Protocolo Común para la Actuación Sanitaria ante la ...

Protocolo Común para la Actuación Sanitaria ante la Violencia de Género

Genero indarkeriaren aurrean izan beharreko Osasun-Jokabiderako Protokolo Komuna

Genero Indarkeriaren Aurkako Batzordea Osasun Sistema Nazionalaren Lurralde Arteko Batzordea

OSASUNA

OSASUN ETA KONTSUMO MINISTERIOA


Genero Indarkeriaren Aurkako Batzordea Osasun Sistema Nazionalaren Lurralde Arteko Batzordea

OSASUNA

OSASUN ETA KONTSUMO MINISTERIOA

GENERO INDARKERIAREN AURREAN IZAN BEHARREKO OSASUN-JOKABIDERAKO PROTOKOLO ETA GIDAK GARATZEKO LAN-TALDEA

Komunitate Autonomoetako ordezkariak: Elisa Vizuete Rebollo (Andaluzia) José González García (Balearrak) Rosa del Valle Álvarez (Kanariak) Aurora Rovira Fontanals (Katalunia) Ana Fullana Montoro (Valentziar Komunitatea) Jesús Miguel García Ortiz (Extremadura) Mar Martín García (Galizia) José Luis Sánchez Suárez (Madril) Marina Tourné García (Murtzia) Mª Jesús Ziarrusta Bilbao (Euskadi) Mª Antonia Aretio Romero (Errioxa) Beste Erakunde ofizialetako ordezkariak: Carmen Fernández Alonso (MFKEE) Begoña Merino Merino (Osasun Publikoko Zuzendaritza Orokorra. OKM) Begoña López-Dóriga Alonso (Emakumearen Institutua) Raquel Presa García-López (Emakumearen kontrako Indarkeriarako Gobernuaren ordezkaritza berezia) Emakumearen Osasunaren eta Osasun Sistema Nazionalaren Behatokia: Concepción Colomer Revuelta Isabel Espiga López Rosa Mª López Rodriguez Carmen Mosquera Tenreiro Isabel Soriano Villaroel

LAGUNTZA TEKONIKOA:

Juncal Plazaola Castaño (Osasun Publikoaren Eskola Andaluziarra) Isabel Ruiz Pérez (Osasun Publikoaren Eskola Andaluziarra)

ESKERRAK:

Genero indarkeriaren kontrako Batzordeko Alderdi Etiko eta Legalen Taldea: Jorge González Fernández (Errioxako Medikuntza Legaleko Institutuko Zuzendaria) Mª Luisa Lasheras Lozano (Madrileko Osasun Publikoko Goi-teknikaria)

Parte-hartze berezia, ekarpen teknikoak eta agiriari buruzko gogoetak eginez:

Raquel Castillejo Manzanares (Justizia Ministroaren aholkularia) Ana Koerting de Castro (Hiesaren Planeko Idazkaritza Nazionala) Miguel Lorente Acosta (Auzitegiko Medikua) Joaquín Martínez Manntauti (Bioetika eta Zuzenbideko Behatokia. Bartzelonako Unibertsitatea) Ana Isabel Vargas Gallego (Estatuko Fiskaltza Orokorra)

OSASUN-SISTEMA NAZIONALEKO (OSN) LURRALDE ARTEKO BATZORDEKO GENERO INDARKERIAREN KONTRAKO BATZORDEKO KIDEAK

José Martínez Olmos (Osasuneko Idazkari Orokorra. OKM) Alberto Infante Campos (OSNko Kalitate Agentziako Zuzendari Orokorra. OKM) Manuel Oñorbe de Torre (Osasun Publikoko Zuzendari Orokorra. OKM) Josefa Ruíz Fernández (Andaluzia) Manuel García Encabo (Aragoi) José Ramón Riera Velasco (Asturias) Franciasca González Porcel (Balearrak) Esther Mato Fondo (Balearrak) Hilda Sánchez Janariz (Kanariak) Santiago Rodríguez Gil (Kantabria) María Álvarez-Quiñones Sanz (Gaztela eta Leon) Dolors Costa Sampere (Katalunia) Manuel Escolano Puig (Valentziar Komunitatea) Pedro García Ramos (Extremadura) Mª Isabel Graña Garrido (Galizia) Mª Belén Prado Sanjurjo (Madril) José Manuel Allegue Gallego (Murtzia) Francisco Javier Sada Goñi (Nafarroa) Mª Luisa Arteagoitia González (Euskadi) Pilar Díez Ripollés (Errioxa) Vivian Berros Medina (Ceuta) Sara Cristina Pupato Ferrari (INGESA) Concepción Colomer Revuelta (Emakumearen Osasunaren Behatokia. OKM) Rosa Mª López Rodríguez (Emakumearen Osasunaren Behatokia. OKM) Begoña López-Dóriga Alonso (Emakumearen Institutua) Raquel Presa García-López (Emakumearen kontrako Indarkeriarako Gobernuaren ordezkaritza berezia)


AURKIBIDEA AURKIBIDEA………………………………………………………………………………… HELBURUAK ETA METODOLOGIA……………………………………………………... KONTZEPTU OROKORRAK……..………………………………………………………...

1. Definizioa………………..……………………………………………………………… 2. Kausak………………..……………….………………………………………………… 3. Indarkeriaren prozesua..…………………………………………………….………....... 4. Osasunean eragindako ondorioak…………………………………………………..….... 5. Osasun zerbitzuetako langileen garrantzia…………….………………………….......… 6. Genero indarkeria identifikatzeko zailtasunak……………..…………………....…..….. 7. Indarkeriaren prebentziorako gomendioak osasun sistemarako………..………..........…

ARRETA PRIMARIORAKO ETA ESPEZIALIZATURAKO JOKABIDEA……….........

1. Detektatzea eta balorazioa egitea. Jokabiderako algoritmoa……………….………........ 2. Susmorako adierazleak.………………………………………………………….…….... 3. Identifikazioa..…………………………………….……….……………….………....… 4. Balorazioak……………………….…………………………………….…………......… 5. Jokabidea…………………………………...……………………………………........…

Susmorako adierazleak ageri arren, tratu txarrak jasan dituenik onartzen ez duen emakumearentzako arreta plana……………...…….......... Tratu txarrak jasaten dituela onartu arren arrisku larrian ez dagoen emakumearentzako arreta plana…………………………………..……...…….......... Tratu txarrak jasaten dituela onartzen duen eta arrisku larrian dagoen emakumearentzako arreta plana…………………………………..……...……..........

LARRIALDIETARAKO JOKABIDEA……………………………………………….......… 1. Indarkeria detektatzeko jokabidea………………….……………………….......………. 2. Laguntza-jokabideak…….………………………………………………………............ 3. Segurtasunaren balorazioa..…………………………………….………………….......... 4. Informazioa eta bideratzea….…….……………………………………………….......... 5. Jokabide legala……….…………………………………………………………….........

ERASO SEXUALEN AURREAN IZAN BEHARREKO JOKABIDEA...……………...… BALIABIDEEN GIDA………………………………………………………………….......… ALDERDI ETIKO ETA LEGALAK….……………………………………………….......… TRATU TXARRAK EMATEN DITUENAREKIN IZAN BEHARREKO JOKABIDEA……………………………………………………….… LESIOEN PARTEA ETA TXOSTEN MEDIKUA…………………………………......…… GLOSARIOA………..……………..……………………………………………………......… BIBLIOGRAFIA……………………………………………………………………………… ERANSKINA: GENERO INDARKERIAREN AURREAN IZAN BEHARREKO OSASUN-JOKABIDERAKO KOMUNITATE AUTONOMOEN PROTOKOLO ETA GIDAK……..................................

6

8

10 10 12 13 15 16 18 19

20 21 22 25 28 29

30

31

32

33 33 33 34 34 34

35 41 43

44 45 51 53

57


6

AURKEZPENA

2004ko irailean Osasun Sistema Nazionaleko (OSN) Lurralde Arteko Kontseiluak eginiko osoko bilkuran, genero indarkeriaren kontrako Batzordea sortzea erabaki zen. Osasuneko Idazkari Orokorra da beronen burua, eta bertoko kide dira OSNko Kalitate Agentziako Zuzendaritza Orokorra, Komunitate Autonomo bakoitzeko ordezkariak, Berdintasun-Politiketarako Idazkaritza Orokorreko ordezkariak eta Emakumearen Institutukoak. Idazkaritza lanak Emakumearen Osasunaren Behatokiak beteko ditu. Batzorde hau 2004ko azaroan batu zen lehenengo aldiz. Genero Indarkeriaren kontrako Babes-Neurri Integralaren 1/2004 Lege Organikoak, bere III. Kapituluan, ezartzen du Batzorde honek laguntza teknikoa eman eta osasun-neurrien plangintza bideratuko duela. Gainera, osasun protokoloaren ezarpenerako beharrezkoak diren jokabideak ebaluatu eta proposatuko ditu, eta baita era honetako indarkeria erauzteko lagungarri dela uste den beste edozein neurri ere. Ondokoa ere nabarmentzen du: «Batzordeak txosten bat igorriko die urtero Emakumearen kontrako Indarkeriaren Behatoki Estatalari eta Lurralde Arteko Kontseiluko Bilkurari» (16. art.) Halaber, Legeak ondokoa ezartzen du bere 15. artikuluan: Osasun Administrazioek, OSNren Lurralde Arteko Kontseiluaren barruan, genero indarkeriaren detekzio goiztiarra ahalbidetzen duten osasuneko profesionalen jokabideak bultzatuko dituzte. Eta era honetako indarkeriaren kontrako eraginkortasuna hobetzeko beharrezkoak diren neurriak proposatuko dituzte osasuneko langileentzako sentsibilizazio eta formazio jarraiturako programak garatuz, tratu txarrak jasotzen dituen emakumearentzat aurretiazko diagnostikoa, laguntza eta errehabilitazioa bultzatzera bideraturiko programak, hain zuzen. Gainera, 32.3 artikuluak, arazo honen aurrean jarraibide homogeneoak dituzten protokoloen ezarpena, eguneratzea eta hedapena bultzatzen ditu.

7


Azkenik, irailaren 15eko 1030/2006 Dekretu Errealaren baitan daude diagnostikoa eta genero indarkeriarenganako arreta, bai laguntza primarioaren alorrean eta bai laguntza espezializatuaren alorrean ere. Aipaturiko Dekretu Errealaren bidez, OSNren zerbitzu komunen saila ezartzen da, bere gaurkotzerako prozedurarekin batera. Orain aurkezten dugun Protokoloa gai honen inguruan OSN osoan ezartzeko proposatzen den lehenengo protokoloa da. Bere helburua, osasuneko profesionalei jarraibide homogeneoak ematea da, bereziki emakumeei zuzendutako indarkeria kasuen aurrean izan beharreko jokabiderako, bai arreta zein segimendua egiterakoan eta bai prebentzioan zein aurretiazko diagnostikoan ere. Laguntza Primarioko profesionalentzako bereziki erabilgarria izan dadila espero dugu, maila horretantxe izaten baita genero indarkeriaren biktimekin harreman berehalakoena eta zuzenena. Ekimen honen bidez arazo honi aurre egiteko OSNren ahalegina bultzatu nahi da eta, era berean, agindu legala betetzen da. 2006ko abenduko batzarrean Lurralde Arteko Kontseilu osoak onartutako Protokoloa Kontseiluko Genero Indarkeriaren Batzordeak landu du. Berau prestatzeko, hainbat eta hainbat adituren jarraibideak eta Komunitate Autonomo batzuetan jada garatu den lana hartu dira kontuan. Lan zorrotza eta oso partaidetza handikoa izan da, horregatik, bertan parte hartu duten guztien ahalegina eskertu nahi nuke.

Elena Salgado

Osasun eta Kontsumo Ministra

8

HELBURUAK ETA METODOLOGIA

Protokolo honen helburu nagusia Osasun Sistema Nazionalarentzat jokabide normalizatu eta homogeneorako jarraibide bat ezartzea da, bai aurretiazko detekziorako zein ebaluaziorako eta bai detektatutako kasuen aurrean izan beharreko jokabiderako zein euron segimendurako. Bere azken xedea OSNeko osasuneko langileei jarraibideak eskaintzea da, genero indarkeria jasaten duten eta osasun zentroren batera joaten diren emakumeei arreta osoa –fisikoa, psikologikoa, emozionala eta soziala– eskain diezaieten. Protokolo honek 14 urtetik gorako emakumeen kontra ematen diren edozein eratako tratu txar edo indarkeria mota hartzen ditu kontuan, edozein dela ere erasotzailea, nahiz eta jorratzen dituen jokabide gehienak bikotekideak edo bikotekide ohiak eragindako indarkeriari buruzkoak diren, horiexek direlako gure herrialdean indarkeria motarik ohikoenak. Eraso sexualen kasuan, osasun arreta eta jokabidea berariazkoak dira indarkeria mota honek dakartzan neurri, lege eta mediku zein auzitegi-medikuen parte-hartzeagatik; horregatik, eraso sexualei buruzko atalburu bat gehitu da. Protokolo honek gainera, ondoko bigarren mailako helburuak ditu:

(1) OSNeko osasuneko langileak sentsibilizatzea emakumeen kontrako indarkeriaren larritasunaz jabetu daitezen eta osasuneko arazo bezala uler dezaten;

(2) Tratu txarrak jasaten dituzten emakumeak gaitzea euren egoera onartzeko eta konponbideak aurkitzeko;

(3) Osasun Sistema Nazionalak (OSN) gizartea, oro har, gai honen inguruan sentsibilizatzen laguntzea.

9


Protokolo hau garatzeko Komunitate Autonomoetan dauden osasun-jokabiderako protokoloak berraztertu dira. Aurkezten den agiri hau Osasun Sistema Nazionaleko Lurralde Arteko Kontseiluaren (OSNLAK) baitako batzordean sortutako Genero indarkeriaren aurrean izan beharreko osasun-jokabiderako protokolo eta gidak garatzeko lan-taldearen eztabaidaren eta adostasunaren emaitza da. Lan-talde hau Komunitate Autonomoetako ordezkariek eta erakunde ofizialek osatzen dute, hala nola, Emakumearen kontrako Indarkeriarako Gobernuaren ordezkaritza bereziak, Emakumearen Institutukoak eta Osasun eta Kontsumo Ministerioko Osasun Publikoko Zuzendaritza Orokorrak. Laguntza tekniko gisa parte hartu dute Osasun Publikoaren Eskola Andaluziarrak eta Medikuntza Familiar eta Komunitarioko Espainiako Elkarteak (MFKEE). Lan-taldearen koordinazio lana OKMko Kalitate Agentziako Zuzendaritza Orokorreko Emakumearen Osasunaren Behatokiak burutu du. Lan-taldeak protokoloaren inplementazio eta ebaluazioarekin zerikusia duten alderdiak garatzen jarraituko du etorkizun hurbilean.


10

KONTZEPTU OROKORRAK

1. Definizioa «Emakumea izatean oinarritzen den indarkeriazko ekintza oro, emakumearentzat min edo sufrimendu fisiko, sexual zein psikologikoa ekartzen duena edo ekar dezakeena; hala nola, ekintzok egiteko mehatxuak, bortxa edo askatasunaren ukatze arbitrarioak, bai bizitza publikoan egiten badira eta bai bizitza pribatuan egiten badira».

