PieRRe GLlILLAUme De LAVleUXVILLe . HAROSTeGUY

BAYONACO DIOCESACOBI-GARREN CATICHIMA

(1733)

11

Edizio kritikoa:

FR. LUIS VILLASANTE-K

prestatua

REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCA - EUSKALTZAINDIA

BILBAO 1985

BAYONACO DIOCESACO BIGARREN CATICHIMA

Colecci6n

EUSKARAREN lEKUKOAK - 11

Lavieux"ille-Harosteguyren bir-argitarapen hau Gasteizko Udal txit pres-tuaren laguntzari esker atera da kalera.

Esta nueva edici6n de Lavieuxville-Harosteguy sale a luz gracias a laayuda del Excmo. AYuntamiento de Vitoria-Gasteiz.

© Real Acodemia de la Lengua Vasca - EuskaltzaindiaRibera, 6 • 48005· Bilbao

Imprim~: Gr6ficosESET - Vitaria-GasteizI. S. B. N.: 84-85479-34-3

Dep6sito Legal: VI - 267 / 1985

SARRERA

I

LAVIEUXVILLE-REN KATIXIMA ETABERONEN EUSKAL ITZULPENAK

1963. urtean (Uztailak 5) hil zen Aita Aingeru Madariaga eus-kaltzalea, Ofiatiko Bidaurreta-n kapeilau zegoe1a (1). Orduan AitaPedro Arangurenek -Arantzazuko zuzendari haitzen- esan zidan:"Zoaz eta ikus ezazu ea zerhait haliozkorik utzi ote duen". Eta bai,haren gelan aurkitu eta jaso nuen euskal esku-iskribu bat. Cristauba-ren Icasbidea edo Doctrina Cristiania du izenbuma. 14 orrialdedunhitzaurrea dakar, erdaraz. Hitzaurre horren aurreko orrialdean oharhau dator: "Este libro recogi en Elgoibar. Debi6 pertenecer a losPP. Franciscanos de aquel convento. Le entregue al P. Angel de Ma-dariaga, OFM". Eta sinadura: Fr. Andres de Ocerin-]auregui O.F.M1922.

Erdal hitzaurre horretan argi eta garbi esaten da esku iskribuhorren mamia Baionan Apezpiku beneragarri baten aginduz irtenda-ko Katixima batetik hartua dela, nahiz eta hitzez-hitz eta gauza de-netan ez dion hari jarraitzen. Baita ere esaten da baduela egileakasmoa Katixima hori gipuzkeraz ere jartzeko, liburu berbera himeuskalkietan egon dadin.

Denborakin jakin ahal izan nuen zein zen Baionako Katiximahori: Lavieuxvilleren bigarren Katixima, Baionan 1733. urtean ate-rea. Honen itzulpena da bizkaierazko esku iskribu hori, nahiz eta betiorpoz-orpo ez dion segitzen.

Bizkaierazko itzulpenaren egilea nor den ere jakin ahal izan dut.Izan ere, Derio-n badago heste ale bat: bata besteakin konparatuzlan bera dela ikusten da, nahiz eta txikikeria batzuetan berdinak ezizan. Derioko honek ez du hitzaurrerik, baina badakar itzulariaren ize-na: Juan Antonio Mogel.

Horra, bada, beste lan bat, orain arte argitaragahea dena, etaMogeli zor zaiona.

Moge1en lan hori "Euskararen Lekukoak" bilduman agertu !be-har zela bururatu zitzaidan; baina, bestalde, Mogelen iturria lapur-tarra izanik, lehentasuna ez ote zitzaion honi zor? Lapurtarra leheniketa gero hikaitarra agertzea ez ote zen bidezkoago, alegia? Eta halaerabaki dut. Izan ere, Lavieuxvilleren Katixima honek pisu eta itzalhandia izan du gure literatur tradizioan, Baionako eliz barrutian anitzurtez testubezala egon zenaz geroz; gainera, gaur aurkitu ezina da.

.Aski zaharra da, 'bestalde, XVIII. mendeko lehen erdikoa. Arrazoiguzti hauengatik merezi zuen Lavieuxvillek Lekukoetan egotea. Mi-txelena jau:nari ere egin nion kontsulta, eta baietz esan zidan.

Larramendiren (2) Diccionqrio Trilingue-n (1745), hitzaurrekoXXXIV. orrialdean aurkitzen da ordura arte agertutako euskal libu-ruen zerrenda, eta, hain zuzen, berau da lehen tokian aipatzen duena :.

1.0 Dos Cathecismos, uno breve, que contiene solo el Texto, Yotro mas largo, que contiene la explicaei6n de las quatro Partes delTexto: la de la primera 26 Lecciones: de la segunda 24, de la ter-cera 33, de la quarta 27, y ademas muchas practicas Santas, exem-plos, e HiStorias, que se citan de los Sagrados Libros. Es cosa muy se-lecta: hizolos imprimir en Bayona el Yllustrissimo Senor Don Pe-dro Guillelmo. de Lavieuxville, Obispo de aquella Ciudad, euya vir-tud, zelo y prudencia singular, no puedo alabar bastantemente. Im-primieronse Ano de 1733".

Iparraldeko euskalliteraturan bilatzen hasiz gero, aurkituko diraStgur aski Katixima honen arrastoak, hainbeste urtez irakatsia izan

(2) Aita Larramendi Baionan bizi izandu zen Mariana de Newburgerregina ohiaren aitorle zelarik. Iparraldeko euskal literatura aski ongiezagutzeko aukera izan zuen, beraz.

8

zenez gero. Adibidez, Duhalderen Meditacioneac liburuan (Baiona1809) bada aipamen bat bidenabar egina. Jesusen izen sainduarenletaniak dire1a eta, hau esaten du (77. orrialdean): "Egun oroz erranbehar litezke beraz, gure catechimac goiceco othoitcean gomendatcenduen bezala".

"Gure catechima" hau Lavieuxvillerena da, noski. Letania hOoriei buruz mintzo da goizeko otoitza aipatzean (ikus gure argitalpena,10. zenbakian) eta lberoien testua azken aldean dator (213 zenbakian).

Arbelbideren Igandea edo Jaunaren eguna liburuan (Lille, 1895)kapitulu 050 bat aurkitzen da, VI.a, hitzez-hitz Lavieuxvillegandikhartua (ikus 161-173 orrialdeak). Liburu berean, 152 orrialdean, bes-te aipamen bat egiten du katixima honetatik Etab.

Moge1ek estimu handitan izan zuela liburu hau eSan beharrikez dago, bizkaierara itzuli eta gipuzkerara ere egin nahi izan zuenezgero.

Lavieuxville Apezpikuari eta haren Katiximari buruz txosten batekarri zuen P. Lafitte jaunak Euskaltzaindiko batzarrera eta argitara-turik dago: "Pierre Guillaume de la Vieuxville (1682-1734)", Eus-kera (1982), 619-620.

Pierre Haristoy-ek ere atera zuen artikulu bat Baionako Dioze-sako huletinean (1894): "Monseigneur de La Vieuxville eveque deBayonne et son testament". Haritsche1har jaunari eskerrak izan duteza:gutzeko aukera.

J. Vinson eta J. BiLbao ere mintzo dira Katixima honetzaz be-ren Bibliografietan.

Lavieuxville jauna ez zen euskalduna, noski. Nantes-ko kalonjeenburu ze1arik, 1728an Baionako apezpikua izendatua izan zen eta hu-rrengo urtean etorri zen Baionara.

Ez luzarorako, zeren 1734. urtean hil baitzen. Halere, bi katixi-men egile dugu: bat laburra haur ttipientzat; eta bestea, handiaedo bigarrena deitzen dena, askoz zabalagoa (3). Hau da gaur argi-taratzen duguna. Tituluan esaten da "lehenbicico comunionea eguite-ra preparatcen diren haurrent~t" dela, baina kontuan eduki behar

(3) Guiristinoen doctrina laburra da lehenbizikoaren titulua; etaBayonaco Diocesaco bi-garren Catichima. biga.rrenarena. Lehenbizikoak143 orrialde ditu; eta bigarrenak 467 orrialde.

9

da garai hartan 14/15 urterekin egiten ze1a lehen jaunartzea (4);bestela nekez konprenitzen da nola haor ttipiek buruan sar zezaketenhainbeste gauza.

Obra hau Lavieuxvillek frantsesez egin zuen. Eta kideei hainona iduritu zitzaien, non diozesa askotan testutzat harm baitzuten(hala esan zidan Lafittek).

Lavieuxville 'beraren aginduz euskarara itzuli eta Baionako elizbarrutiko euskal herrietan testutzat jarri zen.

... ... ...

Nor izan zen euskal testuaren moldatzailea? Haristoy-ek, aipa-berri dugun arrikuluan, eSaten du: "La traduction basque est attribueea Gratien Harosteguy, pretre gradue et cure de Sare".

Haristoy-ek berak egindako Les Paroisses du Pays Basque pen-dtmt la periode revolutionnai'!'e (t. I, p. 239) liburuan Sarako erreto-reen zerrenda dator. Hara zer dioen Harosteguy-ri buruz:

"1729-1752, Gratien de Harosteguy, ne vers 1695, gradue, nom-me cure de Sare en Mars 1729, tres estime de son Eveque. On croitqu'il est le .traducteur du Grand Catechisme de La Vieuxville, renduen tres beatu basque de Sare" (Lafitteren artikulutik hartua).

Dubarat eta Daranatz-en Recherches sur la ville et sur l'Eglise deBayonne obran ageri da noizpait Harosteguyren izena, baina hestearazo bategatik. Hone1a dio Lafittek: "Sarako apezek Axular-en egu-netarik haste, Baionako kalonjeekin ukan zituzten diru-auzien karie-tara".

Tamala da idazle honi buruz 'herri gehiago ez jakitea, zeren harkdara:bilen hizkera guztiz normalizatua, trebatua eta garden-gardenabaita.

Bi euskal itzulpen ezagutu ditu, bada, Lavieuxvilleren Katiximak :bata frantsesetik lapurdierara egina; eta hau, itxuren arabera, Sarakoerretorea zen Graziano Harostegik egina da. Bestea, herriz, lapurdie-razkotik bizkaierara, eta hau Juan Antonio Moge1ek egin zuen (bainaez zen argitaratu).

Gore oraingo argitalpenean lapurdierazkoa ateratzen dugu soil-ki. Frantsesezko testua ez dugu ikusterik izan, hartarako ahalegin edoentseiubatzuk egin baditugu ere (5).

(4) Lafitte jaunari zor diotxehetasun hau.(5) E. Knorr jaunari eskerrak. frantses testuaren agerbide batzuk

eskuratu ahal izan ditut. (Azken orduko oharraJ.

10

II

ORDUKO ELIZ-GIROARI BEGIRALDIA

Orain de1a zenbait urte atera zigun Artetxek bere liburu sonatuhura: Saint-Cyrarn (Zarautzen, 1958. urtean; Col. Aunamendi 3).Liburu honek badu bigarren titulu bat: "De caracteriologia vasca".Oker ez banaiz, frogatu nahi du euskaldunaren izakeran bade1a inte-grismorako joera, eta beste argibide askoren artean, jansenismoarenaizango litzateke bat.

Auzi horretan sartu gabe, guretzat kontua hau da: LavieuxvilleBaionara apezpiku etorri zenea:n, Baionako apaizen artean -eta Baio-na esatean hango e1iz~barrutia esan nabi dut- jansenismoa 050 sartuaze1a. Saint-Cyran baionesa ze1a ez dugu ahantzi behar.

.. L'heresie du jansenisme, la plus perfide de toutes" dio Haristoyjaunak (5).

Gauza bera esaten digu Arbelbidek: ..Jansenistak, behin ere ager-tu diren heretikorik kaltegarrienak" (6).

Baina hemen haste-hastetik halako argitzapen bat egin be-har de1a uste dugu. 1. Perouas jaunak esan duen bezala, errazegieta maizegi egozten dizkiogu Jansenismoari a:fiitz ikusmolde, orduankristau pentsakera orokorrean onarturik eta zaJbaldurik zeudenak, adi-bidez, gizonaren na:turalezari buruzko pesimismoa (7). Horre1akorikbada gure liburuan ere, eta haatik jansenisten aurka zebilen.

Andre Druillet izan zen Lavieuxvilleren aurrekoa Baionako apez-pikutegian; 1728. urtean hil zen, Ziburu eta Donibane Lohitzunenartean zegoen frantziskotarren komentuan.

(5) cMonseigneur de la Vieuxville eV6que de Bayonne et son testa-ment» (art. citJ.

(6) Igandea edo Jaunaren eguna. Lille 1895; 109orrialdean.(7) Ikus SAN LVIS MARIA GRIGNION DE MONTFORT. Obras; BAC 1984.

Madrid, p. 39.

11

Druillet apezpiku hori, dirudienez, jansenisten aldekoa zen etaberonen oniritziaz hauek indarra hartuz joan ziren Baionako eliz ba-rrutiko apaizen artean.

Orduko gauzen egoera ulertzen laguntzeko zilegi izanbekit mu-garri antzo nabari diren zenbait gertakari gogoratzea. 1673. urteanA. Widen£elt-ek liburu hitxi hat ateratzen du: Monita salutariaBeatae Virginis Mariae ad cuitores suos indiscretos (Andre Mariaren-ganako debozioaren kontra). Elizakberehala Index delakoan sar araz·ten du liburu hod. Ofizio Sainduak 1690. urtean Jansenisten "erru-reak" -gure Katiximaren hitzaz esateko-- gaitzesten ditu; urtebe-rean "Inter multiplices" gutunaren bidez Galiako apezteriaren zen-bait artikulu gaitzesten ditu. 1695. urtean berriz ere Erromak In-dex-ean sartzen du Sorbonako irakasle A. Maillet-en liburua: De ladevotion a la sainte Vierge et du cuite que lui est duo Badirudi men-dekuzko erreazio bat izan zela Sorbonako Unibertsitateak 1696. urteanbere aldetik egin zuen gaitzespena, hots, Agredako seroraren lihu-marena (Mistica CeudaJ de Dios).

