Nunca te entregues ni te apartes

junto al camino, nunca digas

no puedo más y aquí me quedo …

José Agustín Goytisolo

Sirvan estes versos de Goytisolo para animar aos alumnos nos momentos de

desánimo e para que contribúan a acadar os seus obxectivos académicos e persoais.

Sirvan tamén para manter sempre vivo o compromiso e os ideales de cantos

conformamos a COMUNIDADE ESCOLAR do Instituto e para todos os que veñan

detrás.

Aos que estiveron antes e fixeron posible este aniversario un saúdo cariñoso,

para os que xa nos deixaron o máis emotivo recordo.

Pasaron os primeiros corenta anos e moitos máis quedan por vir.

Abril de 2009 Moito por descubrir Editado : IES As Mercedes Avda. de Madrid, 75 27002 Lugo Depósito legal: LU 86-2009 Impresión : Publilar, S.L.

Sugerencias del topónimo As Mercedes. 2

Interpretación dunha obra do pintor José López

Guntín. 8

Enerxías renovables. 12

As Mercedes nos corenta anos. 15

Convenio con SEAT. 17

Murallas. 19

O can de palleiro, raza en perigo de extinción. 22

A guerra polo coltan. 24

Baños, termas y agua en el Lugo romano. 26

Persoas xordas: moito por descubrir. 29

Emevé. 32

Xente do teatro: tropa do carallo. 35

A eficiencia da bomba de calor. 37

Recuperación de calor nun tanque de leite. 42

Made en Lugo: Feito en Lugo. 48

Oferta educativa do IES As Mercedes. 60

Artesáns ou artistas?. 61

Un día habitual. 68

Experiencia de una estudiante extranjera. 70

El boxeo, deporte minoritario e integrador. 73

Concurso de fotografía matemática. 74

Hermético distinto a cerrado. 82

Breve percorrido histórico. 83

O noso contorno. 84

E, para rematar... 96

El actual topónimo de As

Mercedes bien podría emparen-

tarse con san Pedro Nolasco y

sus ansias por liberar cautivos

de las garras sarracenas que

infundió a la Congregación de

Nuestra Señora de la Misericor-

dia, más conocida como Orden

de la Merced, por él fundada;

pero aún siendo los mercedarios

monjes y seglares de gran valor

e impagables sacrificios durante

siglos, el topónimo permite mu-

chas más lucubraciones, incluso

para ensoñar con las fechas e

intuir fantásticas historias.

Habida cuenta de las

fuentes que allí manaban, cuyo

caudal se describe con precisión

en textos ya vetustos, no sería

descabellado que Mercedes se

debiese al reparto que los veci-

nos hacen del agua de las fuen-

tes públicas, las mercedes de

agua, que a todos deben corres-

ponder en igualdad y proporcio-

nalidad.

Algo tendrá este paraje

de la antigua Carretera de Cas-

tilla, hoy Avenida de Madrid,

para que su primer cronista co-

nocido haya dicho de él que era

un lugar ventilado, al abrigo de

los vientos reinantes y fríos del

primer cuadrante. ¿Ventilado y

al abrigo de los vientos? Esto

parece la descripción de un pan-

tano sin humedad, de un som-

brajo muy soleado, o de un de-

sierto atiborrado de habitantes.

Bueno, pues así fue. Segura-

mente el hombre quiere desta-

car que lo saludable de aquellos

aires no lleva aparejada la mo-

lestia de los vientos.

Dicen que el obispo Feli-

pe Peláez de Caunedo, adminis-

trador de la Mitra lucense a fi-

nales del XVIII, ve en esas tie-

rras el lugar idóneo para alber-

gar la casa de beneficencia, o

Casa de los Expósitos, que tanto

se echa entonces a faltar en la

diócesis. Aún así, son muchos

los que reprochan al proyecto la

lejanía de solar respecto al cen-

tro de la ciudad, que aquí en

Algunas sugerencias del topónimo As Mercedes Por José de Cora

Páxina 2

-Dónde vas buen caballero,

dónde vas tú por ahí.

-Voy en busca de mi esposa

que hace años no la vi.

Lugo siempre se ha ceñido al

parterre de las Cortiñas de San

Román, la actual Praza Maior, y

pocos metros más.

Entonces es cuando

cobra sentido lo que Mercedes

tiene como sinónimo de miseri-

cordia, pues siendo necesaria

una inversión de 100.000 re-

ales para acometer la obra,

Caunedo no es capaz de reunir-

la desde 1792 a 1798.

Casi un siglo des-

pués, en 1876, cuando los

terrenos ya son propiedad

de la muy civil Diputación

Provincial, sigue pesando en

ellos el generoso legado que

comporta su nombre, pues

se pretende levantar allí una

Maternidad que acoja a 60

parturientas y a 90 infantes

de teta. La diferencia numé-

rica ha de buscarse en la

facilidad del género humano

por parir y en la dificultad por

ser madre.

De la noche a la maña-

na, y sin que se sepan con

exactitud los motivos que lo

aconsejan, este proyecto se

transforma en otro que debe

dar como resultado la construc-

ción en Lugo del Asilo de las

Mercedes, también misericor-

dioso, pero también fallido;

como si el destino del lugar

estuviese reservado a fines tan

elevados como desconocidos.

Mediado el año 1878 y a fin de

llevar a cabo la construcción, la

Diputación lucense aprueba un

presupuesto que se eleva a

301.400 pesetas, una cantidad

hoy sorprendente, pero nada

escasa en aquel momento. El

arquitecto municipal, don Ne-

mesio Cobreros, será el encar-

gado de materializarla, como

ocurre con casi todas las obras

importantes de esa época.

Ocurre que en enero

de ese mismo año, el Rey don

Alfonso XII casa con su prima,

María de las Mercedes de Or-

leáns y Montpensier, o sea una

de las hijas de los Montpensier

de toda la vida que tanto cons-

piraron contra la madre del

novio, Su Alteza Real doña Isa-

bel II, que a su vez es tía de la

contrayente. La boda se acepta

a regañadientes, sin sospechar

que la tragedia aguarda a la

vuelta de la esquina, pues ape-

nas cinco meses después, el 26

de junio, Mercedes muere en el

Palacio Real de Madrid sin su-

perar los 18 años de edad. Los

españoles le preguntan enton-

ces al monarca con una letrilla

que será muy popular: ―¿Dónde

vas Alfonso XII?‖ Y él respon-

de: ―Voy en busca de Merce-

des...‖

Y la encuentra, al me-

nos a otra homónima; pues

vuelto a casar con doña María

Cristina de Habsburgo-Lorena,

alias la Virtudes, ésta le da una

hija primogénita que va a lla-

marse Mercedes en recuerdo

de aquella otra tan breve y tan

nombrada. Toda España alaba

el gesto de la futura Regente.

Esta Mercedes, primera

hija de don Alfonso de nombre

completo María de las Merce-

des Isabel Teresa Cristina Al-

fonsa Jacinta Ana Josefa Fran-

cisca Carolina Fernanda Filome-

na María de Todos los Santos,

no llega a ser reina, porque al

morir su padre, María Cristina

se encuentra en dulce espera y

acuerdan los sabios de palacio

ocultar durante un día la muer-

te del rey y no nombrar a Mer-

cedes sucesora, sino tan sólo

Páxina 3

Páxina 4

Princesa de Asturias, no vaya a ser que en el seno

de la reina viuda crezca un hermanito, con más

derechos que ella para ocupar el trono, como así

fue. A los pocos meses, doña Cristina pare a un

varón que con el paso de los años se convertirá

en Alfonso XIII.

Antes de despedirse, si no falla la crónica

popular, el monarca le confiesa a su esposa el

secreto de la buena gobernación que a la postre le

servirá para bandear los avatares españoles:

―Cristinita, guarda el coño y ya sabes, de Cánovas

a Sagasta, y de Sagasta a Cánovas‖. Es decir, la

formulación del pacto del Pardo. Hoy, tú; mañana,

yo.

Ni que decir tiene que la

trayectoria de estas dos Mercedes

es seguida por el pueblo con ge-

neral complacencia y pronto se

canta en los mesones la canción

de referencia, sobre la que mucho

tiempo después se basará el guión

de la película de Luis César Ama-

dori, con Paquita Rico como Mer-

cedes; Vicente Parra en el papel

de Alfonso XII y Mercedes Vecino

— otra Mercedes más—, como la

suegra Isabel II.

Y aquí es curioso constatar

cómo es que la historia se hace un

guiño a si misma, porque la letra

de la famosa canción no es origi-

nal, sino una adaptación de un romance de la Re-

conquista de Granada, cuando mayor actividad

desenvuelve la Orden de la Merced para el rescate

de cautivos en las mazmorras de los árabes.

Esos versos escritos cinco siglos antes

decían:

-Dónde vas buen caballero,

dónde vas tú por ahí.

-Voy en busca de mi esposa

que hace años no la vi.

La adaptación al caso del rey prematura-

mente viudo supone un mínimo esfuerzo de métri-

ca:

-Dónde vas Alfonso XII,

dónde vas, triste de ti.

-Voy en busca de Mercedes,

que ayer noche no la vi.

-oo0oo-

Pasan otros diez años y al lado de las

eternas protestas por las deficiencias que presen-

taba el alumbrado público de la ciudad, los lucen-

ses leen a diario que las reivindicaciones más sen-

tidas por la prensa local en ese año de 1888 son

dos: la construcción del Matadero y la expulsión

de las ratas del Asilo de las Mercedes. Si hemos

de hacer caso ad pedem literae a los cronistas

lucenses, especialmente a los del Eco de Galicia,

en efecto los roedores se han adueñado del Asilo

y son los únicos que se benefician de todo el es-

fuerzo que costó su construcción.

Avanza el año y en los primeros días de

abril, la Gaceta publica las condiciones que han

de reunir los edificios que opten a albergar los

colegios preparatorios que el Ministerio de la

Guerra pretende abrir en España. Entre otras, se

hacen constar que se pedirá la

existencia de una fuente que ma-

ne agua a razón de 40 litros dia-

rios por cada persona que lo habi-

te — ¡la fuente de As Mercedes!—

cuatro dormitorios para 50 alum-

nos cada uno, con 30 metros

cúbicos de aire por alumno — ¡los

vientos de As Mercedes! —, gim-

nasio, capilla y sala de profeso-

res.

La posibilidad de albergar en Lugo esa

Escuela Preparatoria del Ejército abre todas las

expectativas y dispara el optimismo. Al día si-

guiente, la Diputación provincial nombra una co-

misión especial para que estudie la cesión del

Asilo a tal fin.

El entusiasmo se desborda. No hay,

según opinión de los vecinos, edificio mejor en

toda España que el Asilo de Lugo para albergar el

colegio. ―En nuestra región, y no diremos en nin-

guna otra de España, porque no somos andalu-

ces, difícilmente se podrá hallar edificios que reú-

nan la fabulosa capacidad de metros cúbicos en

dicho programa consignados‖. Así de contunden-

tes se manifestaban los animosos lucenses, con-

vencidos de que su oferta de Las Mercedes, no

iba a encontrar competencia en toda la península.

―Hemos visitado antes de ahora, y cono-

cemos por lo tanto, todos los edificios que las

demás poblaciones de Galicia

pueden ofrecer para dicho obje-

to, y sin que nos mueva apasio-

namiento local ni inclinación par-

ticular de ningún género, asegu-

ramos que ninguna provincia

puede competir con Lugo en es-

te certamen, y que si el recto

criterio que suele presidir en las

soluciones de la Administración

militar se hace superior a las

injustas pero poderosas exigen-

cias de las palancas políticas que

utilizan su privanza en las altas

regiones del poder (...) habrán

de sucumbir y se esterilizarán ante nuestro legíti-

mo derecho‖.

No obstante, en el subconsciente colecti-

vo de la ciudad pesa la experiencia de haber sido

maltratada tantas veces, sin que le valgan pren-

das ni razones, que el cronista expresa los más

negros presagios: ―Lugo, en el punto más céntri-

co del distrito; con un cuartel bastante capaz;

-Dónde vas Alfonso XII,

dónde vas, triste de ti.

-Voy en busca de Mercedes,

que ayer noche no la vi.

Páxina 5

con directas y rápidas comuni-

caciones del centro a los dife-

rentes puntos de la circunferen-

cia; Lugo, el punto más estraté-

gico, considerado militarmente,

de todo el Noroeste y que,

según un distinguido jefe de

Estado Mayor que ha publicado

recientemente un folleto, es

donde debía situarse el quinto

cuerpo de Ejército en proyecto:

con un magnífico campo de tiro,

no sólo de fusil, sino de cañón

(...) verá probablemente, con

santa resignación, cómo otra

población con menos derecho,

pero que cuenta con una in-

fluencia política de primer or-

den, le arrebata este nuevo ele-

mento de vida‖.

Y más adelante, el 13

de abril, la ciudad prorrumpe en

queja plañidera: ―Pero señor,

¿por qué nombra el Gobierno

una comisión o tribunal que

informe sobre el punto más

conveniente y que reúna mejo-

res circunstancias para la insta-

lación de esta escuela, si des-

pués no hace caso de esa infor-

mación?‖

―Nosotros queremos

que se nos haga justicia. De-

seamos que venga una comi-

sión científica y examine el Asi-

lo de las Mercedes y nos confor-

mamos gustosos con el informe

que emita, en comparación con

las construcciones que ofrezcan

otras poblaciones, peor situadas

y menos céntricas que la nues-

tra. (...) Señores senadores y

diputados, tenemos el derecho,

hacedlo valer‖.

No transcurre ni un mes

antes de que todo el mundo

conozca la Memoria del arqui-

tecto municipal, hecha pública

el 8 de mayo, donde se hace

saber, entre otras muchas co-

sas, que la altura de los pisos

existentes es de 4 metros en la

planta baja, o de cinco en la

principal, y que su pavimento

es de madera de pino tea de los

Estados Unidos, con una super-

ficie edificada de 5.000 metros.

Pese a lo que se pudie-

se deducir de la época, los

acontecimientos se suceden con

una agilidad que para hoy la

quisiéramos. El 10 de agosto

del mismo año visita el edificio

el comandante de Ingenieros

don Francisco López Garbayo,

que es el designado por el mi-

nisterio de la Guerra para reco-

nocer los edificios ofertados

donde instalar los cuatro cole-

gios militares. Al mes siguiente

se sabe que los gastos a reali-

zar para que el Asilo se trans-

forme definitivamente en Cole-

gio ascienden a 7.000 duros, de

los cuales se harán cargo el

Concello y la Diputación al cin-

cuenta por ciento. Y por si a las

autoridades les parece mucho

dinero, la prensa les recuerda:

―El pueblo espera que no se

niegue lo que otras poblaciones

desean dar‖. No hace falta in-

sistir más, porque el 12 de sep-

tiembre, la Corporación munici-

pal aprueba las obras y una

partida extraordinaria de

15.000 pesetas anuales que

exige el Ministerio de la Guerra,

en el caso de que no se llegue

al centenar de matriculados.

De esa forma todo está

previsto para que el 15 de octu-

bre de 1888, recién terminadas

las fiestas de san Froilán, Lugo

recibe la feliz noticia de que, en

efecto, el Asilo de las Mercedes

ha sido uno de los cuatro edifi-

cios seleccionados, siendo los

El 15 de octubre de

1888, recién

terminadas las

fiestas de san

Froilán, Lugo recibe

la feliz noticia de

que, en efecto, el

Asilo de las Mercedes

ha sido uno de los

cuatro edificios

seleccionados

Páxina 6

Páxina 7

otros tres los presentados por

Trujillo, Granada y Zaragoza. El

1 de julio de 1889, hace ahora

ciento veinte años, deberán es-

tar finalizadas las obras de

adaptación y dar comienzo las

actividades docentes.

Mucho tiempo después,

en enero de 1968, inicia allí sus

clases el Taller Escuela Sindical

de Oficialía de Maestría que

ahora celebra esas cuatro déca-

das de existencia como Instituto

de Enseñanza Secundaria As

Mercedes.

Páxina 8

Unha pequena achega para a divulgación e

interpretación dunha obra do pintor JOSÉ

LÓPEZ GUNTÍN

Por Amelia Fernández e Felipe Cacharrón

Pintor e profesor agre-

gado do Instituto Mixto nº 3

―Juan Montes‖ de Lugo, naceu

en Vilalba (Lugo) no ano 1929

e iniciou os seus estudos na

Escuela Superior de Bellas

Artes de San Fernando en

1946, cando contaba 17 anos,

preparándose para o ingreso

nela con Isaac Díaz Pardo.

Celebrou a súa primeira expo-

sición individual en Madrid no

ano 1956, contando neste

momento cunha beca da De-

putación provincial de Lugo.

No ano 1959 partici-

pou por primeira vez nunha

exposición internacional que

organizou o Círculo das Artes

de Lugo. Pouco despois retor-

nou definitivamente a Galicia,

Páxina 9

fonte principal da súa inspira-

ción artística, e no ao 1962

asentouse en Lugo, cidade na

que vivirá ata a súa morte no

ano 1996, alternando a pintura

coa ensinanza da mesma.

Na década dos 60 for-

mou o grupo dos ―Seis Uroga-

llos‖, xunto con Jesús Blas

Lourés, Manuel Cancio Varela,

Tino Prados López, Antonio

Estrada e Luis Gómez Pacios.

Este grupo de artistas deciden

desenvolver unha idea ata o

momento inédita no panorama

artístico da cidade de Lugo:

achegar a arte ao pobo, con

mostras das súas obras no

céntrico local hostaleiro

―Ferreirós‖. Posteriormente,

grazas ao apoio e mecenado

do gobernador civil de entón,

D. Carlos Azcárraga, abren un

estudio en plena Praza de San-

to Domingo, desenvolvendo

unha grande actividade artísti-

ca. Os compoñentes deste gru-

po proviñan case todos da

mesma escola madrileña, e os

seus contidos ideolóxicos uní-

anse nunha causa común:

constituírse en alternativa ao

conformismo que caracterizaba

o clima cultural lucense daque-

la época.

Foi un artista polifacé-

tico que dominou todos os es-

tilos: retratos, bodegóns, pai-

saxe, etc., pero non quixo en-

cadrarse en ningún. A súa tra-

xectoria artística é filla da súa

época: a España da posguerra,

unha realidade que condiciona-

rá a predilección do autor por

un tipo de linguaxe pictórica

figurativa. O panorama cultural

español daquel momento réxe-

se por unhas directrices opos-

Páxina 10

tas ás válidas para in-

terpretar o transcorrer

artístico do resto do

continente, perpetuán-

dose nas convencións

tradicionais e academi-

cistas.

