ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

BIZITZA, OBRA ETA ERAGINAK1. Garaia. Periklesen mendea. Peloponesoko gerrak. Espartaren garaipena.Tirania eta demokrazia.

Sokratesen epaiketa eta heriotza-zigorra.2. Biografia. Jatorria. Gaztaroa. Bidaiak. Akademia.3. Obrak. Elkarrizketa platonikoak. Faseak.4. Testuinguru kulturala: ERAGINAK:

Baztertu zuena (presokratiko materialistak, Heraklito (Kratilo), Sofistak) Bereganatu zuena (Pitagorikoak, Parmenides, Sokrates)

ONTOLOGIA (errealitatea / izatea)IDEIEN TEORIA. Dualismo ontologikoa

Bi mundu: fisikoa eta adigarria (Haitzuloaren mitoa, Errepublikako VII liburua). Ezaugarriak. Sentikorra eta adigarriaren arteko erlazioa: imitazioa, parte hartzea, itzalak. Sentikorraren

menpekotasun ontologikoa. Ideiak: gauzen ezentziak eta gauzen izatearen kausa. Ezaugarriak. Antolaketa hierarkikoa.

Errealitate mailak (lerroaren gonbaraketa *)Gauzen mundua Ideien mundua

Irudiak Gauzak Objektu matematikoak Ideiak

ONGIAREN IDEIA. Ideien Munduko hierarkian erpina betetzen du.

Giza ekintzei zentzua ematen die. Gainerako ideien eredua.

Berez justifikatzen da. Berez-berez egiazkoa. Adimen eta izaki ororen funts ete jatorria. Prozesu dialektikoaren azken urrasa eta helburua.

EPISTEMOLOGIA (ezagutza, egia)IDEIEN TEORIAD ualismo epistemologikoa:

epistemea (ezagutza, ‘zientzia’) doxa (iritzia).

Arrazoimena eta zentumenak: aurkako ezaugarriak.Ezagutzaren mailak: lerroaren gonbaraketa*.Ideiak ezagutzeko moduak:

1. Dialektika2. Maitasunaren bitarteko ezagutza (Oturuntza)3. Erreminiszentzia ren teoria (anamnesia, oroitzea)

Arimaren aurreko bizitza Ideien Munduan. (Fedon-arimaren hilezkortasuna, Fedro- gurdi hegalduna, arimaren izaera)Arimak ideiak ezagutzen ditu. Egiazko ezagutza edo epistemea arimak aurreko existentzia batean jadanik ezagutu zuenaren oroitzapena edo erreminiszentzia da, anamnesisa.

Ikastea = OroitzapenaMathesis = Anamnesis

Ontologia eta epistemologiaren arteko paralelismoa:

MAILAONTOLOGIKOA

GAUZEN MUNDUA IDEIEN MUNDUA

Irudiak Gauzak Objektumatematikoak Ideiak

MAILAEPISTEMOLOGIKOA

Irudimena Sinesmena Adimena Epistemea

(eikasía)Fisika(pistis)

Matematika(dianoia)

Dialektika(nóesis)

DOXA (Iritzia) EPISTEMEA (Ulermena)

1

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

ANTROPOLOGIA (gizakia) eta PSIKOLOGIA (arima)Dualismo antropologikoa. Arima eta gorputza. Aurkako ezaugarriak.

Arima : sinplea, hilezkorra, adigarria, gorputzean preso, filozofiaz baliaturik aska daiteke, transmigrazioen kateetatik ihes egiteko egiazko filosofiara lotu behar zaio (filosofi, heriotzarako prestakuntza) (> pitagorikoak, orfismoa)

Gorputza : hilkorra, forma anitzekoa, irrazionala. Arima galbidera eraman dezake, desirek eta apetituek baliaturik. Arimaren espetxea.

Arimaren zatiak / funtzioak (Fedro): Arrazionala kontrola, ezagutzaren printzipioa. Zati gorena, jainkozkoa, hilezkorra. Suminkorra / haserrekorra pasio bikainen iturburua. Irritsezkoa / grinatsua desioak. Pasio makurrenak adierazten ditu.

