DISCURSOparaoactodeHomenaxenoqueselleoutorgao

PEDRÓNDEOURO

Padrón22demaiode2016

FundaciónPedróndeOuroCASADEROSALÍA

PronunciadoporHugoLópezAriaseEvaFernándezCabado,

PresidenteeVicepresidentadoCoroGalegoCántigasdaTerra,erealizadonamaiormedidaapartirdasinvestigaciónseartigosdo

ArquiveirodaEntidade,RamónRodríguezPalleiro,MonchodoOrzán.

2

H-OsCorosGalegossonoreflexodunpoboquequereexpresarunpatrimonioartísticoquetendeseu.MemoriavivadaGalizamusical,culturalepolítica.E-Entodasassociedadesdomundoexistedesempreuninteresedocultosobreopopular.Galizanonéunhaexcepción.Ao longodo séculoXIX sonmoitososmúsicos románticos que se interesan por este asunto, recompilando,compoñendoouharmonizandomelodíasdunhabelezaextraordinarianasqueserespiraoairedascarballeiras,oalentodomareosabordapedra.H-Aoxeitodoutrascidadeseuropeas,ACoruñaeBarcelonasonexpoñentesdoMovementoOrfeonísticonasegundametadedos.XIX.EnCatalunyacréanseoschamadosCorosClavé(promovidosporAnselmClavé),enacidadeherculinaosOrfeóns Veiga (promovidos por Pascual Veiga); nun deles, “Orfeón Aurora”participaronvariosmembrosquelogofundaríanCántigasdaTerra.E - Neste mesmo contexto, edítanse algúns cancioneiros ou compendios decantigas populares con harmonizacións cultas. Exemplo disto son “Cantaresviejos y nuevos de Galicia” (1877) de Marcial del Adalid ou “Cantos y bailespopularesdeEspaña” (1888)de José Inzenga.Outros, aíndaque recompiladostaménafinsdoXIX,foronpublicadosmoitodespois,taléocasodo“Cancioneromusicalpopularespañol”deFelipePedrell(1922)ouo“CancioneromusicaldeGalicia”(1942)deCastoSampedro.Emoitosoutrosesforzospersoaisquenuncavironaluzouseestraviaronengrandeparte,taléocasodocompendiofeitoporRamóndeArana“Pizzicato”.H-NaGalizaintersecularaíndaestánmoivivasasruadas,foliadaseseránsnorural, mais a migración ás vilas e cidades fai mudar xeitos de vida e semellaproscribiraosquequerenmantercalqueramanifestacióndasúavidaanterior.No afán de prestixiar a lingua e amúsica autóctonas xunto cos compositoresrománticos e os Orfeóns, xorde un novo concepto: “Aires da Terra”, primeiroCoro Galego que nace en Pontevedra, quen vai supoñer unha revolución nopensamentosobreaetnografíamusicalqueperduraatéaactualidade.E-Ungrupodeintelectuaisdecidenvestirotraxedopaís,rachandocoestigmade ser mofa no antroido, e reivindicando as muiñeiras, alalás e foliadas dasribeirasdoLéreznos salónsdanobrezaemesmodianteda coroaespañola.OseugaiteiroepromotoréoboticarioPerfectoFeijoo.Entreosseusmembros–arredor dunha ducia– salientan o polígrafo Víctor Said, quen logo sería oprimeirocatedráticodegalego-portuguéseotenorVíctorC.Mercadillo.Sebenpuideronexistirnaquelaaltura iniciativassemellantes, foiAiresdaTerraquenlogrouunharevoluciónculturaleestética,portandoabandeiradeprimeiroCoroGalego.

