MATERIALDIDÁCTICO

BALDORAMOS“Opoetaéuncidadánqueconfíanapalabracomolugarde

acollida,comoespazohabitable”

2de14

BALDORAMOS

OpoetaeartistaplásticoBaldoRamosnaceuenCelanovaen1971.Desdeaadolescencia,escribee

pinta buscando establecer sempre pontes entre as dúas disciplinas. Na poesía cultiva

simultaneamenteaescritaengalegoeencastelán,acadando

nestaúltimapremioscomo,entreoutros,oMaríadelVillar

Berruezo(porLosojosdelaspalabras,en2002),oArcipreste

deHita(conElsueñodelmurciélago,en2003)eoaccésitdo

PremiodePoesíaIberoamericanaVíctorJara(grazasaDiario

de una despedida, en 2005).Na nosa lingua ten editadoos

poemarios Raizames(2001), A árbore da cegueira(2002,

PremioConcellodeCarral),Escurae transparente(2005),O

ourego e o compás(2006),Monólogo do calígrafo (2008),

Palabrasparaunbaleiro(2009,PremioFizVergaraVilariño),

Palimpsesto (2009), A ferida de comprender(2011),

Cartografía do exilio(2014, accésit do Premio Miguel

GonzálezGarcés)eCartasdendeoesquenzo(2018).

Comoartistaplástico,expónporprimeiravezenSantiagodeCompostelaen1994elogoparticiparía

enmostras,individuaisecolectivas,tantoenGalicia(Cambre,Vigo,Lalín,Lugo,ACoruña,etc.)como

fóradasnosasfronteiras(Porto,Madrid,Chile,Montevideo).Sonmoitasasobrasquetenilustradoe

taménnumerosososlibrosdeartistaquecreou(Utpicturapoesis,Osollosdaspalabras,Monólogo

docalígrafo,etc.).

BaldoRamoscolaboraadoitoconoutroscreadores.Asío testemuñanopoemario1+1=3 (escritoa

catromansconFrankMeyeren2016)ouosvolumesARamallosa.Caligrafíasdeluz(2011,ondeos

seuspoemasdialogancoasfotografíasdeCarlosLorenzo),Osollosdaspalabras(2012,xuntandoos

seustextoscoaobradoescultorCaxigueiro),Ondebebenoscervosqueamansouocalígrafo(2013,

que suma a súa pintura coa de Carlos González Villar) ou CaRa inversa (2014, volume conxunto

conXoséMaríaÁlvarezCáccamoaoquecadaunaportapoemaseobraplástica).

3de14

1.BaldoRamosafirmaqueelnaceuentreCurrosEnríquezeCelsoEmilioFerreiro,averiguaporque

odi.

2. A obra poética de Baldo Ramos ten merecido importantes premios. Localiza no texto cinco

galardónsquelevenonomedepersoeirosdestacadoseexplicaporquesoncoñecidos.

3. En Vértice de versos, o poeta afirma que o seu sempre foi un “traballo autodidacta, de

exploración,tentandobuscardiferentesvíascreativasataatoparunhavoznaquemerecoñecera”.

Quequeredicirconestaspalabras?

4.Localizanestasopadeletrasquincetermosqueformanpartedostítulosdospoemariosescritos

engalegoporBaldoRamos

4de14

5.Asociacadaunhadasseguintespalabrascoseusignificado

Palabras Significados

1.palimpsesto a.Expertonaartedeescribiraman.

2.compás b.Pezadramáticaparaunúnicopersonaxe.

3.monólogo c.Cienciaoutécnicadaelaboracióndecartaseplanosxeográficos,mapas,etc.

4.calígrafo d.Queseopóncompletamenteaoutracousa.

5.ourego e.Pergamiñooumaterialsobreoqueseescribiudenovotrasborraroanterior.

6.cartografía f.Herbaolorosadafamiliadaslabiadasmoiusadacomocondimento.

7.inversa g.Aparelloondeestánrepresentadosospuntoscardinais.Tenunhaagullaimantada

queindicaonorte.

6.Comosedino texto,BaldoRamoscreoumoitos librosdeartista.Averiguaqueéun“librode

artista”.