(1993ko Nazio Batuen Batzar Orokorraren Ebazpena) Gaur egun, emakumearen kontrako indarkeria mota ezberdinak definitzen dira:

Indarkeria fisikoa Nahitako indarkeriaren erabilera suposatzen duen eta istripuzkoa ez den edozein ekintza: hala nola, emakumearen gorputzean lesio, oinaze edo minak sortzen dituzten edo sor ditzaketen zaplaztekoak, golpeak, jipoiak, bultzakadak, zauriak, hezur hausteak edo erredurak. Indarkeria sexuala Bere borondatearen kontra emakumeari sexu-portaera jakin bat izatea ezartzen zaionean gertatzen da, bai bere bikotekideak ezartzen dionean eta bai beste edozein pertsonak ezartzen dionean. Eraso sexualtzat hartzen da beste pertsona baten askatasun sexualaren kontra indarrez eta bortxaz egiten den edozein eraso. Hauen baitan kokatzen da bortxaketa: eraso sexualean organo sexualaren sartzea (koitoa) egon denean bai bagina bidez, uzki bidez zein aho bidez, edota edozelako objektu edo gorputz-adar (adibidez, atzamarrak) sartzea egon denean bagina edo uzki bidez. Baina eraso sexuala izaten da emakumearen askatasun sexualaren kontra jokatzen denean ere, nahiz eta harreman fisikorik ez izan biktimaren eta erasotzailearen artean (masturbatzera derrigortuz edota beste norbaitekin sexu-harremanak izatera behartuz). Abusu sexualtzat jotzen da baita ere beste pertsonaren askatasun sexualaren kontra jokatzen denean bere onarpenik gabe, nahiz eta indarkeria eta bortxaz ez jokatu. Onarpenik gabeko abusu sexualtzat hartzen dira (13 urtetik beherakoei egiten zaienez gain) euron onarpenerako erasotzailea biktimaren askatasuna murrizten duen agiriko gailentasun egoeraz baliatzen denean).

11


Lan esparruan, sexu-jazarpena ere emakumearen kontrako indarkeria mota bat da. Emakumeari sexuarekin zerikusia duten mesedeak (bai beretzat, edo beste pertsona batentzat) eskatzen zaizkionean gertatzen dira, modu honetan biktima egoera objektiboki beldurgarri, liskartsu eta guztiz iraingarrian sartzen du. Askatasun eta osotasun sexualaren kontrako delituak Kode Penalaren II. Liburuko VIII. Tituluan tipifikatuta ageri dira. Gainera, gure herrialdean badira gutxiago aztertu diren baina alde batera utzi ezin diren indarkeria sexualerako bestelako mota batzuk, adibidez, ebaketa sexualak, neskatilen eta emakumeen trafikoa edota turismo sexuala, besteak beste. Indarkeria mota hauek ere genero indarkeria dira.

Indarkeria psikologikoa

Denboran zehar irauten duen eta nahitakoa den portaera, emakumearen osotasun psikiko eta emozionala erasotzen duena eta pertsona bezala duen duintasunaren kontra egiten duena, eta bere helburutzat gizonak bere bikotekidearentzat egoki deritzan portaera ereduak ezartzea duena. Indarkeria psikologikoaren agerraldiak ondokoak dira: mehatxuak, isekak, irainak edo gutxiespenak, mendekotasunera derrigortzea, gizartetik baztertzea, errudun sentiaraztea, askatasuna kentzea, kontrol ekonomikoa, xantaia emozionala, erdeinua edo abandonua. Indarkeria modu hau ez da fisikoa edo sexuala bezain begi bistakoa, zailagoa da frogatzeko, eta kasu askotan biktimak berak ere ez du eraso bezala sentitzen, erasotzailearen izaeraren parte bezala baizik. Gainera, emakumearen kontra bikotekideak edo bikotekide ohiak erabiltzen duen indarkeriaren kasuan ondoko bi faktoreok kontuan hartu behar dira: indarkeriazko ekintzen errepikatzea ∗∗∗∗ eta biktima menperatzeko eta kontrolatzeko indarkeria erabiltzen duen erasotzailearen nagusitasun egoera. Azkenik, ez dugu ahaztu behar, euren ezaugarri pertsonal edo egoera sozial zein legala dela eta, arreta berezia behar duten emakume taldeak daudela; arreta berezi horrek euren segimendu egokia bermatzeko beharrizan zehatzei erantzun behar die. Ondokoak lirateke, adibidez, egoera horretan dauden emakumeen kasuak: minusbalio fisikoak, psikikoak edo sentsorialak dituzten emakumeak, etorkinak, landa munduan bizi direnak edo gizarte-bazterketa egoeran dauden emakumeak (esate baterako, prostituzioan diharduten emakumeak edota drogamenpekotasuna dutenak). Talde hauek bizi duten ahultasuna dela eta, tratu txarrei dagokionean, osasuneko langileak behartuta daude arreta berezia prestatzera.

∗ Egungo genero indarkeriaren arautze penalean ez da beharrezkoa indarkeriazko ekintzen

errepikatzea egotea izaera honetako delitua egin dela ulertzeko, kontuan hartu gabe

errepikatze hori egoteak izan dezakeen garrantzia penala erantzukizun penalari larritasuna

gehitzerako orduan.

12


2. Kausak Genero indarkeriaren faktore erabakigarrienak emakume eta gizonen arteko erlazio ezberdina eta arazoak konpontzerako bitarteko bezala «indarkeriaren kultura» izatea dira. Emakumeen kontrako indarkeria egiturazkoa da. Indarkeria ez ditu pertsona jakin batzuen ezaugarri berezi eta patologikoen emaitza, identitateak eta gizonen eta emakumeen arteko harremanak definitzeko kultura eredu baten egitura ezaugarriak ditu. Emakumeen kontrako indarkeria gertatzen den gizartean gizonak emakumearen aurrean duen nagusitasuna betikotzen duen sistema mantentzen da, eta ezaugarri, rol eta gune ezberdinak egokitzen ditu sexuaren arabera. Duela ez hainbeste urte, bilakaera pertsonalean eta sozialean emakumeek zituzten murrizketak, familiara esklusiboki dedikatu beharra edota gizonaren aginpidea obeditu beharra, normaltzat eta naturaltzat jotzen ziren eta gainera ohiturek eta legeek balioztatzen zituzten. Testuinguru horretan, gizarteak onargarritzat zuen gizonak indarkeria erabiltzea bere aginpidea bermatzeko. Gaur egun, gizarteak onarpen txikiagoa du indarkeriarekiko. Hala eta guzti ere, oraindik emakume gehiegik jasaten dute maila larriko indarkeria, bai euren bikote harremanen barruan eta bai harreman horietatik kanpo. Eta hau gizarte-klase, erlijio eta hezkuntza maila guztietan gertatzen da. Azken finean, emakumearen kontrako indarkeria jasateko arriskua, hain zuzen ere, emakumea bera izatea da. Emakumeen kontrako indarkeria, gainera, instrumentala da. Patriarkatuaren ezaugarri den gizonezkoen botereak eta emakumeen menpekotasunak nolabaiteko menperatze-mekanismoa eskatzen du. Zentzu horretan, emakumeen kontrako indarkeria nagusitasuna finkatzeko modu bat da. Genero indarkeria helburua baino gehiago, nagusitasunerako eta gizarte-kontrolerako tresna bat da. Eta kasu honetan, gizonezkoen boterea mantentzeko eta emakumeen menpekotasun sentimendua areagotzeko mekanismo gisa erabiltzen da. Tratu txarrak ematen dituzten gizonezkoek sozializazio prozesuaren bidez (eta sozializazio prozesu hau ezberdina da gizonentzat eta emakumeentzat) ikasi dute indarkeria dela kontrola lortzeko eta emakumea menderatzeko modurik onena. Indarkeriazko portaera izatearen zioak alkoholaren eta bestelako drogen kontsumoa izan direla arrazoitu da. Eta alkoholaren eta bestelako sustantzien kontsumoa maiz indarkeria egoerekin lotzen bada ere, badira alkohola gehiegi edaten duten gizonezkoak eta indarkeriazko portaerarik izaten ez dutenak. Gainera, emakumeen kontrako eraso asko eta asko alkoholaren eraginpean egon barik burutzen dira.

13


Genero indarkeria jasaten duten emakumeen ezaugarri pertsonal zehatz batzuk ere tratu txarrak jasotzearen arrazoi izan daitezkeela ere esan izan da. Esate baterako, korronte batzuek, masokismoaren ezaugarriak, histeri bezalako gaixotasunak edota nortasunaren trastorno menpekotasunezkoa seinalatu izan dituzte emakume batzuk tratu txarrak jasaten dituzten harremanean jarraitzeko edota harreman horretara bueltatzeko duten joera azaltzeko. Gaur egun, ondokoa baieztatzeko adina dokumentatutako ezagutza dago: tratu txarrak jasotzen ez dituzten emakumeen eta jasotzen dituzten emakumeen artean ez dago ezaugarri psikiko ezberdinik tratu txarrak jasotzen hasi aurretik; tratu txarrak jasaten dituzten emakumeen gaitz eta arazo psikologikoak tratu txarren ondorio dira, eta ez kausa.

3. Indarkeriaren prozesua

Indarkeria bikotekidearen eskutik datorren kasuetan, ohikoena harremanaren hasieran abusu psikologikozko portaerekin hastea izaten da. Eta portaera horien arrazoia gizonaren jeloskortasunari edo emakumea babesteko duen grinari egozten zaie. Portaera murriztaileak eta kontrolatzaileak izaten dira normalean, emakumearen erabakitzeko ahalmena eta autonomia gutxitzen duten portaerak: menpekotasuna, bazterketa eta beldurra sorrarazten dute, esate baterako, arropa, lagunak edo jarduerak aukeratzeko orduan.

Indarkeria handituz eta handituz joan daiteke denbora-tarte luze batean zehar, eta beraz, zaila izaten da biktimarentzat murgilduta dagoen prozesuaren jabe egitea. Leonor Walkerrek mahai gainean jartzen duen Indarkeriaren Zikloaren Teoria k azaltzen duenez, fenomeno honek hiru fase ditu:

Tentsio pilaketa: Tentsioa pixkanaka gehituz joaten da, eta emakumeak ulertu ez arren, gizonaren etsaitasuna handituz joaten da, ustez, ageriko arrazoirik gabe. Ahozko indarkeria areagotu egiten da eta indarkeria fisikoaren lehen zantzuak ager daitezke. Gertakari isolatu bezala agertzen dira, eta emakumeak uste izaten du egoera kontrolatzeko gai dela eta indarkeriazko ekintzok desagertu egingo direla. Tentsioa areagotu eta pilatu egiten da.

Leherketa eta erasoa: Indarkeriak eztanda egiten du eta eraso fisikoak, psikologikoak eta sexualak gertatzen dira. Normalean, emakumeak fase honetantxe jartzen du salaketa edo eskatzen du laguntza.

14


Lasaitasuna edo adiskidetzea edo eztei-bidaia: Fase honetan erasotzaileak damua agertzen du eta barkamena eskatzen dio emakumeari. Manipulazio afektibozko estrategiak erabiltzen ditu (opariak, laztanak, barkamenak, promesak) harremanaren haustura saihesteko. Sarritan, emakumeak guztia aldatuko dela uste izaten du. Indarkeriazko portaerak finkatuz eta aurrera egiten doazen heinean, adiskidetze fasea desagertzen hasten da eta indarkeriazko gertakariak hasten dira luze gabe.

Hala ere, tratu txarrak ematen diren bikoteetan indarkeriaren zikloa ohikoa izaten bada ere, ez da kasu guztietan ematen. Oraintsu, frustrazio eta mehatxu egoera iraunkorra bizi arren eraso fisikoa soilik noizbehinka ageri den indarkeriazko harreman modu berri bat deskribatu da. «Neurrizko indarkeria modu» deritzon hau detektatzea beste abusatzeko modu gogorragoak detektatzea baino zailagoa da.

INDARKERIAREN PROZEDURAN ZEHAR: Emakumeak pixkanaka-pixkanaka bere autestimua galtz en du eta egoera aldatzeko itxaropena ere galduz joaten da, e rasotzailearekiko duen menpekotasuna eta beldurra areagotuz. Tratu txarrak ematen dituen gizonarentzat bere estr ategiak ondo funtzionatzen duenaren seinale izango da. Guzti hon ek zaildu egiten du emakumeak harremana apurtzea. Horregatik, emakume batek laguntza eskatzen duenean momentu oro jaso behar ditu laguntza zehatzak bere egoera a ldatu ahal izateko, bere erabakiak errespetatuz eta eurongatik errurik bota barik. Duen arriskuaren jabe izan dadin, garrantzit sua da emakumeak jakitea indarkeriak jarraitu egingo duela eta areag otuz joango dela, eta ezingo duela bere erasotzailearen portaera alda tu.

15


4. Osasunean eragindako ondorioak

ONDORIO HILGARRIAK Heriotza (erailketa, suizidioa, eta abar) ONDORIOAK OSASUN FISIKOAN Hainbat lesio: kontusioak, lesio traumatikoak, zauriak, erredurak eta abar. Lesio hauek minusbaliotasuna eragin dezakete Hondatze funtzionala Sintoma fisiko zehaztugabeak (esate baterako, burko minak) Osasun txarragoa ONDORIOAK OSASUNEKO BALDINTZA KRONIKOETAN Min kronikoak Heste narritakorraren sindromea Bestelako urdail-hesteetako arazoak Kexu somatikoak ONDORIOAK OSASUN SEXUAL ETA UGALKORREAN Behartutako sexu-harremanen eraginez: sexurako desioa galtzea, hilekoarekin arazoak, transmisio sexualeko gaixotasunak GIB/HIESA barne, odol galera eta baginako fibrosia, dispareunia, pelbiseko min kronikoa, gernu-infekzioa, nahigabeko haurdunaldia... Haurdunaldian zehar jasandako tratu txarren eraginez: baginako odoljarioa, abortu mehatxua, fetuaren heriotza, aurretiazko erditzea, jaioberriak pisu gutxiegi izatea... ONDORIOAK OSASUN PSIKIKOAN Depresioa Antsietatea Lotarako arazoak Trauma osteko trastornoa Elikadura jokabidearen trastornoak Suizidio saiakerak Alkoholaz, drogez eta psikofarmakoez abusatzea ONDORIOAK GIZARTE OSASUNEAN Gizarte-bazterketa Lanpostua galtzea Lanera ez agertzea Bizitza osasungarridun egunen kopurua gutxitzea ONDORIOAK SEME-ALABEN OSASUNEAN Euren bilakaera osoa aztoratzeko arriskua Mehatxu sentimenduak Ikasketarako eta gizarteratzeko arazoak Euren lagunekin menpekotasun edota indarkeriazko jarrera hartzea Gaixotasun psikosomatikoak izateko aukera handiagoa Sarritan, aitaren tratu txarren biktima izaten dira Belaunalditik belaunaldira pasatzen den indarkeria, indarkeriazko egoerak jasateko gaitasun handiarekin Indarkeriak emakumearen menpeko den edo berarekin bizi den beste edozein pertsonari eragin diezaioke

