temps vienut ?

L’Horcada que decidí, tot plan rebatut, de pas arren cam-biar per çò essenciau rapòrt a l’agençada prevista mes pasmens, tà precauciona’s, hasó passar l’arribèra a quauques guaitadors provedits de radiòs, losquaus e avèvan mission de posiciona’s de cap tà nòrd-èst a distància de cinc quilomètres pauc o mens de la basa suus punts de mira au mei ahautats de las tucas, entà poder senhalar a temps los movaments ostiles qui poderén manifesta’s.

La consinha qu’èra d’emplegar la canau d’urgéncia ab-soluda en tot har conéisser en clar la preséncia enemiga mercés a la sola endica d’un nombre, haut o baish, d’uns pòrcs-sanglars, lo tot precedit de l’indicatiu personau deu guinhaire qui daré possibilitat de localizar los endrets de penetracion.

103

Pendent ua setmana mei, nat messatge que non vienó alertar lo comandament pertocant a infiltracions de las tropas de Nòrborg, sia dens la man qui n’ei estat question totara, sia enqüera deu costat nòrd-oèst e de la Mar Majora on s’avèvan tanben deishadas vigias pro luènh deu Centre operacionau deus Clòts Grans, après pausa de las darrèras minas e dab mission identica.

Puish, un beròi matin, messatges criptats que comencèn d’arribar sus la frequéncia ordinara en tot senhalar quauques ex-plosions alà luènh, peus entorns de lasditas borgadas de Peicra-bèr e deus Avaths e qui, a despieit la distància, los velhadors e n’avèvan podut captar lo reclam eishordit mes plan caracteristic.

Adoncas la miaça que’s precisava costat d’oèst e de nòrd, entertant qui, nada alèrta non vienèva pas de las regions de l’èst enlà.

Dab aquò, cada dia que s’amplificava lo fenomèn qui ha-sèva venir a las aurelhas deus observators espetaments de mei en mei apressats e numerós, tant i a, l’Horcada e se pensè temps vienut per eth de préner disposicions de combat mei pleas.

De la part deus nordeses, qu’ac devèvam apréner peu menut sonque plan pus tard, las hèitas e s’arronçavan de faiçon magèra e inesperada.

Las minas qu’avèvan provocats domaus de non briga ne-gligir au demiei de la tropas de la Milícia qui possavan avans dab penas granas hens lo maquís quasi impenetrable qu’èra vie-nut l’embosc de la lana.

Aquestes eveniments qu’avèvan miadas a çò de l’estat-major de l’operacion, basat còsta Bugos, reaccions d’exaspera-cion, d’efieit, per mei s’i hasèvan per tau de detectar com desa-morçar aquestas gahas, la mission aquesta que’s revelava guai-reben impossibla.

E s’avèva podut per miracle detectar un de cent demei los cordons de mesa a huec ? Lavetz la neutralizacion deus engenhs que’s revelava mei que problematica a rason deu hèit, ja evocat, que’u non podèvan trencar shens expausa’s totun a l’esclatada d’ua engibana de mau situar.

104

Que demorava pasmens la possibilitat d’estirassar de luènh lo hiu dab l’ajuda d’ua còrda, en precauciona’s hòrt, per tau d’accionar los detonators shens riscs de sòbras.

O lavetz, que’s calèva pensar de contornejar l’empach, en tot traça’s hens un perimètre abastant un camin capvath broi-shagas afrosas de las espias de crànher, qui los cèrvis e cabiròus ne vienèvan a escàder-s’i la traucada pas qu’a pena grana.

Qué que ne sia, tot aquò qu’arretardava fòrça l’abans de las tropas com, au còp, emmaliva le comandament nordés, mau-pacient qu’èra de poder penetrar aqueste massís ostile en cèrca deus gropes terroristas qui s’i esconèvan de segur laguens a sar-ròts.

Tot egau, de medish temps, a maugrat de las pèrdas, la preséncia, suus escas sendèrs, d’aquestes mantuns tracanards qu’èra per eth la mèrca certana qui muishava la proximitat de la mira.

E’s confirmava doncas que non s’èran pas enganats en decidir de trucar au còr plen de la lana, aquiu on pas jamei las fòrças governamentaus qu’avèvan podut har avançadas signifi-cativas, en tot cas shens deisha’i plumas hens l’aventura.

De mei, las observacions aerianas per satellit ac indica-van plan, puish qu’aquesta banditalha e’s genava guaire entà har lo son fricòt dens los horrastars, atau com ne testimoniavan los pro frequents hums qui vienèvan deus huecs pichons mes de bon discernir totun.

De cara a tots aquestes elements aplegats, lo poder de Nòrborg, qui n’èra briga a ua contradiccion o virolejada près, que’s pensè, hens un contèxte tau, que la navèra tactica emple-gant tiralhaires a gropes pauquets autonomes, e èra nat decidi-dament adaptada a la situacion.

Que se’n tornè adonc au clacissisme en tot decretar, da-vant indicis tants d’ua ocupacion peus clandestins d’aquesta fo-tuda part centrau deu planèr, qu’i avèva de cambiar los pro-cediments en tot ensajar de passar en fòrça.

105

Atau com totjorn en cas parièr, e hasón viéner las for-macions d’assautada de la Milícia Especiala qui precedirén, per tau de lor daubrir la via, las unitats a pè de l’armada.

E per n’acabar un brave còp dab aquesta progression au par de la tortuga, long deus praubes viòts minats qui corrèvan lo massís, qu’estó decidit un movament on numerós gropes ope-rarén en parallèle en aver per mission d’obri’s camins naveths hens aquesta mesclanha brostassuda.

Manca de har abans lèu hèit e de bon anar, que s’en-trobarén mensh las sòrtas de registrar pèrdas, en tot pertusar atau mantuns axes de penetracion qui poderén perméter de miélher envolopar çò qui èra supausat èstre lo centre nevralgic d’aques-tes bandolièrs.

L’afar que non estó briga triste, que caló dotar los grops de combat en punta dab hauçs, cotèlas e autres dalhons entà temptar de horadar correders hens aquesta jungla grasilhada per un sorelh implacable e on senhorejava, mentre quasi lo dia tot, ua temperatura vesia deus qüaranta grads.

Totun, abans las ditas disposicions e podín aver efèit sancèr, que’s passè enqüera mei d’un jorn pendent losquaus la marcha de’n davant de la Milícia contunhè, dab los riscs atau com las alonguidas ja coneishuts, tot au long deus rars viaròts e senderons de la lana.

A fin e mesura qui èran, las espetaduras, d’apressa’s, los guaitadors sudencs avançats que s’èran chic a chic retirats en tot ensajar de demorar mei plan au contacte de la progression de l’enemic, mes s’apercebèvan qu’aqueste anava lèu, dins l’afar de quauques dias, arribar au cap de la zòna minada de las dra-lhas, e tot aquò que lor balhava chepics.

Que n’assabentèn per messatge codat lo comandament deu Sector qui a eths donè òrdre lavetz de har arrèrpè au ras deus observators qui èran estats posicionats, ja temps i avèva atau com se sap, suus pujòus de las Tucoèras.

Mes, pauc arron, que s’endevienè un fenomèn estranh, pr’amor s’audiva pus nada explosion o guaire de cap tà nòrd-oèst, e lèu lo silenci e’s hasó plen de la grana suspresa de

106

l’Horcada qui ne tirè conclusion en pensa’s quaucom anormau com d’inquietar d’estar a presenta’s.

Aqueste que decidè lavetz de har tresmudar suu som d’un tuc demièi los pus avançats devèrs oèst lo sistèma d’escota que ne tienèva pas sonqu’un exemplar unic e que l’emplec n’èra reservat a de circonstàncias excepcionalas en dehòra de la basa on s’i trobava, au contra, embrancat a contunhar d’acostumat.

Que s’agiva d’un aparelh ultrasofisticat provedit d’un micrò-escàner suberhòrt potent e de mei orientadèr, qui dava possibilitat per detectar sus dintàncias consequentas totas las vi-bracions qui èran a manifesta’s dens l’axe deu posicionament son.

Se’n bremban, la Resisténcia e n’avèva heita aquisicion d’un especimen a usatge de cada un deus Sectors, au temps adara escorrut qüan los Centres de comandament sons qu’èran a la mercé a contunhar d’observacions aerianas o de bombarda-ments.

Aquò qu’avèva permés de botar en plaça un procèssus eficaç d’alèrta, en tot eliminar, o guaireben, las suspresas e las pèrdas aus entorns deus camps.

S’aviè adonc de pressa pressada l’engenh e las soas bata-riás suu lòc, puish un còp aqueste plaçat e’s comencè, dens las diferentas direccions, lo registrament deus sons tots qui podèvan s’i manifestar de biaish suspècte.

E aquiu, los tecnicians que’n demorèn bocabadants, pr’a-mor, hens l’aira tota d’un angle deus cent vint grads de cap entà nòrd-oèst, e percebón ua multitud de bruts estranhs, cracadas a sarròts, un horvarí indefinible on s’i mesclavan, de la quita evi-déncia, votzadas a pièlas.

La zòna au pus pertocada que podèva situa’s peu torn d’un quilomètre e mièja rapòrt au lòc d’escota, mes qu’avèvan enqüera possibilitat de destriar, tot ben que mei anar mei amor-tosits, autes fenomèns sonors sus pregondèrs quitament pus es-tremadas e que la natura ne demorava tot autant enigmatica.

Un còp informat a la galòpa, lo cap deu Sector I qu’a-massè suu pic los sons adjunts e, manca de poder plan precisar

107

la traca exacta de çò qui èra a trama’s en fàcia, a eths indiquè totun qu’ua preséncia nordesa numerosa e avèva poduda estar detectada dens un perimètre dangerosament vesin.

E’s manigançava doncas quaucom qui non semblava bri-ga a simplas incursions d’unitats leugèras mobilas, atau com se n’èra podut har constatacion e tirar pena non i a pas guaire.

Dens de condicions taus, l’Horcada que hasó en.hortir lo dispositiu a las endarrèras de la Lanas de las Tucoèras e metó l’ensems de las unitats qui entornejavan la basa en vigilància iranja, las qui’s trobavan hens lo quadrant nòrd-oèst estant, eras, plan segur plaçadas en alèrta arroja.

Puish, a de reng, que s’embarrè hens un recanton de cuèva dab lo son segond e hasó lavetz dintrar dens la mei grana discrecion un comandò especiau deu dotze òmis, gavidat per un partisan experimentat e au quau estón balhadas consinhas ultra-secrètas de méter a execucion sus òrdre precís.

Costat nordés, las causas qu’avançavan convenentament enqüera que lentament de tròp a l’agrat de l’estat-major qui trepejava d’impaciéncia en se pensar poder a la fin acornerar los terroristas dehens la lor estujadèra de ne pas dobtar guaire lue-nhèca d’ara endavant.

Totun, l’anar qu’èra nat deus aisits peu comandament de l’operacion qui, l’experiéncia passada de hòrt ajudar, estimava mei ha’s en davant dab prudéncia dens aqueste teatre de pas pensar, en tot ensajar de sòbras de pas donar desvelh a l’adver-sari.

D’auta part, desprovesit qu’èra, atau com se’n bremban, deus bombardaments preparatòris sia per l’aviacion pesuga, sia per l’artilhariá qui n’èra pas question de la poder menar a por-tada utila dens aquestes terrenhs abominables, l’aprestatge de l’ataca e’s revelava pro problematic.

Lo son debanar qu’ac èra tot autant, pr’amor non se tro-bava pas mei de sason lo benefici d’ua empara au sòu de l’avia-cion tactica, aquò per las medishas rasons qui seguivan se’n la preséncia en çò de las bandas terroristas, a despart deus MLP, deus LMSA de la sinistra memòria.

108

Totjorn deu fèit d’aquesta fisionomia topografica hastiau, qu’èra pas estada sonque manièira de dotar las tropas d’un arma-ment pesuc minimau, compausat, per çò de màger, en mortièrs e lança-missils SS, causas qui representavan guaire ua capacitat de huec consequenta.

De costat aute, los avitalhaments de tot escantilh e’s tu-mavan a trebucs deus grans hens las estretas vias traçadas per aqueste maquís infame, lasquaus qu’èran en mei empachadas per las mantuas unitats qui las calèva har bivacar au temps de la progression, a la seguida de las tropas de punta de la Milícia Especiala.

Mes, d’aténher lo somiu, lo repaus nueitau de totas a-questas gents qu’èra briga deus mei bons sus ua tau jaça con-hida per las espias sècas de las jaugas e autes bròcs, qui trau-cavan lo vestir e qui’vs agulhoavan la pèth en quauque part qui sia, en tot har deu dromir un martiri vertadèr.

E puish, qu’i avèva lo suplici patit peus davantalèrs qui devèvan, hens lo mei gran silenci, entraucar shens poder es-branca’u deu mendre ramelet aqueste afrós barrejadís brocassut.

Qüan los prumèrs demiei eths e’s desboquèn deus hor-rastars espés sus ua espandida deu tot arrasa qui, per ua pre-honsor deus cinquanta mètres, contornejava en arc de cerc uas pròchas hautors sablosas e emboscadas qu’i avèva, qu’estó per eths estabosida totau.

Arron d’aver trespassats de pena grana taus espacis au mei inespitalèrs, que’s trobavan adonc sobtament acarats a ua cinta on non subsistiva pas ua quita pichòta brinca e cau díser qu’i avèva de n’estar estomagat un brigalh.

A mesura los òmis e nasejavan dehòra las darrèras bros-sas, que’s hasèvan arrèrpè suupic en tot sentir instintivament la preséncia d’un trabuc qui n’endevinavan briga enqüera la natura mes per tots qu’èra vededer.

Tornats au rapòrt, qu’avón pena bèra tà har créder aus lors superiors çò qui avèvan vist deus los uelhs pròpis sons e qu’estó considerat a l’entrada per la comandança atau com pura e complida allucinacion.

109

Totun que caló finaumant, en çò deus nordeses, n’arribar a la conclusion que tau èra plan la realitat, tant s’avienèvan los testimoniatges au detalh près e qu’estó lavetz escadença au de-miei d’eths de la perplexitat la mei sancèra.

De qué volèva sacre díser ua pantomima parièra ? Quin lòt de las suspresas maishantas e podèva plan reservar aquesta ? Pr’amor qu’èra briga permesa l’esitacion, s’agiva aquí de quau-com hòrt suspècte.

Lo comandament superior, un còp informat, après con-firmacions reïteradas a la soa demanda tant las causas ad eth pareishèvan d’esbaubir, que decretè fin finau l’afar de las mei candas.

Qu’estó balhada atau com consinha prumèra la de tiéne’s en retrèit au mensh deus cinc cents mètres d’aquesta famosa e desacostumada cantèra, en tot bota’s a l’argueït de tot çò qui s’i poderé debanar de biaish estranh de cap tà èst.

Los nauts gradats qu’avèvan la lor idèa hèita a de bon. Que s’agiva, de la quita evidéncia, d’ua zòna de visibilitat ado-bada per aquestas lordèras de clandestins, ua sòrta de glacís desnudat entà que podossen véder venir los assalidors e los fu-silhar adaise sus un tau espaci a descobèrt.

Ua prudéncia de las subergranas qu’èra adonc de rigor e s’anava caler imaginar ua manòbra de diversion qui podossi atirar los rebèls entà un punt de fixacion de faiçon que’s fa-cultèsse destrigar lo mei gròs de las soas fòrças endevèrs un site mei apartat.

Atau, que’s poderé bahida, après un huec neurit de cap la boca deus horcs de cara, atau com suus pujòus qui n’èran en suspart, arribar a pertusar e desorganizar lo dispositiu clandestin en tot operar ua traucada envolopanta qui dividiré las linhas adversas e aubriré per la fin finau via entà las loas odiosas tu-tèras.

Pr’amor, precisament, peu comandament nordés, las causas qu’èran decididament limpras. S’èra plan visat just, tot compte rebatut. De mei, aquestes amainatjaments e tradivan cla-rament la preséncia toca tocanta adara de la jaça on s’esconèva

110

desempuish tant bèra pausa, dab impunitat, tot lo lèd bestiar insurgit.

E precisament, hens lo camp deus resistents, que s’alar-mavan beth drin d’aquestas manifestacions estranhas qui las ob-servacions recentas e vienèvan de desvelar.

Quitament se arren de plan naveth non s’èra revelat per aulhors desempuish ua setmana mentretant qui las escotas e se-nhalavan tostemps un haré-haròu de mei en mei insistent e den-se, mes qui pareishèva pas briga sus ua aira mei vesina.

Qu’èran constrents, los partisans, a ua espèra febrila de las hèitas, òrdre categoric estant estat donat de balhar pas lo mendre signe de preséncia e, tot segur, de pas operar nada ac-cion de cap taus bruts confús e rumors captats peu registraire de sons.

Lo calhavari com lo grasilhadís qu’èran de la localiza-cion estatica, mes autant mei de bon captar a rason que desem-puish ua quinzena ua aura de nòrd-oèst eishuga e s’èra establida hens lo parçan en tot aumentar enqüera la portada deus feno-mèns acostics.

De la suspresa bèra, a cò deus operators radiò, l’Horcada que vienèva de balhar instruccions entà que se demorèsse de contunh a l’escota de las informacions meteorologicas, en plan voler tiéne’u informat de tira per cas d’uas previsions de cam-biament de temps.

Aquestes que non pas avèvan cura de las indicas hor-nidas per la cadena d’Estat de qui la soa fiabilitat n’èra mei que relativa, lasquaus e èran de vertat balhadas guaireben sonque a l’usatge de la toristalha e deus bronzacuus qui frequentavan tos-temps las plajas, en tot profieitar d’un abòr especiaument caud e sèc, o lavetz deus badurlauds afeccionats de mudaments clima-tics hòrt eventuaus.

Tot au contra, los òmis que demoravan embrancats shens cès sus la radiò maritima qui, era, prodigava pronostics seriós apiejats sus mesuras precisas com variacions en ectopascals, e de qui se’n podèva tirar d’uas conclusions valederas.

111

Un beròi matin, lo presentator qu’anonciè la vienuda ta-nhenta d’ua perturbacion de sud-oèst qui seré precedida enter-tant dus dias d’un vent qui viraré d’en prumèr au sud-èst en tot viéner d’arron a sud, puish en cota’s fin finau suu maximom depressionari anonciat.

Lo cap deu servici radiò de la basa que’n concludó lo-gicament que s’anavan shens dobte aver plojas lèu hèit, mes non vedèva en de qué l’informacion e podèva recelar quaucom qui estosse tant sensacionau, pasmens, disciplina e obliga, qu’en rendè compte suupic e fidèlament a l’Horcada qui avó mina de dar a la novèla un interès qui apareishè a l’òmi pro desmesurat.

Que s’endeviené lavetz, a çò deu comandament de la ba-sa, un rambalh deus grans. Un acamp de prèssa qu’estó organi-zat dab los responsables entà lor díser que s’anava probable as-sistir ad un capvirament de la situacion e que la vigilància se de-vèva de demorar de las magèras.

L’Horcada e lo son adjunt dirècte que’s metón en dever d’ara enlà de destecar peu menut las informacions vienudas de la meteorologia, en tot poder constatar eths-medishs la davarada barometrica qui’s podèva ja constatar netament sus l’instrument plaçat au desbocar deu corredor de la sala de las operacions sus l’arribèra.

Tienut compte de tots los elements qui èran en la lor possession, los dus òmis que convoquèn l’equipa de dotze parti-sans adavant mesa en condicion quauques temps i avèva, tà a era donar consequentament las consinhas ultimas.

L’accion que devèva a tot hòrt avia’s l’endoman au ser, un còp boca de nueit vienuda, entà beneficiar de l’espaci on los vents e s’anavan transitar provisòriament peu sud-èst e aquò lhe-vat un contra-òrdi de darrèra minuta.

Lo grope d’intervencion que se n’anè adonc suu còp amassar e aprestar lo materiau qui n’èra de mestièr, e’s hasó distribucion deus ròtles, en tot afectar a cada un lo territòri on i averé d’operar au mei lèu e en tota discrecion tanlèu la nueit escura arribada.

112

L’espèra frebosa que comencè lavetz peus qui èran dens lo secrèt de çò qui èra a aprepara’s puish, estant que lo dia se-guent e s’èra escorrut shens susvienénça de la mendra variacion tocant a las previsions, entant qui lo baromètre de la basa que’s copava gaujosament lo morre, se metón en posicion d’andar au-tanlèu l’enterlutz qu’estó distant sonque de duas òras.

Pr’amor que se l’operacion e presentava, de per se, briga de dificultats especiaus, exigiva pasmens precision de las bèras a prepaus de la mesa en plaça e de la cronologia de l’accion.

Ei antau que devèrs las cinc de la serada, los dotze resis-tents encargats de mena’u a bona fin e s’equipèn entà avia’s e bota’s a òbra, en tot posiciona’s a espaçaments regulars sus lo perimètre deus sieis quilomètres on devèva començar.

Cadun demiei eths que s’èra vist atribuïr un sector d’a-queste esventalh on, se sap, la Resisténcia e avèva arrasat lo terren sus ua porcion haut o baish de cinquanta mètres larga, e èran a arrecapta’s taus emplaçaments situits aus estremaus de las darrèras broishas qui destermiavan, deu costat sudenc, aquesta zòna denudada.

L’observator estrangièr que seré estat susprés deu lor acatralhatge qui los hasèva semblar un chic a internautas, ca-bussaires sosmarins o enqüera extraterrèstres, provedits qu’èran d’aquestas duas bèras botelhas metallicas penudas hens las lors esquias mercés a bretelas e envolopats qu’èran deu cap aus pès de las soas combinasons ignifugadas.

Lo delai previst peu posicionament d’ensems qu’èra estat calculat tà perméter a tots de troba’s a òra dita au pòste qui lor èra estat atribuït.

Pr’amor, entà trespassar la distància necessària, que se’n calèva pas d’un quite drin peus qui devèvan arrejúnher los punts extrèmas d’aqueste esventalh virat devèrs nòrd-oèst e las de-mòras qu’èran estadas previstas en consequéncia per tau de’us deishar temps tà i pervenir.

Las mòstras qu’èran estadas mesas en sincronizacion fins que, shens nat sinhau nimai òrdre radiò, e’s sabossi qu’a l’òra prevista tots e devèvan passar a l’acte.

113

Aquesta serada qu’avèva vista los vents virar a chicas entà sud-èst losquaus bohavan de biaish moderat mes continú suu massís ja tressecat, ansin com ac èra estat previst per la me-teò.

Aus apròchis de set òras, los dotze òmis que s’entroba-van adonc emboscats a l’aurèra de la zòna desbroishagada e en posicion d’esperar la caduda sancèra de la nueit.

Cada un e s’èra vist atribuïr un sector peu torn deus cinc cents mètres qui se’n devèvan percórrer l’espaci, de l’aute costat de la dita benda de terren despulhada de la soa vegetacion, en pujar aquesta en partir de nòrd-oèst entà sud-èst, e en tot i com-plir l’obratge qui’u èra estat assignat.

Autanlèu las nau arribadas e la nueit deu tot acasada despuish ua brava estona dijà, los dotze partisans que comencèn, hens un silenci plen au mei e shens aver mestièr d’un òrdre quau que sia, de complir la soa besonha dab precision com rapiditat.

A la corruda, cada un, en percórrer l’aurèra deus matars qui destermiavan los aparcelaments on s’èran heits descobrir los nordeses, qu’accionè lo son lança-eslhamas, tà en.huecar a l’en-còp la franja horastèra qui l’i èra de cara, en tot produsir cada detzenat de mètres, ça o mensh, ua shisclada incandescenta.

Peus observators estacionats aus somius de Las Tucoè-ras, que se manifestè, l’espaci de quauques moments, ua prima sharpa luminosa qui s’alotgè au davant d’eths de subte, tau un miei cerc d’aur.

Aquesta sèrp de huec que prenè d’aviat espessor en tot a-lambrar a hòrt hum ua cantèra deras bèras hens la lana e, tant mei lo temps e s’escorrèva tant mei gahava en prehondor.

Los partisans d’escota, a l’espèr deus ressons miats per l’enregistraire de sons, qu’èran espantats en percéber, au demiei de las cracadas deus horrastèrs en.lhamats, ua sobèrna hèita de bramadas qui non podèvan mancar de n’adevinar l’origina.

Los nordeses, de par milierats, qu’èran estats susprés de-hens lo lor prumèr dromir e temptavan d’escapar a la horra-borra la mei suberbèra a ua cremacion qui avèva ja complida la soa òbra a çò d’un nombre consequent peu demiei d’eths.

114

Que’s sabó pas briga precisament quantes èran estats los milicians o membres de las tropas de tusta de l’armada qui èran estats rostits, en tot ensajar de balas de’s tirar d’aqueste ahar hens ua honhada espantanta e environats qu’èran d’ua nubla vertadèra de huec.

Devèrs mièjanueit, e mentre qui l’abrandament pertoca-va, a la vista deus guinhaires sudencs, ua zòna de mei de dus quilomètres de prehon grana, lo vent que s’orientè, atau com previst peus meteorològs, francament au sud, en tot préner a revèrs los brigalhs de las unitats nordesas qui s’èran credudas sauvas en picar nòrd au demiei de las broishas hastialas deu massís.

Desempuish bèra pausa ja, los observators ajocats sus Las Tucoèras que non percebevan nat signe, se que non los reclams enshordits d’ua espandida on la brutlada acabava d’en-golir lo mendre trocin combustible.

Mes l’espectacle qu’èra dantèsc e tots, de las hautors enlà de las dunas qu’i èran en guarda, e’s trobavan enlobatats per aquesta marèa en qui lo roi e l’aur s’i barrejavan tà constituïr ua vertadèra colada de metau en fusion e qui revertava tanplan, de s’i mespréner, ua arriulada de lavas igneas entrecopada a pas-sadas peus espetaments de las municions qui espandivan hens lo cèu sorne garbas de belugas arderosas.

De cap tà las duas deu matin, lo vent que’s tornè a de bon en tot fixa’s au sud-oèst e miè lavetz nublas heitas a cu-mulus conhits d’ua umiditat de las caudas.

Desenant, que comencè suu rideu de huec un verai deluvi entercopat de davaradas eslampairas e de lambrets puish, suu còp de las ueit, l’endeman, los guinhaires e podón percéber au davant d’eths sonqu’ua estenuda desolada e negrosa que l’es-tremau n’èra lèu bornat per brumassas espessas e grisassas, shens nada traça d’un huec quau que sia.

A la favor de variaments deu vent, qu’arribavan aus resistents aulors estranhas atau com acras, las qui de costuma emanan d’un sinistre frescament escantit, mes on s’i mesclavan de biaish obsessiu uns reclús qui hasèvan pensar a ua immensa

115

barbacuja, ua fotrau carbonada, ua giganta partida de moton a

l’asta. » Aquí s’arrestèt aqueste còp lo raconte dels susprenents

recòrds d’avenir e lo Delpeirat èra tostemps pivelat per un tal fum de faches subrerealistas e quimerics qu’a rags sortián sens pena e de contunh de la tèsta del paure Ronan.

Qu’èra pus ges ara lo relat un pauc desordonat de la co-mençança, lo desbondament evenemencial mesclat forra-borra a l’expression de sentiments fonses e d’opinions que, de biais ve-sedor, trafegavan las cervèlas de l’òme.

Desenant, lo relat, emai foguèsse segur intermitent, ser-vava las unitat e coeréncia internas sieunas, s’òm voliá plan solid ne daissar a despart lo caractèr extravagant, tant i a que lo trabalh de restitucion de l’ancian cercaire n’èra bèlament fa-cultat.

Mas vaquí ara, pasmens, qu’aquò tornava caprici al Le Guerch de s’exprimir curiosament, un còp de mai, pel biais del dialecte gascon !

N’èra per acabar la redaccion finala dels darrièrs tròces d’aventuras, quand li arribèt una missiva del totjorn aitant aten-cionat Raimond Bonafont que cresiá dever se desencusar d’aver esperat de longs meses abans de tornar préner la calam, çò qu’èra lo comble venent de qualqu’un que descriviá just aprèp los mantunes anuègs de santat qu’atraversava e qu’avián renduts necites mai d’un sejorn a l’espital …

L’onorable professor voliá en fach saber se lo Sénher Bòsc aviá escrich al Delpeirat, qu’èra d’efièch per çò d’el sens novèlas d’aqueste amic grand al qual aviá remes lo manuscrit fasiá ara quicòm coma una mièja annada e que lo daissava d’es-tant dil silenci, sens cap signe de vida desempuèi bon temps.

Confessava tanben, un pauc geinat, que mentretant, tres meses i aviá e ja sens brica de novèlas, s’èra gandit a la Facultat fins a rencontrar l’interessat, loqual li aviá bravament avoat aver del tot perduda de vista la question del roman en causa.

Çò de segur es que, del sieu costat, lo Delpeirat aviá pas recebut quicòm venent de la persona en question e, al rèsta, se

116

fasiá tre la debuta paguna illusion sul sicut e sus l’abotiment de l’afar.

Respondèt alavetz sulpic segur al professor Bonafont en lo grandmercejar per tot çò qu’aviá ja fach a malgrat los sieus empachas e auvaris de salut, li mandèt totes los sieus vòts de subte restabliment, mas se gardèt plan d’enonciar un quite mot a prepaus d’En Joan-Carles Bòsc.

________________________

117

Capítol 5 Ressontisson d’espets los monts salvatges □

Lo Delpeirat aviá ges de novèlas, desempuèi ja un long brieu, d’En Raimond Bonafont, nimai d’abòrd del curiós Sénher Bòsc.

A prepaus del segond, que se’n carcanhava gaire en tot esperar pas res d’el, ni non de la confrariá dels editors que ne fasiá part e que teniá, aquesta, dins las magras gràcias que sa-bèm.

Per contra, aviá de laguis gròsses per çò del primièr que ne coneissiá los entrevadisses gròsses de santat e al qual vodava reconeissança bèla a rason de la generositat coma disponibilitat sieunas.

Postura qu’aqueste n’aviá usat per tal d’analisar los dos obratges ara clavats, atal coma en assajar de li dobrir una pista en vista d’una possibla publicacion, lo tot al prejudici del sieu preciós temps d’autor.

Lo Lucian tirèt plan de li escriure sens estar gaire fins a li demandar de novèlas sieunas, d’efièch, afustava una empatia vertadièra a regard de l’illustre professor que non aviá balançat, per tal de l’ajudar de mena calorosa e, per dire tot embelinaira, ni per las cargas e l’estat fisic sieus.

E, de s’estimar mai passar a l’acte sulpic, mandèt a Rai-mond Bonafont una missiva de las pus amistosas e mercejantas.

118

Totun, la dimenjada seguenta arribada, vaquí lo Ronan Le Guerch que s’entornèt préner lo cors del raconte fantastic pertocant a las aventuras del sieu famós e enigmatic comandò.

« Al sortir d’aquesta mena d’isteria alieutica, cal dire qu’èri pas ges content de ieu, rapòrt als risques qu’aviam pres en segre, sens cap de precaucions de qualque sòrta, lo Pojadon, e en nos afiscar de las sieunas proesas dins la pus completa incons-ciéncia.

Aquí d’actituds irresponsablas qu’aurián benlèu agut per resulta de nos costar fòrça car, que d’imprudéncias talas podián

n’eissir de consequéncias demest las piegèras, cal pas o dobli-dar.

Un còp arnescats e a mand de tornar préner camin devèrs los nauts, ne faguèri la reflexion al prèp dels dos mieus com-panhs, en afortir que ne preniái solet la responsabilitat sancèra, mas que caliá pus tornar a de bestitges parièrs.

Degun demest eles ajustèt pas quicòm, tan sabián la realitat tala e, tanlèu, lo Ginestet se placèt trenta mètres en da-vant per fins d’esclairar la rota, mentre que lo Pojadon lo cobriá e que ieu-meteis me mainaviái de la seguretat de las endarrièras.

Solide que, dins los parçans aicestes, s’èran pas encara manifestadas d’intrusions nordesas significativas, al mens s’a-vián pas ges coneguts fins a uèi, desempuèi lo cambiament d’a-nar de l’enemic, de rencontres inopinats ambe escambis de ron-fladas.

Totun, çò de segur, tot aquò èra per escàser e anava gaire trigar de temps probable, los ressons venguts de Sectors qu’i a-viá èran aquí per ne testimoniar de biais desquietant.

Lo senderon estrech format pel ferum, en tot davalar e pujar per tal de s’anar abeurar a Linhana, escalava lo penjal rufe en s’envirolar demest d’amolonaments rocassièrs faches d’una barena maura e lusenta de pels innumerables esclats de micas del rebat blavenc.

De castanhièrs vièlhs e respectables i enfonilhavan las sias potentas rasigadas e desplegavan, naut ensús, de mages-

119

tuosas ramas que daissavan ja càser, demest grifols e boisses, unes pelofres rossèls asclats que los fruches se n’èran espandits, en far un semenat al burèl lusent sus la capa de mofa del rebat d’esmerauda.

Un pauc d’en pertot, dils replècs e regas d’aqueste sota-bòsc impausant e suau regolavan, a charrotadas lindas, d’aigas qu’a passadas fasián ausir lo lor mormolh doç en tot caminar devèrs la ribieira.

Mas aviam pas cap léser de nos atardivar fins a gausir d’aqueste encastre de remarca, que lo jorn èra ja per demesir dil vaure prigond qu’i èrem a n’escalar las ancas, e i aviá de s’a-fanar un bricon, de biais que se’n poguèsse aténher lo ponch recercat abans que s’establiguèsse l’escur.

Tan mai qu’adara lo pendís se fasiá mai regde, atal coma la vegetacion i veniá pus escassa e, a dicha que pujàvem, los castanhièrs del fuelhum per part ja ros daissavan plaça a de beces de la camba argentada e d’avets al vestit del verd sorne.

L’anar s’èra fach penós sus la dralha a pro pena marcada ara, e que pujava a bestorns d’ont mai quichats que s’acercàvem de la mièg-nautor del vabre, mas, al contre, la luminositat dais-sada pel colcant i demorava onèsta.

De mai la disciplina, per bon astre retrobada, non con-tribuïssiá de cap de manièra a una subta progression, pro se’n mancava.

Tre qu’una empacha del terren ne veniá a amagar la pers-pectiva de la nòstra avançada, l’òme de poncha, lo Ginestet rem-plaçat per ieu a la mitat del percors, fasiá senhal als autres de s’aplantar fins a li facultar d’anar reconéisser lo parçan en delà.

Un còp constatat que pas res de suspècte se mostrava sus l’ais de marcha, fasiam tornar abans, mas caliá comptar tanplan ambe d’autres estancs.

Qu’èra necite en particular, del tot segur, de verificar ambe la bossola que se foraviava pas de tròp de la direccion d’aquesta traça de poncha rocosa perduda de vista tre que s’èra daissat lo fons de la val per dire d’atacar la penda.

120

Fin finala, après una montada alassanta dementre doas bravas oras, acabèrem per agandir una pichona laissa e, un còp trespassat un pilòt de ròcs subremontat d’un flòc d’avets roges, se trobèrem subran enfrentats al som del penjal que la broa n’èra superada per l’eminéncia granitica de La Ròca, plan de bon reconéisser, e que la pèira bruna, tot a l’estrèm, n’èra encara endaurada pels darrièrs raisses d’un solelh ara de plen davalant.

Caliá cercar d’aviat las vantadas caunas que devián, segon lo cap del Sector IV, se situar devèrs lo caire oèst de la sòla del pic pichon., valent a dire un còp passats los avalan-caments de pèiras gròssas que se podián apercebre, un cin-quantenat de mètres enlai, a man d’esquèrra.

La sornura èra sul ponch de s’establir del tot quand, aprèp de nos èstre torçudas las cavilhas sus aquestes amolona-ments de peirassas bolegairas, apercebèrem, a mièg escondudas per d’unas boissonalhas, las portalas de las dichas cròsas, que, demest, una sola èra de mesuras talas que s’i posquèsse dintrar drech.

S’i engatgèrem, lo Ginestet e ieu, mentre que lo Pojadon demorava en observacion a las bocas, e, après d’aver balhat al dintre un còp de lampa electrica, nos apercebèrem que, passat un lèugier estranglador, lo corredor lèu donava abordada a una ca-vitat plan espaciosa e onte totes los membres del nòstre gro-pament i poirián adaise càber de biais convenent mentre lo pauquet de temps qu’i deuriam estar.

Ara per ara, caliá s’aprestar per la nuèch, distribuïr los torns de garda e, subretot, s’apasturar un brave còp, que ges d’apaissament aviam pas pres dementre la pujada, en nos contentar de beure a mantunas vegadas, en tot completar lo contienut de las gordas e d’aprofechar los regols encontrats.

Nos amassèrem al sortir de la balma e, un còp aquí per-venguts, constatèrem que la nuèch èra adara totala e que, soleta, demorava devèrs oèst una lusor de la tonalitat al jaune rosat que s’i descopava sus aquesta, de blau prigond, l’acrin dels Monts de Las Rocalbas.

121

Sus aquestas, lo Pojadon diguèt que, de poder per astre dispausar d’unes redents de la fonsor bastanta, anava téner licén-cia, per extraordinari, d’i amodar al fons un fuèc de ramas sècas, en i atal far cóser las tres truchas a l’amagat e sens aver crenta de desvelar de tròp una preséncia a l’enemic.

En tot reptar dins una anfractuositat pichona vesina e en nos plaçar al fin fons d’aquesta, la fumada seriá pas ges con-sequenta per s’escapar al defòra e riscariá gaire d’èstre detectada pels enregistraires d’infraroge.

Tanlèu dich, tanlèu fach. Nos botèrem en cèrca de la le-nha convenenta e, sens aver mestièr de boscar de temps, n’a-massèrem pro viste de qué far un pichòt fogairon a l’estrèm de la cauna, e ont las bèstias, farcidas de las fuèlhas de mentastre, daissèron lèu avenar la sentor sens pariva que tan coneissiam totes.

Çò foguèt un repais de precision, atal coma dison los militars, acompanhat qu’èra de las ineludiblas lèscas de carn secada e pastas de fruchas sucradas.

Puèi, pro d’aviat, i aguèt de soscar al repaus tan neces-sari, e, aprèp qu’aguèri pres la primièra garda, los dos autres se n’anèron lèu aclapar dins las lors sacas de colcatge, crebats qu’èran, atal coma ieu meteis, de la longa e agotanta marcha qu’èra estada de complir mentre d’oras e d’oras.

L’endeman, a poncha d’alba, après una nuèchada sens cap d’empacha, lo Ginestet nos desrevelhèt, e après d’aver en-golits un pauc de lach concentrat e qualques barras de cacaò su-cradas asaigadas d’aiga frèsca, nos botèrem a l’espèra sus las bordièras de la balma en enfaciar lo païsatge que se desvelava al davant dels nòstres uèlhs.

A dicha que la claror preniá vigor e que lo solelh s’a-pressava de la linha d’asuèlh, lo decòr s’establissiá dins tota la sia esplendor devèrs sud, que ne demoràvem estabosits.

Pensatz, Sénher Delpeirat, a-s-aquesta davalada mostruo-sa que se cavava als nòstres pès en un tomple vertadièr de la ver-dor sorna e ont Linhana, invesibla segur, i rajava al fons en soncament daissar ausir lo resson ensordit de las sieunas sau-

122

tadas rabiosas, e, se coneissètz pas l’endrech, vos i menarai per tal de vos autrejar la remiracion d’aquestes luòcs d’excepcion.

E puèi, en auçar lo nòstre agach, èra léser de gausir d’un espectacle sancèr del massiu de Las Rocalbas, tal que pas jamai nos èra estada escasença de ne desvistar l’ensem, acostaments qu’èrem segur d’i anar e venir de longa, mas sens aver manièra ça que la de n’embraçar lo tot espectaclós e de naut gaitat.

Èrem pivelats per aquestas seguidas de nautas sèrras ro-cosas, vestidas qu’èran de bòsques de las matisses innumerablas ont las nublas del matin adusissián de tenchas de mai en mai embugadas a mesura que l’espiar se portava cap als luènchencs.

Restàvem totes boca badanta davant aquesta motonada multicolora, en tot nos pensar qu’èra plan aquí, ara, la vièlha sason.

E d’abòrd qu’aviái pogudas ausir arser, al temps de ma garda, mantunas voladas de gruas que passavan naut dil cèl ne-gre devèrs sud, en far los lors crits inimitables, se que non quand se tiran d’antics varrolhs rovilhats.

Mas, un còp embeurats d’aquel espectacle, calguèt plan totun s’entrevar de l’acuèlh dels nòstres companhs venents.

Las uèit passadas, lo jorn èra desenant establit de plen, e decidiguèri de préner de disposicions fins que se posquèsse fa-cultar sens anuègs l’acostament dels camaradas que nos venián adonc rejónher.

Çò de gaireben segur èra que los Comandòs « Sèrra » e « Mauvesin » arribarián sens cap de dobte del sud-oèst, en s’en-devenir de las tèrras nautas prèpas los Serrals Grands.

Per quant al grope novèl, designat jol nom del nòstre paure amic defuntat « Delmas », i aviá de preveire que s’avan-çariá bensai en partir de Las Rocalbas e vendriá de sud anant.

Foguèt arrestat que lo Ginestet se n’aniriá sus la penda, de cent mètres aperaquí en davant, dins la primièra direccion e que lo Pojadon ne fariá tot parièr dins l’endrechièra de la se-gonda.

Totes dos se carguèron sulpic lo mocador jaune al braç de drecha, atal coma previst, e se n’anèron recaptar a las endar-

123

rièras de bartassièras que subremontavan unas rocassièras d’a-val.

Sul pic de las nòu, las doas primièras formacions citadas s’acerquèron, gaireben de meteis temps, de la zòna nòstra, e, un còp escambiats los mots del signe convengut : « Persega/ Bla-va », poguèron, un còp guidadas pel Ginestet, juntar la balma.

I aguèri alavetz lo plaser d’aculhir lo Pèire Lacòsta e lo Cristòl Delborg ansin coma los lors òmes, en tot nos rementar totes las remembranças de l’operacion comuna menada, temps i aviá, vos’n sovenetz Sénher Delpeirat, al ras de Santa Quitèri de Linhana.

E, pauc de demòra aprèp, lo Pojadon se mostrava, el tan-plan, seguit del Romièg Lacava e dels sieus dos companhs, un pauc intimidats, los del Comandò « Delmas », per l’amassada ja presenta.

Aquestes tres foguèron recebuts ambe las pus grandas manifestacions d’amistat pels ancians qu’èrem nosautres nòu, e lor diguèrem lo plaser qu’i aviá de trabalhar desenant cotria dins l’encastre d’aqueste novèl Gropament « Poligone 3 », dins de parçans, al rèsta, inconeguts de totes.

Passat l’aculhiment calorós, calguèt tot parièr préner compte de la lassièra gròssa dels tres comandòs venents, en-grandida qu’èra estada per las cargas en aprovesiments de totas menas qu’adusián amb eles.

Se faguèt alavetz aprèp a la lèsta lo despartiment dels viures, de las municions e autras forniduras, e foguèt alara dais-sada als arribants novèls la possibilitat de se descansar e de s’avidar un bricon, que n’èra de besonh grand per eles totes.

Puèi, devèrs las onze, m’avisèri d’amassar tot lo monde a las acercas de la cauna magèra per un primièr acamp d’infor-macion tactica centrat sus las condicions generalas de l’accion qu’anava èstre nòstra d’ara endavant.

Nos amaguèrem totes dotze, gaire alunhats los uns dels autres, a las endarrièras de las bartas, çò qu’autrejava als dos de garda de poder tanben participar a l’escambi.

124

Los òmes dels tres comandòs tot ben just arribats podián pas s’empachar de desvistar la davalada fotrala que se cavava al davant d’eles, atal coma l’immensitat dels monts que se seguis-sián a bodre fins a l’orizont.

Lor diguèri qu’anavan aver desenant mantunas escasen-ças de ne veire, de panoramas, aitan pertocants e pus coma a-queste de Las Combas Grandas, mai que mai quand lèu s’agiriá de pujar devèrs lo Montmajor, mas que dins d’abòrd, i aviá de reglar de questions urgentas.

Un còp rebrembada a sota votz la mena principala de manòbra que consistissiá, adonc, en la mesa a l’espèra de doas formacions « Triangle » dins un luòc causit de per la sia poten-cialitat de passatge pels nordeses, puèi, l’alèrta un còp balhada, en lo botatge en embuscada dels dos autres « Triangle », mentre que los dos primièrs tornarián tancar la trapèla dins las esquinas de l’enemic, se passèt a de questions de procedura.

D’en primièr, diguèri qu’i aviá de causir de còdis simples que permetrián a cada comandò de se far conéisser al temps dels bracs messatges mandats sus la canal especiala atribuïda al Gro-pament « Poligone 3 », e que çò pus aisit èra, me pensaviái, de dire, per exemple, « Viuleta » per Comandò « Delmas », « Pri-madèla » per Comandò « Sèrra », « Margarida » per Comandò « Mauvesin » e enfin « Blavet » per Comandò « Vernhòla », çò que pausèt pas ges de dificultats.

Puèi, m’entrevèri d’abordar lo problèma de las ligasons radiò e del biais qu’i aviá de causir per far conéisser la loca-lizacion d’un endrech, subretot segur per cas de deteccion d’e-quipas nordesas.

Estent que, donada l’urgéncia de las comunicacions per màger part dels cases, èra pas possible de concebre un criptatge de las emissions, i aviá, o afortiguèri, de causir una mena semi-embolhada sonque.

Tengut compte del perimètre, fin finala, pro reduch ont deviá operar « Poligone 3 », diguèri qu’i aviá ges d’empacha ni-mai de risques de confusion en indicar en clar, subretot per tal d’ensenhar la preséncia d’elements ostils, pas que la darrièra

125

chifra de las abcissas e de las ordenadas del carroiatge quilo-metric UTM al 1/25.000 ont i auriá de designar un ponch, en particular de penetracion.

Apondèri que per tal d’afinar lo luòc designat, i auriá de simular la reparticion d’aqueste cairat principal en un soscar-roiatge de las quatre divisions, numerotat de 1 a 4 en partir de l’angle sud-oèst e dins lo sens negatiu, çò que balhariá una pre-cision als 250 mètres cairats pauc o mens.

E ajustèri que fins a indicar la direccion presa per l’ene-mic, bastariá d’utilizar sonque las uèit posicions principalas de la ròsa dels vents.

Concluguèri que tot aquò deuriá se revelar pro simple d’emplec e a l’encòp sufisent per tal de designar los luòcs d’in-trusion e las endrechièras presas, sens que los d’en fàcia po-guèssen traucar a jorn aisidament la significacion del messatge, mas que foguèssen a mand de captar aqueste d’aicí.

Lo meteis metòde, diguèri de mai, seriá d’utilizar, totas causas egalas, per ieu fins a far conéisser un luòc d’agropament, especialament al sortir d’una fasa de combat, en tot indicar : « Acamp cò de Blavet » e balhar aprèp lo còdi mocador de còl.

Per tal d’illustrar dil concret las causidas fachas, de-mandèri a cadun de se provesir del sieu plan e, en préner per exemple lo quilomètre cairat Mercator qu’i èra situada La Ròca, faguèri notar qu’aqueste èra nomenclaturat 476 – 72 al segur.

En supausar qu’un grope nordés siá niflat dins aqueste espaci a las acercas de Linhana, tot en debàs a l’esquèrra, en semblar se dirigir amont, l’alèrta poiriá èstre donada, çò diguèri, jos la fòrma seguenta : « 6 – 2 – 1 – èst », lo tot precedit de l’indicacion : « Ardada de cabròls » en precisar « pichona, meja-na o gròssa » segon que la formacion enemiga seriá desnombra-da a mens de 5, mens de 10 o 10 e mai.

Aprèp tot aquò, demandèri se de questions se pausavan rapòrt a las disposicions ansin previstas, mas pas degun aguèt ocasion de demandar precisions o autres esclariments.

Miègjorn èra mentretant trespassat d’un bricon e calguèt soscar al dinnar, que lo tantòst s’anonciava pas gaire per far

126

prangièra nimai léser e èra necite de tornar préner de fòrças per tal de l’enfaciar.

D’efièch, abans que los quatre comandòs s’espacèssen fins a aprestar la mangisca, prevenguèri totes que, tre las doas, anaviái menar lo monde sus l’ennaut del plan, aquí que la vista balhava largança d’agafar gaireben tot l’espaci ont se devián debanar las accions del Gropament « Poligone 3 » devèrs nòrd.

E aquò, precisèri, per tal de préner marcas e referéncias, en comparar la vista concreta del terren ambe la representacion cartografica que cadun possedissiá d’un terren qu’èra, l’ai ja dich, d’aperabans al complet inconegut de nosautres.

L’unanimitat o quasi se faguèt per dobrir de consèrvas de caçolet e lo Pojadon se prepausèt per dire de las far rescalfar sus un fogal pichon, atal coma èra estat lo cas arser per las truchas, en s’enfonilhar de gratipautas al prigond d’una anfractuositat se-gondària.

Mas foguèri constrent d’i far front, en explicar que, de jorn, emai foguèssen leugièras al sortir de las caunas, las fu-massas serián bensai de bon apercebre pels tessons de nordeses que, de segur, ja se trigossavan dil parçan, e qu’aquò èra pas ges rasonable.

Foguèt adonc, a racacòr, un dinnar de mai a cò de topin freg, mas pas degun i perdèt lo moral, que la causa èra per malastre venguda ordinària o gaireben dil mitan dels patriòtas.

Un còp engolida la mesclanha ça que la gostosa e re-quista, emai foguèsse pas rescalfada, de salcissas, de carnsalada e de mongetas, lo tot acompanhat de qualques barras de fruchas confidas e de cacaò, nos acordèrem una brava estona de repaus a las bocas de l’espeluga granda, mentre qu’ancians e pus joves resistents escambiavan a votz escura d’impressions e de recòrds d’aventuras passadas.

E, las doas de s’apressar, donèri l’òrdre d’aprèst per la mesa en rota del Gropament tot, cap a las bordièras del planòl que se n’apercebián los marges a d’unes dos cents mètres al des-sús de nòstras tèstas, superant d’amolonaments gròsses de

127

peirassas entremescladas de flòcs de brocalhas magras que por-gissián pas qu’un paure davantal protector.

