UnibertsoaUnibertsoa

egilea:izeiaegilea:izeia

Unibertsoa Unibertsoa existitzenexistitzen denden guztiaguztia dada, , aastro stro guztien multzoa guztien multzoa eta multzo horrek eta multzo horrek betetzen duen betetzen duen espazioa da.espazioa da.

Astroak zeruko Astroak zeruko berezko gorputzak berezko gorputzak dira, hala nola dira, hala nola izarrak, planetak, izarrak, planetak, kometak, kometak, sateliteak, etab.sateliteak, etab.

Unibertsoko Unibertsoko materia guztia materia guztia gune bakar batean gune bakar batean bilduta zegoen, bilduta zegoen, eztanda egin zuen eztanda egin zuen eta unibertsoan eta unibertsoan zehar zabaldu eta zehar zabaldu eta sakabanatu zen sakabanatu zen materia.materia.

Galaxiak izar Galaxiak izar multzo erraldoiak multzo erraldoiak dira eta milioika dira eta milioika galaxia daude.galaxia daude.

Gure galaxiak Gure galaxiak Esne Bidea du Esne Bidea du izena.izena.

Argi-urteaArgi-urtea Argi-urtea argiak Argi-urtea argiak

espazioan espazioan urtebetean egiten urtebetean egiten duen distantzia da.duen distantzia da.

Izarrak berezko Izarrak berezko argia duten astroak argia duten astroak dira. Gas eta gai dira. Gas eta gai kosmikoz osatuta kosmikoz osatuta daude. Gasak daude. Gasak grabitatearen grabitatearen eraginez trinkotu eraginez trinkotu egiten dira beroa egiten dira beroa eta argia sortuz.eta argia sortuz.

KonstelazioakKonstelazioak Izarrekin osatutako Izarrekin osatutako

irudiei konstelazio irudiei konstelazio esaten zaie. 88 esaten zaie. 88 konstelazio konstelazio ezagutzen ditugu ezagutzen ditugu beren izenekin.beren izenekin.

Animali izena, Leo Animali izena, Leo (lehoia), pertsonai (lehoia), pertsonai mitologikoak, mitologikoak, Herkules, Orion, Herkules, Orion, Pertseo etab.Pertseo etab.

UNIBERTSOKO FENOMENO BITXIAKUNIBERTSOKO FENOMENO BITXIAKQuasarrak:Quasarrak: zulo beltz handiak zulo beltz handiak

dituzten galaxien erdiko guneak dituzten galaxien erdiko guneak dira.Pisu ikaragarria dute, oso dira.Pisu ikaragarria dute, oso argitsuak dira eta gure inguruko argitsuak dira eta gure inguruko galaxiak baino askoz ere urrutiago galaxiak baino askoz ere urrutiago daude. daude.

ZuloZulo beltzakbeltzak Zulo beltzak Zulo beltzak : Unibertsoan dauden : Unibertsoan dauden

objekturik bitxienak omen dira. Inork ez objekturik bitxienak omen dira. Inork ez ditu inoiz ikusi, baina, astronomoek ditu inoiz ikusi, baina, astronomoek diotenez, hor daude. Oso eremu txikiak diotenez, hor daude. Oso eremu txikiak dira, eta inguruan grabitate-indardira, eta inguruan grabitate-indar izugarria izugarria egiten dutenez, dena erakartzen dute, egiten dutenez, dena erakartzen dute, baita argia ere.baita argia ere.

EguzkiEguzki sistema sistemaLurra, gu bizi garen planeta, Eguzki-Lurra, gu bizi garen planeta, Eguzki-

Sistemaren osagaia da.Sistemaren osagaia da.Eguzkia gas bero-beroa duen bola Eguzkia gas bero-beroa duen bola

birakari bat da, ia osorik hidrogenoz birakari bat da, ia osorik hidrogenoz eta helioz osatuta. Argia eta beroa eta helioz osatuta. Argia eta beroa zabaltzen ditu.zabaltzen ditu.

Grabitate indarraGrabitate indarraEspazioko gorputz guztiek grabitate-Espazioko gorputz guztiek grabitate-

indarra egiten dute.indarra egiten dute.Adibidez, Lurrak gu erakartzen Adibidez, Lurrak gu erakartzen

gaitu.Horrela ez balitz, espazioan gaitu.Horrela ez balitz, espazioan noraezean ibiliko ginateke.noraezean ibiliko ginateke.

Eguzki-sisteman grabitazioa nagusia Eguzki-sisteman grabitazioa nagusia Eguzkiak sortzen du.Eguzkiak sortzen du.

Sateliteak edo ilargiaSateliteak edo ilargiaPlaneten inguruanPlaneten inguruan biraka dabiltzan biraka dabiltzan

astroak dira.Planetek bezala, horiek astroak dira.Planetek bezala, horiek ere ez dute berezko argirik.ere ez dute berezko argirik.