16


5. Osasun zerbitzuetako langileen garrantzia Osasun zerbitzuek lan erabakigarria egin dezakete indarkeria jasaten duten emakumeei laguntza emateko, euron bizitzako momenturen batean emakumeok zerbitzu horiekin harremanetan egoten baitira (haurdunaldian zehar, erditzerakoan, seme-alabak medikura eramaterakoan, adindun pertsonak zaintzerakoan, eta abar). Gainera, tratu txarrek emakumeen osasunean eragiten dute eta, hortaz, sarriago joaten dira osasun zerbitzuetara, batez ere Arreta Primariora, Larrialdietara, Obstetrizia eta Ginekologiara eta Osasun Mentaleko zerbitzuetara. Indarkeria modu honen ezaugarriek osasun zerbitzuetako langile guztien parte-hartze aktiboa eskatzen du. Langileok kontuan izan behar dute indarkeriaren ondorioei aurre egin eta eurok konpontzeko arazoaren detekzioarekin hasi behar direla, baina biktimek normalean ez dutela gaiaren inguruan bere-berez hitz egin edo adierazpenik egiten. Sarri beldurra izaten dute, lotsa, egoeraren larritasuna eta arriskua gutxitzen dute, ez dute egoera onartzen eta, inoiz, errua euren buruari ere botatzen diote. Kasu askotan jakintza-alor ezberdinetako profesionalen esku hartzea beharrezkoa izaten da nahiz eta profesionalok arreta primarioko zentro bakoitzean egon ere ez diren egiten batzuetan. Horregatik, beharrekoa izaten da gai honetan esku hartzea duten erakunde guztien arteko koordinazio izatea era honetako egoeretan erantzun oso eta integratu bat eskaintzeko. Zaila izaten da tratu txar egoerak detektatzea lesio fisikorik ez dagoenean. Osasun zerbitzuetako langileria gai bada biktimaren bizitzeko modua eta estiloarekin, arazoekin eta familiaren egoerarekin zerikusia duten elementu psikosozial eta generozkoen erlazio terapeutikoan sakontzeko, diagnostiko zehatzago bat lortzeko aukera egongo litzateke. Osasuneko langileriak indarkeria egoera detektatzerakoan aurreikusi behar du isiltasuna apurtu beharra dagoela, arazoa ulertzeko eta bistaratzeko lehen pausoa baita isiltasuna apurtzea. Osasun arazoa baten eragile bezala tratu txarren egoera ez onartzeak, bereziki «autoritatea» duen osasuneko langilearen figuraren aldetik, emakumearentzako biktimizazio berri bat sorraraz lezake, tratu txarren kronikotasuna bultzatuz eta arazoa medikalizatuz. Osasunerako Munduko Erakundeak (OME) bere Emakumeen kontrako indarkeria txostenean azpimarratzen duen bezala. Lehentasunezko osasun gaia, osasuneko langileriari zuzenduz: «Ez izan galdetzeko beldurrik. Sinesmen herrikoiak dioenaren kontra, emakume gehienak tratu txarrak aitortzeko prest daude modu zuzenean eta baloraziorik egin gabe galdetzen zaienean. Izatez, asko eta asko zain daude, isilik, norbaitek galdera hori noiz egingo». OMEk gai honen inguruan osasun sistemak garatu behar dituen gutxiengo eginkizunak ondokoak direla:

17


Emakume guztiei erregulartasunez galdetzea, posibletzat jotzen denean, etxeko indarkeria jasaten ote duen ala ez, ohiko zeregin bezala prebentzioko jardueren barruan.

Erne egon tratu txarren seinale edo sintoma izan daitezkeenen aurren, eta egonez gero, seinale eta sintomon segimendua egin.

Osasun arreta eskaini eta historia klinikoan edota osasun-historian erregistratu.

Bere egonezina eta osasuneko arazoak indarkeriaren eta beldurraren ondorio direla ulertarazten lagundu.

Komunitateko baliabideen berri eman biktimari eta eskura dituen baliabide horietara igorri.

Jasotako informazioaren pribatutasuna eta konfidentzialtasuna gorde.

Emakumeari adorea eta babesa eman prozesu osoan zehar, bere bilakaera propioa errespetatuz.

Errua egozten duten jarrerak eta solidarioak ez diren portaerak alde batera laga, portaerok bazterketa bultzatu, euren buruarengan duten konfiantza deuseztatu eta laguntza eskatzeko duten aukera uxatu baitezakete.

Beste profesional eta erakundeekin koordinazioa ezartzea.

Kasuak erregistratuz, arazoari neurriak ezartzen eta azterketak egiten lagundu

«Ez egitea» indarkeriari aurrera jarraitzen uztea e ta emakumeen osasuna txartzen uztea da. Indarkeriaren aurrean es ku hartzeak ostera, kasua konpontzeko aukera zabaltzeaz gain, genero in darkeriaren lagun diren mitoak eta sinesmenak desagerrarazten ditu. S arritan zer egin ez jakitearen beldur izateagatik, min gehiago egiteko beldur izateagatik… ez da esku hartzen, baina garrantzitsua da azpimarr atzea errespetuz entzute hutsa ekintza terapeutikoa dela. Maiz medik uaren kontsulta da emakumeak gertatzen denari buruz hitz egiteko duen leku bakarra. Emakumearekin hitz egin ahala aurkitzen da zertan e ta zein modutan lagundu ahal zaion

18


6. Genero indarkeria identifikatzeko zailtasunak

EMAKUMEAREN ALDETIK

Beldurra (bere bikotekidearen erantzunari, ulertua ez izateari eta erruduna izateari, konfidentzialtasuna ez errespetatzeari, bizitza berri bat hasteko gai ez izateari, zailtasun ekonomiko, judizial edota sozialei, bere seme-alabei gerta lekiekeenari...) Autoestimu baxua, erruduntasuna Edozein eratako minusbalioren bat izatea, etorkina izatea, landa munduan bizitzea edo gizarte-bazterketa egoeran bizitzea Menpekotasun ekonomikoa. Lan merkatutik kanpo egotea. Lotsa eta iraina Bikotekidea babesteko nahia Gertatzen ari dena onartzeko arazoak izatea Osasun sistemarekiko konfiantza falta izatea Gertatzen ari denari garrantzia gutxitzea (batzuetan ez dira jasaten ari diren egoeraren jabe eta kosta egiten zaie arriskuaz eta euren hondatzeaz jabetzea) Bazterketa eta babes falta bai familiaren aldetik eta bai gizartearen aldetik Baloreak eta sinesmen kulturalak (gizarteak indarkeria onartzen badu, eurek ere bai) Ezkutuan gordetzear ohituta daude Trauma fisiko eta psikologikoak geldiarazi, nahasi eta alienatu egiten ditu

OSASUNKO LANGILERIAREN ALDETIK Gizarte guztia dagoen bezala, osasuneko langileria ere sozializazio prozesu berean murgilduta dago Indarkeria osasuneko arazotzat ez hartzea Indarkeriarekin zerikusia duten bizipen pertsonalak izatea Indarkeria ez dela hain ohikoa sinestea Erasotzailearen jokabidea arrazionalizatzen saiatzea Emakumearen biktimizazio bikoitza (bere tratu txar egoeragatik erruduntzat jotzen den emakumea) Emakumea iraintzeko, bere egoera txartzeko, bere segurtasuna txartzeko edota bere osotasuna arriskuan jartzeko beldurra Egoera hauek maneiatzeko estrategiak ez ezagutzea Funtsean prestakuntza biologizista izatea (arazo psikosozialei heldu barik) Jarrera paternalistarekin jokatzeko ohiko joera

MEDIKUAREN KONTSULTAREN TESTUINGURUAN

Pribatutasun eta intimitate gabezia Komunikaziorako arazoak izatea (esate baterako, hizkuntza arazoak emakume etorkinen kasuan…) Emakumea bere bikotekidearekin batera etortzen denean kontsultara Kontsultan gaixo gehiegiri arreta eman beharra Elkarrizketa klinikoan izan beharreko komunikaziorako trebakuntza urria izatea

OSASUNEKO TESTUINGURUAN

Dauden baliabideen ezagutza falta eta euron arteko koordinazio gabezia Lan-taldean lan egiteko ohitura falta Indarkeriaren inguruko heziketa murritza

19


7. Indarkeriaren prebentziorako gomendioak osasun sistemarako

Indarkeriaren prebentziorako jarduerak hiru arlotan bildu daitezke:

ARLO PROFESIONALEAN :

Osasuneko langileriak trebakuntza jarraitua izatea: prebentzioaren inguruko, aurretiazko detekzioaren inguruko eta arreta osoaren inguruko alderdietan sakonduz.

Zentroan edo zerbitzuan bertan aurrera eraman diren kasu errealen inguruko jakintza-alor ezberdinen arteko saio klinikoak egitea.

Beste profesional eta erakundeekin ere saioak egitea

EMAKUMEEN OSASUN OSORAKO ARRETA ARLOAN :

Kartelak eta liburuxkak ikusteko moduko lekuetan jarriz informazioa eskaini, emakumeei adieraziz indarkeria osasun arretari dagokion gaia dela eta bertan horretarako laguntza eskaintzen dela.

Osasuneko langilearen eta pazientearen arteko harremanaren bidez, emakumearen autonomia pertsonala indartzearekin batera bere eskubide pertsonal, sexual eta gizarte-harremanetarako eskubidearen aldekoak diren jokabide, balore eta jarduerak bultzatzea

Osasunerako Hezkuntzako jardueretan eta Amatasunerako Hezkuntzako taldeetan emakumeen kontrako indarkeriarekiko sentsibilizazio eta prebentzio edukiak sartzea.

KOMUNITATE-ARLOAN :

Komunitate-elkarteekin parte hartzea aipaturiko indarkeriari buruzko tailer, jardunaldi edota hitzaldi bidez osasuneko langileriaren eginkizuna zein den azalduz

Erakundeek edo gizarte-elkarteek gai honi buruz egiten dituzten ekintza, kanpaina eta jardunaldietan parte hartu eta proposamenak egitea.


20

1. DETEKTATZEA ETA BALORAZIOA EGITEA

Susmorako adierazleak Identifikazioa Balorazioa:

Biopsikosoziala Indarkeria egoerarena Arriskuarena

2. ESKU HARTZEA

Arazoari buruzko informazioa Kontsultako lana – segimendua Bideratzea Historia klinikoan jasotzea Seme-alabekiko jokabidea zehaztea (seme-alabak baldin badaude) eta bere ardurapean dituen beste menpekotasunezko pertsonekiko jokabidea zehaztea (menpekotasunezko pertsonarik baldin badu bere ardurapean) Dagokionean, lesioen partea eta txosten medikoa igortzea

ARRETA PRIMARIORAKO ETA ESPEZIALIZATURAKO JOKABIDEA

Arreta primarioko taldeek aurretiazko detekzioan eta emakumeenganako arreta osoan esku hartu dezakete genero indarkeriazko kasuetan. Dituzten hurbiltasunerako ezaugarriek, pazienteekin duten harreman zuzen eta iraunkorrak eta jakintza-arlo ezberdinetako taldeak eskura izateak erraztu egin dezakete aipatutako esku hartze hori. Aurretiazko detekzioari dagokionean, protokolo honek ondokoa proposatzen du: osasuneko langileriak erne egon behar duela beti susmorako adierazle izan daitezkeen jokabide, sintoma edota seinaleen aurrean. Gainera, emakume bakoitzaren lehenengo bisitan, historia klinikoa hasterakoan, alor psikosoziala aztertzera bideratutako galderak egitea gomendatzen da. Tratu txarrak jasaten dituzten emakumeei ematen zaien arretan, pazientearen arreta eta segimendua gauzatzeaz gain, beharrezkoa da pediatriarekin edo dagozkien zerbitzuekin koordinazioan lana egitea, baldin eta seme-alabak edota bere ardurapean dituen menpekotasunezko pertsonak baditu emakumeak. Beharrekoa da gogoratzea ondoko emakume-taldeek ahultasun handiagoa izaten dutela tratu txarren aurrean: haurdun dauden emakumeak, minusbalio fisikoak, psikikoak edo sentsorialak dituzten emakumeak, etorkinak, landa munduan bizi direnak edo gizarte-bazterketa egoeran dauden emakumeak. Eta hortaz, beharrezkoa da emakume hauei arreta berezia eskaintzea. Jokabiderako protokoloa ondoko faseetan egituratzen da:

21


1. Detektatzea eta balorazioa egitea

Jokabiderako algoritmoa

LEHENENGO BISITA Historia klinikoa

zabaltzea.

Arazo psikosozialei heltzeko galderak: Zelan doaz gauzak etxean? Zure

bikotekidearekin eta familiakoekin duzun harremanarekin pozik al zaude?

Kontsultan egin beharreko

BILAKETA AKTIBOA, susmorako adierazleak detektatzeko erne egonez

(24-26. orr )

Susmorako ADIERAZLEAK (-)

Susmorako ADIERZLEAK (+)

Indarkeria jasaten ote duen AZTERTU

(27-29. orr.)

Emakumeak ez du onartzen tratu txarrak jasaten

dituenik

Emakumeak onartu egiten du tratu txarrak jasaten dituela

Arrisku ez hain larria

Arrisku larria

UNE HONETAN EZ DAGO

ARRISKURIK

HISTORIA KLINIKOAN JASOTZEA

Segimendua egin kontsultan

KASU BAKOITZAREN ARABERAKO

ESKU HARTZE PLANA

22


2. Susmorako adierazleak Emakumeak genero indarkeria jasaten duela pentsarazi dezaketen seinale eta sintomak daude. Osasuneko langileriak seinale eta sintomok ezagutzea garrantzitsua da, eta kontsultan erne egotea ere berebizikoa da indarkeria kasuak antzemateko.

1a taula EMAKUMEAREN AURREKARIETAN ETA EZAUGARRIETAN AURKI DAITEZKEEN SUSMORAKO ADIERAZLEAK

1. Haurtzaroan tratu txarrak jasan edota tratu txa rrak ikusi izanaren

aurrekariak izatea

2. Aurrekari pertsonal eta bizitza ohiturena

Lesioak maiztasunez Alkohola edo bestelako drogen gehiegizko kontsumoa Sendagaien gehiegizko kontsumoa, batez ere psikofarmakoena

3. Ginekologia eta haurdunaldi arazoak

Ugalkortasunaren kontrolik eza (haurdunaldi ugari, nahi gabeko haurdunaldiak edota onartu gabeko haurdunaldiak)

Sexu-organoan, sabelaldean edo bularrean lesioak agertzea haurdunaldian zehar Dispareunia, pelbiseko mina, errepikatzen diren infekzio ginekologikoak, anorgasmia, dismenorrea Abortu bat baino gehiago eduki izana Jaioberritan pisu gutxiegi izan duten seme-alabak izatea Jaio aurreko laguntza eskaria berandu egitea

4. Ohiko sintoma psikologikoak

Insomnioa Depresioa Antsietatea Trauma osteko trastornoa Suizidatzeko ahaleginak Autoestimu baxua Akidura psikikoa Suminkortasuna Elikadura jokabidearen trastornoak Ahultasun emozionala

23

1a taula (jarraipena)

5. Ohiko sintoma fisikoak

Zefalea, buruko mina Zerbikalgia, lepoko mina Min kroniko orokorra Zorabioa Urdail-hesteetako mina Pelbiseko mina Arnasa hartzeko zailtasuna

6. Osasun zerbitzuen erabilera

Sarriegi joten den denbora-tarteak eta joateari uzten dion denbora-tarte luzeak Medikuarekin dituen hitzorduetara huts egitea eta tratamendua ez betetzea Larrialdietarako zerbitzua behin eta berriz erabiltzea Maiztasunez ospitaleratuta egotea Medikuarengana bikotekidearekin joatea (lehenago bikotekiderik barik joaten zenean

7. Emakumeak ahultasun eta menpekotasun handiagoa i zaten dituen egoerak

Bizi-aldaketek eragindako egoerak: Haurdunaldia edo erditze ondoko aldia Ezkongai-harremana Senar-emazteak banantzea Norbere erretiroa edo bikotekidear

Menpekotasuna handitzen duten egoerak: Gizartetik zein familiatik baztertuta egotea Migrazioa, bai barnekoa edo nazionala eta bai atzerrikoa Minusbaliaren bat sor dezakeen gaixotasuna Menpekotasun fisikoa edo ekonomikoa Lan arazoak edota langabezia Hezkuntza arazoak edota lanpostuan maila igotzeko arazoak Gizarte-trebetasun gabezia

Gizarte-bazterketa egoeran egotea (kartzelan daudenak, prostituzioan lan egiten dutenak edo txiroak)

8. Familiako kideek, lagunek edo beste profesional edo erakundeek emandako informazioa: emakumeak tratu txarrak jasat en dituela adierazten duena .