7.UtpicturapoesiséunhaexpresiónlatinaquedátítuloaundoslibrosdeartistadeBaldoRamos.

Sabesoquesignifica?BuscaarespostanodocumentalVérticedeversos.

5de14

8.Ademaisdasúafacetapoética,BaldoRamosdestacacomoartistaplástico.Ambasasdúasson

actividades que tenden a solaparse nel de tal xeito que foi cualificado como poeta-calígrafo.

Explicaoporquédesacualificaciónapoiándote,porexemplo,nestaimaxe.

9. Varias das obras de Baldo Ramos son froito da súa colaboración con outros creadores. No

recadro aparecen os nomes de cinco deles. Debes asocialos coas dúas características que lles

pertencen.

FrankMeyer,CarlosLorenzo,Caxigueiro,CarlosGonzálezVillar,XoséMaríaÁlvarezCáccamo

1.Chámase,enrealidade,DanielRíoRubal.

2.ÉodirectordodocumentalVérticedeversos.

3.Arxentinodeorixe,instalouseenOurenseen1976.

6de14

4. Escribiu os poemarios pêle-mêle fel(2000), Caderno a destempo (2002) eResumo da

despedida.

5.ComopoetaencádrasenaXeracióndos80.

6. Ten traballado no Seminario de Estudios Cerámicos (Sargadelos) e, a partir de 1990,

exploraoconceptode“instalación”.

7.Fundou,en2002,aFrankaeditora,conséenSantiagodeCompostela.

8.TitulouundosseuslibrosCánticodostopónimosesdrúxulos.

9.ÉocoordenadortécnicodoPremiodePoesíaConcellodeCarral.

10.FoiPremioNacionaldeGravadonosanos1993,1995,1996e1997.

10.BaldoRamoseCarlosLorenzoelaboraronunlibroconxuntosobreafestadaRamallosa.Sabes

ondeecandosecelebraestafestividade?Averiguataménenquéconsiste.

11.SeguindoaspautasdaABAU,elaborauntextoargumentativoquepartadaseguinteafirmación

feitaporBaldoRamosenVérticedeversos:“Acaligrafíaéunhaponteentreapoesíaeapintura”.

7de14

12.Osgravadoresutilizanvariasferramentas.Xuntaonomedecadaunhacoasúadefiniciónecoa

imaxequearepresenta.

Palabra Definición

brunidor Ferramenta formada por unha folla grosa e plana de aceiro, afiada noextremo,eunmangocurtodepausobreoquesegolpea.

buril Agulladeaceiroafiadacoaqueseraianplanchasdemetalouplásticoparalogoentintaraimaxeeestampala.

escoupro Pezaen formadecilindro,dediversosmateriaise tamañosparapintarouentintar.

puntaseca Prensaparaestampargravados.

rasqueta Instrumentodeferro,delgadoeconpunta,paragravar.

rolo Instrumentodeferro,xeralmentecomangodemadeira,formadoporunhapequenapatriangularouporunganchocondentes.

tórculo Instrumentoquepúeunhasuperficieparaalisalaoudarllebrillo.

escoupro3

8de14

1 dentro,

ondeosilencioxanonnosacolle.

ondeaspreguntasnuncaadmitenrespostas.

ondeamemoriaéunespazodiminutosenaccesos.

5 dentro,

ondeaolladaapenaschegaacomprender.

ondeamateriaseamalgamacoalinguaxe.

ondeapalabraprecisaéunhasombraqueavanza.

dentro,

10 ondeoscorposfrecuentanosvérticesdavellez

econfíannaebriedadedobaleiro.

DeOsollosdaspalabras(2012)

1.Despoisdeleresatentamenteopoema,etendoencontaoseucontexto,indicaosignificadodas

seguintespalabras:amalgama(verso7),precisa(verso8),frecuentan(verso10),vértice(verso10)

eebriedade(verso11).

2.Aolongodetodootextorepítesecontinuamenteoadverbio“dentro”.Porquesucedeisto?A

quetipodelugarnosremiteapresenzareiteradadapalabra“dentro”?