3

H - O mítico Coro disólvese en 1914 e isto propicia que se multipliqueniniciativasaimaxeesemellanza.NesteflorecervanseimplicarasIrmandadesdaFalaque,desdeoseunacemento,alentanacreaciónoucolaboranconduciasdeCoros Galegos por todo o País. Velaquí algúns dos herdeiros da idea de DonPerfeuto: Viva o Ribeiro! (Ribadavia), Os Enxebres (Ourense), Foliadas eCántigas (Pontevedra), Agarimos da Terra (Mondariz), Cántigas da Mariña(Ribadeo), Agrupación Artística (Vigo), Queixumes dos Pinos (Lavadores),CántigaseAturuxoseFroreseSilveiras(Lugo),Escumasebrétemas(Monforte),BrisasdoMasma(Mondoñedo),EcosdaTerra(Ferrol),FroitaNovaeQueixumesdos Pinos (A Coruña), A Troula (Sada), etc. De todos eles só catro chegan aosnosos días, Toxos e Froles (Ferrol), De Ruada (Ourense), Cantigas e Agarimos(Compostela)eCántigasdaTerra(ACoruña).E-Cómpreresaltarqueaíndatendotodos,dunxeitooudoutro,unvencellocoasIrmandadesatravésdosseussociosedirectivos,sonnasúamaioríaentidadesindependentesconorixesmoivariadas.Porexemplo,ToxoseFrolesxermolaapartir de traballadores do arsenal ferrolán e igual acontece con Agarimos daTerra con empregados do Balneario de Mondariz; mentres que diferente é ocasodeCántigaseAturuxosxurdidonoentornodaSociedadAntonianadeLugoou Cántigas da Mariña, impulsada polo pintor Amando Suárez Couto quenmesmo deseña os traxes. Mais sempre nos actos de máxima importancia dasIrmandadesestápresentealgúnCoroGalego.H - Estas entidades van incorporar á muller dándolle así visibilidade nasociedade da época. Asimesmo, xunto coa música, empregarán o baile, apintura… tamén o teatro e a poesía, como ferramentas transformadoras eefectivasantesdaaparicióndoutrosmedioscomoaradioeaTV,nunPaísondeo galego é a linguada inmensamaioriadapoboación, para lograrprestixiar oidiomaenámbitosnonimaxinados.E –Cantoóteatro,ACoruñaxaviranaceraEscolaRexionaldeDeclamaciónacargo de Eduardo Sánchez Miño e Galo Salinas e aínda antes tivera lugar noLiceoBrigantinoaestreade“AFontedoXuramento”(1883)deFranciscoMaríadelaIglesia,consideradacomoprimeiraobradeteatrogalegomoderno. (CONTEXTOCORUÑÉS>>>>)

4

H - No cambio de século A Coruña é unha urbe progresista, republicana egaleguista.AReunióndeArtesáns,oCasinoRepublicano,oLiceoHerculinoouaAcademiaGalega dan boa conta deste carácter. Taménno artístico hai grandeefervescencia cos teatros Principal (Rosalía), omalogrado Pabellón Lino ou onovísimo Emilia Pardo Bazán, coa rondalla Blanco y Negro e cos orfeónscoruñeses en plena efervescencia: El Eco, Aurora ou o singular orfeón infantilCoros Gallegos de carácter mixto dirixido por Sánchez Porto, toda unharevelaciónparaaqueltempo.ProbadesteexcelentehumusculturaléamedalladeouroqueobténoOrfeónCoruñésnº4,baixoadireccióndomestreVeiga,naExposiciónUniversal deParís de 1889, amesma que presenta o gramófono eestreaaTorreEiffel.E-Aléndacoxunturapolíticaagrarista,oano1908marcaunhanovapáxinanahistoriadaCoruña.Cheganácidadeosrestosmortaisdo insignepoetaCurrosEnríquez, cun enterromultitudinario como poucos lembran, e tamén pecha aLibraríaRexional (“ACovaCéltica”)deUxíoCarréAldao, símbolodaxuntanzados próceres galegos do rexionalismo. Mais unha nova xeración de mozas emozos nacidos nas derradeiras décadasdo dezanove e herdeiros deste pousoculturalepolítico,pulanporafirmaraconcienciadunPaísdonodesi.Taménen1908actúaporprimeiraveznaCoruñaAiresdaTerra,quenxaestivera catroanos antes gravando cilindros de cera para a Compañía Francesa doGramophone. Esta actuación deixa fonda pegada nesta nova fornada deintelectuais, algúns dos cales fundarían logo As Irmandades da Fala, A NosaTerra,CántigasdaTerra.H-Noano1915,xéstaseFollasNovasapartirdaideadeMauricioFartodecrearun Orfeón con repertorio galego e en galego na súa totalidade.Esta entidadeserábrevenotempodadoquenonchegouacallarporcertasdiferenzasentreosseus membros, fundalmente debido á controversia folclore popular versusorfeonismoculto.Elesmesmosacomezosde1916pasanadenominarsexaCoroGalego,ampliandoosseusfinstendoporobxectodifundiraartegalegaentodasas súas manifestacións. Entre os membros desta Sociedade figuran futurossociosdasIrmandadescomoXulioFariñaeosecretarioLeandroCarré.PodemosconsideraraefímeraFollasNovascomounpreludiodeCántigasdaTerratantopolosseusmembroscomopolacitadaevolución.E -O28dedecembrode1916fúndaseoCoroGalegoCántigasdaTerranarúaPanadeirasnº9.Xerardo Roque Lagüela,Eladio Rodríguez González, Leandro Carré Alvarellos,XoséIglesiasRoura,ArturoTaracidoVeira,XulioFariñaSalgado,ManuelLemus,ManuelLugrísFreire,XoséBaldomirRodríguez,GaloSalinasRodríguez,LeandroPita Romero, Antón Vilar Ponte... son algunhas das persoas que contribuíronmanconmanaoflorecerdasIrmandadesetaménaoflorecerdonosoCoro.