Aquò estent, foguèt decidit que m’avançariái tot primièr ambe la formacion mieuna « Blavet », alias Comandò « Ver-nhòla », pr’amor d’esclairar l’itinerari e que, sens auvaris res-contrats o esperàvem, los tres autres comandòs seguirián jos la nòstra proteccion, dins l’òrdre : « Viuleta », puèi « Primadèla » e enfin « Margarida », en tot nos fixar per luòc d’acamp aprèp la fàcia nòrd del pic de La Ròca.

Çò foguèt per las quatre equipas una montada penosa, mas gaire de las longassas pasmens, dins de caotics pilòts de ròcas ont s’i seriá cercat de badas lo mendre sendieròt.

Ni per èstre de las cortas en linha drecha, la pujada durèt una brava mièja-ora, e lo solelh encara ardent dins aquesta passa totjorn vodada al vent de nòrd-èst, ne faguèt una escalada de las susentas al pus.

Al cors d’aquesta arrapada malaisida, pas degun aguèt èime de desvistar lo païsatge, trachat qu’èra de servar lo sieu equilibli dins aqueste afrós clapàs de las pèiras brandantas, tant i a qu’un còp arribats al som e en levar enfin los uèlhs sus la vista que s’i debanava, ne foguèrem francament atupits.

E i aviá de qué n’èstre un bocin estonats per nosautres que n’agachàvem pel primièr còp la perspectiva, ansin coma es estat benlèu lo cas per vos de prima vetz, car Lucian, s’avètz aguda escasença dil passat de desvistar aqueste espectacle mi-raudiós.

Esconduts desenant per la poncha de La Ròca, los vaures d’impressionar devèrs Linhana èran pas pus vesibles, mas, cap a ubac se desvelava un decòr de mal imaginar.

De s’escalonar a ressauts successius e de mai en mai e-nauçats, las barras rocosas, al revertar d’escalièrs gigants, s’ar-boravan en de pendas del verd escur e desquietant fins a las an-cas del magestuós Montmajor.

D’aquesta piramida barenosa e bruna, los penjals n’èran vestits d’un mantèl espés sonque fach de resinoses, ont epicèas, pins de Douglas e avets balhavan la lor nòta sorna, a còps es-

128

casses escandilhada per d’unes melzes, que la blondor de las lors agulhas n’anonciava la casuda propdana e, a l’encòp, profetiza-va l’arribada plan certana de la sason de davalada.

E, per çò del vesinatge d’aquesta d’aicí, testimoniatge in-defugible se n’es, i aviá pas que de portar la vista devèrs l’acrin agut e enairat del mont.

Que, d’efièch, s’i podiá ja discernir un leugièr mantèl del blanc treslusent fach, aqueste, de cristals de glaça que non se desbribarián desenant abans la prima, mas al contra farián pas que s’espessir e l’enlargar, en l’enropar segur d’una solada im-maculada, al revertar d’una còca ponchuda recobèrta al som de sucre-nèu.

Caliá de plan reconéisser que l’espectacle èra grandaràs, mas vertat es tanben qu’aviái pas menats mas gents duscal ponch en question pel sol plaser d’i remirar lo païsatge, e me pensaviái tanplan que, d’agachar dreches aqueste d’aicí, nos èrem ja de tròp expausats a d’eventualas observacions enemigas.

Faguèri adonc s’agrovar de subte los òmes detràs de flòcs de brostas, en dire al monde de se sortir la mapa de la saca, atal coma o fasiái ieu ara meteis, fins que poguèssem i préner de ponches d’amira e confrontar aquestes ambe la fisionomia generala del terren al davant de nosautres.

En consultar solet lo plan d’aperabans, m’èri avisat d’un endrech del nòstre territòri d’accion que poiriá plan constituïr un luòc favorable per una primièra traca e n’aviái aprèp charrat un pauc ambe mos dos companhs la velha de l’amassada a La Rò-ca.

A las termièras septentrionalas de la nòstra zòna d’atri-bucion se trobava d’efièch una val estrecha e prigonda, que lo fons n’èra ocupat per una gaudre çò sembla tumultuós, afluent de Linhana, mas que balhava passatge tanben dil sieu cors infe-rior a un camin que pro viste virava cap al nòrd en daissar lo cròs del rivatèl fins a contornejar lo massiu del Montmajor.

Lo Pojadon, atal coma vos l’ai ja raportat cresi, me n’a-viá parlat, qu’escasença li èra estada balhada de percórrer a-queste en veitura al temps del sieu segond retorn al país en tot

129

s’encaminar cap a Vincenac d’Ense, per tal d’i temptar un ren-contre ambe mon paire Jacme Delfraisse.

S’agissiá d’una rota fòrça destrecha, dels contorns tibats al pus e que li avián daissadas marridas sovenenças, mas aqueste itinerari èra una travèrsa qu’autrejava una ganha de temps con-sequenta per ajónher la val d’Ense en partir de Marçautges, en estalviar ansin una longa desviadura pel sud.

Èrem totes tres tombats d’acòrdi per pensar qu’aquesta via poiriá plan èstre aprofechada per las formacions leugièras nordesas per tal de s’endintrar sens pena de tròp dins la val en causa en partir de la de Linhana, e de s’engulhar d’aqueste biais dils parçans nòrd de la zòna d’influéncia del Sector IV, en tot defugir una longa e penosa trespassada de sèrras e de vaures.

Es atal que demandèri a totes de consultar los cairats de la carta de las coordonadas 475 – 74 e 475 – 75, en espinchar especialament lo cors d’un rèc nomenat Rieugrumant e que for-mava dils luòcs en causa de revirons gròsses al fons de la sia angostièra granda.

Un còp la causa apercebuda per totes, faguèri venir l’a-tencion sus doas avançadas rocosas, plan de bon discernir, e que tresplombavan de biais tras que ribassut los prigonds del vabre, atal coma ne testimoniava plan lo fòrt ressarament de las corbas de nivèl.

Anoncièri alavetz que semblava de brave far, per la nòs-tra primièra gaita de l’enemic, de nos i posicionar en observa-cion, en quista d’un eventual passatge.

Foguèt arrestat que « Viuleta » e « Primadèla » se posta-rián sul ressaut lo pus occidental per tal de senhalar las temp-tativas de penetracion, mentre que « Margarida » e « Blavet », jol mieu comandament dirècte, se tendrián a mand de pausar la trapèla en partir del promontòri de l’èst e del temps que los dos primièrs s’entrevarián de tancar aval l’assegutada.

Precisèri que lo debanament de l’embuscada deuriá des-bocar sus l’emplec, essencialament, dels pistolets-mitralhaires, mas que per cas de fòrt agropament constatat a cò dels adver-saris, especialament al pè d’una paret rocosa, se poiriá soscar a

130

l’usatge dels LMSS 17, cargats alara plan segur de municions explosivas e que non pas perforantas, aquò anava gaireben sens dire.

Per tot complir, consinha foguèt donada per ieu que nos botariam en camin devèrs l’objectiu tre l’endeman al matinòt, ambe prudéncias de las pus bèlas, en far abans tras que suau-sament e en préner las precaucions usualas per tal de detectar las minas totjorn possiblas, en particular dins los endreches ressar-rats o empachats per de ròcas e de bartas.

De mai, ajustèri qu’ambe lo mieu Comandò « Blavet » seriái ieu que dobririái la marcha, per tal d’esclairar lo terren e que los autres comandòs deurián segre, cadun a distància de tres cents mètres al mens, en tot demorar a l’escota d’unes còps de fuòc que marcarián, d’escasença, qualque eveniment de marrida mena.

E, per clavar, diguèri que nos i caldriá anar en segre un asimut als 331 grads que deuriá nos menar, entre pauc e mens, a mièg percors dels dos morres rocoses que n’èra estat question totara.

Abans de far arrèrpè devèrs las espelugas de La Ròca, demandèri a totes de s’auçar un pauc al dessús de las brocalhas per tal de poder apercéber la perspectiva cap al nòrd-oèst e de poder aital encapar pel pus gròs l’itinerari que nos seriá de segre l’endeman.

Un còp totes a mand d’o far, foguèt per ieu lo parat d’a-traire l’atencion generala sus aquesta planassa ondejanta e de la cobertura boscosa druda, mas ont, a fin de regard, s’i podiá dis-cernir una rega pus sorna e sinuosa.

Faguèri observar qu’aquesta linha del verd pus escur e del semblant tortuós èra pas que lo revertar, despuèi lo nòstre mirador, de la dicha val fonsa e escalabrosa que s’i escolava, a torrents impetuoses, lo Pojadon o afortissiá, Rieugrumant adonc plan sonat e que ne deviam doman aténher las pendas regdas, per talas fins d’i aprestar la nòstra primièra trapèla.

Tot aquò complit, m’apercebèri que las cinc èran lèu per arribar e que nos caliá revirar subran devèrs sud, pr’amor de

131

rejónher las caunas de La Ròca, que lo solelh ja cabussava fran-cament en costejar tre ara los acrins dels monts, del caire de ponent.

La davalada èra segur de bon complir e sens esfòrces de-masiats, mas o volguèri far en estalviar los risques, que se sabon pas jamai las marridas suspresas que podon s’encontrar dins de situacions de l’aparéncia simpla e desprovesidas en principi de dangièr.

Faguèri far abans alara, d’en primièr, al Comandò « Viu-leta », que seriá encargat plan segur d’explorar lo terren e de lo securizar, mentre qu’a espacis consequents los autres tres co-mandòs farián apròchi del recapte ambe la seguretat maximala.

Quand pervenguèrem a la tòca, l’escurina èra ja per s’a-poderar dels prigonds que s’enfurgavan aval dins l’estrech de Linhana, mas, del sortir de las cròsas estant, se podiá encara desvistar devèrs sud, sonqu’un pauc enneblada, la remirabla trestombada dels monts cap a Las Rocalbas e los Serrals Grands.

Aquesta capa ondata e del verd blancás ont s’apercebián, escrinceladas al mitan, las enfonsadas pus escuras encara que s’i menavan camin al tot debàs Fonsaiga, Rajalon, Nautaigala e Ense.

E desenant, pro d’aviat, la negror s’establiguèt e calguèt s’entrevar de complir las accions rotinièras qu’acompanhavan totjorn parivas circonstàncias.

Lo repartiment de las gardas dins d’abòrd, segur, mas pas jamai desempuèi bèla pausa la causa èra pas estada tant aisida, a rason del nombre excepcional de partisans amassats aquesta sera, e foguèt adonc possible de n’acorchir la durada per cadun dels qu’èran de piquet.

Fins d’èstre al mai possible suaus, establiguèri dos pòstes, lo primièr, solid, sus un tressaut rocós que superava las espelugas d’unes trente mètres, mas tanben un autre que sus-velhava a distància quasi parièra los avals.

Puèi, çò foguèt un repais lèu despachat ambe las vitalhas ordinàrias de campanha e, tanlèu aquò complit, los qu’èran pas de quart s’enfonilhèron a la lèsta dins la sieuna saca de colcatge.

132

Me marquèri d’ofici per la primièra gaita a l’emplaça-ment nòrd, lo que me pensaviái èstre lo pus sensible, mas me calguèt far tanben, en cors de nuèch, doas rondas per tal de vi-sitar los velhaires e verificar que cap de signe suspècte èra briga de notar d’un costat e de l’autre.

Lo temps sec e solelhós desempuèi una estona èra enda-vant per cambiar, atal coma o daissavan preveire los nauts nivòls apercebuts la velha al ser costat de ponent e que fasián abans dapasset mas segurament, de tal biais que l’estelam del cèl èra pus vesedor, devèrs mièjanuèch, d’ara enlà qu’en partir dels aplombs de la val de Nautaigala.

L’aire èra doç, un ventolet embeurat de sentors resinosas bolegava a pro pena lo brancum, lo silenci èra plenièr tot escas trebolat, quand m’apressaviái del pòste sud, d’un ronronadís tot arrèu e leugièr, mas de bon percebre.

Aqueste brusiment sedós de las aigas que se raspavan sens relambi sus las rocassas, tot al fons de l’abisme, dils pri-gonds ont anava, descabestrat, lo cors de Linhana.

L’endeman, quand lo Ginestet me venguèt despertar a clicas, èri pas lisquet de tròp aprèp una nuechada de tan tro-cejada a revelhs, mas caliá ça que la s’arborar que, tre lo jorn de plen establit, i auriá de préner dralha devèrs lo nòstre objectiu.

Non pas perqué la distància de percórrer foguèsse de las grandas, tot al contra, que d’aprèp la carta s’agissiá de quicòm coma una escartada de dos pichons quilomètres, mas aquesta vista èra fòrça enganaira a rason de las declivitats, e demest doas magèras, qu’i aviá de passar a l’entremièg.

La luonchor reala se’n trobava, plan segur, engrandida, mas subretot aquestes vabres e crestas èran de terrens traversuts de plen inconeguts de nosautres, e l’anar s’i poiriá pas far que fòrça a dapasset.

Un còp los rituals del desjunar frugal complits, i aguèt d’aprestar las sacas, puèi d’inspectar las armas en n’onchar las parts mobilas d’un pauc de lubrificant, de verificar los cargadors de municions e la tension de las batariàs dels LMSS … brèu de

133

se sometre a totas las corrogadas usualas e desempuèi de temps vengudas de reflèxes vertadièrs.

Puèi, las set arribadas e lo jorn de se mostrar ja un pauc, nosautres tres del Comandò « Blavet » se metèrem en tèsta en posicion de partença, totun, abans de s’abolegar, lo Pojadon se botèt sus la frequéncia del Butletin diari d’entressenhas, mas s’ausiguèt pas res que concernissiá lo nòstre « Poligone 3.

Tant i a que donèri lo senhal de marcha e escalèrem tor-nar la penda peirosa ja enregada dasièr per tal de nos nauçar al nivèl del plan, mentre que los tres autres comandòs nos farián seguida, espaçats coma èra estat previst la velha.

Un còp arribats totes e amassats al cap d’una oreta de penosa pujada, lo solelh s’aviá mentretant issat al dessús de las crestas orientalas e endaurava los soms rocoses dels monts al davant de nosautres, en daissar encara dins una ombrina neblosa lo verd sorne dels lors apends.

E, de senhorejar sus l’ensem, imperial, lo Montmajor dreiçava lo sieu acrin gelibrat, que los raisses del levant i bo-tavan las colors caudas del caramèl cristallizat.

Mas, çò foguèt pas alara qu’un agach fugidís, que l’ora èra pas a la contemplacion de las beutats naturalas, mas puslèu a-s-un anar aitan que se pòt subte devèrs nòrd, mas que los en-travadisses del fàcies o permetèssen, e tengut compte de la pru-déncia de se far.

Totes tres anàvem de nonent als 331 grads e s’anonciava la primièra baissa, una enfonsada mejana que la vista i èra pas cap trabucada per de brostas o de bartasses, que lo sota-bòsc n’èra gaireben desprovesit, mas ont l’agach èra pro lèu restancat per aquestas putanas de brancas bassas dels avets que se tri-gossavan pel sòl en amagar lo devenir de l’itinerari.

Vos rebrembatz, car amic, aqueste fenomèn que nos aviá ja provocats de laguis, al temps qu’ambe lo Pojadon e la Faneta Vernhòla i èri a participar a la proteccion dels camaradas del Sector II qu’èran a se desempegar del lor Centre de las Selvas Negras, per tal d’escapar a l’envoltament de l’enemic.

134

Aquí tanben s’encontrava la meteissa maganha, en nos rescondre las environas de progression e en nos constrénher a de precaucions grandas que facultavan pas gaire lo caminament de l’equipa.

Al cap de la davalada, encontrèrem, al cròs del vabre, un riusset dels polidets, de la largor sonque d’un mètre e que cas-cadejava dil fons en cèrca del sieu ajustador ambe la ribièira que n’èrem a jónher la val engorgada.

Pariu percors, nos’n calguèt far la trespassada tres ve-gadas a de reng e dins de condicions gaireben semblantas, sens pr’aquò rescontrar de dificultats quinas que sián, se que non las que venián de la manca de previsibilitat d’un terren que ne des-cobriam la natura pel primièr còp, i tòrni.

Sul pic de miègjorn, aprèp una monta-davalada adonc tres còps repetida, nos trobèrem subran al cap d’una cresta que balhava acès a un vaure pus prigond benlèu que lo de Linhana, mas que los apends n’èran mens ribassuts ça que la.

Faguèri far pausa al comandò, qu’i aviá alavetz d’esperar l’arribada dels que nos devián acompanhar per complir gaita al mirador rocós èst, valent a dire, o sabetz, lo Comandò « Mau-vesin », alias « Margarida ».

A fin d’un detzenat de minutas, aqueste s’acerquèt e faguèt aplant als nòstres costats, fins a daissar léser als dos au-tres comandòs de nos rejuntar, abans de préner, aquestes, la direccion de l’autra avançada rocosa qu’a l’oèst superava la val, atal coma l’ensenhava la mapa.

Una mièja-ora a pro pena passada, qu’èrem totes acam-pats, e, aprèp rebrembança de las consinhas ja balhadas a las a-cercas de La Ròca, se faguèt dispersion, e cada coble de coman-dòs d’anar cap al pòste que li èra estat designat.

Per çò de nosautres, dels Comandòs « Blavet » e « Mar-garida », i aguèt cap de dificultat per trobar la consòla peirosa que subremontava los pendisses de la ribieira, e que l’avançada, en tresplombar los prigonds, èra de bon destriar.

Un còp aquí arribats, e lo Ginestet botat en proteccion, m’entrevèri ambe lo Pojadon de cercar dils entorns d’unes re-

135

dents de la ròca que poirián nos autrejar un abric bastant, es-pecialament dementre la nuèch, en nos balhar escasença d’es-talviar la desagradança dels rosals nocturnes e de las lors fres-cors malentas.

Nos i calguèt passar de temps, mas al cap d’un vintenat de minutas, en dejós de la taula granitica que susmontava l’en-golidor, descobriguèrem una enfonsada de la ròca que nos pareguèt convenenta per tal de nos aparar dels capricis del temps de sason.

Qu’i aviá desenant de far d’efièch amb l’auton e las sus-presas climaticas qu’aqueste n’èra costumièr, sens comptar l’ar-ribada de mai en mai espessa e sorna de nivòls qu’anonciavan gaire de brave temps e que ne caliá tanben téner compte.

Mas lo tresplomb èra pro bastant per nos aparar totes sièis d’aquesta mena de desavènis, e comencèrem de nos orga-nizar per tal de tirar als mièlhs un periòde que pas degun demest nosautres èra a mand de ne preveire la durada, nimai segur los eveniments d’i subrevenir per cas.

Al fin fons del vabre, Rieugrumant balhava liure cors a la sia furor, en remandar cap a l’observatòri nòstre los reclams de la sia davalada rabiosa dementre los rocals maures del sieu lièch.

Las cinc s’apressavan quand los primièrs glops d’aiga comencèron de càser, dins d’abòrd espargits, puèi pro lèu drudes e de pas decessar al fiu de las minutas.

A despart dels dos òmes de velha, un de cada comandò, aparats per la lor capa de nilon provesida d’una capucha, obli-gats de demorar al defòra al rebòrd del morrèl de la ròca, totes autres se recaptèrem a l’abric del redent en esperar lo lor torn de garda, mentre que la nuèch, aboriva a rason de l’epòca, comen-çava d’anonciar la sieuna venguda.

Sus las pendas d’aval se mostrava una vegetacion de las pus espessas, que los avets fosques i daissavan plaça, a dicha que d’aprigondissiá lo regard, a de flòcs de beces al fuelhum vengut ja rosset, a de garrics roves d’America del roge flamejant e, fin finala, a de castanhièrs que viravan ara del verd clar al burèl.

136

Tot aqueste boscal desgotava tan pus que se pòt dels en-lavacis ara de tombar a tengut, e daissava percebre, tot aitan de contunh, lo resposcadís leugièr del regolar de las pluejadas.

Tres jorns a de reng s’esperlonguèt aquesta aigassada sens que res de particular non venguèsse rómper aqueste episòdi banhat que pareissèt sens cap e que, fin finala, balhava la lan-guinha a totes, tan fasiá l’ambient triste e la vida mornarosa.

Al mièg del quatren jorn, las raissas venguèron per s’ar-rarir, puèi decessèron a de bon per far plaça a un cèl clar e solelhós que rescaufèt un pauc l’atmosfèra embeurada de frescor mostosa.

Cap de messatge èra pas vengut destorbar lo dispositiu en provenir dels comandòs postats devèrs oèst, e la jornada s’acabèt dins l’acompliment dels agiments rotinièrs e de l’anar fastigós.

L’endeman, tre lo matinòt, lo solelh dardegèt los sieus raisses en far trelusir lo som dels tèrmes al començar, puèi en venir envadir las pendas, en tot porgir una calor benvenguda mesa a profièch per tal de far s’assecar fardas e telas assadoladas de trempas, mas res de nòu venguèt pas trebolar las usanças de cada jorn.

Èrem totes, e ieu primièr, per nos demandar se la causida facha èra de las bravas, e se nos èrem pas enganats de tòca en venir aicí per tal d’i entrapelar los nordeses.

Ambe lo Delborg, cap, o sabetz, de « Margarida », èrem a dobtar e a trantalhar per quant a saber l’anar de segre, e èrem a explorar ensems las environas del nòstre pòste de gaita, quand aquel d’aquí daissèt escapar un crit sord que, dins d’abòrd, m’e-mocionèt un pauc de vertat.

Mas i aviá pas de qué, fin finala, ne trapar lo tremolar, que lo Cristòl veniá solament de descobrir una mostruosa pujada de camparòls, un butal gròs de centenats de bolets sagnoses, que traucava, en ne pallevar lo mantèl, la capa rossa de las agulhas.

Èra, cal o dire, un espectacle de pivelar per los, e n’èrem, que sabon la requista valor d’aquestes lactaris, los vantats bolets

137

rovilhoses, que d’auguns nomenan tanben « catalans », e que son recercats pels amators totes.

I aviá pas segur que los vilauds per n’èstre espantats de la color verdejanta del capèl e de la tencha de l’iranjat viu en las lamellas e lo pè.

Tre la descobèrta facha, sonèrem qualques òmes de re-paus per tal de ne far culhida granda, fins a poder aital variar l’ordinari un pauc de tròp monotòn.

Segur que çò melhor seriá estat de los far bolhir abans de los engolir, mas evidentament, se podiá pas pensar a causa pa-rièra, que de fuòc n’èra pas question solid e, per fins de los far mens estofadisses, nos entrevèrem de los espicassar menuts, çò que fasiá pas res pèrdre, tot al contre, de la sabor miraudiosa d’aquestas donas de la natura.

Çò foguèt adonc, aquesta sera, un sopar un pauc me-lhorat que trenquèt per un còp la fador jornadièra del manjar, e ne foguèrem totes regaudits en tot empassar aquesta mangisca odorosa e gostosa, una vetz aquesta saborada d’un pauc de pebre e de sal.

Puèi, la nuèch lèu venguda, tornèt lo ritual costumièr de las gardas e del dormir alternats per nosautres totes, dins l’es-pèra, desempuèi una estona ja longa de tròp, de l’indici que nos balhariá escasença de passar a l’accion.

L’endeman de matin venguèt sens cap d’eveniment de notar, nimai que los camaradas plaçats sus l’amirador, distanciat cap a l’oèst de nosautres d’unes cinc cents mètres, nos man-dèssen de senhal qual que siá, e mentre que lo Butletin matutin de la basa nos apreniá pas quicòm de novèl.

En tot inspectar un pauc las environas a la sordina devèrs lo cròs de la val, lo Delborg e ieu tombèrem encara sus de gre-lhadas bèlas de rovilhoses, e ne faguèrem far un còp de mai amassada, jos la proteccion de gachas, per tal de ne metre a secar una part al plen solelh del començar de la miègjornada.

Puèi, totes nos tornèrem apostar als entorns del nòstre a-gachon, totjorn dins l’espèra, e, alavetz que las onze s’apres-savan, s’endevenèt subran sus la nòstra esquèrra, al nivèl del

138

penjal que s’i situava lo ponch d’agach dels Comandòs « Viu-leta » e « Primadèla », una fusilhada enrabiada.

De petejaments a centenats, en provenir d’ailà, fasián un tarrabastal d’infèrn dins la comba estrecha, e lo bruch se’n tro-bava esperlongat e multiplicat en se repercutir sus las parets d’a-questa.

Èrem totes en fintanèla e a puntejar las armas cap als parçans ont s’i veniá d’ocúrrer un tant inatendut eveniment, e sabiái pas de qué pensar d’aqueste, tengut compte del fach qu’a-veniá sens que la procedura prevista foguèsse observada, brèu, tot aquò me desquietava fòrça.

Mas i aviá pas fin finala d’esitar, nimai de cercar lo nas darrièr l’aurelha, los dos comandòs amics èran estats suspreses al complet en veire arribar los porcasses, que non pas en venir pel fons de la gòrja, mas al contra en segre aquesta de mièg-travèrs.

Astre que las consinhas sián estadas aplicadas, en totjorn botar de vigias dins de direccions divèrsas per en cas, se que non seriá estat benlèu costejar la catastròfa.

La petega seguissiá totjorn de s’ausir aitant espessa mas, çò semblava, en se mudar adara devèrs lo fons de l’angost, que la curada n’èra emplenada de ressons espantants totjorn pus per de bas.

E es a-s-aqueste moment que lo Pojadon recebèt enfin una comunicacion tant esperada del Pèire Lacòsta cap, coma o sabetz plan, del Comandò « Sèrra » e qu’èra aital concebuda : « De Primadèla, de Primadèla – Ardada mejana de cabròls – 5 – 4 – 4 – nòrd-èst – Disi plan – 5 – 4 – 4 – nòrd-èst ».

Aquò afortissiá adonc plan l’impression que balhava la direccion presa pel rebat del canardatge que, d’abòrd, èra per demesir ara clarament.

La vermina, tot aitan suspresa coma l’èran estats segur los òmes nòstres, s’amodava de far çò qu’es usual per escasença parièra, valent a dire que temptava de s’espaçar al pus lèu en causir al segur de davalar a la lèsta cap al riu e que non pas de pujar la còsta.

139

Çò foguèt alara, pels comandòs « Margarida » e « Bla-vet », ieu en tèsta, un brandebàs grand e, après d’aver daissat lo Ginestet sus plaça, de garda sus las nòstras endarrièras, totes cinc devalèrem a la buta buta, mas en far al mai silenci e en nos escondre al melhor detràs las bartas del penjal.

Faguèri gratar camin, que non pas a la verticala del nòs-tre pòste d’observacion, mas segur de cantèl, pr’amor de plan desavançar aquesta equipa de tessons que, segon lo messatge, èra en nombre de sièis a uèit e s’enançava al cròs del vabre, cap amont.

Dins una penda coma aquesta, entrepachada per de pèiras brandejantas e de brancatges de totas menas, ai pas mestièr de vos dire, car amic, que s’avançar subtament, a l’amagat e sens far de bruch de tròp, reclama una experiéncia e un exerciment que son pas dels pichons.

En arribar al prèp de la ribieira, e a malgrat d’aver son-cament facha descenduda, èrem adonc totes un bocin susents e desalenats, mas i aviá pas solid de soscar a far pausa, qu’èra de preissa de se posicionar.

E d’o far al pus a la lèsta que las autras escobilhas ana-van lèu, sens cap de dobte, ponchejar lo morre dil relarg e que lor caliá far recepcion de las polidas, en essajar de n’anientar lo mai que se poguèsse apercebre.

Lo fons de l’angost, que s’i desbauçava Rieugrumant a bruch grand, èra pas qu’un amolonament caotic de ròcas bru-nèlas gròssas que s’i entremesclavan de brostièrs pauc espesses e magrinèls en capitar de frotjar a pro pena dins aquesta encre-nada prigonda e escura.

Sens aver mestièr de nos concertar, prenguèrem totes pòste a l’endarrièr de peirassas semenadas a bodre sus la riba d’esquèrra, en tot préner de mira las roquièras d’aval.

Aprestèri, per çò de ieu, par cas que se n’ameritariá l’u-sança, lo mieu LMSS, mentre que lo Delborg ne fasiá pariva-ment e que los tres autres apreparavan a posita de cargadors de recambi, en tot anticipar aital la necièra de tiralhadas longas dels lors pistolets-mitrelhaires.

140

Puèi subrevenguèt l’espèra ansiosa, dins un silenci tornat gaireben total desempuèi qu’avián decessats los tirs amontnaut.

Una patz ça que la menaçosa e que ne veniá pas trebolar la suausetat que lo roncament sens relambi del gaudre al fons de la val.

Calguèt pas pr’aquò atendre bèla pausa abans que se manifestèssen los primièrs indicis de la venguda enemiga, que los brancatges dels bartasses se bolegavan ailà luènh de biais pro significatiu.

Pasmens, demoràvem totes cinc sens cap de reaccion, en espeitar lo moment que lo tropèl asirat s’i desvelariá a de bon e que se’n poiriá far cibla segurament.

Mas s’auriá dich qu’aquesta porcalha se mesfisava de quicòm, en pas far irrupcion subta, mas en s’engulhar dapasset e a l’escondut dementre los brancams e las ròcas.

Aquò perdurèt detz bravas minutas e començaviái de me despacientar e tanben de dobtar de las lors vistas, en trantalhar tocant a la necessitat de mandar un messatge als dos comandòs d’aval, per fins que s’aprestèssen a enfrentar un reflús de la tro-pa maldicha.

Mas, pro lèu, aguèri pus d’esitar, que los nordeses, sens dobte rasserenats per la manca d’oposicion al cors de la lor fugi-da cap amont, se desmasquèron subran.

Sorgiguèron ensems ailà de las ròcas, espaçats de no-sautres per quicòm coma cinquanta mètres, en bombir de blòts a blòts a la corruda e se’n denombrèt sièis de segur.

A cò nòstre, èra totjorn l’esperada silenciosa, que nos ca-liá demorar estadisses fins que s’aprèssen als trenta mètres al mens.

Ara per ara, fasián pausa detràs un molon de barena e, totes, aviam lo det sus la destenda, segurs desenant que l’estona èra prèpa qu’i anavan sorgir davant los uèlhs nòstres.

E d’efièch, l’instant d’aprèp, ressautèron totes sièis, gai-reben a l’encòp, de l’endarrièra del lor abric, e çò foguèt alara pels nòstres quatre companhs provesits d’armas automaticas un desbondatge complet de rafalas que ne tombèt tres sulpic.

141

La comba, tornar, rebombissiá d’aqueste fum d’esclapis-sals, al qual respondèron pro lèu, en fàcia, los tirs dels qu’avián pogut escapar a la primièra ronflada.

Los tres nordeses salves s’èran amagats entre dos rocals apiejats sus l’embàs del penjal de la gòrja e, d’aquí estants, man-davan de fusilhadas devèrs nosautres, mas sens cap poder visar coma cal, tant i a que las lors balas se perdián un pauc d’en per-tot sens ges far de degalhs.

Regnava, dil cròs de la clusa, un baralh demencial, des-multiplicat qu’èra per la rebombida dels esclats sus las parets del golet.

En veire la situacion, faguèri signe al Delborg qu’èra vengut lo moment per nosautres dos de dintrar en accion e, quasi de la meteissa passa, mandèrem sul muralhet rocós que s’i apie-javan los enemics dos missils explosius qu’i produsiguèron a la seguida doas petarradas magèras.

Las enfonsadas del pertús ne foguèron emplenadas d’una bombadissa espantanta, remandada que foguèt mantunes còps per las ancas ressarradas de l’angostièra.

Puèi, i aguèt pas pus de tirs de provenir d’en fàcia, e pro lèu decessèrem nosautres tanben de far fuòc, mentre que s’esta-blissiá dins la clusa un silenci del semblar sinistre.

Al cap de detz minutas de calama, en tot préner de pre-caucions de las bèlas, nos acerquèrem ambe lo Pojadon del re-dent rocós que s’i èran a l’endarrièr aparats los nordeses.

En nos apressar de l’endrech e d’i mandar d’agaches al pus prudents, poguèrem pas apercebre que tres còrses desgalhats e sens pus cap de vida.

De nos encaminar pus aval, dementre las amolonadas de peirassas, encontrèrem tanplan sonque tres cadavres ajaçats pel sòl, trasforats qu’èran estats pels projectils dels nòstres pistolets- mitralhaires.

Tant i a que tornèri amassar lo monde, fins que reco-brèssen las armas dels milicians e las lors municions, atal coma èra de consinha formala per escasença tala.

142

L’après-miègjorn s’èra ja, sus aquestas entremièjas, d’un brave pro entamenat, e nos caliá ara tornar montar lo penjal per tal de rejónher lo nòstre recapte e d’i far lo ponch.

La pujada foguèt penosa, que se nos èrem passablament aleugerits de las nòstras municions, aviam de carrejar per contre las cartochas e las armas presas als nordeses tuats.

Aquestas d’aicí èran totas del meteis modèl fins a uèi inconegut, al calibre de 7,62. De fusilhs de luneta a vision in-fraroge e que devián èstre d’una eficacitat redobtabla, foguèssen emplegadas per de tiraires a l’afust a distància de dos cents mè-tres e pus, emai de nuèch.

Caldriá descobrir un escondilh segur, per tal d’i pausar per un temps aqueste armament qu’interessariá fòrça, segur, lo comandament de la basa, mas que se podiá pas soscar per no-sautres de lo rebalar pel moment.

Quand pervenguèrem a la nòstra tòca, lo Ginestet nos aculhiguèt, acompanhat qu’èra d’un partisan del Comandò « Pri-madèla », mandat per ligason pel Pèire Lacòsta, fins a nos balhar d’informacions tocant al lor pròpri agafal avengut d’aperabans.

Aqueste d’aicí nos diguèt qu’avián passat de prèp, aval, del fracàs, mas una mena de miracle aviá permes als partisans de gaita devèrs oèst de destriar de luènh l’arribada ostila e d’anar prevenir d’escondons lo gròs dels dos comandòs amics, per tal de botar d’en pè subtament un comitat d’acuèlh, en tot defugir atal d’un pecic, solid, de damatges grèus.

Nos assabentèt tanplan que capitèron del lor costat d’a-nientar un milician, mas que n’avián desnombrats clarament set autres que s’enfugissián en davalar a la tabusta lo pendís.

Valent a dire que n’i aviá un que s’èra abalit de talhar camin salve e segur, probable, e qu’anava pas mancar, aqueste, de balhar alarmament ailà, en tot indicar los parçans precises ont i èra avenguda l’embuscada patida.

Caliá adonc de preissa préner las escampetas e s’anar far veire endacòm mai per prudéncia, que los autres salopasses ana-van de segur mandar de monde per tal d’ensajar de nos i clavar.

143

Donèri a l’òme de ligason l’entressenha qu’anavan totes dos, « Margarida » e « Blavet », far lèu acamp aval amb los de «Viuleta » e « Primadèla », e lo partisan s’enanèt sulpic devèrs los sieus provesit d’aqueste assabentament.

Dil mieu sicap, m’èri ja facha una idèa precisa de la nòs-tra manòbra venenta, que consistissiá en nos mudar pro viste de-vèrs lo conflent de Rieugrumant ambe Linhana fins a i pausar trapèla, que los nordeses i anavan solidament temptar de passar per tal de nos préner de revèrs.

Donèri còp sèc lo senhal de l’assemblament e, de préner la tèste ambe « Blavet », nos adralhèrem cap a nòrd-oèst, dins l’amira de far joncha abans la nuèch ambe la rèsta del Gro-pament « Poligone 3 ».

La sornura envasissiá ja los fonses, mentre que los tra-vèrses d’ubac demoravan encara treslusents, dins las lors nautas

parts, de las esmiraglantas colors autonencas. » Aital s’esperlongava adonc, de biais esterlucant, lo relat

de las peripecias viscudas, dil sieu avenidor d’espaurugar, pel pseudo Loís Delfraisse, e lo Lucian Delpeirat n’èra de longa sa-sit d’estabosiment.

O èra tant a l’ausir, de la boca del paure Ronan Le Guerch, dels episòdis d’aquesta rebufelanta epopèa del futur sieu, coma de tornar legir la restitucion que ne fasiá cada còp fins a fornir un rebat escrupulós d’aquestes contes quimerics que s’aurián pogut ameritar d’èstre sens dobte escaissats la pi-chona viviseccion d’una guèrra de liberacion imaginària mas fòrça atròça.

En tot n’èstre bravament pivelat, èra pasmens soventes còps tanplan sasit d’orror per d’unas demest las peripecias qu’i aviá e que ne jalonavan lo cors.

I soscava desempuèi un brieu e ne parlava ambe la Vi-veta e lo Jòrdi als quals fasiá, a dicha que tombavan, la lectura en francés dels desvolopaments novèls, tant i a que los dos in-fortunats ne demoravan del tot atupits e desmoralizats.

144

Fin finala, foguèt arrestat entre eles que los dos primièrs volums ja acabats prendrián plaça dins una tièra que se con-venguèron de nomenar : « Negras trevanças » e ont vendriá sens dobte s’apondre, un jorn, un tresen tòm, se tot contunhava atal.

Lo Delpeirat n’èra aquí de las sieunas reflexions quand li pervenguèt una corta carta del professor Raimond Bonafont que li descriviá, en se desencusar a l’encòp per las demòras, lo su-plici vertadièr que li avián fach patir a l’espital al cors d’exa-mens qu’avián, de subrepés, servit a pas de res.

L’universitari se teniá del tot mut, aquò estent, al sub-jècte del Sénher Bòsc, valent a dire qu’aqueste s’èra pas brica encara manifestat, atal coma b’èra de crenhe, e aquò suspreniá pas gaire lo cercaire que, d’abòrd, s’èra pas jamai illusionat sul sicut, assabentat qu’èra de la mentalitat que regna dil monde de l’edicion.

Mas lo Delpeirat deviá apréner pauc aprèp qu’al temps que l’obligant professor Bonafont l’i ensajava de jónher a pre-paus de l’obratge entitolat « Los marrits sòmis », l’interessat se trachava d’un quicomet plan pus important per el e de mai afo-gar segur.

En Bòsc fasiá editar un dels sieus romans per l’ostal que n’èra lo responsable de las publicacions e en se far conferir, per lo demai, pauc aprèp, tocant a-s-aqueste obratge, un pretz literari al cors d’un festenal d’estiu consagrat a la cultura d’òc.

Quand lo Lucian anoncièt la causa a la Viveta e al Jòrdi, aquestes ne demorèron palficats e sens votz, mas aquel d’aquí lor diguèt, en se rire, qu’aqueste òme, caliá l’avoar, aviá a-s-a-questa pontonnada d’autras crabas de mólzer e fòrça pus d’in-teressar, que se sap plan desempuèi bèla pausa : « Quia caritas ordinata incipit a se ipsa ».

________________________

145

Capítol 6

L’espavent pren lei al nòrd

□

Lo Delpeirat, aquò estent, èra gaireben coma l’aucèl de l’aire, que sabiá pas de qué pensar de tot aquò, mas aviá pas-mens lo son èime.

D’abòrd que, dins una precedenta correspondància, l’es-timat professor Bonafont li balhava a l’encòp un semblant im-plicit de responsa e una endrechièra de préner.

Segur que dils prepauses de l’eminent universitari pas res fasiá pus allusion al Sénher Bòsc, mas nòstre òme i aviá rele-vada aquesta formula plan evocatritz :

" (…) Dins la crisi actuala de la lectura e de l’edicion que per l’occitan pren un biais de catastròfa ( ne siáu lo primièr a ne patir ) la difusion libre me pareis fòrça dificila ( lei tres editors regulars de pròsa d’òc son ara arrestats ). Per contra, la solucion de l’on line es de conselhar (…) ".

Aquesta apreciacion de l’egrègi professor èra al còp segur una convidacion a pas ges noirir d’espèrs demasiats del costat del sieu amic grand e un incit a se virar devèrs una autra fòrma, mens decebeira, de publicacion.

Lo Lucian o aviá del tot encapat desempuèi bèl brieu e s’aviá desenant tornejat a de bon cap a de solucions autras, de-mest lasqualas, evidentament, se trobava d’en primièr l’encastre d’independéncia fotral qu’autrejava lo WWW.

146

A l’epòca, aviá facha responsa a l’amable Raimond Bo-nafont en li dire sonque çò que seguís :

" (…) Per quant a la difusion, èri d’avança convençut que la Tela èra lo vector lo mai convenent, al mens s’agissent de l’escur escrivalhon que soi, e seriá pas qu’a rason de la libertat que porgís aqueste espaci fàcia a la dictatura editoriala.

" Mas es de plànher qu’un autor de las vòstras enverga-dura e autoritat siá enfrentat a de dificultats per tal de se far es-tampar, es del tot lagremable (…) ".

Lo Delpeirat n’èra a soscar a de desnosadors dins aqueste domèni quand venguèt fantasiá al nòstre Ronan, illuminat rapor-taire d’un impensable avenidor, de tornar préner lo sieu raconte aquí que l’aviá daissat lo còp d’abans.

« Atal coma previst, nos entrevèrem, " Blavet " e " Mar-garida ", de jónher al pus lèu " Primadèla " e " Viuleta " al ras del promontòri qu’aquestes dos darrièrs i èran demorats postats dementre tota aquesta pebrinada ambe los nordeses.

Quand faguèrem amassada, èra pas de sòbras qu’una granda ora de jorn de metre a profièch per tal de tocar al ajus-tador de Linhana e de Rieugrumant coma ba èra estat decidit, e que las nòstras formacions, assinhadas desenant tornar jol lor nom vertadièr, i devián far acamp.

L’avançada se faguèt devèrs nòrd-oèst, ieu en tèsta ambe lo mieu Comandò « Vernhòla », seguits qu’èrem per l’amic Cristòl Delborg e son Comandò « Mauvesin », mentre que nos fasián cortègi a distància ordinària los Comandòs « Sèrra » del camarada Pèire Lacòsta e lo quatren, « Delmas », bailejat pel jo-ve Romièg Lacava.

Al temps de l’arribada, après un percors sens cap d’au-vari, la nuèch èra pas luènh de càser, mas las lusors bastantas nos autregèron facultat de desvistar l’espectacle remirable que formava aqueste conflent dels bèls.

Coneissètz segur l’endrech, car Lucian, mas per cas que non siá pas d’escasença, imaginatz aquesta forcada magèra, en-traucada dins las parets dels monts, e que s’acabava al davant dels nòstres agachs en un mostruós cornièr que s’embalçava dins

147

aqueste pè de pola gigant, en tot se morir a rocals d’aplomb e de daunejar lo jonhent de las doas ribièiras.

Mas, atal coma sovent èra estat d’encontrar, l’ora èra pas al remirar del païsatge, foguèsse grandaràs, e nos calguèt d’aviat préner de disposicions per la nuèch, ara de s’acercar a de bon, e l’afar nos causèt de problèmas.

D’efièch, èra pus temps de cercar de recaptes encrosats, fins a s’aparar de las frescors rosalencas, e i aguèt de s’acon-tentar dels paures abrics que porgissián los qualques tresplombs rocoses de las acercas.

Es atal que « Vernhòla » e « Mauvesin » se placèron al penjal nòrd d’aqueste promontòri gaireben desbauç, mentre que « Sèrra » e « Delmas » se postèron al sud d’aquel d’aquí, es-paçats dels primièrs per quicòm coma tres cents mètres.

E ara comencèt lo ritual mantunes còps contat de la dis-tribucion de las gardas, del sopar lèu expediat ambe las sem-piternalas e tristas mangiscas.

Los qu’èran pas de primièra velha s’enfonilhèron lèu fach dins la lor saca de colcatge, en sonhosament rebatre la capucha d’aquesta sus la tèsta, per tal d’estalviar los rosals totjorn de cránher, a malgrat la preséncia del berret encerat de las colors verdas e mauras mescladas.

Mentretemps, los òmes de garda s’èran postats al lor luòc d’espèra, sonque parats de las fredors nocturnas per la lor tela de tenda, agrovats dil lor trauc e lèu engrepesits d’immobilitat tor-rada.

Mas, al matin, lo païsatge èra desconeissable al complet, que, dementre la nuèch, s’endevenèt albierada, e las ancas de las doas valadas s’avián recobertas d’un gibre espés e esbleugissent, en daissar pas de part e autra de l’arèsta davalanta del forcat e tot al fons, que las regas sornas, sinuosas e del semblar sinistre formadas per las aigas.

Tre lo jorn plen establit, calguèt s’entrevar de trobar a tot pèrdre, dins aquesta natura vestida a miliards de cristals de gla-ça, d’embalçaments bastants fins a caupre e sostar de las rigors autonencas l’ensem del Poligone 3.

148

Que, se lo temps se voliá manténer atal, se podiá assistir a-s-aquestas altituds, de s’escalonar entre uèit cents e nòu cents mètres, o sabètz, a de demesiments de temperatura que podián èstre dels non negligibles.

E, lo demai de l’efectiu de préner susvelhança cadun al sieu pòste, nos botèrem, lo Delborg e ieu, en cèrca d’un recapta-dor convenent dins las environas, çò que foguèt ges un afar pla-nièr.

Al cap d’una brava mièja-ora, de furgar aicí e ailà, de montar e de davalar, finiguèrem que descobriguèrem una paubra cauneta, pas bèla de sòbras, mas que pasmens èra de cabença e de prigondor bastantas per balhar recès e aparar de las dessasons gròssas los uèit òmes qu’i aviá d’i far ajaçar, donat que se trobavan sempre de garda, segur, quatre partisans.

Lo sol encagament èra que la tuta aquesta se plaçava trenta bons mètres pus en debàs de las nòstras posicions pri-mièras e que caliá adonc modificar lo dispositiu per tal de se portar al sieu nivèl, a la broa d’un penjal pro pendís que senho-rejava l’ajustador.

En tornar donar d’òrdres per la dicha manòbra, nos aper-cebèrem que lo solelh aviá mentretant trespassat las crèstas dels monts, en tot far treslusir, suls travèrses d’ubac, los cristals de gelibre d’una infinitat de flamas rossèlas, abans de los far lèu se fondre, mentre que las parets d’adrech èran totjorn e demorarián calhadas dins la lor frejosa blancor blavenca.

Lo contraste i èra sasissent e espectaclós, mas aguèrem gaire léser de ne far remiracion, qu’èra adonc necite ara d’operar movament sus aqueste terren de la penda regda e resquilhanta.

Un còp tot aquò complit e los pòstes de gaita adobats dils lors airals novèls, decidiguèri de far acamp ambe los tres autres caps de comandò, que la situacion reclamava reflexion comuna, estent que lo temps riscava plan de se poirir lèu, ambe l’arribada bensai de la nèu.

Faguèri observar qu’una eventualitat tala èra mai que probabla a rason de l’epòca e qu’aquò anava menar de modifi-cacions grandas dil nòstre anar e de mantunes caires solid.

149

Dins aquestas condicions, assabentèri los mieus collègas qu’aviái dès ara demandat al Pojadon de se botar a l’escota de la cadena d’Estat a talas fins de captar d’informacions sus las pre-visions de temps dins la nòstra encontrada.

Perseguèri en dire que, de segur, una nevada seriá per alentir las temptativas de penetracion nordesas d’un brave pro, mas que d’autre latz nos aniriá pausar de problèmas autres se deviam enfaciar, dins aquestes ranvèrses, de rigors de temps ta-las.

Que s’agissiá de subreviure dins un parièr mitan dese-retat e salvatge e que nos caliá préner, aquí dessús de decisions urgentas.

Dins d’abòrd, çò diguèri, i aviá de se provesir de vestits cauds per tal d’enfaciar un ivèrn que se podiá plan encontrar reguitnós dins aquestas environas.

Emai, causa importanta, levar de parkas blancas indis-pensablas en vista de se fondre dil païsatge per un temps de nèu que mancariá pas de venir e que fariá, siá dich al passatge, las ligasons ambe la basa gaireben impracticablas per cas d’espes-sors importantas.

E puèi, ajustèri, i aviá de tot biais lo problèma de la dota-cion en municions que caliá completar d’aviat aprèp lo tustassal recent e, mai que mai, lo de l’aprovesiment en viures de totas menas, subretot energeticas, per tal de poder afrontar los pe-riòdes longs que las relacions ambe lo Centre de comandament s’i revelarián impossiblas, sens parlar de las batariás e autras aisinas que la renovacion n’èra de besonh …

Per clavar, indiquèri qu’i aviá adonc solid de jónher de preissa lo camp de Las Rocalbas dins aquesta amira e que l’es-casença seriá mesa a profièch per far rendut-compte de las re-sultas de la nòstra accion passada, ansin coma per presentar al comandament d’unes exemplars demest los fusilhs pres als nor-deses, çò que nos estalviariá de mandar un long messatge crip-tat.

Me prepausaviái de passar als detalhs practics de la corsa d’entrepréner, mas que la Basa ne foguèsse consenta, quand ve-

150

gèrem venir lo Pojadon, de s’afanar e de paréisser, aqueste, fòrça atissat.

Nos virèrem alavetz totes quatre devèrs el, l’agach fòrça interrogatiu, e l’Andrieu diguèt que la meteò fasiá prevision d’un temps de mai en mai fred pels tres jorns venents, ambe de torradas d’aténher en altitud duscals uèit grads emai detz benlèu en dejós del zerò, mas qu’aprèp èra atenduda una virada de vent del nòrd al nòrd-èst amb un flús perturbat e de nevejadas al dessús de cinc cents mètres.

Lo mercegèri per totas aquestas entressenhas, en tot me dire que valiá benlèu pas la pena de s’abrivar de tant a sola fin de nos comunicar lo contengut del butletin, mas alavetz lo Po-jadon apondèt qu’auriá pas destorbat lo monde per sonque lor portar aquestas indicas, mas qu’i aviá quicòm mai e, aparen-tament, pus d’afiscar.

E nos assabentèt alara qu’en tot escotar aprèp un bocin las informacions, lo parlaire aviá fach estat de numerosas atacas terroristas avengudas la velha en debuta de matinada dins man-tunas regions del nòrd, en tot apondre que la Milícia e la fòrças de l’Armada èran estadas mesas en alèrta maximala, mas lo tot sens balhar de detalhs mai sus la natura precisa d’aquestas ac-cions.

Mentretan, lo Pojadon me daissava pas del sieu regard, dil qual legissiái l’estonament lo pus fons, partejat al rèsta pels tres caps de comandò que n’èran demorats muts de suspresa e me fixavan, eles tanben, de biais incredul.

Èri, cal o dire, un pauc embarrassat, puèi qu’o sabetz, car Lucian, foguèri mes al fial del principi d’una tala mena d’atacas per Mostèla al temps del nòstre darrièr sejorn a Las Rocalbas, mas en escambi de la promessa d’una plenièra discrecion.