9de14

3.Explicaosignificadodestesdousversosextraídosdopoema:

3.1.“amemoriaéunespazodiminutosenaccesos”(verso4).

3.2.“oscorposfrecuentanosvérticesdavellez”(verso10).

4.Observaagoraasformasverbais.Enquetempoeenquemodoestán?Porqueutilizaopoeta

estatemporalidadeverbal?

5.Recordaenqué consisteo recursoestilísticodaanáforaeobserva seapareceneste texto. En

casoderespostaafirmativa,sinalaalgúnexemplo.

6.DespoisdevisualizaresorecitadodestepoemanodocumentalVérticedeversoseseguindoos

parámetrosdaABAU, tratadeelaborarun texto críticoeargumentativo sobrea importanciada

conservacióndamemoria,nomeadamentedamemoriahistórica.

10de14

1 dentro,

ondeamemoriarespiranointeriordaspalabras.

ondeaversiónúltimamestura

naftalinaconcoandro

5 paraquetideascocamiñodeacceso.

dentro,

ondeamorteéunhacasasenportas,

ondeodestemposeconxugaenpresente

eofuturosóexiste

10 naspalabrasqueseesquecen.

DeOsollosdaspalabras(2012)

1.Despoisdeleresatentamenteopoema,etendoencontaoseucontexto,indicaosignificadodas

seguintes palabras: naftalina (verso 4), coandro (verso 4), acceso (verso 5), conxuga (verso 8) e

esquecen(verso10).

2.Apalabra“destempo”(verso8)nonfiguranodicionario.Mediantequeprocesodeformaciónde

palabrasfoicreada?Quesignificadoten?

3.Porqueseidentificaamortecunha“casasenportas”noverso7?

4.Nopoemaapareceunhapersonificación.Localízaaeexplicaosignificadoquelleaportaaoverso

ondeestá.

5. Que sentido teñen os tres últimos versos? Cres que a mensaxe contida neles garda algunha

relación(temática,estética,formal,etc.)copoemaanterior(“dentro/ondeosilencioxanonnos

acolle”)?

11de14

AGOSTO,2009

1 asentoapuntadocompás

aopédascinzasdosmeusavóseabrooarcodafidelidadeatapousaropigmentodavellez

5 napontequeuneasLobeiras*coaPedradamoa*nosversosquealgúndíavolvereiparaescribir.

nesesversosaterranonserápalabraesquecida,

10 lousadeluzadulteradanintardedeagostoinxectadaensalmoira.

seráunríonacidoaopédasabelairas,vorazcomoafecundidadeentempodevendima,transparentecomaodesexodesercomprendido.

15 nassúasaugas

recoñecerásopousoacedodaselexíasquenacenparaserignoradas,ovoodosandurónsremontandoasgárgolasdacanícula,aluzprimeiraxustoantesdeestourar

20 oderrotismodaevocación.

heientrarnamáculadamudezcosollosbenabertosparanonsentirqueestamossós,queaíndaquedatempoparaaspiraraoencontromáisalódashomilíasdanostalxiaedoporvir.

25 confíonaaritméticafalseadadosafectos.

naproporcióndepasadoememoriaquefaimaceraroscamiñosdoretorno.

sedigoexiliotraizooestaluz.

semeresigno,

30 xanonestiporqueneufalo.

digoCelanovaeaspombasarroladasnaquelpoemadedespedidaespertanparabebernascuncasdestacegueira

35 queatravesaapontequevaidasLobeirasáPedradamoanestepoema.

digoCelsoEmilio,eonenoqueforaCurrosrespondedendeomontedaCruz*

40 cunsilencioquepercorreasrúasquenosacheganámatriz,aestemanancialcircularqueenraízanaagoníainútildasabelairas.

(HomenaxeaCelsoEmilioFerreirono30cabodanodoseupasamento)deAferidadecomprender(2011)

12de14

NOTA:AsLobeiras,PedradamoaeMontedaCruzsontrestopónimosquedelimitantriangularmente

o territorio da Calle Arriba –na actualidade Rúa Curros Enríquez- onde viviron Manuel Curros

Enríquez,CelsoEmilioFerreiroeBaldoRamos.AsLobeirassitúasenazonasur,Pedradamoalimitaa

rúapolonorteeoMontedaCruz,queestánoOeste, levaestenomedebidoaquenelunhacruz

lembraaoscaídosnaGuerraCivil.