5

H-(VERSOSPOEMA)CÁNTIGASDATERRACántigasmelosiñas,meigascántigasascántigasgalegas,comoningunhasdoces,comoningunhastenras,comoningunhasmolesegraciosas,comoningunhasdondasetristeiras...N'elasrebuleevivetodocantohaidemusicalnaaldeaetodocantoamostraqueGaliciaéunpobodosmáislíricosdaterra.Candosonandevoltadasromaxessonfontedepoemasefontedesaudadesquepol-ascorredoirasandanceibas,voandopol-osvalesi-osouteiros,comovoannocampoasvolvoretas…Elasfalandemúsicaaldeana;damúsicagalegaquesecantadenoitenosmuíños,esecantadedíanasregueifas,esesintenotempodasvindimas,eseoinasespadelas,esirvedesoaznosaninovos,eformaosalgueireosdascolleitas,eanimaasesfolladasi-osfiadeiros,esonasempreledanastroulasdosmagostosedosmaios…músicasolermeira,quenoscantaresdepandeirobrinca,enosfroleosdaalboradaenmeiga,enoalalaachora,erícom’unhatolanamuiñeira…

Coprasdomeupaís,meiguiñascántigas,queentr’osseusecoslevanrezongardezanfonas,erunxirdepandeiroseferreñas,eabouxard'aturuxos,egralearderibeiranasledasqueengaruleirossónssedesenvolvenpol-osvalsadiantesedestrenzan...Elasteñenenxamesdefeitizosi-emociónsdesolermiaspratodoscantossabenescoitalasesabencomprendelas…Ouvíndoaspol-oscampos,aláôlonxe,ôvolverdasruadasedasfestas,teñenosrechouchíosdaslegríasi-osafomigamentosdastristezas...Sontonadasenxebresquedanapropiasensacióndaaldea.Asícomoascompuxonashorasmalencónicasouledasamusapopular,almadospobos,así,sinmáisadorno,hastranòschegannasaasdatradición,dadasendotedospaisôsfilloscomosagraherencia...Poresofanafervoarosanguesinai-almanosentran;eporeso;ôsintilas,senosmetenalánasentretelas.Sonascántigasnosasqueádondevangabanzasrecolleitan.¡Sonotesouromusicaldarazai-opatrimonioartísticodaterra!

…estes versos forman parte do poema “Cántigas da Terra” que o primeiropresidenteEladioRodríguezrecitanaestreadoCoroo12dexullode1917noTeatroRosalíadaCoruña,antigoTeatroPrincipal.Acádaseunéxito tal,queserepiteafunciónvariasvecesnosdíasseguintes.