Faguèri pas de l’ase e ajustèri soncament que sabiái que s’apreparava quicòm de novèl sul plan tactic, mas que dispau-saviái pas de precisions autras sul contengut d’aqueste muda-ment d’alhors enrodejat del secrèt lo pus complèt fins a uèi.

Ajustèri que ne poiriam benlèu apréner un pauc mai al temps del nòstre passatge al Centre operacional, que ne caliá ara

151

precisar las modalitats practicas, e, sus aquestas, lo Pojadon s’e-nanèt.

Contunhèri adonc en afortir qu’una escorruda tala, dins de parçans gelibrats e benlèu entrapelats par de còlas nordesas, anava pas èstre, se’n caliá pas que d’un quite pecic, una estona de plaser e que me semblava de bon far de m’i apegar ambe lo mieu Comandò « Vernhòla ».

Precisèri que, dins l’amira seguida, i auriá per nosautres de daissar sus plaça los nòstres arnescaments totes, per tal de poder cargar las sacas d’avitalhament que prendriam a la Basa.

I auriá adonc de menar sonque lo minimòm indispen-sable, valent a dire dos pistolets-mitralhaires e lo pòste radiò, emai segur un demest los fusilhs nordeses, mentre que des-quitariái lo mieu LMSS sus plaça.

Anoncièri al Pèire Lacòsta, cap, o sabetz plan, del Co-mandò « Sèrra », qu’en la sia qualitat de pus ancian capmèstre aprèp ieu, es el qu’auriá la carga d’assegurar l’interim a la tèsta del Gropament « Poligone 3 » dementre la mia abséncia.

Demorava de prevenir lo Centre de comandament de la nòstra intencion de venguda, e caliá pas trigar per o far, que se sabon pas jamai las empachas que s’i podián encontrar a cò d’el per cas.

M’adralhèri adonc sulpic al ras del Ginestet e del Poja-don e, aprèp d’aver charrat un pauc tocant al biais d’operar, nos trobèrem lèu del meteis dire.

Tengut compte de la preissa, tombèrem d’efièch de con-sent sus l’opcion d’un messatge en clar, mas a paraulas del sens embolhat, en emplegar unas formulas ja d’usança costumièra e en tot defugir atal las demòras qu’implicava segur lo codatge.

L’Andrieu se placèt alavetz sus la frequéncia d’urgéncia de « Poligone 3 » e, aprèp d’aver constatat que la canal èra liura, mandèt dos còps a de reng l’indicatiu d’alèrta del nòstre Gro-pament qu’èra desenant, vos’n rebrembatz solid : « La mameta m’a lèu levat del semenat ».

152

E enoncièt en seguida, en repetir aquò tanben : « Enveja grandament Vernhòla far visita a Mostèla doman al ser se n’es d’acòrdi. Acabat ».

Demorerèm apuèi a l’escota, mas aguèrem pas gaire d’esperar de temps, que detz minutas s’èran a pro pena agotadas quand recebèrem, precedida del nòstre indicatiu d’alèrta, la res-ponsa seguenta dos còps emesa : « Mostèla d’acòrdi – Cerièra verda – Lauseta – Acabat ».

Lo cap del Sector IV, b’avetz compres, nos balhava atal, aprèp la sieuna acceptacion, los mots-senhals seguits de la con-vencion significant qu’i auriá de plaçar un mocador de còl de reconeissança de la color verda al braç d’esquèrra.

Dins aquestas condicions, una fes lo pòste atudat fins a esparnhar las batariàs, foguèt arrestat entre nosautres tres que caldriá se n’anar l’endeman, tre lo jorn vengut, non pas segur per encausa en se de la distància, mas per far cas encara e totjorn de la prudéncia qu’i aviá d’observar dins un mitan que las mar-ridas equipas nordesas s’i podián èstre mesas a l’espera.

Un còp tot mes al ponch e los detalhs plan coneguts de totes, me semblèt que lo Pojadon fasiá un pauc lo morre, emai se non disiá pas res, m’apareissiá un bricon reguèrgue.

Al cap d’un moment, i tenèt pus e, lo visatge totjorn aitan tampat, me diguèt d’un biais malgraciós : « Me sembla que los eveniments subtes que son a se debanar al nòrd sián pas estats per tu tan inesperats qu’aquò e qu’apareissiás n’aver aguts, de per abans, la coneissança ».

Cal dire que n’èri un pauc entrepachat d’aqueste afar e, sens esitar, causiguèri de non pas far lo simplàs mas, al contre, de dire vertat tota nusa sus un sicut que ne foguèri pas estat brica mèstre.

Alavetz, de m’adreiçar als dos mieus companhs, diguèri que se l’idèa generala d’una accion al nòrd m’èra estada pre-sentada per Mostèla lo còp d’abans, aquò èra jos la condicion formala de ne comunicar l’informacion a pas degun que siá e qu’ignoraviái del tot las modalitats que poiriá préner una accion tala.

153

Un còp aquò dich, lo Pojadon insistiguèt pas mai, sens parlar del remirable Ginestet que servava en totas circonstàncias la sieuna suausa e digna actitud, a despièch de las responsa-bilitats grandas e de la part majora presa per el dil passat, o sa-betz plan Lucian, dil bailejament e l’organizacion de las fòrças armadas de la Resisténcia.

I aguèt pas adonc de seguidas a-s-aquesta debuta d’in-comprenénça, e l’ambient se’n trobèt pas de res destorbat quand se trachèt de metre en practica los preparatius de la nòstra ex-pedicion de l’endeman, tot al contre.

Per çò de ieu, i aviá quicòm que me tafurava fòrça e qu’èra lo del fusilh de luneta nordés que n’èri a trasportar un exemplari devèrs Las Rocalbas, mas que me deviá téner plaça d’arma individuala dementre lo trajècte, atal coma se sap.

Mercés l’ajuda del Pèire Lacòsta qu’aviá aguda esca-sença de se familiarizar amb un daquòs d’aqueste mena al cors de la sieuna formacion, espepissèrem l’aisina per tal de ne pe-netrar las capacitats, e anèrem de suspresa a suspresa.

Levada la possibilitat de visar de nuèch amb l’ajuda del dispositiu d’infraroge que n’aviam ja aguda escasença de ne ve-rificar la velha al ser l’eficacitat en i botar l’uèlh, semblava dotada d’un sistèma de ponchatge coordonat sus l’objectiu cau-sit.

Es atal que nos foguèt possible de constatar una causa fins a uèi incresibla e que semblava èstre un procediment d’auça automatica de meteis temps que se fasiá la mesa al ponch de l’imatge en virar la moleta de l’engenh.

N’èrem totes dos esbalausits en tot esperar de ne poder verificar la realitat al cors d’un ensag de tir a distància de quatre cents mètres al mens.

Mas, malastrosament, èra causa impossibla, compte ten-gut de la necessitat de pas ges manifestar d’indici de preséncia dil ròdol, e n’èrem, cal o dire, un pauc frustrats.

Tot parièr, ensagèri de visar d’unas brancas de sapinièras alunhadas de nosautres d’un quicòm coma cinc cents mètres, e aguèri la suspresa de far venir dil visor de la luneta aprèp va-

154

riament de focala, plan vesedoiras, del tot netas e del maurèl lusent, de pinhòls de las ruscas subrepausadas, e que me sem-blavan a tòca tocant.

En pausar lo reticul de l’optica sus aquestas fruchas que donavan lo semblar, adonc, d’èstre prèpas al pus de ieu, èri des-concertat en me pensar que lo tir i podiá saique èstre menat de còp segur.

Mas aquí s’aturèt l’exercici e calguèt plan s’acontentar d’aquestas aproximacions, tant i aviá de se mostrar discrèt dins aquestes parçans totjorn suspèctes de recelar de preséncias ene-migas.

La nuèch, atal coma la precedenta, foguèt pas cap trebo-lada d’auvaris de qualque mena que siá e nos entrobèrem, l’en-deman de matin, a mand de préner camin totes tres devèrs lo Centre de Las Rocalbas.

Quand se levèt lo jorn, la natura èra de plen engibrada e balhava un espectacle enregdesit e blancàs de sencèr qu’adusiá un sentit estranh de soletat e de salvatjariá.

Tot semblava calhat e ostil dins aqueste ranvèrs de las pendas regdas e de la vegetacion ara vestida d’un mantèl farinèl que revertava un susari sinistre.

A pro pena se las fuèlhas rosseladas dels castanhs e dels casses, rebèlas a la casuda, i metián una nòta un pauc mai cauda a travèrs lo giure, tan la color n’èra assucada pel blancàs mes-trejant e esbleugissent de l’ambient general.

Vertat es qu’èra l’ivèrn ja venent, ambe las sias rigors a non pus, dins aquestes espandis de la reputacion inespitalièra, mas aquò èra pas qu’una comencença, que s’aviá pas encara vist lo mai polit, d’advenir als meses de genièr e de feurièr.

Opinèrem per un percors al semblar del que nos aviá permes de venir, al cors del trajècte d’anar, dins aquesta region salvatja e que consistissiá, vos’n rebrembatz, en seguir los travèrses del Montmajor per tal d’aténher los penjals de la val prigonda de Linhana, en tot defugir aitan que se pòt los fonses e las lors inconegudas de marrida mena.

155

Presentava brica de suspresas de cap als accidents del terren, mas qual sabiá se aquestes putanièrs de nordeses i avián pas d’escasença apreparadas d’embuscadas per tal de nos en-trapelar e, dins d’abòrd carguèrem segur lo mocador verd al braç d’esquèrra.

Se passèron alara las montadas e davaladas conegudas al temps de l’arribada sens que pas res se produsiguèsse d’anormal e anàvem totes tres gaireben adaise, manca la frescor granda que nos conglaçava pro la cara, los dets e los pès.

Mas lèu s’acerquèt la granda descenduda devèrs los an-gosts escurs qu’i corriá Linhana, aquesta ribièira magestuosa que n’ai aguda escasença ja, car Lucian, de vos expausar las beutats.

Sabiam plan qu’aquesta copadura magèra èra tanben d’espleitar per aquestes fotuts nordeses per tal d’ensajar de penetrar los nòstres territòris de las termièras septentrionalas, e èrem totes tres a despèrt fins a dessobtar una preséncia enemiga dins aqueste vaure fotral que la crespina de la nuèch i aviá me-nadas, aitant e pus qu’endacòm mai, de veladas blancassas.

Aquesta natura empeirada per la glacina aviá de semblars inumans e d’espaurugar, tant èra lo rebat d’un monde fèr e ad-versari de tota fòrma de vida.

Sens aver mestièr de nos concertar, aviam d’instinct mar-cada una pausa al moment de cabussar dins aquesta prigondor bèla e que pas res permetiá de n’adevinar las suspresas, per cas desagradablas, que podiá reservar.

A, Lucian ! aquesta enfonsada gròssa dels estreches de Linhana, a l’endrech que ne parli, pas degun ne pòt adevinar las esplendors enfachilhantas se n’i es pas estat un jorn enfrentat, mas segur qu’avetz ja aguda ocasion dil passat de n’experimen-tar las beutats.

Al cap d’un momenton, calguèt ça que la n’entamenar la davalada, çò qu’èra pas causa aisida, tan los penjals n’èran ri-bassuts e limpants.

Èrem a amodar la descenduda d’aquestes travèrses em-blanquits pel gèl, quand nos pervenguèron de ressons que pro-

156

venián del fons de la clusa e que, de subran, retenèron la nòstra atencion.

En plan desvistar lo cròs de l’angost, nos foguèt possible de destriar, tot al prigond, una còla que fasiá de sòrta, en en-cambar las rocassièras, de se traçar camin aval de tota preissa e que los òmes nos apareissián, d’aquí estant, pro minusculs.

Estent que pas degun demest eles portava la marca de re-coneissança convenguda a cò de nosautres, l’aviái verificat mer-cés a una agachada ambe las mieunas gemèlas, e que los uni-fòrmes n’èran del tot desparièrs dels nòstres, venguèrem lèu a la conclusion que s’agissiá d’una escoada enemiga que, çò sem-blava, aviá èime de s’endavalar cap a la sortida dels estreches en tot balhar aparéncia, adonc, d’una precipitacion bèla dil sieu a-nar.

Quand lo grope de gusses s’entrobèt a la nòstra verticala, poguèri pas m’empachar de lo préner dil mieu visor e, quand un demest eles marquèt un temps d’aplant al cors de la sia escor-ruda al cròs de la clusa, acomodèri la luneta fins a aver d’el un imatge net atal coma grossit al pus.

E, tanlèu foguèt lo cas, quichèri sus la coa de destenda en tot veire, l’espaci d’un brivet, aqueste òme èstre tustat en pei-trina plena e de cabussar sulpic al sòl en tot se téner de dolor lo pitral.

N’èri de complet estomagat, de tan que la causa s’èra debanada d’arrèu, mas lo Ginestet e lo Pojadon, qu’avián seguit l’afar, me diguèron que los autres de l’equipa advèrsa s’èran lèu escampats devèrs aval e que, de uèit qu’èran a la debuta, pas que set s’èran esbinhats aprèp lo mieu còp de fuòc.

Sus aquestas entremièjas, miègjorn èra per s’apressar, e fasiá mestièr una estona de pausada per fins de nos descansar e de préner un pauc mangisca.

Decidiguèrem adoncas de non pas cabussar de subte dils fonses de la val, en tot observar çò que s’i poiriá debanar, mas pas res s’endevenèt de nòu e, en tot espinchar los prigonds, s’au-tregèrem una passa planvenguda de repaus, en engolir las avi-talhas costumièras e pauc d’atalentar que formavan desempuèi

157

d’annadas l’ordinari dels nòstres paures dinnars e sopars de resistents.

Passada una brava estona de pausadís, calguèt ça que la tornar préner camin e davalèrem dins la comba constrencha de Linhana, fins a cercar un passatge de gua que nos seriá d’usatge per atraversar las aigas, mas en nos mesfisar al pus dels traca-nards que s’i podián èstre montats.

En tot furgar dil parçan per tal d’i pervenir, nos foguèt segur escasença d’espepissar l’endrech ont s’i deviá èstre demo-rat l’òme que l’aviái tirat.

E, al cap d’una estona, trobèrem plan aqueste, lo pitre sanglantat al plen mitan e tombat mòrt al mièg de las ròcas.

Als sieus costats destosquèrem sens pena un fusilh de luneta, besson del que me n’èri usat fins a lo pertocar.

Çò que faguèt que, pel demai de la corsa, auriái de car-rejar non pas una mas doas armas nordesas e las lors municions, pel plaser grand del comandament, segur, mas pas de res pel mieu contentament personal.

Encontrèrem pauc aprèp un amolonament rocassièr que de sautar de pèira a autra nos donèt léser de passar los rajals de la ribieira.

E caliá desenant s’engolir la pujada de la còsta d’adrech de la val, de longa ara engibrada e geladora, mas l’exercici aguèt quicòm de brave, en nos balhar ocasion de nos escalfar coma cal tan l’escalar foguèt rude al long de l’oreta que durèt.

En tocar al som del penjal, marquèrem un aplant plan necessari per totes e mai que mai pel Ginestet, encara pro freule, mas nos suspreniá totun per la sia resisténcia, quand se pensava a la sieuna recenta nafradura.

Aprofiechèrem la pausa per nos apasturar e beure un còp, en tot desvistar una vetz mai l’espectacle pertocant dels monts que, devèrs sud, davalavan a escalons fotrals.

Ja s’adevinava ailà l’encrenada prigonda pertusada per Ense dins aqueste massiu d’impressionar, mas donat que l’après-miègjorn s’avançava d’un bon pecic, tornèrem préner dralha per tal de ne contornejar las sòrgas en forcar sud-èst un temps.

158

A dicha que perdiam d’altitud, las geladas se fasián mens vesedoiras, manca dils fonses ont la blancor perdurava e èra en-davant per s’i manténer al fial del sant clame de l’ivèrn.

Un còp trespassadas las fonts d’Ense, qu’i poguèrem em-plenar las gordas, virèrem alavetz cap a sud-oèst fins a jónher, aqueste còp, la val de Nautaigala que la rega fonsa n’èra enda-vant de bon observar al luènh.

Èri a m’interrogar tocant a la manca de rescontre d’uni-tats nòstras encargadas, n’èri estat assabentat, d’assegurar la gar-da alunhada de la basa, mas aguèri pas ges de me questionar bèl brieu, qu’un còp entamenadas las baissas de la crèsta que do-menjava la val, subrevenguèt a subit lo crit plan conegut : « Ar-restatz ! ».

Nos aturèrem subran, e sus invit de balhar lo mot de ga-cha, donèrem solid : « Cerièra », al qual foguèt respondut sulpic per : « Verda ».

Alara, nos apressèrem de las brostas d’ont veniá, i aviá pas gaire, d’eissir lo comandament e poguèrem jónher la còla de partisans que nos diguèron èstre parts del Comandò « Delspu-jòls », el-meteis dependent del Gropament « Poligone 4 ».

Aprèp presentacion de las nòstras pròprias designacions, i aguèt un brac escambi de prepauses, que coneissiam pas ges los camaradas ansin rescontrats, mas lo cap d’eles, un nomenat çò diguèt Lavalada, s’estonèt en se risalhar un pauc de l’arma-ment un bocin estranh que n’èri portaire.

Tornèt a un biais pus seriós d’enfaciar las causas quand li diguèri qu’aquestas armas, demest autras recobradas a cò de nordeses tuats gaire i aviá per nosautres, èran per èstre presen-tadas al Comandament de la basa.

E d’ajustar que lo segond fusilh que n’èri cargat èra pas que lo d’un milician que veniái de tombar mercés precisament a l’autra arma presa pauc i aviá als enemics, e que ne podiái acer-tenar aital l’eficacitat redobtabla.

En tot desirar bon astre als nòstres camaradas, tornèrem lèu traçar camin, que la serada èra per s’apressar e longa èra encara la distància de percórrer.

159

Aparats per la preséncia amiga suls nauts, nos foguèt a léser de préner de plen la penda de la val per tal de ne segre puèi lo fons qu’èra segur de melhor passejar que non pas las esquinas embartassadas e rocassudas d’aquesta.

D’abòrd, qu’èra un percors per nosautres tres al pus com-plet conegut e aimat qu’aqueste cròs de valada fach de cascadas innumerablas de las aigas brunèlas que rebombissián a ressauts escumants al demièg de las ròcas esquistosas, e que non pus graniticas ansin coma nos èra estat donat de ne costejar dins la val de Linhana.

En tot caminar a l’entremièg de las rocassièras mauras mescladas a las brostas de boisses e d’agrèus, nos rementàvem las oras d’antan qu’i èrem venguts aicí temptar la trucha al vèr-me mantunas vegadas.

Mas la sornura èra per lèu s’apoderar dels fonses e l’es-cur se fasiá de mai en mai present dins aquestas angostas de la prigondor bèla ont corriá la nòstra ribièira adonc tan trevada a las epòcas de suausetat e comola d’un fum d’aventuras conegu-das al temps de joventut.

Tant i a que nos calguèt afanar un bricon dins l’amira de pervenir al Centre de comandament abans la nuèch completa.

Mentretemps, i aguèt segur de passar, amb escambi dels signes de reconeissança, las doas linhas de defensa qu’enro-dejavan la basa de Las Rocalbas e que ne coneissiam gaireben per de còr los emplaçaments, de tan que mai nos i foguèt mestièr de ne passar los contraròtles autres còps.

En arribar al portal màger de las caunas que s’i escondiá lo sèti operacional del Sector IV e que m’es ja estat balhat parat, car amic, de vos retraire las cafornas me pensi, foguèrem acu-lhits que non pas per un gradat de ligason apostat d’ordinari aquí fins al despartiment dels arribants de totas menas, mas bon e plan per Mostèla en persona que volguèt aital testimoniar de l’importància qu’aviá per el la nòstra visita, e ne foguèrem totes tres pertocats.

Nos menèt sulpic a la cauneta que s’i èran estats d’a-perabans aprestats de lièches de camp per tal de nos autrejar una

160

nuèch de repaus vertadièr plan ameritada, puèi nos daissèt aquí en dire que nos esperava totes a la balma-cantina a espaci d’una ora, fins que poguèssem d’en primièr nos descansar e refrescar un pauc.

Mas, abans de nos daissar, aguèt una espiada plan inter-rogaira de cap als dos fusilhs que n’aviái la carga a l’espatla e, per far cort, li diguèri qu’aquí podiá veire de presas de guèrra, una istòria inesperada que n’auriái de li parlar detalhadament al cors del sopar.

Sus aquestas, anèrem al trefons de las espelugas per un tròç de teleta pus que necessari, al prèp del riu sosterranh, e apuèi nos pausèrem una estona sus las lièchèras, que se’n fasiá mestièr tanben aprèp tan d’oras d’una escorruda alassanta de-mentre sèrras e vaures.

Sul pic de las sièis, atal coma convengut, s’acerquèrem totes tres de la cantina, flacament esclairada per d’ampolas de la consomacion fèbla, e nos i foguèt ocasion adonc de rejónher Mostèla dins un recanton d’aquesta, per un sopar reial qu’èra, aquesta sera, constituit per una ensalada de mongetas, una con-sèrva de ventresca a las lentilhas e, per acabar, un formatge d’ovelhas plan gostós e coladís, lo tot asaigat d’un quart de vin roge plan goleiant.

Un còp lo rebaladís acabat, me pensèri qu’i aviá de far cas de la curiositat de Mostèla per quant al mieu tant e pus cu-riós armament e que li aviá, pauc se’n fasiá, fachas venir las questions las pus grandas.

Çò foguèt plan segur per nosautres escasença polida de li far pintadissa pel menut de las endevenanças conegudas dins la val de Rieugrumant al cors de la nòstra primièra embuscada, en tot li balhar descripcion de las circontàncias precisas que nos i èra estada ocasion de metre en practica la tactica operacionala originala causida pels novèls « Poligone », e lo nòstre cap se’n diguèt fòrça interessat.

Insistiguèt per una conservacion gelosa del demai dels fusilhs agantats al cors de l’agafal e que serián al solid d’es-condre dins un endrech precisament localizat per SPS, per tal de

161

poder èstre recampats dil futur pròche, fins a èstre d’usança pre-ciosa per la Resisténcia.

Mas foguèt al pus captivat en apréner que, pauc aprèp, aviái agut lo parat d’experimentar dil concrèt las capacitats de malfasença d’aquestas armas, en botar a l’accion una demest e-las.

E descriguèri alavetz l’episòdi que m’i èra estat permes de desquilhar sens pena un milician, en soncament metre al ponch l’optica sus l’òme visat puèi posicionar lo crosilhon d’aquesta sul tòrs del gus distanciat de ieu per quicòm coma al mens tres cents mètres.

Lo cap del Sector IV ne foguèt al pus frapat en dire que s’agissiá d’armas de la nocivitat magèra, foguèssen emplegadas per de còlas enemigas a l’agachon, mas que per astre aurián ben-lèu dins l’avenidor mens d’escasenças de far de degalhs parius en cò de nosautres, a rason dels eveniments novèls.

Diguèt qu’anava pasmens segur far als mièlhs per dotar las formacions « Poligone » de poncha, atal coma la nòstra, d’un exemplari de las armas ansin sasidas a cò de l’adversari e que las municions de 7,62 correspondián a de calibres ja utilizats per l’Armada secrèta, mas qu’i aviá ça que la adonc, desempuèi pauc, un element de novetat granda e que podiá èstre deter-minant dins l’anar de liberacion nòstre.

Aquí anava s’acomençar un relat que deviá èstre de l’im-portància subrebèla tocant a la nòstra informacion, mas qu’abans de l’entamenar foguèt precedit, dil prepaus de Mostèla, per d’as-trugaments grands destinats a nosautres tres, plan segur, mas tanben, e de los lor transmetre, als tres autres comandòs del Gro-pament « Poligone 3 », puèi lo cap del Sector s’exprimiguèt a-tal :

" Ara qu’a evoluit l’afar e que son passadas las causas a una fasa activa, m’es balhada possibilitat de vos metre al fial d’un cambiament màger escasut dil nòstre biais d’agir contra l’Estat nordés opressor, virada de comportament que n’aviái pas aguda escasença de l’abordar que de mena fòrça allusiva al prèp del Loís de per abans.

162

" Ba farai pas que dins la mesura tota de las mieunas en-tressenhas, estent pausat, de lanç, que n’ai sonque la coneis-sança indirècta, a rason qu’aquestas accions atànhen a un domè-ni que n’ai pas ges d’i intervenir.

" Aviái adonc solament anonciat al nòstre amic, al temps del darrièr rescontre, que veniá d’èstre instituïda una partison al dintre dels afars militars de l’Armada de liberacion, una entitat estent reservada a las Operacions interioras al País sudenc, fisa-da al Ramon Lascombas, amb sèti desempre al camp fortificat del Puèchpeirós, Centre de comandament del Sector III bailejat pel Joan Labat.

" E per quant a l’autra, tot ben just creada, la de la Ope-racions exterioras, qu’èra presa en man pel Jacme Lasserras que cumulava adonc aquesta foncion ambe la responsabilitat que contunhava d’assumir al nivèl del Comandament general de las accions armadas del FULMINATS.

" La segonda èra vodada, atal coma vos’n dobtatz, a una mission inedita, consistent en portar lo combat parièrament en territòri nordés, dins la dobla amira d’exercir una pression subta e inesperada en plen país colonisator e, d’autre caire, de solatjar en País sudenc lo nòstre dispositiu, sotmes qu’èra desempuèi qualques estonas a de constrentas rigorosas, subretot en partir del moment que s’èra manifestat lo cambiament de mòde ope-ratòri a cò de las tropas de Nòrborg.

" Seriái pas a mand de vos’n dire gaire pus se s’èra pas trobada escasença pel Jacme Lasserras de venir nos far tornada recentament desempuèi lo luòc de comandament que s’èra causit per lasdichas Operacions exterioras e qu’èra, donada la sia situa-cion plan septentrionala, lo novèl camp de regropament del Sec-tor II a Las Ròcas Mauras e ont lo Pèire Delprat, vos ne sabètz pro sul sicut, s’aviá replegat lo son Centre de comandament a-prèp l’afar de Las Selvas Negras.

" Mas desenant soi a mand de vos’n fornir las linhas di-rectritz, per defaut de poder vos donar de detalhs sus l’entre-presa ela-meteissa que n’ai apresa la subrevenguda, atal sens

163

dobte coma vosautres, pas que per l’entremesa de la radiò d’Estat.

" Aquesta operacion granda foguèt, per dire vertat, con-cebuda de longa tòca e madurada dil secrèt de qualques personas soncament.

" I faguèron mestièr de braves e menimoses preparatius per tal, demest autres, de plan reactivar de malhums dormants de simpatisants al nòrd, de trobar d’amagatals segurs a mand de provesir de recaptes als comandòs aprèp lo desencadenament de l’ataca e de los botar al campèstre.

" Aquò necessitèt tanben d’operar d’innumerables mar-catges, de causir d’objectius sonhosament espepissats fins que lo restontiment del lor agarriment foguèsse alara dels melhors.

" Foguèt alavetz establida una tièra de tòcas represen-tativas del poder tiranic nordés e que serián d’assautar en pri-oritat per èstre aitan de simbòls de l’egemonia nordesa.

" Es aital qu’es estada mesa al ponch una primièra lista d’objectius representatius de la dominacion insofribla d’aqueste Estat : pòstes de la Garda Territoriala, bastiments de l’Armada, palaises de Governadors de Districtes, casernaments de la Milí-cia o encara burèus e servicis de Procuraires d’Estat …

" Mas, çò que cal sotalinhar, aquò’s que s’agissiá pas cap d’entamenar una accion de s’inscriure dins la durada, que se perseguissiá sonque la mira de tustar los esperits, de semenar l’esmoguda e l’esglai, mas que s’i poguèsse segur tornar un pauc mai tard, jos aquesta fòrma o una autra, un còp que la vigilància seriá venguda a casuda costat nordés.

" Per far cort, èra question de botar lo nòrd jos pression psicologica e èra pas nimai intencion, en çò del comandament sudenc, d’accions en fòrça a descobèrt, de talas menas que fo-guèssen mesas en perilh, de biais inutil, las vidas de mantunes partisans dins un ambient ostil e desconegut per màger part.

" Aitan mai qu’aquestes salopasses avián remeses en ac-cion los lors drones desempuèi pauc e qu’aquestas trapanèlas,

164

ara clafidas d’electronica, semblavan pas pus las aisinas d’antan soncament vodadas a l’observacion e a la presa de clichats.

" Que podián transmetre endavant d’imatges numerisats d’objectius a la sala d’operacions ont s’i facultava de desencla-var, guidats per laser, de missils dirigits devèrs la tòca e que n’è-ran provesits desenant las ustensilhas en causa.

" Se los engenhs en question èran de paure emplec dins las zònas montanhosas e boscudas que la Resisténcia i aviá esta-blits los sieus quartièrs, èra pas ges meteissa causa dins las es-tendudas liscas e monotònas de las tristas planuras del nòrd.

" S’èran adonc faches consent e acòrd per una èrsa subta d’atemptats simultanèus, bravament e menimosament aprepa-rats, e que la mesa al ponch reclamava mantunas complicitats lo-calas, per tal d’escondre de nuèch als endreches los mai apro-priats per un impacte de l’eficacitat maximala, de cargas subre-bèlas d’explosius iperpotents que serián de metre en accion a mièg matinada lo jorn causit.

" Es lo moment per ieu de far onor al trabalh del nòstre camarada aicí present, l’Enric Ginestet, enchafrat per la guèrra : « Furon », al temps qu’i foguèt a la direccion de las operacions e que representèt, de per la sia energia, un element major de la ca-pitada actuala.

" En seguida de la sia renovacion de l’organizacion re-sistenta nòstra dil domèni dels recobraments de fonses al títol de la contribucion a la liberacion nacionala sudenca, aital coma dins l’airal de la reactivacion de las filièras de crompas en armas e dispositius tecnics de combat, es estat a l’origina d’una mu-dança de las bèlas e benefica dil domèni de la modernizacion de la nòstra armada secrèta. Voliái aicí li adreçar de mercejaments grands.

" Tant i a qu’en aprofechar los circuits d’aprovesiment qu’aqueste aviá sauputs tornar metre en vigor concreta del sieu temps, avèm capitat de nos fornir en explosius subrefòrts, com-binasons de pentrita e de semtex, e que son los que foguèron bo-tats en accion al cors de l’ondada d’atemptats que venèm de n’a-

165

ver coneissança al travèrs de las emissions de la cadena d’Estat nordesa.

" Ara meteis, las equipas sudencas que ne son a l’ori-gina, aprèp d’aver pogut, a mièg matinada ièr passat, far espetar las fotralas cargas pacientament amassadas e amagadas al ras dels objectius causits e aquò mercés a de novèls sistèmas de me-sa a fuòc telecomandats per ondas a de distàncias que podon anar fins a un quilomètre, son a s’esbinhar fins a s’estremar lo temps que caldrà dins la natura.

" Que, d’evidéncia, se cal atendre a una reaccion de las mai vigorosas del costat de l’Estat dominator nordés, pertocat qu’es a l’imprevista per aquesta ataca e que l’aganta dins las sieunas òbras vivas, al plen mitan del sieu territòri que cresiá plan sanctuarizat e fòra atencha.

" Sabèm ja, de per la radiò estatala, que son estadas me-sas en situacion d’alèrta maximala las fòrças armadas e las de la Milícia dils parçans del nòrd.

" Mas coneissèm tanben, pr’amor de messatges que nos son ara meteis pervenguts, que s’assistís tre ièr a un reflús dels gròsses de las tropas nordesas, de sud venentas, per tal segur de balhar ajuda a las unitats territorialas del nòrd dins l’amira de çò que son acostumats de sonar, amont, la caça als terroristas.

" Aqueste episòdi rementarà solid als pus ancians de no-sautres dins la batèsta per l’emancipacion sudenca, l’eveniment que subrevenguèt i aurà lèu set annadas, desempuèi subrenome-nat : « La nuèch del bombatge », e que marquèt la debuta ver-tadièra de las ostilitats contra l’Estat nordés dominaire e de la nòstra guèrra de liberacion.

" A prepaus de novèlas tecnologias militaras, lo Lasser-ras a soncament ajustat l’autre còp, mas sens me ne dire mai sul sicut, que los nordeses èran bensai pas al cap de las lors mar-ridas suspresas, mas que, ara per ara, li èra pas possible de ba-lhar de precisions sus de previsions que n’èran d’abòrd qu’a una fasa exploratòria e de factabilitat. "

166

Aicí s’aturèt lo discors de Mostèla e ne demorèrem un bocin estabosits, mas aqueste d’aicí, que desbrembava pas per aitan las contengéncias materialas, nos diguèt qu’èra temps per nosautres de trapar un repaus bravament ameritat, abans de sos-car tornar préner dralha devèrs amontnaut, ambe totes los apro-

vesiments e vitalhas que n’èrem de besonh. » E coma se, de per l’efièch d’una coïncidéncia curiosa, se

ressentiá la cansièra que, segon el, pertocava lo sieu tan car alter ego, Loís Delfraisse, Le Guerch acabèt precisament tanplan a-s-aqueste ponch, e l’espaci de qualques jorns, lo cors de la nar-racion dels sieus engerdants memòris d’avenir.

Lo Delpeirat, totjorn aitant enjaurit per aquesta novèla avalanca de circonstàncias, de longa pus estonantas e inausidas, prenèt fortuna d’una tala espaçada per botar d’òrdre e numerizar las darrièras dichas, a la seguida dels desvolopaments preceden-tament registrats.

Mas li caliá adara soscar al biais d’operar fins a poder avenir a sa tòca e de mena a botar a execucion lo sieu projècte d’una difusion sus Internet dels dos primièrs obratges ja apres-tats d’aquesta tièra batejada : « Negras trevanças », losquals èran pas, o sabèm plan, que lo rebat d’una restitucion romançada per el dels deliris del malurós Ronan.

Dins una tala amira, se pensèt qu’i aviá sens dobte de plaçar lo tèxte enregat jos Word dels dos volums en question, entitolats adonc per el respectivament : « Los marrits sòmis » e « Los pantaisses sagnoses », dins un format que lor estalviariá d’èstre cambavirats de sencèr dins la lor presentacion pel pas-satge en html.

Mas, abans tot, voliá ne far lectura de la redaccion finala a la familha, qu’aquò li semblava causa normala e indispensabla, quand se sabon dins quinas circonstàncias èran estadas fachas las revelacions en question e lo climat espaventable qu’enrode-java aquestas.

E aquí veniá s’entreplaçar una empacha novèla e gròssa, que se lo Jòrdi n’i èra pas en causa, subrondat d’obratge qu’èra ça que la pels afars del gabinet d’asseguranças del sieu paire e

167

accaparat de complet per aqueste pretzfach, se n’anava ges pa-rièrament per la sieuna maire que balhava de signes desquietants de destabilizacion.

La paura femna, atal coma èra de crenhe, virava pauc a cha pauc dins una depression prigonda, que ne presentava ja, de-sempuèi qualques passas, las marcas advertidoras, mas que ve-niá adara de mai en mai evidenta e d’espaurugar.

Lo Delpeirat n’èra de complet destorbat, en pas saber de qué far, estent que se la lectura en francés de las atròças remi-niscéncias d’avenir del sieu espós èra pas, de se meteissa, per li portar perturbacion grèva fins ara, podiá n’èstre desenant, tot parièr, un element desenclavador.

En constatar son marit desempre emplonsat dins un uni-vèrs imaginari e espaventable que n’èra del tot apartada, la Vi-veta, ja considerada per el desempuèi l’accident atal coma una estrangièra vertadièra que non existissiá pas pus, vesiá bensai dins aquestes contes funèstes l’avertiment malastruc d’un Ronan qu’èra per lèu partir, de bon verai, devèrs un autre monde.

E lo Lucian, vièlh gojat qu’èra, e luènh d’èstre al fial de totas las subtilitats de la psicologia femenina, s’entrobava des-provesit de las manièras aplechadas per tal d’ensajar d’assolaçar lo tristum e las frustracions d’aquesta polida e atrasenta dòna, que ne ressentiá de plen tot parièr lo patiment fons e descon-solant.

________________________

168

Capítol 7

Lo Sudlambret dintra en dança □

Lo Delpeirat se carcanhava de mai en mai tocant a l’es-tat moral de la Viveta, de longa depressiva e trista, e que deces-sava pas de fialar de fial negre al desespèr bèl del nòstre cer-caire, loqual sabiá totjorn pas cossí tornar un pauc de gaug a la paura femnòta de tan desvariada.

Semblava totun que la sia preséncia als costats de la ma-lurosa esposa foguèsse un biais de flotador que, manca de me-lhor, li estalviava de se daissar subrondar dil gorg de la deses-perança.

Lo Lucian seguissiá pasmens de metre en fòrma, a dicha que lo Ronan ne desliurava los episòdis totjorn d’esterlucar, las aventuras futuras del sieu fantomatic comandò en guèrre contra un enigmatic Estat nordés oprimaire.

Desempuèi qualques estonas, lo professor Bonafont se manifestava pas pus e lo Delpeirat, que vodava coma se sap a l’universitari una remiracion de las bèlas, li mandèt un papieròt ont i fasiá resson – en francés per un còp – dels sieus sentiments cap a un « òme d’excepcion », e escrich en onor d’el, per far seguida a l’amabilitat que lo professor li n’aviá facha la pròva ambe generositat i aviá pas gaire.

Per plan pagelar lo naut nivèl de deferéncia que desti-nava lo nòstre Lucian al dich Bonafont, que siá permes de traire

169

d’aqueste « testimoniatge d’estima e de reconeissança » las qualques frasas reviradas que seguisson :

« Aquesta representacion fotografica es plan lo rebat de l’individualitat fòra nòrmas qu’ai vista, legida e ausida e a la-quala seguissi de vodar la mai completa mirada, qu’aquò agrade o pas als que, dil mitan occitanista, an escampat sus ela la lor bila, per defaut d’aver capitat de li aténher la cavilha.

« Dobèrt, convivial, calorós, totjorn disponible, e amb a-quò modèste, se se’n rapòrta a la riquesa dels sieus sabers.

« Un potz de sciéncia totjorn lèst per comunicar las sias coneissanças de pas nombrar, ambe la simplicitat de las gents de valor que s’impausan sens aver mestièr d’espotir lo monde de la lor superioritat … », e atal per la seguida.

D’autre latz, aviá facha pervenir al professor, per signe d’amistat, una revirada en lenga d’òc d’una carta en latin de la debuta del sègle XII que, plan d’annadas i aviá, s’èra entrevat de la traduire e analizar en francés dins l’encastre, alara, de la sos-tienénça del sieu memòri pel DES de drech roman e d’istòria del drech e incipida : « Suavii abbatis statuta pro Sancti Severi villa. circ. an. MC ».

E puèi, tanben li aviá adreçadas, totjorn dil meteis espe-rit, las primièras paginas d’un ensag de restitucion ortografica de la miraudiosa « Mirelha » de Mistral qu’aviá entrepresa, prece-dida d’un omenatge al grand Frederic.

D’efièch quitava pas de remirar e saborejar lo relèu que prenián aquestes vèrses resplendejants, un còp enfin vestits de la lor grafia istorica e legitima tre lo començon : « Cante una chata de Provença / Dins leis amors de sa jovença / A travèrs de la Crau, vèrs la mar, dins lei blats / … ». Quina beutat totala dins aquesta debuta del Cant promier : « Lo mas dei falabregas » !

En mai d’aquò, dins la tièra de bilhets d’umor que noiris-siá a passadas en francés despuèi bèla pausa en aprofechar los eveniments d’actualitat, jol nom de « Chroniques de mes indi-gnations », lo Delpeirat li n’aviá dedicat un en omenatge e que tractava, aqueste, de la politica de l’Estat cap a las lengas e cul-

170

turas regionalas, puèi li ne mandèt un exemplari en mòde de re-coneissança novèla.

De subrepés, en sasir l’ocasion d’una manifestacion per la lenga d’òc qu’aviá amassadas de folas fòrça gròssas de participants e en laquala lo professor èra estat empachat d’i venir a rason de las sias dificultats de santat, lo Delpeirat li aviá mandats, tre deman passat, d’imatges numerizats dels impau-sants cortègis, en los acompanhar, demest autras, de las remar-cas seguentas :

« Mas i aguèt qualqu’un que nos foguèt de manca gròssa e qu’auriá degut aver l’onor de se trobar en tèsta de la manifes-tacion en qualitat de majoral aparaire de la cultura e de la lenga nòstras (…) Pasmens, mentre tot aqueste fotral passa-carrièira, la nòstra pensada es anada cap a el (…) ».

De mai, i aguèt tanben lo mandadís al professor d’un es-pecimen de la revirada en lenga d’òc d’aperabans enviada a l’in-tencion dels escolans d’un establiment immersiu en lenga occi-tana, de « La craba de Monsen Seguin », e se n’oblida d’autres, segur …

Mas, per far brava mesura e li manifestar pus encara de regraciaments bèls per la sieuna tan granda amabilitat, a des-pièch de las sias cargas e embèstias de salut, lo Delpeirat aviá mandada al professor una pichona bóstia de fetge gras trufat que la Viveta s’èra encargada de far venir especialament de Pei-regòrd …

Arribèt, qualques estonas aprèp, una corta letra de Rai-mond Bonafont que mercejava sens s’i atardivar per totas a-questas atencions divèrsas, en dire que las perfusions que n’èra a patir las sofrenças de contunh li provocavan gaireben la paralisia del braç de drecha.

Disiá pas nimai un quite mot a prepaus del Sénher Bòsc, çò que començava d’intrigar un brave bric un Delpeirat que s’in-terrogava sus la personalitat reala d’aqueste curiós amic d’En Bonafont.

Totun, çò que tafurava de longa e de mai en mai fòrt lo Delpeirat èra l’equilibri nerviós de la paura Viveta, totjorn su-

171

brondada d’amarum e assetjada de pensaments tristes, tan pus vesibles e evidents a temps e mesura que passavan las dimen-jadas.

Prenèt alavetz l’iniciativa de li prepausar de s’establir per una pontonnada al mens a l’ostal Le Guerch, fins a far susve-lhança e companha a son òme, en tot escotar e adobar en escrich los sieus extravagants racontes, çò qu’autrejariá a l’encòp d’es-talviar la preséncia e las còstas de l’infirmièr, estent que d’abòrd lo malaut necessitava pas pus cap de suènhs corporals nimai d’assisténcia dils actes de la vida correnta.

Aprèp d’aver marcat un brieu de suspresa, lo visatge de la Viveta s’esclairèt per un còp d’una palla riseta, e aquesta di-guèt de òc, en ajustar que de saber lo Lucian pròche lo son espós de contunh li levariá un pecic las sieunas ànsias, e l’afar foguèt adonc lèu mes a realizacion.

Mas, sus aquestas entremièjas, Ronan Le Guerch pauc aprèp tornèt al recit qualques jorns sonque desromput de las sias totjorn pus estabosissentas rebrembanças de guèrra, impertor-bable, e sempre dins la pèl del doble sieu, lo famós Loís Del-fraisse.

« Èran las nòu o gaireben quand nos desseparèrem de Mostèla per tal de rejónher la nòstra cauna ont, tanlèu arribats e desvestits – un luxe vertadièr per nosautres – aguèrem l’astre de nos engulhar dins de lençòls, foguèssen en fòrma de sacas de colcatge, e las paraulas son impotentas per dire lo bonur que nos embeurèt totes tres en alara nos sentir segurs e suaus dins aqueste ambient encrosat.

D’abòrd, cal o dire francament, aguèrem pas léser d’es-pepissar de longa la dicha situacion de tria qu’i èrem per bon sòrt enfrentats, que, tanlèu ajaçats, nos botèrem de roncar coma de baudufas.

L’endeman de matin pas degun venguèt pas nos desre-velhar per encausa de garda o d’alèrta de quina mena que siá, e lo sòm s’esperlonguèt fins al moment que, descansats e santoses, lo despertar nos venguèt d’el meteis, çò que nos èra pas ad-vengut desempuèi bèla pausa.

172

Mas, pecaire, èran las uèit d’un bon pro passadas e se caliá abrivar de seriós, que l’obratge mancava pas abans de nos entornar devèrs las nòstras encontradas desoladas e gelibradas del nòrd !

Çò foguèt alara un pauc a l’escorruda qu’anèrem a la broa del rieu, al prigond de las cafornas, far una teleta gròssa – que l’ocasion se’n presentariá pas benlèu d’aicí braves tempses – e engolir lèu fach un dejunar a la cauna-cantina.

Puèi, totjorn a la lèsta, i aguèt de passar a la linjariá per tal de daissar sosvestiments e unifòrmes un bon pecic lordejats, en escambi de farda neta, que se’n fasiá tanben mestièr grand.

E enfin, aprèp d’èstre passats cargar las nòstras armas, nos adralhèrem alara devèrs la cauna dels forrièrs en vista d’i percebre tot çò que nos èra de besonh dins l’amira de l’ivèrn ja d’arribar e que vos n’ai parlat lo còp darrièr, me pensi, car Lu-cian.

Aviam crenhença d’i dever demorar bèla estona, estent totas las besonhas qu’i aviam d’amassar e de paquetar, sens comptar qu’i aviá d’obténer d’aperabans del Comissari-inten-dent lo bon de percepcion usual e en principi indefugible.

Mas las causas se debanèron plan pus plenièrament, que Mostèla, al qual aviái parlat lèu fach arser dels nòstres pro-blèmas d’aprovesiment, aviá balhats d’òrdres, tant i a que quand arribèrem, gaireben tot lo dequé de necite èra ja acampat dins un recanton, e aguèrem pas que d’i far ajustar de troças de suènhs d’urgéncia e de pilas de lampas de pòcha.

Èran tanben aprestadas de telas verdas ont los camaradas nos ajudèron d’i plaçar e organizar tota aquesta fatrassariá, per tal de constituir tres paquets gròsses quichats per de correjadas fòrtas que s’i adracava per cadun un arnesc de bricòlas.

Un còp afardolits, nos semblèron las cargas plan equi-libradas, mas, viet d’ase, quant tot aquò èra pesuc !

Aprèp d’aver mercejats e saludats los òmes d’intendén-cia, apataudits coma de borricas, e las armas de s’i apondre, nos encaminèrem cap al pòste de salida pel contraròtle costumièr.

173

Aquí arribats, aguèrem d’enfaciar una suspresa novèla, que Mostèla nos i esperava amb una equipa de tres partisans als quals aviá donada consinha de nos escortar fins a las sòrgas d’Ense, en tot nos solatjar, cadun son torn, dil portatge d’a-questes fotuts fardèls e qu’èran provesits, de mai, al nòstre pro-fièch, d’una biaça qu’i èran estats plaçats d’entrepans al cam-bajon e al formatge.

Polidas atencions que ne li faguèrem mercejaments bè-les, abans de li balhar l’adieusiatz, mas abans la nòstra partença, lo cap del Sector IV nos anoncièt per las setmanas venentas lo sieu passatge en tornada demest los Gropaments « Poligone » al nòrd del Centre de comandament.

Èra previst qu’anonciariá la sia venguda pel messatge radiò banal : « Mostèla farà visita a Vernhòla lo … » seguit segur dels mots e mocador de reconeissança, e que lo ponch de rendetz-vos seriá sempre, fins a òrdre novèl, a las caunas de La Ròca.

A l’eissida de la balmas, nos semblèt d’èstre sasits en un còp per la fredor, de tan lo contraste èra bèl rapòrt a la tem-peratura de las espelugas.

Mas, de vertat, fasiá gaire delà de cinc a sièis en dejós del zerò, e lo cèl encara enneblat a las detz del matin que nos i trobàvem, daissava esperar devèrs miègjorn la traucada del so-lelh e un temps un pauc mai doç.

Aital seguits e ajudats pels partisans de la Basa, la davalada devèrs la val de Nautaigala e la pujada cap a las fonts d’Ense, dins un país plan conegut de nosautres de data anciana, o vos ai ja dich car amic, foguèt quasiben un percors agradable.

E, un còp agandidas las rocassièras que ne sortissián a rajals potents las aigas naissentas d’Ense, pauc aprèp d’aver rescontrat lo ponch de contraròtle de « Poligone 4 », venguèt lo moment de nos desseparar dels nòstres acompanhaires tan de secors.

Las nèblas del matin èran per s’esvalir de prompte ara, qu’a passadas d’unas luminositats rossas e gaireben esbleu-

174

gissentas las venián embeurar, qu’anonciavan l’espelida prop-dana dels raisses.

Mas, ara per ara encara, la fred, ela, èra totjorn pro viva qu’engrepesiá las extremitats e lo visatge, e la trespassada de las ondulacions calcàrias, las darrièras abans de tombar pas que sus de terrens primaris, anava nos balhar escasença d’un brave res-calfament, subretot empatolhats atal coma o èrem.

E, d’efièch, aprèp doas pujadas e davaladas d’aquestas sèrras ça que la de las pendas pro mesuradas, èrem ja d’un bon pauc desengordits emai un pecic mostes.

Mas quand pervenguèrem dins la montada de la darrièra còla qu’i aviá de passar, lo solelh se mostrèt fin finala e tant i a qu’a miègjorn nos trobèrem plan susents en n’arribar al som.

Al davant de nosautres se debanava l’espectacle sasissent dels monts ja mantunes còps remirat e, d’entremitan, al luènh, s’adevinavan las broas de l’escavament prigond pertusat per Li-nhana dins aqueste massiu colossal.

Èra grandament temps de far pausa, de s’apasturar e su-bretot de beure, e es malaisit de vos descriure quin foguèt lo nòstre plaser en daissar anar al sòl aquestas porcariás de pa-quetasses.

Las nèblas s’èran ara del tot esvanidas e dil cèl despro-vesit pel moment del mendre nivòl, lo solelh adusiá una suausa tebesa de per las ramas d’una cassanha clarsemenada e dels ar-bres un pauc abrocassits.

Mas, tot a l’asuèlh e de ja trespassar l’acrin dels monts devèrs nòrd-èst, s’adevinava, espessa e negra, una barra nivosa que semblava far abans pro lèu e qu’apareissiá desavançar d’un brave jorn las previsions meteorologicas ausidas abans l’aviada.

Èrem, lo Ginestet e ieu, a considerar la causa e a n’es-timar las consequéncias per quant a la nòstra fin de transpòrt e lo periòde seguent, quand nos apercebèrem subran que lo Pojadon èra pus ges al ras de nosautres al contra de çò que cresiam e, en tot nos emocionar un pecic d’aquò, nos botèrem sulpic a la sia recerca.