Azkenik, Klemente XI. Aita Sainduak "Unigenitus" izeneko gu-tuna ateratzen du 1713. urtean P. Quesnel-en aburuak gaitzetsiz. Gai-tzespen honek Frantzian eraiki zuen errauts-zirimola ez zen makalaizan! Beronen kontra altxatu zirenetarik bat Baionako apezpikuDruillet izan zen.

Horiek hola, Lavieuxville jaunak bazuen katramilarik aski gau-zak here lekuan jartzeko. Zuhurtziaz eta bai kuraiez ere jokatu zen.

Lafittek esaten digu: "Apezpikua diosesan sartu bezain sarri,ibili zen herriz-herri apeztegiz apeztegi, herakberebegiz gauzen etajendeen herri biltzeko. Ohartu zen apez askoren ez jakinaz eta kati-xima eskasaz. Gai ez zireneri debekatu zeien kon£esatzea, predikatzeaeta haurren eskolatzea. Buru-gogor batzuk gutun zigilatuz (lettres decachet) utrun arazi zituen Eukal-Herritik. Ordutik gogoan hartu zuenhi Katixima herri ager-araziko zituela, bata girixtino argituentzat, ber-tzea arruntentzat, hai £rantsesez, bai euskaraz" (8).

Gure Katixima hau oharmen pixka hatekin arakatzen duena aurkikonturatzen da gauza batez: Jansenistek gaitzesten zituzten pratika onaskoren aIde agertzen dela; eta, alderantziz, haiek sostengatzen zituz-ten aburuak espresuki gaitzesten dituela (Jansenistak behin ere izendatuga:be, noski).

(8) Ikus Euskera (1982), 619.

12

Aski izango da adibide bat edo beste aipatzea:Ama Birjinaganako debozioaren kontra mintzo direnak gaitzes-

ten ditu (165 z.).Umiltasunez edo beldurrez osogutitan baizik jaunartzen ez di-

renen jokaera ez du onartzen (134 z.).Katiximanbarna maiz mintzo da Eliz usario askoren aspaldita-

sunaz, segur aski usario horien aurkako aburuak bazire1akotz.Gizona ez dela libre gaizki egiteko baizik diotenez, zera esaten

du: aburu hori Elizaz kondenatua de1a (29 z.).Espresuki esaten du graziazko egoera ez ziola Jainkoak gizonari

lOr (29 z.).Erromako Aita Sainduaren nagusigoa azpimarratzen duo Ikus,

esate baterako, noren zuzena den fedezko "questionen" jujatzea(37 z.).

Sainduen erlekiak ohoratzearen aIde agertzen da (59 z.).Eta abar.

III

LAPURDIKO LITERATIJR TRADIZIOAREN ILDOAN

Batzuk kexu dira Euskaltzaindiaz, hatasun-arazoetan ez ote denIparraldeari sobera atxikia. Baina ez dugu ahantzi behar 'berrehun urtegoizago hasi zirela han euskaraz idazten, eta hori ez da ondorio ga'be.Euskara hatua moldatu nahi den une honetan literatur tradizioari kasueman behar baldin bazaio -eta bistan da baietz--, gure literaturtradiziorik zaharrena eta jatorrena ezin dugubazterrera utzi.

Lavieuxvilleren Katixima Lapurdiko euskalkian dago. Haris-toy-ek esan digu Sarako euskara ederrean egina dela. Eta Hburu haubaino ia ehun urte lehenago Axular-ek ere Sarako euskaran eman zi-gun here Gero (Haatik ez da hortik segitzen bi-bion mintzaira gauzadenetan berdina denik). Joanes Etxeberri Sarakoaren idazlanak ere,airudienez, Lavieuxvilleren Kati'xima 'baino zenbait urte lehenago egi-nak dira, nahiz eta orduan ez ziren agertu.

Gorago esan dugu nola Moge1ek bizkaierara itzuli zuen Lavieux-villeren Katixima, gero haren lana argitaraga:be gelditu bazen ere.Lapurdierazko testua eta bizkaierazkoa elkar jotzen baditugu, ordea,laster nabarituko dugu aldea: Mogel aztamuka 'bezala dabil, eta

13

",'C'''-' ,~,~~---------------------_.

beharko ~bili, bidea urratzen zebilen eta. Besteak, berriz, tresna ego-kitua eta trenpatua duo

Lavieuxvilleren Katixima anitz urtez irakatsia izan zen Baionakoeliz barrutian --80 urtez edo--, hau da, Napoleonen denbora:n, etaberonen aginduz, beste Katixima bat Frantzia guztirako eginzenarte. Napoleon erori zenean, ordea, haren manuz jarritako KatiximaLoison apezpikuak bazter arazi zuen eta Lavieuxvillerena jarri zenberriz ere; baina orain ez luzarorako, ezen 1824. urtean Astros-enajartzen da (9).

Lavieuxvilleren Katiximak bizitze aski luzea izan du, bada. Gai-nera, Baionako diozesa guzdan hau, eta ez besterik, irakatsi beharzen. Esanbeharrik ez dago ,bere eragina izan duela, ,beraz, Katiximahonek Lapurdiko euskalkiaren itzala eta ospea hedarazteko.

Jakina denez, Baionako eli~barrutiaren mugak orduan eta orainez ziren berdinak. Nafarroa Behereko zad bat Akitzeko Apezpikutegi-koa zen; Zuberoa, berriz, Oloroekoa. Zernahi gisaz, Baionako dioze-sako mugetan euskalki bat baino gehiago zegoen orduan ere: Lapur-dikOaz landara, hor zen Nafarroa Beherekoa ere; baina denek ikasibehar zuten Katixima lapurdieraz zegoen egina. Era hortara liburubat bera bazter denetan irakasten zelarik -Baionako elizakoak zirene-tan, behintzat-, horrek nahi-eta-ezbere larderia emanbehar izanzion Lapurdiko euskarari idatzizko zereginetan erabilia izateko. Nahizeta haurrak Nafarroa Behereko euskalkian mintzo, Lapurdikoan izatenziran eskolatuak.

Hau notatzekoa da, zeren eta mende haietan Hegoaldean ezbai-ta horrelako batasunik. Baionako elizan Katiximabat bera irakatsi be-har zen leku denetan -agian gorago azaldu dugun Eliz-egoeragadkagindu zuen hori Lavieuxvillek-. Dena den, euskara idatziaren ba-tasunerako horrekbere bidea egin izan duo Hegoaldean, berriz, barreia-tze handia egon zen Katixima kontuan; kasik eskualde edo herd ba-koitzak zuen berea.

XVI, XVII eta XVIII. mendetako euskal liburu lapurtarrez ezgoaz hemen xeheki mintzatzera. Horien berri jakin nahi duenak Eus-kal Literaturaren Historietara jotzea aski duo

Haatik, iragaitzaz izangobada ere, nahi dut aipatu LavieuxviIle-ren Katixima egin zen garai hartanbertan (edo ondoko urteetan) La-

(9) Ikus VINSON, Essai d'une Bibliographie de la lcmgue basque, «Ca-~chisme Empire". n. 171 ss. eta n. 191.

14

purdin burutu zen beste lan handi bat, nahiz eta orduan ez zen ar-gitaratu (eta gero ere ez, osorik eta behar bezala, behintzat), hots, Ha-raneder eta lbeste zenbait apaizen artean euskarara itzulitako Testa-mentu Berri osoa. Lan honen kopia Uztaritzeko Seminarioan dago,eta esku iskribuak urte muga hau dakar: 1740.

IV

GURE ARGITARAPENA

Lavieuxvilleren Katixima handia, hots, bigarrena, da guk argi-taratzen duguna. Horretarako Donostian, Urquijoren liburutegian da-goen alea serokopiatu eta gero idazmakinaz traskribatu zen, deusikaldatu ga:be. Bertan ageri den ortografian ematen dugu, bada, testua.

Liburuaren testua zenbakitan partitu dugu letik 216raino, aipa-menak errazkiago egin daitezen amoreakgatik. Bai Sarrera honetaneta bai atzekaldean doan hiztegiko aipamen guztiak ere bazterreko zen-baki horien arabera eginik daude. Ez dute, bada, orriaIdeaz zer-ikusi,bazterreko zenbakiekin baizik.

Orduko ortografian Ietrek zuten balioa aski ongi ezaguna zaigu.AIde horretatik ez dut uste esplikazio Iuzerik hemen eman behardenik. Gauzaren bat edo beste aipatuko dugu soilki:

"Ch" muItzoak gaur "x" Ietraz adierazten dugun fonema seina-latzen duo Adibidez: chehe.= xehe. Ez beti, ordea. Esate baterako,Zacheo idazten duenean (132 z.), hor "K"ren balioa du bikote honek.Berdin Antiochus (41 z.) etab.

"x" Ietrak gaurko "TS" muItzoaren balioa duo Esate baterako:A"axeco othoitfa (12 z.) = A"atseco otoitza; exemplu (4 z.) .=etsenplu. Hala ere, ezbeti, ezen "TS" idazkera ere aurkitzen da gureliburuan: iautsi (31 z.), huts (36 z.), irakhats (38 z.), aberats (41 z.),dohatsutasun (117 z.), ardietsi (46 z.), sinhetsi (96 z.). Baina anitzetanfonemaberbera "X"rekin adierazten du: examin~u (42 z.), axeguin(169 z.), dohaxu (43 z.), exian (155 z.), mahax (121 z.), sinhexi (58 z.).

Liburuan maiz agertzen dira orrialde-aipamenak, liburu ,berarenbeste Iekuetara dei eginez. Aipamen horiek zeuden bezala utzi di-tugu, argitarapen berrira egokitu gabe.

15

v

TESTUARI BURUZ OHARRAK

1733ko edizioa bir-agertzen dugu, deus aldatu gabe. Beraz, handatorren guztia, eta datorren hezala, irakurleari ematea da gure xedea.

Baina edizio hartan badira noiztenka huts nabariak, eta bai du-dazko pasarteak ere (hutsak diren edo ez diren garbi ez dakizkizunak).Horre1akoetan testua dagoen-dagoenean ematen dugu liburuan, ondoansic kako artean ezarriz, eta atal honetan ustez egin behar diren zu-zenketa edo oharrak egiten ditugu.

Hitz zuzendua edo oharreztatua zein tokitan aurkitzen den jaki-te-ko, bazter-zenbakiez baliatzen gara. Adibidez, 20 z. Hogei zenbakiaesan nahi duo Beraz, Hburuaren zad edo puska horretan aurkitzen dadelako pasartea edo hitza.

Zenbakiaren ondoren hitza ematen dugu liburuaren gorputzeandatorren fbezala, eta gero ikurra=, eta ondoren hitza zuzendua. Ho-rrekin esan nahi da, alegia, hitza nola datorren liburuan eta nola zu·zendu behar den.

Beste batzutan hutsa de1a ez da garbi ageri, baina idazketa ohi ezbezalakoa delako aipatzen da sail honetan, heronen ondoan sic kakoartean, besterik gabe, jarririk (10).

Azkenik, honako beste ohar hau ere egin behar dugu: hitzbatzukel dirabeti 1i!buruanberdin idatzirik agertzen, galde-seinaleak etamaiuskulak erabiltzean erebadira hutsak. Guk (azken honetan izanezik), ahal dela lehen edizioari orpoz-orpo segitzen diogu.

Hona hemen gure zuzenketa eta oharren zerrenda:

2 z. haurei = haurrei4 Z. dificultatec (sic)5 z. Gasten = gazteen

(10) Haatik, liburuan barna datozen dudazko testu guztietan ez dabeti (sic) delako hori jam. (Azken orduko oharral.

16

6 z. Besperen = Bezperen7 z. gabea.= jabea8 z. galdequinen= galdeguinen

gal arrazten .= gal arazten9 z. haurec = haurrec

aldisca = aldizca13 z. onesco= onezco

dorozquit

18

67 z.

70z.71 z.73 z.

74z.76z.77 z.79 z.

80z.81 z.82 z.83 z.84z.85 z.

89z.90z.91 z.94z.96z.98z.99z.

105 z.107 z.109 z.110z.111 z.

115 z.119 z.

126 z.

Denter..= Deuter.inspiritualean (sic)norbaitequi.= norbaitequinesconduen.= ezconduenhausi= hauddioscanac.= diozcanacoho~= ohoin!;ai~tea= i~ten

errainten.= erraitenEsta = EztaSacrilegio.= sacrilegoartea.= arteanbarursen .= barurcenEli!;a = Eli!;acerorcenden = erorcer denDidpulu= Dicipulueciracurcen cen (cen ezabatu)hutz ,= hutsgaihtoei = gaichtoeiemastea ,= emazteaherrogo= berrogoisamurrequiac .= samurreguiacaxequin = axeguinothurrun~ ,= othuru~hutz= hutsutsi= utcibarariazco.= berariazco.Popula= Populusainduitcen .= saindutcendetgogun.= det!;Ogunintencioneac.= intencioneaAitabuchiac= Aitabutchiacuraren .= huraren (?)bathajoac=bathajoarenacbeaz.= berazcergatic .= cerraric (?)cenbat= cenbaitconcerbatzeco = conserbatcecoothoit ,= othoi

127 z.130z.138z.141 z.143 z.146 z.148 z.

150 z.151 z.154z.

159z.160z.162 z.

166 z.179 z.

181 z.182 z.185 z.187 z.189z.190 z.191z.

192 z.193 z.

198 z.199z.200z.

201 z.202 z.