Un bo número

de artistas marchan ao

exilio, e moitos deles

traballan para incorpo-

rar España ás correntes

da vangarda intelectual

da época. López Guntín

decántase por unha lin-

guaxe artística neofigu-

rativa, como reacción

ao esteticismo e como

necesidade de satisfa-

cer as inquedanzas so-

ciais e políticas dunha

xeración reivindicadora

de cambios que desem-

bocan nunha abstrac-

ción informalista.

Estilisticamente,

na Galicia dos anos se-

senta conviven o expre-

sionismo, o realismo

intimista e o ―pop‖ ou a

―nova figuración‖. De

todos estes influxos, o

que maior aceptación

tivo en Galicia, tanto na

década dos sesenta co-

ma dos se-

tenta, foi o

de carácter

expresionista.

Unha das sú-

as obras ató-

pase no Insti-

tuto ―As Mer-

cedes‖ desta

cidade; é un

tríptico ex-

posto fronte

á porta da

entrada. Trátase dun

óleo sobre táboa, de

1,22 cm. de alto, com-

posto de dúas táboas

laterais de 79 cms. de

ancho e unha central de

1,69 cm. no que utiliza

un trazo rápido e segu-

ro, usando o pincel pero

tamén a espátula. Os

tonos son azuis, viole-

tas, verdes e pratas. O

artista remítenos a fei-

tos reais, aínda que a

abstracción está sempre

presente. Nas táboas

laterais representa o

sector primario da eco-

nomía: na da dereita a

pesca e na da esquerda

a agricultura; na central

representa o sector se-

cundario, a industria,

intimamente ligado á

educación, que repre-

senta nun primeiro pla-

no, como é lóxico nun

centro educativo no

momento da entrada

dos alumnos, abraza-

dos ambos sectores por

unhas mans que soste-

ñen, a da dereita un F,

e a da esquerda un P,

que son as iniciais da

Formación Profesional,

aludindo a un centro de

educación que prepara

xoves para a industria.

O realismo figurativo

complétase cun semáfo-

ACTION PAINTING

López Guntín utiliza a chamada “action

painting” (“pintura de acción”), xa que grazas á

superposición de planos e un orixinal cromatismo

logra dar idea de movemento, mesmo ao que

parece estático, e amosa unha especial

transparencia nos tonos: lirismo e simbolismo

forman un todo harmónico que nos fai lembrar a

Marc Chagall e o seu mundo de imaxes.

Desnudo sentado en rojo

Mujer del artista

Chagall

Páxina 11

ro perante o que se sitúa unha fila de alumnos á

espera de entrar no colexio, en paralelo con outro

grupo que está en actitude de entrar polo outro

lado. Presiden esta táboa dous rostros de maior

tamaño no lado esquerdo superior, con cascos de

obreiros enmarcados nunha roda dentada, facen-

do referencia á preparación para o mundo indus-

trial.

O espazo e a figura humana compóñense

xeometricamente: isto achéganos á chamada

―nova figuración‖, onde a perspectiva é anulada

por un conxunto de planos xeométricos que afec-

tan tanto ao fondo como ás figuras que sobre el

se asentan. Trátase dunha xeometría moi libre.

Polo que respecta á procedencia e poste-

rior ubicación deste cadro no actual IES As Merce-

des de Lugo, pescudas e investigacións que leva-

mos a cabo cando nos encargaron este breve e

provisional estudo do autor e desta obra, leváron-

nos a determinar que, sendo Delegado de Educa-

ción o Sr. Sampayo, había intención naquela épo-

ca de conseguir cadros institucionais para diversos

organismos públicos da cidade; e que sendo direc-

tora do centro naquel momento Dª Olga Díaz,

contactou coas persoas indicadas, e despois de

escoller o espazo, localización, medidas adecua-

das, e mailo tema a representar (lémbrese que

era un Instituto de Formación Profesional), tivo

lugar a adquisición e colocación do cadro no ano

1988.

Para rematar, diremos que despois de

consultar diversas fontes e abundante bibliografía

sobre este autor, non atopamos nin estudos nin

referencias deste cadro, polo que concluímos que

non estará inventariado e supoñemos que é des-

coñecido para a grande maioría dos lucenses, tan-

to especialistas no eido artístico como público en

xeral, aos que convidamos a mirar e admirar esta

xoia artística situada á entrada do IES As Merce-

des de Lugo.

Páxina 12

Enerxías renovables: solar fotovoltaica, térmica e

pequenos eólicos para instalacións illadas

Por Antón F. Casal Díaz

A primeira reflexión que quero facer é

que, para poder realizar unha instalación con

enerxía renovable coas tecnoloxías da enerxía so-

lar fotovoltaica, térmica ou pequena eólica, é ne-

cesario, moito máis que nunha instalación conven-

cional, usar receptores, equipos altamente efica-

ces, porque o custo destas tecnoloxías é moi alto

e cando se proxecta unha instalación hai que ter

en conta a eficacia dos receptores.

Outra reflexión importante é a seguinte:

sexa cal sexa a tecnoloxía utilizada para a produ-

ción de enerxía eléctrica ou calorífica, todas son

en maior ou menor grao contaminantes, ben sexa

no proceso de fabricación (caso das obleas das

células fotovoltaicas) ou nos procesos de produ-

ción, central térmica.

Isto lévanos á conclusión seguinte: a úni-

ca enerxía limpa é a que non se consume, por iso

é importante usar os receptores máis eficaces.

Despois de que as instalacións e recepto-

res sexan o máis eficaces posible, xa os podemos

alimentar con sistemas de enerxía solar fotovoltai-

ca ou térmica e

eólica ou cun sis-

tema híbrido das

diversas tecnoloxí-

as. Estes sistemas

utilízanse para op-

timizar e racionali-

zar o consumo de

enerxía ou para

dar unha solución

illada; nestes sis-

temas toda a ener-

xía producida se

consume no mesmo punto; estes sistemas de pro-

dución son o tema deste artigo.

Para poder optimizar e racionalizar o con-

sumo eléctrico ou calorífico hai que ter en conta

que significa eficacia enerxética. É a redución da

potencia e da enerxía sen que afecte ás activida-

des normais da mesma.

Como queda demostrado nos seguintes

cálculos, a cantidade de enerxía é moi importante.

Se arrefriamos 1000 kg de leite de 30º

(que é a temperatura de extracción do leite da

vaca) a 4º (que é a temperatura de almacena-

mento), e tendo en conta que a calor específica

do leite é 3,9 kj/k ºC, teremos que a enerxía que

se podería utilizar e se tira é a seguinte:

Q = m x Ce (ΔT)

Q = 1000 x 3,9 (30-4) = 101.400 Kj

Esta enerxía é equivalente a 28 kWh

O que queda demostrado é que a eficacia

e a optimización das instalacións non só se conse-

guen co cambio de receptores ou equipos máis

eficaces, senón tamén utilizando a enerxía produ-

cida polos sistemas da propia instalación.

Sobre a eficacia en sistemas eléctricos,

dicir que unha instalación eléctrica eficaz permite

a súa optimización técnica e económica reducindo

os seus custos técnicos e económicos.

Sexa cal sexa a tecnoloxía utili-zada para a produción de ener-

xía eléctrica ou calorífica, todas son en maior ou menor grao

contaminantes

Os custos técnicos pódense clasificar nos

seguintes apartados:

Perdas da capacidade en transformadores

e liñas.

Saturación nas liñas; harmónicos; reacti-

va.

Arranques duros; máquinas eléctricas, ilu-

minacións.

Os custes económicos pódense clasificar

en visibles e ocultos:

Visibles: Facturas das compañías de ener-

xía.

Ocultos: Sobrecargas en transformadores

e liñas, avarías.

Despois do exposto anteriormente, e ten-

do claro que o importante é centrarse en facer as

instalacións eficaces, o seguinte é como se poden

optimizar estas coa implantación de enerxía solar

fotovoltaica e térmica, así como a utilización de

pequenos eólicos.

Se a utilización da enerxía solar en países

como poden ser Alemaña ou Francia alcanza re-

sultados moi importantes, nun país como é Galiza,

coa radiación solar e as horas pico

sol de que dispón, non cabe dúbida

que é unha solución moi importante

para optimizar e racionalizar o con-

sumo de enerxía, pero tamén hai

que deixar claro que non é a solu-

ción coa tecnoloxía actual.

Coa utilización das dúas tec-

noloxías solares, enerxía solar foto-

voltaica producindo enerxía eléctrica

e a enerxía solar térmica para pro-

ducir enerxía calorífica, pódense

alcanzar aforros moi importantes.

No caso da térmica, pódense alcan-

zar aforros dun 60%. No caso da

fotovoltaica, os beneficios non se

alcanzan polo aforro, senón pola

disposición de enerxía en localiza-

cións de moi difícil subministro polos sistemas

convencionais.

As aplicacións nas que se utilizan a ener-

xía solar térmica, entre outras, son as seguintes:

Auga quente sanitaria: para vivendas uni-

familiares, para grandes consumidores co-

mo poden ser as comunidades de veciños,

piscinas, pavillóns polideportivos, hoteis,

hospitais.

Calefacción: sobre todo a solución por

chan radiante é moi eficaz.

Refrixeración: os sistemas de refrixeración

Páxina 13

As enerxías renovables son unha solución para a

optimización e a racionalización do consumo da enerxías, pero se

estas non son eficaces enerxeticamente, estaremos

cometendo dous tipos de erros,

un técnico e o outro económico.

UN EXEMPLO DE EFICACIA ENERXETICA

Un exemplo claro de eficacia enerxética é o seguinte: nas explotacións de gando de leite a calor

que se lle retira ao leite no proceso de arrefriamento realizado para a súa

conservación normalmente evacúase ao medioambiente. Se esta calor se

almacena nun acumulador a través dun intercambiador de calor, poderase utilizar para o quentamento de auga

quente sanitaria.

Páxina 14

por máquinas de absorción son cada vez

máis utilizados. O calor residual do escape

dun grupo electróxeno e a enerxía calorífica

subministrada por colectores solares son

sistemas que poden subministrar auga

quente entre 70º e 90º en épocas do ano

nas que a utilización da refrixeración é máis

demandada. É cando os colectores solares

poden alcanzar estas temperaturas sen nin-

gún problema. A contribución desta enerxía

ás máquinas de absorción ten como conse-

cuencia a produción de auga fría para a re-

frixeración.

As aplicacións nas que temos máis expe-

riencia son as denominadas ―illadas‖, nas que se

utilizan a enerxía solar fotovoltaica e a eólica; es-

tas pódense utilizar por separado ou en sistemas

híbridos das dúas tecnoloxías.

As instalacións máis comúns que se ali-

mentan por estes sistemas son as seguintes:

Medio rural: en localizacións onde o subminis-

tro eléctrico é deficiente ou non existe, estes

sistemas son unha solución eficaz, subminis-

trando enerxía eléctrica nas mesmas condi-

cións que se esta fora realizada por unha com-

pañía eléctrica.

Iluminación pública: iluminacións moi afasta-

das da rede de distribución convencional.

Servicios autónomos ininterrompidos: alimen-

tación a sistemas que se atopan localizados en

sitios remotos e non poden ter un corte no

subministro.

Comunicacións: alimentación a sistemas de

antenas localizadas en sitios moi distantes das

redes de distribución.

Bombeos de auga e o seu

tratamento: en lugares onde

non dispoñemos de subministro,

podemos realizar o tratamento

da auga con sistemas deste tipo

e, ademais, pódense realizar

bombeos sen acumulación, coas

vantaxes que ten esta circuns-

tancia.

Despois do exposto, a miña idea

era que quedara claro que as

enerxías renovables son unha

solución para a optimización e a

racionalización do consumo da

enerxía nos distintos tipos de

instalacións, pero se estas non

son eficaces enerxeticamente,

estaremos cometendo dous tipos de erros,

un técnico e o outro económico.

Páxina 15

As Mercedes nos corenta anos

Por Juan Carlos Fernández Naveiro

Unha presentación feita

con palabras, intervalos sono-

ros e un pouco de imaxinación:

iso é o que imos facer sobre o

Instituto As Mercedes dende a

perspectiva dun departamento

supostamente reflexivo como o

de Filosofía. Podíase dicir: unha

presentación ―transversal‖.

Buscando interseccións como

espazos de encontro. Por exem-

plo:

nas alturas, es-

caleiras arriba, escóitase a aná-

lise sintáctica dunha oración

subordinada, a hipótese da her-

danza biolóxica nos evolucionis-

tas, os avances napoleónicos,

(unhas notas de Bach), a visión

platónica do ben e a xustiza,

unha frase de Ovidio ou de

Stendhal, trenzadas coa demos-

tración dun teorema....

...e nos baixos, escalei-

ras abaixo, óese o retumbar

dos martelos na zafra, os estali-

dos das chapas, o ruxir das má-

quinas de frío, o bruído das tur-

binas, o rumor dos tornos, o

tableteo dos teclados bañado

no resplandor das pantallas....

(e Bach, pero onde está Bach?)

Ao chegar ao Instituto

As Mercedes toda esta expecta-

tiva sonora debuxaba o sitio

perfecto para darlle un contra-

punto material ao traballo inte-

lectual, para baixar á terra e

non perderse nas nubes da abs-

tracción. As ideas do vello Marx

poderían ser unha boa carta de

presentación do Instituto As

Mercedes: velaí a alianza do

traballo e a cultura, do traballo

intelectual e material. A verda-

de é que o lugar natural do no-

so centro sería o dunha posición

de vangarda (aquí unha entrada

sonora cunha melodía de com-

bate e o grito de ―A las barrica-

das!‖).

Mais como xa sabedes a

realidade nunca é tan perfecta

como pode selo a imaxinación,

e –bos filósofos– unha cousa é

o que debe ser e outra o que

realmente é. Porque entrar en

As Mercedes é como a entrada

no tempo dos adultos, unha

pasarela entre dous mundos

que se miran fronte a fronte, e

pola que se ve como se vai

dende a inxenuidade xuvenil

cara á crúa realidade das cou-

sas.

Así que cando chega a

hora de definir (e rematar este

escrito), un pensa nese raro

lugar de lonxitude infinita e su-

perficie nula (ou superficie infi-

nita e volume nulo) que os ma-

temáticos chaman ―fractal‖,

unha forma esencialmente irre-

gular, turbulenta e caótica. Ou

nun organismo que se alimenta

coas enerxías doutros organis-

mos e as transforma en futuro

—e ás veces en fume—. Ou ta-

mén nun mecanismo que repro-

duce os trazos dun movemento

autónomo, é dicir, un autóma-

ta: unha máquina que (case)

funciona soa.

Todas estas cousas e

outras parecidas pode ser un

Instituto, e As Mercedes non vai

ser niso unha excepción. Pero

¡coidado!: nese ―case‖ da pa-

réntese está o segredo, a man

invisible, o motor silencioso, os

ruídos que son como música e a

música calada das palabras. A

clave que pode cambialo todo.

Porque nada é como parece. Así

que corenta anos máis están

por chegar. Felicidades!!

Páxina 16

Hablar de “un convenio de colaboración

entre dos organizaciones” es, en algunas ocasio-

nes, un concepto incapaz de dimensionar una

relación como la que mantienen SEAT y la Con-

sellería de Educación de la Xunta de Galicia.

Si debiera sintetizarlo en unas pocas pa-

labras, diría que esta colaboración ha sido un

camino proyectado, construido y mantenido al

lado de personas con vocación de educadores,

que creen en la formación profesional y en el

futuro profesional de sus

alumnos.

Un camino que ini-

ciamos en el año 2003,

hace algo más de 6 años,

cuando personal del Institu-

to I.E.S. As Mercedes de

Lugo se acercó a la com-

pañía automovilística espa-

ñola con propuestas, bue-

nas ideas y, principalmen-

te, con un enorme entu-

siasmo por convertir ilusio-

nes en realidad. Desde en-

tonces, SEAT ha llevado a

cabo en este instituto jor-

nadas de formación para el profesorado de Auto-

moción de la Comunidad.

Fue en el año 2008 cuando, a través de

la Delegación de Educación de Lugo, acordamos

formalmente un convenio íntegro de colabora-

ción con la Consellería de Educación y Ordena-

ción Universitaria, colaboración que anualmente

fructifica, entre otros, en los siguientes objeti-

vos:

Promover la realización de prácticas de

alumnos de FP de automoción en la red de

servicios postventa de SEAT en Galicia.

Realizar un postgrado de formación comple-

mentaria específica de la marca SEAT (Aula

de formación del I.E.S. As Mercedes de Lu-

go).

Organizar e impartir jornadas de formación

Páxina 17

Convenio SEAT y la Consellería de Educación y Or-

denación Universitaria

Por Jorge Luna

Páxina 18

para el profesorado de FP (Aula de formación

del I.E.S. As Mercedes de Lugo).

El acto de firma del convenio, celebrado

en abril de 2008 en el instituto As Mercedes de

Lugo, además de contar con la presencia por par-

te de SEAT de Pedro Catena, director de SEAT

España, y Francisco Pérez Salinas, director de

Servicio al cliente, contó con Laura Elena Sánchez

Piñón, conselleira de Educación de la Xunta de

Galicia y José Clemente López Orozco, alcalde de

Lugo.

Cabe destacar que durante 2008, 14

alumnos de las cuatro provincias cursaron el post-

grado de formación y 62 profesores realizaron un

curso de formación de dos días sobre los últimos

avances técnicos que incorporan los modelos

SEAT.

La gran participación y el interés demos-

trado por el profesorado de FP nos motivó a dar

un paso más y, desde febrero de este año, en

SEAT hemos dado acceso a 233 profesores a la

plataforma de formación Online de SEAT Campus

Virtual, donde durante dos meses han realizado

cursos especializados sobre el nuevo Ibiza.

Este año, pese al desfavorable contexto

económico, seguimos apostando con nuestra ma-

yor ilusión y entusiasmo por la formación profe-

sional, y por ello mantendremos y promoveremos

acciones formativas como las realizadas hasta el

momento.

Sin ninguna duda, paso a paso, el camino

recorrido hasta el momento ha aportado excelen-

tes resultados y nos hace sentir orgullosos de co-

laborar con personas que disfrutan con su trabajo

y lo realizan con la mejor de las actitudes.