175

En tot espinchar las environas de drecha e d’esquèrra, fi-niguèrem qu’apercebèrem l’Andrieu, escartat de nosautres d’un cinquantenat de mètres dins la garissada, e que lo comportament sieu nos menèt dins d’abòrd de mingras gròssas.

Nos acerquèrem d’el en nos provesir de las nòstras ar-mas, a malgrat lo pauc de distància qu’i aviá de passar e, a dicha que nos sarràvem d’el, lo nòstre estabosiment fasiá pas que créisser.

De gratipautas, lo pistolet-mitralhaire penjat al còl, sem-blava solfinar lo terren al pè d’unes arbres qu’i aviá, dins un par-çan rocalhós de la tèrra un pauc roginosa e desprovesida del mendre pèl d’èrba.

A passadas, marcava un temps d’arrèst dins la sieuna avançada e, d’espinchar menimosament las environas, seguissiá de grapaudejar en tot contunhar de niflar l’aire al entorns.

Una passa, l’Enric e ieu lo creguèrem tombat caluc, de tan l’anar sieu èra estranh e de desquietar, e, alara que fasiam abans per lo jónher e li demandar l’explic d’una tala pantomima, nos cridèt de sobte : « Aplantatz-vos, maluroses, qu’anatz far fu-gir las moscas ! ».

Las moscas ? … A ! Miladieus ! Sulpic aviam enfin compres. Lo Pojadon èra pas vengut falordàs, tot al contre, e nos encontrèrem de nonent rassegurats.

Lo Pojadon cercava las rabassas, las miraudiosas trufas negras e, sulcòp, nos trobèrem totes dos tanben a gratipautas.

De rabassas ! Macarèl ! Aquò fasiá d’annadas que n’a-viam pas vista la color nimai narrejada l’odor sens pariva !

Se comptavan pas las escasenças que, de joventut, i èrem anats sus las còstas d’Ense, devèrs Vincenac e Aigusac, fins a fintar pels matins frisquets e solelhats de decembre las mos-quetas que se pausan sus l’endrech que s’i troba la tan cobejada tuber melanosporum !

Aquí qu’i èrem d’aquesta passa, podián se trobar d’e-fièch un pauc d’abora, que sus las còstas nautas d’amont, la ma-durason del tresaur negre s’i mostrava totjorn una brica pri-mieirenca.

176

Dins un silenci quasi religiós e sens far cap de movament intempestiu, se seguissiá la reptacion suausa en cèrca de l’insèc-te anonciaire de la preséncia de la preciosa trufa, un babau in-significant, pichonet e de las colors sens relèu.

Mas que de demorar de seguit sus un luòc, l’animal ma-terializava de segur, qualques centimètres a pro pena en dejós de la susfàcia, l’endrech que s’i teniá lo criptogame que n’èrem de tant envejoses.

Pasmens, las bestiòlas èran de las raras e semblavan esi-tar un bon pauc abans de se pausar a de bon, tant i a qu’al cap d’un brave quart d’ora, de reptar e de niflar d’en pertot, n’èrem pas pus avançats per aitant.

Es alara que lo Pojadon daissèt escapar un bram de sa-tisfaccion, e de se sasir del sieu ponhal, traguèt de la tèrra una boleta encapada d’argèla roja e que, de la portar al sieu nas, li faguèt venir un sospir d’aise.

Ne trobèt doas autras de mai, mentre qu’entertan nos foguèt pas possible, lo Ginestet e ieu, de ne desrabar pas qu’una, pro bèla, ça que la, cal o avoar.

Las trufas èran encara fòrça duranas e ne recaptèrem los quatre especimens trobats dins una saca de vinil, en esperar una estona qu’i seriá possible de far fuòc de brasas e de ne far tastar alara ambe bonur un bocinòt a cadun dels dotze membres de « Poligone 3 », un còp aquelas cosudas jol cendre.

Totun, l’ora s’avançava e èri per me pensar que caliá ara pas pèrdre de temps de tròp se voliam arribar a jónher abans la nuèch la rèsta de la nòstra formacion, en tot precedir, tan coma se pòt , una perturbacion que, sens relambi, quitava pas de pro-gressar devèrs nosautres e qu’ara per ara èra quasi per passar a la nòstra verticala.

Vertat es que, pertocant a l’anada seguenta, i aviá pas d’enfrentar que la davalada gròssa devèrs los estreches de Li-nhana, mas aprèp, s’agiriá de ne passar lo cors amb aquestes maldiches colisses, e subretot d’escalar en seguida los aspres costals que menavan al conflent.

177

Un còp arribats al fons de l’angostièra que la ribieira i decessava pas de roncar e brogir al demest de las peirassas, s’aprestàvem de tornar trobar los amolonaments rocassièrs ont s’èra d’aperabans desvelada possibilitat d’escambar las aigas, quand nos pervenguèt lo crit plan conegut.

Aqueste nos faguèt balhar lo mot senhal a d’òmes qu’è-ran pas que los del Comandò « Delmas » amb en tèsta lo Ro-mièg Lacava, losquals èran estats mandats als nòstres davants pel precaucionós Pèire Lacòsta, fins a nos protegir e ajudar per la fin del nòstre percors.

Las cargas dels paquets se poguèron alara segur èstre partejadas, del nòstre solatjament grand, e lo jorn èra per s’amenudar d’un bon pro quand s’acerquèrem de l’ajustador de Linhana ambe Rieugrumant, mentre que començavan de càser los primièrs flòcs de nèu.

Èra pas una nevada espessa mas puslèu la tombada de çò que se presentava atal coma un biais de gresilh, que la granis-sada n’èra pasmens continua.

Nos foguèt d’aise a totes de nos poder recaptar dins los qualques acèsses precaris de l’endrech, en tot i abrigar las vi-talhas e aprovesiments que venián de menar desempuèi la Basa de Las Rocalbas.

L’endeman, quand aguèrem léser de botar lo nas defòra, la natura èra de plen vestida d’un unifòrme mantèl blanc e d’i far soncament excepcion lo cròs prigond de las doas valadas, qu’i demorava, de negre sinistre, sonque lo caminament de las doas ribieiras.

La nèu tombèt atal quatre jorns a de reng sens decessar, en tot cobrir lo ròdol d’una capa cada vetz pus fornida.

Puèi venguèt un adociment de nòrd-oèst que menèt alara de casudas plan mai drudas e dels flocons pus grasses e mos-toses, tant i a que la solada blanca fasiá pas que s’endevenir pus bèla cada dia, çò que menava a cò de nosautres las interro-gacions las pus grandas, tropa qu’èrem, de longa, conglaçada e forçada a l’inaccion.

178

Aprèp de jorns e de jorns d’aquesta vida se pòt dire con-gelada e empeirada, dins un parçan sebelit jos una capa de nèu de quaranta centimètres al mens, lo moral dels quatre comandòs èra pas al pus naut per pas dire pièger, e a-s-aquesta solitud blancassa e mornarosa veniá ajustar-se la monotonia de las man-giscas, totjorn semblantas e qu’acabavan per alassar lo mens de-mandant dels organismes.

La sason s’avançava dins aqueste mitan candit e ostil, mas sens que pagun eveniment de qualque mena que siá ven-guèsse trebolar un ambient calhat ont pas lo mendre bruch perveniá de balhar un semblant de vida a de penjals del tot nivoses e del silenci de far paur.

Plan segur, a rason d’aquesta situacion meteorologica e tanben dels eveniments que se sabon, s’aviá pas vist desempuèi bèla pausa un quite morre de nordés e s’interrogàvem totes sus la necessitat de la nòstra preséncia dins un parçan aitan desolat e deseritat.

Pasmens, me pensaviái qu’i aviá de demorar dins aques-tas encontradas, foguèssen d’asirar, per tal de s’aparar d’intru-sions sornarudas d’aquestes putanièrs, e seriá pas, d’alhors, que per aplicar los òrdres que, d’aquí entre aquí, avián ges cambiat.

De trantalhar fàcia a-s-aquestas consideracions, i aguèt plan per ieu de causir una via mejana, e un polit matin que las nevadas i avián plan volgut decessar per un temps, donèri consinha de replegament sus las caunas ja conegudas del dejós de La Ròca, çò que nos balhariá l’aise de trobar de recaptes plan pus convenents en tot nos fornir escasença sancèra de totjorn varrolhar, un pauc mai per amont, la val de Linhana.

Per lo demai, aquò seriá per simplificar de biais radical lo problèma del rescontre ambe Mostèla quand s’anonciariá la sia visita.

Çò foguèt una anada penosa e perlongosa qu’aquesta, sus un terren cobèrt d’un tapís de nèu que s’i enfurgavan d’a fons las cambas a cada pas, mas al cap de doas grandas oras d’enan-çament malaisit al long dels travèrses penjaluts de Linhana nau-ta, se trobèrem a mand d’establir los nòstres quartièrs dins un

179

luòc qu’al par de l’ancian, nos pareguèt al cimèl del luxe e del confòrt.

D’espelugas pro prigondas que, d’efièch, la temperatura i davalava gaire al fons en dejós dels uèit degrasses, de comparar ambe los nòstres paures abrics del conflent ambe Rieugrumant ont s’i devián patir de longa los tres o quatre negatius !

S’aloguèrem sens pena dins aquestes luòcs ja plan cone-guts e de la frequentacion de mens donar petaga, mas las dona-das demoravan per màger part del tot meteissas, que s’i fasiá gàrdia al sant clame dels jorns aparentament per pas de res, e de s’apasturar de contunh sonqu’amb de noiriments, certàs robora-tius, mas que lor fasián sofracha granda la varietat de natura e de gost, levat l’episòdi excepcional de las trufas.

Lo Pojadon las aviá fachas còser tre la primièra serada al pus fons de la croseta qu’i èra ja estat acostumat d’aprestar un fuoquet e, a despièch del trocinòt que revenguèt solament a ca-dun de nosautres dotze, çò foguèt un moment de bonur plenièr de per l’odor e la sabor ressentidas alara.

Mentre que s’esperlongavan los jorns, me venguèt una i-dèa que lèu volguèri partejar ambe los mieus braves companhs Ginestet e Pojadon, e qu’èra d’ensajar de nos provesir un pauc de las proteïnas que nos èran tan de manca desempuèi de temps.

Veniam de trespassar los primièrs jorns d’ivèrn e, en me rebrembar las sovenenças d’antan, me passèt pel cap que viviam adara la debuta d’una pontonnada que vesiá autres còps la ven-guda dels salmons, subretot gròsses, e de s’encaminar devèrs las sòrgas qu’i èran nascuts mantunas annadas i aviá per fins de s’i apariar.

Los dos amics mieus poguèron pas anar que dins aquesta dralha, en tot far remarcar que Linhana èra d’efièch, ambe Dur-bèla, un dels escasses flumes que s’i endeveniá encara la re-monta d’aquestes peisses de la carn acolorida e requista.

Demorava de saber se lo fenomèn s’esperlongava totjorn e se astre i aviá d’obténer de resultas dins aquesta amira, mas, per aquò far, i aviá pas qu’una solucion, solid, la d’i anar veire.

180

Es atal qu’un còp lo monde de « Poligone 3 » totes assa-bentats de la causa, e donat que pas cap de manifestacion ene-miga èra de notar desempuèi de setmanas aprèp lo nòstre mu-dadís, decidiguèri una davalada dil fons dels estreches fins a tot aquò verificar.

Lo Comandò « Delmas » del Romièg Lacava deuriá de-morar a l’agaita suls nauts al prèp de las nòstras cròsas, prèst a nos far senhal radiò se quicòm d’anormal subreveniá.

Per quant al Comandò « Mauvesin » del Cristòl Delborg, èra previst per s’entrevar de la susvelhança e de la seguretat un còp las tres autras unitats arribadas al fons d’aqueste angost fo-tral de Linhana.

E tot aquò plan aprestat, lo mieu Comandò « Vernhòla » ambe lo « Sèrra » del Pèire Lacòsta seriam a mand de botar a execucion, tanlèu, la manòbra simpla, mas de las resultas encara plan ipoteticas, que balhariá responsa a las nòstras esperanças.

Simpla, perdequé s’agissiá, un còp constituidas tres equi-pas de dos òmes, se se botar, caduna, al som d’una sauta d’aiga en tibar de las mans, de part e autra dels rocals d’amont, una de las telas de tenda que nos n’èrem provesits e que fariá ansin ofici d’un biais de poseta granda.

Mas, abans de botar l’afar a òbra, caliá dins d’abòrd ob-servar los rajals de causir per èstre los mai propicis e subretot notar çò que s’i debanava.

Ambe lo Pojadon, afiscat coma totjorn, aqueste, en cir-constàncias parivas, aviam descobèrta una sauta polida dels dos mètres aperaquí e que davalava a pissals escumants, entre d’u-nas rocassas, dins una concha de las aigas revolumantas e del verd esbleugissent.

Èrem a espinchar la seguida eventuala dels eveniments desempuèi una brava pausa, quand lo Ginestet, desseparat de nosautres ambe lo sieu companh d’un vintenat de mètres, daissèt escapar un cridal de grandament estonar, que l’òme, pasmens tot aitan trebolit coma nosautres dos pels afars de pesca, èra a-costumat de se pas jamai despartir de la sia flèuma proverbiala.

181

Es aital que coneguèrem la sautada del primièr salmon e que ne sabèrem la resulta, en ausir tanlèu aprèp, totjorn venenta del Ginestet, una bramada gròssa de decepcion.

Mas, de meteis temps o gaire, aval, del costat de la tre-sena equipa, s’entendián tanben de sisclars que testimoniavan d’unas circonstàncias novèlas, mas que nos èra pas possible, ara per ara de ne conéisser l’abotiment.

Per quant a nosautres dos, èra la calama desesperanta, e a malgrat la tela botada en plaça en tèsta del rajal e al ras de l’aiga, pagun peisse de qualque sòrta i veniá pas s’abroar, situ-acion aitan pus de desolar que del costat de las doas autras còlas, los ressons d’una activitat bèla quitavan pas de nos pervenir.

E puèi, alavetz que misericòrdia anava se pèrdre, ve-gèrem subran sortir de l’aiga de la color esmerauda, aval, un es-terlin fusèl d’argent que, l’espaci de pas de res, venguèt s’afalar sus la telada, en tot se trigossar coma un diable, e qu’aguèrem bona fortuna de pas lo pèrdre en ne replegar de subte las orla-duras per tal de l’i embarrar.

Fasiá segur sos tres quilòs al mens e, quand las doas au-tras còlas nos venguèron jónher, pus astrugas que non pas nos-autres, nos mostrèron cinc autres peisses, cadun benlèu un pauc mens pesuc, mas que fasián segur compte ambe lo nòstre, per aténher los braves detz quilòs.

Lo Pojadon espetava d’estrambòrd e los autres totes, ieu primièr, èrem embeurats d’una jòia granda, emai que pus dis-creta, al pensar de çò qu’anava poder èstre, aquesta sera, lo sopar qu’anavam nos autrejar per un còp.

Una fes totes tornats ennaut, l’Andrieu s’estremèt dins la prigonda cauneta ont èra acostumat d’i far las sias cosinejadas – vos’n sovenetz segur, Lucian –, aprèp d’aver amassadas de bran-cas secas que trespassavan la capa de nèu.

Alavetz, s’entrevèt de botar d’en pè un fogal que n’obte-nèt brasilhada, per tal de far cuècha de las bèstias aprèp de las aver vuejadas. Çò foguèt anuèch, aquel jorn d’aquí, gaireben un mo-ment de fèsta vertadièra, un coma nos èra pas estat donat de ne

182

viure desempuèi plan de temps, e que segur nos seriá pas ba-lhada escasença de ne conéisser un de pariu abans brave brieu.

Los jorns s’agotavan totjorn de se semblar, tristes e gla-çats, mas de benastre la nèu aviá quitat de tombar, e lo cèl, ara del tot desnivolit, daissava lo solelh nos rescalfar un bocin una bona part dels jorns, çò qu’èra pas de refús solid.

E un matin, sul còp de las onze, alavetz que las bruma-dissas s’avián de complet escampadas, lo Pojadon qu’èra de gar-da a-s-aqueste moment sul revèrs nòrd-oèst de la nòstra posi-cion, mandèt un esclam que me faguèt de sobte rejónher lo sieu pòste.

Me diguèt alara que veniá d’apercebre al luènh, naut dils aires, venent del dessús dels Serrals Grands, un biais de regatge de fum que fasiá seguida a una lusor belugujanta, e que tot aquò s’èra lèu esvanit en direccion del nòrd …

Sul còp, me demandèri se l’Andrieu èra pas estat la vic-tima de visions, mas aqueste m’afortiguèt qu’a despièch la dis-tància, èra gaireben segur d’aver apercebut lo fenomèn que me ne fasiá la descripcion.

Del tot desconcertat per una anóncia tala, e atalentat de tot aquò verificar al pus lèu, me provesiguèri de las mias gemè-las per tal d’agaitar ailà, en cèrca de quicòm qu’i semblèsse.

E, tre en posicion d’o far, mentre que lo Pojadon s’es-cridava : « Agacha, agacha ! Ne venon d’autres ! », me foguèt d’efièch possible de destriar, sens cap de dobte que siá aqueste còp, al mens una mièg-dotzena de trajectòrias d’aquesta mena que s’encaminavan de la velocitat d’espantar cap al País nordés.

Anaviái daissar las mieunas gemèlas, de complet estoma-gat, quand alavetz apercebèri, mas aquesta vegada de sens con-trari, de meteissas tiradas fumosas precedidas al pus de prompte d’un esclat luminós, mas de far camin adonc devèrs sud e de semblar se dirigir sul luòc d’origina dels tirs precedents … Sabiái pas de qué ne pensar, tan la causa èra d’estabosir, mas çò de segur èra que lo Pojadon èra pas brica estat pres d’al-lucinacions, e i aviá pas qu’una conclusion de ne traire, se veniá

183

d’assistir bèl e plan a un escambi de missils sòl-sòl de longa portada entre sud e nòrd, e i aviá de n’èstre un bricon esbalausit.

Lo jorn d’aprèp se poguèt aver espectacle d’un meteis trafegadís e, de mai en mai esterlucat, demandèri a l’Andrieu de se botar a l’escota de la cadena estatala nordesa, qu’aviam quitat de la prene, donat qu’aprèp una èrsa gròssa d’atemptats, sem-blava que la calma s’èra establida pel moment al nòrd.

E, tanlèu lo primièr comunicat ausit, lo Pojadon arribèt a la lèsta, que venián amont d’èstre senhalats mantuns atacs de missils terrorists sus de quartièrs de la Milícia d’Estat, de canto-naments de la Garda territoriala emai de bastiments dels Gover-naments de districtes nordeses, e qu’èran totes qualificats pel presentator atal coma d’òrras e vergonhosas agressions contra de representants de l’òrdre e de l’administracion de la Republica.

Lo tresen jorn, se poguèt pas observar quicòm de sem-blant, mas la nuèch seguenta, lo Ginestet qu’èra de garda al de-fòra me venguèt dire al matin qu’aviá pogut assistir a un es-pectacle plan pus espatafiolant que lo de las estelas filairas del mes d’agost, en tot agachar l’anar e venir dil cèl de lusors que revertavan gaireben de cometas e qu’emplenavan l’orizont de ponent de bolas de fuòc de la coa resplendenta.

Tot aquò, tornar, èra per nos estonar e desvariar al pus, mas l’afar s’aturèt per un temps e l’estacion radiò nordesa faguèt pas pus mencion d’explosions de fusadas, mentre que, d’alhors, lo temps s’ennivolèt, en embolhar la vista devèrs los parçans que s’i manifestavan las dichas aparicions.

Sus aquestas entrefachas, arribèt al Butletin d’un matin lo messatge esperat e qu’èra, atal coma de convent, aital conce-but : « Mostèla farà visita a Vernhòla deman passat devèrs mièg-jorn – stop – luna chabròla – stop – fa la tèrra mòla – stop – reipetit – acabat ». L’aucelon èra per dire, car Lucian : mocador blau sul cap.

Nos trigava de ne saber un pauc mai sus aqueste afar de missils que s’endeveniá pauc aprèp la primièra ondada d’atemp-tats dils districtes del nòrd, e qu’ajustava encara mai a la nòstra curiositat, estent qu’aqueste còp s’aviá francament trespassat lo

184

metòde d’accion pel biais de comandòs, en causir, o semblava plan, un biais operacional ofensiu de la tecnicitat nauta e novèla.

Cap d’eveniment i aguèt de notar l’endeman e, d’abòrd, los ranvèrses qu’i èrem a l’agach d’eventualas penetracions nor-desas èran vuèges despuèi bèl brieu de tot indici d’una intencion enemiga de s’i engulhar devèrs los territòris de la Resisténcia.

Lo jorn seguent, e ambe l’impaciéncia qu’adevinatz, nos botèrem totes a l’espera de l’arribada de Mostèla que se pre-sentèt al nòstre pòste de garda sud devèrs las onze e mièja.

Lo percors èra pas estat, çò diguèt, aitan penós coma se l’èra pensat, e, enrodejat d’una garda de sieis òmes que menavan provisions e vestits candes, nos aprenèt que lo lièch de nèu s’èra pro solidificat per pas aver de tròp l’embestiament de s’i en-fonsar a cada cambada, de tala mena qu’aquesta atraversada dels monts e valadas n’èra estada de plan amodada.

En l’onor del cap de Sector, lo Pojadon s’enanèt un còp de mai dins la sieuna croseta, per fins d’apreparar per l’ensem de l’amassada de consèrvas de buou a l’adòba que faguèt rescal-far sus un pichòt fogal amainatjat entre doas pèiras, e que n’usèt tot parièr per aprestar, dins de gamèlas grandas, de pastas qu’i faguèt bolhir.

Las doas èran pas luènh quand, dins un ambient destibat, cadun s’entornèt a la sia mission e, de me far un signe discret, Mostèla m’atraguèt un pauc a l’escart e, un còp sietats sus de ròcas desnevadas, m’adreicèt los prepauses que ne vos fau çai-après, car Lucian, lo relat fisèl :

" Bon, vau pas jogar al pus fin, setz estats, atal coma o soi estat duscas i a gaire, suspres al pus pel biais pres pels eveni-ments.

" Veni, dos jorns tot ben just i a, de recebre la visita del Lasserras que fasiá virada per tal d’inspectar lo dispositiu inte-rior, e que me balhèt a-s-aquesta escasença d’entressenhas capi-talas que son per nos assabentar enfin en detalh del torn màger qu’es desenant estat pres per la Resisténcia sudenca dins la sieu-na lucha contra lo poder egemonic nordés.

185

" L’afar fasiá, i a de temps ja, l’objècte de reflexions a-pregondidas, e la sia mesa en aplicacion demandèt d’estudis lon-gasses e menimoses, que se provesir d’armaments d’aquesta me-na e de los botar en accion coma cal foguèt pas, se’n pòt dobtar, de las simplas.

" I aviá segur d’amassar dins d’abòrd los fonzes neces-saris, mas aquò foguèt pas l’empacha majora, que las dintradas de las contribucions a l’esfòrç de liberacion son per se far pro ai-sidament desempuèi una brava passa.

" I aviá pas tanpauc d’anuègs particulars de crenhe del costat de la liurason dels materials, ni per tot tecnologicament fòrça avançats, que los malhums d’aprovesiment e d’assisténcia fins a la mesa a òbra son endavant plan en plaça e foncionan coma cal, mas que se poguèsse pagar sulpic lo pretz demandat.

" E adara o cal far en dolars, que los escuts nordeses son de mal acceptar pels traficants d’armas, e aquí i aguèt ça que la un pichon problèma sonque.

" De non, curiosament, me diguèt lo Lasserras, èra pas la question de la dotacion en materials de la tecnica avançada, ni-mai de l’usança d’aquestes que causèt a l’armada de liberacion d’embestiaments gròsses, mas puslèu la de las rampas de lan-çament, de la lor constitucion e del lor emplaçament.

" Cal saber que, tre lo despart d’una fusada, los nordeses, mercés a la deteccion e localizacion per satellits, son en posi-cion de mandar, pas solament de missils anti-missils fins a des-truire en l’aire los d’en fàcia, mas tanben d’enviar, fòrça pauc de temps aprèp, de missils sòl-sòl de longa portada per tal de bombardar lo siti qu’i ven de n’èstre lançat lo vector advèrse.

" E aquí èra lo trabuc vertadièr. Lo Lasserras s’èra dins d’abòrd endralhat devèrs d’estructuras de lançament que se po-drián desmontar lèu fach e que seriá possible de ne traire los ele-ments al luènh abans la ripòsta nordesa.

" Mas los ensags faches ambe los tecnicians dels forni-dors d’armas abotiguèron a la conclusion qu’aquò reclamava u-na sosta d’al mens quinze minutas, çò qu’èra plan de tròp long

186

per s’aparar de la reaccion nordesa e riscava de metre en perilh los servents, sens parlar de l’installacion ela-meteissa.

" Es alara qu’al cors d’una entrevista ambe lo Ramon Lascombas, ancian oficièr de l’armada nordesa raliat, coma o sa-betz, a la causa sudenca e desenant cap de las Operacions inte-rioras, lo Lasserras e el son tombats d’acòrdi sus un sistèma ja emplegat al cors de las guèrras colonialas.

" Aquò consistís a far se móver la rampa de lançament sus un ralh, çò que balha la possibilitat de la far sortir d’una cau-na pel tir e de l’i tornar aparar tot d’una un còp aqueste complit.

" Atal decidit, demorava de causir d’espelugas conve-nentas, del desbocar al nòrd, e que los emplaçament ne serián pas de tròp avesinants de la Basa de Las Ròcas Mauras, en tot n’èstre pasmens ges de sòbra alunhats, compte tengut dels apro-vesiments necessaris en missils.

" Aital nasquèt lo novèl vector de destruccion del brave rai d’accion, a cò de la nòstra armada de liberacion.

" Èra l’enfant carit del Jacme Lasserras, lo sieu darrièr nascut adorat longtemps coat d’atencions grandas al cors de la sia longa gestacion e que nòstre amic decidiguèt alavetz de lo batejar : « Sudlambret ».

" Pasmens, aqueste missil aviá pas, per de se, de borrolar la cronica. Derivat qu’èra d’una version russa del Sam 22, a-queste semblava coma un jove fraire a d’autres engenhs sòl-sòl de la portada e de la carga mejanas ja d’usança un pauc d’en pertot, e especialament segur al benefici de las tropas de Nòr-borg.

" Mas, per la Resisténcia sudenca, èra un eveniment ver-tadièr, digne de cambiar un pauc mai encara lo cors de las cau-sas, en botar la pression de subrefòrt sus l’ocupant en cò sieu endavant, e d’aduire, tan sul plan intèrne coma internacional, un restontiment que trespassava de luènh las sias performanças prò-prias e las malfasenças que menava concretament a cò de la poténcia colonisatritz.

" Que, del costat dels partisans, se tornava de luènh en se pensar l’epòca ont la mesa en accion dels LMSS e subretot dels

187

LMSA antiaerians èra estada considerada atal coma ja coma una revolucion, qu’avián enebits coma se sap, aquestes d’aicí, la mestresa de l’aire als nordeses.

" Lo Lasserras veniá enfin de dotar l’armada de libe-racion, ambe lo « Sudlambret », d’un pichon joièl, emai se las sias performàncias demoravan modèstas al par le l’arsenal plan mai redobtable que ne dispausavan los nordeses.

" Que, per el, l’avantatge veniá fòrça pus de l’usatge que podiá ne far e que non pas sonque de las capacitats intrinsècas d’avaliment que n’èra capable l’engenh, e es dins aqueste re-gistre que comptava plan l’utilizar ambe profièch.

" D’efiech, de missils impausants e de las capacitats des-truseiras potentas, los nordeses ne possedián desempuèi brave temps e aurián pogut n’usar en partir del moment, i ai facha allusion pus avant, que la lor aviacion aviá gaireben perduda la dominacion del cèl, dins d’abòrd al nivèl de l’apièg tactic al sòl, puèi del bombardament de nauta altitud.

" Òc, mas ont mandar autrament qu’a clucas e, màger part del temps de pèrda pura, los lors engenhs, dins aqueste uni-vèrs demasiat, montanhós e boscut que s’i escondián las tropas de clandestins ?

" Dementre que lo Lasserras, el, sabiá plan ont far càser las sias aisinas tan cobejadas e mancava pas d’objectius plan localizats a mand, cada còp, de semenar la panica, e sens que l’enemic sàpia ont anava èstre trucat la vetz seguenta.

" Demoravan, ça que la, de causas importantas de reglar, e qu’o foguèron solid d’aperabans, que la capitada d’aquesta o-fensiva ne dependiá.

" D’en primièr, caliá mandar d’escondons en territòri nordés de còlas que serián a mand de dirigir los missils suls lors objectius e que guidarián las fusadas sus aquestes mercés a un dispositiu laser.

" De mai, i aviá de se provesir de missils sens cap de car-ga explosiva e que serián pas que de tòcas enganadoiras, per tal d’escantir una passa l’estòc nordés de vectors anti-missils, e de

188

poder alara mandar, de seguretat brava, suls objectius causits los engenhs destructors vertadièrs.

" Un còp tot aquò complit, e vesetz que foguèt pas un pi-chòt afar, lo Lasserras aviá pas, ni per tot, qu’un planh de far, e èra que la portada dels sieus « Sudlambrets » tant aimats li per-metèsse pas de pertocar Nòrborg, la capitala asirada.

" Mas a pogut ièr passat, per revenge, al sieu plaser bèl e al nòstre tanben, començar de tustar ambe capitada bèla d’objec-tius fòrça sensibles : centres nevralgics, pòstes de comandament, depauses de municions e de carburants o encara autras ciblas militaras o policièras, al ras de vilas grandas nordesas coma : Schwartzborg, Weissborg o Blumenborg, que se situan a qual-ques dos cents quilomètres de las termièras del nòstre País su-denc ".

Las quatre èran per s’acercar lèu e lo solelh aviá ja en-tamenada la sia davalada, en desaparéisser detràs las nautas sèr-ras de ponent, quand Mostèla acabèt de m’assabentar sus aques-tes eveniments d’estabosir e que podiái pas n’adevinar la com-plexitat de preparacion, nimai solid l’importància de las conse-quéncias a regard del devenir de la nòstra guèrra de liberacion.

La fred èra ara per tombar d’aviat e a despart, coma tot-jorn, dels òmes de vigia, nos engulhèrem totes autres dins la cauna granda en nos aprestar a aculhir per la nuèch la còla visi-

taira e que ne deviam adobar los set emplaçaments d’ajaçada ». Ronan Le Guerch se contentèt, aqueste jorn d’aicí, d’a-

questa avalanca novèla d’eveniments d’esterlucar. E lo Lucian li n’aguèt grat, tan se trobava subrondat de

faches incresibles que n’aviá desenant de metre las circonstàn-cias en òrdre, de ne descriure lo debanament dins un capítol mai e que n’auriá de trobar de subrepés lo títol plan expressiu.

Totun, lo silenci esperlongat del Sénher Bòsc mancava pas d’intrigar lo cercaire qu’i destriava un quicòm de mai en mai estranh.

Sentiment que fasiá pas que se renfortir a dicha que pas-savan los meses.

189

Ne ressentiá ara un èime de desaise indefinible mas to-tun plan real.

Cossí una persona reputada pel sieu amic grand Bonafont èstre de qualitat e de gost, podiá se dispensar de fornir lo vejaire qu’aqueste d’aicí disiá li aver demandat a títol d’autor e de res-ponsable d’edicions, a prepaus del primièr volum, entitolat, co-ma se sap : « Los marrits sòmis » ?

Mistèri … Loqual decessava pas de s’espessir a temps e mesura de l’incresible periòde de muditge que semblava observar lodich Bòsc e sens cap de resson venent del Raimond Bonafont, que d’abòrd, o sabèm, parlava pas pus del sieu estimat collèga de-sempuèi bèl brieu …

Dementre aqueste periòde de dobte, lo Delpeirat s’èra pensat de mandar al Bonafont qualques paginas de l’ensag de traduccion en lenga d’òc qu’aviá començat de la debuta del « Mariüs » de Panhòl precedit per un « Avertiment » qu’entame-nava atal :

« Si pòu gaire trobar de mots novèus per qualificar a-questa trilogia magnifica, que Mariüs n’ei lo floron bèu. Res-tarà per sempre aqueu reiau raconte enraiçat dins aquesta Pro-vença etèrna, una pintura truculenta, ponhenta e per dire tot, pre-fondament umana de sei gents … »

Mas fin finala, i renoncièt davant la situacion que venèm de rebrembar e que li semblava fòrça bistorlòria.

Creguèt aver una comencença d’explic – mas en fach las aparéncias l’enganavan – quand recebèt una braca carta del pro-fessor que lo boleguèt sincèrament, tan ne creguèt sens mesfi-sança los tèrmes del semblar patetic.

Datada del mes de junh , legiguèt adonc aquesta missiva del mòde tras que plorinejaire e esmovent ont Bonafont fasiá resson dels sieus auvaris de santat, destressa e solitud, e ajusta-va : « (…) Me sente copat deis amistats e de la vida (…) Do-natz-me pasmens de vostrei bonèi nòvas. Mon amistat ».

Mas totjorn pas un quite mot tocant al nomenat Bòsc …

190

Lo Delpeirat, tanlèu sasit d’empatia granda, trantalhèt pas una mendra estona, e de se botar sulpic al sieu clavièr, res-pondèt, demest autras, a l’òme que cresiá èstre malurós e aban-donat :

« Ai recebuda fa gaire amb una cèrta emocion la vòstra darrièra letra que me pertoca fòrça e vòli pas mancar d’i far resson (…) Es plan conegut que las amistats vertadièras se revelan dils periòdes de desrei e de pena, al temps que los afec-cionats usuals d’antan se pensan benlèu qu’i a pas res pus de sostirar de benfic d’una personalitat d’aperabans cortejada dins l’amira de profièches de ne traire d’escasença.

« Es la brava e majora rason qu’i a per ieu, dins aqueste periòde de patiment e de solesa qu’atraversatz adara, de vos testimoniar pus que jamai la mieuna amistança prigonda, per tal que pòsca, bensai, amenudar los vòstres tristum e isolament, e de biais tan mai sincèr e desinteressat, i tòrni, qu’ai renonciat a vos demandar qué que siá de mai d’ara endavant a regard dels mieus tèxtes (…) ».

Cal dire que lo Delpeirat aviá, l’avèm ja plan indicat, un biais de veneracion vertadièra pel Raimond Bonafont. En tot ges ignorar, pasmens, que l’egrègi personatge èra estat mantunes còps dil passat grevament contestat e enrodejat de bravas pole-micas, atal coma de garrolhas bèlas al cors del sieu periòde d’accion militanta.

Mas las causas èran atal, e lo Lucian se mostrava, a des-pièch de tot, indefectiblamant estacat a una personalitat que re-presentava per el – en defòra d’una celebritat de pas contestar dil domèni literari – l’exemple de çò que se pòt trobar de mièlhs en matèria de defensa de la cultura e de la lenga d’òc.

Un jorn, ça que la, e a prepaus de totas aquestas marcas de respièch e d’admiracion que dispensava lo Delpeirat de cap al professor, la Viveta acabèt per li dire que deuriá far brava re-flexion abans d’autrejar aitan de credit a un personatge en vista d’aquesta mena, de li consacrar una tala devocion, de li adreçar de testimoniatges aitan ditirambics, que, d’efièch, riscava plan, a l’arribada, de n’èstre fòrt decebut.

191

Vision premonitòria, atal coma o veirem, mas que cam-bièt pas de ren la conviccion del nòstre Lucian.

Aqueste respondèt en s’espetar de rire que la Viveta aviá sens dobte rason, d’un biais general.

Mas que dins lo cas del professor Raimond Bonafont, i botariá la man al fuòc, se trobavan assegurats de ges s’expausar a qualque marrida suspresa o mesquinariá que siá.

S’èra arribat al 24 de decembre e, fòrt de las sias cer-tesas, lo Delpeirat mandèt al tant estimat professor un corrièr electronic ont escriviá, demest autras :

« Ara que s’apressa l’annada novèla, vòli pas mancar de vos mandar los mieus melhors vòts per l’an novèl, de benastres de totas menas, e subretot, segur, de santat. Respectuosament vòstre ».

________________________

192

Capítol 8

E poncheja una lusoreta d’espèr

□

Nadal se passèt dins l’ambient mornarós que se pòt ade-vinar, sens cap de repais melhorat nimai escambis de presents, a cò d’aquesta malastruga familha Le Guerch, e sens que lo Del-peirat gausèsse tanpauc prepausar qué que siá que poguèsse marcar una data vodada, gaireben d’en pertot endacòm mai, a u-na atmosfèra festiva.

L’infortunat Ronan, sempre pariu a el-meteis, seguissiá de superbament ignorar la sieuna femna e lo sieu filh, quinas que foguèssen las manifestacions de tendresa qu’aquestes po-dián plan prodigar cap a el.

Aquel d’aquí aviá pas d’uèlhs nimai d’aurelhas que per la persona que considerava desenant atal coma son amic unic e a laquala reservava, en tot s’exprimir sempre e sonque en lenga d’òc, las sias sovenenças del futur, de mai en mai aferantas, to-cant a çò que seriá estada, segon el, la guèrra sieuna contra un ipotetic colonisator nordés.

Al sieu confident, e a el sol, assentissiá de liurar sos allucinants memòris d’avenidor e sas atencions, çò que plaçava tant e mai mal en aise lo paure Lucian, escartairat qu’èra entre lo sieu ròtle d’auditor atentiu de totas aquestas extravagàncias e los devers de sosten moral que s’impausava cada jorn pus a l’en-drech del demai d’aqueste fogal tustat per la malparada.

193

Totun, a las acèrcas de l’an novèl, lo Delpeirat decidiguèt de temptar una rompedura dins aquesta malenconiosa situacion, per fin finala convéncer la Viveta d’aprestar de manjas de fèsta vertadièras pel ressopet e, sus las indicas d’aquesta, capitèt de destrocar al granièr las garlandas e lampions que ne decorèt ala-ra lo cenador.

Pretextèt una formalitat urgenta de complir per s’esbrofar una passa lo tantòst de la Sant Silvestre, estonas qu’aprofiechèt per tal de crompar una polida asalèa roja per la paura femna e un aparelh fotò numeric pel malurós filh Jòrdi espotit desempuèi de meses pels trabalhs impausats al burèu de per l’abséncia de son paire e, desempuèi pauc, per la de sa maire de mai en mai de-pressiva.

En ne tornar, escondèt dins un recanton de la remesa de l’ortet aquestes pichons presents en sasir escasença que la Vi-veta s’afanava a la cosina als entorns del sieu potatgièr, en ba-lhar èime de subrar, un bricon e per una vètz, la sia desesperanta languina costumièra.

Èra previst de servir, un còp lo darrièr pic de mièjanuèch agotat e los vòts de bon astre, a despièch de tot, escambiats, per començar e per cadun una dotzena d’ustras platas del belon, seguida per una mièg-langosta rostida, e lo tot acompanhat d’un blanc sec de las còstas de Borg-sus-Gironda.

Se deviá aprèp degustar un talhon de fetge de guit fresc padelejat ambe de castanhas gorgotadas dil sieu gras e persegre amb un plat de tèstas de bolets negres de consèrva rossits amb d’alh e de jolvèrd, e aquestas doas darrièras mangiscas d’èstre asagadas d’un caúrs roge vièlh.

Per acabar aqueste reganhon, la Viveta se n’èra anada crompar un polit soc nadalenc glaçat capelat de mocà qu’aviá botat a l’espèra al refregidor acompanhat d’una botelha de vin petaire.

Tant i a que tot s’anonciava jos d’auspicis dels melhors, tan que se pòt, e lo Delpeirat èra a escotar las informacions televisadas de las uèit, quand la Viveta li venguèt dire que dil burèu, lo sieu ordinator veniá tot ben just de far musiqueta e

194

qu’aviá constatada l’anóncia d’un messatge electronic sus la bóstia de recepcion, loqual proveniá del professor Bonafont.

Imaginatz lo plaser del Lucian en tot ausir aquò ! E l’ò-me s’afairèt alavetz devèrs la sia maquina, traçament gaujós, per fins de legir lo corriel del sieu estimat correspondent, redigit, a-queste, en occitan de Provença, coma a l’abituat.

Pecaire ! En l’entendre far de clams d’estupor, la Viveta s’apressèt de subte fins a saber de qué podiá plan èstre l’encausa d’una esmoguda tala. Alavetz, la cara venguda roja de baticòr, lo Delpeirat li revirèt en francés lo tèxte de qué s’agís, aprèp de l’aver prevenguda que s’anava ausir quicòm de plenièrament es-tupefant e del tot impensable.

Sens qualque mercejament que siá pels vòts recebuts del Lucian abans Nadal, lo prepaus aberrant del professor co-mençava atal e fòrça precisament : « En vos mandant mei vòts d’an nòu, permetètz-me una question : Es qu’existètz ?(…) ».

Lo nòstre cercaire s’èra cregut d’aperabans de sencèr sa-sit de vertigi en tot legir aquesta incongruïtat e n’èra vengut cra-mesit, mas la Viveta, d’un complet contraste, ne sortiguèt blava d’estupor, de tan lo prepaus li pareguèt incresible e de pas ima-ginar …

Mas lo pus polit èra per venir, que Bonafont, de biais digne d’estomagar, gausava dire que tre lo primièr mandadís si-gnat Lucian Delpeirat, nom que seriá pas estat, d’aprèp el, qu’un " escais transparent " : « (…) a la lenga, a l’estil, a la passion botanica, a la localizacion larzacenca d’aquesta istòria de maquís (…) », aviá reconegut … Joan-Carles Bòsc !!!

E lo Sénher Bonafont se permetiá d’ajustar a la seguida, tocant al dich Bòsc, aquesta precision capitala e tras qu’escanda-losa : « (…) [ que d’alhors m’aviá ja fach tenir sota son nom lo debut dau roman ]. Laissère córrer, per veire ont anaviam. M’acontentère de li tesar la trapèla de li far legir vòstre ma-nuscrit, per una responsa zero. (…) » !!!

L’ensem de s’acabar per la signatura del professor, se-guida e flocada, per tot comolar, d’aquesta precision trufaira : « ( autentic ) » …

195

Lo Lucian e la Viveta n’èran demorats de complet sufo-cats, tan tot aquò lor pareissiá lo produch siá d’un cinisme total, siá d’una divagacion entièra.

D’efièch, per tot legeire un briconet embiaissat per l’ana-lisi logica e gramaticala de las atupisseiras formulacions repro-duchas çai-sus, podiá pas gaire subsistir lo mendre dobte, i aviá pas cap d’esitacion possibla, Bonafont semblava plan insinuar qu’existissiá en fach una identitat de tèxte entre, al mens, la debuta de la pròsa de Bòsc e lo roman : « Los marrits sòmis » redigit e mandat pel Delpeirat, çò que confinava a l’inimagi-nable !!!

Per tot coronar, lodich Bonafont crenhiá pas d’afortir que demorava confirmat dins l’idèa que lo roman comunicat pel cercaire jos l’entitolat rementat çai-sus èra en realitat degut a la pluma del denommat Bòsc … en tot reconéisser pasmens qu’ai-ceste li aviá jurat al telefòne aver pas res a veire amb un certan Lucian Delpeirat !!!

Se nadava adonc en plen deliri. Lo cercaire e la Viveta trantalhavan entre ira e consternacion, tant i aviá luòc de s’inter-rogar sus las rasons prigondas d’aquesta debila pantalonada.

E la femna se demandava encara se lo Lucian aviá plan capitat de revirar los prepauses de Bonafont, tan la natura li ne semblava desprovesida de sens, o alara de decéncia. Mas lo cer-caire aviá bèl legir e tornar legir aqueste messatge espatarrant, perveniá sempre als meteisses significats d’embaboquir.

La repaissòla de mièjanuèch d’aqueste an novèl foguèt pas, de solid, al revertar de çò que s’èra pogut neciesament pen-sar lo paure Delpeirat e aqueste n’èra tot corroçat, de tan s’espe-rava gaire a un còp de ponhal tant imprevist que sabracava la pichona fèsta al pus cobejada, e aquò dins un contèxte que recla-mava pas cap d’estresses suplementaris.

Solet, lo Ronan s’empafava aital un ògre, perfièchament despreocupat del sieu enròdament atal coma dels eveniments que venián de s’i debanar e que daissavan los autres taulejaires plenièrament aterrats de tan n’èran suspreses, e subretot de venir

196

d’un personatge fins a uèi insospechable d’una tant impudenta mascarada.

Totes aquestes tres èran especialament indignats de veire un òme, al qual acordavan duscas ara fisança totala e estima, èstre capable de montar un tal scenari e de daissar flotejar de dobtes tals sus l’actitud del sieu amic Bòsc, s’agissent en l’es-pècia, segon los pròpris tèrmes pel mens equivòcs de Bonafont, d’una incresibla allusion a una eventuala similitud de tèxtes.

Una insinuacion de pas pensar e qu’auriá pogut daissar sosentendre la possibilitat d’una qualificacion penala dil domèni de la proprietat literària !!!

Calguèt pasmens, valga que valga, un còp vengut lo cap d’an, s’adeiçar reciprocament de vòts que, per èstre segur sin-cers, s’entrafegavan pas de paguna illusion sobrenca.

Mentre que lo Ronan Le Guerch, perfièchament de son aise per çò d’el, emai un pauc abelugat, insistissiá al prèp del Delpeirat fins a persegre de triga la relacion de sas famosas con-fidéncias a prepaus de çò que sonava la guèrra de liberacion su-denca contra l’Estat imperialista nordés.

Aprèp d’aver assuausadas las ardors del mediom enlu-minat, puèi de l’aver conduch a la sia cambra en li prometre de li autrejar tre l’endeman la sia pus bèla atencion, e en tot con-vidar la Viveta e lo Jòrdi de se préner, s’o podián, un repaus pus qu’ameritat, lo Delpeirat tirèt-se dil burèu fins a soscar a la re-plica necessària e urgenta que caliá portar a las incongruïtats que veniá de legir.

Responsa que la voliá plan vigorosa e detalhada, de front a l’actitud de Raimond Bonafont, que se la pensava especiala-ment de pas acceptar e chocanta, a l’encontre de qualqu’un que comptava plan existir en las qualitats d’individú coma d’autor, e entendiá ben, a-s-aquestes dos títols, e jol sol patronime de Del-peirat, èstre respectat e reconegut.

Las cinc del matin picavan e lo Lucian aviá pas cap capi-tat encara de trobar lo somelh, de tan lo rancòr lo rosegava en li far venir de ritmes cardiacs desquietants, pasmens, aviá en tèsta

197

lo elements del corriel qu’anava mandar al Bonafont e que seriá pas dels cussonats, tant èra bèla la sia indignacion.

Lo Delpeirat aviá pas poguda aprofechar qu’una braca passa d’un consomiment pesant coma borrolat e s’apressavan a pro pena las nòu, quand lo Ronan lo venguèt desrevelhar per tal de tornar préner, pus que jamai de veta, lo relat dels sieus esmi-raclants memòris d’avenir.

« Avetz pas de crenhe que vos encague adara ambe los detalhs de la vida al pus peniva e monotona que foguèt nòstra dins aquestes ranvèrses ennevats, freges e sinistres que foguèron quatre meses a de long los luòcs del nòstre recapte, que d’efièch i aguèt pas, dementre aquesta pontonnada que nos pareissiá sens fin, briga d’eveniment de notar, al mens de cap a l’activitat del nòstre Gropament « Poligone 3 ».

Cada jorn adusiá la meteissa existéncia calhada e son-que ritmada per la sequéncia sens suspresa de las gardas de nuèch coma de jorn e de las obligacions costumièras coma pro-saïcas d’una subrevida dins aqueste mitan inespitalièr e dels semblars ostils al pus.

Pasmens, a passadas, se podián observar al luènh, devèrs sud-oèst, las lançadas de missils que, de venir primièr del sud, menavan pauc aprèp, de biais gaireben regular, de responsas me-teissas de provenir aqueste còp de nòrd, espectacle vengut abi-tual e que nos èra pas pus l’encausa endavant de recreacion.

Mentretant aquesta temporada desolanta, la nèu s’èra tornar convidada dos còps a de reng, en renfortir la capa ja pre-senta e de ne far la solada de mai en mai espessa, tant i a qu’èra a aténher los cinquanta centimètres, e encara mai benlèu dins d’endreches qu’i aviá ambe las congièras.

E auriái, adonc, pas ges de faches d’interessar per vos’n far lo raconte, se, un brave matin, en tot escotar las informacions nordesas, nos èra pas arribada al nòstre estonament bèl, la no-vèla que las Nacions Unidas s’entrevavan fòrça de la situacion que se coneissiá entre l’Estat nordés e los sieus districtes del sud totjorn en guèrra per encausa d’una susmauta de liberacion que perdurava, d’ara estant, desempuèi d’annadas.

198

Mas, d’aquesta indica desvarianta emai espatarranta, auriái pas de vos contar que de detalhs insignificants, tengut compte del nòstre isolament e de la manca d’informacions segu-ras venentas del costat del comandament de la Resisténcia, lai que nos i trobàvem a-s-aqueste moment, dins losdichs parçans salvatges.

Devi onestament vos dire que lo fin mot de tot aqueste afar nos es pas estat conegut pel menut que quand, sonats a la basa de Las Rocalbas al mièg del mes d’abril seguent, lo Las-serras e Mostèla nos botèron al fial de çò qu’èra estat, dementre aqueste long periòde, lo debanament d’un processús internacio-nal qu’èrem plan luènh de ne supausar lo percors bestòrt coma malaisit, e manquèrem ne tombar de cuol.

Son aquestes detalhs que los vos vau balhar, que de se-gur, tocant a l’abotiment d’aquestas tractacions e las lors se-guidas, ne coneissètz tot aitan que ieu, car Lucian, pel biais de las novèlas e informacions que son vengudas alara assabentar a bodre lo bon pòble.

Vos sovenètz probable de l’embolh gròs qu’advenguèt, de temps i a, al demest de las instàncias dirigentas de la Resis-téncia e qu’opausèt a-s-aqueste moment los qu’èran partidaris de l’accion armada contra l’Estat nordés negador dels nòstres dre-ches fondamentals e libertats, e los que, desenant, i vesián pas qu’una androna sens cap de perspectiva positiva, mas per contra portaira de sofrenças e de mòrts bufècas dins la recerca d’una solucion que balhèsse al País sudenc la mestresa del sieu ave-nidor e la capacitat de s’endevenir una entitat sobeirana en defò-ra de l’encastre nordés.