24

1b taula

KONTSULTAN AURKI DAITEZKEEN SUSMORAKO ADIERAZLEAK

1. Lesioen eta osasun arazoen ezaugarriak

Lesio fisikoentzat laguntza eskaria berandu egitea Lesioaren ezaugarrien eta emakumeak emandako azalpenaren artean kontraesanak egotea Hematomak eta ubeldurak izatea zonalde susmagarrietan: aurpegia/burua, besoen zein izterren barnealde inguruan Defendatzeagatik sortutako lesioak (besaurrearen barnealde inguruan) Osatze bidean, bilakaera fase ezberdinetan ageri diren lesioek denbora luzean zehar jasotako indarkeriaren bilakaera adierazten dute Sexu-organoan lesioak Sexu-organoan, sabelaldean edo bularrean lesioak agertzea haurdunaldian zehar Ohiko lesioa: tinpanoaren haustura

2. Emakumearen jarrera :

Beldurtia, iheskorra, deserosoa, urduria; esate baterako, atea zabaltze hutsarekin asaldatu egiten da… Depresioaren ezaugarriak: triste, motibazio falta, goibel, itxaropena galduta Autoestimu baxua Erruduntasun sentimendua Antsietate edo estutasun egoeran egotea, suminkortasuna Lotsa sentitzea: kikilduta egotea, komunikazioari bide ez ematea, aurpegira begiratzea saihestea Lesioak ezkutatzen ari dela pentsarazi dezaketen arropak janztea Bere burua eta bere itxura ez zaintzea Bere lesioak justifikatzen ditu edo garrantzia kentzen die lesioei Bere bikotekidea aurrean baldin badago

Craintive dans ses réponses Recherche constamment son approbation

3. Bikotekidearen jarrera

Bisita guztian zehar ez du emakumea medikuarekin bakarrik utzi nahi Oso kontrolatzailea, beti berak erantzuten du edo, bestela, gertaerei garrantzia kentzen saiatzen da modu mespretxagarrian edo arduragabekoan Emakumearekin arduratsuegi eta arretatsuegi.


25


3. Identifikazioa

Osasuneko langileriak emakume batek tratu txarrak jasaten dituela susmatzen duenean, indarkeria egoera hori baieztatu edo ezeztatu beharko du. Horretarako, ezinbestekoa da berariazko elkarrizketa kliniko bat egitea. Ondoko taulan elkarrizketa hori errazteko konfiantza giroa sortzeko gomendio batzuk ematen dira.

2a taula EMAKUMEARI EGIN BEHARREKO ELKARRIZKETARAKO GOMENDIO AK, TRATU TXARRAK JASOTZEN DITUELA SUSMATZEN DENEAN

Emakumea bakarrik ikustea, konfidentzialtasuna bermatuz Emakumearen jarrerari eta egoera emozionalari erreparatu (ahozko lengoaiaren eta ez-ahozkoaren bitartez) Sentimenduen adierazpena erraztu Enpatia sortzen duen eta komunikazioa errazten duen jarrera izan, entzute aktiboarekin batera Galderak egiterakoan sekuentzia logikoa jarraitu: galdera orokor eta zeharkakoetatik galdera zehatz eta zuzenagoetara Indarkeriaren gaiari zuzenean heldu Gizakien arteko harremanetan indarkeria inoiz ere ez dagoela justifikagarria izan argiro azaldu

Tratu txarrak jasaten dituela onartzen baldin badu:

Jasaten duen indarkeriaren erruduna ez dela bera aditzera eman emakumeari Emakumeari sinetsi, gertakarien interpretazioa dudatan jarri barik, epairik eman barik, abusua jasaten duela aitortzeari dion beldurra kentzen ahaleginduz Pentsatzen lagundu, bere ideiak ordenatzen eta erabakiak hartzen Arriskuen berri eman emakumeari eta bere erabakia onartu Guztia modu errazean konponduko denaren inpresiorik EZ eman EZ eman itxaropen faltsurik EZ kritikatu emakumearen jarrera edo erantzunik ez emana ondoko galderok eginez: «Zergatik jarraitzen duzu berarekin? Bukatzea nahi bazenu, joan egingo litzateke…» EZ gutxietsi emakumeak azaldu duen arriskuaren pertzepzioa EZ gomendatu bikote-terapiarik edo bitartekotza familiarrik EZ agindu emakumearen erreakzio ahalmena gutxitu dezaketen medikamendurik EZ izan jarrera paternalistarik EZ inposatu irizpide edo erabakirik.

26


Emakume batek tratu txarrak jasaten dituela susmatzen denean bilaketa aktiboa egiteko kontsultan erabili daitezkeen galdera orokorrentzako adibideak ematen ditu 2b taulak.

2b taula SUSMOA IZANEZ GERO EGIN BEHARREKO GALDERAK, ADIBIDE GISA

Susmoa piztu dutenak pazientearen aurrekariak edo e zaugarriak izan direnean :

Zure historiala errepasatu dut eta komentatu nahi nizkizukeen zenbait gauza daude. Ikusten dudanez… (historialean aurkitutakoak kontatu), zure ustez zeren ondorio da duzun ondoeza edo osasun arazoa? Apur bat urduri sumatzen zaitut, zerk arduratzen zaitu? Horrela sentiarazten zaituen egoera zailen bat bizi al duzu? Zer diostazu honetaz? Uste duzu guzti hau erlazionatuta dagoela?

Kasu askotan, zuk dituzun arazoen antzekoak dituzten emakumeek, adibidez… (aipatu identifikatutako batzuk, esanguratsuenak direnak), norbaiten eskutik era bateko edo besteko tratu txarrak jasatearen ondorio izaten dira normalean, esate baterako bere bikotekidearen eskutik, hori gertatzen al zaizu zeuri ere?

Dispareunia, pelbiseko mina… bezalako aurrekariak izateak susmoa pizten duten kasuetan, galdetu bere harreman emozionalak eta sexu-harremanak egokiak ote diren ala ez?

Susmoa piztu dutenak ageri dituen lesio fisikoak iz an direnean :

Lesio hau bultzada, kolpe, ebaki, ukabilkada… bat jasotzen denean agertzen da, hori izan al da gertatu dena? Zure bikotekideak edo beste edozein pertsonak indarra erabili al du zure kontra? Nola izan da? Noiztik erabiltzen du indarra zure kontra? Inoiz eraso egin al dizu modu gogorragoan? (jipoiak, armak erabiliz, eraso sexualak).

Susmoa piztu dutenak aurkitu diren sintoma edo araz o psikikoak izan direnean :

Kontatu dizkidazun sintoma hauei buruz, zeure iritzia jakin nahi nuke (antsietatea, urduritasuna, tristezia, apatia…): Noiztik sentitzen zara horrela? Zerk eragin dituela uste duzu? Zerbaitekin lotzen al dituzu? Goibel eta arduratuta zauzkan zerbait gertatu al zaizu azken aldi honetan zure bizitzan? Arazoren bat duzu, beharbada, zeure bikotekidearekin? Edo zeure seme-alabekin? Zeure familiako norbaitekin? Lanean? Badirudi erne zaudela, beldurtuta, zerk ikaratzen zaitu? Zeure familiakoak edo lagunak ikusteko trabaren bat duzu? Zerk oztopatzen zaitu?

27


2c taula EGOERA ETA INDARKERIA MODUA BALORATZEKO GALDERAK

Indarkeria fisikoa

Bikotekideak bultzatu edo heldu egiten zaitu?

Bikotekideak jo egiten zaitu? Zaplaztekoak ematen dizkizu? Bestelako erasorik egiten dizu?

Indarkeria sexuala

Bikotekideak zeure borondatearen kontra sexu-harremanak izatera behartzen zaitu? Nahi ez duzun sexu-praktikaren bat egitera behartzen al zaitu?

Indarkeria psikologikoa

Oihuka edo modu autoritarioan hitz egiten al dizu normalean?

Zerorri, seme-alabei edo beste pertsona zein etxeko animaliari min egiteko mehatxurik egiten al du?

Iraindu, lotsagarri utzi edo gutxietsi egiten al zaitu bakarrik zaudenean edota beste pertsona batzuen aurrean?

Jeloskor jartzen al da inolako arrazoirik gabe?

Zeure familiakoak edo lagunak ikustea debekatu edo oztopatzen dizu?

Gertatzen den guztiaren errua egozten dizu?

Dirua kontrolatu eta gastuak direla eta kontuak eskatzen dizkizu?

Etxetik kanpo lan egitea edo ikasketak egitea debekatzen dizu?

Bera utziz gero, seme-alabak kentzeko mehatxua egiten dizu?

Zure sentimenduen aurrean, zure presentziaren aurrean… ezikusiarena egiten du. ?

28


4. Balorazioak Behin emakumeak tratu txarrak jasotzen dituela onartzen duenean, lesioen eta egoera emozionalaren azterketa zehatza egiten hasi beharra dago, burutzen diren azterketen berri emanaz eta azterketon helburua zein den ere azalduz.

3 taula BALORAZIOAK

BIOPSIKOSOZIALA

Lesioak eta sintoma fisikoak Familiako egoera Egoera ekonomikoa, lan egoera eta lanpostua Emakumeari gizarte-babesa emateko sarea Egoera emozionala

INDARKERIA EGOERARENA

Indarkeria modua, noiztik jasaten duen, eta zein den beronen maiztasuna eta intentsitatea Erasotzailea den pertsonaren jokabidea zein den bai familia mailan eta bai gizarte mailan; familiako beste kideren bati edo beste edozein pertsonari erasorik egin ote dion mille Emakumeak egoerara moldatzeko garatu dituen mekanismoak. Indarkeria prozesuko zein fasetan dagoen

SEGURTASUNARENA ETA ARRISKUAREN BALORAZIOARENA

Emakumea arrisku larrian dagoen ala ez dagoen zehaztu, arrisku larritzat ulerturik momentu honetako egoeran emakumearen bizitza edota bere seme-alabena arriskuan jar lezakeen berehalako gertakaria jazotzeko aukera egotea. Arrisku larrirako adierazleak. Balorazio hau emakumearekin batera egingo da:

Armekin mehatxatzea edo armak erabiltzea Emakumea edota seme-alabak erailtzeko mehatxuak edo saiakera Pazientea bere buruaz beste egiten saiatu izana Seme-alabei edota familiako beste kide batzuei tratu txarrak ematea Lesio larriak, ospitaleratzeak ere eskatzen dituztenak Bananduta egon arren ere, mehatxuak eta jazarpena Indarkeriaren maiztasun eta intentsitatearen gorakada Erasoak haurdunaldian zehar Abusu sexualak behin eta berriz Indarkeriazko portaera etxetik kanpora Muturreko jeloskortasuna, bere eguneroko ekintzak obsesiboki kontrolatzea: nora doan, norekin dagoen edo zenbat diru daraman aldean Gero eta bazterketa handiagoa Bikotekideak droga eta bestelako drogak kontsumitzea Erasotzaileak adierazitako damua gutxitzea edo damurik eza

Emakumeak duen arriskuaren pertzepzioa kontuan hartzea, bai berari dagokionez eta bai familiako beste pertsonei dagokienez. Adierazgarri honen aurrean, egoera arrisku larriko egoeratzat definituko da zuzenean. Balorazio orokorraren ostean (elkarrizketan eta eginik balorazio biopsikosozialean oinarritua), irizpide profesionala) Arrisku egoeraren bat detektatuz gero galdetu:

Seguru sentitzen zara zure etxean? Joan zaitezke etxera orain? Zure seme-alabak seguru daude? Non dago orain erasotzailea? Badakite zure lagunek edo senideek? Lagunduko liezazukete?

29


5. Jokabidea

Emakumearen kontrako tratu txarren susmoa baieztatzeak ez du osasuneko langileriaren jokabidea eten behar, aitzitik, une horretatik aurrera emakumea informatzeko lan garrantzitsua egin beharra dago, arreta eskaini eta kontsultan egin beharreko lanarekin batera; eta baita bideratzea ere, kasuan kasuko ezaugarriek bideratzea eskatzen dutenean. Osasuneko langileriaren jokabidea ezberdina izango da emakumeak tratu txarrak onartzen dituen ala ez dituenaren arabera, eta duen arrisku egoeraren arabera. Hortaz, ager daitezkeen 3 egoera posible aurkezten dira jarraian, eta egoera bakoitzean jokabiderako jarraibide ezberdinak aukeratu beharko dira:

Tratu txarrak jasaten dituenaren susmoa dugun emaku mea.

Tratu txarrak jasaten dituela onartzen duen arren, arrisku larrian ez dagoen emakumea.

Tratu txarrak jasaten dituela onartzen duen emakume a, eta arrisku larrian dagoena.

.

30


Susmorako adierazleak ageri arren, tratu txarrak jasan dituenik onartzen ez duen emakumearentzako arreta plana

Susmoa eta buruturiko jokabidea historial klinikoan jaso Duen egoeraren berri eman emakumeari Kontsultan egin beharreko lana – segimendua:

Arreta integrala / jakintza-alor ezberdinetakoa Aurkituriko arazo fisiko / psikiko / sozialei arreta Segimendurako bisitak eskaintzea: indarkeria egoeraren azterketan eta erabakiak hartzerakoan emakumeari lagun egitea modu enpatikoan Ahal izanez gero, talde-batzarren batean parte hartzea eskaini (zentroan edo zonaldeko beste bitartekoren batean dauden emakume taldeekin)

31


Tratu txarrak jasaten dituela onartu arren, arrisku larrian ez dagoen

emakumearentzako arreta plana

Historial klinikoa jaso Duen egoeraren berri eman emakumeari Kontsultan egin beharreko lana – segimendua :

Arreta integrala / jakintza-alor ezberdinetakoa

Aurkituriko arazo fisiko / psikiko / sozialei arreta

Balizko egoera larri baten aurrean, segurtasunerako estrategia bat garatzea proposatu

Segimendurako kontsulta-plan bat ezarri :

Egoera aldatzen hasteko erabakiak hartzea proposatu eta horretarako bidea erraztu Bere egoerari aurre egiten lagundu emakumeari Indarkeriazko egoera berriak aurreikusi Ahal izanez gero, talde-batzarren batean parte hartzea eskaini (zentroan edo zonaldeko beste bitartekoren batean dauden emakume taldeekin).