¡Felicidades I.E.S. As Mercedes por estos

40 años formando profesionales!

Páxina 19

Murallas

Por Manuel Blanco

Allá por el año 17 a. C.,

cuando Paulo Fabio Máximo,

dirigiendo las huestes del em-

perador Augusto, emprende la

tarea de construir un bastión

romano sobre un asentamiento

celta que posteriormente dará

lugar a Lucus Augusti, difícil-

mente tendría conocimiento de

la existencia, a miles de kiló-

metros de distancia, de un im-

perio en manos de la dinastía

Han que sentaría las bases de

la China de los próximos 20

siglos, hasta la instauración de

la república en 1.911, tras la

abdicación del último empera-

dor Qing. Doscientos años an-

tes de los Han, un emperador

megalómano, Qin Shi Huang,

emprende dos obras colosales

que pasarán a la posteridad por

su magnitud y grandiosidad, La

Gran Muralla de los 10.000 lis

(medida de distancia china

equivalente a 300 metros

aproximadamente) y el Ejército

de los Guerreros de Terracota

de Xi'an. La primera satisface

sus deseos de preservar su im-

perio de los posibles ataques

de las tribus nómadas del norte

y la segunda un ejército de fi-

guras que le defenderán de sus

enemigos después de la muer-

te.

Mientras el asenta-

miento romano de Lucus Au-

gusti (punto intermedio de la

vía romana XIX que une León,

Astorga y Braga) va adquirien-

do relevancia capital tanto des-

de el punto de vista político

como administrativo para los

gobernadores romanos del bajo

imperio.

En la segunda mitad

del siglo III los hostigamientos

que sufren los romanos por

grupos bárbaros son cada vez

más frecuentes y de mayor

intensidad. Para salvaguardar

la ciudad se empieza la cons-

trucción de la muralla que la

rodeará en su totalidad. Se trata

de crear un auténtico caparazón

defensivo ante los ataques de

las belicosas tribus ya difícil-

mente controladas por los sol-

dados del imperio. La realización

de la obra se extiende hasta

bien entrado el siglo IV aprove-

chado para su construcción un

importante número de profesio-

nales y elementos propios de la

geografía del lugar (tierra, ma-

dera, losa y granito). La muralla

adquiere una disposición más o

menos cuadrangular con sus

vértices redondeados, con un

perímetro exterior de 2.166m.,

de cuatro a siete metros de an-

cho y una altura que alcanza

entre los 7 y 8 m. Abarca en su

interior una superficie

de 34,4 hectáreas.

Como elemento

defensivo toma las ca-

racterísticas propias de

los muros romanos,

constando de un foso

exterior, de la muralla

propiamente dicha y de

un intervallum (espacio

interior entre ésta y las

edificaciones más próxi-

mas).

Qin Shi Huang

crea su barrera defensi-

va uniendo entre sí las

murallas que rodean las

ciudades más cercanas

para protegerse de los asaltan-

tes bárbaros del norte, embrión

de lo que será la Gran Muralla

China. Su construcción se alarga

por más de 1.500 años hasta su

culminación en el siglo XVII.

Abarca más de 6.000 Km en un

recorrido longitudinal, con algu-

nas ramificaciones, extendién-

dose desde la provincia de Liao-

ning en el este, hasta Jiayuguan

en el desierto del Gobi. Dado el

enorme periodo de tiempo que

transcurre entre su inicio y su

finalización, tanto materiales

como las formas constructivas

varían. En el momento actual la

muralla estaría compuesta a

base de un núcleo interior de

tierra y madera, y una parte

externa formada por una mezcla

de piedra y mortero. Su altura

alcanza entre 7 y 10 metros.

Posee una anchura en la base

de 7 metros y de 6 en la parte

superior. Se dice que la Muralla

China posee en su interior el

cementerio más grande del

mundo, dónde se estima pueden

permanecer sepultadas más de

400.000 personas que habrían

perecido por las condiciones

extremas a que fueron someti-

das en el trabajo.

La disposición defensiva

de las dos murallas guarda cier-

ta similitud, aunque también

abundan diferencias. La muralla

lucense conserva 71 torres, en

su mayoría (60) de base circular

y unas pocas (11) de base cua-

drangular. Inicialmente estas

torres contarían con dos plan-

tas, abiertas al exterior por dos

ventanas de medio punto. El

acceso a la muralla sería por su

interior a través de escaleras.

Contaría con no más de 5 puer-

tas iniciales a las que se añadie-

Páxina 20

Páxina 21

ron otras 5 hasta el momento

actual. Las cinco puerta inicia-

les comunicarían con las vías

de comunicación con las princi-

pales localidades de los alrede-

dores.

En la Muralla China la

disposición de las torres es más

espaciada y no guarda una re-

gularidad constante. Las torres

forman en sí otra fortaleza de

defensa, son construcciones

cuadradas con elementos de-

fensivos previos en sus inme-

diaciones. Normalmente ocu-

pan puntos culminantes en el

terreno para lograr una buena

observación de posibles enemi-

gos y establecer una mejor co-

municación entre ellos mismos.

Se ha de tener en cuenta que

esta muralla en su momento

fue un gran medio de comuni-

cación median-

te la utilización

de señales de

humo, y una

gran vía de

abastecimiento

tanto para tro-

pas como para

la población.

Apenas cuenta

con puertas que

la crucen y se

accede a ella mediante escale-

ras ubicadas en la cara interna

de la misma.

Ambas son ejemplo de

perfecta integración en el me-

dio debido a la utilización de

materiales procedentes de su

lugar de ubicación. La muralla

de Lugo, hoy en un ambiente

urbano, sigue dando a la ciu-

dad un aspecto de urbe por la

que el tiempo discurre con len-

titud, reposando sobre sus pie-

dras milenarias aquella cultura

romana que se extendería por

occidente conformando el modo

de vida actual. La murralla Chi-

na serpentea por colinas, de-

siertos y ciudades en perfecta

simbiosis, tan arraigada en el

paisaje que pareciera obra con-

junta de la diosa naturaleza.

No obstante en los últimos

años el desarrollo feroz e in-

controlado ha colocado en las

inmediaciones de ambas autén-

ticos esperpentos que hacen

parpadear los ojos del observa-

dor.

La Muralla China ha

sido declarada Patrimonio de la

Humanidad en 1.987 por la

UNESCO. La Muralla de Lugo en

el año 2.000. En el año 2.007

se produce el hermanamiento

de ambas representadas por

las ciudades de Qinhuangdao y

Lugo.

Si en el pasado estos

dos magníficos monumentos no

eran otra cosa que barreras de

separación entre pueblos, civili-

zaciones y formas de pensar

diferentes, se han convertido

en si mismas en puntos de

unión y acercamiento entre

gentes de todo el mundo. La

Gran Muralla es el monumento

más visitado de China y… del

mundo. La muralla de Lugo es

por supuesto el monumento

más visitado de... Lugo.

Páxina 22

Aínda que hai controver-

sia pola elección do nome, pois

a maioría de nós chamámoslles

así aos cans mestizos, viuse que

nas zonas altas de Lugo e Ou-

rense había uns cans emprega-

dos para defender e guiar o

gando que compartían unhas

características morfolóxicas e de

carácter que se podían encadrar

nunha tipoloxía racial. Técnicos

da Xunta de Galicia ocupáronse

de buscar exemplares e definir o

estándar da raza, dentro do

“Plan de recuperación das razas

autóctonas de Galicia” en perigo

de extinción que se está a des-

envolver na nosa comunidade, e

que abrangue ás especies

domésticas. En canto ás razas

caninas, xunto co palleiro, foron

declaradas como autóctonas de

Galicia no ano 2001 as razas de

caza denominadas o can guicho

ou quisquelo, o

podengo galego e

o perdigueiro ga-

lego.

Este Plan

ten varias fases:

primeiro faise

unha identifica-

ción dos posibles

candidatos, logo

a definición do

estándar racial, e posteriormen-

te os programas de fomento da

raza, co seu recoñecemento

oficial, creación de clubs de cria-

dores, programas de cría…

Os animais encadrados

nesta raza son aqueles que se

axustan a unhas características

definidas. En canto á súa morfo-

loxía, son de tipo lupoide

(semellantes ao lobo), con cor-

po forte e compacto e tamaño

medio (60-62 cm na cruz os

machos e algo máis pequenas

as femias). As orellas son de

inserción alta, grandes e erguei-

tas; o rabo groso; a pelaxe cur-

ta e densa, para soportar a vida

fóra da casa, e a capa (color)

adoita ser uniforme e pode ir

desde as cores claras, castañas,

leonadas, ata a negra, con mes-

tura de pelos amarelos no pes-

cozo, gorxa, peito e extremida-

des.

O seu temperamento é

equilibrado, cun carácter forte e

reservado cos estraños, pero fiel

e tranquilo coa xente do seu

contorno. Por todo isto, confor-

ma un excelente pastor e gar-

dián, intelixente e traballador,

criterio polo que foi seleccionado

ao longo dos tempos nun hábi-

tat específico e que deu lugar a

unha raza de seu.

O novo Club de Raza

Can de Palleiro recoñece, polo

momento, a 185 animais rexis-

trados no Libro Xenealóxico, e,

a partir destes, organízanse as

novas camadas de cachorros,

O CAN DE PALLEIRO, RAZA EN PERIGO DE EXTINCIÓN

Por Belén Díaz e Manuel Ferreiro

A mi me gustas una bar-

baridá ¿sabes?, pero co-

mo eres can de palleiro…

Vaites, vaites…

Cousas (castelao)

Club de raza can de

palleiro

Páxina 23

que se reparten entre a

xente interesada. Esta

é a principal ameaza

desta raza, xa que a

regresión da gandería

tradicional, onde este

tipo de can tiña a súa

razón de ser, e a ex-

pansión doutras razas

máis vistosas ou caras,

poñen en perigo a súa

supervivencia. O seu

futuro dependerá de

que saibamos apreciar

a súa valía e o queira-

mos outra vez, fiel, ao

noso carón.

Máis información:

CLUB DE RAZA CAN DE PALLEIRO Centro de Recursos Zooxenéticos da Xunta de Galicia Pazo de Fontefiz 32152 COLES (Ourense) www.clubcandepalleiro.com Razas caninas galegas:

• www.razaguicho.com • www.razapodengogalego.com • www.razacandepalleiro.com • www.razaperdigueirogalego.com

Páxina 24

No contexto de

loita polas materias pri-

mas que se está a dar

no mundo actual, apa-

rece ultimamente o no-

me dun material ata hai

pouco descoñecido para

a maioría: o coltan ou

coltán. O seu nome

provén da abreviatura

de dous minerais: a

columbita, unha mena

do columbio ou niobio,

e a tantalita, mena do

tantalio. As propiedades

peculiares deste último,

como a súa supercon-

dutividade, o seu carác-

ter ultrarrefractario

(minerais capaces de

soportar temperaturas

moi elevadas), ser un

capacitor (almacena

carga eléctrica temporal

e libéraa cando se nece-

sita), alta resistencia á

corrosión e á alteración

en xeral…, fan que re-

sulte un material idóneo

para fabricar condensa-

dores electrolíticos, im-

prescindibles para os

dispositivos electrónicos

de nova tecnoloxía co-

mo a telefonía móbil,

fabricación de ordena-

dores, de armas, indus-

tria aeroespacial, os

transportes (levitación

magnética)…

Na natureza o

coltan é un material

raro, e os seus xace-

mentos de orixe prima-

rio están asociados a

granitos alcalinos e ro-

chas como a pegmatita,

o cuarzo… Tamén exis-

ten depósitos de altera-

ción e aluviais, resulta-

do da erosión, transpor-

te e concentración dos

primarios, máis fáciles e

baratos de explotar.

Pero a súa escaseza, e

a súa importancia nas

novas tecnoloxías, fan

do coltan un material

estratéxico, ata tal pun-

to que subxace coma

unha das causas da

guerra máis sanguenta

trala Segunda Guerra

Mundial, como é a da

República Democrática

do Congo, que leva xa

uns 5´5 millóns de víti-

mas. Prodúcese coltan

noutros países como

Australia, Brasil, Ca-

nadá…, pero estímase

que neste país africano

existen o 80% das re-

servas mundiais, e se-

gundo informes de Na-

cións Unidas, guerrillas

de Ruanda, Uganda e

Burundi fan incursións

dentro do territorio da

República Democrática

A GUERRA POLO COLTAN

Por Belén Díaz e Manuel Ferreiro

Páxina 25

de Congo para espoliar este recurso e vendelo a

occidente, aos mesmos países que axudan econó-

mica e militarmente a ambos bandos desta guerra.

Tres informes da ONU atribúen a explotación ilegal

de recursos naturais congoleños ao presidente

ruandés Paul Kagame, procesado por xenocidio, e a

persoas do seu contorno. Ademais existen escuros

intereses de concesións mineiras a empresas es-

tranxeiras americanas, francesas,…que se ven favo-

recidas en función das faccións locais que estean no

poder. O mesmo Kofi Annan, Secretario Xeral da

ONU declarou: “A guerra do Congo líbrase polo con-

trol das súas riquezas naturais”. Establécese así un

dilema moral similar ao da comercialización dos

diamantes que promoven outros conflitos armados

africanos. Deste xeito, o Centro do Estudo Interna-

cional do Tantalio-Niobio recomenda aos comprado-

res internacionais que eviten o coltan da rexión do

Congo por motivos éticos porque é moi difícil certifi-

car a súa orixe legal.

Ademais hai que ter en conta as condi-

cións laborais de semiescravitude nas que se tra-

balla nestas minas de coltan, controladas me-

diante un sistema represor nas mans das forzas

militares e dos poderes locais. Baixos salarios,

condicións infrahumanas, traballo infantil e de

mulleres, destrución do tecido social ao abando-

nar a agricultura e a gandaría… e a isto únense,

tamén, problemas de saúde por exposición a ra-

dioactividade, ao aparecer, xunto co coltan, ele-

mentos como uranio, torio, radio…

Tamén a nivel medioambiental hai efec-

tos negativos pola explotación deste recurso, coa

destrución de valiosos ecosistemas naturais onde

habitan especies en perigo de extinción como os

gorilas, elefantes…

Repítese a historia: só son as consecuen-

cias das nosas desmedidas ambicións comerciais.

Páxina 26

Con la llegada de los romanos

a estos lares, el legado Paulo Flavio

Máximo, en tiempos del Emperador

Augusto, partiendo de un campamen-

to militar instalado en Lugo en torno

al año 25 A.C. , convertido posterior-

mente en ciudad, cuyo topónimo, de-

rivado del latín, viene a significar

“BOSQUE SAGRADO”. Según los últi-

mos estudios los arqueólogos lo sitúan

en un solar ubicado en la parte alta de

la Tineria, detrás del Sanatorio Virgen

de los Ojos Grandes, en lo que hoy en

día es la calle Montevideo, fue el ori-

gen de la ciudad denominada LUCUS

AUGUSTI.

En su centro se reconocen los

restos del trazado regular del campa-

mento, que luego fue rebasado de

forma irregular, quizá por las

construcciones donde habita-

ba la población civil que se

colocaron formando calle

alrededor de la muralla del

campamento y siguiendo las

direcciones de los ejes. En el

Bajo Imperio se circunvaló el

conjunto con murallas de

planta irregular. Parece que

el motivo de su fundación,

entre los años 14 y 15 a. de JC., está

asociado a las Guerras Cantabras.

El esplendor de la ciudad tuvo

lugar en el bajo imperio, finales del

s. III y comienzos de s. IV, coincidien-

do con la construcción de la muralla,

hacia el año 270, el espacio urbano se

ve reducido considerablemente, de-

jando por el SW una gran parte de la

ciudad fuera de la muralla. Sin embar-

go incluye por el Norte la necrópolis

de incineración, que por obligación,

tenia que quedar fuera del pomerio

(Ciudad de los vivos).

Después de esta breve intro-

ducción y teniendo en cuenta el culto

al agua que procesaban los romanos,

se desarrolla este articulo en base al

Acueducto que traía el agua dentro

de murallas para poder utilizarla en

los baños, fuentes e incluso en casas

particulares.

Partiendo de los principios de

VITRUBIO, quizás el más importante

precursor de grandes obras y tratados

sobre arquitectura civil y militar, decía

que el agua se conducía de tres ma-

neras: corriendo por canales de es-

tructura, con encañados de plomo, o

con arcaduces de barro. Se sabe de la

existencia de fuentes públicas y de

termas privadas dentro de la ciudad y

las canalizaciones de agua limpia lle-

van a pensar en la existencia de un

Acueducto de época romana, que ali-

mentase dichas fuentes y termas, por

lo que los expertos piensan que la

captación de agua se producía a esca-

sos mil metros al noroeste de la ciu-

dad, en la zona conocida en la actuali-

dad por El Castiñeiro, por ser rica en

vetas acuíferas, aunque el único que

se atreve a relacionar el Acueducto

con la época romana es el canónigo

BAÑOS, TERMAS Y AGUA EN EL LUGO ROMANO

Por Maria del Carmen Iglesias Regueiro

Páxina 27

Juan Pallares Gayoso, en su obra

Argos Divina, escrita hacia la

segunda mitas del S. XVII., en

los siguientes términos; “En esta

fuente de sus arrabales, que hoy

llaman del Castiñeiro muestra

bien ser artificio romano, por los

secretos arcaduces con que en-

traron el agua a diversas partes

de ella, y de su origen se con-

servaron dos fuentes en los dis-

tritos en donde están fundados

los dos conventos de Santo Do-

mingo y de San Francisco”.

Desde esa zona el agua

se conducía hacia la ciudad por

un acueducto, o tal como descri-

be Vitruvio canal en estructura.

Las diferentes excavaciones ar-

queológicas realizadas en los

últimos años permiten describir

esta estructura únicamente en

su cimentación, (opus caementi-

cium).

Podemos pensar, tal co-

mo Vitruvio escribió, que el

acueducto de Lucus Augusti po-

seía "una estructura sumamente

sólida, dando al lecho por donde

corre no menos de medio pie de

caída cada ciento de viaje, cu-

briendo el canal con bóveda,

para que nunca pueda el sol pe-

netrar el agua."