ARIMA KOKAPENA IZAERA METALAK FEDROArrazionala Burua Arrazionala Urrea Gurdi-gidariaHaserrekorra

Bularra Kementsua Zilarra Zaldi zuria

Grinatsua Sabela Grinatsua Burdina Zaldi beltza

Arimaren aurreko existentzia (Fedon). Gorputza arimaren kartzela gisa. Arimaren zatien arteko harremanen arabera gizabanako bakoitzari gizatalde bat egokituko zaio

(arimaren izaera eta gizartearen antolaketaren arteko parekotasuna) hierarkia sozialaren justifikazioa psikologian / etikan.

KOSMOLOGIA (kosmosa, mundu fisikoa)Demiurgoa ren kontakizuna (kontakizun sinesgarria).Osagaiak:

Demiurgoa (Nous, >Anaxagoras) Eredu perfektua: Ideiak. Materia, inperfekzioaren principioa. Lau elementuak (>Empedokles), matematikoki ulertuak

(>pitagorikoak). Espazioa (hutsa)

Kosmologia platonikoaren ezaugarriak: Teleologikoa (kausa finala, nagusia) Baikorra (mundurik onena eta ederrena) Kosmosaren izaera jankotiarra (astro-jainkoak Olimpoko jainko-jainkosen ordez) Matematizazioaren aldeko ahalegina. Geozentrismoa, astroen mugimendu zirkularra eta harmonia perfektuaren arabera.

Mundu fisikoak antolaketa transzendentea du, perfektuari eta idealari ereferentzia egiten diona.

POLITIKA (Estatua) VII. Eskutitza: Platonen garaiko egoera politikoa Erregimen politikoak edo estatu formak. Forma politiko ideala, Errepublikan deskribaturiko

filosofoen errepublika. Endekatze-mailaren arabera: aristokrazia (perfektuena), timokrazia (ohorea), oligarkia (aberastasunak), demokrazia (askatasuna eta berdintasuna), tirania (berekoikeria indarrez edo iruzurrez ezarrita)

Sistema demokratikoaren errefusapena Sofisten enpirismo politikoa (justizia zer den gehiengoak definitzen dueredurik ez) eta

erlatibismo morala errefusatzen ditu. Balio moral absolutuen defentsa. Ideien teoriarekin erlazioa. Berez justoa eta berezko ongia ezagutzeko beharra (intelektualismoa).

Justiziaren baldintzak: pobreziaren eta nepotismoa desagerpena. Goi mailakoen jabetza pribaturik ez (‘komunismo’ platonikoa) eta ezkontza eta heziketa estatuaren kontrolpean.

Errepublika elkarrizketa Estatu edo hiri idealaren ezaugarriak interesatzen zaizkio (utopia platonikoa). Estatu ideala: ekoizleak, zaindariak eta agintari filosofoak. Isomorfismo arimaren eta estatuaren artean. Estatuaren JUSTIZIA = klase sozialen arteko HARMONIA.

2

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

ETIKA (zoriontasuna eta bertutea)Gizakiari dagokion ongiaren handienaz arduratzen da: bertuteari loturiko zoriontasunaz. Balio moralen izaera absolutua: sofisten erlatibismo morala kritikatzen du.Politikarekin erlazionaturik: gobernaria onenak izan beharko du, bai ezagutzaz baita bertuteaz ere.Dialektika: Ongiaren Ideia eta gainontzeko Ideien ezagutza.Arimaren bertuteak: justizia arimaren zatien arteko harmonia gisa (banakoen justizia).