Bideratzea (beharrezkotzat jotzen bada eta emakumeak onarpena eman ostean)

Gizarte-lanetako langileengana Emakumeak duen egoerarentzat egokienak diren baliabideetara

Dagokionean, lesioen partea igorri *

Seme-alabekiko (baldin badaude) eta bere ardurapean dituen beste menpekotasunezko pertsonekiko (menpekotasunez ko pertsonarik baldin badu bere ardurapean) jokabidea

* Emakumeak salaketarik jarri nahi ez arren, osasuneko langileek tratu txar fisiko edo psikikoak (lesioen jatorria zein den ezin da argiro baieztatu, eta beraz, ezin da lesioen parterik egin) daudenaren oinarri sendodun susmoa duten kasuetan, egoera honen berri Fiskaltzari ematean gomendatzen da, lege arauak ezartzen duenaren arabera. Fiskaltzak erabakiko du zein den egoera prozesalik egokiena, eman daitezkeen edota zabal daitezkeen zantzuen arabera.

32


Tratu txarrak jasaten dituela onartzen duen eta arrisku larrian

dagoen emakumearentzako arreta plana

Duen arrisku egoeraren berri eman emakumeari eta bu rutu beharreko balizko estrategiak proposatu. Bakarrik e z dagoela transmititu Gizarte-lanetara edo 24 orduko laguntza zerbitzueta ra berehalakotasunez bideratzea tratu txarrak jasaten dituzten emakumeak Gertakaria eta buruturiko jokabideak historial klinikoan jaso. Erregistro hau prozesu judizialean erabili da iteke froga bezala. Lesioen partea eta mediku txostena igorri, kopia ba t emakumeari emanez eta dagozkion inplikazioen berri emanez. Familiako egoera ezagutu, menpekotasunezko pertsona k eta dituen baliabideak 112ra (Larrialdietara) edo zure komunitate autonomo ko zerbitzu berezira deitu

33

LARRIALDIETARAKO JOKABIDEA

Genero indarkeria jasaten duten emakumeak larrialdietarako zerbitzuetara ere joan daitezke, bai arreta primarioko esparrukoetara zein espezializatukora. Aurreko atalburuan proposatu diren jokabide gehienak larrialdietarako ere gomendagarriak izango lirateke, kontsultan egin beharreko segimenduari dagokienak izan ezik. Larrialdietarako zerbitzuetan ohikoa da pazienteen lesio eta sintomak larriagoa izatea. Arazo honengatik larrialdietara joaten diren emakumeak, tratu txarrak jasan dituztela onar dezakete ala ez.

1. Indarkeria detektatzeko jokabidea

Erne egon pazienteak jasaten dituen tratu txarren seinale edo sintoma izan daitezkeenen aurren (Susmorako adierazleak. 1b taula. 24. orrialdea) Susmoa baieztatzen den kasuan, berariazko elkarrizketa klinikoa egin tratu txarrak detektatzeko (Identifikazioa. 2b taula. 26. orrialdea) Emakumeari konfiantzazko egoera egokienean eskaini arreta (Identifikazioa. 2a taula. 25. orrialdea)

2. Laguntza-jokabideak

Lehenik eta behin, emakumearen osasun egoerari jarri beharko zaio arreta, bai osasun fisikoari zein psikologikoari, dagokion diagnostikoa eta beharrezko arreta eskainiz. Pazienteari eskaintzen zaion arreta ageri dituen lesioen eta sintomen araberakoa izango da eta, ospitaleratu beharrik ez baldin badu, psikologiako / psikiatriako profesionalen edota gizarte-lanetako profesionalen berehalako esku hartze beharra baloratu beharko da. Era berean, indarkeria jasaten egon daitezkeen adingabekoak ote dauden edota menpekotasunezko pertsonak ote dauden ikertu beharra dago, berehalako neurriak hartzeko beharrik balego.

34


Emakumeari ematen zaion alta hartzeko txostenean ageri dituen lesioak eta bere egoera psikologikoa jasota egon behar dira. Emakumeari eman behar zaio bere segurtasuna arriskuan jartzen ez duen bitartean (ustezko erasotzaileak lagunduta etor daiteke edota etxera heltzerakoan erasotzaileak alta hartzeko kopia aurki dezake). Kasu horretan, kopia berarekin eramateko beldur bada, senitartekoren bati edo konfiantzazko pertsonaren bati eman geniezaioke. Arreta primariorako izango da beste kopia bat, bere segimenduarekin elkarlanean jarraitzeko helburuarekin eta beharrezkoak diren jokabideak betetzeko.

3. Segurtasunaren balorazioa

Larrialdietan genero indarkeria bati arreta ematen zaion aldiro, beharrekoa da emakumeak duen segurtasunaren eta arriskuaren balorazioa egitea (Balorazioak. 3. taula. 28. orrialdea).

4. Informazioa eta bideratzea

Behin emakumeari arreta eta mediku-laguntza eskaini ostean, kasu bakoitzari dagokion informazio jokabidea eta bideratze jokabidea aktibatuko dira.

5. Jokabide legala

Espainian, tratu txarrak egon direla baieztatuz gero aginte judizialari horren berri emateko betebehar legala dago. Betebehar hori epaitegian lesioen partearen eta honi dagokion mediku txostenaren jakinarazpena eginda burutzen da, aurretiaz emakumeari igorriko den jakinarazpenaren berri emanez eta historial klinikoan jasota utziaz.

35

ERASO SEXUALEN AURREAN IZAN

BEHARREKO JOKABIDEA

Eraso sexualen aurrean izan beharreko jokabiderako jarraibideek atal ezberdin batean deskribaturik agertzea justifikatzen duten berezitasunak dituzte. Kasu hauen definizioak 10-11. orrialdeetan agertzen dira. Emakumeen kontrako indarkeria sexuala bere bikotekidearen eskutik edota beste gizon batzuen eskutik etor daiteke. Orokorrean, emakumeak kontsultara joate dira erasotzailea bere bikotekidea ez den kasuetan, ez da ohikoa izaten eraso sexuala bikotearen baitan gertatzen denean kontsultara joatea. Kasu hauetan indarkeria sexuala ezkutuan geratzen da, eta detektatzen zaila izaten da. Arreta Primarioko edo ospitalekoa ez den baina sexu erasoren bati arreta ematen dion beste osasuneko bitartekoren bateko osasuneko langileek ( laguntza medikoa eskatzen duten balizko larritasun eta bizi arrisku egoeretan izan ezik), biktima hurbilen dagoen ospitalera bidaliko du ahal den azkarren eta anbulantzian, arropa garbitu edo aldatu barik. Felazio kasuetan garrantzitsua da, ahal den neurrian, ospitalean medikuaren azterketa egin aurretik likidorik eta janaririk ez hartzea. Beharrezkoa da emakumearekiko tratu ulerkorra izatea, komunikazioa, konfidentzialtasuna eta ahalik eta pribatutasun handiena erraztuko duen egoera sortuz. Biktimak hala nahi izanez gero, bere konfiantzazko pertsonaren bat egon daiteke aurrean. Ez da galdera konprometiturik egin behar, emakumeak eman nahi dituen datuak jaso behar dira. Kontu honi dagokionean, agerikoa da emakumeak erasoaren ostean jasango dituen eragin psikikoak ahalik eta maila baxuenera murriztu beharra dagoela. Hortaz, justifikatuta egoteaz gain, gomendagarria da, ebaluazio ginekologikoa eta auzitegi-medikuarena batera egitea, osasuneko jokabidearen eta adituaren jokabidearen artean independentzia mantenduz, baina azterketa mediku gehiago egin beharrik ez izateko ahalegina eginez. Hortaz, eraso sexualen kasuetan egin beharreko azterketak batera eta modu koordinatuan egiteko ez dagoenez oztopo legalik eta ezta etikorik ere –alderantziz baizik–, beharrezkoa da berehalako komunikazioa izatea telefono bitartez

36


Guardiako Epategiarekin honek, auzitegi-medikuaren laguntzaren inguruan erabakia hartuko du edo guardiako medikuari eskatuko dio interes legaleko laginak hartzea*. Kasu hauetan lanbide bakoitzari dagozkion jokabide orokorrak ageri dira ondoko lerroetan :

Medikuntza klinikoari dagozkion jokabideak :

o Anamnesia egin eta azterketa klinikoa burutu o Auzitegi-medikuaren parte-hartzea eskatu guardiako epaitegiaren

bitartez, eta berak egin beharreko lanean lagundu o Sexu-organoko lagin bat hartu transmisio sexualeko injekzioak

detektatzeko o Odoleko analisia egiteko eskaria o Balizko eraso fisikoak lehenbailehen tratatzea o Transmisio sexualeko infekzioak lehenbailehen tratatzea o Haurdunaldiaren prebentzioa o Lesioen partea igortzea

Auzitegi-medikuari dagozkion jokabideak :

o Interes legaleko laginak hartzea** o Lesioak non dauden eta euron garrantzia seinalatzea (lesioei

argazkiak atera) o Auzitegi-medikuaren Txostena egitea Epaitegirako

Ondoko tauletan zehaztasun osoz ageri dira sexu erasodun kasuen aurrean

Larrialdietako Zerbitzuei dagozkien jokabideak:

* Eraso sexualen delituengatik penalki jarduteko beharrezkoa izango da biktimaren salaketa, bere ordezkari legalarena edota Ministerio Fiskalaren kereila (biktima adingabekoa denean, ezgaitua edo babesgabea den pertsona denean, nahikoa izango da Ministerio Fiskalaren salaketarekin). Nahiz eta emakumeak momentu horretan salaketarik ez jartzeko nahia erakutsi, gertakarien berri eman behar zaio Guardiako Epaitegiari, dagokion prozedura judizialari hasiera emateko aukera izan dezan. Prozedura judizial horretan beharrezkoak diren azterketa eta baieztapenerako neurriak eskura izango dira gainontzeko legezko ordezkariek, edota emakumeak berak etorkizunean, jokabide penala erabili nahi izanez gero. ** Auzitegi-mediku eta Toxikologia Institutu Nazionalak eta Emakumearen Institutuak, Justizia Ministerioaren Ikerketa Zentroaren lankidetzarekin, eraso sexuala jazo den kasuetarako lagin bilketarako «Kit» bat aurkeztu dute zenbait Komunitate Autonomo eta probintziatan. Lagin bilketa egoki bat egiteko beharrezkoak diren tresna guztiak ekartzen ditu (ihiztailua, azazkal-moztekoa, orrazia, poltsak, etiketak…). Tresna hauez gain, lagin bilketa egin behar den giroa hobetzea errazten duten bestelako elementu sorta bat ere badu, kasu hauetan biktimizazio sekundariorako arriskua gutxitzen ahalegintzeko hain garrantzitsuak diren intimitatea eta duintasuna emanez.

37


HISTORIA KLINIKOAN JASOTZEA

Prozesu judizialean froga garrantzitsu bezala erabili daiteke

Erasoaren inguruan pazienteak kontatu dituen gertakariak transkribatzea (data, lekua, ordua, zein modutako eraso sexuala izan den) eta erasoaren ostean eta azterketa medikoaren aurretik egin dituen ekintzak (garbiketa pertsonala, janariak edo sendagaiak hartzea, eta abar)

Aurrekariak: gaixotasunak, ebakuntzak, medikamenduak, alkohola edo bestelako drogen kontsumoarekin lotutakoak, eta abar.

Indarkeria aurrekariak, baleude

Historia ginekologikoa: lehenengo hilekoa, hilekoaren zikloa, azken hilekoaren data, antisorgailu mota, azkeneko harreman sexuala.

AZTERKETA (OROKORRA ETA GINEKOLOGIKOA )

Gorputzaren gainazala aztertu :

Lesioak non dauden eta euron garrantzia seinalatu (zauriak, ubeldurak, higadurak, urradurak), eta lesiorik ez badago idatziz jaso ez dagoela lesiorik. Lesioak dauden kasuetan gomendagarria da argazkiak ateratzea, emakumearen onarpena jaso eta gero

Interes legaleko laginak :

Hazia, odola edo gorputzaren gainazalean dauden bestelako fluxuen laginak hartu, ur destilatutan apur bat hezetutako ihiztailu esterila erabili, eta laginak zigiluz itxi, errotulatu eta hozkailuan mantenduko den (4-8 ºC) hodian sartu).

38


AZTERKETA (OROKORRA ETA GINEKOLOGIKOA) (jarraipena… )

Azterketa ginekologikoa:

Miaketa bulba-baginala: zauriak zehaztu, hematomak, ubeldurak, eta lesiorik ez badago idatziz jaso ez dagoela lesiorik. Eraso sexualak jasan dituen emakumeak aurretiaz harreman sexualik izan ez duen kasuetan, interesgarria da himenaren balizko urradura dagoen baieztatzea eta non dagoen zehaztea, honek barneratzea (koitoa) egon dela frogatzen baitu.

Bi eskuekin ukitzea: umetokiaren neurria, forma, sendotasuna eta mugikortasuna zehazteko, edota egon daitezkeen balizko masa edo obarioetako mina. Kasu batzuetan ekografia bat egin beharra egon daiteke.

Interes legaleko laginak : Hartualdi baginalak (edo uzki bidezkoak zein aho bidezkoak) ihiztailu siku eta esterilekin haziaren ikerketarako. Euron zorroetan gordeko dira inolako kontserbatzailetan jarri barik, hozkailuan mantenduko dira (4-8 ºC) eta errotulatu egingo dira. Hartualdia gutxienez ihiztailu birekin egitea gomendatzen da. Garbiketa baginala (edo uzki bidezkoa zein aho bidezkoa) 10ml suero fisiologiko esterilarekin balizko hazi arrastoak biltzeko. Garbiketa hermetikoki zarratu ahal den hodi esteril eta egoki baten bilduko da eta errotulatu egingo da. Hozkailua mantenduko da (4-8 ºC). Transmisio sexualeko infekzioen baheketarako laginak hartu ondoren egingo da garbiketa baginala. Ustezko erasoarekin zerikusia duten pazientearen arropak, aparteko poltsa batean sartu eta errotulatu Uzki bidezko edo aho bidezko erasoen kasuen suero fisiologikoan hezetutako ihiztailuarekin laginak hartu, ihiztailua hodi batean gordez zigiluz ixteko eta errotulatzeko Azazkal mozketa garbiketarako (erasotzailearen balizko azala) Biktimari ile pubiseko ilea orraztea (erasotzailearen balizko ileak).

Laginen errotulazioa egiterakoan pazientearen izena, data eta profesionalaren sinadura idatziko dira. Lagin ezberdin guztiak emakumearen izenez idatzitako gutun-azalean gordeko dira; gutun-azal hau Guardiako Epaitegiko auzitegi-medikuari zuzenduko zaio. Auzitegi-medikuak laginak hartzen ez baditu, zaintza-katea bermatu hartutako laginek balio juridikoa izan dezaten, hau da, laginak hartzeko arduraduna eta laginok Guardiako Epaitegiko auzitegi-medikuaren zerbitzura garraiatzeko modua kontrolpean izatea, hartu eta bidalitako laginen arteko erlazioa egokia izatea, eta auzitegi-medikuaren egoitzan laginak jaso dituen pertsona nor den ere jakitea.