El trayecto principal del

acueducto desde la zona de cap-

tación, discurría por las actuales

calles Mazaira, Camiño Real,

Milagrosa, Luis Seoane y Aveni-

da de la Coruña, entrando en el

recinto urbano por la actual

puerta de San Fernando y si-

guiendo por la parte occidental

de la Plaza del Ferrol, jardincillos

del Palacio de San Marcos y Rua

del Progreso. De esa manera se

podía repartir mejor el agua ha-

cia ambas vertientes de la ciu-

dad. El acueducto fue realizado

con toda seguridad en el siglo I

d.C. por lo que su entrada a la

ciudad en ese punto fue muy

anterior a la realización de la

muralla bajo imperial, (hacia el

año 270 de nuestra era). Se sa-

be que fue utilizado durante va-

rios siglos, aunque como es lógi-

co pensar, en alguna época de-

terminada y fruto de los desper-

fectos que pudiese tener, no se

pudo utilizar y poco a poco pudo

ir quedando en el olvido.

En el siglo XVIII pode-

mos observar en el plano más

antiguo que existe de la ciudad,

el trayecto que el acueducto se-

guía en sus calles. Entrando por

la actual puerta de San Fernan-

do se encaminaba a la actual

calle San Marcos, (que en la

época romana era la plaza del

mercado) y atravesándola por el

lado este del templo de San

Marcos (templo de Mercurio) que

se encontraba en su centro, ac-

cedía al castellum aquae, situa-

do en la parte alta de la actual

plaza de Santo Domingo. Tanto

en el plano de la ciudad, ya

mencionado del siglo XVIII, co-

mo en los realizados en las cua-

tro primeras décadas del siglo

XIX, los autores reflejan el em-

plazamiento y forma del conjun-

to hidráulico denominado caste-

llum aquae (castillo del agua),

compuesto por el arca del agua,

con tres caños a igual distancia

que vierten el agua en los tres

receptáculos unidos a ella y que

están comunicados para que el

agua que sobra en los lados con-

curra en el del medio. De éste

saldrá el agua para las fuentes

Públicas, del segundo para los

baños y del tercero para las ca-

sas particulares. Se puede ob-

servar con facilidad, en el plano

más antiguo de la ciudad, los

tres aljibes o cisternas que Vi-

truvio describe, y su ordenación

respecto al arca de agua o punto

final del acueducto, tal como él

estipula.Excavaciones arqueoló-

gicas en el lugar han determina-

do en este punto, (el más alto

de la ciudad conjuntamente con

donde se emplazaba el capitolio)

Páxina 28

como el lugar de arranque de

conducciones de plomo y de

barro que servían agua a las

diferentes zonas de la urbe. El

castellum aquae fue demolido

en los alrededores del año

1840, cuando se urbanizó la

parte superior de la Plaza de

Santo Domingo.

A partir del año 1986, a

raíz de la construcción de los

aparcamientos subterráneos

que se hicieron dentro de mura-

llas, las excavaciones que se

realizaron, dejan al descubierto

importantes indicios de la exis-

tencia de baños privados , de

los que se sabe con bastante

certeza de los de Sto. Domingo,

esquina con la calle de El Pro-

greso, en la Rua de Armaña y

en la Calle Clérigos, situado en

el extremo oeste de la Plaza

Mayor (donde estaba el antiguo

foro) y acera occidental de la

Calle Obispo Aguirre.

De los baños públicos,

no cabe la menor duda de su

existencia, ya que a orillas del

río Miño, dentro de los que hoy

es un moderno balneario, se

cree de época alto imperial, una

de sus estancias se halla prácti-

camente intacta y se supone

que era utilizada como vestua-

rio. Se conservan dos salas abo-

vedadas, una de ellas utilizada

para baños, posteriormente

convertida en capilla cristiana, e

incluso hay indicios de una ter-

cera sala con todos los elemen-

tos necesario en las termas de

origen romano; también se lo-

calizaron restos de canales, mu-

ros y sobre todo la toma de

agua original, la piscina y la pa-

lestra del complejo. Sus aguas

son sulfuroso-sódicas y bicarbo-

natadas y alcanzan en el ma-

nantial una temperatura de

43,8 º C, siendo muy apreciadas

para la curación de ciertas do-

lencias; aunque pasó por etapas

muy difíciles e incluso de un

cierto abandono sabemos que

nunca dejó de funcionar.

Páxina 29

A xordeira é a dificulta-

de, ou imposibilidade, de usar o

sentido do oído debido a unha

perda da capacidade auditiva

parcial (hipoacusia),

ou total (cofose).

Pode ser hereditaria,

ou consecuencia du-

nha enfermidade,

dun traumatismo,

dunha exposición a

ruídos (excesivos en

intensidade, extensos

no tempo), ou a me-

dicamentos agresivos

para o nervio auditi-

vo. As persoas xor-

das son as grandes descoñeci-

das, e o seu mundo, a súa co-

munidade, de fala e vida, aínda

está por descubrir. Por que?

O vínculo entre as perso-

as xordas que empregan a lin-

gua de signos é moi forte. A

existencia dunha situación de

illamento social, con respecto

aos oíntes, fai que os lazos de

solidariedade entre

elas sexan moi sóli-

dos e permanentes

no tempo. Por des-

graza, o mundo dos

oíntes non fai os es-

forzos necesarios

para achegarse a

elas e ao seu estilo

de vida. O descoñe-

cemento xeneraliza-

do da lingua de sig-

nos é, aínda no sécu-

lo XXI, unha eiva social impor-

tante. Nesta ignorancia ancóran-

se os prexuízos e malentendidos

con respecto ao colectivo xordo

e á xordeira.

A xordeira, por si mes-

ma, e pese ao que habitualmen-

te se cre, non afecta ás distintas

áreas do desenvolvemento cog-

nitivo, comunicativo-lingüístico,

e psicosocial. A dispoñibilidade

dun código (a lingua de signos)

permíte ás persoas xordas co-

municarse e representar a reali-

dade. A persoa xorda madura

mercé á aprendizaxe e uso da

ferramenta da linguaxe de sig-

nos; así, apropiándose dela, in-

PERSOAS XORDAS: MOITO POR DESCUBRIR

Polo departamento de orientación

Por desgraza, o

mundo dos oíntes

non fai os esforzos

necesarios para

achegarse a elas e

ao seu estilo de vi-

da.

Páxina 30

teriorizando este instrumento comuni-

cativo, é capaz de representarse con-

ceptos, comunicarse con outros, ase-

gurar, e reafirmar a súa autoestima

como membro da comunidade.

No noso centro temos unha

experiencia de anos na educación e

atención ao alumnado xordo. Actual-

mente, no curso 2008-2009, conviven

con nós cinco alumnos xordos (un

alumno en 2º ESO, dúas alumnas en

3º ESO, un alumno en 1º de Bachare-

lato, un alumno en 2º curso do Ciclo

Medio de Carrozaría). Isto supón un

reto para a comunidade escolar. No

que se refire ao alumnado, as dificul-

tades comunicativas e de interacción

resólvense con boa vontade por am-

bas. No que atinxe ao profesorado

este dispón, para resolver as dificulta-

des educativas, do Departamento de

Orientación. Nel hai especialistas que

lles axudan no seu labor docente dia-

rio co apoio de tres profesoras de Pe-

dagoxía Terapéutica, dúas de Audición

e Linguaxe, dúas intérpretes de lin-

guaxe de signos e, tamén, coa elabo-

ración de materiais didácticos e o

aporte de recursos tecnolóxicos. Este

labor de apoio e axuda pivota sobre o

profesorado das distintas materias. O

profesor é quen pilota, dirixe e super-

visa, a consecución dos obxectivos do

programa da materia, a aprendizaxe

de todos os alumnos e as alumnas e o

seu desenvolvemento integral como

persoas. Este equipo docente coordí-

nase para elaborar estratexias de in-

tervención na aula, abordando, princi-

palmente, os problemas de lecto-

escritura e comunicación.

O noso alumnado xordo pro-

vén dun colexio de educación especial,

o que significa que traen como bagaxe

as destrezas, competencias e coñece-

mentos adquiridos cun currículo espe-

cífico. Polo tanto, o tratamento e

abordaxe do proceso ensino-

aprendizaxe é, en liñas xerais, dife-

rente ao do resto do alumnado. No

momento da entrada no noso centro,

é dicir, no primeiro curso da ESO, é

imprescindible programar unha pasa-

xe entre o currículo específico, que

traen os alumnos, e o currículo vixen-

te nun centro ordinario de ESO, como

é o noso caso. Nesta etapa a

“tutorización” (acompañamento, su-

pervisión) é moi intensa, e se desen-

volve no ámbitos do fomento da co-

municación e da adaptación educativa.

A finalidade desta axuda diaria é aca-

dar unhas competencias curriculares

suficientes para desenvolverse con

autonomía e equiparar as súas com-

petencias ás do grupo de referencia no

que se integran. A partir do segundo

ciclo de ESO, a actuación do Departa-

mento de Orientación busca limitar a

Actualmente, no curso 2008-

2009, conviven con nós cinco

alumnos xordos (un alumno en

2º ESO, dúas alumnas en 3º

ESO, un alumno en 1º de Ba-

charelato, un alumno en 2º cur-

so do Ciclo Medio de Carroza-

ría). Isto supón un reto e un de-

safío para a comunidade esco-

lar.

dependencia e, polo

tanto, fomentar e po-

tenciar ao máximo a

autonomía previamente

acadada. Hai que facer

notar que, ademais da

consecución dunha titu-

lación académica, é un

obxectivo irrenunciable

lograr unha preparación

óptima para realizar con

éxito a transición á vida

adulta (profesional, so-

cial e cidadá).

No que se refire

aos ciclos formativos, o

alumnado prepárase

para adquirir a súa má-

xima autonomía no ám-

bito laboral, recibindo

unha orientación espe-

cífica para a súa incor-

poración ao mundo do

traballo, e un apoio di-

recto na aula, para a

consecución dos obxec-

tivos didácticos. Tamén

se informa aos empre-

sarios contratantes das

características das per-

soas xordas, no que

atinxe tanto á elimina-

ción de barreiras de

comunicación no centro

de traballo como dou-

tras cuestións que facili-

tan a integración dos

alumnos en igualdade

de condicións que o res-

to de traballadores.

Por último, hai

que subliñar que a lin-

gua de signos é unha

lingua oficial no noso

país desde a promulga-

ción da Lei 27/2007

(BOE do 24 de outubro

de 2007) pola que se

recoñecen as linguas de

signos españolas e se

regulan os medios de

apoio á comunicación

oral das persoas xor-

das, con discapacidade

auditiva e xordocegas.

Desde o noso

centro, e desde estas

páxinas, queremos fa-

cer un chamamento á

sociedade para que a

comunidade escolar, a

través do coñecemento

desta lingua, poida

exercitar o dereito a

comunicación con estes

grandes descoñeci-

dos.

Páxina 31

Imaxes: CIFP Ánxel Casal

- MonteAlto

Páxina 32

Hablar del voleibol lu-

cense implica siempre hacer

una mención especial al Club

voleibol Emevé. Con ya casi

treinta años, se ha hecho un

hueco en el deporte de esta

ciudad y, actualmente, es uno

de los equipos con mayor

número de jugadores y equipos

de Lugo, por delante incluso de

deportes con mucha más reper-

cusión mediática.

Habría que remontarse

muchos años atrás para llegar a

comprender el alcance de los

logros conseguidos por este

club. Pero no se puede olvidar

a aquellos que impulsaron el

voleibol en sus inicios.

Orígenes del voleibol lucen-

se

Hasta 1960 el voleibol

lucense estaba protagonizado

sólo por equipos masculinos: el

Seminario (entrenado por

Fernando Suárez) y la Escuela

de Comercio (entrenado por

Rueda). Más adelante, ya en los

años 70, en la Liga de 2ª Divi-

sión masculina (segunda cate-

goría nacional), militaban cua-

tro equipos lucenses: el Semi-

nario de Fernando Suárez,

Maestría de Paco Castiñeiras, el

Aturuxo (Colegio Menor) y el

Sant Yago de Paco Labandeira.

Por esa misma época, Paco

Labandeira entrenaba también

el equipo Medina de la Sección

Femenina de Lugo.

Sin embargo, a partir

de 1975 se produce una crisis

en el voleibol lucense motivada

por la desaparición de la Sec-

ción Femenina, principal impul-

sora del voleibol femenino y, en

categoría masculina, los proble-

mas surgen cuando la OJE deja

de patrocinar a los equipos.

En 1979, coincidiendo

con la vuelta a Lugo de univer-

sitarias, antiguas jugadoras del

Medina, vuelve a formarse un

equipo que milita en la segunda

categoría nacional.

La fundación del C.V. Emevé

En 1981, las mismas

jugadoras del Medina crean el

Club EMEVE. Dirigidas por Qui-

co Bouza, estarán varios años

compitiendo en Segunda divi-

sión y luchando por el ascenso

a la primera categoría nacional,

pero no es hasta la temporada

1985/86 que lo logran.

Durante tres tempora-

das se mantienen en la Primera

División. Sin embargo, en la

última, pierden la categoría en

los play off de descenso. A par-

tir de este momento y durante

varias temporadas, permane-

cerán en la segunda división.

Paralelamente, en el

año 1988, el equipo masculino

de voleibol lucense se anexiona

al Emevé y, a partir de este

momento, el club pasa a abar-

car las dos categorías.

El equipo femenino, se

Emevé

Por Bibí Bouza

Campeonas de España cadetes,

Teruel 2007

Equipo del Sant Yago

Presentación del Club Emevé

Páxina 33

mantendrá en los primeros

puestos, luchando en ocasiones

por el ascenso, aunque sin con-

seguirlo. Mientras que el equipo

masculino, que comienza su

andadura en el club en la cuarta

categoría nacional, acaba ascen-

diendo a la tercera.

Sin embargo, en la tem-

porada 2002/2003, los proble-

mas económicos motivados por

la falta de patrocinadores y el

escaso apoyo institucional, obli-

gan al equipo femenino a renun-

ciar a la categoría nacional y

descender a la liga autonómica..

El Emevé en la actualidad

Tras varios años en una

situación complicada a nivel

económico, los equipos se man-

tienen con la ayuda de peque-

ños patrocinadores. Sin embar-

go, en 2005, se marca un punto

de inflexión con la llegada, co-

mo sponsor del club, de Labora-

torios Nupel, que muestra un

apoyo incondicional desde este

momento. A partir de entonces,

el ascenso del club es meteóri-

co.

El trabajo de muchos

años a nivel de la base comien-

za a dar sus frutos, incremen-

tando el número de jugadores y

de equipos en categorías infe-

riores hasta el punto de tener,

actualmente, cerca de 50 equi-

pos.

Entre los logros más

importantes conseguidos por los

equipos más representativos de

las categorías inferiores cabe

destacar, no sólo Campeonatos

Provinciales y Gallegos, sino

también en los campeonatos de

España.

La mejor prueba de ello

es el equipo infantil femenino

que, en 2005 consigue en

Blanes (Gerona), por primera

vez en la historia del club, la

victoria en un Campeonato de

España. Este equipo, integrado

por jugadoras formadas en la

cantera del Emevé, logra al año

siguiente, en Las Palmas de

Gran Canaria, el tercer puesto

en el Campeonato de España y

posteriormente, en Teruel, en

2007, la victoria en el Campeo-

nato de España cadete.

También los chicos se

clasifican para eventos en estas

categorías, compitiendo en la

élite del voleibol nacional.

En cuanto a los equipos

senior del club, las cosas tam-

bién comienzan a ir mejor para

ellos. La estabilidad de los últi-

mos periodos favorece también

la posibilidad de ascender. El

equipo femenino logra el ascen-

so de la cuarta a la segunda

categoría en sólo dos años. Los

chicos, por su parte, también

ascienden de categoría. Como

consecuencia del aumento del

número de jugadores se crean

en el club tres nuevos equipos

para participar en ligas auto-

nómicas, dos en categoría se-

nior femenino y uno senior mas-

culino.

Actualmente, todos los

equipos se mantienen o luchan

por el ascenso en sus respecti-

vas categorías.

Voley playa

Además del voleibol en

pista, muchos de los jugadores

del Club Emevé destacan tam-

bién como jugadores de voley

playa. Los comienzos en este

deporte, se remontan a los años

90, donde algunas de las juga-

doras logran la victoria en los

campeonatos gallegos y la parti-

cipación en campeonatos de

Emevé LN Liga Fev femenino

Recepción de Pablo Vidal

Páxina 34

España.

Sin embargo, no es has-

ta estos últimos años, cuando

realmente comienzan a desta-

car, tanto a nivel nacional como

internacional, algunos jugadores

y jugadoras del Emevé. Si

hablamos del voley playa lucen-

se hay que hacer mención de

algunos deportistas: Víctor Bou-

za: Subcampeón de Europa sub

18 en 2007, cuarto clasificado

en el Campeonato del Mundo

sub 19 en 2008 y Campeón de

España sub 19 en 2007. Ana

Vidal: 5ª clasificada en el Cam-

peonato de Europa Universita-

rio, Campeona de España Uni-

versitaria en 2008 y convocada

por la selección española para

participar en el Mundial

Universitario. Nuria

Bouza: Convocada por la

selección española para

participar en campeona-

tos de Europa y Mundia-

les de categorías inferio-

res en 2007 y 2008 y

Campeona de España

sub 21 en 2008. Majo

Corral: en 2008 convoca-

da por la selección española

para participar en el Cam-

peonato de Europa sub 18 y

el mundial sub 19 y Cam-

peona de España sub 21.

Sin embargo, no

podemos dejar de destacar

a otros jugadores como

Pablo Vidal, Miguel Chao,

Aida Cela, María Aguiar,

Javier Valle, Andrés Corral, Ja-

vier Dovale, etc. que también

han participado en campeonatos

de España en diferentes cate-

gorías.

Proyectos futuros

Todos estos años han

servido para marcar una línea

en la evolución del Emevé. Dan-

do siempre prioridad al trabajo

formativo y amateur, por enci-

ma del competitivo y profesio-

nalizado, se ha llegado a alcan-

zar metas casi inimaginables en

los comienzos.

Los objetivos del club, a

corto y largo plazo, son optimis-

tas: continuar promocionando

este deporte, formando jugado-

res y entrenadores que puedan

seguir llevando a cabo esta la-

bor por muchos años y tratar de

llevar el voleibol lucense a la

élite nacional.