ARIMAREN ZATIAK FUNTZIOA KLASE SOZIALAK BERTUTEAKArrazionala Adimena Agintari-filosofoak Jakinduria / zuhurtzia

HaserrekorraEmozio eta pasioen

iturriaZaindariak Sendotasuna

GrinatsuaIrrika eta desioen

iturriaEkoizleak (artisauak

eta nekazariak)Neurritasuna

Arimaren zatien arteko harmonia

Zuzentasuna (zoriontasuna)

Klase sozialen arteko harmonia JUZTIZIA

PEDAGOGIA (heziketaren teoria) Heziketa sofisten arabera: prozesu pasiboa. Platonen kritika: heziketa prozesu aktiboa da. (>Sokrates) Ondo gobernatzeko ongia ezagutu behar da, hortaz, ezin da zuzentazunez gobernatu ideiak

ezagutu gabe. Heziketa: agintarien/filosofoen heziketa hautespen prozesua. Helburua: ideiak ezagutu ongia eskuratu arte. Edukiak :

Ikasgai propedeutikoak Arimtetika Geometria Geometria espaziala Astronomia Harmonia

Dialektika Faseak

1. 20 urteraino (heziketa orokorra)2. 20-30 urteren bitartean, formakuntza matematikoa.3. 30-35 urteren bitartean, dialektika.4. 35 urtetik 50 urte bete arte, agintean, behe mailako postuetan5. 50 urtetik aurrera, gobernatzea eta agintari berriak prestatu.

Dialektika, ikasgai gorena. Haitzuloaren mitoan igoerari egiten dio erreferentzia. dialektikak esanahi bikoitza du: heziketa / ezagutza prozezua (bereiziki azken fasea) eta ideiei buruzko ezagutza (epistemea).

3

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

PLATON ARISTOTELESBenetako ezagutza edo epistemea ezagutza arrazionala da. Horren objektua adigarria eta unibertsala da: ideiak (ideien

teoria)

Benetako ezagutza edo epistemea ezagutza arrazionala da. Horren objektua adigarria eta unibertsala da: formak (teoria hilemorfikoa)

Unibertsala ezagutzeko metodoa: dialektika edo Ongiaren idea ezagutzeko igotze prozesua.

Esperientzia baliogabea da, arima hilezkorrean lo bezala dauden oroimenak berpizteko izan ezik ez du ezertarako

balio (reminiszentzia, innatismoa).

Abstrakzioa, pertzepzio sentsiblean hasten den ezagutza prozesua. Zentzumenen bitartez ezagututakoari beren ezaugarri indibidualak

baztertuz forma edo esentzia eskuratzen da eta kontzeptu unibertsaletan adierazten da.

Adimenean (kontzeptuan) ez dago esperientzian (pertzepzioan) egon ez den ezer.

Innatismoa errefusatzen du (tabula rasa)Errealitatearen egitura matematikoa da (pitagorikoak).

Matematikaren ezagutza oinarrizkoa eta beharrezkoa da. Akademiaren atarian matematika ez dakien inor ez sartzeko

idatzita zegoen.

Matematikari garrantzi gutxiago ematen zion. Ez du zientzietara aplikatzen.

Analisi logiko eta linguistikoa azpimarratzen du.Bere azalpenen ikuspuntua biologikoa da.

Jakintza teoriko eta praktikoak bat eta bakarra direla pentsatzen du. Horiek guztiak Ongiaren idean bateratzen

dira.

Jakintza teorikoak (ontologia, epistemologia, etb.) eta praktikoak (etika eta politika) zehazki banatzen ditu.

Erreala ideiak dira.Ideiak transzendenteak dira (aparteko mundu batean

existitzen dira), unibertsalak, adigarriak, betikoak, mundu fisikoko gauzen ereduak eta zergatiak dira.

Erreala substantzia da.Substantziek akzidenteak (ezaugarriak) dituzte. Akzidenteak

kategorien bitartez adierazten dira (esateko eta izateko moduak).Teoria hilemorfikoa: substantzia= materia (substantziaren ekaia)

+forma ( esentzia; adigarria: ezagut eta defini daitekeena).Mugimendu edo aldaketaren errealitatea ukatzen du. Mugimendua itxurazkoa da, gorputzeko zentzumenen

bitartez ezagutzen da.Ideien munduan edo benetako munduan ez dago aldaketa

edo mugimendurik..

