berri

ak la

bur

Berriaklabur

DIRUDIENEZ, GIZAKIAK ASIA EKIALDETIK

AMERIKARA MIGRATU ZUENEAN jadanikberekin zeraman txakurra. Hori duela15.000 urte gertatu zen;Goi Paleolitoan, hain zuzen ere.

Gainera, txakur eta otsoen DNAmitokondriala aztertuta, txakurra Asiaekialdean sortu zela ondorioztatudute. Antza denez, Asia ekialdekotxakurren gene-aberastasuna askozhandiagoa da Europa, Amerika etaAsia mendebaldekoena baino.Horrek adieraziko luke Asiaekialdean sortu ziren txakurretatikarraza batzuk mundu osora barreiatuzirela eta beste arraza asko bertangeratu zirela.

Txakurrak, Paleolitotikgizakiaren lagun

ZIENTZIALARI ASKO ARI DIRA

GALDERA HORREN ERANTZUNAREN BILA,baina oraindik ez dakite zergatikzahartzen diren bizidunak.Orain, zahartzeko prozesuaulertzen lagunduko duen lan bataurkeztu dute StandfordUnibertsitateko ikertzailebatzuek.

Ikertzaileek Caenorhabditiselegans nematodoarekin egin dutelan; haren genoma guztiz ezagutzendenez eta gene gutxi dituenez,beste organismoekin baino

errazago egiten dira ikerketak.Lan horren arabera, geneen% 1 baino gutxiago daudelotuta zahartzearekin. Nonbait,zelulak zahartu ahala, oso gene

gutxik galtzen duteeraginkortasuna. Gene horiekhuts egiten dutenean, ordea,eragina nabarmena da.

Gene horiek kodetzen dituztenproteinak ezinbestekoak dira besteproteinak ondo tolesteko.Kontuan izan behar da proteinenitxura zuzenean lotuta dagoelahaien funtzioarekin.Beraz, denborarekin akatsakmetatzen doaz, eta azkeneanzelula ez da gai bere funtzioakbetetzeko eta hil egiten da.

G E N E T I K A Zergatik zahartzen gara?

2

EGUZKI-EKLIPSEETAN, HAIZEA

HARROTZEN DELA SUMATZEN DU

JENDE ASKOK, baina orain arteez zegoen azalpen zientifikorikfenomeno horrentzat.

1999ko abuztuaren 11nEuropan eta Asiarenmendebaldean ikusi zeneklipsean, ordea, azterketaugari egin ziren; horien artean,eguraldiari buruzko datuakbildu ziren eklipseak eginzuen bide guztian. Datu horiek

aztertuta, eklipseak iraunbitartean haizearen jokabideaaldatu egiten dela ikusi duteikertzaileek. Ehunkakilometrotan, Eguzkiaren argiadesagertu eta tenperaturajaitsi ahala haizea aldatu eginzen. Eklipsearen ondoren,haizea lehenera itzuli zen.

Presio atmosferikoarenaldaketak, aldiz, eklipseapasatu eta ordu batzukgeroago ere sumatu ziren.

Nonbait,atmosferaren goikogeruzak hoztu eginziren eklipseagatik,eta Lurrarenazalerantzpixkanaka hedatuziren.IkerketaProceedings ofthe Royal Societyaldizkarianargitaratu dute.

Haizearen bihurrikeriakeklipse-garaian

EL H U YA R. 2003 URTA R R I L A

ME

TE

OR

OL

OG

IA

PA

LEO

NT

OLO

GIA

INST

ITU

T D

AST

ROPH

YSIQ

UE

DE

PARI

S

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

AZTI FUNDAZIOAK KONTSERBAN

EROSITAKO ATUNA benetan atuna delaegiaztatzeko teknika genetiko batgaratu du. Metodo horri esker,atunaren familiako arrainak batabestetik erraz bereiziko dira, baitafamilia horretakoak direnak eta ezdirenak ere. Gaur egun,elikagaien industriak arazo larriakditu merkaturatutako produktuenosagaiak identifikatzeko eta,kalkuluen arabera, munduan25.000 itsas produktu eta haragi--produktu saltzen dira jatorrizkoespeziea zein den jakin gabe.Ondorioz, etiketetan iruzurragertatzen da. Normalean,arraina zein motatakoa den jakitekobere proteinak aztertzen dira,

baina metodo horrekarrain freskoan bakarrikematen ditu emaitza onak,kontserbak prestatzekoprozesuan proteinakeraldatu egiten baitira.AZTIk garatu duenteknikak, berriz,kontserbako arrainetarakoere balioko du. Oraingoztunidoentzako modukoaprestatu dute etabakailaoarekin ari dira orain lanean.Ikerketa honengatik ElikagaienIkerketari dagokion Felix Mokoroasaria jaso dute AZTIko ikertzaileMiguel Angel Pardo eta BegoñaPerez-Villarrealek.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