Emevé LN Fev masculino 08/09

Equipos de categorías inferiores

Xente do teatro: tropa do carallo

Por Apolinar Vecino Suárez e Tareixa Campo

Páxina 35

Cando isto oín virei co-

mo se fora un peón porque eu

sempre fun desa tropa e coñecín

a Tareixa. Era, e é, a máis pe-

quena de todos, apenas si a vía

porque estaba no medio de todo

o grupo Achádego. Para min foi

eso: o achádego da importancia

do descoñecido.

Sigo sendo membro de

Achádego, grupo con máis de

vinte anos, no que Tareixa é o

motor. Formeime con entendi-

dos como Carmen Aemerich,

Giselle Barret, Alfredo Mantova-

ni. Verquei a miña creatividade

dirixindo algunhas pezas para o

grupo. Colaborei con ela cando

se meteu na aventura de dirixir

a aula de teatro da universidade

ou impartindo cursos de alá on-

de llo pedían. Nombreina presi-

denta da Real Academia do Val

do Mao e colaborei activamente

para dala a coñecer como a

bruxa que di o esconxuro da

queimada mentras axuda a que

se acabe de queimar removen-

doa coas súas mans dentro do

lume.

Tareixa Campo Domin-

guez é a miña amiga.

NO TEATRO O DESCOÑECIDO

É MOI IMPORTANTE

Hai unha frase de Albert

Einstein "A experiencia máis

fermosa é a do descoñecido. Esa

é a fonte de toda arte e de toda

ciencia".

A acción representada,

iso significa literalmente a pala-

bra drama, que sen dúbida xira

arredor do misterio...

Explorar o descoñecido

foi sempre o gran motor do ser

humano. Sen esa pulsión, esta-

riamos aínda na Idade de Pedra.

Na nosa vida, é moito

máis o que descoñecemos que o

que sabemos. O teatro é unha

arte viva que pretende amosar a

vida á xente, viva tamén. Con

ela comparte un tempo e un

espazo no que, xuntos, abrimos

esa lata da que irá saíndo ese

saboroso produto que o artista

desexa compartir co público.

Todo espectáculo teatral agarda

que o público participe na ac-

ción, para recibir del a carga de

enerxía que necesita.

O dramaturgo, os técni-

cos, os actores, agradecen que

o público lles axuden a comple-

tar a escena. O espectador des-

coñece, a priori, o que alí pasa e

por que o actor actúa dun deter-

minado xeito; mais terá que

ilo descubrindo no decurso da

acción dramática, e sentir pasi-

vamente o que o actor interpre-

ta no escenario.

Despois de poñer a fun-

cionar o seu corpo, a súa voz, o

seu ritmo, as inflexións inespe-

radas que xorden desde o seu

interior, establecendo na súa

natureza física ese orde, discipli-

na e harmonía, adquire a signifi-

cación sinalada para a natureza

do personaxe.

O actor tamén busca esa

verdade descoñecida para poñer

a punto a súa personaxe. Sobe

ao escenario, preocúpase polo

que ten que facer e pola reac-

ción do público e leva consigo,

mesmo sen telo presente dun

xeito consciente, todo o traballo

anterior.

Di Patrice Pavis, no seu

dicionario de teatro, que o pra-

cer do espectador marabillado

A experiencia

máis fermosa é a

do descoñecido.

Ésa é a fonte de

toda arte e de to-

da ciencia

Páxina 36

diante do descoñecido é como o

dun neno diante dun inmenso

xoguete escénico que non com-

prende e que o subxuga pola

súa fundamentación inespera-

da. O marabilloso esíxelle sus-

pender o seu xuízo crítico e crer

nas efectos visuais da maquina-

ria escénica .

Realmente a comunica-

ción entre o actor e o especta-

dor é ficticia: o actor pretende

agacharse, e mesmo facerse

esquecer tras da máscara do

seu personaxe, mentres que o

espectador normalmente non se

interesa polo actor que inter-

preta o personaxe, senón polo

oculto que hai tras do actor:

polo personaxe .

O discurso dos persona-

xes constitúe a nosa única fonte

de información e debe ser coñe-

cido polo que di e fai ; pero se-

riamos inxenuos se creramos

que o personaxe nos conta todo

o que non di, o que oculta e

polo tanto descoñecemos, ta-

mén xoga un importante papel

na constitución do sentido da

obra. Efectivamente, o persona-

xe non nolo di todo, os seus

pensamentos e motivacións

permanecen descoñecidos para

nós e ás veces para el mesmo .

O espectador busca na

escena o descoñecido, máis non

pode acreditar no que non ten

lóxica e coherencia. Só en casos

illados e excepcionais ocorre

isto na vida real.

Empezamos a coñecer o

que está pasando grazas ao

conxunto de datos escénicos e

extraescénicos que van apare-

cendo nun momento dado do

espectáculo. Esas son claves

para descubrir o descoñecido.

Hai un límite entre o

espectador e o actor. Ese límite,

esa liña, é como a superficie da

auga sobre a que aboia o ice-

berg. Dun iceberg, nós só coñe-

cemos unha pequena parte, a

que podemos percibir coa vista,

máis sabemos que hai outra

zona moito maior, que nos é

totalmente descoñecida, pero

aínda que non a vemos, sabe-

mos da súa importancia, e que

sen ela non se sostería a parte

coñecida, a visible.

O que está agachado,

mesmo o que nos é descoñeci-

do, o que non se ve, nós sabe-

mos que está aí presente no

noso pensamento, nas nosas

relacións, nos nosos éxitos

Ese equilibrio, esa rela-

ción entre o amosado e o des-

coñecido, o oculto, adquire una

especial importancia no decurso

do acto teatral.

“Só en presenza das

liñas xerais da lóxica e da cohe-

rencia durante a creación vai

xurdindo na alma do artista a

verdade que esperta unha fe

sincera no auténtico das súas

sensacións na escena” afirma

Stanislavski.

Páxina 37

CALIFICACIÓN ENERXÉTICA DUN EDIFICIO.

O RD 47/2007 establece por primeira vez no noso país a obrigatoriedade

de realizar a certificación da eficacia enerxética dun edificio (CEEE), para iso tera-

se que medir a eficacia enerxética do mesmo (EEE).

Entre as variables que determinan a eficacia dun edificio podemos distin-

guir o illamento térmico, o rendemento das instalacións de iluminación e o rende-

mento dos equipos de xeración de frío e calor, entre outras, así como a zona na

que se constrúe.

Un vez valoradas todas as variables xa se pode determinar a eficacia

enerxética do mesmo e outorgarlle a ese edificio o certificado da eficacia enerxéti-

ca.

O certificado da eficacia enerxética non é mais que unha etiqueta que xa

temos visto nos aparatos electrodomésticos, e que nos dá unha información do

consumo dos mesmos.

Nas seguintes táboas preséntanse os índices de calificación enerxética

que outorgan unha letra (A-B-C-D-E-F-G) que vai identificar a eficacia enerxética

do edificio dende o mais eficiente (A) ata o menos eficiente (G).

Chegados a este punto ai que facer un estudio detallado de tódalas varia-

A EFICIENCIA DA BOMBA DE CALOR PARA A MELLORA DA

CALIFICACIÓN ENERXÉTICA DUN EDIFICIO.

Por Víctor Manuel Paz Cortiñas

Páxina 38

bles que interveñen no índice de cualificación da eficacia enerxética do edificio e seleccionar aquelas que

nos leven a construír un edificio rendible dende un punto de vista enerxético, económico e medioambien-

tal.

Unha das variables máis determinantes é o sistema de calefacción adoptado no edificio. Na seguin-

te táboa pódese ver como a bomba de calor é o único sistema de calefacción Clase A e polo tanto vai facer

que a cualificación enerxética do edificio sexa mellor.

IEE do sistema de calefacción en función do tipo de sistema, do combustible e das prestacións

A BOMBA DE CALOR.

Actualmente a bomba de calor gracias a tecnoloxía inverter (modulación da potencia en función da

demanda), fai que os consumos a cargas parciais sexan proporcionais á demanda, é dicir, a máquina está

adaptando o seu consumo á demanda de calor que ten a vivenda, mellorando deste xeito o COP.

Pero, que é o COP?.

O COP define o coeficiente de prestación dunha Bomba de Calor, COP (Coefficient of perfomance),

e non é máis que o cociente entre a enerxía térmica cedida ao sistema de calefacción e a enerxía consumi-

da

Segundo as táboas do IDAE (Instituto para o desenvolvemento e o aforro enerxético), hai que

Páxina 39

transformar a enerxía eléctrica que consume unha bomba de calor en enerxía primaria para compa-

rar os consumos e as emisións de CO2 con outros xeradores de calor.

A día de hoxe unha bomba de calor con sistema inverter ten un COP superior a 3,5 o que

equivale a dicir que por cada Kwh consumido, proporciona 3,5 Kwh de calor.

Vexamos un exemplo práctico:

Sexa unha vivenda que demanda 16 Kw de potencia térmica para calefacción por chan ra-

diante durante 8 horas ao día.

Unha bomba de calor con COP de 3,5 tería o seguinte consumo:

16Kw/3.5 = 4,57 Kw

Consumo estimado durante 8 horas

E=4,57 x 8 = 36,56 Kwh

A continuación imos transformar esta enerxía eléctrica en enerxía primaria na central de

xeración no suposto que sexa de carbón, para iso empregaremos a táboa anterior.

36,56Kwh x 2,603 = 95,16 Kwh de enerxía primaria (Carbón).

As emisións de CO2 na bomba de calor quedan:

Páxina 40

36,56Kwh x 0.649 = 23.72 Kg CO2/Kwh consumido.

Unha caldeira de Gas natural con un rendemento do 95% tería o seguinte consumo durante 8 ho-

ras.

(16Kw/0.95) x 8h = 134,73 Kwh

A continuación imos transformar a enerxía calorífica do gas en enerxía primaria na central de xe-

ración no suposto que sexa de carbón, para iso empregaremos a táboa anterior.

134,73Kwh x 1.011 = 136,21 Kwh de enerxía primaria (Carbón).

As emisións de CO2 da caldeira quedan:

134,73 Kwh x 0.204 = 27.48 Kg CO2/Kwh consumido.

Os resultados anteriores están feitos para un día. Se temos en conta que un sistema de calefacción

funciona durante uns 6 meses (180 días) na nosa zona climática temos:

Á vista dos resultados anteriores podemos determinar que a bomba de calor é o sistema máis efi-

ciente e máis respectuoso co medio ambiente.

Na actualidade a bomba de calor xa acada COP de 4,5 co que estas diferenzas fanse maiores a

favor desta última.

Para rematar, preséntase o sistema que está instalado na exposición do centro que consta dunha

bomba de calor para xeración de calefacción, refrixeración e auga quente sanitaria para unha vivenda, con

un COP de 3.61.

BOMBA DE CALOR CALDEIRA

EQUIVALENTE CONSUMO CARBÓN ANUAL

95,16 Kwh x 180 días = 17.129 Kwh

136,21 Kwh x 180 dí-as=24.518Kwh.

EMISIÓNS CO2 ANUAIS 23.72 x 180 días = 4.269

Kg CO2

27,48 x 180 días = 4.946 Kg CO2

Páxina 41

Sistema autónomo (Calefacción,

refrixeración e auga quente sanita-

ria) Sistema autónomo (Calefacción, refrixeración

e auga quente sanitaria con apoio de enerxía

solar).

Páxina 42

Durante 3 cursos desenvolveuse

por profesores e alumnos do

IES As Mercedes, un sistema de

aproveitamento da calor xerada

nos tanques de leite durante o

arrefriado.

O obxetivo inicial do

proxecto era a realización dunha

unidade didáctica para os alum-

nos de Bacharelato Tecnolóxico

e dunha práctica para os alum-

nos do ciclo superior de Mante-

mento e Montaxe de Instala-

cións de Edificio e Proceso. A

medida que se desenvolvía o

proxecto fóronse ampliando as

expectativas ata chegar á con-

secución de varias patentes in-

dustriais e á posible implanta-

ción do sistema en explotacións

leiteiras.

Unha vez rematada a

parte teórica do proxecto, le-

vouse a cabo a construción dun

prototipo no que poder ensaiar

este novo sistema de aproveita-

mento da calor que evacúan os

tanques de arrefriado para a

conservación do leite.

A innovación desta apli-

cación consiste, basicamente,

en que o sistema é capaz de

aproveitar toda a calor extraída

do

leite,

transferíndoa integramente á

auga, por medio dun intercam-

biador de calor controlado por

un conxunto de válvulas que

impiden o funcionamento do

condensador de aire mentres a

auga non conquire a temperatu-

ra desexada.

O interese desta aplica-

ción vén provocado, no momen-

to actual, pola consecución dos

obxectivos a cumprir do proto-

colo de Kioto referente ao aque-

Produción de Auga Quente Sanitaria e calefacción

mediante recuperación de calor nun tanque de leite

Alumnos e profesores do IES As Mercedes

Un proxecto que comezou como unha práctica de taller, rematou con varias

patentes industriais e a súa implantación en explotacións leiteiras.

Prototipo da instalación

Páxina 43

cemento global e á redución de emisións contami-

nantes procedentes do uso de combustibles fósiles.

Neste obxectivo unha das alternativas é a produ-

ción das enerxías renovables e outra é a redución

no consumo das enerxías convencionais.

No noso contorno socioeconómico (ámbito

de Galicia), un dos sectores con máis peso é o

agropecuario. Na actualidade na nosa comunidade

existen 14200 explotacións lácteas cunha produ-

ción anual de leite de 2.242.000 toneladas.

Se ben na actualidade existen sistemas de

aproveitamento desta calor residual, o novo siste-

ma ofrece unhas melloras significativas respecto

aos existentes, xa que estes:

- Dificilmente conquiren

temperaturas maiores de 30ºC na auga (o novo

sistema pode quentar a auga ata os 55ºC).

- Son de escasa rendibilidade para usar en

calefaccións (o novo sistema permite instalacións

mixtas de Auga Quente Sanitaria e calefacción de

baixa temperatura).

- O novo sistema permite reducir o consu-

mo eléctrico do tanque de leite nun 15%.

1. HISTORIA DO PROXECTO

Os primeiros estudos e cálculos

foron realizados no último trimestre

do ano 2006.

No segundo trimestre do ano

2007 construíuse o prototipo da

instalación nos talleres do IES As

Mercedes, verificándose mediante

diferentes ensaios o seu rendemento.

Paralelamente, durante todo

o ano 2007, desenvolvéronse e de-

puráronse os esquemas e cálculos

correspondentes á hidráulica e á parte

da eléctrica de control.

A principios do ano 2008 presentou-

se o proxecto na delegación da Consellería de

Medio Rural en Lugo, mostrando un grande in-

terese polo mesmo, propoñendo financiar a súa

posta en práctica nunha explotación leiteira que

funcionase como experiencia piloto e poder, así,

divulgar esta aplicación entre as explotacións lei-

teiras.

Durante o mes de Outubro de 2008 rema-

touse a montaxe desta primeira instalación piloto

Deseño en 3D

da instalación

Explotación de José Neira Cabanas

Páxina 44

nunha explotación situada en Manán, pertencente

ao concello de Sarria.

Ao tempo, durante a realización do proxec-

to, fóronse presentando, en distintas datas, varias

solicitudes de patente sobre o deseño industrial do

conxunto e sobre partes concretas da instalación,

estando pendentes na actualidade da súa conce-

sión.

En base aos resultados obtidos na primeira

instalación, na actualidade (Xaneiro de 2009), es-

tanse a realizar os cálculos necesarios para a apli-

cación deste sistema en varias explotacións leitei-

ras de Galicia e Asturias.

Polo que significa esta aplicación para o

aforro enerxético, a redución de emisións de CO2,

e polo seu carácter innovador, tanto o Instituto

Enerxético de Galicia (INEGA) como a Consellería

de Medio Rural, a través da Axencia Galega de De-

senvolvemento Rural (AGADER), teñen anunciado

o estudio dunha liña de axudas para fomentar a

implantación deste sistema nunha gran parte das

explotacións leiteiras de Galicia.

Cos alumnos de Bacharelato Tecnolóxico,

nas áreas de Física e Tecnoloxía empregouse este

proxecto para a explicación práctica dos ciclos ter-

modinámicos e a resolución de problemas con

cálculos de calor, enerxía e rendemento; na área

de Química serviu para motivar aos alumnos en

problemas de cálculos estequiométricos e de ba-

lances de masa e enerxía con emisións de CO2.

Para os alumnos do ciclo superior de Man-

temento e Montaxe de Instalacións de Edificio e

Proceso, formulouse como unha experiencia didác-

tica tanto na aula como no taller.

2. PLAN DE DIFUSIÓN.

O plan de difusión estivo baseado na cons-

trución dun prototipo co que se poidera ensaiar,

así como na realización dunha primeira instalación

nunha explotación leiteira para poder mostrar a

outros granxeiros as vantaxes e aplicacións do

proxecto nas explotacións agropecuarias.

Dende o momento en que se fixo a presen-

tación do proxecto no IES As Mercedes e na explo-

tación de José Neira Cabanas en Sarria, foron moi-

tas as explotacións leiteiras que se interesaron

Promoción 2006/2008

Promoción 2007/2009

Promoción 2008/2010

Páxina 45

pola implantación deste proxec-

to nas súas granxas.

Debido a gran demanda

de información suscitada, levá-

ronse a cabo presentacións so-

bre o seu funcionamento, orga-

nizadas pola Axencia Galega de

Desenvolvemento Rural, na fei-

ra da Semana Verde de Silleda,

en Lugo, Ourense e Santiago de

Compostela.

A modo de reseña, des-

tacar que a partir da presenta-

ción pública do proxecto foron

moitos gandeiros os que visita-

ron a explotación de Sarria,

sendo especialmente destaca-

ble, a visita de responsables de

Consellerías doutras comunida-

des autónomas interesados no

proxecto, para a súa implanta-

ción nas explotacións leiteiras

das súas comunidades.

3. INTERESE PARA O SECTOR E

POSIBLES BENEFICIOS.

Podemos asegurar que o

sector agropecuario mostra nes-

te intre un interse notable pola

redución de costes nas explota-

cións e ninguén dubida da me-

lloría que supón nunha granxa a

instalación deste sistema de

aproveitamento de calor.

A nivel galego supón

contar aquí cunha tecnoloxía

propia que permita afrontar nos

próximos anos a optimización

das instalacións agropecuarias ,

así como un sistema de aforro

enerxético que axude a cumprir

os compromisos do protocolo de

Kioto.