Lurrak satelite bakarra dauka, Ilargia. Lurrak satelite bakarra dauka, Ilargia. Beste planeta batzuek,bat bera ere ez Beste planeta batzuek,bat bera ere ez dute, eta beste batzuek asko dituzte; dute, eta beste batzuek asko dituzte; Saturnok, adibidez, 18ditu. Saturnok, adibidez, 18ditu.

Neurri eta forma askotako ilargiak Neurri eta forma askotako ilargiak daude.daude.

GORPUTZ TXIKIAKGORPUTZ TXIKIAK Asteroideak: Marten eta Jupiterren arteko asteroide-gerrikoa

osatzen dute. Forma irregularreko gorputz txiki harritsuak dira. -Meteoritoak : Meteoro edo izar iheskorrak ez dira benetako

izarrak, objektu askoz txikiagoak dira. Izugarrizko abiaduran sartzen dira atmosferan, eta asko berotzen dira.

-Kometak: zeruan noizean behin agertzen diren gorputz argidunak dira. Halley Kometa 76 urtetan behin hurbiltzen da eguzki aldera.

LURRA GURE ETXEALURRA GURE ETXEA-Lurra Eguzkitik hurbilen dagoen -Lurra Eguzkitik hurbilen dagoen

hirugarren planeta da.hirugarren planeta da.-Lurra planeta berezia da, bertan gu -Lurra planeta berezia da, bertan gu

bizi garelako.bizi garelako.Ura egoera likidoan egoteak eta Ura egoera likidoan egoteak eta

atmosferan oxigeno ugari egoteak atmosferan oxigeno ugari egoteak bizitza sortzen du.bizitza sortzen du.

LURRAREN MUGIMENDUAKLURRAREN MUGIMENDUAK- Errotazioa- Errotazioa : Lurra bere ardatzaren : Lurra bere ardatzaren

inguruan biraka dabil. Bira hori egiteko inguruan biraka dabil. Bira hori egiteko 24 ordu behar ditu eta horrela 24 ordu behar ditu eta horrela bereizten dira gaua eta eguna.bereizten dira gaua eta eguna.

- Translazioa- Translazioa : Lurra Eguzkiaren : Lurra Eguzkiaren inguruan biraka dabil. Eta bira hori inguruan biraka dabil. Eta bira hori egiteko 365 egun 6 ordu eta 9 minutu egiteko 365 egun 6 ordu eta 9 minutu behar ditu, hau da, urte bete. behar ditu, hau da, urte bete. Mugimendu horren ondorioz sortzen Mugimendu horren ondorioz sortzen dira urtaroak.dira urtaroak.

ILARGIAILARGIA Lurrak duen satelite bakarra da. Ilargian ez dago ez urik, ez Lurrak duen satelite bakarra da. Ilargian ez dago ez urik, ez

atmosferarik, beraz ezinezkoa da bertan bizitzarik egotea. atmosferarik, beraz ezinezkoa da bertan bizitzarik egotea. Ilargiak, lurrak bezala bi mugimendu ditu : Ilargiak, lurrak bezala bi mugimendu ditu : - errotazioa ( 28 egunetan ) - errotazioa ( 28 egunetan ) - translazioa ( 28 egunetan ).- translazioa ( 28 egunetan ). Horren ondorioz Ilargiak beti erakusten dio aurpegi berdina Horren ondorioz Ilargiak beti erakusten dio aurpegi berdina

Lurrari.Lurrari. Ilargiaren faseak : Ilargiaren faseak : - ilberria : ikusten ez denean - ilberria : ikusten ez denean - ilgora :handitzen ari denean - ilgora :handitzen ari denean - ilbetea : osoa ikusten denean - ilbetea : osoa ikusten denean – – ilbehera : gero eta txikiagoa ikustenilbehera : gero eta txikiagoa ikusten denean.denean.

EKLIPSEAKEKLIPSEAK Eklipseak Eguzkia, Lurra eta Ilargia Eklipseak Eguzkia, Lurra eta Ilargia

lerrokatzen direnean gertatzen dira.lerrokatzen direnean gertatzen dira. Eklipse mota:Eklipse mota: - Eguzki eklipse partziala : Ilargiak - Eguzki eklipse partziala : Ilargiak

Eguzkiaren zati bat ezkutatzen duenean da.Eguzkiaren zati bat ezkutatzen duenean da. - Eguzki eklipse osoa : Ilargiak Eguzki - Eguzki eklipse osoa : Ilargiak Eguzki

osoa ezkutatzen duenean. osoa ezkutatzen duenean. - Ilargi eklipsea : Lurraren itzalak Ilargia - Ilargi eklipsea : Lurraren itzalak Ilargia

ezkutatzen duenean da.ezkutatzen duenean da.