203 z.209z.

adorationezco= adoracionezeoeer.= cereura= huraeternitatceco= eternitatecobai~ait~aque.= baicait~aque

atentione.= ateneioneHur = Huramerecimendu i~an ahal= merecimendu i~an ahal etasatisfacecoac= satisfatcecoaeobra eguiten ,= abrae eguiten (?)bat bereeo .= bat berceco (?)Ezde~agu = Ezde~agungucia = gutiaOthoi~az.= Othoit~az

Jaincori .= Jaincoariicena gatic= i~anagaticJesu-Christo = Jesu-Christocnumbre (sic)~ten.= ~en

Othoitz bere = Othoitz beroEgiptoaren= EgiptaarrenSainduaran= Sainduarenardiezteco ,= ardiesteco~e~an= eman ~~anphiztu= phizugorphu~ac= gorphut~ae

Egiptoaren= egiptoarrenordoan.= orduanlekhubat= lekhu batMendecozte= MendecostePentecozte= Penteeostebederatsi .= bederateiHiritat= Hiriratirabastea= irabazteaesparan~a .= esperan~aguere= guerouztez= ustezieena = i~anaPetri = PetrieEli~a bere .= Eli~a bera

19

VI

HIZKUNTZARI BURUZ OHARRAK

lavieuxvilleren Katixima honen hiztegia Hburuaren atzekaldeanematen dugu. Morfosintaxiaz zer-ikusi duten oharrik aski ere ematenda hiztegi horretan. Ez dugu, bada, atal hau gehiegi luzatu beharrik.

Gure Katiximan erdaratiko hitz asko dela 'begien bistan da. Joanrnendeetako Katiximarik gehienetan gertatzen da hod. Badakigu no-lako ahapaldiak egin zaizkien Katixima egile haiei. Jorratzaileok si-nestarazi nahi digute irakurleak ezin ulert zezakeela liburuska haietanaged den euskara. Ni nago euskaldun haiek ez zirela hain zozoak!

Hiztegian sarrerarik izan ez duten zenbait morfologi puntutaramugatuko gara hemen.

1. IZENoRDE PERTSONALAK

Mirxelenak idatzi du: "Para no citar mas que una de las supers-ticiones corrientes entre nosotros, entre quienes hoy prefieren escribirnire 'mi, mio', en vez de nere, no faltan quienes piensan que nire noes solamente "mas correcto", si-no tambien "mas antiguo" que nere,puesto que su vocal tiene el apoyo del personal ni 'yo'. Esto puedeparecer razonahle, pero no es mas que una suposici6n, que los docu-rnentos descartan radicalmente. Sin remOntarnos demasiado en el pa-sado, vemos por los textos que todas las variedades vascas parecenhaber conocido un posesivo ene 'mi, mio', que se contraponia a un in-tensivo 0 enfatico cuya forma mas generalizada es neure 'mi propio,de mi mismo', una de cuyas variedades es nere. Donde nere esta hoyen uso tenemos, por 10 tanto, una forma antigua, aunque usada fuerade su antiguo contexto; nire, en cambio, no es sino una formaci6nanal6gica moderna construida sobre ni seglin el modelo i: ire: gu:gure, ete." (11).

ell) MICHELENA eLms), Sobre el pasado de la lengua vasca. p. 75-76.

20

Hona hemen liburuan aurkitu ditugun izenordeak.

a) Lehen pertsonari dagozkionak:Niri (30z.)Nitaz (147 z.)Nere (14 z.)

Ene, enet~at, eneaz (ikus atzekaldeko hiztegia;.

b) Bigarren pertsonakoak :Ceroni 3, 126

c) Pluraleko lehen pertsonarenak:Gu, guc 19, 31Gutaz 24, 26Gure 1, 14, 19,31, guren (gureen) 186Guret~atI4, 19,24,26,31Gure-ganaino 157Guri 87,189Guere 3,68,83,87,124,134,182,145Gueret~t98, 117Gueroc 28, 42, 83, 106, 129, 168,212Gueronez 3, 160.

d) Pluraleko rbigarren pertsonarenak :Ceboc 3

Askotan ikusten da gure Katiximan e-dun formek (guere) balioerreflexibo edo bihurkorra dutela, hots, perpausaren sujetoaz jokoegiten dutela. lkus, adibidez, gueroc ... guere joko hori 83 zenbakian.

2. ERAKUSLEAK

Hemen uzta ugariagoa dugu.

a) Lehen mailako Erakuslea: Hau, hunekHau 32, 158, 192Hunen2Hunen~t89

Huntan 2, 18,19,33,46,57,67,146,148,197Huntaraino 146Huntaco 14, 19, 139

21

Huntarateco 69Huntacotz 14Huntaz 180

Pluralean:Hauc 164Haiii 164Hauquin 69Hautan 34Hautarat 198Hautaz 5, 56

b) Bigarren mailako Erakuslea: Hori, horrekHori 3, 19, 22,25,31,45Horiche 105Horren 152, 153Horrec8Horren~at 148Horri 3,138Hortara 3Hortacotz 198Hortan 3,88HOrtaz 9, 27, 58Horiec 55, 106

C) Hirugarren mailako Erakuslea: Hura, harkHura 16,18,21,26,28,29,32,37,44,192(H)uraren 111Hurache 56, 106Haren 1, 19,20,17,31,32,35,36,25, 147, 152, 171, 138Haren ganic 1Hari 18, 20,21,24,29,32,38,43Hartaco 6,28, 76, 124, 133, 142, 147Hartacotz 8, 30Hartaracotz 1,5,13,14, 17Hartara 3, 133, 140Hare 153Hartan 29, 25,47,171Hartarat 63, 70, 99Hartaric 25, 36, 39, 68, 78,94, 116Hartaz 17,28,29,43,127,139,181,182

Pluralean :Hec 1,2,3,9, 17,20, 19,22,25,26,35,36,29, 174, 179, 182,

190Hei2,8,7, 10,37,46,59,92, 149Hequin (bai jabetasunezkoan eta bai soziatiboan ere) 1, 2, 3, 6,

9,26,29,34,42,37,35,27,45,80,106Hequin~t30, 42, 45, 170Hetacotz 78Hetan 22, 70Hetara9,53Hetarat 3, 194Hetark 36, 37,48,80, 144, 151, 158,193,201Hetaricaco 156Hetaz 3, 24,37,42,102,131,139

4. ZENBAIT ADlTZ TRINKO

Ez da beti erraz liburuan ageri diren aditz-formak zein aditzi eza-rri behar zaizkion erabakitzea. Nahi-eta-ez, batzutan aztamuka ibilibehar.

Bduki? Bgoki? Broki?

Badira Lavieu'xvilleren Katiximan aditz iragankor baten formak~esanahiari begiratuz eduki-renak diruditenak; baina muinean batzutan-d~ dute, eta beste hatzutan -go- edo -1"0-, Bi aditz ote dira? Hona he-men adizkiok:

daducan 37bait~ducan 111dagocat47dlllgozcaten 1baitagoca 146, 207dagozca209dagocatenei 143dagocatenac 36, 37, 74dagocala 21baitaroca 7

23

24

Egon

Aditz iragangaitzaBaditu nor formak eta bai nor-norikoak ere:Dago 18,28,37Gaudezque 3gaudecinean 104daudecinac 7baitcegoen 191cegoen 27cegoeino 171ceudecin 192~audecinei 182cegoquejen 189banagoque 28dagote 156baitagoco 133dagoten 2

Egran

Aditz iragankorra.Ahalbadagui 72, 94,156Ahal badaquigu 94Eguida~ 12, 171eztaquigula 62, 69ezdaguiquegula 106

EkhttrriAditz iragankorra.Dakharque 199

Eman

Aditz iragankorra.19u~u 11Inda~ 10Indat~ 12

Erauntsi

Aditz iragankorra.baitaronsate 3

daronsaten 9, 69, 93, 94, 100daronsatenic 187daronsatela 107

Lavieuxville baino geroagoko idazleetan ere agertzen da aditzhau. Ikus Duhalderen Meditacioneac orrialde hauetan: 249, 257, 269,275, 276; Arbelbideren Igandea, 99 orrialdean. Gure liburuko pasar-teak ikusirik, esanahia gutigorabehera hau bide da: zerbaitekin zer-ikusi izan, erlazio izan. Ikus aditz hontaz Urquijo, Obras vascongadasdel doctor labortano Joannes d'Etcheberri, p. LXI.

Etcheki

Aditz iragangaitza.datcheco 3datchezconac 55baitatchezco 138

Ion (Esan)

Aditz iragankorra.di~ 20, 21, 104dio~n 28di~na 200dio 19di~nean 34

Iraun

Nork kasua eskatzen duen aditzadirau 199ezdirauenaz gueroz 153

Ethorri

Aditz iragangaitza~ato 13, 126

Jaquin

Iragankorradaquiguna 39ezdaquitenac 133ezdaquitenei 99

25

]arraiquiIragangaitzadarrajoenaz gueroz 159

]omJ.

Iragangaitzadohan 70nohan 149, 171goacin 106

Ikusten denez, aditz trinkoen uzta ez da ugariegia. Garai hartanaskoz ugariagoak ziren aditz hauek Bizkaiko euskalkian (12).

4. ADlTZ LAGUNTZAILEAREN ZENBAIT FORMA

Ez dugu, inondik ere, aditz laguntzailearen forma guztiak jaso-t;,:eko asmorik. Zerbaitegatik notatzekoak direnak hartu ditugu. Pa-rentesi arteko forma euskara batuko ordaina da.

badadi 156badarocu 146 (hadigu)bad~agu 61baitarocu 162 (baitigu)baitarozquigute 183 (baitizkigute)baite~aquegu 38 (baitiezaguke)baiteque 195 (baitaiteke)balu 24~ajoen 32 (zaion)~ajoten 2 (zaien)doten 120 (zien)ciotenean 149 (zienean)dozcan 149 (zizkion)daguiquegu 195 (dezakegu)daite 195daiteque 23

(12) Cf. ANIBARRO, Gramdtica Bascongada para el uso y alivio de Pd-rrocos y Predicadores Bizcaynos, Guipuzcoanos y Navarros, parte 3.&, pAgs.43-78; ASJU III (1969).

26

daitequena 28daitezque 22daquizquegun 46 (dakizkiguken)darocu 1, 137, 180 (digu)darocun 22 (digun)darocupl211 (diguzu)darozquigu 208 (dizkigu)darozquigun 146 (dizkigun)darozquiguten 149 (dizkiguten)darozquitlfut 12 (dizkitzut)darot~ut 7 (dizut)darotplet 4 (dizuet)d~agutpl 52 (iezazkiguzu)de~aque 24de~oquegu72 (diezaiokegu)de~oquetegu 46 (diezaiekegu)deMueten 70 (diezaieketen)de~otegula 66 (diezaiegula)de~otegun 25 (diezaiegun)derauztegun 163 (dizkiegun)det~agun 22,24, 29 (ditzagun)de~gun 29, 163 (diezaiogun)det~gun 22,30 (diezazkiogun)dioscanac 73 (dizkionak)diote 118 (die)diotegu 146 (diegu)diotegularic 149 (diegularik)diozcate 118 (dizkie)diozcatenez 164 (dizkienez)dimzquen 146duquet 28duquetenen 1gaitecin 21 (gaitezen)gaiten 22, 34 (gaitezen)gaitezque 36gaizco 146 (gatzaizkio)gaquizcola 14 (gakizkiola)guineino 56laiteque 6, 19, 184

27

ledin 85licen 175lioquenac 94luquenac 144nat~ajote 128 (natzaie)tu 19,24 (ditu)tugu 211 (ditugu)tuzten 212 (dituzten).

VII

BIBLIOGRAFIA

LAFITTE (PIERRE), cPierre-Guillaume de la Vieuxville (1682-1734)., Eus-kera (1982), 619-620.

LARRAMENDl (MANUEL), Diccionario Trilingue del Castellano, Bascuencey Latin; San Sebastian 1745.

VINSON (JULlEN), Essai d'une Bibliographie de la langue basque; Pa-ris, 189!.

ARTECHE (JOSE DE), Saint-Cyran. De caracteriologia vasca. Colecci6nAufiamendi 3; Zarauz, 1958.

MOREAU (ROLAND), Histoire de l'ame basque; Bordeaux 1970.

HARISTOY (P.l, .Monseigneur de La Vieuxville eveque de Bayonne et sontestament», Bulletin du diocese de Bayonne (1894), 1-15.

HARISTOY (P.l, Les Paroisses du Pays Basque pendant la period'e revo-lutionnaire, 3 vols.; Pau 1895-1899.

DUBARAT ET HARISTOY, Etudes historiques et religieuses du diocese deBayonne, 11 vols.; Pau 1892-1902.

DUBARAT ET DARANATZ, Recherches sur la ville et sur l'eglise de Bayonne,3 vols.; Pau 1910-1929.

SAN LUlS MARIA GRIGNION DE MONTFORT, Obras, Biblioteca de AutoresCristianos 451; Madrid 1984.

ANIBARRO (FR. PEDRO A. DE), Gramatica Bascongcda para el uso y aliviode Pcirrocos y Predicadores Bizcaynos, Guipuzcoanos y Navarros. Edici6npreparada por Fr. Luis Villasante y publicada en el Anuario del Seminariode Filologia Vasca Julto de Urquijo III (1969).

MICHELENA (LUlS) , Sobre el pasadJo de la lengua vasca. Colecci6n Aufia-mendi 36; San Sebastian 1964.

REMENTERIA (JOXE Ml, cEuskal Kristau Ikasbideen historia laburra», inKristau Bidea, Jakin, Ofiati 1975; XVII-XXIV.

28

VIII

ESKERRAK EMANEZ

Eskerrak eman beharrean naiz:

Milagros Bidegain-i, Urquijo Liburutegiko Lavieuxvilleren aleautzi zidalako.

Maria Pilar Lasarte eta Maria Isabel Goikoetxeari, ale hura se-rokopiatu eta makinatu zutelako.

Arantzazuko Aita Andoni Arriandiagari, makinazko testua ber-ikusi eta jatorrizkoarekinberdinkatu baitzuen.

J. Haritschelhar jaunari, P. Haristoyren artikulua ezagutzekoeta baliatzeko aukera eman baitzidan.

P. Lafitte jaunari bere oharrez eta jakitateaz aparteko modu ba-tean argitu nauelako.

E. Knorr jaunari eskeini dizkidan laguntzengatik.

Ander Manterola jaunari, Derion dagoen Mogelen bizkaierazkoalea ikusteko aukera eman zidalako.

J. J. Pujana jaunari, Eusko Legebiltzarreko liburutegian direnLavieuxvilleren aleak arakatzeko parada eman baitzidan.

Eta azkenik, AitaPedro Arangureni, Lavieuxvilleren hiztegiaprestatzen egin duen lan handiagatik.