39


ANALISIAK

Pazientearen odol taldea eta Rh-a zehaztu

Toxikoen proba egin

Haurdunaldi proba egin

Transmisio sexualeko infekzioak: Gonokozia eta klamidiak dituen ala ez baieztatzeko probak egin: hasierakoa eta zazpi egunetara. Sifilia: hasierakoa eta sei astetara. GIB: hasierakoa, sei astetara, eta 3. eta 6. hilabetera. B Hepatitisa: hasierakoa eta sei astetara.

Frotis zitologikoa, monilientzako eta trikomonentza ko ere erabilgarri dena

ARRETA ETA SEGIMENDUA

Lesio fisikoen eta ondorio psikologikoen tratamendu a: Traumatismo fisikoak: zauriak tratatu eta eurok infektatu ez daitezen prebentzio lana egin eta, beharrezkoa bada, tetanosaren profilaxia egin. Traumatismo psikologikoak: orokorrean, emakumea lehentasunez psikiatria edo psikologia kontsultara bideratzea izaten da. Orokorrean, eraso sexuala jasan duten emakumeak antsietate, erru, mespretxu eta lotsa sentimenduak izaten dituzte, eta beraz, lagundu beharra izaten dute.

Transmisio sexualeko infekzioen prebentzioa : Gonokozia, clamidia eta sifiliaren balizko inkubazio kasuetarako prebentziozko tratamenduak erabili behar dira.

GIBaren kontra profilaxia erabili beharra: GIBaren transmisio arriskua oso handia izan daiteke erasotzailea GIB+ bada, bestelako transmisio sexualeko infekziorik baldin badu eta eiakulazioa egon bada. Profilaxia, okupazionala ez den postexposizioko profilaxiaren gomendioak jarraituz kontuan hartu.

Hepatitis B birusaren aurrean dagoen profilaxirako beharra modu indibidualean baloratuko da.

Haurdunaldiaren profilaxia : Emakumeak antisorgailu metodo eraginkorren bat erabiltzen badu ez dago profilaxirako beharrik.

Kontrazepzio postkoital hormonala, erasoa izan zenetik 72 ordu baino gutxiago igaro badira.

Erasoa izan zenetik 72 ordu baino gehiago igaro badira baina 5 egun baino gutxiago, arestian aipatutako prozedura ez da eraginkortzat jotzen eta DIU bat jarri beharko zaio.

Hurrengo hilekoa baieztatu edo haurdunaldi proba egin 2-3 astetara.

Haurdun egonez gero, haurdunaldia eteteko aukera duela azaldu emakumeari, beti ere legeak ezarritako baldintzetan.

40


INFORMAZIOA ETA BIDERATZEA

Emakumeari ondoko informazioa eman :

Eraso sexuala delitua da eta emakumeak eraso hau salatzeko eskubidea du. Osasun fisikoan eta emozionalean dituen eraginak berarekin batera analizatu. Legeriak bere eskubideak eta osotasuna babesten dituela azaldu emakumeari eta nahi izanez gero Babes Agindua eska dezakeela ere azaldu Genero indarkeria jasaten duten emakumeen arretarako dagoen gizarte-zerbitzu eta baliabide sarearen berri eman (hobe idatziz egiten bada), bere Komunitate Autonomoan edo probintzian sare honek duen antolakuntzaren arabera.

Bideratzea :

Arreta Primarioarekin eta gizarte-lanarekin izan beharreko koordinazioa eta egin beharreko bideratzeen garrantzia kontuan hartu, emakumearenganako arreta psikologikoa, soziala eta juridikoa bermatuz, dagokion Komunitate Autonomo edo probintziaren antolakuntza eta baliabide propioen arabera.

GOMENDIOAK

Harreman sexualik ez izatea hurrengo balorazioa egi n bitartean

Bere osasunaren arreta osorako prozesu guztiaren se gimendu egokia egitea

EPAITEGIARI JAKINARAZPENA

Lesioen partea eta txosten medikua igorri guardiako epaitegira *.

(*)Txosten medikuan, egin diren eta protokolo honetan gomendatzen diren proba mediku guztien emaitzak jasota agertu behar dira.

41

BALIABIDEEN GIDA Protokolo honetan behin eta berriz aipatu den bezala, koordinazioa eta sektore-arteko elkarlana (baliabide sozialekin, juridikoekin, polizialekin, eta abar) funtsezkoa da tratu txarrak jaso dituzten emakumeen arretarako. Garrantzitsua da profesional bakoitzak esparru nazionalean, autonomikoan, probintziakoan eta udalerrietakoan dauden baliabide espezifikoak eta euron ezaugarriak ezagutzea, baliabideon erabilera egokia erraztu ahal izateko. Zentzu honetan, gizarte-lanetako profesionalak emakumeak bideratzeko prozesurako lotura figurak dira. Garrantzitsua da kontuan hartzea baita ere, baliabide batetara bideratzea ez dela jokabidearen amaieratzat jo behar, eta kontsultan emakumeen segimendua egitea berebizikoa dela. Sail honetan, esparru nazionaleko baliabideak soilik azalduko dira, Komunitate Autonomo bakoitzean baliabide ezberdinak baitaude, probintzia eta udalerri esparruetakoak ere kontuan harturik. Protokoloaren zati hau, beraz, Komunitate Autonomo bakoitzaren berezitasunetara moldatu beharko da

ESPARRU NAZIONALEKO BALIABIDEAK

Emakumearen Institutuaren informazio telefonoak 24 ordutan:

900 191 010 900 152 152 (emakume gorrentzat)

Larrialdietarako Arreta Zerbitzua: 112 Polizia Nazionala: 091 Guardia Zibila: 062 Emakumearen kontrako Indarkeriarako Gobernuaren Ordezkaritza Berezia

91 363 52 53 / 54

http://www.mtas.es/igualdad/violencia.htm Goian ageri diren telefono zenbaki guztiak doakoak dira .

42


Jarraian, baliabideen zerrenda orokorra ageri da Komunitate Autonomo bakoitzak bere helbideak eta telefonoak zehaztu ditzan. Berezitu egin behar dira larrialdi kasuetarako diren baliabideak eta larrialdi kasuetarako ez diren baliabideak.

KOMUNITATE AUTONOMOETAKO BALIABIDEAK

Larrialdietarako Arreta Zerbitzua Komunitate Autonomoan. EAZ (Polizia Nazionalaren Emakumearen Arretarako Zerbitzua) Komunitate Autonomoan. EMADA (Guardia Zibileko Emakumeetan-Adingabekoetan Adituak) Komunitate Autonomoan. Udaltzaingoa. Salaketak aurkeztea, babes aginduaren eskaera eta telelaguntza mugikorreko zerbitzua: Polizia Nazionalaren aurrean, Udaltzaingoaren aurrean, Guardia Zibilaren aurrean, polizia-etxeetan (zerrenda), Fiskaltzan (helbideak eta telefonoak), Auzitegietan (helbideak eta telefonoak). Orientabide eta aholkularitza Juridikoa (helbideak eta telefonoak zehaztu):

Komunitate Autonomoko 900 telefonoak (baldin badaude) Abokatuen Elkargoetako Orientabide Juridikorako Zerbitzua Udaletako Gizarte-zerbitzuak Askatasun Sexualaren Kontrako eta Indarkeriazko Delituen Biktimentzako Arreta Zerbitzua Epaitegietan. Komunitate Autonomoko Berdintasunaren Erakundeak Emakumeen erakundeak Etorkinen erakundeak (bereziki garrantzitsua da, batez ere, euren hizkuntza gaztelera ez den etorkinenak adieraztea).

Harrera-etxeak: informazioa Komunitate Autonomoko Berdintasunerako Erakundeetan eta Udaletako Gizarte-zerbitzuetan (hauxe adierazi bakarrik, ez jarri zerrendarik). Genero indarkeriaren alorreko programa espezifikorik balego, adierazi egin beharko litzateke. Alor honetan Komunitate Autonomoak duen beste edozein baliabide espezifiko.


43

ALDERDI ETIKO ETA LEGALAK

Tratu txar egoera baten aurrean kontsultan erabakiak hartzerakoan, osasuneko profesionalak kontuan hartu behar du bere betebeharren artean daudela entzutea eta babesa ematea eta emakumearen erabakia errespetatzea. Emakume askok eta askok, garrantzizko lesioak agertu arren, ez dira osasun zerbitzuetara joaten lotsagatik, erasotzailearen mehatxuengatik edota euren lesioen jatorria auzitegira heldu eta euren familian eragina izan dezaketen neurriak hartu daitezkeenaren beldur direlako. Genero indarkeria jasaten egon daitekeen emakumeari eman beharreko arretaren prozesuan garrantzitsua da pazientearen autonomia errespetatzea eta konfidentzialtasun konpromisoa mantentzea ezagutu den informazioaren inguruan, jarduera profesionala betez. Garrantzitsua da, halaber, pazienteren bizitza eta osasunaren alde lan egitea (ongintza printzipioa) eta bere osasunerako kalteak saihestea (txarkeriarik ezaren printzipioa). Tratu txarrak baieztatze badira, genero indarkeriarako auzitegiari honen berri eman beharko zaio lesioen partea eta txosten medikuaren bitartez, aurretiaz emakumea jakinaren gainean jarriz. Gertakari buruzko informazioak agintaritza judizialek emakumearen babeserako neurri legalak martxan jartzea eta delitua zigorrik gabe ez geratzea ahalbidetzen du. Lesioen partea igortzeak batzuetan jarduera honek sor ditzakeen efektu ezkorren inguruko ardura sortzen du osasuneko profesionalengan, bereziki emakumea lesioen partea igortzearen kontra agertzen den kasuetan. Efektu ezkor hauek emakumearen konfiantza ukatzearekin eta galtzearekin lotuta egongo lirateke, bere nahia ez delako bete, eta osasuneko profesionalaren eta pazientearen arteko harremana eteteko arriskuarekin; emakumearen osasun eta bizitza arriskuaren maila igo daiteke erasotzailearen errepresalien ondorioz. Kasu bakoitza berezia dela kontuan izanik, eta emakume bakoitzak duen egoeraren analisi eta balorazio indibiduala egin behar dela kontuan izanik, dagozkien atalburuetan azaldu diren jokabidek jarraitzea gomendatzen da.


44

TRATU TXARRAK EMATEN DITUENAREKIN IZAN BEHARREKO JOKABIDEA

Barne-arazoetako Ministerioari eta honi lotutako dagozkien erakunde eta organismoei dagokie esku hartzea eta tratamenduak ezartzea tratu txarrak ematen dituztenen balizko berreskuratze eta birgizarteratzerako. Tratu txarrak ematen dituenari dagokionean, osasun arretari dagokion eskumen bakarra erabiltzaile bezala arreta jasotzeko duen beharrizanaren araberakoa da, bere osasun egoeraren arabera. Bere kabuz –paziente gisa– osasun zerbitzuei bere indarkeriazko portaera aldatzeko laguntza eskatzen dion kasuan, berea bezalako kasuetarako bere komunitate autonomikoan eskuragarri dituen baliabideen berri emango zaio. Tratu txarrak jasaten dituen emakumeak osasuneko langileei bere bikotekidearentzat edo bikotekide ohiarentzat laguntza eskatzen duen kasuan, aurreko kasuan aipatu bezala jokatuko da, berea bezalako kasuetarako bere komunitate autonomikoan eskuragarri dituen baliabideen berri emanez.


45

LESIOEN PARTEA ETA TXOSTEN MEDIKUA

Abenduaren 28ko Genero Indarkeriaren kontrako Babes-Neurri Integralaren 1/2004 Lege Organikoak, bere III. Tituluan, Erakundeen Tutoretzaren inguruan, bere 32. artikuluan, Lankidetzarako Palenei buruz ondokoa ezartzen du :

«Protokoloek, jarraitu beharreko prozedurez aritzeaz gain, Justiziaren Administrazioarekiko harremanari buruz aipamen berezia egingo dute, eraso edo abusuok eragindako kalte fisiko edo psikikoak daudenaren baieztapena edo susmoa dagoen kasuetan».

Beste alde batetik, Prozedura Kriminaleko Legearen 262 artikuluak ondokoa adierazten du:

«Euren kargua, lanbidea edo ogibidea dela eta delitu publikoren baten berri izaten dutenak, derrigortuta daude berehala salatzera Ministerio Fiskalean, dagokion Auzitegian, instrukzio Epailearen aurrean eta, besterik ezean, udaltzaingoan edo gertuen dagoen polizia funtzionarioaren aurrean, delitu goria balitz».

Lesioaren ziurtagiria igortzearekin betebeharra betetzat jotzen da. Prozedura kriminalak ezartzen duenaren arabera, Fiskaltzak, akzio judizialaren aurretiazko izaerarekin –dagokion Epailearengana delituaren salaketa heldu eta honek epaia eman aurretik– ikerketarako aurre-eginbideak eginarazi ditzake, salatutako gertakarien inguruko datu eta informazio gehiago biltzeko helburuarekin. Oro har, lesioen partea agintaritza judizialera igortzeak Epaitegietako Dekanotzan*. sarrera eta igorpen erregistroa gauzatzea ekartzen du. Behin, dagokion bulegoan, lesio partearen sarrera erregistroa egiten denean auziaren tramitazioa salaketa emakumeak berak edo hurbileko duen pertsonaren batek (auzokoak, lagunak) jarri izan balu bezala gauzatuko da).

* Dekanotza: dagokion barruti judizialeko bulego barruan dagoen erakundea, beste hainbat gauzaren artean, bertara atxikitako Epaitegien artean zereginak banatzeaz arduratzen dena.

46


Dekanotzan erabakiko da zein izango den auziaz arduratuko den Epaitegia kontuan hartuz, lehenik eta behin, zein Epaitegi mota dagokion indarrean dagoen legeriaren arabera. Bigarrenik, eta barruti judizial horretan mota bereko bat baino gehiago badaude, Dekanotzak berak onartutakoak diren banaketa arauak jarraituko dira dagokion Epaitegia zein den zehazteko. Behin lesioen partea jaso ostean, Epaileak prozedura penalaren irekiera aginduko du (edo jada irekita dagoen prozedura penalean gehituko du, gertakarien berri aurretiaz izan balu) eta ikerketarako eginbideak burutzea hitzartuko du eta, beharrezkoa izanez gero, biktima babesteko neurriak hartuko ditu. Oso garrantzitsua da genero indarkeria kasuak halakoxetzat identifikatzea, Dekanotzan jakin dezaten genero indarkeriaren alorrean eskumena duen epaitegira tramitatu behar dela auzia, eta halaxe bideratu dadin. Bestela, alor honetan eskumenik gabeko Instrukzio Epaitegi batera bideratu daiteke, eta genero indarkeriarekin zerikusia duen auzia dela konturatzean inhibitu egin beharko litzateke. Honek, tramitazioa luzatuko luke emakumearen kalterako. Lesioen partea eta txosten medikua laguntza-medikua ematearen ardura duen medikuak bete beharko ditu, aurrerago aipatzen diren gomendioei jarraituz eta Instrukzio Epaitegira igortzeko derrigortasunarekin. Letra argiz, irakurgarriz eta zirriborratu barik (manipulaziotzat jo baitaitezke) bete behar dira. Gomendagarria da lesioen partea eta txosten medikua ordenagailuz idaztea, hainbat arazo saihestuko bailirateke: letra irakurgaitza, oker betetzeak, bete barik utzitako tarteak, eta abar. Batzuetan, partea irakurtzeko zailtasunak lesioa benetan zenbaterainokoa den jakitea, azterketa gehigarriak ezagutzea edo bestelako intereseko datuak jakitea eragozten du. Eta ondorioz, erasoaren larritasuna ezagutzea ere eragozten du. Honek, auzitegi-medikuaren ondorengo ebaluazioa ere zaildu egiten du, eta ondorioz, epailearen balorazioa bera ere bai. Lesioen parteari eta beronekin batera doan medikuaren txostenari dagokionean, jarraian betetzea komeni diren datuei buruzko orientabide batzuk ageri dira, Komunitate Autonomo bakoitzak bere lurraldean ezarrita duen formatua edozein dela ere. Lesioen partea eta txosten medikua osasun zentro guztietan egongo dira eskuragai. Ale bat emango zaio:

47


Interesdun pertsonari, bere segurtasuna arriskuan jartzen ez duen bitartean (ustezko erasotzaileak lagunduta etor daiteke edota etxera heltzerakoan erasotzaileak kopia aurki dezake). Kasu horretan, kopia berarekin eramateko beldur bada, senitartekoren bati edo konfiantzazko pertsonaren bati eman geniezaioke.