I aguèt d’aquel temps una amassada dels caps del mova-ment clandestin que s’i escambièron de vejaires adonc fòrça di-vergents, dins un ambient electric, e qu’i foguèt escasença als uns e autres de se mandar al morre vertats crudas, emai que sem-pre enropadas dins un discors retengut e respectuós del vesin.

Vos rebrembi que s’i arrestèt, jos l’egida de l’Enric Gi-nestet, l’acceptacion d’una separacion amigabla, que cada camp i servariá possibilitat, del sieu costat e de son biais, de persegre

199

dins la via d’una accion cap a l’independéncia, mas sens ges de ligason institucionala desenant entre las doas tendéncias qu’o-brarián endavant caduna segon las sias idèas e concepcions, mas ça que la dins l’amira comuna d’una sompartida d’ambe l’Estat nordés.

Advenguèt alara, vos’n rebrembatz, d’un primièr caire, dissolucion del « FUEC » e de las sias doas compausantas : lo « Comitat de Liberacion Nacionala Sudenca » e lo « Conselh dels Partisans de l’Armada Sudenca ».

E s’endevenèt apuèi, en la lor plaça e de meteis temps, l’espelida de dos organismes novèls, del tot desseparats.

D’un costat, lo « Front Unitari de Liberacion Militara de la Nacion e de la Tèrra Sudencas » associat qu’èra amb l’acro-nim « FULMINATS », que contunhariá dins la dralha de l’accion armada, amb a sa tèsta los camaradas Joan Labarta, En-ric Ginestet dich Ricon e chafrat « Furon » dins la clandestinitat, Ramon Lascombas e, plan segur, los caps dels cinc Sectors Operacionals : Miquèu Horcada ( I ), Pèire Delprat ( II ), Joan Labat ( III ), Marçal Faugeras, escaissat « Mostèla » ( IV ) e Jacme Lasserras ( V ), que totes ne formavan lo Conselh de di-reccion.

D’autre latz, i aguèt creacion d’una entitat qu’èra per èstre oficialament registrada en qualitat d’associacion, designada jol nom de « Recampament per l’Independéncia del País Su-denc » ( RIPS ) e aquesta de se balhar per mission de luchar, en defòra de tota clandestinitat nimai segur accion violenta, per tal d’aténher la tòca que desvelava plan la sia denominacion, e que voliá agir dins l’encastre legal nordés e al jorn plen, laquala èra bailejada solid per l’Antonin Lambert ajudat pels dos sieus com-panhs pacifistas : Rogièr Lescoba e Marçal Delmont.

Totòm sèrva en memòria lo ròtle qu’aquesta institucion d’aicí ensagèt de jogar apuèi en favor de la patz e las iniciativas que prenguèt ambe l’ajuda preciosa del mediador, lo pastor Wassermann, en tot abotir a-s-aquesta pantomima de trac-tacions, a l’alta-lo-fuòc sornarudament acceptat per l’Estat, e al

200

simulacre de negociacions a prepaus d’un ipotetic processús d’autonomia sudenca …

E se rebremban tanben, fin finala, l’estratagèma vergo-nhós emplegat pels nordeses per tal de trobar pretèxte a una rompedura dels parlaments, en simular una ataca dels partisans contra la Garda Territoriala dil ranvèrs de Las Peiragudas, tant i a que tot aqueste afar anèt a desbranda e aponchèt pas un fus.

Pasmens, dementre la longa pontonnada seguenta, emai se se’n saupèt pas quicòm o gaire, lo RIPS demorava pas inactiu a malgrat lo fracàs ansin conegut, e o fasiá dins de condicions de mai en mai perilhosas, somes qu’èra de longa a las persecucions veraias e de totas menas entrencadas contra el pel poder nordés.

Mesas sus escota, perquisicions, intimidacions, filaturas, visitas domiciliàras, amenaças d’interdiccion, èran per l’organi-zacion sudenca quasi pan de cada dia.

Sens comptar que lo Lambert s’èra trobat constrench, mai d’una vetz, a d’interrogatòris al pòste de la Milícia, de ve-gadas qu’i aviá dos jorns a de reng, acusat qu’èra d’èstre pas qu’un instrument al servici de la brigandalha del FULMINATS, e jol còp de contunh d’un risc de retencion de seguretat per inculpacion de menadas antinacionalas o de complicitat ambe los terroristas que n’èra adonc sospechat d’èstre sonque la su-cursala mai o mens presentabla.

Dementre totes aquestes desavènis, lo Lambert ça que la se bolegava coma un diable, cercava a tot pèrdre d’aderents a la sieuna associacion e, çò miraclós, capitava pro plan de far, en nombre, d’adèptes novèls, causa qu’èra per el un encoratjament dels bèls dins l’atmosfèra enverinada per las assalidas de totas menas patidas per encausa del Govèrn e dels sieus argusins.

Encadenava sens relambi las peticions e los manifèstes per tal de denonciar l’engana vergonhosa que, de longa, deces-sava pas d’engimbrar lo poder, en tot s’abrigar, aqueste, a l’en-darrièr d’ipocritas principis constitucionals que se ne pretendiá lo defensor infatigable e drechurièr.

Mas lo RIPS se calava pas fàcia a totas las intimidacions e pressions, tot al contra, e sens pausa anava d’endabans en tot

201

metre al jorn plen las manòbras indignas que lo monde de Nòr-borg maquinavan d’escondut per tal de matar, al meprètz de las prerogativas primièras, la cultura, la lenga e la civilisacion su-dencas, pus ancianas, aquestas, que non pas las del nòrd.

Denonciava, a cò d’aqueste poder nordés imperialista e egemonic, un anar dominator insofrible que botava lo País su-denc dins un estat de servitud vertadièr en li raubar a l’encòp las sias libertats fondamentalas.

Lo Lambert se balhava dever, dins d’articles que per as-tre li refusavan pas, de metre en acusacion lo Govèrn en l’en-cargar d’una totala operacion colonisatritz, e d’aprofechar l’es-casença per tal de s’apoderar las ressorças naturalas e riquesas del País sudenc.

Li fasiá tanben repròchi d’entrenar a la catamiaula un biais de deportacion economica dels sudencs cap a las industrias del nòrd, mentre que vendrián s’establir al sud, a la lor plaça, rics e retirats nordeses afiscats per la calma, la natura e lo solelh.

Quand capitava pas de far passar las sias denóncias dins la premsa, totjorn atencionada, aquesta, de pas desagradar de tròp lo poder en plaça, lo RIPS difusava las sias idèas pel mejan de papierons o alara d’afichas que, per malastre, demoravan pas longtemps en plaça, estraçadas qu’èran pro lèu pels òmes de la Milícia o los dels gropes paramilitars qu’obravan a la solom-brada ambe la complicitat de las autoritats.

Mas ne caliá plan pus per tal de desencorar lo Lambert e sos companhs afogats, segurs qu’èran de la legitimitat de la cau-sa qu’aparavan e a mand de tot temptar per las vias que l’Estat nordés considerava coma sonque d’admetre, mas qu’ensajava pasmens e de contunh de las engachavar e neutralizar aitan que podiá de biais cautelós.

Totes los membres de l’associacion èran mobilizats fins a metre en acusacion l’ostracisme entièr que n’èra la victima la comunitat sudenca e que lo sol autor n’èra de cercar a cò d’un Estat gangrenat per la vertadièra sècta dels « Aparaires de la Republica », ela meteissa infiltrada d’a fons per la tristament e de tròp celèbra « Granda Obediéncia Nordesa ».

202

Lo Lambert e sos amics quitavan pas de se quilhar contra çò que sonavan pas quicòm autre qu’un colonialisme interior o encara una xenofobia intèrna que practicavan los nordeses a respècte del País sudenc e del sieu pòble.

Mas pas res i fasiá e lo sol resson que n’obtenián èra un molon d’escòrnas e d’acusacions d’una complicitat evidenta am-be los òrres clandestins, totas aquestas de provenir dels mitans republicans ja citats, plan decidits d’escafar a de bon los ca-ractèrs reirals, los dreches territorials e economics, atal coma las especificitats culturalas del monde sudencs.

Un còp que, per benastre, i aviá pogut aver escasença de far admetre un article, lo RIPS poguèt publicar dil grand diari « Nòrd-Express » una condemnacion solemna d’aquestas acti-tuds descorantas, e estigmatizar, a cò de l’Estat nordés coma dels sieus compaires e comparsas, un inconfessable compòrta-ment qu’èra, jos una etiqueta pseudo-republicana, pas qu’un real e de pas acceptar fondamentalisme, una intolerància de la ten-déncia totalitària e una asirança identitària, que denegavan lo drech a l’alteritat al nom d’una nocion egalitària pervertida per aquestes integristas novèls d’una republica desnaturada.

N’i aguèt per resson, del costat dels aiatòlas de la nega-cion de l’autre e del sectarisme fanatic, pas qu’una debuta d’abrandament dels burèus del RIPS de l’origina indobtablament criminala e, qualques jorns aprèp, la recepcion al sèti de l’as-sociacion d’un paquet que la secretària s’engardèt plan de dobrir e que se revelèt, un còp los servicis de desminatge alertats, càber una carga explosiva segur de provenir d’amics que lor volián far lo ben.

Aital se debanava la batèsta pacifica del RIPS, quand escasèron, de la suspresa granda a cò d’el, las operacions de comandòs de l’armada secrèta al nòrd, e subretot segur aprèp, las atacas ailà dels objectius administratius, militars e policièrs pels missils sudencs de la longa portada que ne vos ai parlat fa gaire.

Ai pas mestièr de vos dire, qu’o sabètz ja de plan, la suspresa qu’i foguèt bèla e marrida a cò de las autoritats del

203

nòrd, qu’aquestas se trobèron enfrentadas a l’imprevista a una situacion inesperada e de las consequéncias de tan catastroficas que se’n poguèt pas escondre los efièches a l’opinion tan nor-desa coma tanben e subretot internacionala.

Es a-s-aqueste moment, se pensèt lo Lambert, que se podiá bensai dobrir un fenestron facultós e que se’n caliá sasir l’escasença per tal d’essajar un còp de mai l’enregada d’una negociacion novèla, ni per la quincanèla patida lo còp d’abans dins de circonstàncias gaireben semblantas.

Tant i a que l’Antonin s’entrevèt de subte d’un contacte ambe lo brave pastor Wassermann, per fins de veire s’aqueste se trobariá dispausat, de novèl, de metre las sias competéncias e diponibilitats al servici d’una temptativa mai de recèrca de la patz, dins aqueste conflicte sagnós e sens fin.

Aquí l’esperava una decepcion de las grandas, que l’ono-rable òme de mediacion se mostrèt descorat per l’experiénca de-cebeira facha per el precedentament e se diguèt pas decidit d’i tornar, tant èra estat macat per aquesta aventura marrida.

Anoncièt que se trobava, d’ara estant, encara traumatizat per la falhida patida per el atal coma una desfacha personala e que ne rendiá responsable sonque e de biais insofrible l’Estat nordés, acusat qu’èra per el d’èstre estat l’autor d’una trapèla envergonhada e ignominiosa qu’aviá tot fach menar a fogassa fin finala.

Mas ajustèt pasmens que demorava a la disposicion del RIPS se per cas s’entrobava per el lo besonh d’un contacte ambe l’estat-major de la Resisténcia, e que voliá plan servir de mes-satgièr, se escasença i aviá, per tal d’estabir de rencontres ambe los partisans, qu’aviá pas jamai, d’aqueste costat, encontrats d’aganta-colhons nimai de marrida fe de qualque mena que siá.

Lo Lambert n’èra a-s-aqueste ponch de las sias reflex-ions e se’n trobava tot despiechós, en tot compréner la reaccion del pastor, ja escaudat qu’èra estat per la falsièra nordesa, mas, d’autre caire, sabiá plan que de convéncer lo Lasserras e sos a-mics de l’oportunitat d’una dobertura cap als nordeses èra s’ex-pausar al segur a un rifanhadís ferotge.

204

Que los partisans ne sabián de tròp a prepaus de la fisança en la paraula del colonisator, e d’abòrd avián plan pre-vist, la fes darrièra, que tot aquò èra pas qu’una engana, una ra-tièra, que serián pas prèstes d’i enfurgar lo nas tornar, e se pen-sava que lo poder de persuasion del pastor i seriá pas de sòbras.

Mas, aquò estent, los del RIPS sentissián plan ni per tot que se presentava aquesta vetz una escasença favorabla, un d’a-questes tempses que se’n cal saber aprofechar la venguda, jos pena de mancar l’astre de desbocar sus la patz.

Alavetz, aprèp soscadissa longa e madura, lo Lambert decidiguèt de s’arriscar dins un domèni que n’aviá fins a uèi pas gausat explorar las possibilitats, emai qu’i aguèsse pensat man-tunes còps d’aperabans, en se dire qu’aquí s’entrobava benlèu una eissida possibla mas que fòrça azardosa e decebeira bensai, e se botèt a l’obratge per tal d’establir las basas d’un clam de planhum que li semblava èstre l’ultim recors d’envisatjar per tal d’ensajar de n’acabar amb aquesta guèrra funèsta.

Aquí nasquèt l’idèa d’aqueste « Memorandom sudenc per la libertat » que deviá far lo bruch grand que sabètz, car amic, e que deviá desbocar sus d’esperanças de las bèlas, tant i aviá de creire a las disposicions que ne foguèron las seguidas e que, d’aqueste còp d’aicí, semblavan poder arribar a bona fin.

Gardatz segur en mementa çò màger d’aquesta decla-racion solemna que lo RIPS i expausava dins la sia cruda clartat la situacion desesperanta e sens desnosador prevesible que s’i trobava desempuèi de sègles la nacion e lo pòble sudencs.

Aqueste tèxte, mandat pel RIPS en pèça estacada a un messatge electronic expediat desempuèi l’ordinator personal d’un simpatisaire, fins a desjogar las susvelhanças policiàras constantas, e dirigit sus l’adreça mail del « Comitat dels dreches de l’òme » de la Nacions Unidas a Ginèbra, èra en fach pas qu’una descripcion de la situacion catastrofica en laquala se tro-bava lo pòble sudenc e un requisitòri sens concessions contra las violacions repetidas, per l’Estat nordés, de las libertats fonda-mentalas que ne deuriá gausir aquel d’aquí, segon lo drech inter-nacional.

205

L’organisme en causa acusèt recepcion al RIPS, per la canal de la meteissa bóstia electronica, de la suplica en causa, en ajustar que ne rendiá compte sulcòp al Secratarit General de New-York, en tot metre a pòst las disposicions d’una eventuala futura enquèsta suls faches qu’èran denonciats dins la peticion, e que teniá informat de tot aquò, atal coma es de règla bona, lo Govèrn de Nòrborg.

Lo Lambert e sos companhs èran ja regaudits al pus d’u-na responsa tan sobta que, de vertat, s’i atendián pas de tròp es lo mens que se’n poguèsse dire, e ça que la demoravan plan cir-conspèctes per quant a las seguidas.

Ne profièchèron pasmens per far publicar çò que se po-diá considerar atal coma un anònci de far sensacion per un quotidian de Serninhac, « Las Novèlas », loqual reprodusiguèt lo Memorandom del RIPS e la responsa onusiana.

Çò foguèt alara, a cò del Govèrn e en País nordés, un còp las causas conegudas, un verai tsunami politic, que l’estupe-faccion o disputava a l’indignacion.

E totes, dil mitan governamental, despuèi lo President de l’Estat e los Ministres de la Seguretat e de las Armadas fins als partits politics de la drecha majoritària, i anèron d’articles e de declaracions a la radiò e a la television per dire lo lor atupiment davant de pretencions e acusacions tan messorguièras e baugas, venentas, de subrepés, d’una organizacion que los sieus ligams ambe los terroristas èran bèl tròç a e a bon drech anar sos-pechats.

Cal dire que lo Lambert e sos amics i èran pas anats ambe lo culheret, vos’n sovenetz segur, en proclamar en pream-bul que l’Estat nordés se comportava de longa atal coma una estructura dominaira e imperialista que presentava totes los in-convenients e las constrentas pròpris a una entitat federala, mas sens n’aver cap los avantatges al nivèl de las possiblas libertats e autonomias concedidas al plan de las sias compausantas, las nacions federadas.

Contunhavan en afortir qu’aquò pausat, la nacion suden-ca èra e seguiriá d’èstre sempre, dins aquestas condicions ege-

206

monicas, un ensemble territorial e uman indefinidament jos tu-tèla, oprimit pel refús entestat de la reconeisança de sos dreches economics, socials e culturals especifics.

Seguissián en mostrar que, dins un sistèma politic tal, ont las règlas democraticas son evidentamant parodiadas, la majori-tat demorariá totjorn l’apanatge dels ciutadans del nòrd, las vo-ses del sud d’èstre eternelament condemnadas de restar minori-tàrias, adonc consideradas atal coma negligiblas e de mespresar, e lo tot, çò pus escandalós de l’afar, al nom d’un verdict sobei-ran prononciat per un sufragi universal desnaturat e pervertit.

E ajustavan que dins un processús pariu, i a pas d’èstre suspres de veire la supremacia majoritària exercir de longa la sia tirania al travèrs d’un Parlament, d’un Govèrn e d’una Admi-nistracion, totes dins las mans, de biais sempiternal, d’una ma-joritat nordesa, e que sola una consultacion populara limitada al territòri e al monde sudencs autrejariá a-s-aqueste pòble, fins a uèi e desempuèi bèla pausa enjocat jos la dominacion opressiva nordesa, de préner dins sas mans las sieunas destinadas.

Per tal de plan illustrar lo lor prepaus, las gents del RIPS sotalinhavan que, se pas res cambiava, los dreches imprescrip-tibles del pòble sudenc seguirián d’èstre totjorn escarnits al nom d’una constitucion scelerata e de concèptes tals coma los qu’i èran inscrichs, tocant especialament a : « l’indivisibilitat de la Republica », « l’egalitat davant la lei », « l’unicitat del pòble nordés » o encara « l’exclusivitat del nordés atal coma lenga de la nacion ».

E d’apondre que dins un parièr estat de causas, i aviá pas res d’estonant de veire aqueste Estat nordés trafegar vergonho-sament totas las nòrmas internacionalas, ni per tot acceptadas e ratificadas per el :"Convencion sus la preservacion del patrimòni cultural immaterial ", " Convencion sus las discriminacions ", " Convencion sus la proteccion de la diversitat de las expres-sions culturalas "," Declaracion dels dreches dels pòbles indi-gènas e autoctòns ", " Carta dels dreches fondamentals de l’U-nion Europenca ", " Carta de las minoritats nacionalas " o en-cara " Carta europenca de las lengas regionalas o minoritàrias ".

207

Mas en tot metre en relèu, los nòstres ancians camaradas, que totas aquestas violacions èran pas que las consequéncias segondas de la transgression per l’Estat nordés d’un principi en-cara pus naut plaçat dins la ierarquia de la nòrmas, valent a dire l’article primièr del « Pacte internacional de New-York relatiu als dreches civils e politics », que los sudencs ne reclamavan de-sempuèi d’annadas e d’annadas mas de badas l’aplicacion e que lo RIPS se fasiá un dever de ne citar mot per mot l’essencial e que d’abòrd gaireben totòm ne coneis la substància de tèsta :

" Totes los pòbles an lo drech de dispausar d’eles-meteis-ses. En vertut d’aqueste drech, determinan liurament lo lor esta-tut politic e asseguran liurament lo lor desvolopament economic, social e cultural.

" Los Estats partidas al present Pacte, en çò compres los qu’an la responsabilitat d’administrar de territòris non autono-mes e de territòris jos tutèla, son tenguts de facilitar la realiza-cion del drech dels pòbles de dispausar d’eles-meteisses e de respièchar aqueste drech, en conformitat ambe las disposicions de la Carta de las Nacions Unidas ".

Per tot clavar, lo Lambert e sos companhs adreçavan pe-tition solemna a las Nacions Unidas d’inscriure la question su-denca a l’òrdre del jorn de l’Amassada generala venenta, fins a i envisatjar lo mandadís d’una mission d’enquèsta encargada d’estudiar las condicions de mesa en plaça en País sudenc d’un referendum d’autodeterminacion.

D’aicí endavant, vau poder far cort, que pas degun pòt dessaupre, e non pas cèrtas vos car Lucian, l’essencial de las es-tapas espatafiolantas per nosautres sudencs d’aqueste processús de pas imaginar, emai dils sòmis los mai fòls, e qu’èran d’alhors pas d’estupefar mens los nordeses, mas segur per de rasons in-vèrsas.

Al temps de l’Amassada generala de la sesilha ordinària, pro avesinanta de l’ONU, se rementan adonc que lo Secretariat General, en tot assabentar los delegats del detalh de la requèsta del RIPS e de la contestacion veementa del Govèrn de Nòrborg, d’abòrd desvolopada vigorosament dins l’emicicle pel repre-

208

sentant nordés, decidiguèt de sometre a la votacion una resolu-cion que prevesiá una mission d’informacion e d’investigacion en País sudenc – excusatz : dils districtes al sud del País nordés – e que seriá fisada a una representacion compausada de fonc-cionaris de l’organisacion internacionala, bailejada per un En-viat plenipotenciari.

Per préner la tèsta d’una tala delegacion, del pretzfach se pòt pas pus malaisit e riscós, lo Secretari General prepausava una personalitat de l’imparcialitat e de la valor morala indob-tablas, umanista e pacifista, un ancian politician norvegian de re-nomenada granda, lo famós Olaf Svenunsson.

Aqueste, d’aperabans contactat, aviá acceptada la delica-da entrepresa aprèp d’aver reculhit l’acòrdi formal del Govèrn d’Oslò que, totjorn fisèl a la sia tradicion de neutralitat anti-bellicista s’èra d’alhors dich d’avança consent per donar la man a tot çò que poiriá ajudar a la solucion d’una guèrra afrosa e sens finiment.

La resolucion, o sabèm, foguèt votada a una immensa majoritat manca, de segur lo vòte negatiu del representant nor-dés e l’abstencion de qualques autres Estats imperialistas qu’a la remòrca dels USA e d’Israèl i denoncièron, coma a l’acostumat, una atencha a la sobeiranetat d’un Estat e una ingeréncia dils sieus afars interiors.

Mas lo pus polit e inatendut èra per venir lèu, que uèit jorns venián pas que de s’escolar a pro pena, lo Svenunsson e la sia còla anonciavan lo lor aterriment a l’aeropòrt de Nòrborg – reveréncia purament formala a la tutèla actuala exercida per l’Estat nordés – e demorèron tres jorns dins la capitala per de conferéncias ambe las autoritats d’amont que ne trespirèt solid pas res, mas que se ne pòt adevinar sens pena quines foguèron los tèmas e l’ambient general.

Mentretant, a cò del RIPS informat per e-mail de l’arri-bada de la delegacion onusiana, èra lo brandabàs complèt, que caliá, dins la prèissa la pus bèla, aprestar la recepcion de la mis-sion internacionala atal coma lo sieu albergament e alestir las

209

conferéncias previstas tanben dementre tres jorns e que deurián se téner al sèti de l’associacion.

Çò foguèt alara al 3 de l’Avenguda del Mercat, a Mar-çautges, un bolegadís dels grands que se n’èra pas conegut d’exemple pariu fins a uèi e, per tot adobar, i aviá una empacha de pus, a saber que las convèrsas se devián debanar en anglés çò qu’embrenava un brave pecic lo Lambert e sos amics pauc fami-liars nimai amistoses d’aquesta lenga del lor gost de tròp ege-monica, e calguèt desnisar un aderent ensenhaire d’aqueste idiò-ma per tal de servir d’interprète, se besonh n’èra.

Ai ges mestièr de vos dire que los nòstres camaradas del RIPS èran pas gaire de la cresta quilhada en esperar aquestas en-trevistas e, de vertat, n’avián quasiben la caganha, en se pensar que d’eles, de la lor actitud, de l’ambient creat e subretot dels arguments desvolopats, dependiá segur per part la capitada o la quincanèla de l’afar.

Mas, de tot aquò se fasián fals èime. Quand s’aculhiguèt lo Svenunsson e son equipa a l’aerogara de Marçautges, e a mal-grat la preséncia de centenats de milicians mandats per seguresar l’arribada del naut personatge, lo contacte entre el e lo Lambert foguèt franc e dirècte per defaut d’èstre calorós, e l’emissari in-ternacional demandèt sulpic que s’entamenèsse la primièra a-massada d’informacion sens esperar pus.

Aqueste gus, longinèl e dels uèlhs blaus, impassible es-pecimen viking, volguèt de subran anar al concrèt, e dementre los tres jorns de la sia demorança, en tot negligir las ofèrtas d’especialitats culinàrias del país, pausèt de questions precisas que las responsas porgidas pel monde del RIPS èran sulcòp registradas pels sieus adjonches, sens que se posquèsse adevinar l’efièch que ne podián èstre l’encausa, tant aquestas gents demo-ravan impenetrables.

Quand la delegacion internacionala tornèt s’envolar cap a New-York aprèp que lo Lambert l’aguèsse acompanhada a l’ae-ropòrt e bravament mercejada, aqueste d’aicí sabiá pas de qué pensar de las resultas de n’atendre tan sos entreparlaires avián revertat l’esfinx.

210

Mas, çò fòrça susprenent, i aguèt pas d’esperar tròp de temps per aver responsa, que tre una gròssa setmana passada, las solucions presentadas dil rapòrt de l’Enviat plenipotenciari èran conegudas e difusadas d’en pertot dil monde.

En Olaf Svenunsson, tengut compte de l’estat de las causas present coma passat e dels elements de la problematica que li èran estats expausats d’un costat e d’autre sul terren, ar-ribava a la conclusion seguenta :

I aviá, del sieu vejaire, compte fach de la situacion qu’è-ra la dels districtes del sud de l’Estat nordés, de botar en plaça al nivèl del Secretatiat General un dispositiu qu’autrejariá al mon-de d’aquestes parçans la possibilitat de decidir del sieu pròpri avenir pel biais d’un processús d’autodeterminacion, en con-formitat ambe l’article primièr del Pacte de New-York suls dreches civils e politics, dobèrt a la signatura lo 19 de decembre de 1966 e despuèi totalèu un sègle ratificat per l’Estat nordés.

Lo Svenunsson se disiá tan mai confortat dins aquesta dralha que, qualques tempses i aviá, l’Estat nordés e la Resis-téncia armada sudenca, cadun del sieu costat, avián acceptat un cessament de las ostilitats dins l’amira de discutidas que devián definir la fòrma d’una consultacion populara al sud e que lo subjècte n’èra l’endevenir, dins l’encastre o non de l’Estat nor-dés, dels diches districtes miègjornals.

Ajustava qu’aquesta via èra pas que la prepausada adara per el e que s’aviá pas poguda d’aperabans venir a abotiment que per l’efièch malastrós d’un incident que los actors e las mo-tivacions n’èran demorats inconeguts e de far l’objècte de con-tèstas d’un costat e de l’autre.

Aital formulada, la proposicion eissida del rapòrt de l’Enviat plenipotenciari èra d’una logica implacabla e menèt drech dins la nassa lo Govèrn de Nòrborg que n’i faguèt resson que per de protèstas flacas, volgudas de biais vesedor pas que per la fòrma, e las formacions de la drecha al poder se mo-bilizèron pas ges vertadierament per tal d’i far empacha, en tot balhar impression que s’entrobavan ansin un pauc solatjadas de

211

passar a qualqu’un mai aqueste baston merdós que constituïssiá de longa aqueste afar sudenc.

La suspresa, e foguèt de las bèlas, venguèt de biais de complèt inatendut e subran de l’oposicion d’esquèrra qu’avèm ja agudas mantunas escasenças de ne descriure la posicion ma-laisida cap al problèma de la revòlta sudenca, e que comolèt de trebòli lo Partit Social e Democratic que s’èra gaire aprestat, a-queste, a una tala focada.

Es ansin que lo senator Goldenberg, figura de proa de la movença dicha ortodoxa al sen del dich partit, estèla montanta per ne préner sens dobte lo bailejament al congrès venent e als mièlhs plaçat, en vista de l’alternància lèu possibla, faguèt dins « Nòrd-Express » una declaracion explosiva que preniá del tot de contrapè sos amics politics, al plaser grand, emai encara es-condut per l’ora, de la drecha majoritària.

Aqueste dirigent d’avant-plan de l’oposicion, d’un costat ferotge contemptor de l’ideologia reaccionària de la drecha al poder dils domènis social e economic, s’i declarava d’autre caire, e de mena tot aitant enferonida, opausat a tota fòrma que siá de discutidas e de concessions cap a la susmauta armada dels territòris sudencs, çò que seriá pas estat per el, e per tot ciutadan estacat a las valors democraticas, qu’una demission, una capi-tulacion vergonhosa, al regard dels principis constitucionals de l’Estat nordés.

Una causa impensabla, segon el, e de far venir lo soslèu, de tan que metiá en perilh l’indivisilitat de la Republica, l’unici-tat del pòble nordés … e patin e cofin, atal contunhava la sanso-nha plan coneguda.

Lo Goldenberg, d’agir atal a contra-empèc e a front ren-versat, semenava lo rambalh gròs al dintre del sieu camp devesit entre la tendéncia agissenta e inflexibla dels fraires sieus de la tant intoleranta Granda Obediéncia Nordesa ( que n’èra un an-cian Grand Mèstre ) e la branca libertària, revolucionària e obri-èra que s’èra pas jamai opausada de biais sistematic e doctrinari a una cèrta dòsa d’emancipacion dels districtes del sud.

212

Lo Govèrn de Nòrborg, empegat qu’èra dins un afar de reglar dins un encastre ara internacional, aguèt pas escasença de gausir de plen del regaudiment que li menava una tala garrolha interiora, mas ne profiechèt per se cargar lo vestit de la dober-tura d’esperit e de la convivéncia, fàcia a una fòrma de sec-tarisme, çò qu’èra, cal o dire, mancar pas d’umor.

Aquò dich, i aviá, coma al còp d’abans, una empacha gròssa de levar dins l’amira d’una evolucion favorabla del procediment internacional, que caliá dins d’abòrd pervenir a un cessament dels combats, e se pas res d’oficial se podiá far de cap als partisans de l’Armada secrèta, pas res nimai se podiá pas realizar e concretizar, paradòxe esbleugissent, sens las lors ac-tivas participacion e collaboracion.

Tot aquò lo Lambert o sabiá de plan e i èra estat en-frentat al temps de l’experiéncia passada per malastre venguda a fracàs dins las circonstàncias que sabèm totes, e s’i apreparava activament, que las causas èran per evolucionar de subte ara.

D’efièch, pauc aprèp, lo Secretariat General de las Na-cions Unidas rendèt publica una decision que portava nomina-cion de l’Olaf Svenunsson en qualitat, aqueste còp, de Naut Commissari de l’ONU pels districtes del sud del País nordés.

Aqueste èra encargat de trobar, per la negociacion, los mejans d’una rompedura de las ostilitats de part e d’autra, d’un replegament de las fòrças de cada camp dils sieus territòris res-pectius e de la mesa en plaça d’un processús d’autodetermina-cion que balhariá a las populacions del sud escasença de causir entre lo lor manten dins l’encastre de la Republica nordesa, o ben puslèu la via d’una organisacion de sancèr desseparada e emancipada d’aqueste ancian encastre politic.

Alavetz, en tot considerar l’evolucion de las causas, lo Lambert se diguèt qu’èra brave temps per el de tornar contactar lo pastor Wassermann e de li demandar de metre a òbras las sias tant eficaças facultats de mediacion, per tal d’ensajar de con-véncer la direccion de la Resisténcia, çò qu’èra pas, excusatz del

pauc, donat ganhat »

213

Ronan Le Guerch qu’aviá debanadas desempuèi matin prenent, en s’aturar de pro mal voler una braca estona pel din-nar, las relacions de las sieunas novèlas aventuras resistentas, desempre dil personatge d’aqueste enigmatic Loís Delfraisse, e lo paure Lucian n’èra a la broa de l’aganiment quand, devèrs las tres, lo contaire visitat pels sòmis aguèt bontat de s’aturar.

Lo cercaire poguèt alara compausar lo tèxte del corriel en responsa qu’aviá plan intencion de mandar al pus lèu al pro-fessor Bonafont.

Ansin, en lo jorn primièr de l’an, faguèt saber sens en-gambis a-s-aqueste d’aicí qu’al legir del sieu messatge electro-nic de la velha, n’èra demorat de ne pas creire sos paures uèlhs, tan la causa èra fotrala !

Li èra demandat s’existissiá ! Causa que li èra pas jamai estada escasença de s’o veire reclamar fins a uèi e que li sem-blava per lo mens un pecic subrerealista.

Per n’acabar amb aquesta equivòca atupissenta, faguèt pervenir al Bonafont, en pèça joncha, los imatges numerizats de la sia carta d’identitat emai del sieu permés de caça qu’atestava, aqueste, de la sia adreça actuala, tot aquò als fins de demostrar la sieuna existéncia, puèi que la question semblava dever se pau-sar !

Li declarèt apuèi, a prepaus del nomenat Bòsc, que l’in-cisa entre parentèsis que fasiá part del sieu pus que trebolant messatge, a saber : ( que d’alhors m’aviá ja fach tenir sota son nom lo debut dau roman ) », e que Delpeirat indicava aver de prepaus mesa en caractèrs grasses, èra propriament espantanta.

Qual que siá s’auriá d’efièch pensat que l’emplec dins aquesta proposicion de l’article « dau » (e que non pas « dau sieu » ) èra se pòt pas pus illustrativa e sufocanta !!!

E lo Delpeirat alavetz de persegre qu’adonc, e per tot adobar, s’aviá plan interpretats los pròpris tèrmes de Bonafont dins aqueste estupefant messatge, vaquí que lo sieu amic grand Bòsc se seriá balhada licéncia de li mandar, en tot se’n presentar atal coma l’autor, la debuta al mens del roman adreçat pel

214

Lucian al dich Bonafont, valent a dire, atal coma cadun o sap, l’obratge entitolat : « Los marrits sòmis » !!!

Aicí lo Delpeirat se poguèt pas empachar d’escriure que las causas passavan vertadièrament la mesura, tant i aviá luòc d’èstre confondut e macat per una afrontariá tala.

Precisèt, se besonh n’èra, que le Sénher Bòsc aviá evi-dentament pas res a veire ambe lo sieu primièr roman pus naut citat, nimai plan segur ambe lo segond, entitolat : « Los pan-taisses sagnoses » e que se veniá, d’aventura, a qualqu’un l’idèa de pretendre n’aver una paternitat, quina que siá, aquò seriá pas qu’una engana e una impostura mostruosas, e Delpeirat d’ajustar qu’una manlèva de tot o porcion de la sia òbra, a laquala Bo-nafont semblava aparentament far allusion, seriá de natura a escandalizar, actitud que trespassariá alavetz las termièras de la decéncia, de la leialtat e subretot de la legalitat.

Per n’acabar ambe la sia responsa al complet escanda-lizada, lo Delpeirat fasiá resumit del sieu estat d’esperit en qualquas frasas que conven de las citar in extenso :

« Me demandi plan per quin malastre me tròbi, al mieu malgrat, mesclat a una tala mistificacion e vos demandi, se vos plai, de far decessar al pus lèu aquesta mena de fantasmagoria. Que tot aquò es quicòm d’impensable. (…)Me tròbi enfrentat ambe tot aquò a un afar rocambolèsc e que me chòca fòrça, pres que soi sens o aver cap volgut dins una mena de jòc de ròtle descabestrat e als semblars d’una istòria de calucs. Sénher professor, soi uèi amb aquesta embolha sufocanta que venètz de m’i metre al fial, al complet aterrat e indignat per una situacion de pas imaginar, inversemblabla, emai se desempuèi bèla pausa soi assabentat de las mors que regnan dil mitan occitan. Re-cebètz, Sénher professor las mias respectuosas salutacions ».

Lo Delpeirat, totjorn aitant embalausit per aquesta des-consolanta partida de jòc a l’amagatada imaginada pel Bonafont de cap al sieu collèga e amigàs Bòsc, minabla pitrariá, embrolh de ne far pèrdre lo carabiròl a qualque èstre senat que siá, man-dèt adonc lo sieu mail lo primièr de genièr a las sièis del ser pas-sadas d’un quart precisament.

215

L’endeman, datat de la velha a las detz de la nuèch pas-sadas de 56 minutas exactament, un novèl messatge de Bonafont èra present sus la bóstia del nòstre amic, bilhet que valiá lo sieu pesant de cogordas e que l’essencial ne serà reproduch çai-jos :

« Davant lei protestacions legitimas que me fasètz e lei pròvas que me donatz de la vòstra "existéncia", ai pas qu’una responsa : vos fau d’excusas sus l’encadenament de meis er-rors ( la darrièra deguda a un mail que vos mandave e que me tornèt coma desconegut ), excusas coma jamai n’aguère a far de ma vida. Leis avetz aquí.(…) Se volètz, s’aquò apasima un macament dont prene la responsabilitat, restem-ne aquí. Aurai au mens agut la fortuna de descobrir un nòu escrivan d’òc, e de l’encoratjar, e mai per engana, donc en tota innocéncia, dins sa vocacion, çò que deuriá vos èstre a grat ».

L’inquietant professor, per lo demai, suplicava lo Del-peirat de daissar Joan-Carles Bòsc en defòra de tot aqueste em-bolhadís e, subretot, a prepaus de la pròsa del dich Bòsc, tem-ptava un pietós replèc tactic en far avoacion que la debuta del roman d’aqueste d’aicí : « (…) èra d’efièch semblanta au vòs-tre per tèma, localizacion, estil (…) », en tot enonciar un pauc mai luènh : « (…) ai pas dich qu’èra vòstre tèxt (…) » !

En tot cas, Bonafont disiá pas que los dos tèxtes èran diferents, mas al contre suggerissiá l’existéncia de similituds, atal coma se pòt aver aguda escasença tot ben just d’o legir, e ansin coma o daissava ja pensar, pus encara, l’estabosissent pri-mièr messatge del 31 de decembre mai naut evocat …

Quin pastís, quin teissut de contradiccions !!! De tot aqueste afar dessenat e alarmant, lo Delpeirat

trasiá, en tot cas, atal coma primièra conclusion, aquesta causa sufocanta : desempuèi tres ans, Bonafont correspondiá pas ges amb el, li adreiçava pas cap l’apreciacion critica de las sias fic-cions, respondiá pas de res a las sias letras de mercejament, als sieus testimoniatges d’admiracion, nimai a las sias nombrosas atencions o als sieus pichons presents …

Que non pas. De nani. Tot çò que fasiá, disiá e escriviá Bonafont d’ençà endavant èra en realitat destinat a Joan-Carles

216

Bòsc que l’èra estat anar imaginar s’escondre a l’endarrièr d’a-queste Lucian Delpeirat, un « escais transparent » …

Un daquòs dement e impensable !!! Pel professor Bonafont, la denominacion « Lucian Del-

peirat » podiá pas èstre qu’una enganadoira, lo signe d’una far-sejada qu’essajavan de li montar, en temptar de li far creire que lo portaire d’aqueste patronim banal e inconegut dels cenacles podiá èstre l’autor dels manuscrits que li èran estats adreiçats.

Badinada, aviá fòrt lèu dessobtat Bonafont dins las saga-citat e clarvesença sieunas ! Podiá pas s’agir, bon Dieu mas a-quò’s segur, que d’un literator ja plan en vista que lai s’es-condiá pel biais d’un tal estratagèma, e d’en tot primièr, caliá soscar de solid al sieu intime collèga e romancièr presat Joan-Carles Bòsc que, d’evidéncia plena, li lançava atal una guinhada faceciosa e clandestina !

Lagremabla conclusion imaginària que demostrava, en tot cas, dins qual mesprètz d’unes qu’i a, demest aquesta picho-na casta d’escrivans en lenga occitana, tenon tot çò que pòt, en defòra d’ela, revertar un autor.

Lo Delpeirat èra adonc estat, dementre totas aquestas annadas la jòga d’un triste teatre d’ombras, d’una sinistra mas-carada. Tot çò qu’aviá mandat al graciós professor èra estat mes per aqueste d’aicí sul compte d’En Bòsc, lo sieu tan car amic !

Una monumentala bofonariá que lo Lucian n’aviá pas, de sa vida tota, conegut un exemple parièr !

Bonafont s’èra pas quitament soscat una segonda de verificar dins l’anuari telefonic electronic lo nom e l’adreça del sieu correpondent que li aurián alavetz crebats los uèlhs, en li permetre a l’encòp de restituir al paure Lucian la paternitat dels obratges qu’aqueste d’aicí li sometiá en tota fisança, atal coma dels testimoniatges d’estima e numerosas atencions aviats al professor dementre totas aquestas annadas.

Quina pietadosa pantalonada ! En l’estat dels sols escrichs d’esbalausir, a tot lo mens

ambigús e antinomics, de Raimond Bonafont, podiá pas èstre question, de tot segur, de metre en causa Joan-Carles Bòsc,

217

d’aitan mai qu’aiceste èra sens dobte pas jamai estat sasit d’una demanda, quina que siá, de vejaire al subjècte del roman « Los marrits sòmis » ... Aquò èra pas quicòm mai qu’un demest los actes d’aquesta minabla comedia montada per Bonafont.

Ça que la, davant una tala mescladissa qu’i subsistissián plan de zònas foscas, se ven d’o veire, la Viviana e lo Jòrdi in-sistiguèron per tal que lo Delpeirat sasiguèsse de l’afar un avo-cat a la cort dels familiars d’aqueste d’aicí, fins a susvelhar los eventuals mimetismes que poirián se manifestar dins d’unas qu’i a demest las produccions literàrias d’expression occitana.

Totes se metèron d’acòrdi, aquò estent, per adreiçar pas cap de responsa al darrièr messatge del professor Bonafont. Dignitat obliga. Lo Delpeirat èra, per çò d’el, decidit de desrompre, dus-cas avís novèl, tot contacte amb el e, plan segur, de pus li co-municar endavant pagun dels sieus tèxtes romançats, en tot èstre estat pro nèci d’aperabans per li fisar un escapol preliminar de çò que poirián èstre benlèu los quatre primièrs capítols d’una futura « Tresena epòca » que vendriá completar la sia tièra.

Que, pel cercaire, la fe en aqueste personatge veniá de ne préner una brava tustassada, l’idòla èra a càser del pedestal ont l’aviá plaçada e una polida estona li fariá mestièr fins a se remetre d’aquesta desolanta aventura, d’aquesta palhassada de-bila, tan veniá, el meteis, de naut tombar.

________________________

218

Capítol 9

Que comencen mai lei pescas !

□

La Viveta èra de mai en mai amatada coma neuraste-nica, e la situacion que non pas èra estada adobada, se’n pòt un pauc dobtar, per aquesta sufocanta aventura precedentament vis-cuda del fach de l’actitud d’aqueste alarmant professor.

E, ni per tot, lo Delpeirat velhava fins qu’a-s-aqueste epi-sòdi lagremable i foguèsse facha deguna allusion, e lo sieu vòt al pus naut car èra que, d’ara endavant, s’aquò èra possible, s’es-talvièsse de parlar d’aqueste personatge e dels sieus de pas ac-ceptar agiments.

Mas lo sòrt ne decidiguèt autrament, que, de la sieuna suspresa granda, recebèt lo 28 de febrièr – adonc dos meses a-prèp l’atupissent messatge que se sap – un corriel de la Dòna Bonafont qu’anonciava l’estat fòrça critic dil qual se trobava, se-gon ela, lo sieu espós.

Disiá qu’èra al fial del malurós malentendut que perto-cava lo Delpeirat e demandava a-s-aqueste de desencusar Rai-mond Bonafont, en tot metre l’incident sul compte dels pro-blèmas de santat que rebalava desempuèi longtemps, mas que s’èran, çò disiá, agreujats de subran.

Acabava en precisar que se podiá totjorn esperar de veire lo sieu marit tornar préner los sieus esperits, mas que, per l’ora, res èra pas mens segur …

219

Lo Lucian, de legir tot aquò, ne demorèt plan mai que perplèxe e trantalhèt entre demorar tasent o respondre, tan de-morava trucat e macat per aqueste eveniment de deplorar, e se balhèt per aquò destriar un temps de reflexion.

D’alhors, un autre subjècte de copacap venguèt l’enca-parrar del costat del Ronan, qu’aiceste èra dintrat dins una fasa d’aferonament susprenent, una iperactivitat de recitaire que dais-sava pas res augurar de brave.

Balhava èime curiós e contradictòri de voler n’acabar al pus lèu ambe lo relat de las sias aventuras avenidoiras, mas, de meteis temps, d’unas demest las sias reflexions podián daissar pensar que crentava de n’arribar al cap.

Ça que la, çò de pus desquietar e novèl s’entrobava dil sieu compòrtament estranh dins l’ostal desempuèi qualques es-tonas.

Dementre que, d’aicí endavant la sia tornada al cò sieu e lo son restabliment fisic total, bolegava pas brica de la sia cam-bra, manca per s’aviar al manjador o alara al banhador e a las comoditats, desempuèi pauc s’èra tombat mai d’un còp de trobar l’òme, aqueste tempses darrièrs, en tot barrutlejar dins la rèsta de l’ostal e de manifestar un biais del tot absent.

E quand lo Delpeirat li aviá demandat, un jorn, se cer-cava qualque ren de particular dementre los sieus afars que se posquèsse li fornir, respondèt de non de la votz entristida, tot-jorn e sonque en lenga d’òc plan segur.

En ajustar qu’aviá bèl agachar tostemps de drecha e d’es-quèrra dils recantons totes, aquesta demorança li èra perfiècha-ment estrangièra, al meteis títol coma aquesta femna e aqueste jove que se pretendián per otrança èstre la sieuna esposa e son filh, çò que ressentissiá atal coma una provocacion, una usur-pacion al sencèr de pas admetre a respièch dels sieus tan cars femna e gojat qu’aviá plan idèa d’abòrd de los rejónher lèu.

Per quant als sieus objèctes personals, Lucian sabiá plan pertant – e li rementava la causa d’un aire macat – que los aviá totes perduts amondaut dins las montanhas, atal coma l’aviá ja dich mantunes e mantunes còps, al temps d’aquesta maldicha

220

embuscada de Las Roquièras qu’i foguèt nafrat e que los sieus tant aimats companhs, l’Andrieu Pojadon e l’Enric Ginestet i avián de tot segur trobat trespàs.

Lo Delpeirat n’èra demorat consternat, que pressentiá d’aqueste fach un dangièr dels bèls qu’amenaçava lo sieu pro-tegit, un perilh que lo trevava de tre la debuta dels sieus bons o-ficis, e qu’èra lo de veire lo malaut tornar càser dins las sias cri-sis de desespèr de la comencença e los sieus projèctes dessenats de viatges.

D’abòrd, çò segur es que lo Ronan sortiguèt de l’episòdi d’a fons bolegat, e aqueste dintrèt dins una fasa de tristum plo-rejaire que rementèt d’efièch al cercaire las malastrosas sove-nenças de la sia preséncia debutaira als costats del malurós.

Li foguèron mestièr mai d’un jorn e de molonadas de pa-raulas assuausantas fins a capitar de l’apasimar, en li alavetz dire quant èra urós d’èstre còsta d’el e quant ressentiá d’interés grand a l’ausir dels sieus recits apassionants.

Pasmens, lo traumatisme menat per aquesta tornada do-lentosa sus d’eveniments quimerics que fantaumejavan de biais vesedor l’infortunat, daissèt de marcas pro duradissas e lo sieu anar se n’entrobèt dementre tota una passada pro endecat.

E, d’efièch, el que se mostrava d’aicí pauc encara par-lufièr e despacientat de persegre la narracion de la sia espantanta istòria, restava reticent e, de mena indobtabla, perturbat.

Una tantossada que lo Delpeirat s’i èra daissat anar a una pichòta prangièra, lo paure destorbat ne profiechèt per tornar a la sia exploracion dels recantons de l’ostal, e quand aquel d’aquí s’entrevèt de lo retrobar, desnisèt fin finala aqueste a la cava, de bolegar totas las anticalhas qu’i èran estadas remandadas antan.

Lo Lucian, assabentat de tròp per l’experiéncia passada, diguèt pas de res tocant a-s-aquesta visita estonanta e s’acon-tentèt de tornar acompanhar lo malurós amic devèrs sa cambra, en tot li prodigar de paraulas amistosas.

Mas, pauc de temps aprèp, la Viveta tombèt a l’im-prevista sul sieu marit al granièr, mentre qu’aqueste i èra a in-ventoriar lo contengut dels còfres e cantinas qu’i èran estats es-

221

tremats los vestits d’espòrt e arnescatges d’escorregura que lo Ronan n’èra d’usança setmanièra abans los eveniments.

La femna e lo Lucian, sonat per li far ajuda, capitèron de menar lo paure descabestrat cap al sieu membre, en li dire qu’a-viá plan rason de cercar los afars que li adusián contentament e qu’èran uroses totes dos de lo veire portar interés a-s-aquestes esquipaments de marcha e d’excursion.

Lo Ronan respondèt pas de res en tot tornar al sieu, mas aqueste silenci, de se meteis, èra signe de quicòm de laguiar e l’òme, dementre tota una jornada aprèp, servèt un silenci rega-nhós que daissava pas entreveire quicòm de rassegurant.

Pasmens, al cap d’una pichona setmana, e pel biais d’es-fòrces repetits fins a subremontar mesfisanças e reticéncias, lo Delpeirat capitèt a la perfin de convéncer l’infortunat Ronan de tornar préner la relacion de las sias cronicas dels tempses futurs.

Mas, fant de gigorla, vaquí que veniá sorgir de novèl, a cò del contaire, lo prusiment de s’exprimir en provençal !

« Pièi que me va demandatz amé insisténcia, vau per-segre dins l’expausat deis eveniments que faguèron seguida a la publicacion dei conclusions dau rapòrt depausat per l’Olaf Sve-nunsson.

Qu’ei a-s-aquesta epòca, precisament, qu’i fogueriam cridats mai, après relèva, lo nòstre « Poligone 3 » e d’autrei, de-vèrs la basa dei Rocalbas, per de dire d’i apréner lo detalh de tot çò que vos ai ja contat e pron de causas autreis encara que vos son estadas conegudas de meteis moment que nosautreis, e mai davant de còps, per mejan dei diferentas canaus d’informacion, e que ne podiam pas espigar que d’elements escampilhats e de la mena tendenciosa per lo biais de l’escota de la radiò d’Estat nor-desa.