Mugimendua edo aldaketa potentziatik (izan daitekeenetik) aktura (badenera) igarotzea da. Motak: substantziala (sortzea eta usteltzea)

eta akzidentala (kuantitatiboa, koalitatiboa eta lekuzkoa). Kausak: materiala, formala, eraginkorra eta finala

Gizakia= gorputza + arima. Lotura akzidentala.Arimaren hiru zati edo hiru arima: grinatsua (sabelean),

haserrekorra (bularrean) eta arrazionala (buruan). Arima betikoa da: aldez aurretiko existentzia ideien munduan eta

osteko existentzia gorputza hil eta gero.

Izaki bizidunak= substantzias materia (gorputza) + forma (arima). Gorputza eta arima bananduezinak dira. Lotura substantziala.

Bizidunen hierarkia betetzen dituzten funtzioen arabera:Begetatiboa (elikadura, hazkundea eta ugalketa). Landareak.

Sentikorra (pertcepzioa, gurariak eta gorputzeko beharrak, leku-aldaketa). Animaliak.

Arrazionala (adimena eta nahimena). Gizakiari baino ez dagokio.Bertutea (areté): giza izaeraren garapen betea.

Gizakiaren helmuga: ongiaren ideia ezagutzea eta imitatzea. Justiziaren etika: politika etikaren menpe.

Zoriontasuna, giza bizitzaren helburua. Etika eudemonista, ongi (xede) guztiak zoriontasunaren menpe jartzen ditu.

Intelektualismo moderatua.Arima arrazionalak besteak gidatu eta kontrolatu behar ditu.Aszetismoa: arima gorputzetik eta grinetatik askatu behar da.

Arima eta gizartearen arteko paralelismoa:Arrazionala- justizia- filosofo agintaria

Haserrekorra- ausardia- zaindariakGrinatsua- neurritasuna- artisauak.

Arima mota bakoitzari bertute bat dagokio (eredu biologikoa):Begetatiboa: arrazoimenak gidaturiko neurritasuna. Ez hedonismoa, ez aszetismoa: erdiko terminoa (gehiegikeria eta gabeziaren artean),

geure buruarekiko erlatiboa.Sentikorra: bertute etikoak= zuhurtzia (arrazionala)+ ohitura (ez

intelektualismoa).Arrazionala: bertute dianoetikoak: jakinduria (jakintza teorikoa) eta

zuhurtzia (jakintza praktikoa).

Justizia= arimaren zatien arteko edo klase sozialen arteko harmonia (zati/klase bakoitzak bere funtzioa betetzen du)

Justizia bertute etikoa izateaz gain legezko justiziaz ere mintzatzen da. Horrek elkarbizitza arautzen du eta agindutakoari jarraituz

jokatzeko gaitasuna adierazten du.Estatuan justiziak tratuan berdintasuna adierazten du. Bi zentzu ditu:

banaketa justizia (ondasunen banaketari dagokiona) eta zentzate justizia (zigorren banaketari dagokiona).

Gobernu motak sailkatzen ditu eredu ideala erreferentziatzat hartuz. Gainontzekoak ez dira hori bezain zuzenak. Irizpidea

estatuaren interesa da.

Garaiko gobernu motak aztertu eta sailkatzen ditu. Gehiengoaren interesari (estatuari) edo interes partikularrei (banakoari) jarraitzen

dieten ala ez kontuan hartuz. Lehenengoak justoak direla dio, bigarrenak, ordez, bidegabeak.

Sistema politiko perfektua: filosofoen errepublica edota monarkia. Filosofoak ongiaren ideiari jarraituz agintzen du.

Sistemarik onena monarkia bada ere, errepublika edo demokrazia nahiago du. Klase pobreak baztertzen ditu demagogia arriskua

saihesteko. Esklabotza onartzen du.

4