3EL H U YA R. 183. Z K .

Prostatako minbizia diagnostikatzekoohikoena PSA antigenoaren mailaneurtzea da. Hala ere, antigeno hori ezda oso espezifikoa eta ezin du aurreikusidetektatutako tumorea metastasia egitenhasi eta beste organoetara pasatuko denedo ez. Michigan Unibertsitateko mediku-eskolan,diagnosi hobea eskainiko duen molekula bataurkitu dute. EZH2 geneak kodetzen duenproteina da aurkeztu duten markari berria.

Prostatako minbiziareniragarlea

B I O K I M I K A

EL

IKA

GA

IEN

IND

US

TR

IA

IKERTZAILEAK ASPALDITIK

ARI DIRA euskarriinformatikoen memoriahanditzeko ahaleginetan.Hori lortzeko modu batinformazioa euskarriarenmaterialaren hirudimentsiotan gordetzea da.Informazioa grabatzekoeta irakurtzeko, berriz,

laserra erabiltzen dute. Baina materiala datuak irakurri orduko suntsitzen da,edota, bestela, laser oso garestiak erabili behar dira.

Orain, informazioa hiru dimentsiotan gordeko duten euskarri informatikoakegiteko, epoxi erretxina proposatu dute Bostongo Unibertsitateko ikertzailebatzuek. Antza, DVD arrunt batean baino 10 aldiz informazio gehiago gordedaiteke material horretaz egindako euskarrian, eta datuak milioi bat aldiz bainogehiagotan irakur daitezke materiala suntsitu gabe.

Hala ere, teknologia hori oraindik garatzeke dago. Oraingoz, oztopo handi batdu: datuak grabatzeko denbora asko behar dela; hain zuzen ere, DVD bikoitzbatek hartzen duen informazioa gordetzeko hiru aste behar dira.

Erretxinazko memoria

A S T R O N O M I A

Zientzialariek espero ez bezala, Jupiterretikgertu dagoen ilargietako bat, Amaltea,ez da trinkoa, izoztutako arrokenaglomerazio arina baizik. Horixe erakutsidute NASAren Galileo espazio-ontziakbildutako datuek. Horien arabera, Amalteak270 km-ko luzera eta 135 inguruko zabaleradu, eta oso dentsitate baxua.

Jupiterren ilargi porotsua

Laguntza genetikoa arrainakbereizteko

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

INF

OR

MA

TIK

A

Ume jaioberriak,odol-emaile

4 EL H U YA R. 2003 URTA R R I L A

berri

ak la

bur

Berriaklabur

SAHARAZ

HEGOALDEKO

HERRIALDEETAN,malariarenaurkako ohikotratamenduekinsendatzen ezdiren haurren% 25 anemiagatikhiltzen da. Izanere, malariarenkasu larrienetan,

beharrezkoa da odol-transfusioakegitea anemiari aurre egiteko, etaaskotan ez da nahiko odol egotenospitaleetan.

Ghanako Komfo ospitaleanarazo horri irtenbidea aurkitu diote.Ume jaioberrien zilbor-hesteatransfusioetan erabiltzeko odol-iturriegokia dela ikusi dute hangoikertzaileek. Nahiz eta zilbor-hesteangelditzen den odol-kantitatea txikiaizan, nahikoa da malariak larri jotakoume baten bizia salbatzeko.Hala, egin beharreko transfusioen% 60an, erditzeko gelan lortutakoodola erabiltzen da ospitalehorretan. Dena dela, ospitaletxikietan teknika hori erabiltzeaoso zaila izango dela uste dutesendagile batzuek.