FR. LUIS VILLASANTE

Arantzazun, 1984, Abuztuak 22

BAYONACO DIOCESACOBI-GARREN CATICHIMA

LEHENBICICO COMUNIONEA

EGUITERA PREPARATCEN DIREN HAURRENGAT

P. Guillaume de Lavieuxville

BAYONACO JAUN APHEZPICUAREN MANUZ IMPRIMATUA

HAREN DIOCESAN HAU CHOILQUI IRAKHASTECO

BAYONAN

P. FAUVET, ERREGUEREN ETA JAUN APHEZPICUAREN IMPRIMATQAILEA

BAITHAN, CARMESSETACO ALDEAN

M. DCC. XXX Ill.

ERREGUEREN PRIVILEGIOA

1 LUlS Jaincoaren graeiaz Franciaco eta Nafarroaco Erreguec;Gure Conseiller maite eta lejal, gure Parlamentetaco Gortheac dagoz-caten gendei, &c. Salutancia: PIARRES de LAVIEUXVILLE, BayonacoJaun Aphezpicuac gure Conseiluetaco Conseiller maite eta lejalac adit-cera eman darocu gure Privilegioa behar duela here Diocesan behardituen liburuen imprima arazteeo: Eta hartaracotz, Jaun Aphezpicuhari atseguin eguin nahiz, permetitcen diogu placer duenari imprimaaraz detc;on Bere Diocesaren cerbitfuco behar dituen Breviario... Ca-tichima, Ordenanfa... eta Instruccione gueiac; eta hee sal araz detc;angure Erresuma gucian nahi duenhec;anbatetan egundanic hamar ur-thez. Jaun Aphezpicu harc hautatcen duen Imprimatc;aileaz bertceguciei debecatcen diotegu erran diren liburu hec edo hequin cenbaitparte imprimatcea 000 sa1cea cer nahi erreeeluren azpian, non ezdu-ten permissioneherariazco bat isquiribuz Jaun Aphezpicu haren ganicedo haren dretchoa duquetenen ganic, hala imprimatuco diren libu-mac confiscatceeo, eta hirur mila liberaco amanda bat pagatceeo pe-naren azpia:n. Parisen emana Erearoaren hirurean mila c;azpi ehuneta hogoi eta bOOeratcian, eta gure Erregue denboraco hamalaurgarre-nean. Erregueebere Conseiluan,

SAINSON

Erregistroan ec;arria, &c. Sinatua, LE MERCIER, Syndic.

Jaun Aphezpicuac eman dio here Privilegioa P. FAUVET hereImprimatc;aileari.

33

BAYONACO JAUN APHEZPICUAREN MANAMENDUA

Bere Diocesaco cerbit

I. P. lehia guda, eta guiristinotasuneeo eguiac ungui ikhasiric, iftm daite-C. 3. cin bethi prest, Jondoni Petric dioen ~la, hequin sostengatcea ga-

V. 15. tic ihardestera bere baithan duten espertmfaz arrofoin eta contu gal-deguiten dioten guciei.

3 Ezditugu hemen aiphatuco erearoaren hogoian 1731. gure Ma-namenduan ~arri' ditugun arr~oinae, Catiehimac eguinez populueninstruitceco artha ~ei har araci nahiz, oraino hetaz orhoit ~arete;bainan ecin gaudezque c;uee exortatu gabe eonsiderateeaz eguinhidehod eta ohligacione hori dela eerbait ere ma:neraz Aphe~aren eta Ar-~ainaren i~aitegueia, San Agustinen arabera, eeen, dio Doctor Sainduhare, baldin guiristino hagara, guere salhateeeo gara hala; bainani~tu gara Aphez ordenatuae eta Ar~in~at ~arriac, guiristinoen saI-

L. de bateeco, arquiteeeo eta instruitceeo: habemus duo quaedam; unumPast., quod christMni sumus; alterum quOd praepositi sumus. IlluJ quddc. I. christiani sumus, propter nos est: quOd autem praepositi sumus, prop-

ter vos est. In eo quOd christiani sumus, attenditur utilitas nostra: ineo quod praepositi sumus, non nisi vestra. Cdn nahi ona eta Sainduai~n dadin 'beraz bereenez c;uen hiciteeeo manera, baldin ~en ear-guaren azpian diren arimae instruitu gabe la~oqui egoiten ba~arete,et~arete guciago eondenatuae i~anen Jaincoaren jujamendua:n ; eeenhan ~en arimac ihardetsieo du ~en ardien arimez, eta Ar~ain sobe-ranoae galdeguinen darotc;ue hequiri odola, baldin hee ignorandaz

Eze. c. ga1cen badire: Stmguinem ejus de mtmu tua requiram. Eta ezhacin-3. v. 18 dute ere eguinbide hortan baicic deusetan hutsie eguin, hod bera

asquico da, ~uen eargueo eguinbide gudae huts eguin hacinituzte be-~ala jujamac i~aiteeo.

Eeen instruedonea gahe heree c;uen eguindura gudae alfer etafruiturie gabe guelditeendire; eta Saeramenduac berae ere, dire1aricarreri, hain 'berce graciaren eta henediccionen ithurri eein agortuzeohatc;uee, nondic emarien duten eeen eenhait probetehu, ph~in hi-hurtuco dire populuen:~at, noiz ere instruecionearen bidez preparatuaei~n gahez hetarat hurbildueohaitire 000 lhehar diren disposieioneaegahe, 000 disposicione gaichto hatc;uequin, 'eeinec eausi aracieo haitio-te bere eondenacionea, here eternitaieco dohaxutasunaren seguran~aatherabehar c;uten lekhuanhereari. Bainan instruiteen' hariteen baldinba~arete, eeboc salbatueo ~arete, eta halaher salbatuco tutc;ue ~eeen~ten ~aituztenae: eguindura hord dateheeo Ar~ainen eta populuensalbamendua. Jondoni Pauloc erraiten doenbere Thimothee maitea-ri: "hari ~ite tieso egliindura horietari;' eeen horrela hariz eeroni

35

1. Ti.C.4

rv.16.

1. CoC.9

V.16

4

2.TiC.4.

V.1.&2.

2.Cc.13

V. 10

Isa1.c.8

salbatuco ~ra; baita 91 en~ten ~ituztenac ere": Attends libi &doctrinae, insta in illis: hoc enim faciens, & teipsum salvum facies,&eosJ qui te audiunt.

v.18 fidatu darozquidan haurrac. Ecce ego, & pueri mei, quos dedit mihiDominus.

Nolaeo lehia 91en exempluac eztiote emanen Aitei eta Amei,CoL eta Eseola Nausiei, 91equin batean hee ere bere aldetic hariteeco haurc. 2 gazten instruiteen, eta hetaz eguiten guiristino fermu bat~ec, fedeanv. 7 erroac ungui eguinae, misterioez instruituae, Jesu-Christoren ~agut~c. I. betheae, eta ethorqui91neeo biciteearen esperan~an eta eternitateCo

V. 23 ontasunen beguira fermu daudecinae.

5 HARTARACOTZ BADA, erraberritcen dugularie,behar bada ere,gure Manamendua erearoaren hogoian emana 1731. ordenateen dio-tegu gure Diocesaco Errotor, Bieario, Serora, Escola Nausi, eta gene-ralqui haur gasten instruiteen hari diren edo ethorqui91nerat harieodiren guciei, hei irakhats d~oten presenteco Catiehima hau, eta guremanuz lehen imprimatu dena, haurrac gai direnbe~anbat eta hequinadinaren ara!bera, eta hau segui d~ten gau~a gucietan, hala hitzcun-~an, nola maneran; nahi dugu hartaraeotz segui det~aten Catiehima hu-nen hastean e~ri ditugun abisuac, eta debecatcen diotegu hautazbereeric irakhastea; exortatcen ditugu Aitac eta Amac irakhats de-~oten here haurrei eta sehiei, eta iracur araz de~aten bere familietan:Manateen diotegu Eseola Nausiei hequin ganat Escolara dabil~nhaurrae Catichima huntaz cerbit~a arazteaz iracurcen ikhasteco. Etai~anen da gure presenteco Manamendua iracurria eta publicarua he-rrietaco pregarioetan. Ordenatcen diogu gure Promorurari i~n d~anartha hunen executa arazteeo. Bayonan emana Majat~aren hama-lau-rean, mila ~azpi ehun eta hogoi eta hamabian.

t PIARRES, Bayonaeo Aphezpicua, faun Aphezpicuaren mamtZ.SAINTPE, SEC.

37

~.~-----~--------------..,

ABISU AC

Catichimaren ungui eguiteco seguitu behar direnac

6 1. Gure Ma:namenduan erran dugun bec;:ala, Catichima egui-teeo cargua dutenac 000 guero ic;anen duienac obligatuac dire Diocesahunraco Catichimaz berceric ez irakhastera. Ic;anen dute arrha bereehura jaquiteeo ossoqui, eta gogoz ikhasteeo bOOeren explicatu beharduten leecionea eta berriz han aiphatubehar dutena, ausarquiago etaederquiago han minc;:atc;:ea gatic, eta Hburura heha ez egoitea gatichaurrec hutsic eguiten duten aldi guciez. Halaric ere on da bethi li-burua escuan idiquitcea cer guertha ere, hango hitcetaric deus ezaldatcea gatic.

2. Catiehimaren eguiteco lekhu bereeiric eztenean, hartaco lek-huric hoberena da khorotic campoan Elic;an. Hartaco oren bat hautatubehar da, errachen dena lekhuan lekhuco guisa: ungui laiteque Ca-tichima eguitea Besperen eta Completen artean, horrela larriac .erehan hobequi egon laitezque aditcen; arroc;oin hori bera dela causa,on laiteque Catichima eguitea goiceco Mec;:aren erdian, bi Mec;:a errai-ten diren herrietan.

3. Catichima eguile bat baino guehiago diren lekhuan, eta har-taco haurric asqui denean, eguinen da Nescatchena Muthiletaric 'be-rechiric 000 bercela arrimatuco dire ahalk hobequiena, Muthilac al-debatetic, Nescatchac berce aldetie, eta hien artean ic;anen da lekhuhuts bat, Catichima eguilea han ibil dadin nahi duenean; menturazhobe laiteque egon IOOin bethi lekhu batean, hala haurrac prestutiagolegozque haren beguien aitcinean.

4. Haur bakhatchac behar du ic;an bere lekhu marcatua, errach-qui ec;:agutcea gatic hea nihor baden falta. Behar dire ic;:an isquiribuzhaur gucien icenac, bakhotcha bere erremarcarequin, hequin calitateonac 000 gaichtaac ec;agutcea gatic, eta jaquiteeo noiz Confirmatubehar diren, eta naiz eguin behar duten lehenbicico Comunionea.

38

5. Catichima bat haicic eguiten ez den herrietan, haur gaztenaceta gutienic daquitenac ~rri behar dire berech; on da lehenbkicolekhu distingatu batean ~arcea bere errepuesta onez eta here modes-tlaz hala merecitcenduten haurrac; eta halaber bercetaric berechbeherago ~rceasolasen egonez, 000 modestiaric gabe lagunac gaich·tatcen hariz, edo 'berce cenbait huts eguinez hala mortificatcea merecidutenac.

7 6. Catichima eguiten duena egonbehar da seriostasun batean,eta denbora berean emetasun batean, haurrec maita eta errespeta de-~aten amoreac gatk. Eta nola han Jesu-Christoren lekhua baitaroca,haren exemplua seguitu 'behar du, nihorbereci gabe behar du arthaeta caritate aberatsen~at 'be~ala pobren~at ere orobat.

7. Haurrac cein bere lekhuetan arrimatu direnean, gudac bel-haurinco jar araci :behar dire, eta hati eraguin behar ~ajo othoit~a,hura i~anen da gucien guibelean eta chutic, guciec adi de~aten, fiteguierran gabe. Guerobere lekhuetan direla guciac ceinaraciz behin,edo guehiagotan baldin gaizqui ceinatcen badire.

8. Othoit~a akhabatu denean eta Ispiritu Sainduaren lagun~agaldetu denean, guciac ceinbere. lekhuetan modestqui jar araci behardire. Et~ajote utci behar Catichima escuan, hobequi adi eta ikhas de-~aten amoreac gatic. Ichillic egin araci hehar dire, eta habarrotsicaditcen badu, gue1ditu behar da hura ichil artean, goardia emanez nordiren min~o direnac hei cenbait penitencia emaiteco edo here icenazhaguitz icendatuco tuela mehatchatceco; 000 berce1a interrogatuco tujostetan hari direnac edo bercetara beira daudecinac, hei ahalqueriaemaitea gatic, haldin ecin ihardets bade~aquete han erran diren gaucengainean.

9. HaStean lehenic erran araci behar ~ajote bortz 000 sei Mu-thilei eta Nescatchei, leheneco Catichiman esplicatu cen gau~a; gue·ro bi hitcez erran behar du cein importanta den orai esplicatcera do-hana; eta ondoan galdeac eguinbehar tu pausatuz eta darqui, etaDiocesaco Catichiman diren hitz berez, guisa human. Galdeguinendarot~t: Cer da ]aincoa? Ihardestsico darota~: ]aincoa da Ispiritubat ahala pet/eta, Ceruaren eta Ltm'aren Creatfaillea, eta gaUfa gucienfauna eta gabea. Galdeguinen darot~t: Cergatic erraiten dUfu ]ain-coa dela lspiritu bat? lhardetsico aarotafu: Ceren ]aincoac ezbaituez gorphutcic, ez coloreric, ez figuraric edo molduraric, eta gure sen-suez ecm semi baitefaquegu.

39

10. Catichima eguiten duenac himr alditarainocoan erran be-har tu errepuesta berac, eta bethi hitz berez, artha hartuz errepuestasobra betan ez erraiteco, haurren memorioa sobera nekha d~an bel-durrez. Errepuestetan cenbait dificultate causitcen duenean, hee espli-catu behar tu, adittcen dutenee concebi ahal det~aqueten '~ala.