A modo de resumo po-

demos concluír como resultados

finais os seguintes:

- Mediante o sistema de

recuperación de calor prodúcese

un aforro do 100% da enerxía

primaria que se gastaba na pro-

dución de A.Q.S e calefacción.

- As emisións de gases

efecto invernadoiro desapare-

cen.

- O período de retorno

da inversión no sistema de re-

cuperación pódese considerar

aceptable.

- A instalación é sinxela

e non require cambiar o tanque

do leite nin modificacións impor-

tantes na instalación existente

na explotación.

Esquema da

instalación

Presentación no IES As Mercedes

Páxina 46

- As aplicacións da auga preparada por

este sistema poden extenderse tamén á calefac-

ción por chan radiante ou fancoil.

- Redución do consumo eléctrico no funcio-

namento do tanque de arrefriado.

- Aforro no uso de combustibles convencio-

nais.

- Para acadar un bo resultado é necesario

axustar as demandas de A.Q.S. e calefacción coa

produción de leite.

4. XUSTIFICACIÓN DOS RESULTADOS.

- Cálculo de emisións de CO2:

Tomando como cálculo medio unha produción de

500 L de auga quente (dende 10 a 55 ºC) por cada

1000 L de leite arrefriado dende 37 a 4 ºC:

500x1x(55-10)=22500 kcal/1000L leite

Tomando como poder calorífico do gasoil:

10.000 kcal/kg:

22500/10000=2,25 kg de gasoil aforrados/1000 L

Factor de emisión do gasoil: 3,1 kg de CO2/kg

gasoil

2,5x3,1=6,2 kg CO2 non emitidos/1000 L Leite

Produción anual de leite (2005) en Galicia:

2.258.117 Tn:

2.258.117x6,2 = 14.000.325 kg CO2/ano non

emitidos

(equivalentes ás emisións duns 326.000 coches). A central térmi-

ca de As Pontes emite 10.500.000 Toneladas

- Cálculo do aforro económico (Xullo de 2008):

Partindo de: 2,5 kg gasoil aforrado por cada

1000 L de Leite

densidade gasoil: 0,85 kg/litro

coste do gasoil: 1 €/Litro:

(2,5/0,85)x1,0 €/L = 3 Euros/1000 L de leite

- Balance económico para AQS+calefacción:

O balance económico farase tendo en con-

ta os custos de produción dunha instalación de

calefacción de 10.000 Kcal/h funcionando 7 horas

ao día durante 6 meses empregando Gasoil como

enerxía primaria.

Para AQS mantense o mesmo de antes.

Para atender as necesidades de calefacción

nun sistema de fancoil ou chan radiante precísase

unha enerxía de 70.000 Kcal. Se este calor o pro-

ducimos cunha caldeira de gasoil con un rende-

mento do 80% e un PCI de 10.000 Kcal/kg precí-

sanse aproximadamente 8,75 L/día.

Tendo en conta que o prezo medio do

Gasoil de calefacción é de 0,65 €/L temos uns cus-

tos anuais para produción de A.Q.S. e calefacción

de: 1.735,75 €/anuais.

- Para a montaxe do sistema de recupera-

ción de calor e o acumulador de 500 L precísase

dunha inversión aproximada de 3.958 €, tendo un

período de retorno da inversión duns 4-5 anos.

- Para a montaxe do sistema de recupera-

ción de calor para A.Q.S.+Calefacción precísase

Presentación en Ourense

Presentación en Santiago

Páxina 47

dunha inversión aproximada de 12.000 €. Deste

xeito temos que o período de retorno da inversión

é de 7 anos.

Estes períodos de retorno da inversión

pódense reducir en función da produción de leite e

das subvencións públicas que poida recibir.

Financiado por:

Colaboran:

Proxecto:

Páxina 48

Made in Lugo: Feito en Lugo

Alumnos do C.S. de Mantemento e Montaxe de Instalacións de Edificio e Proceso

En ocasións valoramos máis o que se fai fóra que o que facemos na casa. Neste artigo

mostramos unha pequena parte das empresas de Lugo que fabrican compoñentes ou

produtos de alto nivel tecnolóxico cunha gran proxección internacional e que case son

descoñecidas no seu contorno.

Vehículo militar VAMTAC carrozado por Talleres Doval

Busto en granito realizado por PCM Granitos Moldurados

Páxina 49

Vehículo especial fabricado por IPV

Plástico protector fabricado por Fitoplas Pastor eléctrico fabricado

por ION

Noé Fernández Fernández

Talleres Doval é unha

empresa dedicada ao deseño e

fabricación de pezas de caldei-

raría fina. Dispón de tecnoloxía

punteira para o corte, pregado,

punzonado e soldadura de pezas

de aluminio, aceiro ao carbono e

aceiro inoxidable. Os seus cam-

pos de traballo son o sector dos

vehículos especiais, así como a

industria naval, eólica ou ali-

mentaria.

A empresa inicia a súa

actividade da man do seu fun-

dador, Domingo Antonio Doval

Paz, no ano 1945. Nos seus ini-

cios, dedicábase á reparación da

chapa que constituía a carro-

zaría dos vehículos daquela épo-

ca.

Na década dos 50, com-

plementa a súa actividade coa

fabricación dalgúns dos compo-

Páxina 50

Deseño de cabina en 3D

Vehículo VAMTAC versión militar

TALLERES DOVAL

Vehículos todoterreo para o exército, dumpers para a construción ou grúas forestais,

son algunhas das máquinas que se fabrican coa intervención desta empresa lucense.

ñentes da cabina dos camións

PEGASO, que por aquel entón,

constituían a gran par-

te dos camións fabri-

cados en España.

Nos anos 60,

co nacemento dos

vehículos especiais

forestais da marca

IPV, comeza o proceso

de fabricación de cabi-

nas e parte dos chasis

dos vehículos que se

montan no concello de

A Pontenova (Lugo).

Tras o pasamento do

seu fundador, no ano 1988, os

seus fillos continúan a activida-

de empresarial baixo a forma

xurídica de sociedade limitada,

denominándose a partir de

entón Talleres Doval S.L.

Na actualidade a empre-

sa desenvolve a súa actividade

en varias naves industriais, ubi-

cadas en Lugo, ocupando unha

extensión de 4000 m2.

A actividade da empresa

encóntrase moi diversificada

destacando a realización das

carrozarías dos vehículos

VAMTAC (os Hummers espa-

ñois), fabricados pola em-

presa compostelá Urovesa,

nas modalidades civil e mili-

tar, pezas para dumpers em-

pregados na construción,

pezas para grúas forestais

ou as cabinas das carrocetas

IPV.

O departamento de

deseño basea o seu traballo no

uso de software 3D, mediante o

que se elaboran os ficheiros

CAD/CAM necesarios para a in-

tegración nas máquinas de con-

trol numérico e, posterior, fabri-

cación.

Páxina 51

Vehículo VAMTAC versión civil

Dumper de 4000 Kg. de capacidad

Páxina 52

A empresa Fitoplas, foi

fundada por José González Vi-

llamel a principios dos anos 90

en Fitoiro–Bretoña (A Pastori-

za). Dende pequeno foi un ar-

galleiro e gustáballe a mecáni-

ca. Un accidente arranxando

unhas motoserras fíxolle recon-

ducir a súa vida profesional ca-

ra ao mundo da pintura.

Traballando de pintor,

tiña que unir a cinta de carro-

ceiro con papel para logo empa-

pelar e así protexer os elemen-

tos que non se ían pintar. O

feito de que non existise nada

destas características no mer-

cado, motivou que desenvolve-

se un producto no que o plásti-

co protector dispuxera de cinta

adhesiva nunha das súas vei-

ras.

Despois de telo deseña-

do e patentado, xurdiu outro

FITOPLAS

Cando se pinta un coche en Francia ou un edificio en Holanda, os plásticos protectores

que se empregan están deseñados, patentados e fabricados en A Pastoriza.

Seu pai díxolle:

“Pedinte argallei-

ro, pero saíches-

me máis argalleiro

do que eu pedín”.

Líña de fabricación do produto

Aitor Carreiras Álvarez

problema, xa que debido a

que era algo novo, non existí-

an máquinas para conquerir

unha fabricación industrial,

causa que o levou de novo ao

que sempre lle gustou: a

mecánica, deseñando e cons-

truíndo el mesmo as máqui-

nas necesarias.

O nome da empresa,

e do seu produto, xorde por-

que cinta en galego dise “fita‖

e o film ―plástico‖, pero fita-

plas non soaba ben. Aprovei-

tando que nacera en Fitoiro-

Bretoña púxolle ”Fitoplas”.

O proceso de produ-

ción comeza nunha tolva por

onde caen pequenas bolas de

plástico que son derretidas a

uns 200 ºC, pasan por un tubo que no interior

leva un sinfín que empurra o plástico. Mediante un

chorro de aire, expansiónase dando lugar a un

film de poucas micras de espesor.

Noutras máquinas adhírese ao plástico a

cinta adhesiva, para, posteriormente, pasalos a

unha liña de empaquetado e embalado. Todo o

proceso produtivo está automatizado, cada

máquina dispón dun autómata e o sistema de ac-

cionamento é pneumático.

Para dar a coñecer o produto, José Gonzá-

lez, levouno a varios puntos de venta. Percorreu

todo o norte da península ata chegar a Barcelona

onde deu o “boom”. Recorda que lle dixeron: ―Isto

é igual que o chupa-chups‖.

Actualmente Fitoplas, ademáis de vender

para toda España, exporta a varios países, desta-

cando Francia, Holanda, Gran Bretaña e Irlanda.

O éxito desta empresa débese a que é un

produto único e orixinal. En certa ocasión un clien-

te comparouno coa Coca-Cola: ―Isto é como a Co-

ca-Cola, hai moitas marcas e imitacións, pero co-

mo a orixinal non hai ningunha‖.

Páxina 53

En certa ocasión un cliente

comparouno coa Coca-Cola:

“Isto é como a Coca-Cola,

hai moitas marcas e imita-

cións, pero como a orixinal

non hai ningunha”.

Aplicación do producto para o pintado dunha carrocería

Páxina 54

Marcos Fernández Sante

Investigación e Proxectos de

Vehículos especiais, S.A. ten a

súa orixe nos finais dos anos 50

e está ligado á zona onde sem-

pre exerceu a súa actividade: A

Pontenova. Esta comarca estivo

sempre vinculada coa industria

forestal e da minería e, ao longo

do tempo, fóronse creando pe-

quenos talleres especializados

na reparación de maquinaria,

primeiro ferroviaria e posterior-

mente, mineira e forestal.

Da unión de 3 pequenos

talleres, constituíuse, en maio

de 1963, a sociedade Miranda,

Alonso, Fernández, S.A.

(MAFSA), orixe da actual IPV.

A actividade inicial da

empresa foi, fundamentalmente,

local e o produto fabricado, na-

queles inicios era a denominada

―carroceta‖, un vehículo de trac-

ción integral 4x4, óptimo para

labores forestais dada a súa ca-

pacidade de manobra e acceso

ás pistas de bosque dificultosas

para calquera outro.

IPV

Por estradas e camiños dos cinco continentes circulan camións fabricados en A

Pontenova. Sectores tan diversos como o forestal, a minería, a extinción de incendios

ou a recollida de lixo, empregan camións IPV.

Líña de fabricación

Páxina 55

Os tempos foron

indicando a necesidade de

actualización dos camións

fabricados por IPV e, así,

desenvolvéronse novos

vehículos industriais coa

máis variada gama de apli-

cacións, feitas en función

das necesidades dos distin-

tos clientes.

Na actualidade,

IPV é unha compañía pio-

neira na construción de

vehículos industriais,

(chasis-cabina), de carác-

ter especial polas súas di-

mensións e capacidade de

carga.

A fábrica conta con

5000 metros de superficie cons-

truída, e nas súas instalacións

realízase a fabricación de pezas

e a montaxe de vehículos.

A fabricación dos ca-

mións é manual, non dis-

poñen de cadeas de mon-

taxe. Os vehículos comé-

zanse e remátanse no

mesmo sitio. Traballan

sobre pedido e o seu

mercado é principalmente

fóra de Galicia.

A súa produción é

duns 120 camións anuais

en tres gamas —urbana,

forestal e militar—, con

motores Diesel ou de gas.

Debido ao tipo de

vehículo que fabrican e a

súa versatilidade,

(vehículos para construción,

recollida de lixo, minería, aplica-

cións ferroviarias, etc), na

actualidade, IPV ten pechados

pedidos que lles garanten carga

de traballo para dous anos.

Vehículo para extinción de incendios

Camión IPV que participou no París-Dakar

Páxina 56

PCM Granitos Moldurados

Fontes públicas, monumentos, fachadas ou elementos singulares en pedra, son

algunhas das obras que se levan a cabo coa intervención desta empresa de Lugo.

Iván López Cabaleiros

PCM Granitos Moldura-

dos é unha empresa con máis

de 30 anos de experiencia no

sector da construción.

As súas instalacións

están ubicadas no Polígono

Industrial do Ceao, en

Lugo, onde ten edificadas

varias naves cunha super-

ficie de 5500 metros ca-

drados.

A empresa dispón

da tecnoloxía máis avanza-

da no tratamento e moldu-

rado do granito. O proceso

de fabricación está auto-

matizado, logrando un

control absoluto de todas

as fases do proceso

de produción. As

máquinas operan

mediante control

numérico, o que lles

permite acadar todo

tipo de formas sobre

a pedra.

A empresa

dispón dunha oficina

técnica na que se

leva a cabo o dese-

ño, mediante avan-

zados programas de debuxo, de

pezas e conxuntos. Dende a

oficina técnica prográmanse as

máquinas de control numérico

sen necesidade de que o opera-

rio se encontre ao pé delas.

A pedra chega á fábrica

en grandes bloques procedentes

das canteiras. En primeiro lugar

transfórmase en taboleiros me-

diante unhas maquinas que le-

van discos de corte provistos de

diamante. Posteriormente, me-

diante diferentes máquinas

transfórmanse os taboleiros,

ata acadar a forma final dese-

xada.

Debido a gran carga de

traballo, a produción da empre-

sa ocupa as 24 horas do día ,

durante todo o ano.

A súa clientela dedícase

na maior parte á construción de

obra civil e edificación, motivo

polo que dispoñen dun catálogo

con máis de tres mil referencias

diferentes, o que facilita aos

arquitectos e promotores a

elección das diferentes pezas

Busto de Valle-Inclán

Robot de fabricación

Páxina 57

durante o proceso de deseño do

edificio.

O alto nivel tecnolóxico

de que dispón, permítelle recibir

encargos para traballos en pe-

dra de obras moi significativas

en Europa e América.

Toda a pedra talla-

da da Sagrada Fa-

milia faise nesta

empresa

Elemento de ventanal da Sagrada

Familia

Máquina durante operación de desbaste

Páxina 58

ION

Gandeiros de todo o mundo empregan, para coidar do seu gando, pastores eléctricos

fabricados en Lugo por esta empresa.

Jesús Conde Bande

Javier Crecente López

ION é unha pequena

empresa que foi fundada por

Daniel López González. Este

galego iniciou a súa vida labo-

ral dedicándose á reparación e

montaxe de radios e televiso-

res, ata que no ano 1973 co-

mezou a fabricar electrificado-

res de forma artesanal, os que

había naquel momento eran

importados e daban moitos

problemas.

No ano 1975 rexistrou

a súa primera patente, mello-

rando a partir de entón, os

seus produtos e comercializan-

do na actualidade 13 modelos

de pastores eléctricos entre os

que destacan os pastores de

enerxía solar fotovoltaica. Co

apoio da súa familia e empre-

gados, intenta, día a día, crear

novos produtos e innovar nos

actuais.

A empresa tamén co-

mercializa illadores, cable para

cercas eléctricas, espantatou-

pas, etc, e conta con máis de

700 distribuidores en España,

estando os seus produtos pre-

Cerca para coidado do gando

sentes en países como Portugal,

Ecuador, Brasil, Honduras ou

Venezuela.

Os pastores eléctricos

fabrícanse en Nadela, nunha

nave na que mediante unha

cadea de produción ensámblan-

se en diferentes etapas.

ION foi premiada en

varias ocasións polas novidades

presentadas en feiras e exposi-

cións, outorgándolle no ano

1983 o Ministerio de Industria e

Enerxía o Premio á Innovación

Tecnolóxica Industrial, por un

pastor fotovoltaico fabricado en

España.

Como retos de futuro a

empresa prevé unha ampliación

das súas instalacións que lle

permita a fabricación de novos

produtos.

Páxina 59

Pastor eléctrico fotovoltaico

Pastor eléctrico recargable

Illador para tubos metálicos

Páxina 60

Oferta educativa

(1) Ciclo de ESO, tendo en contan as necesidades específicas do alumnado, créanse agrupamentos específicos.

(2) Ciclo de ESO hai un programa de diversificación curricular de dous anos.

Páxina 61

Grandes descoñecidos: ¿Artesáns ou artistas?

Por María Jesús Morán

Todos son lucenses, de nacemento ou de

adopción.

Traballan aquí.

Materiais: metais (ouro, prata, cobre . . ),

coiro, vidro, lousa, pedras, arxila polimérica . . .

Ferramentas: as súas mans e . . . creativi-

dade e tradición.

Formación: escolas de artes, cursiños con

especialistas, estudos polo miúdo de historia, téc-

nica, materiais, etc., pero, sobre todo, son autodi-

dactas con moitas horas de traballo, de experi-

mentación e de estudo.

A súa actividade é absolutamente vocacio-

nal e son loitadores natos que non se renden.

As súas pezas son únicas, repetibles pero

nunca idénticas. Son os abandeirados da exclusivi-

dade que, na maioría dos casos, se valora nas

marcas coñecidas e non en eles.

Primeira cita: tres xoieiros. Adolfo Domín-

guez Casais (Barcelona 1969), Victoria García San-

cosmed (Lugo 1974) e Laura Fernández Morán

(Lugo 1982).

Segunda cita: un xoieiro que realiza esmal-

tes ao lume: Miguel Caamaño Castro (Lugo 1971)

e un marroquineiro, tamén restaurador: Ramón

Lleó Fissure (Madrid 1958).

En ningunha das súas familias hai tradición

na profesión que eles desempeñan. Chegaron a ela

cun bo compoñente de azar e . . .