F I S I K A

Laborategi barruko eremumagnetikorik handiena

400 megagausseko indukzioa duen eremumagnetikoa eragitea lortu dute IngalaterrakoRutherford Appleton laborategiko kimikariek.

Horretarako, indar handiko laser-pultsuakpasarazi dituzte plasma dentso batetik.

Esperimentuan erabili dituzten laser-pultsuekpikosegundo bakar batzuk irauten dute, eta,ondorioz, eremu magnetiko indartsuaz gain,

plasmak igorritako argia eragin dutezientzialariek. Argi hori neurtuta, eremu

magnetikoaren indukzioa zenbatekoa denondorioztatu dute, hain zuzen ere.

MA

TE

RIA

LA

KM

ED

IKU

NT

ZA

IRAKEN, DUELA LAU MILA

URTE BAINO GEHIAGOKO

beirazko tresnakaurkitu dituzte lurpean.Eta, diotenez,lurperatutakohondakin nuklearrakizango duten bilakaeraaurreikustekobaliagarriak izangodira tresna horiek.

Izan ere, hondakinnuklearrak beirazkoontzietan gordetzendira, ontzi horiekmetalezko bestebatzuetan sartzen dira,eta, azkenik, lurperatuegiten dira.Zientzialariek ezin duteaurrez jakin zeinbilakaera izango duten

ontzi horiek, egitendiren simulazioak ezbaitira baterefidagarriak milakaurteko epean.

Antzinako beirazkoontziek etaapaingarriek izandituzten aldaketakaztertzeak, berriz,etorkizunean gerta

litekeena iragartzekobalioko duela ustedute adituek.Ondorioz, hondakinnuklearrekin lan egitendutenek arkeologoenesperientzia kontuanizatea proposatzendute.

Arkeologoek badute zeresana hondakin erradioaktiboei buruz

I N G E N I A R I T Z A

Eguzkiaren energiaesnea hozteko

Esnea hozteko prototipo berri bat garatu duteNafarroako Unibertsitate Publikoaren eta Tarre

enpresaren artean. Prototipoak sorgailufotovoltaiko batetik hartzen du esnea hozteko

behar den energia eta, horrela, bateriaelektrokimikoak ez dira beharrezkoak.

Sistema bi deposito zilindriko zentrokidekosatzen dute; bata esnea bildu eta hozteko

biltegia da, eta bestea ur izoztuz beterikobiltegia. Horrela, bi biltegiek elkarbanatzen

duten azalerari esker, esnea hoztu egiten da etabeste sistemetan erabiltzen den esne-

-ponpaketa ez da beharrezkoa.

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ESPEZIEEN EBOLUZIOA AZTERTZEKO,zientzialariek hezurren morfologiaerabili ohi dute. Orain, NewcastlekoUnibertsitateko ikertzaileekinformazio gehiago lortzeko moduaaurkitu dute. Hain zuzen ere, Alaskaneta Siberian hartutako bisonteen

(Bison priscus) hezurretatikosteokaltzina proteina hartu etaproteina horren aminoazido--sekuentzia zein den jakin dute.

Proteina sekuentziatzeko, gauregun material genetikoa analizatzekoerabiltzen diren tekniken antzeko

metodoa erabili dute. Diotenez,proteina batzuen sekuentziakalderatuta, DNA alderatutabezainbeste datu jakin daitezke;beraz, espezieen bilakaeraaztertzeko erabilgarria izandaitekeela uste duteikertzaileek. Izan ere, DNAkoso denbora gutxi irauten dueta proteinek, aldiz, 10 milioiurte ere iraun dezakete egoerajakinetan.

55.000 urteko proteinasekuentziatuta

BIO

KIM

IKA

5EL H U YA R. 183. Z K .

CEIT ZENTRO TEKNOLOGIKOA GARATZEN

ARI DEN MIKROSENTSORE BERRIEI ESKER,hemendik aurrera etxeetako gas--ihesak detektatu ahal izango dira.Etxeetako gas-ihesak detektatzekoeztainu-oxidozko mikrosentsoreaksortzeko teknikak aztertu dituzte.