6

E -Sobenaoescenario trintamozosataviadosco traxedegaladasMariñasconobrepropósitodeamosarqueanosamúsicaétanricaevariadacomoalinguadenoso.DirixeMauricioFartoParra, dadirecciónartística encárgaseLeandroCarré, e é obrigado citar a presencia do xove músico e gaiteiro ManuelFernandez Amor, que posteriarmente dirixirá o Coro así como outrasformacións.H -Cántigasmantén a idea primixenia de xunguir todas asmanifestacións daarte galega. Proba disto son as habituais encenacións teatrais con obras deLugrís,GaloSalinasouopropioCarréqueparacumprirosdesexosdeCántigasda Terra, do que foi direitor escénico, escribiiu “Pra vivir ben de casados” e“Tolerías”, que se representaron posteriormente por diversas agrupacióssimilares en case tódolos teatros de Galicia. Desta sorte apareceu tamén acomedia“OPazo”,deLugrís.E-Logodaestreacomezaunhaactividadenonsóintensasenónfructíferacantoarelaciónsserefire.ÉasícomoentraencontactoconFrancescCambó,líderdaLliga Regionalista de Catalunya eMinistro de Fomento na altura, que visita aExposición Rexional de Arte Galega no Pazo Municipal de María Pita,comisariadaporÁngeldelCastillo,cronistadacidadeenuntempopresidentedocoro. Esta recepción deixa fonda pegada no señor Cambó que propón levar aExposición a Barcelona e convida a Cántigas da Terra. Pintores galegos degrande sona prestan a súa colaboración para sufragar os gastos da viaxeelaborandocadrosparaaocasión:Soutomaior,Lloréns,Abelenda,ConcheiroeNúñez. Desta viaxe queda como testigo un agasallo, o primeiro estandarte daEntidade, feitonas industriascatalásconpanodesedaefíodeouroquedi:“ACántigasdaTerra,Catalunya1918”.H-Outrofitoadestacarseráaincorporacióndasmulleresaocanto,sebenxaseviñafacendonoutrasactividadescomoteatroebaile.Ocoromixtoestréaseen1922xadamandogaiteiroedirectorManuelFernándezAmor.Comezaba unha exitosa carreira para o Coro, que gravaría en 1921 o seuprimeirorexistrosonoro.En1923dásellesepulturaaopatriarcagalegoManuelMurguía,presidentedaAcademia,noqueestápresentetaménaagrupación.Cantoóteatro,oDirectorioMilitardePrimodeRiveracensuramoitasdasobrasdecontidosocialeredúceseaencenaciónsdetemaetnográfico.Contodo,seguea ser un logro manter o galego en escena e nos xornais, en tan difícilescircunstancias.

7

E-Enmaiode1927noméaseaAdolfoAntaSeoanenovodirector,quenreforzaaíndamáisarelacióncomundopopularcoruñés,senperderenmodoalgúnasfortes sinerxias coa intelectualidade do País. O Mestre Anta é un metódicofolclorista que recompila, as máis das veces en parcería co crego SaturninoCuíñas,melodíasaolongodanosaxeografíanuntemponoqueoruralaíndaficalonxe das influencias dosmedios demasas. Anta profunda na importancia dexunguiromodelodeAiresdaTerracomovementoorfeonístico,talecomoficademostradocoa incorporacióndexentesdomovementoobreiroemerxentenobarriodeMonteAlto,engrandeparteanarquista.Afinaisde1928CántigasdaTerrarealizaoseusegundorexistrosonoroparaaCasaOdeón,detanrecoñecidoéxitoquechegouasereditadonaArxentina.H - Coa chegada da República a actividade cultural aumenta notábelmente erealízansemoitas actuacións ao aire libre. Entre elas destaca a celebración doDíadeGalizanosXardínsdeMéndezNúñez.1934foiespecialmentesinaladoparaCántigas.Grazasasxestiónsdosecretariodo Concello e antigo presidente do Coro, Joaquín Martín Martínez, lógrase onomeamento como Órgano Oficial do Concello da Coruña. Ademais acolectividadeestablécesenasededarúaSanXoán9permanecendoalí81anosaté2015.E-OutrofeitodeprimeiraordeéunhasegundaviaxeaCatalunya.Facendoxira,amododepropagandaturísticaparaoConcellopordiversascidadesdonorteecentropeninsular,chegandodenovoataBarcelona.XadevoltanaCoruñaeporsubscriciónpopularainiciativadaAcademiaGalegainaugúraseomonumentoaCurrosEnríqueznosXardínsdeMéndezNúñez,obradeFranciscoAsoreinaquetomanpartevariosCorosGalegos.H-Oscambiospolíticosderivadosdogolpedeestadodo36frearánaactividadedoCoro,queataentónmantivounhaintensaligazóncomovementogaleguista,mais cando comeza a guerra son moitos os que se agochan, foxen ou sonfusiladoseCántigastivoqueseadaptaraonovoréximededitadura.Contodo,manter o canto en galego e a negativa a integrarse na Sección Femeninasimbolizangrandeslogrosnestadifícilcircunstancia.E-Nadécadados50oniveldeesplendorartísticodoCorolévaoaparticipareneventos de relevancia, consolidando a función de embaixador herculino porexcelencia. No 1954, Cántigas consegue para Galicia o recoñecemento comonaciónceltadentrodoIICongresodoMundoCeltanaBretañaFrancesa.Nestesanos realízanse un grande número de rexistros sonoros con importantesdiscográficas(Columbia,Alhambra,etc...)