Adolfo di que a culpa é de Mar, a súa do-

na. A ela gustábanlle as xoias e a el as armas, so-

bre todo as antigas. Un día deuse conta de que

estaba a ollar con ela un escaparate de xoiería e o

que se preguntou foi como se farían aquelas xoias

que tiña diante. Tiña que resolver esa dúbida e

foise de Ribeira a A Coruña para buscar algún sitio

no que lle ensinaran. Visitou dúas academias, que

non o convenceron, e nunha terceira quedouse e

aprendeu . . . o básico. Cando rematou púxose a

traballar e “dábase cabezazos contra a mesa” por-

que un artesán “é máis mans que cabeza, así que

¿quen te ensinará?”

No ano 99 vénse para Lugo e abre

“Obradoiro”, unha tenda-taller, na que comeza a

súa andaina facendo arranxos e deseñando as sú-

as propias coleccións. Experimenta e utiliza mate-

Ferramentas: as súas mans e . . . creatividade e tradición. Son autodidactas con moitas horas de traballo, de experimentación e de estudo.

A súa actividade é absoluta-

mente vocacional e son loi-

tadores natos que non se

renden.

Páxina 62

riais pouco convencionais porque hai que darlle

“unha alternativa a todo”. Utiliza con frecuencia

a lousa negra e verde coa prata obtendo unhas

pezas moi características del. Pensa no deseño

da peza, escolle a lousa, velle as posibilidades

de exfoliación e, logo, córtaa e utilízaa nas súas

creacións.

Participou en varias ocasións non con-

curso de artesanía galega Antón Fraguas e ad-

quiríronlle distintas pezas: pezas de prata e lou-

sa negra ou verde, torques, pezas da colección

carcoma e da colección coral.

Obtivo unha beca da Deputación de Lugo

xunto con Cruz Lago (deseñador gráfico) e Este-

fanía Gazol (deseñadora gráfica e xoieira) polo

seu proxecto Rotas, unha colección de pezas

únicas, que serían rexeitadas industrialmente

por ser consideradas defectuosas, pero que, en

realidade, son así por decisión dos creadores.

Considera que esta experiencia foi moi enrique-

cedora xa que non é fácil a conxunción deseña-

dor-xoieiro porque a concepción da mesma obra

é moi diferente. Neste caso, tiveron a inestima-

ble mediación de Estefanía que coñecía ben as

dúas profesións e así foilles moito máis doada a

súa realización. Seguiron a traballar xuntos e

crearon a empresa Salió rana na que o artesán

levará á práctica a idea do deseñador.

Cando a Deputación de Lugo adquiriu o

pazo de Tor contactou con algúns artesáns para

facer a restauración. A súa afección polas armas

levouno a restaurar as que alí había, o mesmo

que a Ramón (do que falaremos logo) a restau-

rar as carruaxes.

Considera que sería moi importante que

reaparecera o mecenazgo porque eles teñen as

ideas e poden materializalas pero . . . . “hai que

pagar as facturas” e non poden permitirse o luxo

de dedicarlle todo o seu tempo a unha “peza de

autor”, esas pezas faranas no seu tempo libre.

Loxicamente serán únicas e irrepetibles e sem-

pre haberá que esperar a que algún

“caprichoso” a merque.

Hoxe en día continúa a traballar coma

xoieiro artesán e . . . vive e traballa en Lugo.

Victoria (Vicky) cóntanos que “é xoiei-

ra de milagre”. Non lle gustaba demasiado estu-

dar e, cando rematou o bacharelato, púxose a

traballar. Un verán matriculouse nun curso de

talla de madeira e noutro de dourado e policro-

mía e deuse conta de que todo o que tivera que

facer coas mans gustáballe. Enterouse de toda a

oferta que tiñan as escolas de artes e, con 23

anos, foise a Santiago a estudar Xoiería durante

2 cursos na Escola de Artes Mestre Mateo. Reali-

zou máis cursos de formación e traballou nunha

empresa de xoiería que se dedicaba a facer pe-

zas en serie (microfusión). Este traballo non lle

Sería moi importante que

reaparecera o mecenazgo

porque temos as ideas e

podemos materializalas

pero . . . . hai que pagar as

facturas. (Adolfo)

Ninguén aposta polo noso

traballo porque, en xeral,

a maioría da xente está

moi condicionada pola

moda e o noso traballo

creativo é atemporal.

(Vicky)

Páxina 63

gustou porque nel non había ningunha creativida-

de, limítase á fabricación en serie, en maior ou

menor número, de pezas pensadas e deseñadas

por outro. Propúxose ter o seu taller para “poder

facer o que pensaba e non un traballo de repeti-

ción”. Volveu para Lugo, mercouno e púxose a

traballar a prata. Habitualmente non engasta

pedras, non a escurece . . . . , é dicir, trabállaa

en “estado puro”. As súas pezas son facilmente

recoñecibles polo seu brillo: pule e abrillanta co-

ma ninguén.

Pensa que os artesáns non son bos co-

merciais das súas propias pezas xa que “non sa-

ben venderse a se mesmos” e ninguén aposta

polo seu traballo porque, en xeral, a maioría da

xente está moi condicionada pola moda e o seu

traballo creativo é atemporal.

Non ten tenda propia e vende as súas

pezas en tendas ou en feiras de artesáns e . . .

vive e traballa en Lugo.

Laura estudaba Bioloxía e, nun momento

dado, necesitou facer algo “manual” coa idea de

continuar logo coa súa carreira. Todo o que se

puidera realizar coas mans gustoulle dende nena,

por iso a súa familia non se asombrou demasiado

con esta decisión. Matriculouse na Escola de Artes

Mestre Mateo onde estudiou durante dous cursos.

Fixo cursos de vidro, de tecido con fíos metálicos,

de feltro e tamén participou no Euro Clay Carnival

en Nottingham 2008 (talleres de traballo con ar-

xila polimérica).

Cando estaba a estudar xa lle rondaba

pola cabeza a idea de abrir unha tenda-taller.

Asesorouse, buscou local e materializou a súa

idea no Obradoiro Dríades. Aí traballa facendo

pezas propias ou levando a cabo as ideas dos

seus clientes. Matea a prata, envellécea, engásta-

lle pedras ou arxila polimérica.

Gústalle a competencia pero pensa que se

debería ter a capacidade de discernir ben os ma-

teriais e o procedemento de fabricación xa que

non son iguais, dende o punto de vista do custo,

as pezas feitas en serie ou as feitas a man.

Está convencida de que compartir ideas e

experiencias entre os catro é moi importante por-

que iso é un constante enriquecemento para to-

dos. Asegura que se, entre eles, falan dunha idea

Non entendo o medo que

hai aos outros porque xa

está todo inventado e o único que o vai facer di-

ferente é a creatividade

do seu autor. (Laura)

Páxina 64

para realizar unha peza e elabórana por separa-

do, as catro pezas que farían serían absoluta-

mente distintas. É por isto polo que non entende

o medo que hai “aos outros” porque xa “está

todo inventado” e o único que o vai facer dife-

rente é a creatividade do seu autor.

Na súa tenda pódense adquirir as pezas

que ela realiza e tamén pezas de Vicky, Adolfo e

Miguel e . . . vive e traballa en Lugo.

Miguel empezou a traballar coma

aprendiz nunha xoiería porque, ante a idea de

estudar ou traballar, decidiu aprender un oficio

ao máis puro estilo dos gremios medievais. É

curioso porque el non sabía sequera que existían

os talleres de xoiería pero . . . algo había que

aprender. Estivo alí durante 7 anos e aprendeu

o oficio pero fartouse de traballar para outro e

decidiu montar o seu propio taller. Recorda a

súa rabia a primeira semana porque non tivo

ningún traballo. Propúxose saír adiante coma

fora porque durante tempo sentírase subestima-

do e pensou que tiña que trunfar. Empezou a

realizar traballos por encargo e hoxe en día con-

tinúa a traballar.

Hai nove anos caéronlle nas mans uns

libros de esmaltes e, pouco a pouco, con dedica-

ción, moitas horas e moitísima paciencia, de

forma totalmente autodidacta, aprendeu a facer

esmalte ao lume sobre metal. No 2004 foi o úni-

co representante de España no Salón Interna-

cional do Centro Cultural Jacques Prévert en Aix

-sur-Vienne (Francia); no 2007 foi galardoado

en Salou co prestixioso Premio “Trofeo

C.I.D.A.E.”, sendo o primeiro artista que conse-

gue un premio de esmalte en Lugo; no 2008 coa

súa peza "La vida y la muerte" obtén o premio

Encouragement, en Tokío (Xapón).

As súas creacións pódense ver en revis-

tas internacionais de arte e esmalte: “Arte y

Joya” (2004), L’Esmalt (2007), Revistart (2007),

Diccionario Internacional de Arte y Literatura

(2007), GAL-ART.com (18 de xuño de 2007),

“Enamel” British Society of enamellers. Glass on

Metal Artists (Outono 2007). Tamén expuxo, de

forma individual e colectiva en Lugo, Salou, Bar-

celona, Aix-sur-Vienne en Limousín (Francia),

Tokío (Xapón), Vilnius (Lituania), Morez

(Francia), Tbilisi (Georgia).

Está pendente de saber se 5 pezas súas

serán seleccionadas para participar nunha expo-

sición nun museo holandés. Ten en marcha

unha peza de autor dunha muller africana que

lle levará arredor de dous anos rematala e . . .

vive e traballa en Lugo.

Ramón empezou a tallar madeira, de-

baixo do pupitre, en clase de matemáticas no

Instituto. Aos 14 anos xa lle vendía “a súa pro-

dución” as súas tías.

Un verán marcha a Ibiza e alí traballa

cuns ceramistas, fai monicreques . . . No verán

vende en Ibiza, no Nadal en Madrid, en Semana

Santa en Sevilla, así durante algúns anos ata

Durante tempo sentinme

subestimado e pensei que

tiña que triunfar. (Miguel)

Páxina 65

que decide volver a Ibiza onde se instala duran-

te 2 anos e aprende o oficio de marroquineiro co

seu “mestre”, Chencho (sempre que fala del

chámao mestre como se facía na Idade Media

(1)). Pero chega un momento en que “cánsase

de ser ermitán” e entra a traballar nunha tenda

de marroquinería que merca as pezas, durante

os 12 meses do ano, a 15 artesáns ubicados en

Ibiza e na Península. Durante este tempo apren-

de moito da profesión.

Ven a Pardiñas (Guitiriz-Lugo) visitar ao

seu irmán e quédase algún tempo. Vai á feira de

artesanía de Viveiro e decide instalarse en Lugo.

Matricúlase na Escola de Artes Ramón Falcón e,

volvendo aos seus inicios, fai un curso de talla

de madeira. Quédase definitivamente aquí e

continúa aprendendo (realiza cursos e tamén os

imparte) aínda que pensa que “cando un fai o

que demandan os clientes é cando máis se vai

mellorando a técnica e chégase a dominar o ofi-

cio”.

Fixo restauracións, becado pola Deputa-

ción de Lugo, en San Paio de Narla e no Pazo de

Tor: diversas carruaxes, arcón do século XVII,

carpeta guadamecí (técnica árabe coa que se

adorna o coiro con ouro e prata). Explicounos

que é moi difícil atopar pezas, con esta técnica,

anteriores ao século XVI porque deterióranse

con moita facilidade). Tamén fai restauracións a

particulares.

Traballa e imparte clases no seu taller,

Rappa, e comercializa as súas pezas en tendas e

feiras artesanais e . . . vive e traballa en Lu-

go.

Todos consideran que o seu traballo non

é moi apreciado, en xeral. Recordan que na Fei-

ra de Artesanía de San Froilán deste ano algu-

nha xente regateaba o último día aducindo que

“aínda lles quedaban moitas pezas”, coma se

estivesen nun mercadillo.

Ningún deles pensa en cambiar de pro-

fesión e non se arrepinten de ter a que escolle-

ron. Cren que é un privilexio poder facer o que a

un lle gusta e están dispostos a seguir adiante

como sexa. O importante é facer pezas orixinais

e atemporais e coinciden en que o artesán de

hoxe segue a ser coma o artesán medieval: non

son capaces de valorar o tempo que lles leva

unha obra, pero teñen as necesidades dun cida-

dán do século XXI. Deixan no aire a pregunta

“¿quen podería pagar, hoxe, o Pórtico da Gloria

da catedral de Santiago?” e, a reglón seguido,

un pregúntase ¿quen mercará a peza que está a

realizar Miguel?. Leva traballando un ano na súa

estrutura e calcula que lle levará un ano máis

aplicar o esmalte, se non a estraga nalgunha

das coccións, porque a prata e o esmalte funden

a temperaturas case iguais e, por se isto non

fora pouco, o esmalte pode estalar en calquera

momento porque é “moi caprichoso”. Isto mes-

mo pásalle a todos: o seu traballo creativo é

Cando un fai o que deman-

dan os clientes é cando máis

se vai mellorando a técnica e chégase a dominar o ofi-

cio. (Ramón)

Páxina 66

sempre fóra de horario, ocupando o seu tempo

libre. Esas “pezas de autor” que realizan teñen un

prezo elevado xa que son únicas e, en moitas

ocasións, vai parecer desmesurado porque segui-

mos a pensar que, coma non teñen nome de

marca, non merecen que fagamos ese desembol-

so cando, en realidade, estamos a mercar unha

peza exclusivísima feita por un . . . artista.

(1) El Renacimiento supone una nueva forma de entender el arte. Las

artes liberales ya no están controladas por los gremios, sino bajo la pro-

tección de los príncipes y la burguesía. Nacen, así, los mecenas, como las

familias Medici, Rucelli, Tornabuoni o Pazzi. Aparece la figura del artista

genial, por lo que se abandona definitivamente el anonimato. Sin embar-

go, surge el taller del maestro, que controla el acceso a la profesión de los

oficiales y aprendices, y que es quien recibe los encargos de los clientes.

Además de la burguesía, la Iglesia y la monarquía serán protectores de los

artistas, ya que se descubre el valor propagandístico del arte. Se estable-

cen tres tipos de relación entre el artista y el cliente: el sistema domésti-

co, en el que el mecenas acoge en su casa al artista para que trabaje; el

mercado, en el que el artista simplemente vende las obra que crea por

encargo, y la academia, en el que el artista trabaja para el Estado.

Todo esto exige una formación científica de los artistas y una gran capaci-

dad de creación. (http://enciclopedia.us.es)

(2) La formación se verificaba a través de la firma de un “contrato de

aprendizaje”, documento de naturaleza jurídica donde intervenían un

maestro que se comprometía a enseñar y un joven que quería apren-

der. Los contratos tenían las siguientes cláusulas:

Duración: de 4 a 6 años.

Edad del aprendiz: 12-14 años.

Compromisos del aprendiz: obedecer al maestro, acudir al

obrador todos los días, no ausentarse y guardar fidelidad al maestro.

Compromiso del maestro: manutención del discípulo, adies-

trarlo y enseñarle el oficio y darle cierta compensación económi-ca.

Compromiso del padre o tutor: responder jurídicamente de

los actos del aprendiz.

Finalización del contrato: al terminar el plazo establecido, por muerte o

enfermedad de una de las partes o de mutuo acuerdo.

Los maestros eran la categoría superior de la estructura gremial a la que

se accedía tras la superación de examen, una prueba práctica, lo que daba

la posibilidad de abrir taller propio, contratar obras o de establecer las

formas de comercialización. (http://es.wikipedia.org/wiki/Gremios)

Esas “pezas de autor” que

realizan teñen un prezo

elevado xa que son únicas, estamos a mercar unha pe-

za exclusivísima feita por

un . . . ARTISTA.

Páxina 67

Páxina 68

Ese día, tuve que le-

vantarme temprano. Tenía que

ir a clase, como cualquier otro

día normal. Al llegar, todos me

saludaron: profesores, amigos,

compañeros. . . , todos aque-

llos con los que convivía todas

las mañanas y, también, algu-

nas tardes. Me sentía bien. Pe-

ro no siempre me había sentido

así.

El principio es muy du-

ro; no se conoce a nadie y uno

siempre piensa que simplemen-

te no pertenece, aunque esté

allí junto con las demás perso-

nas de la misma edad.

Aún ahora, estando totalmente

integrada en esta sociedad,

siento que soy diferente, pero

no lo pienso con angustia sino

con orgullo y alegría porque me

respetan y me tratan como uno

más. La sensación de pertene-

cer a un grupo de personas que

no piensan igual que yo, que

tienen otras costumbres, que

hablan diferente a como hablo

yo, esa sensación hace que

todo parezca una aventura.

A veces me pregunto:

¿y si nunca me hubiese ido de

allí?, ¿qué clase de vida llevar-

ía?, ¿sería tan interesante co-

mo ésta?.

Esas preguntas parecen

no tener respuestas, de mo-

mento.

Ese día, me senté en

clase. Suelo estar atenta, pero

aquel día recordé cuando llegué

al instituto.

Al principio, todo pare

cía lejano. Tenía un poco de

miedo; no sabía si llegaría a

tener amigos. Pero, aún así, no

me sentía sola; de alguna ma-

nera, parecía acogedor.

Al poco tiempo, tal vez

El principio es muy

duro, no se conoce a nadie y uno siempre

piensa que simple-

mente no pertenece.

Aquella monótona

pregunta que so-naba en mi cabeza:

¿seré aceptada por

todos?, ahora pa-

rece haberse per-dido en lo más

profundo de mi

mente.

Un día habitual

Por Muriel Goldenberg

Páxina 69

una semana, ya había encon-

trado gente con la que poder

conversar.

Los profesores eran mu-

cho menos rígidos que en otros

institutos; ayudaban a sus

alumnos y explicaban todas las

veces que hiciera falta.

Aunque los primeros

días no pude situarme en el

instituto, puesto que no sabía

donde estaban las aulas a las

que debía acudir, pronto logré

situarme y cuando, por fin, co-

nocía todas las instalaciones,

me quedé más tranquila: me di

cuenta de que el instituto no

era tan grande como para per-

derse. La sala de informática, el

laboratorio, el aula de inglés,

todas las aulas tenían material

más que suficiente para dar

clase.

Sonó el timbre. Me puse

de pie y salí al recreo con mis

amigas.

Después de todo este

tiempo me he dado cuenta de

que todos los miedos y nervios

que tenía en un principio no

valieron para nada. Aquella

monótona pregunta que sonaba

en mi cabeza: ¿seré aceptada

por todos?, ahora parece haber-

se perdido en lo más profundo

de mi mente.