Gas-ihesak aurreikusteko etakarbono monoxidoa ez sortzekoezinbestekoa da instalazio egokiakizatea eta gas-tresnak ongizaintzea, indarrean daudenaraudien arabera. Hala eta guztiz,segurtasuna hobetzeko asmotanCEITeko ikertzaileek garatutakosistemek hainbat arrisku murriztekobalio dute: metano-ihesak(gas naturalaren osagai nagusia)sorraraz ditzakeen leherketaketa karbono monoxidoa (kolorerik

eta usainik gabeko gasa)inhalatzearen ondorio direnpozoinketak, hain zuzen.

Zientzialariak diseinatzen ari direngas-mikrosentsoreari berogailu baterantsi diote eztainuzko oxido-geruza300 °C-ra hel dadin (karbonomonoxidoa, hain zuzen ere,tenperatura horretatik gora detektadaiteke).

Gas-ihesen detektagailua

FIS

IKA

CEIT

ALDIZKARIARENURTEKO ALEEN

BILDUMA EGITEKO

TAPAK

Bete eskaera-txartela eta gurehelbidera helarazi:

S ELHUYAR FundazioaAsteasuain, 14. Txikierdi auzoa 20170 Usurbil (Gipuzkoa)

"ondoko telefonoetara deitu etaIzarori eskatu:

943 36 30 40

u faxez eskaera egin:

943 36 31 44

edo posta elektronikoz eskatu:

y E-maila: elhuyar@elhuyar.com

✘ Koadernatzeko tapak nahi ditut(7 e )

Izen-deiturak

————————————————

————————————————

Helbidea

————————————————

————————————————

Hiria —————————————

Tel. ——————————————

P.K. ——————————————

Z I E N T Z I A E T A T E K N I K A

✄

ELHUYAR Fundazioa

ART

XIBO

KOA

AS

TR

ON

OM

IA

Ilunantzeanibil ez

zaitezen...

ZIENTZIA ETA TEKNIKAREN

DIBULGAZIO-MAGAZINA

Babesleak: Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila,Euskal Herriko Unibertsitatea, FAGOR Electrodomésticos eta Ikerlan.

ELHUYAR Fundazioaren eskutik

ETB 1en eta ETB 2n

MARTEKO HEGO POLOAN

IZOZTUTAKO UR GEHIAGO

DETEKTATU DUELA iragarri duNASAk. Mars Odissey ontziakjoan den otsailean (Martekoudan) egindako argazki bateanlur-zati batek atentzioa emanzien NASAko ikertzaileei.

Ontziaren kamerainfragorriarekin zehatzagoaztertu ondoren, eremu horrekingurukoak baino bero gehiagoxurgatu eta igortzen duela ikusidute. Horren arabera,oso posible da hor izoztutakoura egotea.Argazkian, gezi gorriarekinmarkatuta dago eremua (zatizuri oso ahul hori da).Zuriz ikusten den beste eremuguztia ez da izoztutako ura,izoztutako karbono dioxidoabaizik, Marteko poloetakoosagai nagusia.Zientzialari batzuen ustez,udan, urtzen denean, bistanuzten du azpian dagoen urizoztua. Argazki honetan osoeremu txikian ikusten da ura,baina, zientzialari horienarabera, oso posible daizoztutako karbono dioxidoarenazpian ur-eremu handiagoakegotea.

Izotza Martekohego-poloan

NA

SA

berri

ak la

bur

Berriaklabur

M AT E M AT I K A

Superkonputagailu bat 400 ordutan lanegitera behartu eta πzenbakia lehen bainozehaztasun handiagoz kalkulatzea lortu duteJaponiako Tokio Unibertsitatean.Guinness errekorretan jasota zegoenzenbakiaren hamartar-kopurua 6 aldiz handitudute. Orain, 1,2411 bilioi zifra ditu πzenbakiak. Ikertzaileek bost urte behar izan dituztezenbakia kalkulatzeko programa egiteko.

π zenbakia errekorrakhausten

G E O L O G I A

Duela 214 milioi urte meteorito batek Quebecjo zuen, eta 100 kilometroko diametrodunkraterra ireki zuen lurrean.Meteoritoaren ondorioz gertatu zen eztandakHiroshiman bota zen bonbak baino 40 milioialdiz indar gehiago zuen. Eztanda indartsuharen ondorioz, arroka asko askatu ziren etahorietako batzuk Ingalaterraraino iritsi. Bristolinguruan aspaldi aurkitu zituzten arrokak,baina, dirudienez, ez dituzte orain arte aztertu.