8 11. Ondoan gau~a hee berac galdequinen diezcate hainitz hau-rrei, gau~ic errachenac galdetuz gutien daquitenei, eta hec ikhassidituzqueten a(tean berceric deus ez galdetuz. Eztire seguida bateaninterrogatu 'behar alderdi hateeo bereco haurrac, bainan hobe da ba-tean aide batecoac,berceanbercecoac aldizca imerrogatcea, bethigoardia eman d~ten eta prest egon daiteein amoreac gatic. Haurreideus galdetcen ~ajotenean, chutic egon behar dute. Hainitz min~aaraci behar dire, pausatuqui, clarqui eta ahalic gorena. Batere eZtautci hehar denbora luceguian deusic galdetu gabe, horrec gogoa galarrazten diote, guciz ikhasteco gago ona dutenei; deitubehar direcein bere icenez, eta eztire utci behar batacberceari irakhastera cerihardetsi behar duten; hala eguiten dutenac punitubehar dire; eztireutci behar gaizqui ihardesten dutenez trufatcera, handic ethorcen direbruitac haurren artean; Catichima eguileac corregitu ~behar tu eme-tasun eta caritate handirequin eta hitz gaichtoric hei erran gabe; bal-din punitcea mereci duen hutsic haurrec eguiten badute,belhaurincoegon araz det~aque Catichima eguiteco denbora aphur hatez, edo e~rdet~aque deus eztaquitenen edo modestia gabe daudeeinen herroncan.

12. Haurree gogoz daquizcatenean lehen eguin ~aizten galdeac,ensejatu behar da gogoz daquizcatenac hei ungui concebi araztera etaadi araztera, hartaracotz aldatuz galdetaco hit~c, eta heiberretuz cen·bait galde berri, lehen ecin concebi cet~quetenac ungui esplicatcendituztenac. Catichimaren akhaban~an Catichima eguiten duenacbeharou i~an artha cenbait hitz on lahurzqui erraiteeo, hicioa higuin araz,eta Guiristinotasuneco barthuteac maita araz ahal det~aquetenac, hanmin~atu den gaucei uquitcen ~iztenac. HaIacoac causituco tu leccio-ne guehienen ondoan ~arri ditugun pratiquetan.

13. Catichima eguileac informatubehar du hea haurrac maizhurbilcen diren Sacramenduetara, eta lehenbicico Comunioneareneguiteco preparatcen hari direnac abisatu behar tu cofesa daitecilaGari~maren hastean, exortatcen tue1aric Cofesio general edo ossobaten eguitera, eta hartacotz seinalatuco diote cofesatcera ethorri beharduten eguna eta orena.

40

14. Haurrac ez unhatcea gatie ezta lucegui egon behar Cati-chimaren eguiten, hiruroren laurden asqui dire ordinariozqui harta-cotz. Catichima batean hobe da galde bat~uec berac mai~ago eguitea,ecen ez gau~a sobra betan galdeguitea; haurree gogo gucia galcendute, hain berce gau~ gogoan ecin hartuz.

9 15. Haurrec Catiehimara ethorcea huts eguiten dutenean, 000bere faltaz deusic ikhasten ezdutenean, eta han modestiarequin etaprestuqui egoiten ezdirenean, hequin burasoac hortaz abisatubehardire. Bainan emanbehar ~aizte laudorioac eta cenbait sari chumeungui ihardesten dutenei, eta ,behinere huts eguin gabe Catichimaraibi1cen eta han prestuqui egoiten direnei. Sari hec Catichima eguiteangucien aitcinean eman behar ~aizte, 'berce haurree ere ikhasteeo gu-tlcia har de~aten gatic.

16. Catichima akhabatcean on da Escritura Saindutic 000 Autoronetaric atheraricaco cenbait Istorio contatcea, hee aditceaz haureeaxeguin harcen dute, errachqui gogoan harcen tuzte, eta hee hobequiorhoit arazten tuzte han ikhasi dituzten gaucez. Leccione bakhotcha-ren ondoan marcatu dugu cein lekhutan Escritura Sainduan causitucodiren hetara daronsaten Istorioac. Catichima akhabatu denean, hau-rrac belhaurinco jar araci ;behar dire, hetaric batee erranen du goraeta guciec aditcen dutela Catichima hunen lehenbicico leeeionenaitcinean den othoit~a. Guero haurrac ilkhico dire.

17. Haurree ilkhitcea:n habarrotsic eguin ezde~aten, habe dalehenic cein bere lekhuetan jar daiteein alkhiaren gainean, gueroalkhi bateco haurrac batabercearen ondoan e1kharrequin ilkhi daite-cin, Sacramendu Sainduari agur eguinic, eta guero berce alkhietacoacaldisca ilkhi daiteein orabat, lehenie Muthilac, guero Nescatchac.

18. Catichimaren hastean ~rri tugu goiceeo eta arraxeeo othoi-t~a, hee aldizca erran araci behar dire Catichimaren hastean, haurreeikhas det~aten amoreac gatic; exortatcen tugu Aitac eta Amac othoitzhee erran araz det~otenbere haurrei goicean ohetic jeiquitcean, etaarraxean oheracoan: haguitz ungui laiteque etcheeo gudee e1karre-quin erraiten balituzte bere sehiequinbatean, arraxean 'baderen, gu-Clac orduan errachqui e1kharren gana bil baitaitezque; bercela sehiaclanean unhatuac ohera maiz joaiten dire, Jaincoaz casic orhoitu eregabe.

41

c"'3"'=~~----------------------

GOICECO OTHOlT

Hem-en egon behar da aphtH bat gogoettm, makenic eguiten ditugunbekhatuez orhoitcen, eta he; ihes eguiteco gogo eta borondate on bathartu behar da.

Galde defagun gaurco bekhatuen barkhamendua.

Ene Jaincoa, inda~ othoi at!;o arraxaz gueroz eguln ditudanhutsen eta bekhatuen barkhamendua.

11 Ojri gaquizcon ]aincoari.Ojrimenduzco Acta.

Ene Jaincoa, huna ene bihot!;a, ceina ~e graciarequin bateanhartu baititu borondate eta gogo onac, ~re gana dakharzquet guciac,benedica s;at~, ene gogo on gueiac atchic eta compli det~an amoreacgatic !;ure ohoretan. Eguidas;u gracia s;ure borondate sainduaren e~gutceco, eta egui~ eneaz placer du~na; Ofritcen darozquit~t eneegungo gogoeta, phensamendu, hitz, obra, lan, pena eta sofricari gu-ciac, emos:ute othoi ~re benediccione saindua. Bai ene Salbat!;ailea,ene eguin ahal guciac s:ure cerbit!;uan erriplegatceco borondate etagogo on bat harcen dut,· guciac ~eac dire, guciac ~ure gaoic he1dudire, eta guciac ~re baithan es:arcen ditut s:ure lagun!;a sainduarenazpian.

Erran detfagun Pater, Ave, eta Credo.

1. Pater noster, qui es in Coelis;Sanctificetur nomen tuum ;

2. Adveniat regnum tuum;3. Fiat voluntas tua sicut in Coelo & in Terra;4. Panem nostrum quotidianum da nobis hodie ;5. Et dimitte nobis debita nostra, sicut & nos dimittimus de-

bitoribus nostris;6. Et ne nos inducas in tentationem;7. Sed libera nos amalo. Amen.1. Ave Maria gratia plena, Dominus tecum;2. Benedicta tu in mulieribus, & benedietus FruCtus ventris

tuiJesus;3. Sancta Maria Mater Dei, ora pro nobis peccatoribus nunc

& in hora mortis nostrae. Amen.

1. Credo in Deum, Patrem omnipotentem, Creatorem Coeli& Herrae;

43

2. Et in Jesum Christum Filium ejus unicum Dominum nos-trum,

3. Qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Vir-gine,

4. Passus sub Pontio Pilato, Cmcifixus, mortuus, & sepultus,5. Descendit ad inferos, tertia die resurrexit a mortuis,6. Ascendit ad Coelos, sedet ad dexteram

Dei Patris omnipotentis :7. lnde ventums est judicare vivos & mortuos.8. Credo in Spiritum sanctum.9. Sanctam Ecc1esiam Catholicam: Sanctorum Communio-

nem:10. Remissionem peccatorum :11. Carnis Resurrectionem :12. Vitam aeternam. Amen.

Nahi duenac erranen ditu escoaraz. Pater noster.

1. Gure Aita Ceruetan ~arena erabil bedi sainduqui ~relcena:

2. Ethor bedi ~re erresuma :3. Eguinbedi ~ure borondatea Ceman ~ala lurrean ere:4. 19u~u egun gure eguneco oguia:5. Eta barkha det~agut~ugure ~rrac, guc gure gana ~rdun

direnei barkhatcen derauztegun be~ala:6. Eta ez gait~at~la utz tentamendutan erorcera;7. Aitcitic beguira gait~at~ gaircetic. Halabiz.

Ave Mafia.

1. Agur Maria graciaz bethea, Jauna da ~requin,2. Benedicatua ~ara emazten artean, eta benedicatua da ~re

sabeleco Fruitua Jesus.3. Maria Saindua Jaincoaren Ama egui~ othoitz gubekhato-

ren~at orai eta gure heriotceco orenean. Halahiz.

Credo in Deum.

12 1. Sinhesten dut Jainco Aita bothere gucia duena baithan,Cemaren eta Lurraren Creawailean ;

2. Eta Jesu-Christo haren Seme bakar gure ]aunabaithan,

44

3. Cein concebitubaitcen Ispiritu Sainduaren berthutez, sor-thu cen Maria Birgina ganic;

4. Pairatu ~en Pondo Pilatusen manuaren azpian; gurutce-ficatu ~ten, hil cen, eta ehorci ~ten ;

5. Jautsi cen Ifernuetara, hirur garren egunean jeiqui cenbiciric hilen artedc ;

6. Igan cen Ceruetara, jarria d8Jgo Jainco Aita bothere guciaduenaren escuinean.

7. Handic ethorrico da bieien eta hilen jujatcera.8. Sinhesten dut Ispiritu Saindua baithan ;9. Eli'ia Catholica Sainduan, Sainduen partaliertasunean;

10. Bekhatuen barkhamenduan ;11. Haraguiaren phiztean ;12. Bethiere iraunen duen hicitcean. Halabiz.

Fedezco Acta.

Ene Jaincoa, sinhesten ditut cinez eta fermuqui, Eli~ac sinhesteneta irakhasten dituen gau'ia guciac, ceren ~c haci irakhaxiac baitire;eguida~u othoi gracia sinheste hortan bicitceco eta hilceco.

EspeT'anf'IO.co Acta.

Ene Jaincoa, esperan~a dut Jesu-Christo gure Jaunaren mereci.menduen berthutez emanen darota~la egun batez 'iUre ParabisucoGloria saindua, eta mundu hunetan harat hedatceco behar ditudangracia guciac, ceren ~uc aguindu baitarozquigut~, eta ~bait'iara gucizona, eta ~re hitc;aren atchiquitceco leiala.

]aincoaren eta Guiristino lagrenaren amudiozco Acta.

Ene Jaincoa, maite 'iaitut ene bihotz gueiaz eta gau~a gucien gai-netic, ceren 'iUbait~ara guciz maitagarria eta ahala perfeta; maitedut halaber nere laguna ene burua~la 'iUre amoreac gatic.

]aincoari galdeguin behar faizconen othoitfa. Galdezco Acta.

Ene Jaincoa, indat'iu othoi bekhatu mortalic ez benialie eguingabe egun hunen sainduqui iragaiteco behar ditudan gracia guciac,galdeguiten darozquit~t Jesu-Christo gure Jaunaren merecimenduen'berthutez, eta hartaracotz ararteco emaiten darozquit~ut Birgina Ma-cia Saindua, ene Aingueru Beguirale ona, ene Patroin Saindua, etaParabisuco Saindu guciac. Halabiz.

45

ARRAXECO OTHOIT~A

Aitaren, eta Semearen. eta lspiritu Sainduaren icenean. Halabiz.

13 Orhoit gaitecin ]aincoaren aitcinean gare/a, eta adora defagun.Adoracionezco Acta.

Jaineo guciz botheretsua, Aita, Semea, eta Ispiritu Saindua, sin-hesten dut ~ eausiteen ~arela mundueo lekhu gucietan, eta bereciquiorai hemen ~rela, adorateen ~itut errespetu eta humiltasun ahalare-quin; ~aguteen eta aithoreen dut eznaicela gai ~re aitcinera aguer-eeeo; eguidapl gracia, othoitz hau eguiteco ~ure ohoretan eta enesalbamendutan. Halabiz.

Hemen nabi duenac erranen tu Birgina Maria Sainduaren Letharinac.Esquer onesco Acta.

Ene Jaincoa, esquerrac bihurcen dorozquit~t Jesu-Christo gu-re Jaunaz, ceren eman gaitut~n mundura, eta conserbatu egi.Ingo egu-nean, eta berce gure bicitceeo egun gucietan·; ceren eman darocUplfiplre Seme maitea gure salbatceco; ceren sor araci eta hi! araci du-~n gure gatic; ceren hain maiz harkhatu darozquigut~n rgure bekha-tuac, eta plre Majestate dibinoac orainocoaneguindarozquigun gra-cia guciez: Othoizten ~itugu, Jauna, graciaberac hemendic haratguri eguiteaz, eta erraiten dugu hartaracotz.

Hemen erran behar dire Pater noster, Ave Maria, eta Credo latinezedo escoaraz, goiceco othoitcean befala.

Galde detfogun gure ]aun'ari bere gracia saindua eta [spiritu Sain-duaren argutae, gure bekhatuen efagutceco,

Ene Salbatzaile dibinoa, adoratcen ~aitugu gure Jugea be~ala, eei-nac egun batez jujatuco baicaitutpl; huna non gauden belhauricolurrean jarriac ~re oinetan errOmes eta gaichtaguin bat~ec ;be~la;othoizten ~tugu ahalic humiltasun handienarequin guri e~agut araz-

48

teaz eta higuin arazteaz gure hekhatuac, ~c ceronec e~agutcen etahiguincen ditut~n be~a1a.

Ispititu Saindua, ~ato gure gana, ~e argui sainduaz argui c;at~gure arimac, eta gorri ~at~ eta bethe gure bihotc;ac ~re amodio di-binoaren kharraz.