Mai, la novèla la pus de remarca siguèt segur la decision presa de faiçon unilaterala per la Resisténcia de derrompre lei sieunas accions de comandòs e lei sieus tirs de missils contra leis objectius situits dins lei territòris dau nòrd, antau coma leis atacas contra lei tropas nordesas dins leis espacis sudencs.

222

Après un debat aprigondit e pron tumultuós, leis instàncias dau FULMINATS s’èran fin finau consideradas que, davant l’evolucion recenta e puslèu extraordinària de la situa-cion a regard dau problèma sudenc, lor aparteniá de far un gèst, que non pas segur devèrs l’Estat nordés v’aviam de plan com-pres, mai puslèu e subretot d’envèrs leis instàncias internacio-nalas, tengut compte dei perspectivas que daissava entreveire la venguda dei sieus emissaris antau coma leis orientacions que non sai estonantas de venir n’èstre la resulta.

Nos ei estat dich pus tard que lei discussions fuguèron pas dei tristas e que lo Lasserras i aviá bramat coma un pavon enmaliciat, en dire que lei partisans èran per tombar un còp en-cara dins un aganta-colhons, mai, a despart d’eu, leis autreis è-ran favorables a una treva, e ei ansin que la causa s’arrestèt e si-guèt mes al ponch alora un comunicat que lei tèrmes n’èran, a quicòm pròche, lei que vos vau adurre ara :

" Lo Conseu de direccion dau Front Unitari de Liberaci-on Militara de la Nacion e de la Tèrra Sudencas, conscient dei riscas d’engana e de faussièra qu’i a de crénher dau costat deis autoritats nordesas – e que n’an marridament balhada pròva lo còp passat – mas en pas voler ren far que pòsque entrepachar leis esfòrç de patz enregats per l’Aut Comissari Svenunsson, mandatat qu’ei per lei Nacions Unidas, a pres lei disposicions seguentas.

" Ei estat decidit de suspendre, per un periòde de sièis mes, per cas renovelabla, enterin lo referendum d’autodetermi-nacion anonciat, las accions ofensivas dei resistents dins lei dis-trictes dau nòrd, emai dins lei territòris sudencs a l’ora d’ara en-cora somes a manmesa nordesa, lo tot sota condicion de reci-procitat dau costat dau Govèrn de Nòrborg, evidentament.

" La mesura prendrà efièch l’endeman a mièjanuèch dau jorn que lo dich Aut Comissari i aurà poscut declarar a la radiò d’Estat qu’a plan recebut lo messatge de la Resisténcia e a obtengut de la partida nordesa l’acceptacion de la mesa en plaça d’una treva identica.

223

" Se tot s’adoba ansin, e en partir d’aqueste moment, leis unitats dei fòrças armadas de la Resisténcia demoraràn a l’espe-ra, en se cantonar dins lei parçans ancianament reputats « Zònas interdichas » e en posicion solament defensiva. "

Tot aquò èra signat « FULMINATS » e marcat a costat dau sagèu d’aqueu organisme nòstre. E i a de precisar que lo do-cument en causa èra acompanhat, per cas de besonh, d’una re-virada en anglés mesa au ponch per lo Ramon Lascombas.

Mai l’afar de pus bèu tafurar la direccion dei partisans èra lo problèma de l’aviament dau comunicat devèrs lo Svenuns-son.

S’usèt alora de la filièra ja emplegada la fes d’avans. Mostèla mandèt a l’amagat una equipa de dos partisans a cò de mon paire Jacme Delfraisse, au Molin dau Blaugorg que vos n’ai sovent parlat, per li demandar d’i far venir lo pastor Was-sermann d’urgéncia, e ansin coma aqueste i èra ja vengut, vos’n sovenètz segur, dens de circonstàncias parièras.

Lei dos partisans, provesits d’una radiò, devián demorar entertant au molin en proteccion e velha en esperar leis eveni-ments, mai de s’estremar plan a l’escondut au dintre de la bas-tida dementre lo jorn.

Mon paire aguèt pas de dificultats de tròp per tau de jó-nher e prevenir lo brave òme, nimai per l’anar quèrre a la gara de Marçautges, dins aquò, i aviá lo problèma dei contraròtles sus l’estrada, subretot ai sortidas d’Aigusac, que podián alertar d’u-nei sospechas. Per benastre, la Milícia faguèt pas ges de difi-cultats e semblèt pas aver dobtança de quicòm.

Un còp lo Wassermann arribat, un messatge radiò n’in-formèt lo comandament, loquau respondèt en determinar a tèr-mes borrolats lo temps de rescontre e los mots-senhaus e, dos jorns après a nuèch negra, lo partisan de garda prèp lo portau dau molin discernèt dins l’escur un grope silenciós au pus que s’aturèt a quauquei pas e qu’un demest declarèt : « Aquí son lei motons » e au quau l’òme respondèt : « Lo pastre vos espèra ».

224

A la tèsta deis arribants se trobava lo Ramon Lascombas, representant dau Consèu dau FULMINATS, e tot s’endevenèt puèi de plan e que non sai lèu.

Tre l’endeman, lo pastor, un còp lo comunicat de la Re-sisténcia rescondut au dedins de la dobladura recordurada de la sieuna vèsta per ma maire Magdalena, fuguèt racompanhat en veitura per mon paire a Marçautges sens enuègs de deguna ma-nièra ai pòstes de la Milícia.

E lo Wassermann s’i èra afanat, mai amé totei lei pre-caucions necessàrias, fins a remetre eu-meteis lodich document au Svenunsson e de se’n portar fòrt de l’autenticitat coma de la bona fe dei sieus autors.

Una setmana èra pas manco passada, que l’Aut Comis-sari fasiá, o sabètz plan, una intervencion a la radiò d’Estat nor-desa per de dire d’anonciar lo consent dei partidas belligerantas per una cessa dei combats, lo tot balhat en anglés e, sus lo còp en nordés e en sudenc tanben mercés a de traduseires.

Lei comandòs de resistents avián d’aperabans recebut òr-dre de replèc e s’èran ja retirats dau País nordés, puèi l’endeman a mièjanuèch lei tirs de missils sudencs derrompèron antau co-ma previst.

E apuèi, quatre jorns après solament, lo Svenunsson ba-lhava lectura, dicha egaument en versions nordesa e sudenca, de la declaracion solemna que coneissèm toteis, en far bruch gròs de part e autra, e que ne servarai lo contengut gaireben mot per mot en la mieuna memòria de ma vida tota :

" Considerant que l’ensems uman representat per lei populacions que vivon sus l’espaci geografic de lenga sudenca respond exactament, dins la sieuna immensa majoritat, a la definicion dau concèpte identitari de nacion, per aver en comun e partejar un territòri, una istòria e una cultura.

" En consequéncia e vist lo sieu drech de poder causir un devenir especific, li serà somesa una opcion au temps d’una con-sultacion populara.

" S’i poirà exprimir tota persona electritz, a-s-aqueste jorn presenta sus lei cinc districtes concernits e i avent los sieus

225

domicili e establiment principau despuèi au mens un an, ansin coma tota autra persona uèi en capacitat de votar qu’i èra pre-cedentament domiciliada per un principau establiment e leis a pas daissats, losdichs cinc districtes, a-s-aqueste jorn meteis que despuèi una annada au mai.

" Li serà adonc pausada la question seguenta : Desiratz que l’avenir vòstre, politic, social, economic e cultural, contunhe de se desvolopar dins l’encastre deis institucions de la Republica nordesa, òc o non ? ".

Aquesta presa de posicion aduguèt un contentament que jamai grand a cò de la comunitat sudenca que, pasmens mani-festèt ges de biais brusent lo sieu gaug, emai se lei dau RIPS emetèron de resèrvas a prepaus dei sudencs obligats de s’ex-patriar au nòrd desempuèi mai d’un an.

Mai, au contre, aquò faguèt venir au Goldenberg una a-valanca de declaracions enfuocadas e indignadas ont èra ques-tion d’onor nacional, de devèrs a repièch de l’unitat de la Repu-blica e que te sabi pas encora en matèria d’estereotips dau tinèl pariu, en tot insistir, d’autre caire, sus l’injustícia que tustava los ciutadans que possedissán au sud de residéncias segondàrias …

Lei manifestacions en causa menavan a cò dei sieus a-mics socialistas un malaise de mai en mai vesedor, mentre que, dau costat de la drecha, s’assistissiá ambe d’èime de pus en pus encolerit a-s-aquesta mena de preempcion deis arguments impe-rialistas, venenta qu’èra d’un opausant en vista e dangierós que veniá far lo sieu mercat dins lo fons de comèrci fins ara reservat a la movença nacionalista e integrista dau partit de l’òrdre nor-dés.

Mai, dau latz governamentau, en Nòrborg, una reaccion de biais semblant èra gaire perceptibla ça que la, e se mani-festava pas ges una oposicion significativa de cap a la linha d’accion que se desvelava, de la clartat bèla, dins l’adralhament causit per lo Svenunsson.

Las causas cambièron un pauc, tot parièr, quand aqueste d’aicí faguèt publicar dins gaireben totei leis organs de premsa, au nòrd coma au sud, sens oposicion deis autoritats nordesas

226

d’aperabans informadas, jos lo títol : " Ordenança de l’Aut Co-missari mandatat per lei Nacions Unidas ", una tièra de deci-sions qu’èran pasmens d’estabosir una briga.

Dins aqueste document, sotatitolat : " Mesuras interimà-rias en vista de la preparacion de la consultacion d’autodeter-minacion dins lei districtes dau sud ", preniá acte de la cessacion del combats e donava instruccions per tau que lei formacions ar-madas de la Resisténcia s’acantonèssen dins lei parçans dichs " Zònas interdichas ", mai, de subrepés, fins que lei tropas de l’Armada e de la Milícia nordesas se repleguèssen au nòrd, dus-cas lei termièras dei cinc districtes dau sud …

E aquò s’aturava pas aquí, que lo document prescriviá lo sol manten au sud de la Garda Territoriala en vista de velhar a l’òrdre public sota la susvelhança de contrarotlaires qu’èran per èstre lèu enviats per lei Nacions Unidas.

L’administracion en plaça e lei Governadors de districtes ansin coma lei tribunaus servarián lei lors prerogativas dins lo domèni civil solament, sota la tutèla d’administrators inter-nacionaus, vertadièrs proconsuls qu’èran, sens qu’aquò segur fu-guèsse dich.

Dins aquò, aquí s’aplantava pas la tièra deis orientacions decretadas, qu’èra previst en demai la suspension provisòria de totei leis incriminacions ligadas au terrorisme e a l’accion clan-destina armada, la liberacion dei detenguts a-s-aquestei títols e l’abandonament en l’estat dei perseguidas entamenadas.

S’i apondiá tanplan la decision de fisar a de jutges dele-gats per lei Nacions Unidas e en instància d’arribada, la coneis-sança de totei leis afars penaus dins lei domènis contravencio-nau, delictuau e plan segur criminau.

Mai lo cimèu èra atench amé aquesta disposicion d’espa-tafiolar e que prevesiá l’interposicion entre nòrd e sud d’una fòr-ça internacionala compausada de tropas norvegianas que deviá venir sens trigar, e qu’èra per préner plaça ai termièras nòrd dei districtes de Marçautges e de Frontinhòl, valent a dire lei nòstrei parçans dei Sectors II e IV …

227

L’Ordenança s’acabava en precisar que totei lei perso-naus mandatats per aquò complir per lei Nacions Unidas anavan de prompte arribar per batèus o avions ai pòrt e aerodroma d’Ausonvila, onte d’alhors l’Aut Comissari s’aprestava, per tot coordonar, d’i desplaçar lo sèti de la sieuna administracion pro-visòria juscai resultas dau referendum.

Tot çò que vèni de rebrembar provoquèt de vertat, vos’n sovenètz, un terratremol en País nordés e, ai sisclars d’indigna-cion dau Goldenberg faguèron endavant resson lei repotegadas dau monde de drecha, çò que botèt un pauc en dificultat lo Go-vèrn de Nòrborg, mai, fin finau, aqueste opausèt pas d’empacha oficiau a la mesa en plaça d’aqueste dispositiu de daissar dau tot esbalausit.

Èrem pas tornats que desempuèi uèit jorns a la basa, quand fuguèt anonciat a la radiò d’Estat lo desbarcament deis u-nitats norvegianas sota mandat internacional e lo lor desplega-ment au long de la linha separativa prevista.

S’aviá pas encora pogut, dins lei paurei tèstas nòstrei, de plan sasir la dimension, per lo nòstre País sudenc, de tot çò que se mostrava antau coma una revolucion vertadièra e estrambor-danta, a maugrat lei novèlas pus de desquietar venentas de Nòr-borg onte, çò disián leis informacions, de convulsions grèvas bolegavan la majoritat de drecha, qu’un grope dissident s’i èra format dins lei rengs de l’ULR e foragetava de biais formau e complet la demission dau Govèrn fàcia a una intrusion onusiana que plaçava en dangièr grand l’integritat de la patria nordesa.

E ei aqueu moment que causiguèt Mostèla per nos anon-ciar qu’anàvem, antau coma leis autrei Gropaments mandats d’aperabans dins lei posicions avançadas devèrs nòrd, beneficiar d’una permission de doas setmanas, en partir d’encuèi !

Ne demorèrem quasi assucats de suspresa, tant nos i es-peràvem gaire, e nos fuguèt necessària una passada, un còp tan-ben confirmada la causa, per tau de nos acostumar a l’idèa d’a-questeis estonas de libertat qu’i pensàvem pas pus desempuèi bèu temps, emai dins lei nostrei pantais lei pus fòus.

228

Mai, dins aqueste ambient de desvariar, i aviá quicòm mai d’esterlucar, que lo comandament nòstre cambiava pas ges d’anar e semblava pas a mand de modificar lo sieu adralhament, en nos balhar consinha d’emplegar, tocant ai signes de reconeis-sança de sortida e d’intrada, l’usança dau còdi-barra de super-mercat qu’èra ja estat d’utilizar au temps de la nòstra darrièra permission, se’n rebremba plan.

Se regardàvem totei tres dau tot espatarrats per una tant bèla èrsa de circonstàncias de ne desaviar mai d’un, pasmens, au cap d’un moment, lo Pojadon semblèt, primièr de nosautreis, en-capar de plen la situacion e se botèt de far de bravei manifes-tacions de gaujor en tot bracejar e cridar d’aise, e de dire a l’en-còp : « Tron de pas Dieu ! Mai vau poder enfin tornar trobar la Faneta ! », en tot far de meteis temps una mena de dança de l’es-calp estabosissenta e de la jòia d’impressionar.

Quand se capitèt de li far recobrar un pauc la calma, prenguèrem consciéncia que se trobàvem a dissabte dau matin, velha dei Rampaus, e que se voliam aver astre de poder encon-trar la jova femna, liura d’obligacions escolaras, i aviá de s’en-trevar de prompte de la jónher, a l’escasença brava dei lésers de Pascas.

Toteis aquestei circonstàncias imprevistas èran per bole-gar d’a fons lei paurei nostrei cervèlas, un pauquet destorbadas qu’èran per una tau avalanca d’eveniments de pas preveire.

A l’escorruda, anèrem daissar unifòrmes, esquipaments e armas ai magazins per tau après de recobrar lei nostrei vestits borgeses e, antau qu’èra estat lo cas lo còp d’avans, nos entro-bèrem d’escacalar de rire en nos veire totei tres ansin desguisats.

Lo Pojadon, pasmens, daissèt las sieunas cauçaduras de vila per préner, en escambi, de sabatons de marcha e, precaucion indefugibla dins aquestei temps trebolats, servèrem cadun, es-condut au dintre de la vèsta, lo nòstre pistolet, emai amé un car-gador de recambi.

Tengut compte de totei lei constrentas prevesiblas, i aviá per nosautrei de jónher au pus lèu lo Molin dau Blaugorg, de no-sautrei pròche, per tau, d’un costat, de retrobar lei mieus parents,

229

e d’envisatjar, d’autre caire, çò que poiriá èstre la seguida dau nòstre percors en vista de tornar encontrar la rèsta dei nòstreis èstres aimats.

Ai pas mestièr, car Lucian, de vos descriure per lo menut la nòstra escorruda, un còp passats lei ponches de contraròtle de la basa, tant vos i ai menat mantunei còps d’aperabans, mai, dins aquestei parçans d’èstre per nosautrei familiars, regnava una atmosfèra novèla e de desconcertar, tant la natura emai l’aire nos apareissián aver d’anada e de sentit cambiats.

Semblàvem a de convalescents renduts au monde exte-rior après una longa malautiá e que miravan d’un uèlh novèu e estonat de païsatges coneguts, mai pasmens desparièrs, e nifla-van un aire de vertat identic, que lei naulors n’èran, ça que la, pas au par deis alenadas la fes d’avans.

Brèu, èrem toteis un pauc esbleugits per l’espectacle dei monts, dei lors ondulacions magestuosas, de la verdor novèla dei boscatges, e subretot benlèu embriagats per totei lei perfums desbrembats d’aquestei vegetums de borronar d’en pertot.

La davalada de la part enauçada de Nautaigala fuguèt pas qu’una passejada miraudiosa, ritmada per lei cascadas espuman-tas e rabiosas de la nòstra ribièra tant aimada.

E, un còp escaladas lei còstas miegjornaus d’aquesta, se trobèrem a un ponch auçat que s’i desvelava, dins tota la sieuna vastitud, l’enregada sinuosa e prigonda d’Ense, la tant amorada ribièra tanben, que, tot au luènh, passats maites e maites revirons revolumants e engrepiats, se n’anava banhar lei ribas dau Molin dau Blaugorg, en ne recéber au conflent leis aigas sosterranhas.

S’apressavan lei sièis e se tocariá lèu ai davaladas regdas dei costièras devèrs Vincenac, quand lo Ginestet daissèt ausir un clam bèu de suspresa, en tot agachar lo revèrs d’una laissa erbo-sa que leis ancas n’èran au solelhadís.

S’acerquèrem d’eu un pauc estonats, e ei alora que nos mostrèt de la man l’endrech, en tot nos dire : " Vesetz aquesta meravilha ! Pas jamai de ma vida tota n’ai vista una tan gròssa quantitat dins un sol luòc ! Qu’ei quauque ren d’espatarrant e de remirable ! ".

230

Èrem totei dos intrigats au pus e, de nos acercar un pauc, acabèrem d’apercebre cò que balhava matèria a la remiracion de l’Enric. Pensatz, Monsen Delpeirat ! A detzenats s’entobavan au demièi deis èrbas lei gostós e tant cobejats bolets, lei sols de per la prima de venir a s’espelir !

Un semenat onte se mesclavan morihas gròssas de la sòla enflada blonda e dau capèu alveolat brun clar, emai morilhons dau pè mingarèl e blancàs e de la tèsta negra au semblar dau car-bon !

Ieu, au molin dei mieus parents e dins leis environas prò-chas, m’èra mai d’un còp arribat de n’encontrar d’uneis emai de bravas au cors de recèrcas estrambordantas, mai una tau con-centracion, non l’aviáu pas coneguda, e ne faguèrem la culhida completa, tant i a qu’atenhèrem a quicòm que trespassava segur lo quilò.

Lo jorn començava de falir quand s’atrobèrem a la tom-bada dei sèrras sus la vau d’Ense, de superar lo vilatge de Vin-cenac e que s’i adevinava au fons, au desbocar d’una entraucada au pè dei bauç, l’enfonsada onte s’i alotjava lo mieu tan carit Molin dau Blaugorg.

Quand lei lusors de ponent comencèron de plan s’es-vanir, s’entamenèt la davalada dei còstas, e de contornejar si-lenciosament lo borg, s’acerquèrem de la mieuna bastida nadiva a l’amagat dei randissas, e m’avancèri fins a tirar la cordèla de la campana dau portau, en tot me metre a revertar de longa lei cri-dadissas deis anets, antau que n’èra costuma, o sabètz, per tau de se far reconéisser.

Un còp mon paire Jacme arribat e mentre que fasiáu de cancanadas redobladas, çò fuguèt, o pensatz plan, una explosion de jòia, ni per èstre pas d’ausir, a cò de toteis e ai pas mestièr de vos descriure çò que fuguèron lei retrobalhas amé ma maire una fes lo monde dintrats dins l’ostau.

Passi sus la serada, lo sopar que s’i mangèt una fregidura de gòbis pescats au matin per mon paire, puèi tanben lei morilhas, segur, confidas qu’èran estadas dins la pèu de lach pe-brada e salada, dins un ambient au pus galòi e destibat, e onte

231

s’establiguèt lo programa que deviá èstre nòstre dementre a-questa corta quinzena.

Fuguèt decidit, d’en primièr de telefonar a la Faneta, a mots esconduts, que lei tant cars parents e amics de la familha longtemps alunhats venián d’arribar a l’imprevista e fasián pro-jècte de la venir enfin rescontrar tre l’endeman se tot s’adobava coma cau. E aquò de subte complit, après un moment d’estupe-faccion, la jova femna respondèt segur de òc, en daissar paréis-ser quant d’alegria li causava una anóncia tau.

Arrestèrem apuèi que lei rescontres familiaus de venir s’amodarián ambe la veitura, puèi que s’èra espandida la novèla, ja quauquei jorns i aviá, de la retirada completa dei tropas de l’Armada e de la Milícia nordesas.

La Magdalena menariá, lo Jacme Delfraisse estent obli-gat de demorar au molin dins l’espèra d’un apèu possible tant dau costat dau pastor Wassermann coma, per cas, dei gents dau RIPS o de la Resisténcia, mai tot lo monde vendrián acabar la permission au Blaugorg amb eu.

Au matin, dementre que lei nèblas s’èran pas encora dau tot esvanidas, nos aplantèrem una passadeta amé lo Ginestet e lo Pojadon ai ribas dei gorgas que ne sortián, a-s-aquesta ponton-nada de prima, un flús potent e de la color blava, en tot remirar aqueste encastre totjorn d’estonar, domenjat qu’èra per lei fulhams naissents deis aubres e, pus d’ennaut encora, per lei pa-rets esquivas dei penjals rocoses qu’èran de superar lei sorgents.

Lo viatge se passèt sens auvaris de deguna sòrta. Dins lei vilatges, lei pòstes de la Milícia èran vuèges desenant e lo país èra dintrat dins una epòca novèla, mai que l’ambient de libertat ne semblava pas encora dau complet encapat per seis estatjants rencontrats, de la mina totjorn trista e mesfisanta.

Dins lei vilas atraversadas a la seguida, mai que mai Frontinhòl e Vilanòva dei Tèrmes, a l’intrada coma a la sortida, s’i trobavan pasmens de ponchs de contraròtle de la Garda Ter-ritoriala. Mai seis òmes de faccion fasián pas pus de zèl e dais-savan passar lo monde, sota l’uèlh placid de dos o tres grands tipes deu visatge ròse, dei peus blonds, de l’unifòrme gris e

232

coifats d’un berret blau. Espectacle estonant d’aquestei primièrs especimens apercebuts dei tropas norvegianas.

S’aturèrem una passada avans Sant Esteve dei Pradas, sus lo planàs, dins un caminòt fons que s’engulhava a la drecha de la rota entre d’amolonaments rocassièrs e de toscas d’aga-russes magristons.

En tot nos i descansar e manjar quauqueis entrepans a-prestats per la Magdalena, sietats entre lei matas d’espic e de fri-gola, n’alenaviam lei sentors au pus suavas, mentre qu’aga-chaviam l’espectacle grandaràs e sauvatge d’aquestei Causses Grands que coneissètz plan, Lucian, e que vos descriguère ja so-vent.

Puèi, tornèrem s’aviar, e quand se desmasquèt a l’asuèlh lo campanau de Sant Antòni dau Rieutòrt, lo solèu èra per jó-nher, o quasi, la linha que leis aigas de la Mar dau Sud i rescon-tran lo cèu.

En enregar lei primièras viradas avans de costejar lo Mas Vernhòla, aguèrem, una corta estona, escasença d’entreveire a-questa fotrala tombada dei bauç sus lei tèrras bassas devèrs lei ribatges marins, e de sobte après dintrèrem dins la cort de la bas-tida que la Faneta i fasiá gaita en nos esperar.

Çò fuguèt un d’aquestei moments d’emocion que se’n troba malaisidament lei mots per lei descriure. Pas deguna pa-raula aguèt d’èstre escambiada dementre que toteis abraçaviam la jova femna. Mai una passada de la tension granda siguèt la que la Faneta e lo Pojadon i demorèron, gauta contra gauta, a bracetas, mas sens ren daissar paréisser que posquèsse revertar l’atrach amorós que pasmens i èra per lei rosigar.

Se diguèron a l’aurelha – o avèm sauput pus tard – que la lor joncion carnala s’endeveniriá pas au Mas, nimai ai Bòrdas de la Braneira, e aquò per rason de decéncia.

Pauc après d’efièch, venguèt lo moment d’anar dins la cròta far meditacion tanben muda, emai qu’emplenada d’esmo-guda, davant la pèira tombala qu’i jasián lei rèstas dau paure Joan Vernhòla.

233

Après d’aver telefonat a mon paire la nòstra arribada, s’amassèrem dins la cosina a nuèch venenta per lo sopar, e, un còp rassadolats, anèrem ensems a la broa de la terrassa fins re-mirar la vista qu’endebàs e ai luènchencs de la davalada dei pen-jaus, mostrava la miraudiosa escampilhada d’agropaments lumi-nós dins lei fons e, tot ailà, lei capelets de lutz que marcavan lei ribatges de la mar.

Totei, manca lo Ginestet, coneissiam plan aqueste tablèu de remarca, mai aqueste d’aicí ne demorèt pauficat d’estupe-faccion, de tant qu’un tau espectacle li pareissèt unic.

Èra estat decidit que, l’endeman, aniriam totei cinc ai sòrgas dau Rieutòrt que, levat la Faneta segur, n’aviam pas en-cora aguda escasença de ne tastar lo site de jorn.

E, après una nuèch suausa e descansadoira, lo dejunar engolit e lei cachacrostas dins lei sacas, s’adralhèrem amé lei ca-nas e d’unei vèrmes dei fems devèrs la ribièra que se n’ausis-sián, d’aquí estent, lei roncaments furioses.

La davalada èra escalabrosa au demièg dei barras cal-càrias au pus sobdas, mai quand i pervenguèrem au cap, l’agach nòstre fuguèt atrach per quicòm de pas imaginar, en veire sorgir de la paret rocosa aquesta mostruosa vena liquida verda que, tot d’un temps se mandava a rajaus espumants devèrs leis endebàs, en tot s’aturar pas qu’un temps brèu dins de cubetas que se suc-cedián, remolinantas e blancas d’escruma.

Tot aquò èra plan desparièr dau fenomèn idrologic pre-sent au mieu Blaugorg, qu’aicí leis aigas èran d’originas dau tot inconegudas, en provenir d’infiltracions au còr dau causse e que pas degun ne sabiá au just leis endrechs.

Sus lei conselhs avisats de la Faneta, forfolhegèrem totei lei revolums e contracorrents dementre la jornada, tant i a qu’en tornar aviam agantadas onze trochas, e lo sopar ne fuguèt enri-quit d’aitant, mentre que l’atmosfèra dau mas èra emplenada d’aquesta sentor sens ges de pariva qu’aduís la carn dau peis au ponchejat roge d’èstre a fregir.

Lo jorn d’après se metèrem d’acòrdi per anar, luènh a l’embàs dei bauç, temptar la perca dins Fontanòla bassa, aquí

234

onte lo paure Joan èra acostumat d’i far pesca antan, e per aquò far, s’arnesquèrem de còrdas qu’i serián jonchadas cada mièg-mètre de palangras dau cròc de detz provesit d’un lombric.

Causiguèrem d’estendudas d’aiga de la pauca fonsor que s’i podián anar estacar la cordèla dau caire d’en fàcia, e ne pau-sèrem atau quatre, puèi, de nos ajaçar sus la mofa dau ribal, nos botèrem, en tot charrar, d’esperar lei pitadas, mai que vouguès-sen plan mòrdre lei bèstias.

Aquestei corrents èran remirables de beutat, l’onda d’i córrer sus un lièch de còdols dei colors innumerablas e de se far camin a l’entremièg d’erbièras dau verd tendre e de l’anar onde-jant.

Devèrs lei cinc de la tantossada cauguèt pasmens levar lei còrdas, que lo percors èra pro long fins a tornar au mas, e de tirar aquesteis a broa nos advenguèt mai d’una suspresa.

Que de percas n’i aviá, plan segur, emai sièis en tot e pro bèlas, mai s’i trobèron agantadas tanben doas trochas dei polidas e, per far compte, una lòta, peis de la carn fina e sens espinas que de costuma s’aventura gaire dins leis aigas vivas.

Fin finau, çò fuguèt una jornada de patz e de plaser que n’aguèrem de tastar la suausa doçor ai ribas. E lo repais siguèt, delà dei nòstreis envejas, un sopar de reis que se n’aviam pas pogut aver l’espèr dins lei nòstrei sòmis lei mai fòus, una fèsta que ne davantava d’autreis, o faliá desirar.

S’èra arribat, aquesta sera, a la velha dau cinquen jorn de permission, e l’endeman adonc, la Magdalena dins la sieuna veitura amé lo Ginestet e ieu, puèi la Faneta dins la sia pròpria autò amé lo Pojadon, daissèrem lo Mas Vernhòla per tau de nos adralhar cap a Seuvabèra, pròche Bugos, après d’aver facha d’aperabans meditacion novèla prèp la tomba dau paure Joan e d’aver mandat un darrièr espiar devèrs leis òrles de la Mar dau Sud que lei nèblas dau matin n’escondián encara lei corbas me-ravilhosas.

S’arrestèt entre nosautrei, donats la corta estona de liber-tat qu’aviam de ne gausir e d’aquí la necessitat de jónher totei lei pròches au pus lèu, de viatjar de per l’autoestrada, e ei antau

235

que s’avièrem cap a Vilanòva dei Tèrmes, e que non pas devèrs Serninhac, per tau de n’atrobar l’escambiador a l’intrada de la vila.

En tot trespassar lo cors de Durbèla, de las aigas verdas, ère tot soscaire en me rementar la vetz qu’ambe lei maluroses Enric e Joan i aviam aguda escasença, autrei còps, de ne passar leis aigas una vesprada, pus naut amont, sus de radèus de fortu-na. A ! Sovenirs, sovenirs !

L’aviada fuguèt alavetz au mai desprovesida d’interés, sus aqueste riban de quitran que se debanava sus de centenats de quilomètres, totjorn egau a eu-meteis e, sus la mitat de la tan-tossada, après una aplant sus una aira de repaus, un veïcul sempre de segre l’autre, ajonhèrem la forcada que l’autorota s’i despartissiá e que ne prenguèrem la via d’esquèrra, per tau de s’adralhar devèrs Bugos.

La seguida se debanèt sens suspresa e, de préner la sor-tida devèrs Seuvabèra, s’atrobèrem lèu sus lo camin que menava ai Bòrdas de la Braneira que s’i aturèrem sus l’airau.

Se n’i a una que se n’entrobèt dau tot suspresa, çò fuguèt la Peireta quand, acompanhada dau Riquet, venguèt dobrir la pòrta e, d’estabosiment, diguèt : " A ! Dieu vivent ! Que’m cresi mirandejar un miracle en tot amassa cinc vos véder aciu d’im-prevista, a despieit lo corriel deu Jacme Delfraisse qui’m hasèva anòncia d’ua visita sobda e estrambordanta ".

E çò fuguèron alora, après, d’abraçadas sens fin entre to-teis e subretot, plan segur, amé ela e ieu son amorós espós, e tanben entre ieu e mon tant car filh.

S’endevenèt après la ceremonia indefugibla e esperada per toteis, en far visita esmoventa, a la cava dei Bòrdas, dau luòc d’ensepelida dau paure Enric Delmas.

A nuèch tombanta s’amassèrem a la cosina, un còp pas-sada una telefonada a mon paire en li dire que tot anava plan, puèi au cors d’un repais sens istòria, suau e amistós, se botèt au ponch lo programa dei jorns venents.

Per lo d’après, fuguèt previst d’anar au bocau de Jalèra, en aprofechar lo periòde de l’an que s’i podiá practicar la mi-

236

raudiosa pesca de l’alausa, un peis mitic de l’encontrada que ven, quand florís lo lilà, a s’arremontar lei estuaris per tau d’i pondre, çò que manquèt pas d’estrambordar lo Pojadon, totjorn afiscat qu’èra, aqueste, deis experiéncias de pesca.

E adonc l’endeman, seisen jorn de permission, s’adralhè-rem totei, lo Riquet en çò comprés, cap au grau dau flumi ont temptèrem, amé lo culhèr, de far venir lo peis cobejat que se n’ausissián au luènh lo bruch tant conegut e estonant dei batudas dins l’aiga, un exemple unic dins lo domèni dei peisses mi-grators.

Pasmens, la pesca s’auriá deguda debanar de biais nor-mau desempuèi una barca, dau mitan deis aigas plaçada, que n’aviam pas malastrosament l’usança d’encuei, e nos cauguèt d’esfòrç dei longs per n’agantar pacientament a la perfin doas, mai dau pes respectable, de costejar caduna lei dos quilòs.

Au ser, segur, e de lei far rostir au forn en leis assasonar d’èrbas, de pebre e de vinagre, nos faguèrem un festin vertadièr e de tria, en establir projècte d’anar l’endeman, pus amont dins Jalèra, fins a essajar de préner un creac, autrament nomenat es-turion, un peis dau semblar antediluvian e que contunha de mon-tar lo bocau d’aquesta, mai tanben lei de Durbèla e de Turonèla, per tau de s’i reprodurre.

La costuma d’emperaicí èra d’i anar segur au ret, mai tanplan au culhèr, e tre lo matin, lo jorn d’aprèp, se n’anèrem cap ai ribas dau flume, e tre la nauta mar aguèsse emplenat de-vèrs miègjorn lo lièch, se metèrem de molinar e de molinar au demièg dei corrents e dei calmas.

Cauguèt esperar lei tres abans que, penosament, la Peire-ta capitèsse de ne trapar un e que lo Pojadon, de ne far de bra-mars de jòia, n’agafèsse un autre. Toteis èran de talha fòrça me-jana, valent a dire pasmens que lo pus pichon avesinava au mens lei tres quilòs.

En tornar ai Bòrdas, çò fuguèt tot un afar de despolhar e retalhar aquestei mostres, mai lo pus de se’n trachar siguèt de leis aprestar au mièlhs, que la carn n’ei un pauc dessaborosa, e i cauguèt ajustar au cortbolhon mantuneis espiças.

237

Per contra, una suspresa bèla nos foguèt reservada, qu’un peis demest èra una femèla emplenada d’uòus e, per un còp dins la nòstra vida, nos poguèrem assadolar a plaser d’un caviar frèsc e gostós.

Mai la fèsta èra aicí per s’acabar e, vist lo temps restrent que ne dispausaviam per la nòstra tornada familiala, deguèrem sacrificar la pesca ai lavanhons a la Mar Grana e, a la Concha, la culhida dei clovissas, la pesca deis esquiras e crancs, antau coma l’agantada dei carrelets a la fichoira, qu’aquò seriá segur per un autre còp …

Au matin dau uechen jorn nòstre de libertat, abans de nos enanar devèrs nòrd après una estona de reculhiment au ras de la tomba dau paure Enric, aguèrem escasença d’ausir a la radiò d’Estat que s’i debanavan ailamont desempuèi quauquei jorns de trebòlis e de manifestacions, per çò màger en Nòrborg, que de monde, a bodre, i serián a s’opausar a l’intencion onusiana d’or-ganizar un referendum d’autodeterminacion en País sudenc.

Demest lei menaires, lo pus acarnassit èra pas, çò disian, que lo senator socialista Goldenberg, afiscat qu’èra de mai en pus contra aquesta perspectiva que li tirava lei cridadas d’un porcàs que se l’escotelan.

Tot aquò nos faguèt venir a totei de pensaments au mai desvariats, pasmens s’apreparèrem au despart e, antau coma èra estat causit per venir, s’optèt tanben per un viatge per l’auto-estrada, que de Bugos e en costejar Ausonvila sens i dintrar, nos menèt, totei set qu’èrem, a Marçautges devèrs miègjorn

Ai peatges la Garda Territoriala, acompanhada aicí tan-ben de norvegians, daissava passar lei gents sens quincar, e lèu sortits, s’encaminèrem per lei reviradas regdas de la rota monta-nhosa qu’un còp passadas las aigas blavas de Linhana, contor-nejava per nòrd lo mostruós amolonament dei monts dau Massís dei Nauts Planòls.

Ribegèrem un moment lo cors de Rieugrumant çò que nos faguèt alora venir, au Ginestet, au Pojadon e a ieu, de re-membranças vivas e ponhentas, tocant ai tribulacions recentas que se sap.

238

Ais environas dei dos, arribavam a Aigusac puèi dins la cort de la bòria dei Ginestet, e se pòt pas descriure la jòia bauga que fuguèt la dau Joan en tot veire lo sieu paire e totei lei qu’acompanhavan aqueste.

Lo jòve òme n’èra de complet esmogut, e nos contèt alora qu’abans l’intervencion internacionala aviá viscut un mar-tiri vertadièr, que cada setmana o gaireben la Milícia èra per far perquisicion dins la bòria e l’interrogar, en cèrca segur totjorn vana de l’Enric Ginestet, enemic numerò un qu’èra per lei nor-deses.

Après un dinnar un pauc retardat e lèu expediat, l’Enric e lo Joan, per tau de marcar aquestei retrobalhas miraclosas, pre-pausèron, coma s’i podiá atendre, d’apreparar una expedicion, qu’en davalar cap a Ense tot en debàs de la bastida, s’i poiriá aprestar una tenduda ais anguialas e que fariá resson a la que vos n’ai ja contats lei debanaments embalausissents, Sénher Delpei-rat, un temps i a.

Mai la situacion generala me daissava desquietat atau co-ma crentós, e faguère compréner ai nòstrei dos amics que faliá balhar preferéncia a una amassada generala au pus lèu au Molin dau Blaugorg e, se lei circonstàncias va permetián, se poiriá tot-jorn après montar una partida en cèrca dei nòstre peis tant aimat.

Un còp totei d’acòrdi sus aqueste ponch, telefonèri a mon paire Jacme qu’arribariam sens dobte au molin devèrs lei sièis.

Pasmens, après una abséncia tant longa e leis eveniments perilhoses au pus qu’avián marcada aquesta, lo Ricon Ginestet, tot desvariat de se retrobar au sieu, èra de besonh grand de veire mai aquestei luòcs familiars.

Vouguèt tanplan que davalèssem lei pradas qu’i pastur-gava lo tropèu de vacas, per tau de tornar veire la ribièra totjorn impausanta, amé sei corrents potents e revolumants e de far a-queste sempre tant d’impressionar bronzinadís sord en rescon-trar lei ròcas e lei parets dei viradas, puèi se n’anèrem toteis uèit.

Quand lei nostrei dos veïculs, ara dau tot emplenats de monde, un còp passat lo borg de Vincenac, se presentèron au

239

cap dau camin que menava au molin, lo portau èra ja dubèrt e mon paire lai èra aplantat que nos i esperava.

Çò fuguèron alora mentre d’unei bravas minutas d’efu-sions grandas, de potonadas sens nombre. Fusavan dau costat de mon paire de crits de jòia e d’admiracion a regard dau Riquet qu’anava ara devèrs sei sièis ans. D’en pertot s’entendián de ri-res e d’exclamacions, tant i a que leis anets se creguèron obli-gats d’entamenar una cancanada dei bèlas que menèt au cimèl lo tarabastèri ambient.

Un còp la calma un pauc venguda, lo Pojadon vouguèt fòrt e mòrt que toteis anèssem au pè dei bauç tot au fons de la proprietat, aquí que s’i entrobavan, o sabetz plan, leis abismes que ne sorgissián deis entralhas lei abondosas aigas claras que formavan puèi lo Rieu dau Blaugorg.

Puèi, après d’aver remirats, aquesta vetz encora, lei cor-rents resplendents que brusissián suausament sota la vòuta ver-dejanta deis aubres abans de s’anar jónher a Ense, tornèrem totei devèrs lo molin per tau de procedir a la nòstra installacion.

Mai, una fes dintrats dins la sala de manjar, totei leis arribants faguèron de cridadas de suspresa e de badatge en apercebre la taula granda ja botada, de nòu coberts garnida, mentre que lo membre èra d’en pertot adornat de garlandas, de ribans, de tièras de lampetas, totei dei mantunei colors e, per tot complir, qu’atraversava la pèça de l’ecudelièr a la desserta, una bèla bandieròla èra tibada qu’i èra escrich a letras ròsas gròssas : « Viscan los nòstres nòvis ! ».

Au centre de la taula èra pausat un carton que sota lo tí-tol : « Menú » s’i podiá legir : « Mesa en boca al vin d’iranja – Fregidura del Molin – Filets de salmons de font a la ravigòta – Cuèissas de pintarda e patanas rostidas dil chuc amb alh e jol-vèrd – Persegas al siròp amb adob d’armanhac – Pruna vièlha. Vins : Blanc sèc de las costièras de Vincenac – Roge dels plans d’Aigusac ».

Una fes aqueste programa conegut, çò fuguèt tornar un concèrt de vociferacions envejosas e, mentre que d’entre aquí la nuèch s’èra establida, totei nos ataulèrem dins un atmosfèra, va

240

pensatz plan, dei pus alegras e brusentas, de tant que lei guits n’èran sortits de la besada e s’èran aplantats dau tot pauficats d’estonament e muts per un còp, a la pòrta de la terrassa.

Lei onze èran ja passadas, e n’aviam pas encara acabat amé lo saumon. Mai s’èra trobat mestièr pasmens d’anar quèrre prodèl de botelhas de blanc au chai, e vos dise pas lo climat que s’èra estatjat a l’entorn de la taula, que s’i ausissiá un calivari infernau de crits e d’escacalassadas, de tant que lei guits se n’è-ran tornats au rieu, dau tot descorats.

Devèrs mièjanuèch, qu’i èrem enfin a entamenar lo plat de carn e lo vin roge, la Peireta faguèt engolir au Riquet lo sieu dessèrt e lo menèt s’ajaçar, que, desempuèi una estona, après d’aver plan participat a la jòia comuna, leis uèlhs sieus li fissa-van pro e se vesiá plan qu’èra per s’adormir. Mai, demest leis autrei taulejaires, lo vam e lo regau-diment i èran desempre au pus aut, subretot puèi quauquei bote-lhas de roge mai, e cau confessar, en tot manejar l’eufemisme, qu’èrem toteis un pauc bandats.

Pasmens, fasiam de projèctes per lei jorns seguents, e mon paire nos descriviá alora lei corrents pausadisses e pauc pri-gonds, enmantelats de plen d’erbièras dei longs peus florits de blanc, que Nautaigala i alargava lo sieu lièch avau, e que nos i menariá enfin, après tant d’annadas qu’i èra pas estat possible de contentar aquesta vièlha enveja d’i pescar a la volanta amé de moscas artificialas.

Renonce de vos far retrach dau climat que s’èra establit sus lei doas dau matin, e que veniá de mai en mai espatarrant. Après la pruna vièlha, de l’estrambòrd se n’atenhèt lo cèlcim, quand la Faneta se botèt de cantar, ajocada sus la sieuna cadièra, la canson plan coneguda : « La maire e la filha / En segant lo blat, pecaire / Jos una gavèla / Trobèron un gojat », acom-panhada per totei per leis autrei coblats …

Mai, puèi, fuguèt lo torn dau Pojadon, quilhat, eu, ron-dament, sus la taula, que nos serviguèt alora : « Dieu garde aquel que l’a plantat / L’arbre de la camba tòrta / Mas sens aquel ieu seriái mòrt / L’aiga m’auriá poirit lo còrs ! » …

241

Alora, totei uèit, nos metèrem de cantar amassa : « Ma maire quand m’enterrarètz / M’enterrarètz, mas a la cava / Los pès virats vèrs la paret / Lo cap dejós lo robinet ! ».

Puèi, cauguèt pertant s’anar jaire, e, a la Faneta e au Po-jadon, fuguèrem pas quitament en estat de lor aduire lo tradicio-nau bolhon pebrat que nomenàvem tanben lo torrin, de tant nos virava la tèsta.

Pòde pas vos descriure dins lei detalhs lei pus cruds, an-tau coma va faguèri autre temps, a prepaus dau rescontre ex-plosiu que siguèt sieu amé lo nòstre paure Enric Delmas, leis eslances qu’aguèt aqueste matin la Faneta de fàcia au nòstre adorable Andrieu Pojadon.

Mai, facultat m’ei de vos’n daissar adevinar l’ambient sens dobte pro torrid, se ne crese lo raconte que me’n faguèt a-donc, un jorn de deprima nostalgica e après una dura batèsta, lo nòstre malurós amic ara defuntat.

Aurà, la Faneta, versemblablament adoptada enterin a-questa auba de nòças novèlas, la meteissa actitud rara e preciosa a cò d’una femna, que consistís en saber préner l’iniciativa en tot daissar de caire tota pudibondariá ipocrita, e en desliurar d’en-tièr e d’en primièr la sieuna fòga ardenta, apassionada, sensuala, e de s’i interdire degun dei gèsts, dei posicions, deis atocaments e dei provocacions que li seràn renduts alara apuèi per lo sieu aimador amé afogament.

La Faneta aurà plan sauput, ne siáu segur, dau sieu vam pròpri, durbir la via a-s-aquesta voluptat carnala abrandanta qu’aurà fach de l’Andrieu lo sieu amorós comolat e sadolat e atau lo sieu debitor de careças aitant enflambadas.

E ei en onor d’aquesta femna excepcionau qu’ei, o sabètz plan, de lenga sudenca orientala, qu’ai vougut uèi m’exprimir dins lo sieu parlar, per signe de remiracion e de fraternitat.

A ! car Sénher Delpeirat, se totei lei femnas podián segre aqueste exemple, lei relacions de coble ne serián dau tot tres-mudadas e trancendidas, lo monde fach segur melhor, e, ansin poiriá èstre mes benlèu un tèrme, per part, a çò que se denóncia a bon drech anar coma l’agressivitat predatritz dau mascle.

242

Ieu, ai aqueste benastre ambe la Peireta, vos ac disi de confidéncia. M’aduís de se meteissa e dau sieu pròpri movament aquesta plenitud inestimabla, de per las sieunas assalidas espon-tanèas, emai se s’i pren de biais un pauc mens volcanic benlèu

que sembla n’usar dau sieu costat la Faneta. » Lo recit aicí desromput del Ronan Le Guerch, lo

nòstre vesent, que s’esita un pauc per lo qualificar d’extralucid, se l’èra sortit de la mementa dins sonque un aprèp-miègjorn, d’una sola estirada, mas, dementre la setmana seguenta demorèt mut e plan mingrós.

Lo Delpeirat èra estat sasit, d’abòrd, en veire que lo ma-laut, a despièch de las estonantas evocacions festivas e sensualas de la fin, semblava pas brica ne ressentir de jòia nimai d’a-fiscament, tot al contre, e aquò li daissèt una impression estra-nha.

Profiechèt d’aquestas estonas de silenci per redigir e or-denar, a la seguida de las precedentas, las novèlas revelacions, puèi s’entrevèt d’aprestar una responsa a la Dòna Bonafont, que, fin finala emai que fòrça reticent, s’èra resolgut de li balhar.

Lo nòstre cercaire aviá adonc esperat qualques jorns a-bans de far resson, e se podiá pas li’n far repròchi, tan demorava traumatizat e consternat per çò que li èra advengut del costat del sieu marit, aprèp doas annadas mentre laqualas aviá pas decessat d’adreçar a-s-aqueste d’atencions, de testimoniatges de gratitud, d’estima, d’admiracion emai de devocion, a un ponch tal que lo quite monde del sieu enrodatge l’encusavan de càser dins l’exa-geracion.

Mas, aqueste brieu d’ajudar, los reflèxes de l’òme civi-lizat li èran tornats e s’èra convençut de la necessitat de far saber a la dicha Dòna la tristesa que ressentiá, per ela, a l’anóncia de la subrana agravacion de l’estat de santat de Raimond Bonafont.

E, de totes aquestes aspèctes que precedisson, li’n faguèt expausat en preambul, en far remarca aprèp que seriá sens dobte pus comòde e pus rassegurant sul plan moral de recercar uèi un alibí a-s-aqueste afligent afar dins las premícias dels trebolicis

243

de l’esperit que se serián darrièrament manifestats a cò del sieu espós.

Mas notèt qu’en tot aver segur considerat l’eventualitat, ne cresiá pas res, malastrosament per el, e que las causas, o pensava, èran a l’encòp pus simplas e desolantas.

Indiquèt puèi que Raimond Bonafont, tre la debuta – tres annadas i aviá adonc – e segon sos tèrmis pròpris, aviá facha una causida deliberada e immediata que consistissiá en veire a l’en-darrièr del reputat per el « escais transparent » qu’èra Lucian Delpeirat, la persona de l’amic sieu Joan-Carles Bòsc, e que per èstre lo fruch d’una imaginacion un bocin desfrenada, una tala opcion veniá pas de res corroborar l’ipotèsi d’una deterioracion de las sieunas facultats.

D’efiech, ajustava, per delà aqueste scenari de fons – que Bonafont aviá pas solament soscat de lo verificar per una con-sultacion elementària de l’annuari telefonic, tant èra persuadit d’una tala realitat – tot çò qu’aviá escrich aqueste, e que lo Lucian disiá aver menimosament analizat sul plan formal, testi-moniava en favor d’un rasonament totplen sanitós.

Tot, fins a-s-aqueste quite mail d’excusas del primièr de genièr, èra perfièchament coerent e racional sul plan de la con-ducha de la pensada e d’una logica sens falha.

Tot, en çò compres aquesta allusion pro cinica al fach que s’èra, cèrtas, produsida una error sus la persona, mas que tot compte rebatut lo Delpeirat n’aviá pas matèria de se plànher puèi que, fin finala, èra estat encoratjat dins la sieuna vocacion d’autor e que ne deuriá èstre satisfach …

Pas ren desempuèi tres annadas e duscal mandadís d’a-queste messatge pel mens desconcertant del primièr de l’an, veniá pas confortar la tèsi d’una perturbacion de la pensada, en partir del moment que Bonafont i aviá imaginada aquesta substi-tucion de personas …

Lo pus de consternar dins aqueste afar, contunhava lo nòstre cercaire, e qu’èra lo mai atemptatòri a la dignitat, aquò è-ra que Bonafont s’èra pas pensat una segonda qu’un quidam se disent nomenat Lucian Delpeirat podiá èstre l’autor dels ma-

244

nuscrits a el adreçats. N’aviá tot simpletament pas ges aguda l’idèa. Lo nom d’aqueste illustre inconegut podiá pas, del ve-jaire del professor, qu’escondre una farsejada, e es aquò que de-morava lo pus de deplorar.