Quebec-eko meteoritoarenaztarnak Ingalaterran

7EL H U YA R. 183. Z K .

1990-93 ARTEAN GERTATUTAKO

MUGIMENDU SISMIKOAK ikertzenaritu ondoren, horietako bi osomateria bereziak sortu zituelairadoki dute Estatu Batuetakoikertzaileek; espaziotik iritsi eta,400 kilometro segundokoabiaduran, Lurra alderik aldezeharkatu zuen zerbaitek.Materia berezi hori quark u,quark d eta quark s-ez osatuta

dago eta oso dentsoa da. Pentsa, zelula baten tamainako pieza batek tona batpisatuko luke Lurrean. Horrelako batek Lurra zeharkatuz gero, Hiroshimakobonba nuklearrak baino bost bider energia gehiago askatu eta sismografoetanoso arrasto berezia utziko luke. Eta, hain justu, ikertzaile estatubatuarrekarrasto horietako bi aurkitu dituzte 1993ko erregistro sismikoetan. Urte hartan,beste inolako azalpenik ez duten bi gertakari erregistratu ziren. Urriaren 22an,zerbait Antartikatik sartu eta India hegoaldetik irten zen 0,73 segundo geroago.Azaroaren 24an, berriz, Australia hegoaldetik sartu zen objekturen bat etaAntartikatik gertu irten 0,15 segundora. Quark arraroak izan zirenik ezin daitekeziurtatu, baina ez omen dute beste azalpenik.

Espaziotik sortutako lurrikarak

TE

KN

OL

OG

IAA

ST

RO

FIS

IKA

EHUNAK BIZIRIK AZTERTZEA

AHALBIDETZEN DUEN MIKROSKOPIO BAT

AURKEZTU DUTE. Gainerakomikroskopiako teknika gehienekinez bezala, horrekin ez dago ezbiopsiarik ez tindaketarik eginbeharrik, eta gorputz-barrukoehunak aztertzeko ere balio du.

Teknika ultrasoinuetan oinarritzenda. Zunda baten bidez, ultrasoinuakigortzen dira, eta ehunekultrasoinuei nola erantzuten dietenikusten da iruditan. Horri esker,ehunen ezaugarri mekanikoen berrijasotzen da, eta ezaugarri optikoakezagututa baino datu gehiago jakindaitezke horrela.

Ikertzaileek onartzen dutenez, ezdauka maila molekularrekobereizmena. Gehienezko

bereizmena 0,1mikrakoa da,gutxigorabeheraglobulu gorribatenzabalerarenehunena.

Hala etaguztiz ere,teknika horrekaplikazio interesgarriak ditukardiologian. Ultrasoinuak igortzendituen kamera bat prestatu duteodol-zirkulazioan sartzeko; horrekin,hodiak buxatzeko arriskuan daudenala ez ikus daiteke. Aplikaziohorretarako prestatutako teknikariIVUS deitzen zaio, eta dagoenekoerabiltzen da hainbat ospitaletan.

Mikroskopio akustikoa

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

AS

TR

ON

OM

IA

LURRAREN ERROTAZIOAREN ABIADURAN

aldaketak egoten dira; beraz,egunak ez du beti berdin irauten.Zientzialarien ustez, mareen,Lurraren barneko geruzen artekoelkarrekintzaren eta beste eragilebatzuen erruz gertatzen zirenaldaketa horiek. Baina eragilehoriek guztiak ez ziren nahikoakaldaketak azaltzeko. Beste eragilebat ere bazegoela susmatzen zuten.

Egin berri duten ikerketa batenarabera, Pazifikoaren ur--bolumenean El Niñok eragitendituen aldaketek eguna luzatzenlaguntzen dutela ikusi dutezientzialariek. Izan ere,El Niñoren sasoian, Pazifikoarenmendebaldean dagoen ur-masaberoa are gehiago berotu etahedatu egiten da. Gero, Pazifikoanzehar mugitzen da, eta mugimenduhori Lurraren errotazioa moteltzekogai dela frogatu dute. Hogeitahamar urteko datuak aztertuta,El Niño izan den urteetan egunekbeste urteetan baino mikrosegundobatzuk gehiago iraun dutela ikusidute.