Examina gaitecin egun eguin ditugun bekhatu gucien gainean,Jaincoaren manamenduen eta E1i~acoen gainean, eta gure berce eguin-biden gainean, ea certan eguin dugun bekhaturic 'gogoz, hitcez, obraz,edo eguinbehar guinituen unguiac ez eguinez, orhoitcen gare1aric'bereciqui maicenic eguiten ditugun bekhatuez.

Hemen egon behar da aphur bat ichilic, bekhatuez orhoitcen.

14 Contrieionezco Acta.Ene Jaincoa, barkhamendu esque nagot~ humilqui ene bekhatu

guciez, damu dut eta urriqui ~re amoreac gatic, ceren guciz ona s;a-relaric, ofensatu s:aitudan, eta harcen dut borondate fermu hat, ez£uehiago 'bekhaturic eguiteco ~re graciarequin batean; halaber har-cen dut borondate nere bekhatu guciez osoqui cofesatceco, eta ema-nen ~aitan penitenciaren complitceco.

Hemen man behar da Confiteor Lotinez edo Ezcoaraz.Confiteor Deo omnipotenti, Beatae Mariae semper Virgini, Bea-

to Miehaeli Archange1o, Beato Joanni Baptistae, Sanctis ApostolisPetro & Paulo, omnibus Sanctis, & tibi Pater; quia peccavi nimiscogitatione, verba & opere, mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa.IdeO. preeor Beatam Mariam semper Virginem, Beatum MichaelemArchange1um, Beatum Joannem Baptistam, Sanctos Apostolos Pe-trum, & Paulum, omnes Sanctos, & tePater orare pro me ad Do-minum Deum nostrum.

Misereatur nostri omnipotens Deus, & dimissis peccatis nostrisperducat nos ad vitam aeternam. Amen.

Indulgentiam, absolutionem & remissionem peccatorum nostro-rum tribuat nobis omnipotens & miserieors Dominus. Amen.

Confiteor EscoartlZ.

Confesatcen nat~ajo Jainco Aita bothere gucia duenari, Mariabethi Billgina Dohaxuari, Micael Arcangelu Dohaxuari, Joannes Ba-tista Dohaxuari, Petri eta Paulo Apostolu Sainduei, Saindu guciei,eta ~i, ene Aita, ceren eguin baitut sobera hekhatu gogoz, hitcez

47

eta obraz, ene £altaz, ene £altaz, ene £alta handiaz: hartaracotz othoitzeguiten diot Maria bethi Birgina Dohaxuari, Micael Arcangelu Do-haxuari, Joannes Batista Dohaxuari, Petri eta Paulo Apostolu Sain-duei, Saindu guciei, eta c;uri ene Aita, eguin dio~~uen enet~at othoitzgure Jainco Jaunari.

Jaincobothere gucia duenari urrical gaquizcola, eta gure bekha-tuac barkhaturic hel araz gait~a1a bieitce eternalera. Halahiz.

Gure bekhatuen barkhamendua, absolucionea, eta erremissioneaeman d~gula Jainco ibothere gucia duenac eta misericordiaz be-theac. Halahiz.

Elifaco behar gudenfat othoitz egum defagun.

Jauna, conserba ~a~ othoi~e Eli~a, em~ute ~ure lagun~ sain-dua gure Aita Sainduari; gure Jaun Aphezpicuari, gure Erregueri,haren Etcheco guciei, Erresuma huni, Diocesa huni, orai gu garenEtcheari. Jauna conberti ~at~ bekhatorosac, conserha ~at~u Justuac,barkha ~te ~re etsajei, emoc;ute bieitce eternala gure ungui egui-lei, eta lagun ~at~ bere arimaco eta gorphutceco 'behar gucietan guhequin~at othoitz eguitera obligatuac garen guciac.

Otho;tfac egum defagun ha/aber gure ahtiide, adisquUe, ungui-egui/e,eta berce arima joan diren gucienfat.

De profundis clamavi ad te Domine, Domine exaudi vocemmeam.

Fiant aures tuae intendentes in vocem deprecationis meae.Si iniquitates observaveris, Domine: Domine quis sustinebit?Quia apud te propitiatio est; & propter legem tuam sustinui

te, Domine.Sustinuit anima mea in verbo ejus; speravit anima mea in Do-

mino.A custodia matutina usque ad nOctem, speret Israel in Domino.Quia apud Dominum misericordia; & copiosa apud eum re-

demptio.Et ipse redimet Israel; ex omnibus iniquitahus ejus.Requiem aeternam dona eis, Domine: & lux perpetua luceat eis.V. A porta in£eri.R. Erue,Domine, animas eorum.V. Domine exaudi orationem meam.R. Et clamor meus ad te veniat.

48

BAYONACODIOCESACO

BI·GARREN

CATICHIMALEHENBICICP COMUNIONEA

eguitf'ra preparatcen dU-en Haurrtnfat.

P. (iUILLAUME .n·E LAVIEUXVILLEBayonaco Jaun Aphezpicuarcn maDUZimprimatua.

H"ren Diocc["n hAM cpoiltpi i'''k...h~ftt'',

BAYONAN.P..F A UV ET, Erregueren eta Jaun Aphez-

picuaren rmprimatfailea bahhan ,Carmefleuco aldean.

M. DeC. X X X I 1 I.

BAYONACOJAUN APHEZPICUAREN

tv1ANAMENDUA,Bere Qiocefaco ccrbitfllcotz \ bi-garren Catichilnaren pLiblicatceco.

~~-:: '. :';;:F"._:;:; I.A. R. RES DEL A ..... j)f*'~' VIEvxrlLLE>: I~ Jainwmngpui,,::.ttA Air;.~ i:~i~7~~ SaindfuNcn aU.foritat~~B,,-

1~"'!io~'.lII.·.j1i!;..":J~/. )',1ntrco Aphe~pU:J:lfc: Er-rotor')Bic{lrio, Serora, EfcolA

Nauji, F.tmiliaco BW"'1!~a,~ui , eta beret!,Ilrt Dio(:c;{tm gtl.z:.tc'Ii.l·ri i'lak,h,:z/frcocll;guAJ1Ifenti S"l!tfffmci" Ltll Rencdiccion~a.

ENE .AiVA1.A ll-fAITEAC,£unA non 6I:71U',"c

Oremus.

Fidelium Deus omnium conditor & Redemptor, animabus famu-lorum famularumque tuarum remissionem cunctorum tribue peccato-rum, ut indulgentiam, quam semper optaverunt, piis supplicationibusconsequantur. Qui vivis & regnas Deus in saecula saeculorum. Amen.

V. Fidelium animae per misericordian Dei Requiescant inpace. R. Amen.

Gure Aigueru beguirale onac, gure Patroin Sainduac, ParabisucoSaindu guci~ eta bereciqui s;u Birgina Saindua gure Ama ona, othoiz-ten s;aituZtegu, har gait~ats;ue, ~uen lagun~aren azpian,

BI-GARREN CATICHlMA

15 Lehenbicico Comunionearen eguitera preparatcen diren Haurren-~at, laur partetan errepartitua.

LEHENBICICO PARTEAN

Causitcen dire gumstmotasuneco eguiac, Gorphutz Sainduarenerrecibitceco joquin behar direnac.

BI-GARREN PARTEAN

Dire guiristinotasuneco eguinbideac, eta bathajoac emaiten di-tuen obligacioneac.

HIRUR-GARREN PARTEAN

Dire, Nola behar diren eguin edo complitu guiristinotasunecoeguinbideac eta obligacioneac.

LAUR-GARREN PARTEAN

Edireitan da urtheco besta principaletacotz instruccione bat.

50

BI-GARREN CATICHIMA

COMUNIATCERA PREPARATCEN DIREN HAURRENCAT

LEHENBICICO LECCIONEA

Catichima eer den, eta eein necesarioa den.

16 Galdea. Cer da Catiehima?lhllfdestea. Catiehima da instruecione familier edo ehehe bat, eeine-

tan ikastenbaita Jaincoaren ~aguteen eta haren cerbi-t~ateen.

G. Cer irakhasten da Catiehiman Jaineoaren ef~guteen eta eerbitfa-teen ikhasteeo?

I. Han irakhasten da Guiristinoen leguea laburzqui.G. Cer da Guiristinoen leguea?I. Hura da Jesu-Christo gure Jaunae mundura jautsiric irakhatsi

darocuna, eta Eli~a Ama Sainduae haren ieenean irakhasten da-rocuna.

G. Eguinbide h~ia da eta premiazeoa Catichimarat ibileea?I. Bai, haurrac, sehiae, eta Catiehima eztaquiten guciae harat ibil-

cera obligatuae dire.G. Hau"ee eta Sehiee gaizqui ekuiten dute Catiehimara ez joaiteaz,

bere burasoee edo Nausiee harat igoreen ditustenean?I. Bai, ceren e~baitituzte obeditcen, eta ceren ezbaitituzte ikhasten

salbateecotz eguin eta jaquin behar diren gau~ae.G. Aitae eta Amae, Nausiac eta eteheeo Andreae obtigatuac dire bere

hau"ae eta sehiac Catiehimarat igoreera?I. Bai, eta haldin igoreen ezbaituzte, Jaineoa ofensatcen dute, ceren

obligatuac baitire Catiehima ungui ikhas araztera bere haurreieta bere sehiei.

17 G. Cer pena dute mereei Catiehima iaquin edo ikhasi nahi ezdute-nee?

I. Mereci dute mundu huntan Sacramenduric gabe egoitea, eta ber-eean seculaeo Ifernua.

G. Cer eguin behar fa;ote Catichima eztaquitenei hetdu direnearneofesateera, eda ezconeera, Aitahutchi edo Amabutehi ifatera?

1. Etc;ajote cofesatcean eman behar Absolucioneric, eta eztire erre-eibitu behar ezconceeo edo haurraren bathajatcen, Catichimaikhasi duqueten artea; eta hartaracotz galdeguin behar ~ajoteCatichima, eztaquitelabeldur ic;aiteco denean.

G. Cer chederequm ibili behar da Catichimara?I. Han ungui ikha..steco

BI-GARREN LECCIONEA

Guiristinoez, eta Guiristinoen seinaleaz.

18 G. Guiristinoa fara?I. Bai, Jaineoari esquer.

G. Cer da Guiristinoa?I. Guiristinoa da, bathajatua i~an delaric, Jesu-Christo gure Jauna-

ren leguearen azpian bici dena.G. Certan dago ]esu-Christoren leguearen azpian bicitcea?

1. Hirur gaueetan. 1. Da, hare irakhatsi dituenae sinhestea. 2. Haremanatu dituen gau~ae eguitea. 3. Hare ordenatu dituen Saera-menduae errecibitcea.

G. Gracia handia da Guirristino ifaitea?1. Bai, hura da J aineoae mundu huntan egum ahal decraquegun

graeia handienetaric bat.G. Cer da Gracia hura?L Hura da i~aitea Jaincoaren Ume, Jesu-Christoren miembro, eta

Cerueo primo.G. Cein da Guiristinoaren seinalea?

1. Hura da Guruteearen seinalea.G. Nota eguiten da Gurutcearen seinalea?

1. Guruteearen seinalea eguiten da,eseu escuina emanic eopetan,handic sabelean, guero ezquerreco sorbaldan, eta azquenie eseui-neco sorbaldan, erraiten de1aric: Aitaren, eta Semearen eta Is-piritu Sainduaren icenean. Halabiz. Edo latinez: In nominePatris, & Filii, & Spiritus Sancti. Amen.

PRATICAC

1. Guehiago estimatu 'behar dugu Guiristino i~aitea, mundueoheree eein nahi dohain eta calitate icraiteabaino, San Luis Franeiaeo

Erreguec eguiten ~en becrala.

55

2. Egunic eztugu huts eguin behar, Jaincoari esquerrac emangaJbe, ceren eguin darocun hain gracia handi bat, berce hanbati eguineztiotena.

3. Ezgarabehar i~an choilqui icenez Guiristino, bainan bici be-har gara Guiristino guisa.

ISTORIOAC

Contatubehar da Guiristino icenaren hastea, ceina lehenic emanbaiteiterajen Guiristinoei AntiOchaco Hirian, agueri den be~ala Apos-toluen Actetan, cap. 11. v. 26.

GAU~A BERAREN SEGUIDA

19 G. Cer marcatcen edo errePresentatcen du Gurutcearen seinaleac?I. Marcatcen tu gure Religioneco bi Misterio prineipalac.

G. Cein dire?I. Trinitateeo Misterioa, eta Jesu-Christoc eguin duen gure erospe-

necoa.G. Gurutcearen seinaleac nota marcatcen du Trinitateco Misterioa?

I. Jaincoaren hirur presunac deithuz, erranic icenean, eta ez icene-tan; erakhustera emaiteco presuna hee Jainco bat direla, eta Jain-co haten icenean ceinatcen garela.

G. Nota marcatcen du gure erosp'eneco Misterioa?I. Gure gorphutcean eguinez Gurutcearen figura eta seinalea, ce-

ren Gurutcean hi! baitcen Jesu-Christo gure erostea gatic.G. Cein da Gunttcearen seinalearen berthutea?

I. Haren berthutea da Deahruen khasatcea, tentacionen khencea,eta JaincoarenbenOOiccionea hOOa araztea gure gainera eta guceguiten ditugun gaucen gainera.

G. Noiz eguin behar da bereciqui Gurutcearen semalea?I. Eguinbehar da lehenic goicean ohetic jeiquitcean. 2. Lanean

hasteracoan. 3. Jateracoan. 4. Cenbait arriscu edo cenbait tenta-mendu dugunean. 5. Arraxean oheracoan.

G. Ceinatcean edo Gurutcearen sematea eguitetm maiceni:c ~guiiendiren hutsac cein dire?

I. Lehena da, presaca ceinatcea, 000 hiterac ungui trencatu eta errangabe. 2. Da atencioneric eta debocioneric gabe ceinatcea.