1.Despoisdeleresatentamenteopoema,etendoencontaoseucontexto,explicaosignificado

queteñenasseguintespalabras:pigmento (verso4), lousa (verso10), salmoira (verso11),voraz

(verso13),elexía(verso16),andurón(verso18),canícula(verso18),mácula(verso21)ehomilía

(verso24).

2.Opoematitúlase“Agosto,2009”pero,aíndasecarecesedetítulo,hainelunhapalabraquexa

nosremiteaoambientedestemes.Quepalabraéesa?

3.Porquesefaireferencianotítulodopoemaaoano2009?

4. Na primeira estrofa, Baldo Ramosmenciona as dúas facetas nas que destaca como creador.

Calessonestasfacetas?Conquetermo/ssealude/nacadaunhadelas?

5.Talecomoseafirmanaprimeiraestrofa,quequereplasmaravozpoéticanosseusversos?

6.Nasegundaestrofa,aterrarelaciónasecontrestermos(palabra,lousaetarde)aosqueselles

asignan modificadores que lles aportan un significado especial. Completa a táboa e reflexiona

sobrecaléaimaxedaterraqueopoetanondesexaplasmarnosseusversos.

Termo Modificador/es Significado

palabra

lousa

tarde

7.Na terceiraestrofa,o verso identifícase cunelementodanatureza.Cal éesteelemento?Que

característicasselleatribúen?

13de14

8. Na cuarta estrofa aparecen tres termos “elexías, ignoradas, evocación”. Entre eles é posible

establecer dous tipos diferentes de relacións semánticas. Cales? Que sentido aporta ao texto o

feitodequeestestermosaparezanxuntos?

9.Querecursoestilísticosedánestesversos?Xustificaatúaresposta.

9.1.“unrío(…)/vorazcomoafecundidadeentempodevendima”(versos12-13)

9.2.“opousoacedodaselexías”(verso16)

10.Nopoemaaparecenmencionadas dúas vocesmoi importantesdanosa lírica. Localiza os seus

nomeseexplicaarelacióndeambososdousconCelanova.

11.QuesignificadoteñenostopónimosLobeirasePedradamoa?

14de14

12. A intertextualidade é unha característica propia da poesía máis recente. Averigua en que

consiste e despois de ler o seguinte poema de Celso Emilio Ferreiro, ou de escoitar a súa

interpretaciónnavozdeXoséQuintasCanellanapáxinahttps://goo.gl/oSrPwH,debes:

a. Procurar os dous elementos intertextuais que comparten os textos de Celso Emilio

FerreiroedeBaldoRamos.

b.Establecerconquerelacionanambosospoetasosdevanditoselementos.

c.XustificarapresenzadestestermosnotextodeBaldoRamos.

Eiquíserá

ÁmemoriadeAquilinoIglesiasAlvariño

1Queromorrereiquí(candomechegue

ahoradaviaxequemeagarda).

Eiquínistesilencio

depombasarroladas,

5nisteventoquedormenospiñeiros

unprofundosoñodearelanzas.

Queromorrereiquícosollospostos

nofumegardastellas,naborralla

dotempo,frenteafrente

10demín,abertaaialma

aoslatexosdashoras,nunhatarde

ateigadadearpas.

Vaneveñenasnubesviaxeiras,

asanduriñaspasan.

15Opandeirodachuvia

repenicaunhamaina

melodíadeoutono,

quenoroncóndoríoseacompasa.

Queromorrereiquí.Sersementado

20nestamiñabisbarra.

Finareiquíomeucansancioacedo,

pousareiquíprasempreasmiñasazas.

DeLonganoitedepedra(1962)

13.Elabora,seguindoosparámetrosdaABAU,untextocríticoeargumentativosobreasvantaxes

einconvenientesdevivirsemprenolugarondesenace.