El Niñokeguna luzatzenlaguntzen du

ZIENTZIALARIEK ORAIN ARTE EZ

ZEKITEN nola sortzen zirensakonera handian gertatzendiren lurrikarak. Sakonerahandian dauden presio etatenperatura altuak direla eta,plaka kontinentala urtuta egotenda. Horregatik, plakakontinentalak eta ozeanikoak

talka egiten dutenean,plaka ozeanikoa kontinentalarenazpira sartzen da. Plakahondoratu ahala, etengabekolurrikarak izaten dira 600 km-kosakoneran.

Hona hemen arazoa:lurrikarak arrokak haustendirelako gertatzen dira;alabaina, 50 km-tik beheratenperatura eta presioa hainhandiak direnez, arrokekezaugarri plastikoak dituzte,eta ez dira hausten. Nola sortzendira, orduan, sakonera horretan

gertatzen diren lurrikarak?Gakoa arrokendeshidratazioan egondaitekeela azaltzen duScience aldizkarianargitaratutako lan batek.Lurraren mantuan ohikoada serpentina arroka,eta serpentinaktenperatura eta presioaltuetan duen jokabideaaztertu dute laborategian.Hala, erreakzio kimikoenondorioz, serpentinak berebaitan duen ura kanporatuegiten dela ikusi dute.Erreakzioek aurrera eginahala, ura arrokarenkanpoaldeko poroetanpilatzen da, eta, azkenean,

urak arroka hausten du.Beraz, arrokak deshidratatueta hausten direneangertatzen da lurrikara.

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Deshidratazioarenondorioz gertatzendira lurrikarak

GE

OL

OG

IA

K I M I K ABiodegradagarritasuneske

PLASTIKO BIODEGRADAGARRIEN

ALORREAN IKERKETA ASKO EGITEN DA

eta azken berrikuntza Indiatiketorri da. Han, plastikoari azukreagehitu diote zabortegietakobakterioek jan eta suntsi dezaten.Indiako ikertzaileek polimeroensintesi berri bat proposatu dute.Molekula horien kate luzeetan,monosakaridoak edo disakaridoakkimikoki lotzea da ideia.

Horretarako, glukosa- etasakarosa-kantitate txikiakgehitzen dituzte polimerizazio--prozesuan. Sintesi horretaneratzen diren polimeroak ohikoprozesuaz egindakoen antzekoakdira, azukre-unitateen proportzioatxikia delako, baina lurzorukobakterioek degradazioari ekindiezaiokete unitate horietatikabiatuta. Oraingoz, degradazio--prozesua abiaraztea lortu duteIndiako ikertzaileek.

ART

XIBO

KOA

ART

XIBO

KOA

ELHUYAR Fundazioa-ren 2003ko AGENDA eskuratu!

✓ Ezaugarriak:

KoloretanZientzia-efemerideekinErabilgarria: 15,5 x 21 cm.

✓ Salmenta-prezioa: 10 e (bidalketa-gastuak barne)

✓ Eskariak: Izaro Lanberri. ☎ 943 36 30 40. elhuyar@elhuyar.com

berri

ak la

bur

Berriaklabur

ESTATU BATUETAN DUELA

77 MILIOI URTE hil zen dinosaurobaten fosila aurkitu dute.Brachylophosaurus canadiensis

espeziekoa da eta lau urtezituenean hil zela ondorioztatudute zientzialariek.

Dinosauroaren ia hezur guztiakaurkitzeaz gain,azalaren etamuskuluen aztarnakere aurkitu dira.Eta ez da batereohikoa, normaleanehun bigun guztiakusteldu egitenbaitira fosilizatuaurretik. Fosilberriak dinosauro--espezie hori nola

mugitzen zen eta berekanpoko itxura nolakoa zenaztertzeko aukeraemango du.

Dinosauroaren erraiak ereaztertu ahal izan dituztezientzialariek, baita animaliarenazken otordua zein izan zen ere.Brakilofosauroak belarjaleak zireneta, honen urdailean aurkitudituzten hazi eta polen-alefosilizatuei esker, hainbatlandare-espezie identifikatudituzte: iratzeak, pinuaketa magnoliaren antzekolandareak.