56

G. Ceinatceco usanfa faharra da Guiristinoen artean?I. Tertulien sabantac, ceina bici baitcen Eli~aren lehenbicico men-

detaIl, dio haren denboran Guiristinoec eguiten ~tela Gurutcea-ren seinalea, here accione principalac hasi haino lehen; halauste i91iteco da, pratica edo usan~a hori Apostoluetaric he1dude1a.

G. Cilhegui da cematcea edo Gurutcearen sein,alea eguitea supersti-cionetacotz?

I. Ez, hori laiteque bekhatu handi bat.

PRATlCAC

1. Gurutcearen seinalea eguin behar dugu errespetu eta fedehandi OOtequin.

2. Maitatubehar dugu bicitce mortificatua, ceina marcatcenbaitarocu Gurutceac.

3. Ceinatcen garenean orhoitu behar gara ]esu-Christo gure-terat hil ieran de1a.

ISTORIOAC

Letoinezco Suguea nola i91n cen alchatua Desertuan Numer.cap. 21 & Ev. S. loan. cap. 3. v. 14. Maraco urac baitciren khiretsac,Moysec harat etchatu ~en egurrac eztitu cituen Exodi cap. 15. v. 25.hala Gurutceaz orhoitceac eztitcen tu bieitce huntaco nahigaheac.Israe1itec here athetan ~arri eruten hildotz odolac heguiratu cituenAingueru fundit91ilea ganic, Exodi cap. 12. v. 7. guisa herean gurecOpetac Gurutcearen seinaleaz marcatuac direnean, heguiratcen gai-tuzte gure arimaco etsajetaric. Seinale huntaz, Thau (ceina OOitcenletra bat) marcatuac eteirenac, i~an ciren hil araciac Ezech. cap. 9. v. 6,hala:ber Gurutcearen seinaleaz marcatuac i~anen eztirenac, ieranen diregalduac; Gurutcearen seinalea i91nen da ikharria bietoria handi 00-tequin ]esu-Christoren aitcinean, jujamendu generaleco egunean.Matth. cap. 24. v. 30.

57

LEHENBICICO PARTEA

CEINETAN CAUSITCEN BAITIRE GUIRISTINOTASUNECO EGUIAC

20 G.I.

G.I.

G.1.

G.1.

G.I.

G.I.

21 G.I.

G.I.

LEHENBICICO LECCIONEA

Jaincoaz.

Cer da /aincoa?Jaincoa da Ispiritu bat ahala perfeta, Ceruaren eta Lurraren Crea-t~.illea, eta gaus:a gucien jauna.Cergatic diofU /aincoa dela Ispiritu bat?Ceren Jaincoac ezbaitu ez gorphutck, ez coloreric, ez figuraricedo molduraric, eta gure sensuez eein ~agut 000 asma baititeque.Cergatic diofu /aincoa dela ahala per/eta?Ceren Jaincoac baititu perfeceione guciac, eta haren perfeecio-nee ezbaitute ehederk 000 mugarriric.Cein dire /aincoaren per/eccione principalac?Hec dire, nihoren manuco ez i~itea, ontasuna edo ona ls:altea,justicia, misericordia, saindutasuna, handitasuna, probidencia,etemitatea, &e.Cer aditcen dUfU nihoren manuco ez ifatteaz?Aditeen dut, Jaineoa hain nausi de1a gaus:a gueien, non eein iYLflbaitaiteque nihoren menean edo beharrean.Cer errtm nabi da haren ontasuna?Erran nahi da, Jaincoa de1a ungui gucien ithurria eta hare unguieguiten dioela mundu guciari.

Cergatic diofu justlta dela?Ceren bat bedera erreeompensatcen 000 puniteen baitu, mereeituduenaren arabera.Certan erakhustera emaiten du here misericordia?Erakhustera emaiten du, eeren gui~on guciac nahi baititu salba-tu, bekhatoros guciac deiteen haititupeniteneia eguitera, eta bar-khateen baitiote eguiazeo penitencia eguiten dutenei, eta cine2.conbertiteen direnei.

G. Certan da agueri /aincoaren /ustieia?I. Bekhatua eein maita baite~aque eta ecin eguin bekhaturic, eta hu-

ra baita berthute gucien Autora.

61

G. Cer aJitcen dUfU ]aincoaren handitasunaz?1. Aditeen dut hare berae betheteen tue1a Cerua eta Lurra, eta hura

dela lekhu, gauera eta ereatura gueietan.G. ]aincoa lekhu gucietan denaz gueroz, cergatic eztugu guc ikhus-

ten?1. Ceren hura baita lspiritu huts bat edo ehahu bat, gorphutcie ga-

becoa.G. Guc ]aincoa ez ikhusia gatic arren, barc ikhusten gaitu gu?I. Bai, hare ikhusten tu gaul;a guciae, aditeen tu guciae eta ~agutcen

gure barneco gogoe tarainoco guciac.G. Cer aditcen dUfU ]aincoaren probidenciaz?

1. Aditcendut, Jaincoac artha dagocala creatura gucien conserba-teeaz, badaquizeala gauera guciae, ikhusten tuela gueiac, eta deu-sic· eztela guerthatcen haren nahiarequin baicic, edo hare perme-tituric baicic.

G. Cergatic diofU ]aincoa eternala dela?I. Ceren ezbaitu il;an egunclaino hasteric, eta ezbaitu ieranen secu-

lan akhabaneraric.

PRATICAC

1. Orhoit gaitecin maiz Jainco bat badela, adora de~agun bihotzonez, eta maita gauera gueien gail1etic.

2. Beldurtasun guehiago behar dugu Jaineoaren aitcinea:n gaiz-qui eguiteaz, guil;on gucien aitcifiean eguiteaz baino.

3. Imitatu behar dugu Jaincoa, hura be~laonat ieranez, etamundt.lguciari ungui eguinez.

ISTORIOAC

Jaineoaren aiteinean :nola garen, Abrahamec eer ikhusi eruen Gen.cap. 17. v. 1. Susanaren istorioa Daniel cap. 13. v. 23. Probicl~neiarengainean, Joseph saldua eta preso emana Gen. cap. 37. 39 & 41. gau~beraren gainean S. Matth. cap. 6. v. 25 & seq.

62

i','"

BI-GARREN LECCIONEA

Trinitate Sainduaz.

22 G.1

G.1.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.

I.

G.I.

Bad-ire hainitz Jttinco?Ez, ezta Jaineo bat haicie, eta ecin i~an daitezque hainitz Jaineo.Badire hanitz presuna Jttincoa baithan?Bai, badire hirur, Aita, Semea, eta Ispiritu Saindua.Aita Jainco da?Bai, Aita Jaineo da.Semea Jainco da?Bai, Semea Jaineo da.lspiritu Saindua Jttinco da?Bai, Ispiritu Saindua Jaineo da.Hirur Presuna hec hirur Jainco dira?Ez, eztira hirurae Jaineo hakhar bat bera baicic.Cergatic hirur Presuna hec mire ]ainco choilbat bera baicic?Ceren ezbaitute natura hather:abaicie, eta Jaineotasun hat berabaicic.N ola deitcen duru Misterie. hori? '..'Trinitate Saindueo Misterioa.Cer da Trinitate Saindua?Trinitate Sainduada Jaineo bakhar bat hirur presunetan, Aita,Semea, eta Ispiritu Saindua.Hirur presuna hetan bada batere bercea baino hamJiagoric, raha-"agoric, edo bothere guehiago duenic?Ez, hirurae higoal dire gauc;a gucietan, eeren ezibaitute hirurec na-tura bat bera baicie, eta Jaineotasun bat bera haicie.Eguifu /edezco Acta bat Tririitate Sainduco Misterioaren gaimean.Ene Jaineoa, sinhesten dut fermuqui, ~ ~arela Jaineo bakhar bathirur presunetan, Aita, Semea, eta Ispiritu Saindua; eeren

PRATlCAC

1. Adora det~gun maiz gogoz eta bihoteez Trinitate Saindueohirur presunac.

2. Ceina gaiten gure lanen eta aecionen hastean, eta hee ofriciet~gunTrinitate Sainduari.

3. Esquerrae eman det~gun Jaineoari, ceren ~gut araci daro-CUf1 Misterio handi hod.

ISTORIOAC

Jesu-Christo gure Jaunaren Bathajoan nola aguertu ciren Trini-t:i.te Saindueo hirur presunac Matth. cap. 3. v. 16 & 17. Luc. 3. v. 22.IsaYas Profetae nola ikhusi dtuen Seraphinac, hiruretan cantatcen ~utelark, Caindua, &c. lsaiae 6. v. 2. & 3.

HIRUR~ARREN LECCIONEA

Munduaren creatceaz.

23 G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

64

Mundua bethtdanic ifatu da?Ez, ezta Mundua bethidanic i~tu.Norc eguineta creatu du Mundua?Jaineoac.laincoac certaric creatu du Mundua?Creatu du ezdeusetaric.Ezdeusetaric eguin daiteque cerbait?Ez, Jaincoae haicie ezd~aque nihore ezdeusetaric eguin cerhait,eta hala eguitea deiteen da ereateea.laincoac nola creatu du Mundua?Creatu du here hitz choilaz; hala, erran ~en, eguin bedi arguia,eta eguin een arguia.laincoac Mundua creaty. fuen baino tehen cer cen?Eteen deusic, Jaineoa haicie.NOn Cen lain-coa, Mundua creatu fuen bain'o lehen?Bere haithan cen.

24 G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.

I.

]aincoac Mundua creatu fuenean, haren beharric bafuen?Ez, Jaincoa berenez da perfeta, eta eztu creatura baten-ere be-harric.Cergatic creatu du bada Mundua?Guret~at ona i~anez, eta gutaz adoratua i~aiteco.Norc gobernatcen, eta conserbatcen du Mundua?Jaincoac bere probidenciaz, eta berebothere guciz handiaz.]aincoac ezdeusetttra bihur ahal defaque Mundua?Bai, instantbatez ezdeusetara bihur l~aque, baldin nahi balu.]amcoac certaco creatu tu ifarrac, aciendac, eta lurrttren gaineandiren gaufa guciac?Nola Jaincoac bere cerbit~uco creatu baitu Gui~ona, hala gau~ahee guciac creatu tu Gui~onaren cerbit~co.

PRATICAC

1. Jaincoaren alderateco e~agut~a eta esquer handibatequinconsidera det~agun haren obra miragarriac, eta gure ganateco onta-suna, ceina ·bazter gucietaric gure beguien bistan agueri baita.

2. Esquerrac eman det~gun Jaincoari, ceren eguin dituen gu-ret~at hainberce gau~a, eta galde d~ogun hetaz sainduqui cerbit~tceco graeia.

ISTORIOAC

Contatu behar da Jaincoac nola creatu ~en Mundua, eta nolaegorri ~en Dilubio edo Uholde generala, ceren harc gui~onen~at crea-tu cituen gau~ onez gaizqui cerbit~atcen baiteiren haren ofensatcecO.Gen. 1. & seq. cap. 6. & seq. eta probidenciaren gainean, Esther Erre-guinaren, eta Mardocheeren istorioa. Esther cap. 4. & seq.

65

25 G.1.

G.I.

G.I.

G.

I.

LAUR-GARREN LECCIONEA

Aingueruen creatceaz eta Deabruen erorceaz.

N ore ereatu tu Aingueruac?Jaineoac.Cer dire Aingueruae?

Aingueruae dire Ispiritu huts bat0lec gorphuteic gaheac, Jain-coae here manuen eraguiteeo creatu dituenae.Cer estatutan ]aineoae ereatu cituen Aingueruac?Creatu cituen graciazco eta saindutasunezeo estatuan.Aingueru guciec iraun dute bethi graciazco eta saindutasuneuoestatu httrtan?

Ez guciec; bat~ec iraun dute bethi estatu hartan, bainan ber-ceae estatu hartaric erori cirenhere orgutIuaz edo supel'biorasu-nu.

G. Nola deiteen dire graciazco estatuan iraun dutenac?I. Hec deitcen dire Ainguem onac, edo choilqui Ainguemac.

G. Eta graciazco estatutic erori cirenac nota deitcen dira?I. Hee deitcen dira Aingueru gaichtoac, edo maizago Deabmac

edo Demonioac.G. Cer eguin eiren Aingueru gaichtoac bekhatu eguin futen on-

doan?I. I~an ciren Parabisutic khasatuac, eta Ifernurat etchatuac.

G. Cer httri dire Ifernuan?I. Han sofritcen tuZte eternitate gucico tormentac edo suplicioac,

eta han hari hehar dute bekhatorosen tormentatcen eta hei sofriarazten.

G. Cer eguiten dute oraino?1. Had dire guirronen tentatcen, eta hee hekhatura eror arazten.

G. Cer guisaz gudu edo borcha eguin ahal defoquegute Deabruarententacionei?

I. Othoitz eguinez, eta atrrarriac egonez, Jesu-Christo gure Jaunaeirakhatsi darocun be~la.

66

26 G.1.

G.1.

G.I.

G.

1.G.

1.

G. NoZaz bada hori?1. Cerert othoitz eguinez ardiesten baititugu' JaincOa ganic gra-

ciac, tentacionei borcha eguiteco eta hequin garaitceeo; eta awa-rriac egonez iheseguiten baitiotegu Deabrria 'gure tentatceeo ba:-liatcen den okhasionei.

PRATICAC

1. Bekhatuaren be1dur handi bat i~aitea, Jaincoac Aingueruenbaithan ere punitu duenaz gueroz.

2., Tentacionea heldu ~aicunean, laster eguin de~agun berehalaothoitcez Jaincoa gana.

3. Arrha handirequin ihes eguin de~otegun Deabrua gure ten-tatceeo baliatcen den okhasionei; halacoac dire, ostatuetan edocom-painia gaichtoetan, ibi1cea, liburu gaichtoen iracurcea, &c.

ISTORIOAC

Aingueru gaichtoac Isalae. 14. v. 12. & seq. Apocalyp. cap. 12.v. 7 & seq. Job Saindua, eta haren tentaeioneac, Lib. Job cap. l&seq.

LECCIQNE BERAREN SEGUIDA

Aingueru onez.