Toda aquella descon-

fianza que he sentido durante

tanto tiempo, poco a poco, se

ha desvanecido.

Soy diferente. No

lo pienso con an-gustia sino con or-

gullo porque me

tratan como uno

más.

Primeiro motor entregado ao IES As

Mercedes no ano 1970

Páxina 70

Todos pensaréis que des-

plazarse de un lugar a otro no

es más que eso, pero yo os

aseguro que sí es mucho más

que el hecho de ir a un lugar

desconocido.

Al llegar a un lugar total-

mente desconocido se manifies-

tan un montón de emociones y

pensamientos a la vez. Senti-

mientos encontrados que hasta

la misma persona que los expe-

rimenta no podría explicarlos:

Mezcla de impotencia an-

te lo desconocido con la alegría

de experimentar cosas nuevas,

tristeza por las cosas dejadas

atrás, emoción e ilusión por

aquello que está por llegar. To-

do esto resulta abrumador.

Aquellos sentimientos

que, al principio, estaban ence-

rrados en lo más profundo del

corazón van emergiendo hacia

la superficie para poder mani-

festarse.

Sin experimentarlo, no

sabría decir una sola palabra

sobre ellos y en algunas ocasio-

nes, aún experimentándolo,

tampoco se pueden expresar

con palabras; sólo puedes ale-

grarte por la situación actual o

deprimirte aún más por los re-

cuerdos que se aferran a tu me-

moria.

¡EMOCIONES QUE TRAEN

CONSIGO CONFUSIONES DE

TODO TIPO!

En algún momento sobre-

sale una emoción más que las

otras y, al ser conscientes de

ello, podemos por fin transmi-

tirla.

Por eso, algunas personas

en ocasiones dicen que no sa-

ben el porqué de su enfado,

alegría, tristeza,… ya que al

tener tantas emociones, unas

están a mayor nivel que las

otras por lo que sobresalen

aunque sea por un instante.

Por aquel entonces tenía

12 años. Aunque los mayores

digan que eres sólo una niña

que se siente ilusionada por su

primer viaje en avión, que no

se crean que por tener esta

edad no sabes distinguir entre

estos sentimientos en el día de

la partida.

Me desperté con una

mezcla entre deseo por conocer

cosas nuevas, impotencia por

no poder elegir por mí misma y

tristeza por las cosas que de-

jaría atrás para dar ese impor-

tante paso a un mundo desco-

nocido.

Al llegar a Lugo, me llamó

mucho la atención el hecho de

que estuviera limpio, cuidado y

con una organización (en todos

los aspectos) extraordinaria.

Los primeros días, estaba

encantada de la vida y de salir

por primera vez fuera de mi

país.

Al principio, podía mante-

ner una conversación de tan

sólo cinco palabras. Únicamente

sabía palabras de cortesía co-

mo: por favor, gracias, perdón,

lo siento, disculpe,…

Mi primera semana en el

“cole” fue la peor de toda mi

vida. Me sentí marginada. Aun-

que mis compañeros intentaban

comunicarse conmigo, al final

se cansaban y me dejaban sola.

Cuando acabé sexto, no

Experiencia de una estudiante extranjera

Por Oyindamola Oladipo

Al llegar, se manifies-

tan sentimientos en-contrados: impoten-

cia, tristeza, emoción

e ilusión. Todo esto

resulta abrumador.

Únicamente sabía

palabras de cortesía como: por favor,

gracias, perdón, lo

siento, disculpe,…

Páxina 71

recuerdo haber tenido un ami-

go, sólo tuve buenos compa-

ñeros. Al entrar en 1º de ESO,

en el IES AS MERCEDES, la

situación era más soportable

que antes, ya que todos éra-

mos nuevos. Ya entendía per-

fectamente español y algo de

gallego. Todos se portaban

muy bien conmigo. Era super

tímida, y aún lo sigo siendo en

este preciso momento.

Pero cuando los profeso-

res intentaban llamarme por

mi nombre, lo pronunciaban

mal, por lo que todos se reían.

Aún sabiendo que no lo hacían

con mala intención me en-

volvía una tristeza enorme (1).

A pesar de poder expre-

sarme bien, nunca empezaba

una conversación, como ya

dije anteriormente, era muy

tímida. Pero, poco a poco, la

situación fue mejorando por-

que ya tenía buenos amigos y

no solo buenos compañeros.

Así pasó mi primer año en el

instituto.

En 2º de ESO, estaba en

un grupo con mis mejores

amigos por lo que fue la clase

que más me gustó hasta aho-

ra. Empezaba a disfrutar de

una vida escolar normal, o

mejor dicho, interesante. Ya

no me sentía marginada ni

fuera de lugar… ¡ERA UNA

MÁS DE LA CLASE!

Cada uno de mis compa-

ñeros era único. Cada uno

tenía su personalidad, su for-

ma de pensar, su carácter,…

ninguno se parecía en nada y

eso era lo mejor.

Todos me respetaban

porque era responsable en

todo, hasta en los estudios.

Además de estar en una clase

fantástica, tener buenos ami-

gos,… tuve el honor de estar

también con Mariluz, tutora de

2º B.

En pocas palabras, se

me pasó el curso en un abrir y

cerrar de ojos. Por lo tanto, se

terminó uno de los años esco-

lares mejores.

En 3º de ESO, volví a

sentir “algo” que parecía que

había dejado atrás, un senti-

miento prácticamente familiar.

Estaba en una clase de repeti-

dores (todos chicos) excepto

cuatro alumnos de 2º, que

eran dos chicos, una chica y

yo. Por lo tanto, sólo dos chi-

cas en una clase de veinte

alumnos.

Nunca me apetecía ir a

clases.(2) Llegaba siempre con

desgana, con una actitud des-

interesada; además, nuestra

clase era la peor de todas y

con el nivel más bajo de todo

el instituto.

Me amargaba. Nos casti-

gaban sin recreo continuamen-

te.

Antes, solía sonreír, por

lo que mi seriedad y mi triste-

za desconcertaron a todos mis

compañeros.

Entonces, intentaron que

volviera a ser como era antes.

Pero todos sus esfuerzos fue-

ron en vano. De repente, uno

de mis compañeros se puso

delante de mí y seguidamente

se puso a hacer muecas. Al

principio pensé que estaba

haciendo el tonto, pero al dar-

me cuenta de lo que intentaba

hacer… me puse a reír, hasta

llorar de la risa.

De ese día en adelante,

empecé a tenerles cariño y ya

Me envolvía una

tristeza enorme que siempre intentaba

ocultar con una am-

plia sonrisa.

Páxina 72

no me parecía una clase infer-

nal, aunque sí problemática.

En 4º de ESO, estuve en

una clase totalmente diferente

a la de 3º. Esta vez, la clase

estaba formada mayoritaria-

mente por chicas, ya que sólo

había dos chicos.

En esa clase pude estar

con mis amigas de 2º. Pero

comparada con 3º, era mucho

más tranquila.

Después de todo lo vivi-

do, tanto lo malo como lo bue-

no, por nada del mundo quería

cambiar de instituto.(3) Estoy

feliz de estar allí. Incluso nues-

tro instituto tiene una cosa que

a la mayoría de los otros insti-

tutos les falta: algunos alum-

nos con problemas auditivos,

por esto hay intérpretes de

lengua de signos. Algo extraor-

dinario, ¿verdad?

Ahora estoy en 1º de

BAC. ¿Será más interesante

que en cursos anteriores?.

Hasta ahora, sólo he es-

tado estudiando y estudiando;

pero el tercer trimestre será

definitivamente sorprendente.

Tengo la esperanza de

que sea sorprendente y por

supuesto lleno de... sonrisas.

Después de todo lo

vivido, tanto lo malo como lo bueno, por

nada del mundo

quería cambiar de

instituto.

El boxeo, deporte minoritario e integrador.

El boxeo en Lugo Por Clemente Villoldo

Páxina 73

Preto do Miño, en “O

Palomar” atópase a sé do

“BOXING CLUB CIDADE DE

LUGO”. Ás ordes de José Luís

Álvarez “Roky”, adestran dia-

riamente un grupo de mozos e

mozas con moita afección e

porvir nun deporte minoritario

como é o boxeo. Creouse unha

escola, en colaboración entre

este Club e o Concello de Lugo,

ensinando este deporte a moi-

tos nenos.

Se nos asomamos ao

ximnasio podemos ver a depor-

tistas de todas as idades e con-

dición social: estudantes , tra-

balladores , médicos e empre-

sarios. O lugar é como unha

pequena O.N.U., pois nos ato-

pamos todo tipo de nacionali-

dades e razas, todos cun gran

compañerismo e ganas de tra-

ballar .

Como podedes compro-

bar a palabra discriminación é

completamente descoñecida

neste deporte e menos en Lu-

go.

Hai que desterrar esa

imaxe de violencia que nos

presentan no cine, pois é unha

arte marcial moi controlado

sanitariamente e que require

moito adestramento e sacrifi-

cio. Neste deporte, ao terminar

os combates, os contendentes

amateurs sempre abra-

zan e saúdan ao contra-

rio. A agresividade acá-

base coa última badala-

da. Como me dixo un

dos mozos que adestran

no ximnasio, “grazas ao

boxeo saín da rúa e en-

camiñei a miña vida “.

Entre os máis popula-

res están “o Piña”, novo boxea-

dor de gran porvir, que, aos

seus dezaoito anos, xa foi sub-

campeón de España junior;

Mario, un colombiano cunha

gran pegada , ex alumno deste

instituto; Iván e Soto , uns mo-

zos con moita proxección.

No ximnasio tamén nos

podemos atopar con Alicia, a

primeira muller xuíz de boxeo

que hai en España, e que, por

esa razón, está no libro

Guinness, sendo noticia en

moitos medios de comunica-

ción.

A próxima vez que vos

decatedes que hai unha velada

de boxeo, achegarvos a vela.

Sorprenderavos en todos os

sentidos. É un deporte que

canto máis se coñece e entén-

de máis engancha.

Páxina 74

Concurso de fotografía matemática

1

2

(1) O rodicio. 1º premio

(2) Eu que sei. Accésit

Páxina 75

Páxina 76

3

(3) Cadernas. 2º premio

(4) A natureza en redondo. 3º premio

(5) Escalas. Accésit

Páxina 77

4

5

Páxina 78

(6) Circunferencia e dúas paralelas. 4º premio

(7) Paralelas de madeira. 5º premio

(8) Abre. Accésit

6

Páxina 79

7

8

Páxina 80

(9) Árbore e torre. Accésit

(10) Campol. Accésit

(11) Formas, números e liñas. Accésit

11

Páxina 81

9

10

Páxina 82

El I.F.H. fue fundado en

Santiago de Chile en Octubre

de 1.970 por Darío Salas Som-

mer, como una institución sin

fines de lucro. La idea fue crear

un lugar abierto, un foro cálido

y acogedor, un lugar en que los

seres humanos pudieran comu-

nicarse desde lo más profundo

de sí mismos, desde su ser, sin

miedo a no ser comprendidos o

a ser heridos. Un refugio para

el mundo interno de cada indi-

viduo, el cual pudiera crecer y

cultivarse a través de la prácti-

ca de la Filosofía Operativa.

Una escuela de vida que

reuniera personas de cualquier

raza o religión, ideología políti-

ca o procedencia social, pero

con una cosa en común, la in-

tuición profunda de que debiera

existir una mejor opción de

vida en nuestro planeta.

Actualmente existen

sedes en Venezuela, Argentina,

Colombia, Estados Unidos, Ru-

sia, Italia, Bulgaria y España

(Madrid, Lugo, Barcelona y Sa-

lamanca).

La Enseñanza Hermética

La palabra Hermetismo,

viene como homenaje al filóso-

fo egipcio Hermes Trismegistro

(XX a. de C.) inspirador de la

filosofía operativa creada por

Darío Salas.

Hermes fue el primer

filósofo que conocemos que

estableció una filosofía no re-

tórica exclusivamente “de estu-

dio”, de simple teoría intelec-

tual, sino un sistema práctico

de pensamiento para operar en

nuestras propias vidas.

La Filosofía Operativa,

inspirada en el Hermetismo del

Universo, enseña el reglamento

del tránsito, el mapa de carre-

teras de la vida. Esto es, las

leyes de la Naturaleza eternas

por las cuales se rige la vida, el

cosmos, los animales, las plan-

tas y nuestras células.

Esta perspectiva vital

nos ayuda a cambiar y mejorar

nuestro comportamiento, hábi-

tos indeseados y defectos, así

como a reforzar nuestras virtu-

des y nuestro potencial latente.

De una manera concre-

ta, crecer como seres huma-

nos, y contribuir a mejorar la

humanidad. La Filosofía Opera-

tiva postula que la mejor ma-

nera de cambiar el mundo, es

cambiarse a sí mismo.

Este aprendizaje está

basado en la experiencia prácti-

ca, en entender la relación que

existe entre las cosas que

hacemos y las consecuencias

que tienen en nuestro que

hacer diario.

Filial en Lugo

En abril de 1982, un

reducido grupo de personas de

Lugo, crean una filial del Insti-

tuto que concentrará en ella a

todos los socios de Galicia

(Santiago, A Coruña, Vigo y

Ourense). Con el transcurso del

tiempo el número de socios va

HERMÉTICO ≠ CERRADO

A.C. INSTITUTO FILOSÓFICO HERMÉTICO Por Ramón García Otero

Páxina 83

aumentando, acogiendo a per-

sonas de todas las edades y

condición social.

Las actividades desarro-

lladas en el Instituto en Lugo, se

basan principalmente en charlas

semanales de una hora y media

de duración (videoconferencias

diferidas) y reuniones periódicas

(los lunes) donde los socios,

reunidos en grupos de trabajo

organizados temáticamente (por

ejemplo: “trabajo con las emo-

ciones”), profundizan y experi-

mentan en la realidad de la vida

cotidiana: familiar, laboral, afec-

tiva, etc. compartiendo el

aprendizaje con absoluta liber-

tad personal y de conciencia.

Breve percorrido histórico (1969-2009)

Por Felipe Cacharrón e Amelia Fernández

Na ubicación dun antigo

cuartel de cabalaría, no ano

1969 empezou a funcionar

unha escola creada pola Or-

ganización Sindical (sindicato

vertical) dentro do órgano

“Obra sindical de Formación

Profesional”. Comezou así o

seu discorrer educativo, dán-

dose o paradoxo de que, ao

non estar recoñecida por

Educación, no seu primeiro

curso o alumnado era avalia-

do por profesorado de fóra

desta escola.

Impartíanse nela en-

sinanzas de Oficialía e Mes-

tría Industrial das ramas de

Automoción e Metal, e un ano

despois comezaron os estu-

dos de Frío Industrial; segun-

do certas fontes naceu para

ser, desde un principio, Esco-

la Nacional de Frío.

Na transición demo-

crática, finalizado o réxime

franquista e des-

feito o sindicato

vertical, a escola

pasou a depender

da Administración

Institucional de

Servizos Socio-Profesionais

(AISS), sendo transferida

pouco máis tarde ao Ministe-

rio de Traballo como Instituto

de Formación Profesional, no

que se impartían, ademais

das citadas anteriormente,

ensinanzas de Administrativo

(especialidades de Comercio

e Contabilidade) e Secreta-

riado. Como curiosidade, as

ensinanzas que se impartían

no centro naceron como ex-

perimentais e con este mes-

mo carácter se deixaron de

impartir.

Na década dos 80 é

traspasado ao Ministerio de

Educación e Ciencia, ficando

dependente deste organismo

ata que o goberno galego

(Xunta de Galicia) recibe as

transferencias que lle corres-

pondían de seu, segundo o

desenvolvemento das compe-

tencias no eido educativo do

Estatuto de Autonomía de

Galicia.

A finais da década

dos 90 comeza a implantarse

a Educación Secundaria Obri-

gatoria (ESO), Bacharelatos,

e os actuais Ciclos Formati-

vos que substitúen á FP ante-

rior.

Na actualidade sé-

guense a impartir estes estu-

dos.

Páxina 84

O noso contorno

Páxina 85

Páxina 86

Páxina 87

Páxina 88

Páxina 89

Páxina 90

Páxina 91

Páxina 92

Páxina 93

Páxina 94

Páxina 95

I.E.S. As Mercedes Avda. de Madrid, 75 27002 Lugo Lugo

Teléfono: 982 22 12 12 Fax: 982 25 04 99 Correo: ies.asmercedes@edu.xunta.es Web: www.iesasmercedes.com

Desexariamos facer un listado con todo o persoal que

prestou servizos no I.E.S. AS MERCEDES ao longo destes corenta

anos na seguridade de que, a moitos deles ou aos seus familia-

res, lles serviría para remontarse no tempo e recordar diversas

anécdotas que aconteceron no centro.

Non nos atrevemos a crear tal ficheiro por mor da “Ley

Orgánica de Protección de Datos de Carácter Personal”.

De todos os xeitos foron catrocentos cincoenta os profe-

sores que impartiron docencia no centro nestes corenta anos,

amais dos oitenta que conformamos o actual equipo (datos moi

aproximados que inclúen interinidades, substitucións, permutas,

etc.).

Tamén se encargaron de que o funcionamento operativo

do centro fora e siga sendo posible oitenta e dous compañei-

ros/as do persoal non docente, doce deles seguen facendo posible

que a maior parte das cousas estean a punto cando se necesitan.

Por último, queremos felicitar á ANPA que, despois de

anos, reinicia a súa andadura e animala na realización dun traba-

llo que, sendo absolutamente importante e necesario, non sempre

é todo o gratificante que debería.

Agradecer a colaboración dos que axudaron na prepara-

ción do marketing e dos actos de celebración do 40º Aniver-

sario, aos que participan neles e na redacción da revista, ao Con-

servatorio de Danzas, á Asociación Leguadereita (e aos alumnos/

as que temos nela), ás empresas colaboradoras na FCT, aos pro-

vedores, aos concesionarios do automóbil e, especialmente, aos

conferenciantes (José de Cora, Fernando Ónega e Miguel Ángel

Santos Guerra) que, sen teren ningunha relación co centro, fixe-

ron o posible por estaren con nós, sen que os movera ningunha

motivación crematística.

Cos mellores desexos de que todos disfrutemos da celebración

A Dirección

Abril de 2009

E , PARA REMATAR ...

Páxina 96

A dirección do centro non se responsabiliza da procedencia nin dos contidos dos artigos publicados na revista,

nin comparte necesariamente as opinións expresadas nos mesmos.