E lo Lucian d’apondre que se dispensariá de s’atardivar sus las allusions de Bonafont a prepaus de las similituds qu’aviá notadas ( èra a la debuta quitament question d’identitat dels tèx-tes ) entre las òbras de Monsen Bòsc e los sieus pròpris romans, qu’aquò estalviava de far tot comentari mai, qu’aicí s’i daverava lo summum, d’efièch una causa tala se podiá pas inventar …

Al cap d’aquestas consideracions, lo Delpeirat clavava amb aquestas frasas que conven de las citar textualament :

« Aicí s’acaba lo mieu dever de decéncia e, en tot tornar dire la mieuna immensa decepcion fàcia a l’actitud d’un èstre qu’ai venerat e adulat ansin coma pas degun b’a sens dobte fach dil mitan occitan, vos renovèli, Ma Dòna, la compassion que ressentissi, al vòstre esgard, en l’estat de la fasa critica qu’atra-versariá ara per ara lo vòstre espós e que desiri plan, per vos, èstre sonque temporària ».

Lo Delpeirat mandèt lo sieu messatge sus lo Net lo 6 de març a las nòu e cinquanta uèit minutas del matin, e, aquò com-plit, s’entrevèt de veire çò qu’adveniá del Ronan, que d’abòrd li semblava estranh de cap l’aver vist lo rejónher dil burèu atal coma o fasiá gaireben cada jorn d’ora. Explorèt la sia cambra emai totes los membres de l’es-tanci, mas de badas. En tot aquò constatar, assabentèt de la cau-sa la Viveta, e totes dos espepissèron las pèças del debàs emai la cava e lo granièr, totjorn sens resultas. Alavetz sortiguèron fins a furgar dins totes los recantons de l’òrt e de la remesa, mas sempre sens ges de capitada. I aviá adonc pas qu’una conclusion de ne traire : lo Ronan Le Guerch s’èra esvalit …

_______________________

245

Capítol 10

Lo retorn dels jorns esglasiants

□

La Viveta e lo Lucian èran al complet enfadits e, en tot

desespèr, se n’anèron espinchar las environas, cadun del sieu costat, dins las carrièras vesinas, de demandar alara a totes los passants e residents rescontrats se, per fortuna, avián pas aper-cebut un òme que lor ne fasián la descripcion se besonh n’èra.

Mas pas degun aviá çò sembla remarcat qualqu’un qu’i semblèsse, e los dos infortunats tornèron a l’ostal per cercar en-cara e encara, mas de badas, e de constatar la causa telefonèron a l’agéncia fins a prevenir lo Jòrdi de la situacion e a avisar en-sems de las decisions de préner.

Un còp aqueste arribat, tot pertocat el tanben per aqueste eveniment subte, èran un còp de mai a furgar dins totes los recantons de l’ostal, quand lo Delpeirat, de nistar dil burèu, dais-sèt escapar un crit que subran menèt los dos autres pròche d’el.

E trobèron aqueste d’arborar de la man un papieron que lo veniá de descobrir al ras de l’ordinator, qu’i èran escrichas las frasas seguentas, en lenga d’òc segur, e que ne faguèt sulpic la revirada en francés : « Car Sénher Delpeirat. Me trobaretz pas aqueste matin. Atal coma me l’èri promes, me soi enanat jónher los mieus ca-maradas de combat al camp de Las Rocalbas, fins a m’enquesir del luòc de sebelida dels dos mieus maluroses amics que, segur, n’an recaptadas las depolhas.

246

« D’apuèi, farai un destorn per aqueste sinistre vabre de Las Roquièras per tal de recobrar, o espèri, lo mieu pistolet-mi-tralhaire, manca que los mieus amics partisans l’ajan ja pogut metre a l’abric.

« En seguida, o sabètz, tre que los mieus òrdres de mis-sion o permetràn, m’adralharai devèrs Seuvabèra e Las Bòrdas de la Braneira, fins a tornar trobar la mieuna femna Peireta e mon filh Riquet.

« Aprèp, se facultat nos n’es balhada, anirem amassa re-trobar mon paire Jacme Delfraisse e ma maire Magdalena al Molin del Blaugorg, còsta Vincenac d’Ense.

« Vos aviái prepausat de m’acompanhar, una temporada i a. Mas ai plan compres qu’aquò vos temptava gaire. E d’abòrd, desempuèi una estona, me pensi que manifestatz de fredor de cap a ieu.

« Me sospechatz e me susvelhatz, b’ai plan remarcat. La nòstra amistat es pus brica la meteissa coma autres còps e ne soi pro laguiat.

« Tant i a que m’estimi mai de me n’anar solet jonchar la mieuna familha e los subrevivents demest mos camaradas de l’Armada secrèta sudenca ».

Totes tres ne demorèron atupits, mas lo Delpeirat èra lo mens suspres de la còla, que s’atendiá un pauc a una finida de las parièras après las divagacions del Ronan dins las parts di-vèrsas de l’ostal, las sieunas recentas atencions per las aisinas d’espòrt e de marcha, lo tot de venir après las mantunas es-casenças qu’i èra estat question per el de se n’anar devèrs los luòcs del sieu espantant passat futur.

Un còp la realitat nuda enfaciada, se metèron totes tres d’acòrd per senhalar a la polícia l’esvaniment del malurós Le Guerch, en tot la prevenir, o puslèu li rebrembar, los desòrdres de l’entendament que n’èra trucat lo desfortunat.

Mentre que la Viveta demorava a l’ostal pr’amor de res-pondre, per cas, als questionaments de la autoritats, lo Lucian prenèt la sia veitura fins a espepissar, mièlhs encara, totas las vias e carrièras, en començar per las qu’èran pròchas del do-

247

micili, e en alargar en seguida lo cèrcle de las sias recèrcas, lo tot en abotir, sens capitada de paguna mena, als barris de la ciu-tat los pus alunhats.

L’òme s’aviá mancat lo desjunar emai lo dinnar quand, a la mitat de la tantossada, tornèt a cò dels Le Guerch, tot des-consolat e decebut per la quincanèla totala de la sieuna entre-presa.

En arribar, la Viveta li diguèt que s’èra mesa en plaça una recèrca espandida al despartament tot e qu’aviá per motiu, dins l’interés de las familhas, una disparicion desquietanta.

Totes tres prenguèron alara una pichona espertinada, en tot escambiar de prepauses al pus pessimistas, rapòrt a çò que podiá èstre advengut al paure Ronan, que se sabiá pas de plan quand aviá daissat l’ostal e, adonc, quant de temps s’èra agotat despuèi la sia despartida e devèrs quin orizont s’èra, diable, di-rigit.

La Viveta, d’espinchar los cabinets e las malas, n’èra arribada a la conclusion que son espós èra vestit de bragas e d’un blodon del teissut blau impermeable, aviá cauçats de sa-batons de marcha burèls emai s’èra cargada una saca d’espatlas grisa, e comuniquèt las sias constatacions a la polícia, en tot pre-cisar que lo desaparegut semblava pas aver presas de vitalhas nimai menats de beures.

Mentretan tota la vesprada emai la nuèch seguenta, se relevèron al prèp del telefòne, per cas qu’i aguèsse un apèl del costat de la prefectura ont èra estada mesa en plaça una cela de coordinacion de las recèrcas.

Mas i aguèt mentretemps pagun resson d’aqueste costat, nimai d’abòrd l’endeman, e duscas a fin de matinada.

Se lo retrobèron per l’azard aqueste jorn d’aicí, devèrs miègjorn, còsta Severac, gaire luènh de la sòrgas d’Avairon, a quicòm coma cinquanta quilomètres ailà, del tot abestit e aganit.

Un passejaire èra tombat sus el, diguèron los gendarmas, mentre que s’èra afalat, del tot abenat de cansièra, e aviá alavetz emes de prepauses incoerents, de subrepés se vos plai en patés

248

roergat, en tot demandar lo sieu camin fins a rejónher una cèrta val de Nautaigala e un nomenat per el Planòl de Las Rocalbas ...

Astre que l’òme de rescontre foguèsse un vielh pacan de l’encontrada, d’anar aqueste jorn levar los sieus laçons als co-nilhs dins aqueste parçan soletat e salvatge, e qu’èra un dels dar-rièrs de poder compréner l’idioma ancestral del país, mas que n’i poguèt pas ça que la donar responsa, manca de n’escaire encapar la significacion.

Lo Ronan se trobava a la broa d’un avenc escalabrós que lo monde de l’endrech li disián « Lo Trauc del Socit ».

Lo Delpeirat coneissiá pas ges lo luòc-dich, mas remar-quèt qu’aqueste microtoponim, que podiá designar segon el, en lenga d’òc, una enfonsada qu’i ressorgissián d’aigas, rementava de biais estranh d’unes demest los sitis suls quals tornava regu-larament, dils fantasmas del sieu monde virtual, lo malurós Le Guerch.

Quand l’ambulància arribèt a Rodés e que los infirmièrs trasportèron lo Ronan al dintre de l’ostal, la Viveta, lo Jòrdi e-mai lo Delpeirat foguèron partejats entre solatjament e descon-solança tota.

Que lo malaut, al complet desvariat e sanglotejant, qui-tava pas de se desolar en dire e tornar dire qu’èra lo pus ma-lastruc dels òmes, e de repetir :

« M’es pas estat possible de retrobar lo camin dels Nauts Planòls, e aquestes putanièrs de monde m’an pas volguts balhar d’entressenhas fins que m’i poguèssi dirigir. A ! Quina desfor-tuna que ne soi la victima ! Ne vau segur morir de la deses-perança que ne patissi ».

Se passèt alavetz una longa setmana mentre laquala lo malurós volguèt pas mai parlar, se que non per dire de longa la sia misèria fonsa en pas aver aguda escasença de se dobrir ca-min devèrs los sieus èstres cars e camaradas de combat, e, men-tre tota aquesta pontonnada, demorèt quasi sens préner de noi-riments, de tan qu’èra destorbat e entristit.

Al cors d’aquesta passa, e de la sia suspresa granda tor-nar, lo Delpeirat encontrèt lo 11 de març sus sa bóstia electroni-

249

ca un messatge novèl de la Dòna Bonafont que desvolopava en fach lo precedent, e èra pas mai fin finala qu’un long plaidejar pro domo que se compreniá a cò d’una esposa atentiva fins a essajar d’aparar l’imatge del sieu marit, mas que foguèt fòrça a-lunhat de convéncer lo nòstre cercaire.

D’enumerar totes los accidents de santat, intervencions cirurgicalas e sejorns a l’espital patits per Raimond Bonafont, insistissiá aqueste còp sul fach que l’atupissent messatge del 31 de decembre èra, çò disiá, del tot degut, e per n’èstre d’entièr la resulta, a la confusion mentala que tustava desempuèi alara, per episòdis, lo sieu espós, e que l’estat n’auriá d’alhors empejorat d’aquí la sia sortida de clinica.

Pretendiá adonc qu’en partir d’un certan moment sonque, l’esperit destorbat, Raimond Bonafont auriá tot mesclat e alavetz al complet confonduts las identitats e los obratges del Sénher Bòsc e del Delpeirat, en tot abotir a-s-aquesta estabosissenta su-perposicion de personas e de manuscrits e escriure fin finala lo de tròp famós messatge, dins una estona de pèrda de sens.

Mas amb una tala reparticion subjectiva e empirica dels moments de clarvesença e dels periòdes de trebolèris de l’espe-rit, tot çò que poiriá se revelar positiu podiá èstre mes al credit d’un interval lucid, mas al revèrs totes los aspèctes negatius serián susceptibles d’èstre plaçats al compte d’una pèrda de l’en-tendament …

Lo Delpeirat arribava malaisidament de creire que lo 31 de decembre Raimond Bonafont èra en estat de divagacion e a-viá completament perduda la clòsca, mas que l’endeman, pri-mièr de genièr, aviá recobrats totes los sieus sen e jutjament e mandava un corriel d’excusas, a còps trufaire, dins una passa de tornada a la rason.

Brèu, amb aquesta alternància supausada entre passadas dessenadas e moments de retorn a la possession de las sias fa-cultats, se podiá sosténer tot e lo son contrari …, un contèxte qu’una vaca i auriá pas pogut retrobar so sieu vedèl.

Lo Delpeirat, per çò d’el, èra un bocinòt cansat per tot aquò, desirós qu’èra per lo demai de doblidar, tan que se podiá

250

al pus lèu, aqueste episòdi entristant, e, aquò estent, arrestèt de pas far resson aqueste còp al novèl messatge.

E d’abòrd semblava que lo Ronan se despertèsse un pauc e sortiguèsse un bricon del sieu gorgàs de deseperança e de ma-lur, en tot ça que la repetir sens decessar quant èra malurós e frustrat de non pas aver aguda escasença de s’adralhar cap als luòcs de tant envejats per el e d’i poder aver fortuna d’encontrar familha e amics de l’armada de liberacion.

Totun, a malgrat aqueste estat d’esperit migrós e entristit, acceptava ara los sieus manjars e apareissiá préner consciéncia, tornar, de la preséncia del Delpeirat e de las amistosas atencions qu’aqueste de contunh li prodigava.

E, una tantossada qu’i a, nòu jorns de s’èstre agotats desempuèi la sia escapada nuechenca cap a las parts orientalas d’Avairon, l’òme diguèt subran qu’a despièch malcòr e decep-cion ressentits, voliá plan persegre lo raconte dels sieus re-membres de guèrra, e atal s’entamenèt lo relat novèl que Ronan Le Guerch alara faguèt, profèta qu’èra d’un avenidor per el ja complit :

« L’endeman de la fèsta que vos n’ai descrichas las circonstàncias gaujosas al pus e que l’ocasion n’èra adonc l’u-nion amorosa de la Faneta e del Pojadon, èrem pas en estat, en far litòta, de complir quicòm mai, levat recobrar a pro pena equilibri e tornar préner marcas, dins un contèxte que n’aviam un pauc perdudas las referéncias, l’espaci d’aquesta bauga nuèch d’esposalhas e d’estrambòrd descabestrat.

Lo desjunar nos faguèt quitament pas d’enveja, de tant aviam lo fetge pesuc e la boca empastada, e se trigossàvem un pauc desvariats als entorns del molin, de desvistar la besada tot-jorn d’emocionar, ambe las sias aigas suausas e prigondas, puèi los ronfles espumants liurats per l’escampador e qu’anavan s’a-justar a Ense pauc de temps aprèp.

Se passejàvem, l’uèlh e la ment, de dire vertat, un bricon trebolats, en agachar aqueste espectacle remirable que lo flús sosterranh i fasiá, al salir de las ventralhas del ròc, lo sieu camin milenari.

251

E, de nos veire atal, l’esperit un pauc al revèrs, los guits nos mandavan d’agachs que revertavan, çò semblava, un compa-timent mesclat d’una espofada qu’emai escafada èra vesedoira pasmens, tan nos gaitavan de biais trufandièr.

Totes uèit, lo Riquet de s’èstre encara pas despertat, es-pinchàvem aquestas aigas segon lo luòc assuausadas o move-dissas, quand, en un còp, mon paire s’exclamèt en dire : " Bogre de Dieu ! Mas i a una espelida de pèrlas ! Es lo signe que la tru-cha va endavant montar de las primièras. Nos cal s’apreparar per i anar doman d’abora e per i far lo còp del matin ! ".

Las pèrlas ! Pensatz, Monsen Delpeirat ! Aquestas mos-cas emblematicas que marcan desempuèi la debuta de març fins al cap de mai la sason sobeirana. Valent a dire la mosca de pèi-ras, la sonada segur pels angleses " Stone fly ", e que marca a-donc la comencença d’una orgia vertadièra que ne fan, d’a-questas bestiòlas, las dònas dels ponches roges.

Per astre, s’agissiá pas de la granda, la nomenada " Perla cephalotes " pels entomologistas, plan de tròp gròssa aquesta d’aicí fins que se’n poguèsse far d’imitacions convenentas.

De non, èrem en preséncia de la pichona, la " Chloroper-la ", de la color brunèla sul ventre, de la tèsta falva e de las alas maurèlas, ambe dos apendicis caudals, e lo tot vestit de rebats resplendents del daurat verdejant.

Mon paire se n’anèt sulpic aprestar çò necessari demest los numeroses retipes que n’aviá dins las sias caissetas de pesca.

Mas, abans de s’i adralhar, e per far cas de tot, se los peisses refusavan d’escasença los revertars artificials, nos balhèt a totes consigna de capturar un bon pro d’aquestes babaus que serián totjorn d’emplegar a la linha ordinària, emai mòrts, enas-tats que serián sus un cròc de dotze de la tija longa.

La culhida de las bèstias foguèt de las pro aisidas, que las malurosas se pausan un pauc d’en pertot sus las ribas, quitament sus las vòstras mans quand aquò s’entroba, e ne faguèrem una brava provision dins de cofrets de plastic dementre la fin de ma-tinada, çò que nos desliurèt a l’encòp, de plen, dels embriaga-ments de la nuèch.

252

Calguèt d’aquí enfòra s’anar engolir quicòm, ça que la, mas èrem gaire d’ataca e, manca lo Riquet, lo dinnar foguèt pels autres lèu despachat, amb una lesca de cambajon e un tròç de formatge sonque.

Puèi, estent que lo temps èra brave e caud, se metèrem d’acòrdi per anar far un pauc del pigre sus las broas del Blau-gorg, en desvistar aquesta concha d’aiga de l’azur linde e palle sul naut, mas que los matisses se n’endevenián de mai en mai de blau pervenca puèi del tot fosc, a temps e mesura que s’agan-dissián las prigondors.

Quand en quand, los salmons de font menavan la lor ron-da enfolida en venir pròche la susfàcia i far de viradas subtas e de mostrar alavetz los lors costats argentats e de balhar a l’uèlh èime de biaisses d’eslambrets electrics.

Pauc aprèp una estona de silenci, que totes i èrem a des-vistar l’espectacle remirable qu’autrejava aqueste siti, mon paire me faguèt la paur de ma vida quand declarèt :

" Figuratz-vos que, sièis meses i a aperaquí, aguèrem la suspresa de veire arribar aquí tota una còla de tipes mestrejada per un particular que se disiá mèstre de conferéncias a l’Uni-versitat de las Sciéncias de Marçautges e cap de l’Institut d’Idro-geologia dins l’encastre d’aquesta.

" L’individú en causa me diguèt qu’èran en cèrca de las sòrgas que noirissián las ressorgéncias del Blaugorg e qu’èran per n’explorar las fonsors fins a explicar aqueste fenomèn.

" M’expausèt alara tot d’una que, de la mia permission, èran lèsts a far emplonsada dils abismes, per tal de n’espepissar los passatges e de n’establir un relevat dels diverticuls e con-duches de menada.

" Miladieus ! Tre qu’aguèri coneissança d’aquesta idèa, me venguèt a la mementa l’istòria incresibla que m’èra estada amagada longtemps per aqueste coquin de filh e que se’n des-cobriguèt per ieu la realitat pas que maites tempses aprèp, quand m’avoèt l’estratagèma que lo conduguèt, el e los sieus paures a-mics Joan Vernhòla e Enric Delmas, de s’estremar un temps dils corredors exondats e epigèus d’aqueste sorgent bèl.

253

" Diguèri alavetz dins d’abòrd e de biais plan dirècte qu’èra pas question per ieu d’autorizar una aventura tala, que los risques n’èran de tròp grands e que voliái pas de res jogar una responsabilitat quina que siá dins un afar que n’auriái de cargar per cas las consequéncias marridas, s’i aviá luòc.

" Ajustèri que, d’alhors, totòm o sabiá plan dil país, las aigas venián de Nautaigala, ont al luòc dich Rieuperdut s’enca-fornavan dil ròc al fons d’un avenc, e qu’i aviá pas cap de mis-tèri aquí dessús.

" Me respondèt alara qu’i aviá pas nat d’eveniments de-sagradables de crenhe, qu’èran provesits de totes los arnes-caments los pus modèrnes per aquò far e, especialament d’es-cafandres provesits d’un reciclaire d’aire en circuit barrat que permetiá una autonomia de respiracion granda.

" Mas, a despièch d’aquò, e per las rasons que s’adevi-nan, demorèri fèrme dins la mia oposicion a tota exploracion subaquatica que siá, e l’equipa tota ne demorèt pro decebuda e trantalhanta per quant als motius del mieu refús.

" Alavetz, de pressentir qu’i auriá benlèu a cò d’eles la sospecha de quicòm d’amagar aquí dedins, finiguèri per acceptar la lor segonda proposicion, valent a dire que, s’o volián, poirián ça que la far un sondatge mercés a d’aparelhs que se los facul-tarián de mandar al fons desempuèi la susfàcia.

" Quinze jorns s’èran a pro pena passats, que la chorma veniá tornar campanejar al portal, en me dire qu’èran adara equipats per aquò far e me’n trobèri un pauc mec, tant i a que foguèri gaireben forçat de los daissar operar.

" E atencion ! Qu’èran pas venguts sens mejans, los bo-gres ! Desempuèi un canòt pneumatic religat a la riba per un cable brancat sus un generator, s’empleguèron de far davalar dils fonses una camerà numerica embessonada a un projector, totes dos estancs e connectats mercés a un conductor de la fibra optica a un ordinator que registrava, mentre que l’escran ne permetiá de segre los imatges de las perigrinacions.

" Gràcias ne sián rendudas al sòrt, e en tot saber de la mia pròpria boca que lo gorg èra al mens de seissanta mètres

254

prigond segon la memòria comuna de l’endrech, s’interessèron pas cap als vint primièrs mètres en far davalar d’aviat las aisinas, e en passar a la lèsta la zòna ont se trobava adonc la boca immergida del conduch que balhava accès al corredor exondat del malhum fossil, e ont demoravan los signes fòrça si-gnificatius, o sabiái plan, d’una pro recenta preséncia umana al pus suspècta …

" Per lo demai, dispausavan pas que d’un engenh de las presas de vistas verticalas e que non pas francament panora-micas, per benastre, e sus l’escran qu’i desfilavan a dicha de la davalada los imatges, i aguèt pas, mercés a la Providéncia o al Banut, cap de rebat del desbocar devèrs l’ennaut d’aqueste cor-redor que la descobèrta podiá ne far la debuta d’una catastròfa.

" Mas, tron de Dieu, ne demorèri per la seguida del tot palficat de suspresa, tan l’espectacle n’èra d’estonar a temps e mesura que las presas de vista se n’anavan devèrs las fonsors !

" Ai pena per vos descriure l’impression fotrala que me balhèron las visions que se succedián sus l’escran a dicha de la descenduda, tan l’espectacle n’èra espatafiolant.

" Devèrs los cinquanta mètres, se manifestèt un escana-ment que semblava marcar lo fons d’un embut, çò qu’explicava la finida dels escandalhatges d’antan, mas aqueste estrangola-ment, larg d’a pro pena tres mètres, balhava entrada aprèp a un extraordinari cilindre del diamètre d’aparéncia quatre còps pus bèl e de l’aspècte al mai de suspréner.

" Pensatz ! Un biais de potz mostruós que las colomnas de peira ennaigadas ne fasián un verai temple de las prefondors, una basilica aquatica segon los pròpris tèrmes dels descobraires, quicòm d’impensable !

" Pasmens, l’exploracion deguèt s’aturar quand se foguè-ron desplegats los dos cents mètres de cable a disposicion, e la camerà daissava ges encara adevinar lo fons del tomple ! Una descobèrta de ne demorar del tot embabotit ".

De tot aquò ne demorèri fin finala rassegurat, en tot aver d’en primièr agut de ne crénher de rebombidas funèstas, mas lo pus de ne reténer èra, tot rebatut, que las nòstras ressorgéncias

255

s’enfonsavan dils calcs dels bauces de Vincenac devèrs de pri-gondors que n’aviam d’aperabans pas soncament aguda l’idèa e que demoravan encara fòra entendement per nosautres totes.

Le sera s’apressava e tornèrem ensems al molin, que ca-liá s’ajaçar d’abora en vista del levar a clicas l’endeman. L’a-petís nos èra vengut mai entertant e faguèrem onor a la fregida de gronhons que la Magdalena aprestèt, en tot èstre anada al pesquièr quèrre un bon pauc d’aquesta peissonalha qu’i èra desempre a l’espèra, tombant lo cas de besonh.

En tot manjar, escotèrem las novèlas a la radiò, e aques-tas èran pas de las pus bravas, que s’i fasiá resson un còp de mai a de manifestacions numerosas dins las ciutats del nòrd e que de monde de mai en mai espèsses, en Nòrborg emai recentament en Schwartzborg e Weissborg, s’i opausavan de biais al pus ferotge al referendum d’autodeterminacion adonc previst per èstre botat a efièch dils territòris sudencs d’aquí un mes.

Aquesta situacion èra segur fòrça desplasenta, mas nos desquitèt pas de tròp, donat que lo Govèrn i fasiá pas cap resson e semblava de plen segre lo jòc fins ara, en paréisser acceptar ladicha consultacion sens que de reticéncias sián vertadierament d’èstre notadas dins l’expression oficiala.

Dire que, per màger part de nosautres, la nuèch foguèt del tot suausa, seriá estat far messorga gròssa, que de raives de pesca, de ferratges subtes e de luchas acarnissadas contra de bèstias en cèrca de desliurança e de fugida, n’i aguèt a fums cò de mantunes, dementre un dormir trebolat, mas lo jorn tant es-perat venguèt enfin.

Aquestes moments, que n’aviam gaireben perduda l’es-perança, mesclats que foguèrem a de periòdes de tan destorbats e embeurats de dangièrs, èran pasmens d’èstre viscuts adara, e lo primièr de ne préner consciéncia foguèt de segur lo Pojadon al-qual mon paire aviá promes, de tempses i aviá d’aquò, vos’n so-venètz, que tre una estona de calma venguda, li fariá experimen-tar aquesta pesca sobeirana e sonque practicada per pauques gents, la de la mosca artificiala.

256

E es aital qu’aqueste d’aicí venguèt desrevelhar lo mon-de tots abans que cantèsse lo gal, en aqueste desen jorn de per-mission, manca segur lo Riquet e la Peireta que devián pas re-jónher lo grope que devèrs las detz, en tot aduire amb eles lo dinnar tirat de la biaça.

Lo Jacme, abans de s’anar dormir, aviá solid apreparadas sonhosament la velha totas las aisinas qu’èran de necite e espe-cialament tres canas preciosas fachas de bambós ressats en long quichats a espacis per de ligaduras al fial de lin envernissadas, e provesidas del lor virolet de la recuperacion automatica.

E puèi, èran estadas aprestadas tanben per el tres autras canavèras simplas que l’usança ne deviá èstre reservada a la pesca classica, a l’insècte natural, puèi las posetas, las bajaulas per i téner las bèstias al frèsc e que te sabi encara.

L’alba ponchejava a pro pena quand, un còp lo cafè e las lescas de pan burradas a la lèsta engolits, nos adralhèrem devèrs las còstas qu’èran de trespassar fins a aténher lo jonhent que la nòstra ribièra s’i ajustava a Ense.

Arribats al som de la sèrra, s’aturèrem una corta passa fins a agachar l’espectacle que, per èstre de longa conegut de to-tes, èra pasmens totjorn d’esmòure, tan la beutat salvatge n’èra grandarassa.

E s’aplantèrem adonc un brieu en desvistar devèrs nòrd-oèst l’apilonament dels monts qu’a la seguida, desempuèi lo Massiu de Las Rocalbas, en passar per Los Serrals Grands e Las Ròcas Mauras, abotissiá al luènh a Las Selvas Negras en se descopar de lum blavenca sorna sus un asuèlh del tot encara em-beurat de negror.

Mas lo pus espatafiolant de tot èra segur lo surgiment, al dessús d’aqueste amontairament mostruós, de la poncha emble-matica e auturosa del Montmajor que, d’en primièr, sobeiranetat obliga, recaptava dil sieu acrin las lusors ròsas del levant.

Puèi cabussèrem dils fonses de la foscor encara granda e, non seriá pas estada la prigonda coneissança qu’aviam del re-larg, aquò nos auriá facha entrava bèla en tot i caminar.

257

Quand s’atenhèron las acercas de las broas de Nautai-gala, es a pro pena se podiam discernir los nòstres pès, mas ne foguèrem avisats sens engana possibla per las sentors embria-gantas que nos arribavan a las narras, a dicha que davalàvem devèrs lo fons de l’angost.

De per mesura que s’èran tocadas las pradas que domen-javan lo cròs de la comba, foguèrem de subran enrodejats d’un mescladís de flairas tan plasentas coma costumièras, e qu’èra lo produch dels efluvis barrejats dels origans, dels mentastres pe-brats, dels pòrres salvatges nomenats aicí tanben baraganas, de las limonetas e se’n manca, per de tot far un fumet deliciós.

Mas, de persegre mai la descenduda cap als fonses, s’i a-pariavan las embaumaduras balhadas per las plantas qu’èrem a caucar, alara las mentas d’aiga, los nasitòrts, los potamòts, los cerfuèlhs muscats i anavan de las lors nolors, lo tot boirat a las òlgas estranhas de las dogas que s’i associavan las niflas de las mofas trempas e de las limas molierosas.

Fin finala arribèrem al ribal e se’n mancava encara d’i veire clar, que la primièras lusors s’i fasián sonque conéisser e, de segre la senda ras la broa, nos encaminèrem aval, un quilo-mètre aperaquí enlà.

Aquí ont las aigas s’espandissián en de corrents suaus e alargats, de la fonsor que trespassava gaire los seissanta centi-mètres e que s’i podiá, en tot se descauçar e regussar las bragas, obrar dins l’aiga sus la vastor sancèra, en tot avançar plan pla-net siá amont, siá cap al debàs, segon lo mòde de pesca causit.

Desenant, s’aplantèrem pròche la riba, agrovats de geno-lhons, fins a poder desvistar al mièlhs de plen la susfàcia ai-gassièra e de poder aital i notar los signes de la preséncia peis-sonenca.

E foguèrem de ges decebuts, que sus aqueste miralh ont se remarcavan los remols pauques usuals dementre las cabe-laduras ondencas de la erbièras, s’i podián apercebre tanben, quand en quand, de fugidissas rompeduras e de daissar aquestas, sul plan d’aiga, sonque de celaires ronds lèu escafats.

258

Mon paire diguèt alara de mièja votz qu’èra aquí brave indici, e que se las montadas èran de tan discretas, la causa dais-sava preveire de presas interessantas, que de costuma las picho-nas se manifestan per de gobatges intempestius e de far gisclar l’aiga de totes costats.

Mas, sus quina mosca se podián plan far aquestas po-jadas suausas ? Aquí la question que s’i podiá pas far responsa ara per ara d’estant.

Tre las lusors de l’alba a mand de nos poder far discernir los entorns, lo Jacme diguèt qu’anava operar una primièra temp-tativa e que, se capitada i aviá, ieu e lo Ginestet se botariam tanplan a òbra e qu’apuèi s’entrevariá, el, d’ensenhar al Pojadon cossí se deu manejar la cana e pausar coma cal la mosca amont en tot tornar lo fial.

Botèt adonc una imitacion de pèrla al cap de la sieuna racina finala e lo Pojadon alavatz de se meravilhar de la sem-blança espantanta d’aquesta enganadoira a regard de l’insècte natural.

Totun, l’Andrieu decessèt pas de s’esbaïr quand vegèt lo pescaire far móver de rèire en davant la gaula, d’un anar lent e potent a l’encòp, en tot liberar cada còp d’unes cinquanta centi-mètres de linha puèi per, fin finala, balhar un vam terminal e de daissar s’alargar alara tres o quatre espiras de seda del sieu fusèl dinamic.

D’aqueste moment, lo fial s’espandiá en davant a l’ori-zontala, al semblar d’una sèrp de uèit a detz mètres longa, qu’en tot se plaçar doçament en susfàcia, daissava lo bas de linha e la mosca se pausar trenta centimètres al davant sus l’aiga ambe la suausor d’una grana de pissa-al-lièch menada sus l’onda pel ventolet.

Mas, mala fortuna, paguna montada seguissiá pas, e al cap d’una vintena de temptativas sens cap de responsa, mon paire ganhèt la riba en dire que las pèrlas èran pas ges sus l’aiga aqueste matin e que caliá cercar quicòm mai.

259

D’espepissar menimosament las acercas de la ribièra, finiguèt que descobriguèt la sortida d’un pichòt insècte diptèr de las alas rossas e del còrs d’un polit verd tendre.

E, sulpic, lo Jacme decretèt que li caliá passar sus una imitacion que los angleses la nomenan " olive dun " e sus la-quala las bèstias deurián normalament montar se s’enganava pas.

Alavetz, car Lucian, çò foguèt un festival que s’i metèron en accion, en demai de mon paire, lo Ginestet e ieu-meteis, e l’espaci d’una pichona mièja-ora, capitèrem d’agafar, cadun de nosautres, doas truchas, mas lo pus astrós foguèt sens balanç lo Ricon que s’escairèt plan, brigand qu’èra, d’acrocar e de menar dins la sia poseta una mameta qu’avesinava lo quilò.

Puèi, tot s’aturèt en un còp sul pic de las nòu sens que se sachèsse plan perdequé, mas aquí s’entrobava lo rescontre ambe los capricis d’aquestes peisses de l’umor plan cambianta e indes-chifrabla pels paures òmes que sèm.

Las activitats alieuticas, ja coronadas cal o dire d’una be-nanança estimabla, decessèron alara mentre un brave moment, e lo Jacme metèt l’escasença a profièch per ensenhar al Pojadon los rudiments de la pesca a la mosca sèca.

E devi vos dire que l’afar foguèt pas triste, qu’a defaut d’o poder mostrar fins a pas mortificar lo paure Andrieu, èrem totes autres a nos empachar a pro pena d’esclapetar de rire.

Lo primièr còp, agantèt un arbre e i daissèt sa mosca, le segond aplantèt la seguenta dins una raiç de la riba, e quand aguèt enfin un pauc encapat l’anar e venir d’impulsar a la cana, perdèt encara mantunas artificialas.

E aquò en pas aver de plen compres que li caliá pas me-nar lo fusèl de biais lineari, mas al contre que li faliá donar un anar elliptic pro ressarrat de sòrta que la mosca siá pas victima de l’espet que s’entend quand se bolega subtament un foet.

Es aital que s’espacèron a la seguida mai d’una "olive dun" de mon paire, après que se foguèsse estada ausida la petada sinistra que marcava lo passatge de la paret del son per las ma-lurosas imitacions.

260

Fin finala, lo Pojadon escasèt plan, al cap d’un moment, de pas pèrdre sas moscas, mas pausava sa linha sus l’aiga de biais tan pesuc e brusent qu’una quita trucha sorda n’auriá trapat l’espavent …

Mas l’òme èra pasmens regaudit pel sieu aprendissatge e, de tot biais, i aviá pas ges d’entravadís, que los peisses avián decidit de se metre a la cauma e de pas pus s’interessar a-s-a-questa mena d’insèctes.

Sus las entremièjas, la Peireta e lo Riquet avián facha re-joncha. Lo gojat s’esmeravilhava davant la mièg-dotzena de tru-chas ja arrapada e subretot, segur, en desvistar la gròssa.

Miègjorn èra ja passat d’un bon pro, e es sens desplaser qu’en se sietar totes pròche lo ribal, faguèrem onor als entrepans e a las bevendas menadas pels arribants, en tot nos pausar e devisar suaudament e de servar pasmens un uèlh suls corrents resplendents que seguissián lo lor anament dapasset e sens fin.

Alavetz qu’èrem a nos descansar sus las broas d’aquesta sobeirana Nautaigala, embeurats de la doçor del temps e de la gaujosa atmosfèra d’aquesta debuta de tantossada remausa, lo Pojadon, de subran, prenèt la paraula, del nòstre estonament bèl, en tot dire :

" Tot compte rebatut, sèm los colhons de l’afar. A nosau-tres revenon los esfòrces, las cansièras, las nafraduras e, de còps qu’i a, la mòrt, breu los sacrificis, dins aquesta puta guèrra de liberacion qu’i avèm ja perduts mantunes dels nòstres amics cars e qu’i sèm cada jorn expausats al dangièr.

" Mentretemps, i a totes los reputats pacifistas que se di-son pasmens estacats a la causa sudenca, mas que s’estiman mai operar a l’abric dels perilhs ja dichs, e que menan adara la dan-ça.

" I assistèm plan aduèi, en los veire aparéisser de plena lutz, atal coma los aparaires màgers de l’identitat e de las liber-tats nòstras, e de n’èstre, se tot s’adoba plan, los beneficiaris so-lets o quasi.

" Sèm, nosautres maluroses, los que trasèm las castanhas dels cendres al benefici dels que se son reservats los polits

261

ròtles. L’accion armada contra l’Estat asservisseire es ansin tot-jorn vodada, per se-meteissa, a quincanèla.

" E las capitadas, se n’i a, seràn sempre mesas al credit de las movenças legalistas ambe lasqualas lo poder acabarà fin finala, i foguèsse forçat, de nosar lo dialògue, d’escasença per l’entremesa de qualqu’un mai, mentre que nosautres malastrucs ne serem forabandits e privats del meriti de las avançadas even-tualas.

" O vesèm plan adara, que lo Lambert e sos amics son sul davant de l’empont e se pavonejan còsta las autoritats inter-nacionalas, mentre que los paures forabandits que sèm ne son reduchs a far de figuracion gaireben vergonhosa e a l’escondut.

" Servèm pas qu’a de res. Las nòstras sofrenças an pas ges d’eficacitat al nivèl de l’abotiment. Sèm e serem totjorn los pariàs, las cocorlas. E tròbi aquò magèrament injust ".

I aguèt un moment de silenci un pauc empachat, puèi, al cap d’una estona, lo Ricon Ginestet, de la sia votz doça mas tot-jorn escotada amb atencion per totes los que l’avián d’aperabans costejat, respondèt alara aital al Pojadon :

" Amic, me sembla que ses un pauc injust devèrs los nòs-tres ancians companhs de resisténcia e pasmens totjorn camara-das. Se son ara endralhats sus un camin que se desavia segur del nòstre, mas la lor tòca es fin finala parièra a la que conseguissem e se pòt pas dire qu’an causit l’estrada de la facilitat, per manièra de se far valer al detriment dels de l’Armada secreta.

" Mas compreni plan lo tieu amarum qu’es d’abòrd estat lo de totes los combatents per la libertat fàcias a l’intervencion, un pauc de tròp aisada de lor grat, endralhada pels que se son virats cap a una accion que s’endeven dins l’encastre de la lega-litat decretada pels imperialistas oprimaires, losquals s’adoban d’alhors per i far sovent empacha dins la realitat concreta.

" Te sabi de tròp intelligent per pas aver descobèrta la responsa al tieu questionament e qu’es, o cal notar, gaireben tot-jorn la meteissa malurosament, en circonstàncias parièras.

" D’en primièr, cal me pensi pausar que, dils faches isto-rics, s’obsèrva que la revòlta armada a pogut desbocar direc-

262

tament, e dins mantunas escasenças, sus la capitada e l’aguda de la liberacion nacionala recercada.

" E dins las autras ocurréncias d’abotiment de la luta in-dependentista, cal plan veire qu’es per de bon e de segur la sus-mauta violenta, dicha terrorista a cò dels Estats colonisaires e egemonics, qu’es estada lo catalizor essencial, emai determi-nant se pòt dire, de la victòria obtenguda.

" Es un esquèma quasi classic e indefugible. Pas res pòt s’obténer dins aqueste segond contèxte, qu’es d’efièch lo pus general, sens l’accion armada, mas i a d’observar tanben que pas res abotís sovent sens l’intervencion d’una entitat que se pre-senta atal coma opausada a la violéncia, e mai d’una vetz con-demna aquesta, mas que fin finala es en cèrca de la meteissa fin.

" Las doas menas se revelan mai d’un còp indissociablas, atal, se poiriá dire, d’aliats objectius, emai se dil nòstre afar i a pas ges de connivéncia nimai d’estratagèma a l’escondut.

" Lo RIPS es pas cap la nòstra veirina legala, quand lo poder nordés quitariá pas de pretendre lo contrari e de decessar pas d’o afortir. Brèu, se pòt dire que las doas fòrmas de lucha son, dins las circonstàncias nòstras, complementàrias.

" Mas compreni, tornar, la tieuna amaresa, en constatar que lo pretz de pagar es pas de res lo meteis de part e autra e que, del costat de la Resisténcia armada, la nòta de reglar es sens mesura al par de la que deuràn assumir los que se seràn conten-tats de reclamar, al jorn plen e sens violéncia, l’independéncia del País sudenc.

" Armada secrèta e institucions qu’agisson dins l’encas-tre dich legal constituïsson adonc un coble infernal e gaireben indefugible, que l’existéncia, nos apren l’istòria, es quasi totjorn la condicion necessària d’un succès.

" Aquò s’es verificat de mantunas vegadas dil passat e, ne soi segur, trobarà d’o èstre un còp de mai pertocant a la nòs-tra malurosa patria.

" Totes los movaments d’emancipacion identitaris an o auràn un jorn gasanha me pensi, mas demora de saber quora. Los ganhants aparents ne seràn totes còps las organizacions ofi-

263

cialament opausadas a l’accion armada, mas de vertat seràn pas estadas que los instruments de la capitada al temps de la fina-lizacion.

" L’Estat egemonic, tiranic e oprimaire tractarà ambe los nacionalistas reputats pacifistas a sola fin de salvar la cara e de trobar un pretèxte aisit fins a salir de l’androna.

" Mas los vencedors vertadièrs, los que ne caldrà celebrar lo coratge, mes al servici de la lor nacion asservida e del sieu drech fins ara denegat de dispausar d’ela-meteissa, seràn sempre los de l’Armada dels partisans, qu’al pretz de la sang dels sieus martirs auràn dobèrta, cap a l’independéncia, una via que seriá demorada sens aquò indobtablament barrada ".

Pas degun ajustèt una remarca a las reflexions emesas pel Ginestet en responsa al Pojadon e es al cap d’una passa de si-lenci meditatiu que, subran, la Faneta s’exclamèt en dire que ve-siá sus l’aiga de peisses montar tornarmai, çò que menèt sulpic un brandebàs bèl demest la nòstra tropa tota.

Demorava de saber quins èran los babaus qu’afiscavan ara aquestas dònas de l’umor cambiadissa e de l’apetís fòrça se-lectiu.

Al cap d’una estona, e a dich d’espinchar los rajòls prò-ches dementre las erbièras, apercebèrem que s’i trobavan de pèr-las, las qu’avián facha sofracha de matin, mas que venentas de te sabi pas ont amont davalavan ara del tot agotadas, las alas apla-tussadas sus l’aiga, e d’aqueste biais flac que los angleses desi-gnan per " spent ".

Enfin se trobavan d’usança los insèctes que n’aviam me-nada recòlta la velha, e se metèrem totes en accion, levat ma maire que fariá companha al Riquet e que, de la broa estants, seguirián las manòbras.

S’entamenava adonc desenant una pesca aval, en balhar a mesura de fial e en daissar l’esca davalar los corrents en susfàcia o quitament entre doas aigas, se li escasiá de s’ennegar per cas.

Mon paire, lo Ginestet e ieu pescàvem d’anar dins la ri-bièra, en nos ne despartir la largor, mentre que los quatre autres, de s’espaçar cap al debàs d’unes cent mètres s’escampilhèron al

264

long del ribal, e amassa daissèrem anar al rag de l’aiga l’insècte apais encrocat.

Mas, a despièch dels nòstres esperfòrces a totes tres sul naut, pas res veniá nos atacar, se que non de bèstias qu’enga-nossavan pas ges, mas al contre picavan a negar, valent a dire que cercavan mercés a un còp de la coa a far se submergir lo babau. Èra la piegèra de las situacions pel pescaire a la mosca …

E, del costat de l’equipa aval, s’ausissiá pas quicòm que poguèsse balhar anóncia d’una capitada quina que siá, mentre que s’agotavan las estonas.

A ! Monsen Delpeirat ! Sabètz pas segur quant de fortu-nas divèrsas pòt reservar aqueste mòde de captura de l’imprevi-sible salmò fariò, e qu’un detalh vos i fa passar de la quincanèla a la bona escasuda la pus fadorla e inesperada, o al contrari.

N’èrem a-s-aqueste ponch al pus decebeire, quand nos pervenguèron, d’endebàs venentas, de cridadassas que la votz nos foguèt sulpic coneguda per èstre la del Pojadon e poguèrem aisidament ausir las paraulas seguentas :

" Tires pas, malurosa, que vas tot far petar ! Garda lo contacte en botar en darrièr tan que se pòt la cana, en tot la cor-bar ! Espèra que la bèstia s’alasse e te venga als pès ! ".

Las causas èran talas, quand los quatre companhs aques-tes tornèron devèrs nosautres del tot afiscats, e tre l’arribada lo Pojadon, ufanós coma se pòt pas, declarèt que la Faneta aviá agafat un peis subrebèl, de las colors e del ponchilhat al pus re-mirables.

E nos exibèt d’efièch una trucha resplendenta dils sieus rebats irizats e que deviá segur aténher los uèit cents gramas.

Bon ! Èra pas solid la pesca del sègle, mas un còp lo compte fach aviam ça que la dins las nòstras banastas set peisses que, tot ajustat, devián trespassar los quatre quilòs, e aquò èra ja causa pas tan marrida.

Lo Riquet quitava pas de s’esmaravilhar en desvistar aquestas bèstias totjorn lusentas e mostosas dil lor lièch d’èrbas odorosas e que las colors s’escalonavan del roge al brun fosc en passar pels verds, jaunes e blancs.

265

Pasmens, caliá soscar a la tornada, que lo camin i èra pro long e montuós, e s’afanèrem alara de culhir de brotas de men-tastres d’aiga nòvas, per tal de n’enropar las truchas e d’aqueste biais las servar plan frescas dementre lo nòstre viatge.

En aténher la cresta, ieu ambe lo Riquet sus las espatlas, desvistèrem totes un còp de mai l’espectacle esmiraglant dels monts, qu’al som i senhorejava sempre lo Montmajor, mas tot endaurat ara pels raisses rossèls del ponent venents.

Tre arribats al molin, calguèt s’entrevar d’aprestar los peisses, de los vuejar e emplenar de las fuèlhas de mentas odo-rosas, qu’aquesta sera, e vist lo nombre e la grossor dels ani-mals, s’èra arrestat de los far al blau, valent a dire, atal coma o sabètz plan, de se confir a l’ola de fonda, un còp adobats ambe de sal, de pebre e d’alh.

De començar amb una porcion de fetge d’auca gras e de magrets de guit tirats de la consèrvas e de segre puèi ambe las truchas, lo sopar foguèt al pus gostós e animat per nosautres nòu, fins al moment qu’en escotar las informacions de la radiò nordesa, ne demorèrem del tot atupits e conglaçats de desespèr.

Pensatz ! Monsen Delpeirat ! Lo parlaire veniá de dire que los programas èran desromputs fins a daissar plaça a una e-dicion especiala e urgenta.

E, tanlèu, de préner un semblant patetic, anoncièt qu’al cors d’una novèla e numerosa manifestacion contra lo referen-dum d’autodeterminacion, en Schwartzborg aqueste còp, s’èra advengut un atemptat de la veitura tendada.

Segon las primièras estressenhas, e d’aprèp de sorgas se-guras, çò de pus reténer l’atencion èra que lo senator Golden-berg que s’avançava en tèsta del cortègi, drech dins la sieuna veitura descapotabla, èra estat tustat de foetada plena per l’es-petadura e sulpic trasportat dins un estat, çò disián, gaireben de-sesperat, devèrs l’establiment de santat lo pus vesin.

Lo presentator ajustava que l’explosion seriá estada l’en-causa, en demai, de pèrdas umanas autras, qu’èran de deplorar segon una primièra estimacion cinc mòrts, una dotzena de na-frats grevament tocats e mantunes autres pus leugièrament.

266

Aviá pas quitament acabat, que s’entrevèt de la sieuna aurelheta, e d’adoptar un aire encara pus lugubre, declarèt qu’a malgrat un transferiment de preissa cap al servici de reanima-cion d’urgéncia, s’avián pas pogut esquivar la mòrt del dich se-nator, e que se deviá malurosament anonciar que s’èran ara atu-radas las temptativas per manténer aqueste en vida, emai arti-ficiala, tan las sias feridas èran sevèras e irremediablas.

Demest nosautres, èra tanlèu venguda una consternacion comola, qu’aviam de plen encapadas las consequéncias indefu-giblas qu’i aviá de n’entreveire la subrevenença sulpic.

E, una mièja-ora a pro pena passada, n’aguèrem la con-firmacion quasi indobtabla, que fasián assaber una declaracion solemna del President dins las minutas seguentas sus Telenòrd.

En tot nos connectar sus aquesta cadena e d’esperar pau-ques tempses, s’i poguèt assistir a l’espectacle segur de l’aten-dre, amb imne " Nordés e crane de l’èstre ", fons de bandièra blava de l’agla maldicha e musica menèbra, emai, sul mitan del fenestron, una incrustacion qu’enquantava una allocucion ex-traordinària del cap de l’Estat.

E, tanlèu aprèp, apareguèt l’òme, la cara tampada e re-guerga, lo visatge embeurat d’una aparéncia que revertava la de l’actor d’una tragedia grega, e que demorèt a l’escran una brava minuta mut, en tot far conéisser atal lo caractèr dramatic de la situacion que deviá s’i acarar. Puèi, d’una votz sinistra, acabèt per préner la paraula, en far en nordés segur una declaracion que la revirada n’es la seguenta :

" Un còp de mai, lo coards bandits se son mostrats a l’ò-bra qu’es lor desempuèi totjorn.

" Los terroristas, que se dison nacionalistas sudencs, an complida la sieuna lorda besonha en assassinar un elegit de la nacion que fasiá pas qu’exprimir lo son èime patriotic.

" E, a l’encòp, an tuats o nafrats a desenats de ciutadans estacats a l’integritat de la nacion nordesa, e que lo sacrifici, pò-di vos l’afortir, demorarà pas sens castigada a l’encontre de la mespresabla brigandalha que coneis pas que lo murtre e las

267

atenchas a la persona per tal de far prevàler las sias miras se-paratistas.

" Una vetz mai, lo Govèrn se tròba enfrentat, dins la sia recèrca pacifica d’una solucion als afrontaments òrres que co-neissèm, a la marrida fe, a la falsièra vergonhosa d’aquestas gents poiridas que lo sol mòde conegut d’accion es adonc l’o-micidi capon e la traitesa.