8

H-Asdécadasdos60,70e80destacanpolonúmerodeviaxeseactuaciónsnoextranxeiro, con xiras por Francia, Suiza, Alemaña, Arxentina, Brasil... Un dosfestivais máis visitados na historia da agrupación é o citado encontroIntercélticoanual,queen1971asentanavilabretonadeAnOriant,esendono2010asúaúltimaparticipaciónnel.Ao longo deses anos tense participado en moitas actuacións televisivas eintervenciónsradiofónicas,sendotaménmoihabitualareproducióndosantigosdiscossinxelosnasondas.E - Nos anos 90 prodúcense moitos cambios xeracionais, Arantxa ConcheiroconvírtesenaprimeiramullerquedirixeoCoroepéchaseconelaoséculoXX.En2001,CésarConcheiro,irmándeArantxaecomaelafilloenetodegaiteirosdeCántigasdaTerra,tomaorelevoataodíadehoxecomoMestre-Director.Desde2004Cántigasvénorganizandounha importantecitaanual reunindoáscatro institucións históricas que cumpren un século de vida nos nosos días.TrátasedoxabencoñecidoCiclodeCorosGalegos,queacollenassúasúltimasediciónsanovase ilusionantes formacións,queaíndasenocarácterhistórico,teñen hoxe un peso e importancia fundamental, nun tempo de distintas aindaquenondoadascircunstancias.H-Desdeosinicios,numerososmestresensinanasdiversasmateriasartísticasemusicais co obxectivo de nutrir o Coro e crear un ambiente propicio para ofolcloreeofomentodanosalinguaecultura.AsEscolasdaTerrasonoespazocreado polo mesmo para que nenos e adultos poidan aprender e entrar encontactonesteámbitoenaEntidade.Hoxeapropostaartísticadocorocombinaasvocescosinstrumentos,obaileeoteatro autóctonos, creando unha paisaxe emocional que nos identifica comogalegos.Ademais,aentidadetraballanarecuperacióndoespazoquelleépropiodentro do País, no uso normal do noso idioma e na interrelación entre asdistintasdisciplinasculturais,cumprindoodesexodosfundadores.AGRADECEMENTOSE - Como portadores do legado de Cántigas da Terra, transmitimos a grandehonra que nos supón recibir o galardón do Pedrón de Ouro 2016, comorecoñecementoaunséculodetraballopolanosamúsica,anosacultura,eonosoidioma,damandasmáisdemilpersoasquepasaronpolaEntidade.Asimesmo,damososparabénsárecoñecidafilólogaCarmenMejíapologalardónquehoxecompartimos.

9

H–[...] Por meiazón distes coros, saberemos de alalás, rianxeiras,montañesas, foliadas e outros cantos galegos que na cibdádescoñecíamos.Pormeiazónd’iles,puiderasere–atéod’agoranonfoi-qu’ô tempo que van espertando o agarimo aos cantares enxebres,espertentaménoagarimoáterra.Prachegarea iso,émester,perciso, fondamenteperciso,qu’osrapacesque cantannos coros, sexan tangalegos cando cantanou representancomacandononofan.[...]

(“Uncorogaleguistamáis”,ANosaTerra,20dexullode1917)

····