Aingueruec badute gorphutcic?Ez; ceren hee baitire Ispiritu hutsae.N ondic heldu da bada, gorphutcequin pintatcen baitituzte?,Ceren maiz aguertu i~ baitire gorphutcequin.Eta cergatic pintatcen ttme hegalequin?Guri erakhustera emaiteco, cein laster eta agudoqui eguiten du-ten Jaincoac manatcen diotena.Aingueru gaichtoac eroriz gueroz cer estatutan dire Aingueruonac?Jaincoaren ikhusteaz ~atuz eternitate gucico dohaxu dire.Cer hari dira?Bethi hari dira Jaincoaren laudatcen, eta haren manuen eguiten.

6T:'

G. Eztire deusic hari guretfat?I. Bai, Jaincoac eman diote gutaz arrha i~iteco cargua.

G. Nola hori?I. Ceren Jaincoac eman baitarocu bakhotchari Aingueru hat gutaz

arrha duena.G. Nola deitcen da gutaz artha duen Aingueru hura?I. Hura deitcen da Aingueru beguiralea.

G Aingueru beguiraleac gutaz duen artha cer da?I. 1. Jaincoari gutaz othoitz eguiten dio. 2. Gure accione eta obra

onac Jaincoari ofritcen diozca. 3. Deabruen contra defendatcengaitu. 4. Arriseuetan laguncen gaitu.

G. Cein dire gure eguinbideac gure Aingueru beguiralen alderate-cotz?

1. 1. Da, errespetu handi bat i~tea hequin~at, bethi hequin aitci-nean ceren garen, eta hee ofensa det~aquenic deusie ez eguitea. 2.Da, ~agut~a handi hat i~aitea hee eguiten darozquiguten cerbit~onen~at. 3. Da, biciaren edo salbamenduaren arriscuric dugu-nean, hequin lagun~n fidancia osso bat i~aitea.

FRATICAC

1. Imita d~agun Aingueruee Deabruaren garraitceco dutenarrha eta animoa.

2. Hec Jaincoaren obeditceco duten lehia.3. Enseja gaiten hecbe~ala ,behinere ez ahanstera Jaincoaren

aitcinean garela bethi.4. Galde d~agun hequin lagun~ goiceeo othoitcean; eta arra-

xeeoan eman det~tegun esquerrac, gutaz i~an duten arrha onaz.

ISTORIOAC

Jaincoac nola eman cioen bere populuari Aingueru bat guidari.Exo~ cap. 23. v. 20. & seq. Tobiasen istorioa cap. 5. v. 5 & cap. seq.Libri Tobiae. Judithen istorioa ]udith cap. 13. v. 20. Danielis cap. 3. v.29. Zachariae cap. 1. v. 12. Lib. 2. Machab. cap. 11. v. 6 & 8. Matthaei18. v. 10. Actuum 10. v. 3. & seq. Hebraeor. cap. 1. v. 14.

68

BORZ-GARREN LECCIONEA

Gui~naren creatceaz.

N ore creatu gaitu eta eman mundura?Jaincoac.Certaeo ]aineoac creatu gaitu eta eman mundua?Haren e~agutceco, maitatceco, eta cerbit~atceco, eta bide hortazbicitce eternalaren ardiesteeo.Cein eiren ]aincoae creatu cituen lehenbieico Guifona eta Emaz-tea?Hec ciren Adam eta Eva gure lehenbicico burasoac.Cergatie hee deiteen tutfu gure lehenbicieo burasoac?Ceren hequin ganic ethorri baitire gui~on eta emaztequi guciac.Certtlrie ]aincoae eguin fuen lehenbicico guifonaren gorphutfa?Lurretic eguin ~en.Eta haren arima?Arima creatu ~en ez deusetaric, eta juntatu cioen Adamen gor-phut~ari.

]aincoac eertaNc eguin fuen lehenbicico e1'ndZtearen gorphutfa?Adam 10 cegoen denboran haren saihetsetic athera ~en saihetsh~r batetic.Eta htN'en arima?Creatu ~en ezdeusetaric Adamen arima be~ala.Certan dago gure tlrimaren edertasuntl?Haren edertasuna da Jaincoaren imaginan eta haren idurian crea-tua~tea.

Certan da agueri ]aincoaren imaginan eta idurkm creatua ifandela gure tIrima?Ceren hura baita ispiritu hat ecin hi! daitequena, Jaincoarene~agutceco eta maitatceco gai dena.Guifona creatua iflm denean ]aincoac eztio eman berce dohainicedo abantailic?Bai, eman diozca arr~oina eta libertatea, ceinec alchatcen baituteberce creaturac baino gorago.

27 G.l.

G.I.

G.

I.G.

I.G.

I.G.

I.

G.I.

G.I

G.I.

28 G.

I.

G.

I

G. Nola efagutcen da guifonaren arrofoina?I. Hura gai baita arr~oin emaiteco eguiten dituen gaucez, eta bai-

taqui cergatic eguiten dituen.G. Diofttn gaufaren esp'iicatceco emafu cenbait exemptu?

1. Huna cenbait;. lanean hari naicenean, hari naiz alferric ez egoi-tea gatic, edo nere bicia irabaitea gatic: Catichimara heldu naice-nean, heldu naiz nere religionearen eta leguearen ikhastea ga-tic; bekhatuari ihes eguiten diot, Jaincoaren desgogara ez 'egui-teagatic.

G. Cer da libertatea?1 Libertatea da guc dugun indarra eta botherea edo ahaIa, eguiten

ditugun gaucen egulteco 000 ez eguiteco gueroc hautatcen du-gun~ala;

G. Esplica fafU orai erran dUfuna?.1.Comparacionera, m:in¥a ahaI naiteque, edo banagoque ichilic;

gau¥a bat nahi duquet edo ezduquet nahi, neronec noIa erehautatcen haitut etahaIa: horra Iibertatea.

G. Badufu halaber ahala nahi dUfunaren eguiteco fure salbamen-duari uquiten fizcon gaucetan?

.I. Bai, badut hartaco ahaIa eta indarra, bainan Jaincoaren gracia-ren Iagun¥arequin batean.

PRATICAC

1. Da, Jaincoari esquerrac emaitea, ceren eman darocun arima.bat haren maitatceco eta eternitate gucian hartaz ~atceco gai dena.

2. Da gure arr¥inamenduaz eta gure libertateaz baliatcea 000cerbit¥atcea Jaincoaren e¥agutcen eta haren cerbit~atcen.

3. Jaincoa libertatea eman darocunean noren ere obedienciar~nazpian e~arribaicaitueta hei gogotic abeditcen usatcea.

- 4." ba, gure arr~inamenduan guti fidatcea, etaberceren arro-¥oinetara eta sentimenduetara gogotic erorcea.

5. Da:considerarcea'gui¥onac eztireIa Iur pusca bat baicic arimadunac, eta cein gau~a gutiac garen ikhusiric, humiltasun handi bateni~itea.

ISTORIOAC

Jaincoac nola creatu cituen Adam eta Eva, Genesis cap.. 1. & 2.

70

29 G.I.

G.I.

G.

I.

G.I.

G.

I.G.

I.

G.I.

G.I.

SEI-GARREN LECCIONEA

Adamen erorceaz, eta Bekhatu originalaz.

Cer estatuttm ]aincoac creatu cituen Adam eta Eva?Graziazco eta Saindutasunezco estatuan.Graziazco estatu hura ]aincoac for eioten?Ez, Jaincoac crea cewaquen graciaric gabe eta bekhaturic gabe.Dembora hainitcez iraun futen graciazco eta Saindutasunezco es-tatu hartan?Ez, creatuac i~n cirenetic dembora laburric anean bekhatuan era-riciren.Nola erori ciren bekhatuan?Jaincoac debecatu cioten fruitutic janez.Norc eraguin cioten bekhatua, eta ]aincoari ez obeditcera ikharricituen?Deabruac, hee Doha:xu ikhusteaz ~uen jelosiaz.Cein ifan dire hequin bekhatuaren ondoreac edo seguidac?Bekhatu hare eguin i

G. Cein dire gure baithan bekhatu haren ondoreac?I. Badire laur. 1. Da Jaincoaren eta gure eguinbiden ignorancia

000 ez e91gutcea. 2. Da, concupiscencia, erran nahi da, guc gaizquieguiteco dugun inclinacionea edo lehia. 3. Bicitce huntaco mise-ria guciac, eta hil behar i~aitea. 4. Eternitate gucicotz damnateea.

G. Guifonac bekhatu egttitettn galdu du bere tibertatea?I. Ez, libertatea ezta flacatua baicic i~an bekhatuaz.

G. Ezta beraz eguia erraitea, guifona eztela l~bro gaizqui egttitecobaicie, eta eztela guehiago libro ungtti eguiteco?

1. Ez, hori da proposicione bat Eli~az condenatua.

PMTICAC

1. Penitenciat~at gogo onez har detcagunbekhatuac eman da-rozquigun miseria, escasia eta sofrieari guciac.

2. Gaizquico dugun inclinacionea edo lehia garai d~agunberthutezco obrac eguinez; hala gormandi~a garai de~agun barurtuz etaabstinenciaz, ba:nitatea humilitatezco obrac eguinez.

3. Gure ignoranciari erremedio eman de~ogun gure eguinbideacestudiatuzeta ikhasiz, eta conseilu harm gabe gau~a importantic ha-tere ez eguinez.

ISTORIOAC

Lehenbicieo gui~nac nola et~en Jaincoa obeditu, eta haren be-khatua nola i~an cen punitua. Genesis cop. 3.

G. Nihore etfuen adorateen eguiazeo ]aineoa?I. Bai, adoratcen 0lten Juduec, eta Gentilen artean bici ciren cen-

bait bakharrec.G. ]aineoac nota itkhi araci dau guifonac bekhatutic?I. Hartacotz igorriric mundura Jesu-Christo Ibere Seme bakharra,

ceina hil baita Gurutcean guic;;on gucien erosteco eta salbatceco.G Nola deiteen da ]esu-Christo gure faunae bere herioteeaz mere-

dtu daroeun gracia hon?I. Gure erospeneco gracia.

G. Cer da gure erospeneco gracia?I. Bekhatutic eta Ifernutic libratuac ic;;aitea, eta Parabisuan dretcho

i~aitea.

G. Guifonac nota ifan ahal dira salbatuac ]esu-Chnsto munduraethorri bttino lehen, eta hequinfat hit bttino lehen.

1. Jesu-Crristoren merecimenduen chedez Jaincoac emaiten ciozca-ten gracien bidez.

G. Eguifu fedezco Acta bat gure erospeneco Misterioaren gainean?I. 0 Jesus ene Salbatzailea, eguiazco Jaincoa, eta eguiazco guic;;ona,

sinhesten dut dnez eta fermuqui ~u hil c;;arela, ni bekhatutic ilkhiarazteco, ni Ifernutic libratceco, eta niri bicitce eternala mere-citceco.

PRATICAC

1. E~agut eta aithor dec;;agun Jaincoa ahala ona dela, hainbercemaitatu gaituenaz gueroz, nonbere Seme bakharra heriotcera libratubaitu gure salbatceco.

2. Gueure buruac e~agut~az eman detc;;ogun Jaincoari ossoquieta partajaric gabe.

3. Gure bihotz guciaz maita d~agun Jesu-Christo, eta harenmerecimenduac gure gana hedaraz detc;;agun Sacramenduac maiz erre-cibituz eta obra onac eguinez.

ISTORIOAC

Jesu-Christo ethorri baino lehenagoco munduaren estatua. Epist.pd Rom. cap. 1. & 2. Gure erospena S. Matth. cap. 1. v. 21. S. Luc. cap.1. v. 21. & seq. S. ]omm. cap. 3. v. 16.

73

~ORCI-GARREN LECCIONEA

Inearnacioneaz, eta Jesu-Christoren beree Misterioez.

31 G.1.

G.I.

G.1.

G.I.

G.I

GI.

G.I.

G.1.

G.I.

G.

I.

fesu-Christo gure fauna noiz aguertu da Lurrean?Mundua ereatu eenetie laur mila urrheren huruan edo inguruan,guehienec uste dutenez.Nor da f esu-Christo?Jesu-Christo da ]aineoaren Semea, Trinitate sainduco higarrenpresuna, guret~at gui~n eguin dena.fainco~en Semea ezta bethi guifon ifatu?Ez, bethi Jaincoa i~an da, bainan ezta bethi gui~on i~atu.fainco ifaitetic guelditu da guifon eguin denean?Ez, demibora berean Jaineo eta gui~n da, eta hala i~anen daeternitate gudan.Aita eta lspiritu Saindua eztire eguin guifon Semea befata?Ez, ezta Semea baicie batere gui~n eguin.Cer erran nahi da guifon eguitea?Erran nahi da, gue ditugunbe~alaco gorphutz baten eta arima 00-ten harcea.Nola deitcen da Misterio hori?Deiteen da Inearnacioneco Misterioa.Cemhat natura dire faincoaren Seme guifon eguina baithan?Badire bia, Jaineoaren natura eta gui~narena.Haren baithan cembat presuna dire?Ezta bat baicie, ceina baita Jaincoaren Semearen presuna.faincoaren Semea cergatic hain behera jautsi da, non guifoneguin baita?Lehenbkkork, gui~on lbe~ala sofritceco gai i~atea gatk.Bi-garrenecoric,bere dolore eta sofrieari guciei Jainco be~alaprecio bat eta baliostasun bat emaitea gatk infinitua, erran nahida chederic gabea edo ahala handia.

74

BEDERATCI-GARREN LECCIONEA

Gau~a beraren seguida.

32 G.I.

G.

1.G.I.

G.I.

G.

I.G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.I.

G.

I

Jaincoctren Semea non eguin da guifon?Birgina Maria Gloriosaren Sabel saeratuan Ispiritu Sainduaren'berthutez.Ispiritu Sainduac certctric eguin fuen Jaincoaren Semettren gor-phNtfa?Eguin ~en Ama Virginaren Odol garbienetic.San Joseph ezta beraz Jesu-Christoren Aita?Ez, Jesu-Christoc guic;on be~ala eztu Aitaric.Cergatie bada San Joseph deitcen da haren Aita?Lehenbicicorie, eeren hare had eta alchat