P A L E O N T O L O G I A Dinosauro baten azken otordua aztertzen

Elhuyarren gainerakoproduktuak

% 20 merkeago

Kioskoetan baino% 10 merkeago

Euskal Herria eta Espainia:40 euro

Gainerako herrietan:60 euro

2003koharpidetza-saria(11 ale)

ELHUYAR FundazioaAsteasuain poligonoa, 14. Txikierdi auzoa. 20170 Usurbil (Gipuzkoa).tel. 943 36 30 40. Fax-zk. 943 36 31 44.h el : elhuyar@elhuyar com http://www elhuyar com

Harpidetuzgero,

Izen-deiturak

Helbidea

Hiria Posta-kodea

h. elektronikoa Jaiotza-urtea

IFZ/ENA zk. Telefonoa

Nork eraginda harpidetu zara?

Ikasketak derrigorrezkoak erdi-mailako titulazioa goi-mailako titulazioa

Lanbidea

Ordaintzeko era

VISA-zk. Epe-muga

Sinadura

Bankua edo aurrezki-kutxa

Kontu-korrontea/libreta(20 digituak ipini, arren) Entitatea Sukurtsala K.D. Kontu-zenbakia

Euskal Herriko eta munduko informaziozientifiko eta teknikoa zure etxeanjasotzeko aukera.

EL

HU

YA

Rzientzia eta teknika

ART

XIBO

KOA

EGUZKITIK GERTUEN DAGOEN IZARRA

PROXIMA CENTAURI DA, 4,2 argi-urteradago, eta oso izar txikia da; Eguzkiabaino zazpi aldiz txikiagoa. Centauriizar bikoitzarekin batera izar-sistemahirukoitza eratzen du, eta Centauruskonstelazioaren hegoaldera dago.

Orain arte, Proxima Centauribezain izar txikien tamaina neurtzeaia ezinezkoa izan da, gehienek osoargi ahula dutelako eta teknologiaegokirik ez zegoelako. ProximaCentauri izarraren tamainaneurtzeko, Paranaleko behatokikoVTL interferometroa erabili da.Interferometroak behatokian

dauden lau teleskopioendatuak bateratu egitenditu, askoz erebereizmen handiagokoirudiak lortzeko.Horretarako,ezinbestekoa da lauteleskopioek leku bereramomentu bereanbegiratzea. Gero, fluidoakaztertzeko erabiltzen denmetodo matematiko bat aplikatu da.Astronomoentzat oso interesgarriada izar txikien tamaina neurtzea,muturreko egoeran dagoen materiaaztertzeko balio dielako.

O S A S U N A

Jantokietara eramatekogluten detektagailua

A S T R O N A U T I K A

Errusian espazioko ikerketetarakoaurrekontua oso txikia da. Hori esan du,behintzat, Iuri Koptev ErrusiakoAeroespazio Agentziaren zuzendariak. Koptevek NASAren kasua aipatu dukonparatzeko: aurten estatubatuarrek15.000 milioi dolar bideratu dituzte ikerketahorretarako, eta errusiarrek 309 milioi dolarbesterik ez. Indiak ere Errusiak bainoaurrekontu handiagoa du, 530 milioidolarrekoa, hain zuzen.

Espaziorako diru gutxiErrusian

11EL H U YA R. 183. Z K .

AS

TR

ON

OM

IA

Eguzkitik gertuen dagoen izarraneurtu dute astronomoek

berri

ak la

bur

Berriaklabur

ART

XIBO

KOA

VLT

1980AN, BAZTANGA DESAGERTUTZAT

JO ZEN MUNDU OSOAN.Baina, gaixotasuna berriz agertuzgero txertoak egiteko lehengaiaizatearren, AEBek eta Errusiaklaginak gorde zituzten. Orain, AEBetako gobernua beldurda Irakek baztangaren laginak otedituen eta arma biologiko gisaerabiliko ote dituen. Horri aurreegiteko, lehenik militarrak etagero larrialdi-zerbitzuetakolangileak txertatzea erabaki du.Gainera, 2004 urterako, AEBetannahi duen guztia txertatuta egoteaproposatu dute.

Txertoak, ordea, kontuan izateko moduko albo-ondorioak ditu: milioi batpertsonatik bat hil daiteke, 300.000tik batek entzefalitisa izan dezake, etaimmunitate eskastua eta azaleko arazoak dituztenentzat ere kaltegarria da.