Epaitegira bidaliko da posta bidez. Jakinarazpenerako presa baldin badago fax bide bidaliko da

Emakumearen historia klinikoan artxibatuko da, emakumeari arreta eman dioten osasun zentroan.

Garrantzitsua da azpimarratzea: Txosten medikua emakumeari irakurri behar zaio azke n idazketa egin aurretik

48


LESIO PARTEA ETA TXOSTEN MEDIKUA *

MEDIKU-LAGUNTZA ESKAINI DUEN MEDIKU ARDURADUNAREN DATUAK :

Ospitalea / Osasun Zentroa / Kontsultategia Igortzen duen profesionalaren datuak: Izena eta abizenak, ZKP

BIKTIMAREN DATUAK:

Izena eta Abizenak N.A.N. edo A.I.Z. (Atzerritarren Identifikazio Zenbakia) Jaioteguna, Adina Jatorrizko herrialdea Egoera Zibila Helbidea, Udalerria (posta-kodea edo Estatistika Institutu Nazionalaren –INE– kodea) Telefonoa

USTEZ ERASOAN ERAGINDAKO LESIOAK ETA MOTA

Erabili den indarkeria mota Erasoan objektuak erabiltzea Egoera psikiko eta emozionala. (Deskribatu emakumearen sintoma emozionalak eta bere jarrera). Tratu txar psikologikoa hainbat sintomatan isla daiteke: depresioa, antsietatea, suizidiorako joerak, somatizazioak, trauma osteko estresaren sindromea). Lesioak ageri dituen edozein pertsonaren egoera emozionala asaldatuta dago, baina bere jokabidea ez da bat etortzen. Gertaturikoaren erakusgarri garbi bat izan daiteke hau, esate baterako: nahastuta, iheskor, urduri, beldurti, oldarkor, guztiz zelatari, axolagabe, espresiorik gabeko… senti daiteke tratu txarrak jasan dituen emakumea. Informazio hau beharrezkoa da pazientearen egoera psikikora gerturatzeko. Ageri dituen lesio fisikoak: Garrantzitsua da lesioak (azalekoak, gihar-hezurretakoak, begietakoak, entzumenekoak, sexu-organoetakoak, barnekoak, eta abar) modu zehatzean deskribatzea motari, formari, dimentsioari, koloreari eta zonaldeari dagokionean, modu honetan lesioen data edo balizko data lortzea erraztuko baita. Helburu honekin, arreta berezia jarriko da lesio zaharrenetan edo bilakaera fase ezberdinetan ageri diren lesioetan, maiztasun edo errepikapen froga bezala balio baitezakete. Lesioak ageri diren zonaldeen argazkiak ateratzea gomendatzen da (hobe kolorez badira), emakumearen onarpena jaso ostean.

* Lesioen parteak eta txosten medikuak formatu eta eu skarri ezberdinekoak izan badaitezke ere, beharrezkoa da gutxienez informazio hau jasotzea .

49


Balorazio klinikoa egin ostean, barneko lesioren bat izateko aukera badago (abdominala, torazikoa edota zerebrala), informazio hau susmo bezala jasoko da, ospitalean diagnostiko-probak egin ostean baino ezingo dira eta baieztatu

Beste datu KLINIKO batzuk

Eginiko proba gehigarriak

Neurri terapeutikoak (neurri profilaktikoak, tratamendu farmakologikoa, sendaketa lokala, tratamendu kirurgikoak, eta abar).

Pronostiko klinikoa

MEDIKU-LAGUNTZAREN BEHARRA ERAGITEN DUTEN GERTAKARIEKIN ZERIKUSIA DUTEN DATUAK

Tarte honetan gertakariak nola izan diren azalduko da, ahal den neurrian emakumearen hitzak erabiliz komatxo artean. Gainera, ondokoa bilduko da:

Helbidea, erasoa izan den lekua, data eta ordua Mediku-laguntzaren data / ordua Emakumeak lesioen inguruan adieraziriko jatorria: fisikoa, psikikoa, sexuala Lesioen kausa erreala eta emakumeak adierazitakoa bat ez datozenaren susmoa

AURREKARIAK

Bakarrik edo lagunduta (izena eta ahaidetasuna / harremana) dator Eraso puntuala, lehenengo aldia edo tratu txarren errepikapena Erasoak aspalditik jasaten baditu, zehaztu noiztik jasaten dituen eta erasoon ezaugarriak eta bilakaera zein diren: mota, maiztasuna (egunero, astero, hilero…), indarkeriaren intentsitatea gero eta handiagoa ote den, lehenago beste salaketarik egin ote den, eta abar. Gertakari berean, edo beste batzuetan, tratu txarrak jasan dituzten beste pertsona batzuk (Emakumeak adingabekoak edota menpekotasunezko pertsonak baditu bere ardurapean eta gainera tratu txarren biktima badira, pediatrari eta zentroko gizarte-lanei jakinarazi behar zaie. Egokitzat jotzen bada, dagokion Adingabekoen Babeserako Zerbitzuari) Lekukoak: Pertsona ezagunak (auzokoak, lagunak), adingabekoak edo bere ardurapean dauden beste menpekotasunezko pertsonak.

50


USTEZKO ERASOTZAILEAREN DATUAK :

Izena eta abizenak

Pertsona erasotzailearekin duen harremana / ahaidetasuna

Helbidea edo ustezko telefonoa

JOKABIDE PLANA

Kasuak horrela eskatzen baldin badu, ondokoak gehitu: akta agiria edo beste espezialitate edo baliabidetara bideratzea, ospitaleratzea (beharrezkoa izan den kasuetan) eta beharrezko segimendua.

BESTE DATU BATZUK

Aurreko ataletan ageri ez diren egoerekin zerikusia duten datuak eta epaitegiari helarazi beharrekoak direnak, esate baterako:

Epaitegiari erasoen inguruko informazioa eman bazaio telefono bidez, eta horrela izanez gero, zehaztu noiz izan den

Emakumeak sumatzen duen segurtasun eta arriskuarekin zerikusia duten alderdiak

Emakumeak salaketaren aurkezpenarekiko erakutsitako jarrera

OHARRAK

Tarte honetan orain arte jaso ez diren arren beharrezkotzat jotzen direnak datuak bilduko dira. Tratu txarrekin zerikusia duten delituak ofizioz jarraituak izango diren delitu publikoak direnez gero, tarte honetan jasota geratu beharko da emakumeak salaketarik ez duela jarri nahi adierazi baldin badu eta ezezko honen zioa ere jaso egin beharko da (erasotzaileari beldurra, seme-alaben zaintza galtzeko beldurra, familiako erreakzioen beldur, menpekotasun ekonomikoa, eta abar) organo judizialari emakumeak bizi dituen baldintzen berri emateko xedearekin, kasu hori aurrera eroateko lagungarri izan baitaiteke informazio hau. Emakumeak tratu txarrak maiztasunez jasaten dituela argitu edo susmo sendoa piztu dezaketen lehenagoko lesioen berri izanez gero, garrantzitsua da lesioen partean agertzea, aipatutako lesioetatik aparte dagoen beste delitu bat baita. Erasotzailearen bestelako mehatxu batzuk ere bilduko dira (ahozkoak, etorkizunean erasotzeko bestelako tresna bat erabiliko duenaren iragarpena, eta abar) Komenigarria da HAINBAT ALE eskura izatea: interesdun pertsonarentzako / Epaitegirako / Osasun Zentrorako (edota historia klinikorako) edota osasuneko erregistro zentralerako

51

GLOSARIOA

Jokabiderako algoritmoa: ordenatutako eta mugatutako jokabide multzoa, grafikoki aurkeztu daitezkeena, arazo edo egoera zehatz baten aurrean Baheketa: biztanleri jakin eta sintomarik gabeko batean, hasiera fasean edo fase goiztiarrean dagoen osasun arazo larri bat detektatzera bideratutako programa epidemiologikoa. Beronen helburua gehitutako morbi-hilkortasun tasa gutxitzea da esku hartze eraginkor edo sendagarri baten bitartez. Biztanleria guztian modu sistematikoan aplikatzen diren baheketa unibertsaleko programak daude eta baita baheketa selektiboko programak ere. Lehenengoko baheketak aplikatzeko aurretik zehazturiko baldintza batzuk egotea beharrezkoa da: gaixotasuna hasiera fasean aurkituz gero gizarteak onartutako tratamendu eraginkorra eskura izatea eta baheketa probak kostu-eraginkortasun harreman egokia izatea (kostutzat, gastu ekonomikoaz gain, arriskuen gehitzea, pertsonaren ongizatean duen eragina, eta abar ulertuz), besteak beste. Baldintza hauek ez badira betetzen, ez da gomendagarria baheketa unibertsalak (biztanleria osoaren gainekoak) egitea. Gehienaz ere, baheketa selektiboko programak aplikatuko lirateke, ustez gaixotasuna edo arazoa pairatzeko arrisku gehiago duten biztanle taldeei soilik zuzenduta. Detekzio goiztiarra: biztanleri jakin eta sintomarik gabeko batean, hasiera fasean edo fase goiztiarrean dagoen osasun arazo larri bat identifikatzea, esku hartze eraginkor edo sendagarri baten bitartez gehitutako morbi-hilkortasun tasa gutxitzea helburutzat duelarik. Generoa: generoak tradizionalki, sozializazio prozesuaren bitartez, gizonari eta emakumeari egotzi zaizkien rol, eskubide eta erantzukizun ezberdinak hartzen ditu kontuan, eta baita faktore hauek gizonen eta emakumeen artean sortzen duten desberdintasuna ere. Txosten medikua: Medikuak aurkitzen dituen lesioen inguruan idatziz jasotzen duen deskribapena eta balorazioa da. Tratu txarra: pertsonaren eskubideak urratu, pertsonaren oinarrizko beharrizanen gauzatzea arriskuan jarri edo bere bilakaera fisiko, psikiko edota soziala eragotzi edo oztopatzen duen edozein ekintza, utzikeria edo tratu axolagabea. Kontzeptu honek bere baitan hartzen ditu adingabekoei, pertsona

52


nagusiei edo menpekotasunezko pertsonei (ahalmen fisiko edo psikikoaren gabezia edo gutxitzeagatik beste pertsonen menpe dauden pertsonak) eginiko tratu txarrak ere. Haurren kontrako tratu txarren kasuan, gainera, jakinarazpena bete eta epaitegira tramitatu beharko da Komunitate Autonomo bakoitzean ezarritako prozeduren arabera.

Lesioen partea: delitua edo falta suposa dezakeen edozein lesioren aurrean dagokion epaitegira igorri behar den agiri mediko-legala. Aurre-eginbideetarako edota heriotza edo lesioengatiko sumario penalerako abiapuntua izan daiteke.

Prebentzio primarioa: komunitateak, gobernuak edota osasuneko langileek delitua edo falta suposa dezakeen edozein lesioren aurrean osasun arazo zehatz bat agertu arretik burutzen duten osasun-jokabide multzoa. Osasunaren sustapena, osasunaren babesa eta kimioprofilaxia eta txertoa jartzea barne hartzen ditu.

Prebentzioa sekundarioa: (ikusi baheketa, aurretiazko detekzioa).

Prebentzio tertziarioa: behin gaixotasuna agertu eta gero, osasuna berreskuratzea. Osasun arazo bat edo sintoma zehatz batzuk osatu edo arintzeko asmoz egiten den esku hartzea martxan jartzea da. Biktimizazio sekundarioa: tratu txarrak jasan dituen emakumea, tratu txar egoeraren biktima izateaz gain, sarritan egoera horren erruduntzat jotzen dela adierazten du biktimizazio sekundarioak.

Genero indarkeria: Emakumea izatean oinarritzen den indarkeriazko ekintza oro, emakumearentzat min edo sufrimendu fisiko, sexual zein psikologikoa ekartzen duena edo ekar dezakeena; hala nola, ekintzok egiteko mehatxuak, bortxa edo askatasunaren ukatze arbitrarioak, bai bizitza publikoan egiten badira eta bai bizitza pribatuan egiten badira. Genero indarkeria emakume eta gizonen arteko erlazio ezberdinaren ondorioz eta arazoak konpontzerako bitarteko bezala «indarkeriaren kultura» izatearen ondorioz sortzen da.


53

BIBLIOGRAFIA

• Aguar-Fernandez M, Delgado-Sanchez A, Castellano-Arroyo M, Luna del Castillo JD. Prevalencia de malos tratos en mujeres que consultan al médico de familia. Aten Primaria 2006; 37:241-2.

• Alberdi I, Matas N. La violencia domestica. Informe sobre los malos tratos a mujeres en España. Fundación la Ciaxa. 2000

• Alonso M, Bedoya JM, Cayuela A, Dorado M, Gómez M, Hidalgo D. Violencia contra la mujer. Resultados de una encuesta hospitalaria. Progresos en Obstetricia y Ginecología 2004; 47:511-20.

• Nazio Batuen Batzar Nagusia. Emakumearen kontrako indarkeria ezabatzeko Adierazpen.1993ko abendua. A/RES/48/104. 1994ko otsailaren 23a. [2007ko urtarrilaren 21ean onartua]. Eskuragarri hemen: http://www.acnur.org/biblioteca/pdf/1286.pdf

• Blanco Prieto P, Ruiz-Jarabo C, editoras. La prevención y detección de la violencia contra las mujeres desde la atención primaria de salud. Madrid: Asociación para la Defensa de la Sanidad Publica, 2002.