" En me far l’interpretaire del pòble nordés tot, vòli a-nonciar de biais solemne, a la cara del monde, que la mesura vèrsa e que lo País nordés pòt pas endavant acceptar d’agiments parièrs, odioses e de pas admetre.

" Es atal que los acòrds passats ambe las autoritats in-ternacionalas seràn tenguts d’aicí enlà coma violats per la par-tida advèrsa e considerats d’aqueste fach coma non-advenguts.

" Ai personalament donats d’òrdres fins que las tropas de l’Armada e de la Milícia tornèssen préner las lors posicions dils districtes del sud e que s’entamenèsse una perseguida sens mer-cé de las bandas de malfarasses sanguinaris que vòlon atemptar de biais tan mostruós a l’unitat de la nacion.

" Visca la Republica ! Visca lo País nordés ! ". En tot quasi saber d’avança çò qu’i aviá de crénher dels

eveniments que ne veniam d’èstre subran informats, ne demo-rèrem pasmens totes palficats d’espavent.

Qual podiá plan èstre a l’origina d’una catastròfa tala ? Quina podiá èstre la motivacion dels qu’avián montat un tal afar malamparat, un tal fracàs ?

La responsa nos’n venguèt tot d’una, que se se’n voliá un pauc cercar los beneficiaris, los qu’aprofiechavan lo crimi, i aviá pas ges de dobte, tot èra clar al pus.

Los qu’avián fomentejat l’atemptat fasián atal còp doble en, d’un costat segur, menar a quincanèla los ensags de patz al travèrs d’un referendum que caliá a tota fòrça arroïnar.

Mas, d’autre latz, aquò autrejava d’anientar un adversari politic d’oposicion, un pauc atipic dins l’escasença presenta, que representava ça que la un dangièr dels bèls pels conservators, pausadas l’autoritat e la notorietat que ne gausissiá l’òme demest

268

l’electorat e considerat qu’èra coma lo propdan capmèstre del monde d’esquèrra dins l’amira de las consultacions venentas.

Ansin, los ultranacionalistas podián en tota seguretat per-venir a la lor tòca, en tot redusir al silenci los socialistas, los-quals vesián un dels lors èstre victima d’un crimi que la res-ponsabilitat podiá n’èstre mesa aisidament sus las esquinas de la Resisténcia.

Mentre tota una estona, aprèp d’èstre pervenguts a-s-a-questa conclusion per nosautres evidenta, demorerèm muts e a-clapats, tan l’espèr èra estat grand d’entreveire enfin una eissida a una guèrra qu’èrem a ne patir desempuèi bèla pausa las conse-quéncias espantosas.

Nos calguèt un brave brieu de soscadissa abans d’enfa-ciar las rufas realitats e de tornar trobar los reflèxes immanca-bles e logics que comandava una situacion, tan malastrosa que foguèsse, mas que per desfortuna granda èra plan d’enfrentar.

Lo primièr de venir a consciéncia clara de l’estat de cau-sas novèl foguèt mon paire, e aqueste diguèt que, tre l’endeman, i auriá per el de tornar menar la Peireta e lo Riquet cap a las Bòrdas de la Braneira, mentre que la Faneta se n’aniriá sulpic ambe la sieuna veitura devèrs Sant Antòni dau Rieutòrt e que lo Joan auriá de jónher al pus lèu Aigusac e sa bòria en se servir d’una bicicleta del molin.

E, per çò de nosautres tres, lo Ginestet, lo Pojadon e ieu, la dralha de préner èra clara al pus. Nos caliá a fum de prompte retrobar la basa de Las Rocalbas.

Es malaisit de vos descriure, car amic, lo desrei e la de-cepcion que foguèron alara nòstres, davant la falhida de tem-ptativas de patz que portavan tan d’espèr e que las vesiam una vetz mai s’abridolar en un còp.

En tot vos’n balhar rebat, las lagremas me venon als uèlhs e tòrni viure ambe dolor aquestes moments de desespe-rança que nos embeurèron totes, al pensar de las temporadas de que non sai la perdurada qu’i seriam mai expausats als dangièrs de la guèrra e desseparats dels nòstres èstres cars.

269

Espèri, per çò de la Faneta e del Pojadon, qu’aquesta ul-tima nuèch foguèt, tocant als descadenaments apassionats, al par de la que coneguèrem del nòstre costat, la Peireta e ieu, que s’a-navan escolar d’estonas bèlas segur adonc abans que nos’n ven-guèsse tornar l’escasença.

M’estimi mai de pas vos far raconte dels moments que davantegèron la separacion, que sentissi lo baticòr me venir a-s-aquesta quita pensada d’evocar lo tristum qu’enrodava un matin qu’auriá degut èstre lo del nòstre onzen jorn de permission, de quatòrze prevists …

L’alba ponchejava a pro pena quand, aprèp una braca meditacion sus las ribas del Blaugorg, daissèrem totes tres lo molin e, d’atacar las còstas devèrs nòrd-èst, tresvirèrem lo vi-latge fins a préner dralha aqueste còp nòrd-oèst, puèi encam-bèrem las sèrras que nos desseparavan de la val de Nautaigala per dire de segre aquesta fins a las sieunas sòrgas e enfin aténher las linhas avançadas del Centre de comandament del Sector IV.

Miègjorn èra per s’aprepar quand ajonhèrem lo primièr pòste que passèrem lèu fach, un còp mostradas las nòstras vinhe-tas de reconeissança, en èstre estats ni per tot assabentats pels camaradas que s’i bolegava fèrme, d’ennaut, tre las marridas no-vèlas adara conegudas de totes.

E, d’efièch, encontrèrem sul nòstre camin mantunes pòs-tes de garda suplementaris, e que l’armament pesuc testimoniava de la crenta, a cò del cap de la basa, d’una ataca sobda eventua-la.

A l’intrada de la caunas, se podiá remarcar un rambalh dels grands onte d’equipas èran a mand de far se móver cap a las pendas de 75 sens recuolada, emai de mortièrs de 81, mentre que d’autras unitats, arnescadas al complet, s’amassavan per una ins-peccion finala abans de far camin devèrs nòrd.

Aprèp de nos èstre presentats al Comissari d’acuèlh, i a-guèt d’esperar un brieu abans de poder rescontrar Mostèla, acaparrat qu’èra, aqueste, per tot un fum d’òrdres de balhar e de plans de metre a òbra, mas fin finala nos venguèt jónher e sa-ludar, totjorn suau e convivial coma a l’acostumat.

270

E, de nos aver abraçats totes tres d’un semblar a l’encòp triste e resolgut, mas sens far ges de referéncia als eveniments recentament subrevenguts, nos diguèt tot d’una :

" A la Basa de las Ròcas Mauras, lo monde del Sector II venon de me far saber, dins un messatge criptat desquietant, que los nordeses son ja a abordar los entorns aluenhats del lor Centre e que crentan una ataca massiva.

" Me fan crida per tal de los ajudar, en montar d’ope-racions de diversion sus las endarrièras d’aquestes gorrinasses, fins a ensajar d’embarrassar o al mens alonguejar l’enrodeja-ment que redobtan.

" Vos confisi mission, ambe lo vòstre Poligone 3, de vos portar a las termièras del Sector II per i menar d’observacions e i aprestar d’embuscadas, de tala mena que l’insecuritat siá aducha sus las esquinas de l’enemic e qu’aquò conduguèsse aqueste a desclavar la pression.

" Lo vòstre terren d’accion, que ne vaquí la mapa a l’es-cala 1/25.000, es lo de la val de Fonsaiga que vos’n caldrà susvelhar e varrolhar lo cròs e, subretot segur, las pendas nòrd-oèst.

" Lo signe serà : « Pic verd », valent a dire mocador blau al braç d’esquèrra e lo mot : « La luna fa pargue / Aigas seràn pas de tarda » ont « aigas » ven remplaçar « pluèjas » dil repro-vèrbi.

" Los tres autres comandòs del vòstre Gropament, es a dire, sempre, los designats : « Sèrra », « Mauvesin » e « Del-mas », son ja aprestats, provesits d’apasturatges de divèrsas me-nas, de municions e de tot lo necite en demai, los trobaretz sus l’aira d’espèra oèst.

" Vos mercegi per aver abreujada la vòstra permission, mas ajusti qu’aquò me suspren pas cap e que n’èri segur d’a-vança. Vos desiri bon astre dins aquesta fasa novèla, malurosa-ment d’atendre, dins l’encastre de la nòstra longa luta per la libertat ".

S’afanèrem alara devèrs totes los magazins, qu’i aviá d’en primièr de daissar los nòstres vestits civils en escambi de

271

las fardas de campanha netejadas de fresc, puèi cap a las caunas qu’i recobrèrem las nòstras armas e una dotacion nòva de muni-cions ja aprestada en vista de la nòstra arribada, e tot çò autre en matèria d’aprovesiments e aisinas que ne calguèt agençar la pla-ça dins las sacas.

Çò foguèt lèu alavetz l’encaminament devèrs las eissidas oèst de la espelugas, los contraròtles costumièrs e lo rescontre ambe los nòstres camaradas dels autres tres comandòs.

Las amistats, la situacion de voler que foguèssen bracas, s’acantonèron dins d’abraçadas calorosas mas mudas ambe los tres autres caps de las unitats « Triangle » qu’èran, o sabètz plan, lo Pèire Lacòsta, lo Cristòl Delborg e lo Romièg Lacava.

Que cadun coneissiá plan las pensadas dels autres, de n’èstre a l’encòp entristit e embeurat de vam, cap a un avenidor inconegut e dangierós, mas bensai portaire fin finala d’una do-bertura cap a l’espèr bèl d’un País sudenc enfin liure e indepen-dant.

En nos amassar totes quatre un pauc a l’escart, e de con-sultar la mapa, foguèt escasença de nos tornar a mementa las particularitats d’un parçan que n’aviam pas qu’un còp, e de me-ses i aviá, conegut lo terren d’aperabans.

S’agissiá d’efièch, en daissar le val de Nautaigala, de pu-jar suls tèrmes que contornejavan lo Massiu dels Serrals Grands e d’agantar apuèi las davaladas que menavan a las entraucadas de Fonsaiga.

Un còp engolit a la lèsta lo cachacrosta menat pels de la cantina, las tres èran a pro pena passadas quand, lo mieu coman-dò « Vernhòla » en tèsta, passèrem los darrièrs pòstes de velha de la basa e nos encaminèrem puèi oèst franc una passa per tal d’evitar adonc Massiu en causa.

Serián pas estadas las condicions del moment e lo lagui qu’aquestas menavan, auriam agut léser de nos esmeravilhar de la natura qu’encontràvem, tota comola d’un creis de pas dire, e qu’als borrons d’espetar d’en pertot dils arbres fasiá resson un fum de flors en un còp espelidas mas que daissarián lèu plaça a d’espacis desolats e assecats pel solelh.

272

Devèrs sud, las nautas crestas dels Serrals mostravan las lors barradissas impausantas e de la vegetacion pauca, environa-das qu’èran per las nèblas de calor.

E, de cap al nòrd, immudabla, al plen còr de las nautas tèrras, s’arborava, mestrejanta e ufanosa, l’auçada piramida bru-na del Montmajor al mitan del sieus amontairaments boscoses.

A las acercas de las sièis, e d’èstre a s’apressar de las tombadas de Fonsaiga, balhèri òrdre de s’aplantar, qu’i aviá de trobar un recapte abans la nuèch.

Aquò fins a nos donar léser de la passar sens auvari e de nos adralhar aprèp al matin dins las encrosadas prigondas de la ribièra que s’i deviam postar en proteccion e en espèra, per tal d’essajar d’entrapelar d’unes demest los porcasses de nordeses que temptavan d’enropar la basa del Sector II costat de l’èst.

Encontrèrem de dificultats grandas per tal de desnisar un abric jos ròca, que se ne s’entrobavan d’innumerables d’aquesta sòrta dils Nauts Planòls dins màger part dels ròdes coneguts de nosautres, aquí fasián sofracha gròssa, e nos calguèt s’acontentar d’un paure tresplomb de dos mètres a pro pena, mas qu’èra ça que la bastant per nos aparar dels aigatges nuèchencs.

Per lo demai tot foguèt suau, mas al matin èrem un pauc engrepesits pasmens per la frescor, tant i a que nos foguèt d’agrat un pecic de movament, e a despièch de poder far teleta, que lo relarg èra del tot desprovesit de sòrgas o de riussets, aguèrem plaser de préner qualques noiriments, en plànher totun de poder pas engolir un cafè plan caud.

Sul pic de las set, e que lo solelh enflambava ja lo cèl delà los monts mentre que nos trobàvem encara dins la claror pichona de jorn naissent, se botèrem en òrdre de marcha devèrs los fonses totjorn pro escurs de la val.

Lo comandò " Vernhòla " de dobrir la marcha, comen-cèrem la davalada de la penda regda e al pus embartassada que menava a Fonsaiga, en tot segre una depression que la mapa designava jol nom de : Vaure de Las Roquièras.

273

Fasiam avans ambe precaucion dins aqueste travèrs pen-jalut e brostós, lo Ginestet e le Pojadon en tèsta, quand se tro-bèrem pres jos de tirs d’espantar.

Abans d’èstre ieu-meteis agantat per una rafala, aguèri tot ben just, una plan corta estona, lo temps d’apercebre los dos mieus tan cars companhs d’èstre dalhats jos un fuòc d’infèrn e,

Monsen Delpeirat, los mots me mancan per vos dire .……… » Lo Ronan aital s’aturèt de subran dil sieu recit a-s-

aqueste moment e, estonat d’aquò, lo Delpeirat agachèt sulpic lo sieu protegit en tot veire alara aqueste los uèlhs exorbitats e co-ma enfaciats a de causas òrras, mentre que son visatge, conges-tionat al pus, èra vengut d’entièr cramesit.

Estent que Le Guerch bolegava pas pus e demorava esta-dís dins aquesta postura, lo cercaire comencèt de se’n desquietar en tot li parlar coma de li picotejar las mans e las gautas.

Mas pas res i fasiá e lèu l’òme se n’entrobèt al pus carca-nhat, subretot d’apercebre desenant la cara del malurós de s’en-devenir al contre de mai en mai exangüa e livida.

Aqueste semblava pas pus alenar, demorava los uèlhs do-bèrts, clavats e totjorn aitant embeurats d’espavent.

Alara, lo Delpeirat, de lo veire venir quasi cadaveric, cri-dèt al secors la Viveta de votz fòrta e naut jocada.

Quand aquesta arribèt, del tot emocionada per una tala apelada, i aguèt pas de li far d’explicacions, que l’espectacle ba-lhat pel malastruc espós sieu èra bastant per la metre al fial de la situacion dramatica.

Sonèron còp sèc los servicis de reanimacion d’urgéncia, que foguèron d’alhors a pòst detz minutas de s’èstre tot just es-corrudas.

Mas aquò serviguèt pas de ren, a malgrat totas les temp-tativas.

Boca a boca, masqueta d’oxigèn o defibrilacions repeti-das faguèron pas que meuca.

E, a dicha que s’escolavan las minutas, las circonstàncias s’endevenián de pus en mai desesperadas.

274

La Viveta aviá compres que s’èra ja agantada la fin e plorejava sens bruch, resignada, mas lo Lucian, acarnassit qu’è-ra, voliá encara esperar e butava los secoristas en lor demandar de persegre dils sieus esfòrces, encara e encara …

Mas, al cap d’un vintenat de minutas, los electro-cardio-gramas e electro-encefalogramas demoravan sempre desespera-ment plats e de contunh.

Alavetz, calguèt plan enfaciar la realitat e se sometre a la fatalitat, tan trista que foguèsse.

L’equipa medicala arrestèt endavant totas las sias temp-tativas e, l’agach desolat, desbranquet l’ensems dels sieus apa-relhs.

Ronan Le Guerch, alias Loís Delfraisse, lo memorialista de las epòcas de venir, s’èra ara tornat a l’univèrs per el somiat, en rejónher desenant, endacòm mai, la familha e los amics que s’èra imaginats, ansin coma los companhs de combat que disiá costejar dins l’encastre d’una espantosa e subre-realista guèrra.

________________________

275

Finissença

□

M’ arribèt de far, d’aquò qualques annadas i a, un ren-contre pro impensable e que deviá me reservar, anatz poder ne jutjar, plan de suspresas, per ne dire pas mai.

Figuratz-vos, amic legeire, qu’un òme, un estatjant de Rodés segon el, me telefonèt un jorn e, de me demandar ren-detz-vos, voliá, çò diguèt, me consultar a prepaus d’unes noms de luòcs qu’i a, e ben que pro per el misterioses.

Aquesta persona, que se presentèt jol nom de Lucian Delpeirat en me dire èstre un cercaire retirat, aviá ausit parlar de ieu atal coma un apassionat d’onomastica de las contradas miègjornalas e desirava aprofechar çò que sonava las mias com-peténcias sul sicut, en me far sens dobte atal onor plan de tròp.

Mas, estent que partejava per lo demai amb ieu, e qual-ques autres caparruts del ròde, un estacament particularament fòrt per la nòstra ancestrala lenga d’òc, assentèri de lo recebre, e çò foguèt alavetz escasença de devisar entre nosautres en em-plegar sonque l’occitan central, que la causa constituïssiá ja un plaser per de se.

Faguèt, aquò dich, estat al prèp de ieu d’un brave pro de toponims, per çò d’unes plan estranhs, e qu’a malgrat totas las sias recèrcas aviá pas capitat de n’establir qualque localizacion que foguèsse, e me demandèt adonc se, gràcias als mieus lums associats a la coneissença qu’aviái del país, podiái li portar ajuda fins a esclairir lo sieu afar.

Dins la tièra qu’aviá establida a la mia intencion se tro-bavan a bodre de denominacions que tocavan, segon las sias

276

enditas, a d’accidents de terren, a de corses d’aiga o encara a de ciutats, lasqualas m’èran perfièchament inconegudas e, pas mai qu’el, foguèri dins lo cas de descobrir de tralhs que facultèssen de ne destriar l’existéncia e l’airal.

Figuravan tanben dins la sieuna enumeracion d’apela-cions numerosas que concernissián, çò me diguèt, de localitats pichonas, de luòcs-dichs e encara de microtoponims que la fi-sionomia generala presentava, ben cèrtas, de similituds tre-bolantas ambe de designacions qu’atanhián al domèni linguïstic d’òc, mas, de prim, tot aitant impenetrablas.

Lo Sénher Delpeirat semblava estacar, aquò estent, un particular interés a un luòc que me disiá èstre sonat : « Lo Blau-gorg » e que se seriá plaçat còsta un molin, a toca tocant un vi-latge nomentat d’après el : « Vincenac d’Ense ».

Pasmens, se lo vocable : « blaugorg » presentava ges de dificultat d’interpretacion, lo fenomen idrologic que semblava ansin designat d’èstre pro evident e d’alhors aital sonat dins d’endreches qu’i a dil meiègjorn, las embestiaduras começavan quand se trachava de situar la causa dins l’espaci, çò que foguèri dins l’incapacitat de far en l’estat.

E aquò maldespièch la consultacion sulpic dels mieus atlasses, diccionaris de las comunas, masatges o escarts, e que daissèt aparéisser lo nom de : « Vincenac d’Ense » atal coma lo d’una borgada del tot ignorada de las recensions conegudas.

N’anava d’alhors parièrament per ieu quand s’agissiá d’essajar de posicionar geograficament totas las autras deno-minacions citadas, en tot cas dins l’encastre del departament e lo dels limitrofes …

Aquò manquèt pas de m’estonar al pus naut, qu’un ca-ractèr enigmatic semblava d’efièch afectar, a vista primièra, non pas soncament d’unes, mas puslèu màger part se que non quasi-ben la totalitat dels luòcs que m’èran estats enonciats.

Lo mieu visitor vesiá plan lo treble que s’apoderava de ieu en tot enfaciar aquesta constatacion evidenta, ça que la s’a-cantonava dins un silenci entreprés e una actitud al pus emba-

277

rassada que fasiá creis al fial de las minutas, tant i a fin finala que prenguèri partit de botar francament los pès dil pairòl.

Partidari de la clartat en causas totas, li pausèri alavetz de biais dirècte al mai la question de saber d’ont, fotre, aviá plan poguts traire totes aquestes noms de l’aparéncia al pus sibilina.

En Delpeirat alara servèt un momenton lo silenci, en tot paréisser de complet emocionat e desvariat, per fin finala m’a-voar que tot aquò èra lo produch d’una aventura vertadièrament incresibla qu’i èra estat mesclat per l’azard de las circonstàncias e qu’aquò èra una longa, extraordinària e a l’encòp penibla is-tòria.

E es alavetz que mon interlocutor me botèt al fial de çò que foguèt la sia vida, al cors de longs meses, als costats del malurós Le Guerch, que n’aviái conegudas las tribulacions espi-talièras aprèp son accident, talas coma la premsa regionala ne donèt resson a l’epòca.

Puèi m’assabentèt tanben del decès d’aqueste d’aicí, fach qu’al contre aviá del tot escapat segur a l’atencion mieuna.

Lo Delpeirat me pareguèt tras que tresvirat per la dispa-ricion de la persona en causa, laquala, çò me diguèt, èra venguda al seguir dels jorns un desfortunat amic qu’acceptava pas qu’el coma entreparlaire e confident, e d’emplegar soncament alara la lenga d’òc, detalhs que foguèron per ieu subjèctes d’estona-ments novèls, abans plan d’autres.

L’òme traguèt d’alhors sul moment del sieu cartabèl e me mostrèt dos quasèrns gròsses ont aviá consignats en occitan totes los eveniments qu’avián marcada la sia preséncia al ras d’aqueste paure companh tormentat, ansin coma al prèp de la Viviana e del Jòrdi Le Guerch, losquals lo malaut, çò pareis, refusava de biais encapriciat de reconéisser en qualitat d’esposa e de filh despuèi qu’èra per part tornat a consciéncia.

Èri de mai en mai embabotit pel discors de mon vis-a-vis, mas aquò èra pas res encara al par de las desconcertantas re-velacions qu’anava me far tocant als racontes del semblar ro-cambolèsc que lo malurós illuminat li aviá liurats a episòdis, totjorn en occitan, per màger part de Roèrgue, mas tanben a còps

278

siá en gascon, siá encara en provençal, segon l’umor del mo-ment, e d’aquò ne demorèri un bricon de pus estabosit e ba dais-sèri paréisser.

Mas mon visitaire me diguèt alavetz que la mieuna estu-pefaccion vendriá plan mai granda e seriái sens dobte d’estrós en estrós ofegat se voliái ben préner coneissença del tèxte el-me-teis d’aquestes abracadabrants relats que n’aviá realizadas par-tidament la mesa en fòrma e la presentacion literària, de l’as-sentit de la rèsta de la familha Le Guerch.

Que, dil sieu malastre, aquesta èra demorada d’un costat consternada, mas a l’encòp pivelada e emmascada per una tala mena de saga extravaganta eissida del cervèl destorbat d’aqueste desfortunat marit e paire, e de laquala l’ancian cercaire m’anon-cièt li aver facha lectura, en tot n’operar segur revirada en fran-cés.

Es alavetz que lo Lucian Delpeirat desrabèt de la sia pò-cha e me porgiguèt una clau USB, en m’indicar qu’i figuravan dos obratges ja redigits per el en partir de las elucubracions del paure trebolat, e qu’amassa, la Viviana dicha Viveta en familha, lo Jòrdi e el avián decidit de los plaçar dins l’encastre d’una se-ria nomenada : « Negras trevanças » e pel moment compausada de dos romans qu’avián arrestat de los nomentar : « Los marrits sòmis » per çò de la primièra epòca, e : « Los pantaisses sagno-ses » pertocant a la segonda.

Ajustèt que, d’efièch, la femna e lo filh, al sortir d’aques-ta audicion de las espantantas revelacions del desfortunat Ronan èran demorats palficats per aquesta sòrta d’epopèa timborlièra e s’èran pensats amb el que la caldriá designar en lenga d’òc a l’equivalent de : « sombres hantises », mentre que los dos tòmes ja aprestats serián pro plan apelats al travèrs de la revirada oc-citana de : « mauvais rêves » d’un caire, e de : « songeries san-glantes » d’autre latz.

A l’ausir de tot aquò, èri un bricon esbalausit e lo que m’aviá declarat èstre un ancian cercaire me diguèt alara qu’anava pas pus abusar de la mieuna espitalitat aqueste jorn.

279

Mas me demandèt, en i quichar, de li rendre servici e, a l’encòp, de li far plaser en tot legir los dos registraments roma-nèscs en causa, atal coma lo relat de las circonstàncias divèrsas qu’avián marcada sa preséncia a l’ostal Le Guerch, en insistir fòrça sus las darrièras narracions miticas fachas alavetz pel ma-lastrós Ronan abans sa mòrt e que n’aviá pas encara trobat lo temps de las botar al complet en òrdre e de n’operar una redac-cion finala convenenta.

A-s-aqueste moment, Lucian Delpeirat s’arborèt e, de me mercejar per l’aver recebut e escotat ambe paciéncia, me balhèt la famosa clau USB ansin coma los dos quasèrns que m’aviá exibits d’aperabans, en apondre qu’anava me daissar brave re-lambi fins a engolir tot aquò.

Puèi me preguèt, abans de se n’anar, quand seriá causa complida, de li telefonar al sieu numerò de portable o al dels Le Guerch, en me los porgir totes dos, e d’ajustar qu’aqueste mo-ment vengut me demandariá permission de tornar fins a me liu-rar certans autres detalhs qu’i aviá.

Tengut compte del molon de tèxtes qu’èran per ieu d’em-passar, m’esperaviái una longassa estona de lectura, mas, tot al contre e a dicha que fasiái avans dins aquestes contes estranhs al pus, me veniá enveja de m’enantir pus d’aviat encara, tant i a qu’agotat un pichon mes, n’èri arribat al cap, en tot ne demorar estomagat, e lo mot aqueste es fèble.

Èri de vertat de plen atupit, especialament, pel caractèr fantastic e subrerealista dels recits recebuts de la boca del Le Guerch, loqual i balhava relat a fums d’unas peripecias quime-ricas de que l’anar fabulós e psiquedelic ne fasián un raconte de la mena legendària, de se plaçar dins un luènchenc futur folèsc e d’aduire un abondi evenemencial engerdant coma, a còps, pin-torèsc.

Brèu, ne demorèri espatarrat e trebolat al pus, descon-certat d’entièr, e ai pas mestièr l’alongar mai lo rebat de las impressions de meteissa sòrta que m’aduguèt aquesta consul-tacion, nimai de ne dintrar dil menut de las circonstàncias fan-tasmagoricas, que lo legeire ne sap ja tot aitan coma ieu meteis

280

fin finala, mas que li siá escasuda paciéncia d’èstre anat d’a-perabans al cap del sieu percors descobreire, al fial dels dos vo-lums que davantejan aqueste e dels capítols que precedisson …

Totun, èri pas encara a cima dels mieus estonaments quand sonèri lo Delpeirat en tot li anonciar qu’èri arribat a la fin dels document que m’aviá fisats per tal que ne prenguèssi co-neissença, mas sens daissar paréisser brica alara los sentiments esbaubits qu’aquò m’adusiá.

Quand nos tornèrem encontrar qualques jorns aprèp en cò mieu, aqueste d’aicí me tenguèt lo discors desconcertant que seguís :

" Ara qu’avetz legits mos tèxtes e nòtas, sètz en mesura de jutjar de las visions espatafiolantas que semenan aquestas in-solitas remembranças d’un avenidor baug e del lor caractèr d’embabotir.

" E sabètz endavant, de meteis còp, que se la Viveta e lo Jòrdi Le Guerch m’avián demandat d’amassar jos la fòrma de recits romanèscs las sovenenças d’espaventar del Ronan, tot aquò èra en vista d’una publicacion ulteriora, jol mieu nom pròpri, donat l’estat trebolat de l’autor dels prepauses en causa.

" Ai adonc realizada, per una part, jos la fòrma dels dos obratges que vos n’aviái liurats de per abans los títols e qu’avètz adara legits, aquesta adaptacion, e coneissètz tanplan la mieuna requesta d’una apreciacion literària al prèp d’En Raimond Bona-font, las sias seguidas e fin finala l’epilòg pel mens espantant que deviá conóisser la mia demarcha …

" Mas, desempuèi la disparicion del mieu malurós amic, que n’èri vengut lo complici vertadièr, embeurat qu’èri de l’am-bient qu’enrodava los sòmis allucinants qu’entreteniá, me tròbi del tot desconcertat, desestabilizat, environat per un verai lagui, e ai pus còr a tot aquò.

" Soi en qualque part orfanèl del mieu desfortunat com- panh de viatges irreals e del monde sasissent dil qual me fasiá viure al travèrs dels sieus saunejats d’impressionar, e d’aquò ressentissi una mena de nostalgia granda, o devi confessar, una irrepressibla frustracion.

281

" Aquestes faches, luòcs e personatges estranhs m’èran venguts familiars. I èri estacat. Acabèri a la longa de viure aqueste univèrs fantastic e de n’acceptar gaireben la realitat. Qual desenant va poder me far passejar dins aqueste monde es-querrenc, irreal e captivant dels pantaisses ?

" E d’abòrd, en tot riscar de me far aparéisser al ran de vos coma un pecic desrasonat, aquò me deven de mai en mai evident, en particular, que d’unes endreches qu’i a, tan familiars al mieu desfortunat Ronan, devon plan existir realament en fach, endacòm, sens cap de dobte … ".

Passablament confondut per un discors tal, e de me re-mentar la requesta iniciala del mieu visitaire tocanta tot ben just a d’unes toponims demorats enigmatics per el, m’arrisquèri suausament de li suggerir que totes aquestes eveniments atu-pissents, aquestes personatges improbables e enfin, plan segur, aquestes luòcs problematics, èran pas de vertat que lo produch d’una imaginacion tormentada, descabestrada per las seguidas de l’accident, lo fruch de simplas divagacions al demièg de tan d’autras.

Alara lo Lucian Delpeirat m’agachèt d’un semblar incre-dul, sens res dire mentre una estona, e fin finala tornèt me de-clarar, de l’aire assabentat, e de l’estupefaccion mieuna :

" Benlèu de òc, benlèu de non. En tot cas, per çò del Molin del Blaugorg, ne soi vengut al ponch que cresi plan a la sieuna existéncia, tant ai ausit lo paure Ronan me’n descriure ambe precision las beutats dils mendres detalhs, totjorn de la pariva semblança e al temps d’innumerablas escasenças qu’i a ".

Anaviái dobrir lo bèc fins a li dire ambe precaucions los mieus dobtes per quant al ponch de vista que veniá de m’ex-pausar, quand lo Delpeirat, de me daissar embaboquit una vetz mai, me declarèt tot d’una, la garganta nosada e la vista tre-bolada per l’emocion, que li caliá me metre al fial a-s-aqueste prepaus d’un fach que s’èra produch dos jorns aprèp qu’aguès-sen portat en tèrra lo defuntat e sebelit aqueste dil clòt de fa-milha.

282

M’anoncièt qu’al matin en question, en tot dobrir la tireta del secretai dil burèu, èra tombat sus una envolopa barrada qu’i èran marcats dessús los mots seguents : « De remetre a Monsen Lucian Delpeirat e pas qu’a el ».

E me diguèt alara que s’èra trobat al complet cambavirat d’esmoguda e de tristum en legir çò qu’i aviá en escrich sul pa-pièr qu’i èra enclaus, e que lo tèxte, de me’n balhar lectura, èra lo seguent :

" Car Monsen Delpeirat, aquí las mias darrièras volon-tats.

" Sentissi venir la fin, e los mieus jorns son segur dese-nant comptats, que l’aganiment se fa per ieu de mai en mai pe-suc en consequéncia d’aquestas nafraduras prigondas recebudas al temps de la maldicha embuscada patida, o sabètz, al sinistre vaure de Las Roquièras e que los secutges fan pas que s’agreu-jar.

" Vau adonc lèu rejónher los mieus braves companhs En-ric Delmas, Joan Vernhòla, Ricon Ginestet e Andrieu Pojadon, e temps es vengut per ieu de préner las mieunas disposicions ulti-mas.

" A vos solet fau fisança per tal de metre a òbra los vòts que seguisson e que vòli demorar segur que pòscan èstre mes a execucion d’entièr aprèp ma mòrt, emai qu’aquò siá l’encausa per vos, segur, d’anuègs de totas menas, de destorbes bèls emai de dangièrs, o sabi plan.

" Desiri d’en primièr qu’anetz anonciar la novèla de la mia disparicion a ma familha, en vos encaminar devèrs lo Molin del Blaugorg al ras de Vincenac d’Ense, e d’èstre segur d’estant que mon paire Jacme e ma maire Magdalena faràn tot çò neces-sari per tal d’assabentar de la mieuna aviada finala, d’un costat e dins d’abòrd ma femna Peireta e mon malurós filh Riquet a las Bòrdas de la Braneira pròche Seuvabèra, puèi mos amics de las environas dels Nauts Planòls e tanben la mia brava amiga Faneta al Mas Vernhòla, prèp Sant Antòni dau Rieutòrt.

" Vòli tanben que vos siá possible de jónher los mieus camaradas de combat fins a lor balhar entressenha del mieu de-

283

cès e, per aquò far, vos demandi de vos apressar del pastor Was-sermann qu’aurà segur capacitat de far la ligason necessària per tal de trobar contacte ambe la Resisténcia e de vos obténer un salv-conduch que vos permetrà de passar las linhas de defensa e de dintrar dil Centre de comandament de Las Rocalbas ont poi-rètz ne rescontrar lo cap, lo nòstre camarada « Mostèla » e li dire l’avaliment mieu.

" E, fin finala, un vòt que trespassa benlèu totes los au-tres, soeti que las mias rèstas mortalas sián sebelidas al molin de mos parents, a las acèrcas pròchas de la broas del Blaugorg. A-quí ma desirança la pus fòrta e la pus imperiosa, la que vos de-mandi d’i velhar de biais pus particular, per èstre la talent subre-bèla que pòsca enonciar dins las circonstàncias presentas.

" De tala mena que vos siá facultat d’aduire a bona fin aquestas volontats darrièras, subretot la que vèni d’exprimir tot ben just, e ni per las oposicions possiblas dels estrangièrs d’a-queste ostal, vos instituissi atal coma lo mieu executor testa-mentari, sol abilitat de ne far respièchar d’entièr la substància.

" Loís Delfraisse, cap d’un comandò del Sector IV de l’Armada de liberacion dels resistents sudencs en lucha contra l’opression de l’ocupant nordés ".

Quand lo mieu entreparlaire aguèt acabada aquesta sus-prenenta lectura, me diguèt soncament que, de segur, seriái ara a mand de melhor compréner los sieus trebòlis e desrei e lo per-dequé dels questionaments a ieu fachs tocants a de noms de luòc qu’i aviá.

Que, de vertat, lo malurós òme me pareguèt alavetz de complet embeurat de mingra e de desespèr, de tala mena que sabiái pas de qué far fins a el balhar secors, e en tot gausar brica li daissar paréisser l’impression fonzièra mieuna al subjècte de las dichas delirantas que veniá de me’n donar a conéisser, li pre-pausèri mon ajuda.

E es a-s-aqueste moment que m’advenguèt la badadissa la pus gròssa, dins aqueste afar ja ric ni per tot e pel mens de mantunes estonaments bèls, en l’ausir me declarar aquò :

284

" Vos ai ja apres que, de consent ambe la Viveta e lo Jòrdi Le Guerch, aviái procedit a la redaccion romançada d’un tròç de las revelacions fachas pel Ronan jos la fòrma dels dos volums qu’avetz adara legits e, aprèp de me’n presentar sul moment atal coma l’autor plenièr, estent l’estat de pèrda de relacion ambe lo real d’aqueste, qu’aviái sollicitat jos aquesta aparéncia un vejaire autorizat a prepaus de la valor literària dels dichs escrichs.

" E ignoratz pas tanpauc qu’aviam tanben format pro-jècte totes tres de publicar aquestes romans, sempre jol mieu nom, donat lo caractèr esmiraclant dels relats que s’i trobavan repres e, qu’en tot poder pas d’aquel temps èstre atribuïts al lor autor vertadièr per las rasons que s’adevinan, s’ameritavan de pas càser dil desbrembièr, segon nosautres.

" E ben, Monsen, me sentissi pus coratge, avenguda la disparicion dramatica d’aqueste paure amic, de jogar un tal ròtle d’òme de palha, loqual me semblariá ara fòrça atemptatòri a la sia memòria de subrepés. Mas, d’abòrd, ai pus la tèsta a tot a-quò, tan demòri traumatizat e desconsolat pel sieu decès e l’im-possibilitat a laquala m’enbronqui adara, en poder pas onorar las sias volontats darrièras.

" E, puèi que me prepausatz lo vòstre concors dins a-questa passa penosa, vos demandi de préner la mia plaça, de vos substituïr a ieu dins l’amira de la difusion dels dos tòmes ja redigits, aprèp que los auretz revists e, per cas, corregits coma melhorats sul plan de l’estile.

" Vos pregi d’acceptar l’acompliment del vòt de la fami-lha allòc de ieu, que n’ai pus ges ara lo vam, e d’aver d’autre caire una mission autra de complir ".

Del tot atupit per una sollicitacion tala e que me sembla-va de tan fòra rason, mas en voler pas, ça que la, macar aqueste individú estimable, li respondèri d’aqueste biais :

" Monsen Delpeirat e amic, seriá estat ambe plaser que vos auriái rendut servici, mas çò que me demandatz aquí me pareis trespassar las mias possibilitats, que seriá d’efièch del tot indecent per ieu de m’apropriar de tèxtes als quals soi de com-

285

plet estrangièr e de m’atribuïr de recits que l’autor n’es qual-qu’un mai.

" Desencusatz-me, ne soi desolat, mas la causa qu’espe-ratz de ieu me sembla pas cap fasedoira ".

Pasmens, l’òme me daissèt desarmat e candit quand me repliquèt los sieus arguments d’una votz suausa e persuasiva e de me presentar l’afar atal :

" Mas, car Sénher, es pas ges question dins ma pensada, del tot segur e de qualque biais que siá, de vos estigar en la manlèva abusiva d’una qualitat qu’es pas vòstra o de vos butar en una apropriacion de racontes que provenan de qualqu’un pus.

" Que non pas cèrtas. Las causas son plan pus clarinèlas e simplas. Se la publicacion jol vòstre nom dels dos obratges ja aprestats per ieu podiá d’escasença portar a confusion a cò d’u-nes, aquò decessariá plan lèu, b’anatz veire.

" Que la realitat se mostrarà dins tota la sia limpidesa al temps qu’auretz pel demai, ansin coma vos o demandam totes tres bravament se vos plai, sintetizadas e mesas en òrdre, dins l’encastre d’un volum suplementari, las peripecias qu’an enrodejadas la mia preséncia al sen de la familha Le Guerch e subretot, solid, las novèlas revelacions fantasticas fachas d’es-tant pel desfortunat Ronan.

" Alavetz, apareisserà la vertat tota nusa per quant a la paternitat dels episòdis qu’auretz raportats, atal coma o fariá un eraud, un messatgièr o encara un testimòni grand mediator, e poiretz pas de cap de biais èstre taussat d’una usurpacion de qualque sòrta, puèi que cadun s’i veirà al jorn plen atribuïr lo sieu verai ròtle.

" Aprèp de n’aver charrat ambe la familha, qu’es d’avan-ça de consent per tot dins l’amira de l’accion que vos pregam de menar, vos prepausi d’entitolar aquesta futura e tresena epòca : « Las cachavièlhas infernosas » ".

En seguida de tot aqueste discors, sabiái pas de qué dire e, totjorn es, de qué replicar, estent la logica que l’embugava, e me trobèri menat d’acceptar la mission que m’èra ansin fisada,

286

laquala, o devi onestament confessar, m’èra pas per desagradar, tot compte rebatut.

Abans de me daissar, lo Lucian Delpeirat me faguèt co-néisser una ultima mas pregnanta requesta tocanta a la difusion dels tres volets de la seria en causa.

Me rementèt que, del vivent del malurós Ronan la fa-milha e el avián aguda la vista de decisivament trencar ambe las usanças de la publicacion tradicionala pel libre estampat e pa-gant, en soscar s’adralhar devèrs la sola Telaranha e i plaçar los tèxtes a gratis.

L’ancian cercaire me tornèt alara far saber quant n’aviá personalament sempre son sadol d’aqueste monde de l’edicion.

Me diguèt lo confle qu’aviá d’aquestas direccions de las publicacions que l’independénça coma l’imparcialitat demora-van, mantunes còps, encara de demostrar e que la competéncia en matèria literària èra sonque la que volián plan s’atribuïr elas-meteissas.

M’indiquèt qu’aviá pas qu’un sol vòt, lo que se tenguès-sem lo mai possible a despart d’aqueste mitan ont notorietat s’a-pariava, sovent de tròp, ambe companhatge e malhums d’influ-éncia.

Me demandèt adonc instantament que s’estalvièssem de patir l’umiliacion d’un depaus de manuscrichs davant aquestes biaisses d’arbitres autoproclamats de las polidas letras, que ba-lharián alavetz de veredictes que tendrián plan segur, mantunas vegadas qu’i a, de l’arbitrari.

Rassegurèri sulpic mon interlocutor e, en tot li dire al reveire, afortiguèri que participaviái de plen a la sieuna mesfi-sança devèrs las gents de l’edicion e autres vendeires de papièr estampat e qu’aviái plan idèa, d’efièch, de m’orientar cap al sol Internet.

Ajustèri que, de tot segur, la mesa en linha se fariá, atal coma totes o desiravam, a res non còst, e d’aver botats d’apera-bans los tèxtes dil format pdf, de tala mena que siá possible de servar la fòrma dels registraments d’origina sens qu’aquestes fo-

287

guèssen destorbats per l’html e que se poguèsse a l’encòp apro-fechar una immutabilitat del contengut romançat botat sul Web.

Dementre las pontonnadas seguentas, aprèp un tornar le-gir menimós, me foguèt possible de plaçar sul siti qu’aviái do-bèrt, e tals d’alhors que lo Lucian Delpeirat los aviá ja aprepa-rats, fòra qualques amainatjaments de pura fòrma, las doas pri-mièras epòcas, dins d’abòrd segur : « Los marrits sòmis », puèi, qualques meses agotats d’estant : « Los pantaisses sagnoses ».

Al temps d’aquestas doas ocasions, telefonèri solid al Lucian, fins a li anonciar la mesa en linha dels obratges.

Cada còp, aqueste d’aicí me grandmercegèt caudament, mas la sieuna votz me pareguèt trista e sentissiái l’òme pro des-variat.

Aquò complit, m’entrevèri d’atacar lo morsèl gròs qu’èra per ieu la mesa en fòrma, l’articulacion ansin coma la causida dels títols de capítols d’aquesta tresena epòca, e d’organizar ala-ra de biais escrupulós la narracion de totes los elements e faches repertoriats dils recuèlhs e nòtas que m’èran estats fisats.

Totun, lo mieu pretzfach se mostrèt pas tant esquèr coma m’o pensaviái a la debuta, que lo trabalh me foguèt bèlament a-modat pel jornal precís que l’ancian cercaire aviá tengut regu-larament, atal coma pels relevats complets consignats per el de las revelacions fachas pel malurós Ronan e pels sieus projèctes.

E es atal qu’ai liurats dins las linhas çai-sus, que lo le-geire n’a pogut préner de per abans coneissança, mas que n’a-guèsse aguda la curiositat, la resulta de la mieuna entrepresa, jol títol ja causit : « Las cachavièlhas infernosas ».

Vaquí adonc, tals que me son estats transmes pel Del-peirat, per èstre estats ausits, marcats o registrats per el en per-sona, e apariats a totes los detalhs e circonstàncias qu’an envi-ronats l’experiéncia espatafiolanta sieuna, sens ajustons nimai oblidanças, los relats dels allucinantas remembranças de passat uèi e reminiscéncias del futur raportadas pel Ronan Le Guerch, l’atupissaire cronicaire dels moments ultériors.

288

M’èran estats de necite, pasmens, de longs meses per tal de complir aquestas òbras, que las voliái adonc lo rebat fisèl dels documents confisats, atal coma dels dires e faches reculhits.

E, un còp tot aquò acabat, me mainèri de contactar lo Delpeirat fins a li presentar los tèxtes abans la lor mesa en linha.

I aviá segur per ieu de consultar aqueste, de tala mena que poguèsse me balhar lo sieu vejaire, m’indicar las correc-cions o adobaments que, per cas, li semblarián far mestièr e, fin finala, pr’amor d’obténer la sia consentida.

Ça que la, e de la mieuna suspresa bèla, lo sieu telefonet èra atudat, e, de constatar aquò, li daissèri un messatge per de dire de me fixar rendetz-vos dins l’amira ja dicha.

E, los jorns de passar sens cap de responsa, comencèri de me desquietar un bricon d’aqueste silenci, tant i a que me de-cidiguèri de contactar la Dòna Le Guerch per tal de ne saber un pauc mai sus la situacion e li passèri una comunicacion.

Aquesta me pareguèt pro destimborlada e reticenta, mas acabèt per me dire que lo Lucian aviá daissat Rodés, qualques tempses ja d’estant, per se n’anar far viatge.

Mas ajustèt qu’èra pas de besonh per ieu d’esperar la sia tornada e que totes me fasián fisança.

Apondèt que se podiá tre ara passar a la difusion, donat, d’abòrd, que lo cercaire n’èra per avança de consent e o aviá plan afortit abans la sieuna despartida …

Èri un pauc estabosit de tot aquò, mas, enfrentat a de consideracions aitan claras e precisas, e d’aver atendut pr’aquò qualques jorns davant de passar a acte, botèri aquesta tresena epòca sul siti a la seguida de las doas primièras.

Mas, de me carcanhar tot parièr de mai en mai fàcia a-s-aqueste estat de causas pus qu’estranh, tornèri préner contacte telefonic una setmana aprèp ambe la Viveta Le Guerch.

Aquesta me semblèt al pus emocionada, en tot m’indicar que demorava desempuèi una brave mes sens brica de novèlas del passejaire.

289

Pasmens, davant lo mieu silensi interrogatiu, finiguèt que me declarèt, d’una votz trebolada e còrfonduda, que l’òme èra, despuèi la mòrt del Ronan, trevat per una idèa fixa e atissada.

M’anatz pas benlèu voler creire, mas la femna m’avoèt alavetz que s’èra ronçat dins una enquèsta folèsca e dessenada.

Lo Delpeirat s’èra botat en cèrca del Molin del Blaugorg.

________________________

E truc e tust, lo men tresen conte es clausut

L’Ostal del Miquel, lo tres de junh de 2008

□

290

T E N D R E S A e N O S T A L G I A

□

Paureta, bravòta, cara Menina miá. / Plan de jorns son que n’ai lo còr fòrça malaut / Al pensar qu’endavant se pus jamai poirà / Viure ambe tu, puèi que ses amondaut. E me pensi, solet, al temps de mainatge. / M’as balhat de bonur e, tan me’n sovèni, / Que, de còps, la tristor ven que tornar rage, / Alavetz n’ai somics de cap t’aver aicí. Lo recòrd m’es present de ton doç visatge. / Te disiái " Minine ", sens saber d’aquel temps / Qu’aquò teniá plan luòc, dins lo vièlh lengatge, / D’un escais per mametas balhat per las gents.

291

R E G R A C I A M E N T S

1 – Al Sénher Jean-Jacques Fénié, per l’amabla pichona

informacion passada dil N° 661 ( 01.05.2008 ) de « La Set-mana » e ont, sens el, pas res de tot segur i seriá pas estat pu-blicat tocant als mieus obratges botats en linha a gratis. E tal seriá estat lo cas, o planhi, a malgrat mon corriel del 10.04.2008 mandat al Redactor en cap li prepausant un cortet tèxte de pre-sentacion e que demora totjorn auèi sens ges de responsa, mentre que l’entrefilet a el somés es pas cap estat inserit, plan solid. Aquí de qué regaudir lo fòrça vièlh abonat al setmanièr en causa que soi, e quand se pensa al nombre incalculable de libres de totas menas mes a la venda que son estats senhalats e co-mentats dil dich periodic sus una mièg-pagina al mens. D’unes i son, dins aqueste jornal, cal o creire, pus egals que d’autres, atal coma b’auriá pogut dire lo Miquèl Colucci.

2 – Al Sénher Benjamin de Capèle ( al qual associi lo si-eu camarada Danís Lafòrga ) que respondèt sulpic a mon mes-satge electronic e, del sieu pròpri movament, de biais del tot espontanèu, m’a prepausat l’ospitalitat dil sieu Blòg « Resson d’òc » e m’a consagrat una fòrça amabla presentacion mesa en linha lo 08.07.2008. A el devi, aquò estent, una particulara e bè-la reconeissança, e es lo mens que se pòsca far del mieu costat per marcar una tala e rara elegància, plan a l’imatge que me fau de las gents d’òc veraias e de las lors valors emblematicas. Me fau un dever de ne saludar l’exemple, loqual s’amerita difu-sion.Vaquí que vos fa apreciar l’ocean que dessepara un vector de novèlas militant, benevòl, convivial, generós e per dire tot gaireben frairenal coma desinteressat e imparcial, d’aqueste tot autre monde de l’informacion paganta, alimentària e mercanda. Lo primièr reverta un biais d’oasis reconfortant al mitan del de-sèrt de mespretz qu’i soi estat enfrentat de plen ambe lo segond. Ives Robèrt, lo uèch de julh de 2008

292

T A U L A □

– Del meteis autor ………………………………………….…2 – Assaber……………………………………………………...4 – Capítol 1 : Un reviscòl pichon ..…………………………. 5 – Capítol 2 : Remembranças d’un fantasmagoric futur…... 27 – Capítol 3 : L’espandiment plenièr de la guèrra ...……… 63 – Capítol 4 : Dehens la seuva abrandada ...………………..90 – Capítol 5 : Ressontisson d’espets los monts salvatges…117 – Capítol 6 : L’espavent pren lei al nòrd ...………………145 – Capítol 7 : Lo Sudlambret dintra en dança ...…………..168 – Capítol 8 : E poncheja una lusoreta d’espèr ...…………192 – Capítol 9 : Que comencen mai lei pescas………………218 – Capítol 10 : Lo retorn dels jorns esglasiants ...………….245 – Finissença : ....……………………………………………275 – Tendresa e nostalgia : ..…………………………………..290 – Regraciaments : ....……………………………………….291

□

293

294

295

296

297