Eta dena balizko eraso biologiko baten beldurrak jota daudelako.

Baztangaren aurka txertatzeaproposatu du Etxe Zuriak

OS

AS

UN

A

Europako zortzi erakundek zeliakoei bizitzaerraztuko dien proiektu bat jarri dute martxan:janarian glutena detektatzeko gai izango denbiosentsore bat garatu nahi dute. Gailuaeramangarria izango da, minutu gutxianemango du emaitza eta janari freskoa,prestatutakoa edo industriala analizatzekobalioko du. Europako Batzordearen BiziKalitatea programak hiru urterako dirulaguntza eman dio proiektuari.

IKE

RK

ETA

2002ko hamaraurrerapen zientifikogarrantzitsuenak

berri

ak la

bur

Berriaklabur

Science zientzia--aldizkariak amaitutakourtean garrantzi gehienizan duten hamarikerketekin edoaurkikuntzekin zerrendabat osatzen du urtero.2002ko zerrendarenlehen postuan,RNA txikiak azaltzendira. Orain dela gutxi

arte, RNAren eginkizuna proteinakosatzean DNAren agindueijarraitzea zela uste zutenzientzialariek. 2002an egindakoikerketei esker, ordea, garbigelditu da RNAren zati txiki bainaberezi batzuek garrantzi handiadutela geneak espresatzekogaraian.

Horren ondotik Eguzkiakigortzen dituen partikula batzukdatoz, neutrinoak. Hain zuzen ere,joan den urtean neutrinoenizaerari eta ezaugarriei buruzkoinformazio asko jaso zen.Hirugarren tokian, berriz,hainbat organismoren genomadeskodetzeko lanak aipatzen dira,besteak beste, malaria eragiteneta transmititzen dutenbizkarroiarena eta eltxoarena,bi arroz-barietaterena,laborategietan erabiltzen dirensaguarena eta arratoiarena...

Halaber, espazioko hondokomikrouhin-erradiazioarenfluktuazioak detektatu direlaazaltzen da zerrendan; lan horriesker, unibertsoaren sorrerari etaetorkizunari buruzko xehetasungehiago jakin ahal izan dira.Eta aipamena merezi izandu attosegundo bakoitzeko

(10-18 segundo) irudi batfilmatzen duen teknikak ere.Horrekin, atomoaren inguruanelektroiek duten mugimenduafilmatu ahalko dela uste dute.

Nahiz tenperaturaren nahizzaporearen aurreanerreakzionatzen duten zelulakaurkitu dituztela azaltzen dazerrendaren seigarren tokian.Bitxia da, beti esan izan delakopiperminak erre egiten duela,eta mendafinak freskatu.Orain frogatu da zelula batzukbi sentsazio horiek jasotzekogai direla. Zazpigarren postuazelulen organuluen neurrikoegiturak aztertzeko aproposa denteknikak betetzen du,krioelektroien tomografiak, alegia.

Eta azken tokietan agertzen diraatmosferaren lausoa gainditzekogai den sistema optikoa, ordularibiologikoa doitzeko argia jasotzenduten erretinaren errezeptoreaketa ‘Toumaïko gizona’, ustezhominido zaharrena dena.

12 EL H U YA R. 2003 URTA R R I L A

ART

XIBO

KOA

Kanadak KiotokoProtokoloa berretsi du

Hilabeteetan eztabaidan aritu ondoren,Kanadak Kiotoko Protokoloa berretsi du.

Dagoeneko 80 estatuk baino gehiagokberretsi dute protokoloa eta, dena ondo

joanez gero, Errusiak eta Poloniakberretsi ondoren protokoloa indarrean

jarriko da laster. Helburua orain bosturteko bera da: 2012an 1990ean baino

% 6 gas gutxiago isurtzea.

I N G U R U M E N A

Odol-plasma garbiaCreutzfeld-Jakob sindromea, gizakiei

eragiten dien behi eroen gaitza, berrizari da Erresuma Batuan ugaritzen.

Horregatik, gobernuak 50 milioi liberagastatu ditu transfusioetarako odol--plasma garbia erosten. Hornitzailea

Estatu Batuetako Life ResourcesIncorporated da; handik ekarrita, plasma

kutsatu gabea dela ziurtatu nahi duteingelesek.

O S A S U N A

ART

XIBO

KOA