• Estatuko Aldizkari Ofiziala (BOE), 2006ko irailaren 16koa. Irailaren 15eko 1030/2006 Errege Dekretua: Osasun Sistema Nazionalaren zerbitzu komunen saila ezartzen da, bere gaurkotzerako prozedurarekin batera. Osasun eta Kontsumo Ministerioa. [2007ko urtarrilaren 21ean onartua]. Eskuragarri hemen http://www.boe.es/boe/dias/2006/09/16/pdfs/A32650-32679.pdf

• Estatuko Aldizkari Ofiziala (BOE), 2004ko abenduaren 28koa. Xedapen orokorrak. Estatuko buruzagitza. Abenduaren 28ko Genero indarkeriaren kontrako babes-neurri integralaren 1/2004 Lege Organikoa. [2006ko martxoaren 10ean onartua]. Eskuragarri hemen: http://www.boe.es/boe/ dias/2004/12/29/pdfs/A42166-42197.pdf

• Indarkeria ikertzeko Reina Sofia Zentroa. Femizidio estatistikak. [2006ko otsailaren 9an onartua] FT-a eskuragarri hemen: http://www.gva.es/violencia/

• Claudia García-Moreno. Violencia contra la mujer: género y equidad en la salud Washington, D.C.: OPS, 2000

54


• Osasun Sistema Nazionalaren Lurralde Arteko Batzordea. Etxeko tratu txarren inguruko osasun protokoloa: etxeko indarkeriaren kontrako jokabide plana (1998-2000). Madril: Lan eta Gizarte-arazoetako Ministerioa eta Emakumearen Institutua; 2000.

• Delgado A, Aguar M, Castellano M, Luna del Castillo JD. Validación de una escala para la medición de los malos tratos a mujeres. Atención Primaria. 2006, 38(2):82-9.

• E-leusis. Hileroko aurkibide epidemikoa. Bikotekideak eragindako indarkeriaren ondoriozko hilkortasuna Espainian [2006ko urtarrilaren 22an onartua]. Eskuragai hemen: http://www.e-leusis.net/Alerta_Violencia.htm Q5

• Banandu eta Dibortziatutako Emakumeen Federazioa. Emakumeen kontrako indarkeriaren inguruko agirien bilatzailea. [2006ko urtarrilaren 22an onartua]. Eskuragai hemen: http://www.separadasydivorciadas.org/

• Fernández Alonso MC, Herrero Velázquez S, Buitrago Ramírez F, Ciurana Misol R, Chocrón Bentata L, García Campayo J, et al. Violencia Doméstica. SEMFYC. Madrid; 2003.

• Fernandez Alonso, M.C., Herrero Velazquez, S., Buitrago Ramirez, F., Ciurana Misol, R., Chocron Bentata, L., Garcia Campayo, J., Monton Franco, C., Redondo Granado, M.J., Tizon Garcia, M.J. (2003). Violencia en la pareja: papel del médico de familia. Atención Primaria, 32, 425-33

• Garcia-Moreno C. Dilemas and opportunities for an appropriate health-service response to violence againts women. Lancet 2002; 359:1509-1514.

• Garcia-Moreno C. International conference on ‘the role of health professionals in addressing violence against women’: an overview. International journal of gynaecology and obstetrics: the official organ of the International Federation of Gynaecology and Obstetrics 2002; 78(Suppl. 1):S1-S4.

• Gil-González D, Vives-Cases C, Álvarez-Dardet C, Latour-Pérez J. Alcohol and intimate partner violence: do we have enough information to act? Eur J Public Health 2006; 16: 278-84.

• Golding JM. Intimate Partner Violence as a Risk Factor for Mental Disorders: A Meta-Analysis. J Fam Violence 1999; 14: 99-132.

• Heise L, Ellsberg M, Gottemoeller M. Ending violence against women. Population Reports, Series L, nº11. Baltimore: Johns Hopkins University School of Public Health, Population Information Program; December 1999

55555555


• Jiménez Casado C, Lorente Acosta M. Violencia contra las mujeres, ámbito sanitario. Sevilla; Instituto Andaluz de la Mujer; 1999

• Krantz G, Garcia-Moreno C. Violence against women J Epidemiol Community Health. 2005 Oct;59(10):818-21

• Krantz G. Violence against women: a global public helth issue! J Epidemiol Community Health 2002; 56:242-243.

• Krug E, Dahlberg L, Mercy J, Zwi A, Lozano R, eds. Informe mundial sobre la violencia y la salud. Ginebra: Organización Mundial de la Salud; 2002. [Accedido el 21 de enero de 2007]. Eskuragai hemen: http://www.paho.org/Spanish/ DD/PUB/Violencia_2003.htm

• Larrión Zugasti JL, de Paúl Ochotorena J. Mujer, violencia y salud. Med Clin (Barc) 2000; 115: 620-24.

• Matud Aznar P. Impacto de la violencia doméstica en la salud de la mujer maltratadas. Psicothema. 2004;16:397-401.

• Lan eta Gizarte-arazoetako Ministerioa eta Emakumearen Institutua. Estatistikak. Emakumeak zenbakitan. Indarkeria. [2007ko urtarrilaren 29an onartua]. Eskuragai hemen:http://www.mtas.es/mujer/mujeres/cifras/ violencia/index. htm#violencia

• Barne-arazoetako Ministerioa. Urtekari Estatistikoak [2006ko urtarrilaren 22an onartua] FT-an eskuragarri hemen: http://www.mir.es/sites/ mir/otros/ publicaciones/catalogo/unidad/secgenTecnica/periodicas.html

• Nogueiras García B et al (Eds.). La atención sociosanitaria ante la violencia contra las mujeres. Madrid: Instituto de la Mujer; 2004.

• Nazio Batuen Erakundea. Emakumeari buruzko IV. Batzar Mundiala. 1995. [2007ko urtarrilaren 21ean onartua]. Eskuragarri hemen: http://www.onu.org /documents/confmujer.htm

• Osasunerako Mundu Erakundea. Emakumeen kontrako indarkeria. Lehentasunezko osasun gaia. OMS/OPS; 1998.

• Plazaola Castaño J, Ruiz Pérez I,Escribá Agüir V, Jiménez Martín JM. Osasun alorretik emakumeak bikotean jasaten duen indarkeria detektatzeko diagnostikorako tresna baten eta baheketako beste baten Espainiarako moldaketa. OSM, 2006. Eskuragarri hemen: http://www.msc.es/ organizacion/sns/planCalidadSNS/pdf/equidad/genero_vg_01.pdf

56565656


• Plazaola-Castaño J, Ruiz Perez I. Intimate partner violence against women and physical and mental health consequences. Med Clin (Barc). 2004 ; 122:461-7.

• Ramsay J, Richardson J, Carter YH, Davidson LL, Feder G. Should health professionals screen women for domestic violence? Systematic review. BMJ 2002 ; 325(7359):314.

• 2006ko genero indarkeriaren biktimen zerrenda. http://www.separadasydivorciadas. org/muertas2006.html

• Romito P, Molzan TJ, De Marchi M. The impact of current and past interpersonal violence on women’s mental health. Soc Sci Me 2005 ; 60:1717-27.

• Ruiz Pérez I, Plazaola Castaño J. Intimate Partner Violence and Mental Health Consequences in Women Attending Family Practice in Spain. Psychosom Med. 2005 ; 67;791-7.

• Ruiz-Perez I, Blanco-Prieto P, Vives-Cases C. Violencia contra la mujer en la pareja: determinantes y respuestas sociosanitarias. Gac Sanit. 2004 ; 18 Supl. 2:4-12.

• Ruiz-Perez I; Jiménez Rodrigo ML; Bermúdez Tamayo C, Plazaola Castaño J. Baheketarako eta tratu txar fisiko, psikologiko eta sexualaren maiztasunerako tresnen katalogoa. OSM, 2006. Eskuragai hemen: http://www.msc.es/ organizacion/ sns/planCalidadSNS/pdf/equidad/genero_vg_01.pdf

• Siendones Castillo R, Perea-Milla E, Arjona JL, Aguera C, Rubio A, Molina M.Violencia domestica y profesionales sanitarios: conocimientos, opniones y barreras para la infradetección. Emergencias 2002;14:224-232.

• U.S. Preventive Services Task Force. Screening for family and intimate partner violence: Recommendation statement. Ann Fam Med 2004 ; 2:156-160.

• Walker L. The battered woman syndrome. Springer, New York ; 1984.

• Wathen CN, MacMillan HL. Interventions for Violence Against Women: Scientific Review. JAMA 2003; 289(5):589-600.

• WHO Multi-Country Study. On Women’s Health And Life Events. Department of Gender and Women’s Health. Family and Community Health. Word Health Organisation. Genève 2003.

• World Health Organisation (WHO). Multi-country Study on Women's Health and Domestic Violence against Women. Genève : WHO ; 2003.


57575757

ERANSKINA: GENERO INDARKERIAREN

AURREAN IZAN BEHARREKO OSASUN-JOKABIDERAKO

KOMUNITATE AUTONOMOEN PROTOKOLO ETA GIDAK

Andaluzia Tratu txarren biktima diren emakumeentzako osasun arreta. Plan Estrategikoa. Andaluziako Osasun Zerbitzua. Andaluziako Junta. (2001) Balizko etxeko indarkeria, adingabekoenganako eta pertsona nagusienganako tratu txar eta eraso sexualen kasuen lesioen partea eta txosten medikua. Andaluziako Junta. (argitaratu gabe) Aragoi Aragoiko osasun sisteman, etxeko indarkeriaren biktima den emakumeari eman beharreko osasun arretarako gida. Osasun eta Kontsumo Saila. Planifikazio eta Aseguramenduko Zuzendaritza Orokorra (2005) Asturias Emakumeen kontrako indarkeriaren aurrean izan beharreko osasun arretaren protokoloa. Asturiasko Printzerriko Osasun Zerbitzua. Asturiasko Printzerriko Gobernua (2003). Balearrak Etxeko indarkeriaren prebentziorako eta tratamendurako estrategiak. Gizarte Ongizateko Kontseilaritza. Emakumearen Institutua. Gobernu Balearra. (2002)

58585858


Kanariak 3/03 Instrukzioa: delitua edo falta suposa dezakeen edozein lesioren aurrean eskaini beharreko mediku-laguntzaren baitan, osasuneko profesionalak bete beharreko tramite eta agiri ofizialen ereduak ezartzen ditu. Osasun eta Kontsumo Kontseilaritza. Kanarietako Osasun Zerbitzua. Genero Indarkeria eta Osasuna: Sentsibilizaziorako eta prebentziorako Eskuliburua eta Unitate didaktikoak. Kanarietako Gobernua. Osasun eta Kontsumo Kontseilaritzarekin batera argitaratua. Kanarietako Osasun Zerbitzua eta Kanarietako Emakumearen Institutua (2005) Etxeko alorreko genero indarkeriaren aurrean izan beharreko jokabiderako protokoloa. Kanarietako Gobernua. Osasun eta Kontsumo Kontseilaritza. Kanarietako Osasun Zerbitzua (2003) Kantabria Tratu txarren aurrean izan beharreko osasun-jokabiderako protokoloa. Kantabriako Gobernua. Osasun eta Gizarte Zerbitzuetako Kontseilaritza. Osasun Publikoaren Zuzendaritza Orokorra (2005) Eraso/abusu sexualen biktimentzako osasun arretarako protokoloa. Kantabriako Gobernua. Osasun eta Gizarte Zerbitzuetako Kontseilaritza. Osasun Publikoaren Zuzendaritza Orokorra (2006) Emakumeen kontrako indarkeria. Tratu txarren aurrean izan beharreko osasun-jokabiderako protokoloa. Kantabriako Gobernua. Osasun eta Gizarte Zerbitzuetako Kontseilaritza. Osasun Publikoaren Zuzendaritza Orokorra (2005). Gaztela eta Leon Emakumearen kontrako tratu txarren aurrean izan beharreko jokabide gida. Medikuntza Familiar eta Komunitarioko Gaztelako eta Leongo Elkartea (SocalemFYC) (2005) Tratu txarrak jasaten dituen emakumearentzako mediku-laguntza sarea. Osasun eta Gizarte Ongizateko Kontseilaritza. Gaztela eta Leongo Junta. (2003)

59595959

Genero indarkeriaren aurrean izan beharreko Osasun-Jokabiderako Protokolo Komuna Gaztela-Mantxa Tratu txarren biktima diren emakumeentzako arreta primariorako jokabide protokoloa. Osasun Kontseilaritza. Osasun Publiko eta Partaidetzako Zuzendaritza Orokorra. Gaztela-Mantxa. (2005) Katalunia Arreta primarioan generoko tratu txarrei heltzeko gida. Kataluniako Osasun Institutua. Osasun eta Gizarte Segurantza Saila. Kataluniako Generalitatea. (2003) Katalunian osasunaren arloan genero indarkeriari heltzeko protokolo eta zirkuitua. Osasun Saila. Kataluniako Generalitatea. (agiria lantze prozesuan dago) Tratu txarrak jasan dituzten emakumeenganako osasun arretarako gomendioak. Bilduma: Osasun Plana. 14. koadrenoa. Kataluniako Osasun Zerbitzua. Osasun eta Gizarte Segurantza Saila. Kataluniako Generalitatea. (2004) Valentziar Komunitatea Ustezko Etxeko Indarkeriagatiko (pertsona nagusien kasuan) txosten medikua. Valentziako Generalitatea. Osasun Kontseilaritza (2005). Extremadura Emakumearen kontrako indarkeriaren prebentziorako eta ezabaketarako sail-arteko protokoloa. Extremadurako Emakumearen Institutua. Extremadurako Junta. (2001). 1. ERANSKINA Larrialdi bidean parte hartzen duten profesionalentzako jokabiderako jarraibideak. Galizia Osasun alorretik genero indarkeriari nola heldu. Osasun alorrean genero indarkeriaren prebentzio, detekzio eta arretarako gida. Galiziako Xunta. (2002) Defenda itzazu zeure eskubideak. Genero indarkeria jasaten duten emakumeentzako gida praktikoa. Galiziako Xunta (2007) Osasuneko Arreta Primarioan Genero Indarkeriari buruzko gida. Galiziako Xunta (2005).

60606060


Madril Osasun publikoko arazo bezala jotzen den emakumeen kontrako indarkeria. Emakume biktimen osasunerako arretarako Babes Agiria. Osasun Publikoko Institutua. Madrileko Komunitatea (2003). Murtzia Estatuko Segurtasun Indar eta Gorputzek Organo Judizialekin, Elkarte Profesionalekin eta Genero Indarkeriaren biktimen babesarekin loturiko beste erakundeekin izan beharreko koordinaziorako protokoloa. Murtziako Erregioa (2006) Murtziako Erregioko arreta primarioan genero indarkeriaren detekzio eta arretarako protokoloa. Murtziako Osasun Kontseilaritza (argitaratu gabe). Etxeko tratu txarren osasun protokoloa. Lehendakaritzaren Kontseilaritza. Emakumearen eta Gazteriaren Idazkaritza Sektoriala. Murtziako Eskualdea. (2000) Nafarroa Genero indarkeriaren biktimentzako mediku-laguntzarako jokabide koordinaturako protokoloa. Profesionalentzako gida. Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentua. Nafarroako Emakumearen Institutua. Nafarroako Gobernua. (2006) Euskadi Etxeko tratu txarrentzako osasun protokoloa. Osasun Saila. Eusko Jaurlaritza (2000) Etxeko tratu txar eta eraso sexualen biktima diren emakumeentzako arreta hobetzeko erakunde-arteko hitzarmenaren markoaren barruan (2001). (Osasun protokolo hau berraztertze eta gaurkotze prozesuan dago une honetan) Errioxa Errioxako Osasun Sistema Publikotik Etxeko Indarkeria Detektatzeko eta Tratatzeko Programa Integrala. Errioxako Osasun Zerbitzua. (2004)


61616161

OHARRAK

62626262



OSASUN ETA

KONTSUMO

MINISTERIOA

Protocolo Común para la Actuación Sanitaria ante la ...

Documents

Transcript of Protocolo Común para la Actuación Sanitaria ante la ...